Rage d’Amours Opera Rage d’Amours Dr Anton Philipszaal Compositie en libretto: Rob Zuidam zaterdag 11 december 2010 15.00 uur Residentie Orkest o.l.v. Otto Tausk zondag 12 december 2010 14.15 uur Compositie en libretto Rage d’Amours Opera Dirigent Orkest Uitvoerend producent Kostuums Toneelbeeld Assistent dirigent Monnik IV (bas) Monnik III (bariton) Monnik II (tenor) Monnik I (countertenor) Philibert Naturel en Wasvrouw Verteller / Pierchon Philips de Schone Johanna III Johanna II Johanna I Met dank aan

Residentie Orkest Rob Zuidam EENPUNT6 / Karel van Laere Tim Maas Claron McFadden Otto Tausk Kees Peter Missotten Ernst Munneke Alistair Shelton-Smith Eelke van Koot Bart Uvyn SummersHilary Romain Bischoff Erik Slik Young-Hee Kim Katrien Baerts Alexander Oliver, Gerda van Zelm Henny Diemer, Alice Gubler (DNOA),

Kaya

•

Lidy

Ettema

02

03 gevolgd door een tournee langs een aantal Nederlandse theaters. een week later tijdens de 13de editie van het Holland Dance Festival, het Osnabrücker Symphonieorchester. De Nederlandse première volgt voorstelling vindt plaats op 11 februari 2012 en wordt uitgevoerd door ook de zangcast wordt betrokken. De Duitse première van deze in Osnabrück, maakt dan een choreografie op Rage d’Amours waarbij Nanine Linning, sinds april 2009 artistiek leider van het Tanztheater Festival, Rage d’Amours ook in 2012 uitgevoerd zal worden. Choreografe Stichting en in samenwerking met onder meer het Holland Dance te kunnen melden onderdat de coördinatie van de van het repertoire aan eigentijdse muziek. We zijn dan ook trots hier voeren, zodat het in de praktijk kan groeien en onderdeel kan worden Er wordt naar gestreefd het bekroonde werk meerdere malen uit te d’Amours opnieuw in omloop te brengen. om, waar mogelijk met partners, belangwekkende stukken als Rage benadrukken, maar ook, juist in deze tijd, initiatieven ontplooien stichting niet alleen de waarde en betekenis van bepaalde composities te liggen op premières. Door middel van haar prijzenbeleid wil de Het bestuur betreurt het dedat nadruk in Nederland te veel is komen ontwikkelingen in de (nieuwe) Nederlandse muziek te stimuleren. De Johan Wagenaar Stichting heeft zich statutair ten doel gesteld 1977) en Tijd Cornelis de Bondt (in 2003), Kees van Baaren Prijs wordt onderscheiden in de reeks van Rage d’Amours van Rob Zuidam is de volgende compositie die met de ontving de laatste Johan Wagenaar Prijs (2008). bekende, deze is als oeuvreprijs uniek in Nederland. gemeente adviseert. De Johan Wagenaar Prijs is hieronder de meest in 1947 in het leven zijn geroepen en waarover de organisatie de muziekprijzen die met de oprichting van de Johan Wagenaar Stichting bijzondere dramatische werking. Deze prijs behoort tot de gemeentelijke De Kees van Baaren Prijs is bedoeld voor composities met een de Jong, wethouder Cultuur van de gemeente Den Haag. zal de prijs op zondag 12 december ontvangen uit handen van Marjolein Rob Zuidam voorgedragen voor de Kees van Baaren Prijs 2010. Zuidam De Johan Wagenaar Stichting heeft de compositie Rage d’Amours van Kees van Baaren Prijs van Louis Andriessen (in 1983), Time Machine van Otto Ketting (in 1973). Metrum Abschied van (in 1988), van Reinbert de Leeuw (in Bloed II van De Opera Rage d’Amours Compositie en libretto van Rob Zuidam

Rage d’Amours verhaalt over de verregaande, postmortale liefde “Onder alle componisten in Nederland (en misschien moet je dat ‘in van Johanna de Waanzinnige (Juana la Loca 1479-1555) voor haar Nederland’ maar gewoon weglaten) is Rob Zuidam degene die je met echtgenoot Philips de Schone (Hertog van Bourgondië 1479-1506). ieder nieuw stuk weer van je stoel af mept. Hij is de grillige Midas van Johanna van Castilië is gehuwd met Philips de Schone, hertog van de muziek, onder wiens handen alle noten in goud veranderen. En Bourgondië. Zij lijdt zeer onder zijn talrijke buitenechtelijke escapades die daarbij ook nog ruimte overhoudt om branieachtig met zijn stof te en stuurt, met uitzondering van een wasvrouw, alle vrouwen uit haar dollen.” onmiddellijke omgeving weg. Na zijn dood (als gevolg van een ziekte na een schipbreuk) wordt het stoffelijk overschot van Philips gebalsemd. “Zuidam treft de hysterie in het hart door voor Johanna niet een, Johanna is ervan overtuigd dat hij uit de dood zal herrijzen en begeleidt maar drie sopranen in te zetten, die alle drie, en vaak tegelijkertijd, samen met een aantal monniken de kist naar Granada (dit gebeurt hun volledige vocale spectra, van laaiende, ijselijke hoogten tot niet overdag maar ’s nachts). In het klooster van Tordesillas wordt de terneergeslagen, ingehouden rouw, moeten laten horen.” koningin, die intussen geheel waanzinnig is geworden, opgesloten. Vanuit haar cel kan zij het graf van haar overleden echtgenoot zien. “Elke maat van Rage d’Amours heeft een obsessieve, soms zelfs In de opera horen we hoe zij hem dagelijks liefdevol toespreekt. De lugubere schoonheid… Zuidams muziek is in harmonisch opzicht zeer gebeurtenissen worden door ooggetuigen van commentaar voorzien. toegankelijk, maar bezit tegelijkertijd inhoud en substantie.” 04 05 Rob Zuidam is de eerste die ooit een opera over deze bizarre “Rob Zuidam is meer dan welke andere levende componist in Nederland liefdesgeschiedenis schreef. vooral een opera-maker én een begenadigd librettist.” [Jury Kees van Baaren Prijs] De opera ontstond in opdracht van het Boston Symphony Orchestra en ging in augustus 2003 in première tijdens het Tanglewood Festival (USA), met Lucy Shelton als leading lady. Pers en publiek reageerden enthousiast. De New York Times schreef: “a formidable work... a score that keeps you hooked... with Rage d’Amours Mr. Zuidam announces himself as a composer to reckon with”. In juni 2005 beleefde Rage d’Amours haar Europese première tijdens het Holland Festival, met Claron McFadden, Barbara Hannigan en Young-Hee Kim in de hoofdrol, in een enscenering van Guy Cassiers. Rage d’Amours Nachtelijke omzwervingen met een lijk Rob Zuidam

Schijnsel van flambouwen verlicht een processie-achtige stoet, die meerdere weken in beslag namen. Vanaf die eerste keer dat hun blikken vanuit de verte nadert en de sereniteit van de duisternis doorbreekt. elkaar troffen, raakte Johanna onder een zeer sterke zinnelijke bekoring, Flarden van geneuriede hymnen, geprevelde gebeden en sporadisch een alles verterend en dwangmatig verlangen om bij haar geliefde te tromgeroffel kruipen mee omhoog langs de kale, rotsachtige zijn. Het was een gemoedstoestand die haar de rest van haar leven heuvelruggen. De optocht bestaat uit monniken, wier gezichten niet meer los zou laten. Het is daarentegen mogelijk dat Philips niet verscholen gaan onder de dikke kappen van hun pij. In hun midden erg verrukt was over zijn bruid. Kroniekschrijvers omschrijven Johanna slepen ze een lijkkist met zich voort. De stoet wordt voorafgegaan door als een simplex foemina. Het was voor hem meer een gepassioneerde de koningin, die hen in een prachtvol gewaad de weg wijst door de bevlieging voor een schuchter, onervaren meisje met donkere, nacht. Johanna de Waanzinnige (1479-1555) kon geen afstand doen Mediterrane ogen. Philips “nam het liefst iedere dag een jonge maagd” van haar geliefde Philips de Schone, toen deze stierf in 1506. Alvorens en “het minnekozen met vrouwen verschafte hem veel genoegen”, men haar voor de rest van haar leven in een kloostertoren opsloot, zo vertellen ons de kronieken. Tengevolge van Philips’ overspelige zeulde zij geruime tijd het stoffelijk overschot van Philips met zich mee natuur, gaf Johanna zich over aan woedende jaloezie-aanvallen, die op nachtelijke zwerftochten door Castilië en León. Geregeld liet ze de werden afgewisseld met buien van sombere zwijgzaamheid, apathie en stoet halt houden, om de kist te openen en haar gemaal te omhelzen en afzondering. Philips wist Johanna echter altijd in toom te houden door te te kussen; of omdat het moment van zijn wederopstanding, zoals haar dreigen zijn huwelijkse plichten niet langer te vervullen, een argument 06 07 voorspeld was, nabij zou zijn. Ooggetuigen ontwaarden in de kist “niets waar ze immer gevoelig voor bleek en haar deed zwichten. Nadat hij dan de vage vorm van een liggend mens. Het was niet meer duidelijk was overleden, kon hij haar niet langer ontsnappen en liet ze hem niet te onderscheiden of het menselijke gelaatstrekken had”. Johanna nam meer gaan. Philips’ gebalsemde lijk, waarvan het hart en de ingewanden in een urn naar zijn thuishaven Brussel waren getransporteerd, mee naar haar Johanna de Waanzinnige was het derde kind van Isabel van Castilië slaapvertrekken en liet daar voortdurend missen voor hem opvoeren en en Ferdinand van Aragon, de Katholieke Koningen, die erin waren motetten zingen. Nadat ze was opgesloten in het Santa Clara-klooster geslaagd om van Spanje een hechte natiestaat te maken. Door de in Tordesillas, leefde ze gedurende zesenveertig jaar in een uiterst sober dood van haar oudere broer en zuster en hun nakomelingen, werd zij vertrek met slechts één venster, dat uitzicht bood op de binnenplaats de troonopvolgster. Haar verbintenis met Philips de Schone, kind van met het marmeren praalgraf van haar man. Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië, had staatskundig gezien het doel om de macht van Frankrijk in te dammen en het aan drie Rage d’Amours is een verhaal over liefde, dood en necrofilie. Het zijden in te kapselen. Samen met de recentelijk door Columbus ontdekte is een essay over passie; over een tragische liefde, die dermate overzeese gebiedsdelen, was een machtig en omvangrijk imperium onvoorwaardelijk en grenzeloos was, dat deze de dood trachtte te ontstaan. Maar het zou Karel V pas zijn, in 1500 geboren in Gent en de overwinnen door haar onvergankelijkheid. Hoewel het een gearrangeerd tweede van de zes nakomelingen van Philips en Johanna, die ten volle huwelijk betrof, was de relatie tussen Johanna en Philips van meet af het potentieel van dit domein zou beseffen en zich tot keizer liet kronen aan uitermate stormachtig. Toen ze elkaar in oktober 1496 in Rijssel, van het Heilige Roomse Rijk. Philips de Schone interesseerde zich in het het tegenwoordige Lille, voor het eerst zagen, was het liefde op het geheel niet voor staatszaken. Wel was hij gevoelig voor de exorbitante eerste gezicht. Volstrekt in tegenspraak met de geldende hoofse banketten die de Franse koning voor hem aanrichtte als hij er op bezoek conventies, doken de twee zeventienjarigen nog voor de officiële kwam. Deze politieke onoplettendheid was zijn schoonvader, Ferdinand huwelijksvoltrekking met elkaar het bed in. Het portret van Philips de van Aragon, een doorn in het oog. Hoewel het allerminst zeker is dat Schone maakt op ons wellicht geen verpletterende indruk. Toch gold hij Philips een onnatuurlijke dood stierf, was Don Ferdinand een geboren in zijn tijd als een absolute Adonis; een toonbeeld van schoonheid en intrigant. Hij was een sluwe vos, door Machiavelli geprezen als een elegantie, door heel Europa vermaard om de grandeur en pronkzucht groot en realistisch staatsman, wiens politieke rivalen vrijwel allemaal van zijn entourage en de uitbundigheid van zijn feesten, die soms voortijdig aan hun einde kwamen door snode complotten, sluipmoord en vergiftiging. Veelbetekenend in dit opzicht is de brief die Philips de besluiten om het gehele libretto uit historisch bronnenmateriaal op te Schone enkele maanden voor zijn dood ontving van Philibert Naturel, zijn bouwen en om deze bronnen in hun oorspronkelijke, onvertaalde staat ambassadeur in Rome, waarin deze hem op het hart drukt om vooral te laten. Inspiratie bracht ook Petrus Martyr, vanaf 1487 de privédocent niet bij zijn schoonvader te gaan eten. Rond diezelfde tijd werd Philips’ van Johanna en een vooraanstaand humanist van zijn tijd. In 1670 voorproever, Bernard d’Orley, op onverklaarbare wijze grauwgroen verscheen zijn Opus Epistolarum bij Simon Elzevier in Amsterdam, van de ziekte en kwijnde langzaam weg. Het was wellicht een laatste waarin onder meer de nachtelijke pelgrimages met Philips’ stoffelijk waarschuwing van Ferdinand aan het adres van Philips om wat meer in overschot staan beschreven. In Juana la Loca (Madrid, 1892) van het gareel te lopen. Rodriguez Villa, trof ik een verzameling van oude Spaanse kronieken.

“Het vocht liep uit de kist”, zo kwam mij als kleine jongen in sappig De brokstukken uit het verleden die me door deze bronnen werden Rotterdams het verhaal ter ore over de teraardebestelling van mijn aangereikt, heb ik vervlochten tot een libretto waarin een mozaïekachtig overgrootmoeder van moederszijde, eveneens Johanna beeld van de ‘razernij der liefde’ gegeven wordt. De historische feiten geheten. Bij haar plotselinge dood in 1917 was de armoede in die tot mij spraken, overtroffen vaak mijn stoutste verwachtingen. Ik het Brabantse Grave dermate nijpend, dat er geen geld was om las over een bijna-ramp op zee, waarbij men een leren wijnzak aan haar de Laatste Sacramenten toe te laten dienen en moest de Philips’ rug bevestigt bij wijze van geïmproviseerd zwemvest. Terwijl begrafenisplechtigheid telkenmale worden uitgesteld. Het zal deze hij in paniek een dramatische redevoering afsteekt, hangt men hem familiesaga zijn geweest, waardoor ik als schooljongen reeds een een bord met daarop El Rey Don Phelipe geschreven om. Mocht hij zekere fascinatie voor deze dolende koningin aan de dag legde. Nadat komen te verdrinken, dan kon men hem herkennen als hij ergens ik een aantal jaren geleden door een vriend geattendeerd werd op het aanspoelde, zodat hij toch een deugdelijke begrafenis zou kunnen uit 1940 daterende boek ‘Johanna de Waanzinnige’ van Johan Brouwer, krijgen. Johanna blijft onderwijl uiterlijk onbewogen, onverschillig of begon ik de potentie van het verhaal als onderwerp van een opera te ze zal sterven of overleven, omdat ze gelukkig is, samen met haar beseffen. Ik maakte het begin van een zoektocht naar vorm en taal, mooie echtgenoot. Daar in brieven en kronieken de handeling steeds wat resulteerde in Foemeneis Blandimentis Gaudebat, een voorstudie in de verleden tijd beschreven wordt, moest ik de tekstfragmenten op de opera welke in november 2001 tijdens de Zaterdagmatinee werd omzetten naar een actieve vorm, teneinde ze voor het theater geschikt uitgevoerd door Lucy Shelton en het Radio Kamerorkest. De muziek te maken. ‘Cor evulsum’, (zijn hart werd eruit gehaald), werd zodoende 08 09 verklankt een nachtelijke omzwerving van Johanna met het lijk van ‘cor evellimus’ (wij halen zijn hart eruit). Omdat ik twijfelde tussen Philips en is, in gewijzigde vorm, terecht gekomen in scène 7 van verschillende versies die het verhaal naar een plausibel eindpunt zouden Rage d’Amours. Rond dezelfde tijd werd ik door Anthony Fogg van het kunnen voeren, raadpleegde ik Hans Werner Henze, zoals ik dat vaker Boston Symphony Orchestra benaderd om een opera te maken voor het doe in muziektheatrale zaken. “Waarom geef je haar niet wat ze zo Tanglewood Music Centre, in augustus 2003. Men verlangde een stuk wanhopig graag wil, en laat hem herrijzen?”, suggereerde hij na een van een uur, dat zij aan zij zou staan met een nieuw werk van Osvaldo ochtendwandeling langs het Lago Albano. Een groter probleem vormde Golijov. Het waren de eerste operaopdrachten die door Boston verstrekt het vinden van geschikte dialogen tussen Philips en Johanna. Na een werden sinds Peter Grimes van Benjamin Britten, in 1947. Nadat ik op lange zoektocht, vond ik passend materiaal in de geëxalteerde lyriek het kantoor van Fogg in een klein half uur ietwat nerveuzig mijn ideeën van het Hooglied, wat de specifiek historische feiten ook in een meer had uiteengezet, pauzeerde hij bedachtzaam, vouwde de handen ineen universele context plaatst. en baste: ”Dead king, great idea.” En ik kon aan de slag. De torenkamer, waar Johanna de Waanzinnige het grootste deel van Van onschatbare waarde bleek de uitgebreide literatuurlijst die zich haar leven in opsluiting doorbracht, heb ik gebruikt als vertrekpunt achter in het boek van Brouwer bevond. Hierdoor kwam ik tal van voor het libretto. Ik zie deze kerker als een metafoor voor haar hoofd, zestiende-eeuwse bronnen, kronieken en briefwisselingen op het van daar uit start een reis door haar verbeelding, die naar de kern van spoor die mij toegang tot de wereld van Johanna en Philips konden haar extatische en obsessieve liefde voert. Als het ideale vervoermiddel verschaffen. Mijn twijfels omtrent het taalgebruik en de manier waarop voor deze reis, kwam als in een soort klankvisioen het beeld van drie het libretto gestalte moest krijgen werden in één klap van tafel geveegd sopranen op. Naast talrijke passages waarin de drie stemmen met toen ik in de Universiteitsbibliotheek in de Collection des elkaar verklonken zijn en tot één timbre versmelten, ontwikkelen ze voyages des souverains des Pays-Bas van L.P. Gachard vond. In dit in gaandeweg ook meer specifieke solistische eigenschappen. Waar de 1888 in Brussel verschenen werk trof ik een anonieme kroniek aan over eerste Johanna de meer zinnelijke en vleselijke aspecten van de liefde de tweede (en fatale) reis van Philips de Schone naar Spanje in 1506. representeert, verklankt de tweede de liefde meer als een innerlijk In zwierig sprookjes-Frans wordt daarin geserreerd maar onverbloemd geloof. Voor de derde Johanna staat het voortdurend in de nabijheid van de turbulente relatie tussen Johanna en Philips, bij leven en dood, Philips zijn centraal. beschreven. De beeldende muzikaliteit van deze teksten deed mij Philips de Schone en Johanna de Waanzinnige waren beiden grote muziekliefhebbers en in hun omvangrijke hofkapel bevonden zich componisten als Pierre de la Rue en Agricola. Op weg naar het zuiden had Philips nog geprobeerd om Josquin des Prez af te snoepen van de Franse koning. Vaak, als Johanna zich in eenzame overpeinzingen in haar verduisterde vertrekken had afgezonderd, kon luitspel haar verpozing brengen. Hun affiniteit met muziek komt wellicht het best tot uiting in het fraaie koorboek dat in 1504 voor Philips en Johanna vervaardigd werd. Het is een staalkaart van de meest verfijnde renaissance-polyfonie van dat moment en de studie van het contrapunt hielp mij op weg een beeld van de klankwereld van Rage d’Amours te doen krijgen. Toch betreft het enige letterlijke citaat van muziek uit die tijd een fragment van Pierre de la Rue’s Delicta Juventutis. Dit motet werd in september 1506 geschreven voor de begrafenis van Philips de Schone, een gelegenheid waar het telkens maar niet van kwam. Pierre de la Rue was een intimus van het koninklijke paar en werd door hen liefkozend ‘Pierchon’ genoemd. Deze Pierchon neemt in Rage d’Amours de rol van verteller op zich.

In januari 2004 zat ik bij Pierre Audi op het kantoor en deelde hij me mee dat de Nederlandse Opera voornemens was om een nieuwe productie van Rage d’Amours uit te brengen. “Kun je het niet wat langer maken?”, was bij die gelegenheid zijn eerste vraag. Ik antwoordde dat ik dat wel al had overwogen, maar vond dat ik het wel langer, doch niet noodzakelijkerwijs beter kon maken. De proporties van het stuk voelen goed zoals ze zijn. “Heb je dan niet wat anders dat we kunnen 10 11 ensceneren?” “Euh, tja…de McGonagall-Lieder?”, was het enige dat me in vertwijfeling te binnen schoot. Nooit heb ik er bij het maken van de twee stukken bij stil gestaan dat ze op enigerlei wijze iets met elkaar te maken zouden kunnen hebben. Het was Guy Cassiers die me er op attendeerde dat ze beide over een obsessieve, onverzadigbare liefde handelen. Bij de één betreft het de liefde voor een brug, bij de andere voor een persoon. In beide gevallen slaat het noodlot toe. Om de twee werken nog meer met elkaar te verbinden, maakte ik voor de voorstellingen in het Holland Festival een nieuwe, driestemmige versie van de McGonagall-Lieder.

Onmetelijke dank ben ik verschuldigd aan Ellen Highstein, de directeur van het Tanglewood Music Centre, voor haar geduld en toewijding zonder welke Rage d’Amours niet tot stand gekomen zou zijn. Mijn dank gaat verder uit naar Rob van der Hilst, vriend en ambulante muziekencyclopedie, voor het aandragen van zoveel vruchtbare bronnen van inspiratie, naar Daniel Loayza voor zijn hulp met de oude talen, Pierre de la Rue-kenner prof. Wim Elders en naar Anthony Fiumara, die mij wegwijs maakte in Spaanse renaissancemuziek.

Rob Zuidam, mei 2005 Rage d’Amours Libretto en vertaling

Proloog Scene 1 Voorspelling door een oude Gallicische vrouw Johanna in haar cel, in een toren van het klooster Santa Clara te Tordesillas. De kamer heeft één raam, dat zicht biedt op het graf van Philips.

Rey, tan hermoso y gallardo, Koning, gij zo mooi en dapper, Johanna (à 3): mancebo sensual y veleidoso, gij zinnelijke, grillige jongeman, Phelipe, oh, Phelipe. Philips, o Philips. escuchadme, ilustre rey. illustere koning, luister naar mij. Te espero cada hora. Ieder moment verwacht ik je. Habrá de andar por Castilla Gij zult Castilië langer en ¿ Qué te impide? Wat houdt je tegen? más caminos y más tiempo wijder doorkruisen muerto que vivo. na uw dood, dan tijdens uw leven. (fluisterend) Que más andará Gij zult grotere afstanden afleggen Delicta juventutis et De fouten van zijn jeugd, muerto que vivo, na uw dood, dan tijdens uw leven, ignorantias eius zijn onwetendheid, así se cumplirá. aldus zal het zijn. Quaesumus ne memineris, wij bidden u, o Heer, wil dit alles Domine, vergeten, sed secundum misericordiam en wil, overeenkomstig Uw tuam, barmhartigheid, memoresto illius in gloria claritatis hem gedenken in de glorie van tuae. uw licht.

Pierchon de Rue: 12 13 Je ne vous ay jamais parlé de Ik heb u nooit verteld van Johanna, Jehanne, koningin van Castilië, la royne de Castille, omdat ik niet graag iets zeg pour ce que je ne désire point dire wat de dames niet aanstaat. chose qui desplaise aux dames.

Toutesfois, combien qu’elle soit En toch, al was ze een goede, bonne, mooie en jonge dame, belle et jeune dame, en al was ze het waard om te digne d’estre aymée worden bemind du plus beau homme de bien door de schoonste edelman et le plus grand maistre du monde en al had de machtigste heerser se deusist bien avoir contenté ter wereld d’elle blij mogen zijn et de sa personne. met haar en haar verschijning.

Néantmoins jeunesse est tant Desondanks is de jeugd zo belust convoiteuse op al wat plezier verschaft de toutes choses plaisantes, vooral op vrouwen, et espéciallement de femmes, wanneer het jonge hart zich quant le jeune cueur s’y adonne, daaraan overgeeft, que combien qu’elle fût très-belle dat zij dan wel bijzonder mooi et la plus preudhe femme de son mocht zijn, deugdzaam als geen corps, andere vrouw, et qu’elle ne tardoit guère plus que en dat het nog geen jaar duurde furent renvoiées, waren heengezonden, l’année of ze schonk reeds het leven ou aultrement elle eust tout of anders zou ze luid en duidelijk de engendrer et procréer enffant aan een kind dat in haar nobele publiquement voulu donner á haar jaloezie en haar dwaasheid en son noble corps. lichaam was verwekt. cognoistre sa jalouzie et folye. hebben getoond.

Néantmoins, comme je vous dis, Maar dat niettemin, zoals ik al Et fist tant qu’elle demoura seulle Zo bleef ze geheel alleen, tant pour la jeunesse du Roy vertelde, zowel vanwege de jeugd de toutes femmes du monde, zonder andere vrouwen, Philippe van koning Philips fors qu’une lavandière, op een wasvrouw na que par aventure pour le jeune als wellicht vanwege de jeugdige qui luy lavoit son linge en sa die in haar bijzijn de was deed. conseil adviseurs die hij om zich heen had présence. qu’il avoit autour de luy, verzameld, la bonne Royne en chust en de goede koningin gegrepen werd quelque jalouzie door een jaloezie, Scene 2 et de telle heure que jamais zo bestendig dat het haar niet Zwaar weer op zee. Terwijl de verteller zijn relaas vervolgt, zwelt in de ne s’en a sceu ne peu retirer, meer lukte zich ervan te ontdoen. muziek een storm aan. In de verte klinken wanhopige noodkreten. et la chose luy est tournée Dit gevoel werd voor haar en une très-malvaise coustume, zo’n slechte gewoonte Pierchon de Rue: jusques à la rage d’amours, dat het ontaardde in een Et l’aymoit d’une amour En ze had hem lief qui est une rage excessive et liefdesrazernij, sy très-ardante et excessive met zo’n vurige, heftige liefde, inextinguible; een heftige, ontembare razernij. qu’elle estoit sans aucunne paour dat ze volstrekt niet beducht was et la bonne Royne En de goede koningin heeft nadien de perdre sa vie. voor de dood. n’a eu non plus de bien ne de even weinig geluk of rust meer Quant ils partaient d’Ermue Toen ze uit Arnemuiden vertrokken repos gekend pour la Couronne naar La Coruña, qu’une femme damnée als een verdoemde avecq la navire du roy, met het schip van de koning, ou une femme hors de sens. of buiten zinnen geraakte vrouw. le vend et la mer furent sy très- werden de wind en de zee zo 14 15 horrible schrikwekkend Et pour en dire la vérité, En in alle oprechtheid: et impétueulx en zo onstuimig elle avoit quelque occasion de ce ze had er reden voor. que le jour estoit plus obscur dat de dag donkerder was faire: Want haar echtgenoot, zoals ik que n’estoit la nuyt. dan de nacht. car, comme je vous ay dit, al zei, Tout la compagnye croyait que Alle opvarenden vreesden te son mary estoit beau, jeune was mooi, jong seroient-ilz worden verzwolgen door de et fort bien nourry, en welgedaan, misez en gouffre des ondes, golven, de een wenste zich al et luy sembloit qu’il pouvoit en hij meende het werk der natuur l’ung se souhaidoit desjà mort dood, de ander beloofde een beaucoup plus acomplir des œuvres veel vaker te kunnen volbrengen et l’aultre promettoit voiaiges; pelgrimstocht te zullen maken; de nature dan hij in feite al deed. en si grand péril, la bonne royne maar het grote gevaar deerde niet qu’il n’en faisoit; Jehanne het moedige hart van de goede et il entoit avecq l’évesque de Hij trok op met de bisschop van estoit sans mutacion de son cueur koningin Johanna, Besançon, Besançon, ne son couraige, gelukkig als ze was met het qui luy souvent menoient die hem vaak meenam op et bien contentée d’estre autour gezelschap à l’aventure en lieux dissoluz, avontuur de son beau mary. van haar knappe man. et présens de pluseurs belles naar losbandige oorden, jeunesses journellement. en hem dagelijks voorzag (tegelijk met Pierchon de Rue) Tellement qu’elle se contenoit van verscheidene knappe meisjes. Edelman: en femme désesperée, Dit alles dreef haar Au secourz ! Miséricorde. Help! Heb erbarmen. et ne cuidoit point que jamais il tot wanhoop, eust want, meende ze, nooit zou hij zo Zeeman 1: esté possible qu’il fust assez dikwijls bij haar kunnen zijn (licht misselijk en zeeziek) avecq elle à son gré ne désir. als zij wilde en verlangde. Oh! Ah! Oh! Ah! Ne cessa que les dames qui Ze liet niet af tot alle dames uit estoient en sa compagnye ne haar omgeving Zeeman 2: Zeeman 1: Ave Maria, ora pro nobis… Ave Maria, bid voor ons... … pour que vostre corps ne coule … Opdat uw lichaam niet zinkt Sed nuestro amparo y defensa. Wees onze toeverlaat en pas et que voz funerailles en u de begrafenis krijgt bescherming. soyent digne d’un roy. die een koning past. Edelman + Zeeman 1: Sauve qui peut. Oh, sauve qui Zoek redding, ieder voor zich! Johanna 3: peut ! Zoek redding! No temad, estad quedo. Niet bang zijn, kalm blijven. Nunca murió rey ahogado. Nog nooit is een koning Zeeman 2: Las muchas aguas verdronken. Ea, señores, aqui no hay Hé heren, aan gejammer hebben no podrán apagar el amor. Al dat water necesidad we hier geen behoefte, kan de liefde niet doven. de lagrimas sino de manos ! wel aan een helpende hand! Philips: Hélas ! mon Dieu, Helaas! Mijn God! (Een luide klap, gevolgd door gekraak.) et quel regret auront mes amis En wat zullen mijn vrienden quant ilz verront que je pers ma treuren Zeeman 1: vie wanneer ze mijn dood moeten Est abatue la voille du navire du Het zeil van het schip van de à l’heure que j’ay attaint l’eage de ervaren Roy ! koning is neergegaan! discression, juist nu ik de jaren des à l’heure que les grans royaulmes onderscheids heb bereikt, Philips: et seignouries me doibt appartenir! juist nu grote koninkrijken Hélas ! mon admiral, sire de Helaas! Admiraal, Heer van Bèvres en leengoederen mij toevallen! Bèvres en graaf van Nassau. Zeeman 1: et comte de Nassou. Waar bent u? Et maintenant… En nu... Et où estes-vous ? Zeg eens, waar bent u? Je vais le gonfler. ga ik blazen. Alors ? Où estes-vous ?! Bent u al opgeslokt 16 17 Estes-vous desja engloutis door die rebelse, kwaadaardige (Met een blaasbalg begint de matroos de zak te vullen met lucht. Het de ceste rebelle et malvaise mer ? zee? orkest, gesplitst in twee groepen, produceert blaasgeluiden.)

Zeeman 2: Philips: (terwijl hij tracht Philips te naderen om een opblaasbare zak van leer Néantmoins, combien je prie Dieu Niettemin, hoe vurig bid ik tot God, aan diens kleding te bevestigen) dévotement, en tot de glorierijke maagd Maria, Sire, ne bougez pas, s’il vous Sire, niet bewegen alstublieft, Sire. la glorieuse vierge Marie, dat zij me plaist, Sire. qu’elle me veulle encoires wil bewaren, préserver, dat ik toch niet zo’n treurige Philips: au moins que je ne meure point en brute dood zal sterven, Hélas ! et que j’ay grand regret de Helaas! Hoezeer treur ik om uw de sy villaine mort ne sy maar dat ze me wil bewaren, voz vies, levens, rigoureuse, en ik beloof, een bezoek te zullen et d’estre cause de vostre mort ! en dat ik de oorzaak moet zijn van mais me vueille préserver, brengen uw dood! et je te promets de toy allé visité aan uw kerken in Montserrat en Zeeman 1: en tes églises Guadalupe, Sire, si vous me permettez, Sire, als u mij toestaat, doe ik u de Montserrat et de Gardeloupe, en voor uw beeltenis je vous met ce sac de cuir… deze leren zak om... et devant ton ymage mijn gewicht in zilver te zullen Philips: Helaas! Hoe dwaas ben ik geweest offry mon pesant d’argent. offeren. Hélas ! que je fis grand folye om al die edellieden mee te quant j’emmenay tant de nobles nemen Edelman: hommes hors de mes païs ! uit mijn land! (hardop lezend, terwijl hij op een bordje schrijft of schildert) El… Rey… Don … Phe… li… pe… Ko... ning... Don... Phi... lips Edelman: (bevestigt het bordje op Philips’ rug) Au secourz ! Help! Et voilà Zo... 003 04

uiteraard zich herinnert u Sire, adviezen, geheime aantal een van belang het in verstrekt u aan uw en welzijn lichamelijk uw voedsel. u, waarschuw ik Sire, noodzakelijk buitengewoon is het kok van ooit dat u zonder verandert, eten uw met maar ook wie van of belast, is niemand dat vooral en betreedt keuken uw hoort. niet er die rillingen... wat een Aaahh, duizelig, ben Ik misselijk... beroerd... me voel Ik de waarschuwen alleen niet Want astrologen gevaar, dit voor dringend u de op er is bovendien maar bijeenkomst der hoofdkwartier het in Franciscanen door gesproken over meermaals broeders, de overal. komen zij en gewoonten dat de Sire, weet, Ik lands des welzijn eigen uw alsook brengen ertoe u avondmaal uw en middageten uw opstelt strenger zich dat u ooit, dan wordt steeds maaltijd datuw opgediend persoon, enkele één door

:

Philips: frissonz... quelz Aaahh, vertige, le donne Me nausées des mal sent me Je Naturel: Philibert astrologues les que avecce Car, menassent vous péril; ce de merveilleusement congrégation ceste à deçà, par des général chapittre de Cordelliers, façons diverse en parlé a en l’on mectent se qui frères, les par partout. costume la par tant sçay, je Sire, païs de conservation la pour aussi que personne, vostre de aller à comun si plus n’estes vous soupper ou dehors disner Scene 3 Scene Naturel Philibert vous qu’il bien sçay je Sire, souvient conseilz secretz plusieurs de service le pour tenu avez vous que vostre de et corps vostre de bouche. est qu’il advertiz vous je Sire, nécessaire fort merveilleusement estoit plus encoires faictes le que fut, ne jamais que servent vous qui ceulx que ce et bouche de ung, toujours soyent chascuns des changier sans escuyers bouche, de officiers touts ne cuysine vostre en surtout que et ceulx que entre n’y nul appartient. qui (Philibert Naturel, aan de zijkant van het toneel, schrijft een brief, die die brief, een schrijft toneel, het van zijkant de aan Naturel, (Philibert het op midden blijft Philips voorleest. hardop schrijven het tijdens hij is zak leren zijn tafereel tweede het van slot het aan nadat staan, toneel dood). gaatuiteindelijk en ziek wordt beven, te begint Hij leeggelopen.

19 18

Al datwater Al doven. niet liefde de kan zicht! in Land Land! gered! zijn We zicht! in Land waar! is het Ja, redding... Eindelijk van land het meen ik naar Datis Windsors. de geluk. wat een O, boord! van mannen, Vooruit gered! gered, Gered, Nog nooit is een koning koning een is nooit Nog verdronken. ik ben dwaas Hoe Helaas! geweest.

!

!

!

!

! Il- y’a terre en vue ! vue en terre y’a Il- !

Veo tierra Veo

! ! que je fis grand folye. grand fis je que !

Zeeman 1: Zeeman sauvé sauvé, Sauvé, desembarquamos Entonces, cavalleros, cavalleros, Entonces, Zeeman 2: Zeeman Ahh, quel bonheur. quel Ahh, croy. Edelman: je Winnezorres, des païs le C’est C’est vray C’est Zeeman 1: Zeeman Edelman: sauvé est On enfin Sauvetage, Tierra schreeuwen) te plotseling (begint Zeeman 2: 2: Zeeman Philips: Hélas

no podrán apagaramor. el podrán no 3: Johanna aguas muchas Las Nunca murió rey ahogado. rey murió Nunca achter.) toneel het op midden blijft leeggelopen, is intussen zak (De bemanning van het schip verspreidt zich, maar Philips, wiens leren leren wiens Philips, maar zich, verspreidt schip het van bemanning (De comme en vostre païs naturel; minder vaak elders te nuttigen, Scene 4 aussi n’est-il besoing d’aller dan u deed in uw eigen land. (Schrille kreten van de drie Johanna’s wanneer ze zien dat Philips mengier dehors.` En het is toch ook niet nodig om is gestorven. Philibert Naturel en Monnik II lopen naar het lichaam elders te eten. toe, leggen het op een baar en dragen het naar een tafel, waar ze voorbereidingen gaan treffen voor de ontleding van het lijk in scène 5) Et vous advertiz, Sire, pour vostre Ik waarschuw u voor uw bestwil, bien, Sire, Johanna (à 3): qu’il n’y a prince au monde qui geen vorst ter wereld moet meer Ay ! Oooh! ait plus oppassen mestier de soy garder que vous. dan u. Philibert Naturel + Monnik 2: Uti flos vernus evanuit, Aldus is de lentebloem verwelkt, Philips: Philippus ille, Philips, die jeugdige, Oohh, aahh, hélas quelle maladie Oohh, aahh, helaas... zo ziek... juvenis, formosus, welgevormde man, pulcher et elegans, knap en elegant, Philibert Naturel: animo pollens et ingenio. krachtig van ziel en vernuft. Et pour ce que les viandes de En omdat het gebraad dat wordt vostre beau-père, opgediend bij Pierchon de Rue: le roy domp Fernande uw schoonvader de koning, Don À l’heure du trespas de son beau Toen haar knappe echtgenoot ne sont guères à vostre Ferdinand, mary, overleed, complexion u niet goed bekomt, au moys de Septembre de ceste in de maand september van dat et adoubées à vostre appétit, noch bereid is naar uw smaak, année, jaar, je croy que n’irés guères mengier moet u niet te vaak bij hem gaan le cueur de la Royne de Castille raakte het hart van de koningin avec luy, eten, luy estoit tellement troublé van Castilië zozeer verward, et vous ferez bien, Sire. dat is het beste voor u, Sire. et l’entendement empeschié, werd haar begrip zozeer verlamd, qu’elle ne monstra guères dat ze nauwelijks 20 21 vostre très-humble subgect et Uw nederige onderdaan en dienaar de semblant de dueil. blijk gaf van rouw. serviteur, Philibert Naturel, provoost van A nulle chose ne veult entendre, Ze wilde nergens naar luisteren, Philibert Naturel, prévost d’Utrecht, Utrecht, quelle qu’elle soit, had nergens aandacht voor, a Rome, le septième jour de juing, vanuit Rome, de zevende dag van fors qu’elle a retenu les chantres maar wel behield ze de zangers Anno Domini 1506. juni, in het jaar onzes Heren 1506. de la chapelle de son feu mary van de kapel van wijlen haar man et nos traicte très-bien, en ze behandelt ons heel goed, Philips: nos fait payer tousjours trois mois en altijd ziet ze erop toe Aahh, quel regret, que je pers Aahh, hoe treurig om het leven avant que nostres gaiges soyent dat we drie maanden vooruit ma vie. te laten. escheuz. worden betaald.

Scene 5 postea conserimus, daarna naaien we het dicht, tandem ornamus eum ten slotte hullen we het Johanna 2: (solo) preciosis vestibus. in kostelijke gewaden. Mi amado es blanco y rubio, Mijn lief is blank en blozend, señalado entre diez mil. herkenbaar uit duizenden. Johanna: Su cabeza como oro finísimo; Zijn hoofd is als het fijnste goud; Su paladar, dulcísimo, Zijn verhemelte is allerzoetst, sus cabellos crespos, zijn krullende lokken y todo él codiciable. en alles aan hem is begeerlijk. negros como el cuervo. zijn ravenzwart. Tal es mi amado, … Zo is mijn lief... Mi amado Mijn lief... Pierchon de Rue: Monniken (à 2): Je croy qu’elle fust demourée Ik geloof dat zij de rest van haar Cor evellimus Wij snijden zijn hart eruit auprès du corps leven includimusque in aurea pyxide, en leggen het in een verguld kistje, tant qu’elle eust peu vivre, bij het lijk gebleven zou zijn, quod ferunt se in patriam dat naar zijn vaderland zal worden qui ne l’en eust ostée als ze haar niet hadden ad ossa majorum ejus allaturos. gebracht et emmenée. weggehaald en bij de beenderen van zijn en meegenomen. voorouders gevoegd. Johanna 2: Johanna (à 3): tal es mi amigo Zo is mijn vriend... Sus ojos, como palomas Zijn ogen zijn als duiven junto a los arroyos de las aguas, aan de oever van een beek, Pierchon de Rue: que se lavan con leche, die zich wassen met melk, incessamment vouloit estre Ze wou steeds bij hem zijn y a la perfección colocados. en volmaakt ingelegd. auprès, en moest naar haar kamer worden Sus mejillas, como una era de Zijn wangen zijn als perken van et fallu l’emmener en sa chambre, gebracht, especias aromáticas, geurige kruiden, où elle fut maints jours et maintes waar ze dagen en nachten como fragantes flores; als welriekende bloemen... nuyts achtereen verbleef, 22 23 vestue sans entrer en son lit. in dezelfde kleren, zonder ooit Monniken: naar bed te gaan. Dissolutis compaginibus capitis, Als de schedel is geopend, Johanna 2: educimus cerebrum… halen we zijn hersens eruit... tal es mi amado. Zo is mijn lief...

Johanna: Monniken: Sus labios, como lirios Zijn lippen zijn als lelies Ac si vivus En alsof hij nog in leven was, que destilan mirra fragante. waaruit geurige mirre vloeit. in regio throno jaceret, rustte hij op zijn koningstroon, Philippus Rex ille. de vermaarde koning Philips. Monniken: et uterus rescindimus, ...en we rijten zijn buik open Johanna 2 : (tot een van de monniken) eripimusque intestini. en rukken zijn ingewanden eruit. Ferte, fratres, conjugem meum ad Broeders, breng mijn man naar sedes nostras onze vertrekken en draag daar een Johanna: et ibi missam ei concelebrate. mis voor hem op. Sus manos, como anillos de oro Zijn handen zijn als gouden engastados de jacintos; staven, Monnik 4: Su cuerpo, como claro marfil bezet met topazen; (die zich naar Johanna II begeeft, terwijl de andere monniken Philips’ lijk cubierto de zafiros. zijn romp is als gepolijst ivoor, van de troon verwijderen) afgezet met saffieren. Surget, o regina, Hij zal opstaan, o koningin, Monniken (à 4): certe resurget. hij zal beslist weer opstaan. Vittisque lineis ceratis Met linnen banden, wasbestreken, Quem si ad sepulcrum matris tuae Als u hem naar uw moeders graf corpus membratim adstringimus. omwikkelen we al zijn ledematen. apud Granatum ducis, brengt in Granada, Deficiente autem balsamo, Maar bij gebrek aan balsem ejus fies sponsa sempiterna. bent u voor eeuwig zijn bruid. calce cadaver et aromatibus wrijven we het lijk in met kalkbrij fucamus, en welriekende olie,

Scene 6 Scene 7 (Een wasvrouw is op haar knieën de vloer aan het boenen, met een Nachtelijke pelgrimage met een lijk. borstel, een dweil en een emmer water. Ze kijkt op van haar werk en Van opzij verschijnen vier monniken en Johanna I; ze dragen een kist begint te roddelen) met Philips’ stoffelijke resten.

Ay, no tengo nada que hacer Ach, er rest mij niets anders Monniken (à 4): que fregar los pisos y pasar la dan de vloeren te schrobben en (neuriënd en psalmodiërend) Hij was een liefhebber van escoba. te vegen. Foemeneis blandimentis gaudebat vrouwelijk schoon. Ay, ninguna ropa tengo para lauar. Ach, er zijn geen kleren die ik kan wassen. Johanna 1: Venid, venid al alva Kom, kom bij het ochtendgloren, Por lo menos, la pobreçita Reina Maar de arme koningin venid, a la luz del dia kom, bij het krieken van de dag, agora esta paçifica. is nu tenminste gekalmeerd. venid. kom! Desde ayer a ninguna persona Sinds gisteren heeft ze niemand ha ferido, verwond, noch sprak ze Monniken: nin dicho palabra de injuria. beledigende woorden. La Reina, nuestra Señora De koningin, onze Vrouwe, Un poco de paz, por fin. Een beetje rust, eindelijk... partió de Miraflores verliet Miraflores una hora despues de anochecido een uur na zonsondergang Y dexé de dezir cómo desde este En ik moet nog vertellen hoe zij para Granada. en ging op weg naar Granada. tiempo sinds die dag geen andere kleren Lleva consigo el cuerpo del Rey Ze nam het lichaam van de koning no ha mudado camisa; heeft gedragen; su marido, haar echtgenoot, met zich mee, creo que nin toca ik geloof dat ze haar gezicht que no huele á algalía. en dat rook allerminst naar nin lauado la cara. niet meer heeft aangeraakt of parfum. Tambien dizen que duerme gewassen. Johanna 1: siempre en el suelo como antes. Ze zeggen ook dat ze altijd op de Venid, venid al alva Kom, kom bij het ochtendgloren, 24 25 Hanme dicho que urina muy á grond slaapt, net als vroeger. venid, a la luz del dia kom, bij het krieken van de dag, menudo. Ze hebben me verteld dat ze heel venid. kom! vaak plast. Monnik 3: (tot Johanna) Su poca limpieza en cara Ze is niet schoon op haar gezicht O regina carissima, O dierbare koningin y diz que en lo demás en, zeggen ze, ook niet cur non requiescamus ? waarom rusten we niet wat? es muy grande. op de rest van haar lichaam. Paulo enim longius Want iets verderop is een klooster, Y come estando los platos en el En als ze eet, zit ze met het est monasterium Tordesillense. in Tordesillas. suelo voedsel op de grond, Illic autem, expulses nonnis, Als we de nonnen hebben sin ningund mantel nin bazalejas, zonder tafelkleed of borden, pace cum conjuge frueris et otio, weggestuurd, kunt u daar met uw la pobreçita Reina. de arme koningin. ut revirescamini. echtgenoot rust en kalmte vinden, zodat u weer op krachten komt. Johanna 1: Nolo. Pergamus, quoniam nobis Nee. We gaan door, want we longum iter conficiendum est. hebben nog een lange reis voor Hic vero brevi tempore de boeg. requiescamus Maar laten we hier enige aperiamusque sarcophagum, ogenblikken stilhouden en de kist ut videamus jamne sit manifestum openen, zodat we kunnen zien of aliquod signum vitae. zich al enig teken van leven heeft geopenbaard.

(De monniken openen de kist en werpen met tegenzin een blik Scene 8 op de inhoud.) Philips: Monniken (à 4): Lève-toi, ma bien-aimée, et viens! Sta op, mijn liefste, en kom mee! Nil videmus praeter hominis Wij zien niets anders dan Car le roucoulement de la Want het koeren van de tortelduif quandam formam jacentem, de liggende gestalte van een man, tourterelle klinkt over de velden. nec an facies hominis en het gezicht van de man se fait entendre sur notre terre. Toon me je gezicht, sit bene dignoscitur. is ook al niet goed herkenbaar. Montre-moi ton visage, laat me je stem horen! fais-moi entendre ta voix (Johanna lijkt niet veel acht te slaan op de woorden van de monniken. Ze loopt naar de kist toe en knielt neer om de mummieachtige resten in Johanna: (opgewonden) haar armen te nemen.) ¿Quién es aquello que raya como Wie is het die gloort als de el alba dageraad Johanna 1: y es bello como la luna, en schoon is als de maan, ¡Oh, si él me besara O, laat hij mij kussen radiante como el sol ? stralend als de zon? con besos de su boca! met de kussen van zijn mond! Mejores son tus amores Jouw liefkozingen zijn heerlijker (Ze loopt naar hem toe.) dan... Venga mi amado Laat mijn lief Monniken: (biddend) a su huerto... in zijn hof komen... Delicta juventutis et De fouten van zijn jeugd, ignorantias eius zijn onwetendheid, Philips: Quaesumus ne memineris, wij bidden u, o Heer, wil dit alles J’entre dans mon jardin, Ik kom in mijn hof, Domine… vergeten... ma belle fiancée mijn schone bruid...

Johanna 1: Johanna: 26 27 ¡Oh, si él me besara O, laat hij mij kussen ... y coma de su dulce fruta. ...en van zijn zoete vruchten eten. con besos de su boca! met de kussen van zijn mond! Porque mejores son tus amores Want jouw liefkozingen zijn Philips: que el vino. heerlijker dan wijn. je récolte ma myrrhe Ik vergaar mijn mirre et mon baume, en mijn balsem, Monniken: je mange mon miel ik eet mijn honing ut Philippus carne exutus Moge Philips, bevrijd van zijn et mon rayon, en mijn raat... pervenire mereatur lichaam, de welverdiende glorie je bois mon vin Ik drink mijn wijn ad gloriam regni coelestis. van het hemelrijk deelachtig et mon lait. en mijn melk. Amen. worden. Amen. Johanna: ¡Yo soy de mi amado, Ik behoor mijn geliefde toe, (Terwijl zij het stoffelijk overschot kust, verschijnt Philips.) y él me desea con ardor! en hij begeert mij vurig!

Philips: Mangez, amis, buvez, enivrez- Eet, vrienden, drink en word vous, dronken, mes bien-aimés! mijn geliefden!

(Ze omhelzen elkaar.)

Johanna (à 3): Epiloog Ponme como un sello Draag mij als een zegel sobre tu corazón, op je hart, Pierchon de Rue: (gesproken) como una marca als een merkteken Les quarante-six dernières années De laatste zesenveertig jaren van sobre tu brazo… op je arm... de sa vie, haar leven la bonne royne Jehanne resta bleef de goede koningin Johanna Philips: enfermée opgesloten Que tu es belle, ma bien-aimée, Wat ben je mooi, mijn lief, wat ben dans le monastère de Tourdesillhe, in het klooster van Tordesillas, que tu es belle! je mooi! dans une chambre dont l’unique in een kamer waarvan het enige Tes yeux sont des colombes. Je ogen zijn als duiven... fenestre raam donnait sur la tombe de son zicht bood op het graf van haar Allen: époulx. man. Duro como el Seol Hartstocht is onbuigzaam Souvent, on l’entendait chanter Dikwijls was te horen hoe zij voor es la pasión als het graf, pour luy, hem zong fuerte como la muerte sterk als de dood et luy murmurer des mots tendres. en tedere woordjes prevelde. es el amor. is de liefde. Johanna 1: Venid, venid a la luz del dia Kom, kom bij het krieken van de dag... Monniken (à 4): Desesperato vivit animo, Zij leeft in wanhoop, vivit obducta fronte. zij leeft belast door rouw. Die noctuque cogitabunda, Dag en nacht is ze in gedachten nec verbum emittit unquam. verzonken, en nimmer zegt zij een woord. 28 29

© Robert Zuidam 2002/2003 © Jeanne Holierhoek en Janneke van der Meulen | De Nederlandse Opera

Afgedrukt met vriendelijke toestemming van De Nederlandse Opera en de vertalers. Rage d’Amours Rob Zuidam componeerde een groot aantal werken voor orkest, ensembles en solisten. Zo ontstond tussen 1991 en ‘98 het orkestrale Biografieën vierluik Trance Symphonies en schreef hij in opdracht van de Michael Vyner Trust Sauvage Noble, een concert voor hobo, hoorn en ensemble. Rob Zuidam, geboren 23 september 1964 te Gouda, studeerde van Zijn werk werd onder meer uitgevoerd door het Residentie Orkest, 1984 tot ‘89 compositie bij Philippe Boesmans en Klaas de Vries aan het het Koninklijk Orkest, het Duitse Ensemble Modern, Rotterdams Conservatorium. In 1989 was hij Composition Fellow bij het de London Sinfonietta, ASKO|Schönberg, het Nederlands Kamerkoor, Tanglewood Music Center in Massachussets, USA, waar hij studeerde solisten als Elliott Fisk en Peter Serkin, en dirigenten als Reinbert de bij Lukas Foss en Oliver Knussen. Hij werd er onderscheiden met de Leeuw, Oliver Knussen, Ingo Metzmacher, Peter Ruzicka, Stefan Asbury Koussevitzky Composition Prize voor zijn stuk Fishbone en ontving een en Richard Dufallo. Leonard Bernstein Scholarship die hem in staat stelde om er in 1990 terug te keren. Na diverse uitvoeringen van zijn werk op het Festival for Maar het zwaartepunt van zijn compositorische output ligt op het Contemporary Music , kwam hij in 1999 naar Tanglewood terug als Artist vlak van de vocale muziek. De McGonagall-Lieder (1997-2000) voor in Residence, met financiële ondersteuning van de Velmans Foundation. coloratuursopraan en ensemble, Pancho Villa (1988-’90) voor mezzo- sopraan en piano, Nella Città Dolente (1998) voor vocaal octet en In 1991 werd Zuidam door Hans Werner Henze uitgenodigd tot het met name Calligramme/il pleut (1991), voor twee vrouwenstemmen maken van een avondvullende opera voor de Münchener Biennale für a capella, behoren tot Zuidams meest gespeelde werken. In 2006 Neues Musiktheater. Dit resulteerde in Freeze, een opera gebaseerd beleefde zijn kameropera Der Hund, op teksten van Otto Weininger, haar op het levensverhaal van Patricia Hearst, die in ‘94 gerealiseerd première in een productie van muziektheatergezelschap De Helling; in werd in co-productie met het Holland Festival en het Staatstheater 2007 werd Canciones del alma, een liedcyclus gebaseerd op gedichten Braunschweig. Sopraan Susan Narucki vertolkte de hoofdrol in het stuk, van San Juan de la Cruz, voor het eerst uitgevoerd tijdens de Zaterdag- dat Klaus Umbach, criticus van Der Spiegel, ertoe bracht Zuidam als “ein matinee, onder leiding van Reinbert de Leeuw. genialischer Hund” te bestempelen. Zuidams tweede opera, Rage d’Amours, beleefde in augustus 2003 haar première in Tanglewood en werd in juni 2005 uitgevoerd tijdens het 30 31 Holland Festival, in een enscenering van Guy Cassiers. In 2009 ging de opera Adam in Ballingschap bij de Nederlandse Opera in première.

Otto Tausk, dirigent Otto Tausk is sinds september 2007 chef-dirigent van Holland Symfonia, waar hij ieder seizoen een aantal symfonische programma’s en een balletproductie dirigeert. Daarnaast werkt hij regelmatig met onder andere het Radio Filharmonisch Orkest, Residentie Orkest, Asko|Schönberg en de Radio Kamer Filharmonie. In het buitenland is hij een graag geziene gastdirigent bij de Bremer Philharmoniker, Dortmund Philharmoniker, Orchestre Philharmonique de Strasbourg, Auckland Philharmonic, was zij te horen in de BBC Proms. Voor de Nederlandse Opera trad zij op deFilharmonie in Antwerpen en musikFabrik für Neue Musik in Berlijn. in diverse producties waaronder After Life (september 2009 en maart 2010 Lyon). Tevens was ze te horen in de Royal Festival Hall en tijdens Zijn affiniteit met de vocale muziek blijkt uit de programma’s die hij diverse concerten met het Münchener Kammerorchester. Ook ging zij op dirigeerde in het Concertgebouw te Amsterdam: Verdi’s Requiem, tournee met Chris Hinze. Beethovens Negende en Brittens War Requiem met o.a. solist Ian Bostridge. Bij De Nederlandse Opera dirigeerde hij ’s Toekomstige projecten zijn ondermeer concerten met Anima Eterna, opera After Life. Deze voorstelling ging in reprise in Lyon en in het Over de Bergen met gezelschap Transparant, een tournee met Barbican te Londen. dansgezelschap Leine & Roebana, een optreden met het Arditti kwartet Otto Tausk studeerde onder andere bij Jurjen Hempel en Kenneth en de Nationale Reisopera. Montgomery en vervolgde zijn studie bij Jonas Aleksa in Vilnius. Hij ontving de prijs van de Monte dei Paschi di Siena met de hoogste Claron McFadden kreeg in 2006 de Amsterdamprijs voor de Kunsten waardering. Ook is hem in Besançon de operaprijs toegekend voor zijn uitgereikt. interpretatie van Mozarts Così fan tutte. www.claronmcfadden.com www.ottotausk.nl www.interartists.nl Katrien Baerts, sopraan De Belgische sopraan Katrien Baerts begon haar opleiding aan het Claron McFadden, sopraan Koninklijk Conservatorium van Brussel bij Beatrijs de Vos. In 2008 De oorspronkelijk uit Amerika afkomstige sopraan Claron McFadden behaalde ze daar het meesterdiploma zang cum laude waarna ze twee studeerde aan de Eastman School of Music in New York. Ze maakte haar jaar deel uitmaakte van de ‘Dutch National Opera Academy’ (DNOA). operadebuut in 1985 op het Holland Festival in l’Eroe Cinese van Johann Als operazangeres vertolkte Adolf Hasse. Claron McFadden heeft sindsdien een grote reputatie Katrien zowel Amore als Valletto verworven als concertzangeres met zowel traditioneel als modern in L’Incoronazione di Poppea van 32 33 repertoire. Monteverdi, Despina in Mozarts Così fan tutte, Miss Wordsworth in Claron McFadden was te horen in Rossini’s L’italiana in Algeri, Rêves Albert Herring van Britten en Annio d’un Marco Polo en Kopernikus van Claude Vivier, Purcells King Arthur, in in Mozarts La clemenza di Tito aan de rol van Donna Elvira in Mozarts Don Giovanni, in Les Indes Galantes de DNOA. In de zomer van 2008 van Rameau, in The Mask of Time van Tippett, in Schönbergs Pierrot werd ze uitgenodigd te zingen op Lunaire en in Les Dialogues het ‘Fest zur Festspieleröffnung’ in des Carmélites van Poulenc. Salzburg. Ook trad ze op in producties van internationaal bekende Als soliste vertolkte Katrien operahuizen zoals Covent Garden, onder meer Hör mein Bitten van De Nederlandse Opera en het Mendelssohn, A Ceremony of Théâtre des Champs-Elysées. Carols van Britten en het Requiem van Eleanor Daley. Katrien werkte samen met befaamde dirigenten Hoogtepunten uit de als Richard Egarr, Gunnar Eriksson en Henrik Schaefer. In 2007 bracht indrukwekkende loopbaan van Katrien Socrate van Satie en in 2010 vertolkte ze Five images after Claron zijn de concerten met Sappho van E.-P. Salonen met de Ligeti Academy. L’Europe Galante in de opera Didone (la Scala), in Solomon bij Als kamermusicus heeft Katrien een grote voorliefde voor hedendaagse de Göttinger Händel Festspielen, componisten. Ze werkte samen met J. Fontyn, R. Coryn, W. Lenaerts, met het Residentie Orkest, diverse tournees met het Orkest van de K. Saariaho en I. Raminsh. In 2009 bracht Katrien een recital met 18e eeuw, projecten met het Arditti kwartet, Minguet kwartet, met het harpiste Anneleen Lenaerts. Sinds 2006 vormt Katrien een liedduo met balletgezelschap Leine & Roebana, in België bij Muziek LOD en met pianist Bart Verheyen waarmee ze deel nam aan de ‘International Lied Les Ballets C de la B. Ook gaf Claron McFadden solorecitals in het Masterclasses’ met Udo Reinemann. Deze samenwerking resulteerde Concertgebouw Amsterdam en in het Concertgebouw Brugge. In 2009 o.m. in uitvoeringen van Harawi van Messiaen in het voorjaar van 2008, een Duits romantisch recital met onder meer Liederkreis opus 39 van was hij te gast in Raaff van Robin de Raaff. Voor De Nieuwe Opera Schumann in 2009 en ‘In Exile’, een recital met muziek van Zemlinsky, Akademie vertolkte hij Oronte in Alcina en Flute in A Midsummer Night’s Korngold, Eisler en Weill in 2010. Dream. Als solist vertolkte hij o.a. in 2004 de tenorpartij in Stravinsky’s Katrien ontving de prijzen ‘Bourgeois’, ‘Ingeborg Köberle’ en ‘Vindelinck’ Pulcinella onder leiding van Lev Markiz. Hij vertolkte de rol van Mordecai voor haar bijzondere prestaties en resultaten aan het Koninklijk in Händels Esther voor de Nederlandse Bachvereniging en werkte Conservatorium van Brussel. Momenteel studeert ze verder bij Valérie mee aan een uitvoering van georkestreerde Schubertlieder met het Guillorit. Symfonieorkest van de HKU. In het najaar van 2006 maakte Erik Slik zijn debuut in het Concertgebouw te Amsterdam in Schuberts Messe nr. 6 www.katrienbaerts.com met de Radio Kamer Filharmonie onder leiding van Bruno Weill. Als solist was hij te gast in de Kaffeekantate van Bach met het Combattimento Young-Hee Kim, sopraan Consort op hun tournee naar Riga, De Zuidkoreaanse Young-Hee Kim studeerde piano en zang aan de Sint Petersburg en Moskou. Seoul National University. Op jonge leeftijd debuteerde zij bij de Opera van Madrid waar zij zong naast de legendarische Victoria de los Angeles. In de zomer van 2007 was hij Zij ontwikkelde hierna een te beluisteren in een productie veelzijdige carrière waarbij haar van Don Giovanni in het kader sterke podiumpersoonlijkheid, van het Britten-Pears Young acteerkwaliteiten en flexibele Artist Programme in Aldeburgh. stemmogelijkheden een solide Dat najaar maakte Erik in de basis vormen. rol van Nathanaël in Les contes d’Hoffmann zijn debuut bij de Young-Hee Kim trad op met Nationale Reisopera. dirigenten zoals Charles Dutoit, Op 14 maart 2009 zong Slik als 34 35 Jean Fournet, Hartmut Haenchen, finalist in het Christina Deutekomconcours met het Orkest van het Edo de Waart en Jesús López Oosten. Zomer 2009 zong hij de titelrol in Offenbachs Robinson Crusoë, Cobos, Reinbert de Leeuw, Adam een productie van de Nationale Reisopera voor het Oerol Festival op Fischer en Herbert Blomstedt. Terschelling. Tevens was hij te zien in het Festival Oude Muziek in Ze stond op het podium van de Mendelssohns Heimkehr aus der Fremde. Operahuizen van Amsterdam, Parijs, Dresden, Madrid en Turijn. Voor de komende tijd staan er projecten met de Opera van Leipzig, Romain Bischoff, bariton La Monnaie van Brussel en De Nederlandse Opera in de agenda, met Romain Bischoff begon zijn loopbaan als solist bij Les Arts Florissants. uiteenlopend repertoire zoals Pierrot Lunaire (Schönberg) in Chur, Sindsdien ontwikkelde hij zich tot een veelzijdig zanger: van renaissance Zwitserland en een tournee door Nederland met muziek van Monteverdi tot hedendaags, van Mozarts Figaro tot Xenakis’ Déesse Athéna, van samen met ISH Dance Company. In 2011 werkt Young-Hee Kim mee aan Bachs Matthäus Passion tot Honeggers Le Roi David. een tournee met Opera Penthesilea. Bischoffs grootste werkveld omvat het hedendaagse terrein. Tegenwoordig ligt daar zijn specialisme. Bischoff heeft reeds een Erik Slik, tenor zeventigtal wereldpremières op zijn naam staan, waaronder Maurizio Erik Slik studeerde aan het Conservatorium van Utrecht bij Henny Kagels Liturgien, Philippe Manourys La Frontière, Qu Xiaosongs The Diemer en bij regisseurs Monique Wagemakers en David Prins, waar hij Death of Oedipus, Robert Heppeners Een ziel van hout, Georges in augustus 2007 zijn Master’s Degree behaalde met onderscheiding. Aperghis’ Die Hamletmaschine en Avis de Tempête, Raphaël Cendo’s Hij volgde diverse masterclasses, recentelijk bij Ann Murray en Philip Introduction aux ténèbres en Samir Odeh-Tamimi’s Shira Shir. Langridge. Momenteel wordt Erik gecoached door Iris dell’Acqua en Margreet Honig. Klassiekers uit de twintigste eeuw werden ook door hem gezongen, zoals Aïs van Iannis Xenakis, Aventures & Nouvelles Aventures van Tijdens zijn studie kreeg Erik de kans om ervaring op te doen in het György Ligeti, Kaiser Overall in Der Kaiser von Atlantis van Viktor operavak bij onder meer Stadttheater Bielefeld, Studio 32, De Nieuwe Ullmann, The Ferryman in Curlew River van Benjamin Britten en Opera Akademie en Opera Studio Nederland. Bij De Nederlandse Opera Dallapiccola’s Preghiere. Bischoff zong in vele Europese operahuizen en festivals waaronder het Hilary heeft een aanzienlijke reputatie opgebouwd met haar uitstekende Holland Festival, Dresdner Tage der zeitgenössischen Musik, Festival interpretaties van het barokrepertoire en zingt regelmatig bij vele Agora, La Biennale di Venezia, Festival Musica, Donaueschinger vooraanstaande Europese oude-muziekgezelschappen. Een warme Musiktage. In het najaar van 2010 soleert hij in Samir Odeh-Tamimis relatie met William Christie en Les Arts Florissants mondde uit in een Hinter der Mauer met het RIAS Kammerchor en musikFabrik, met cd-opname van Händels Orlando voor Erato, in de rol van Medoro, en concerten in Jeruzalem, Dresden en Berlijn en in Strasbourg - Festival recentelijk nog een rol als de tovenares in Deborah Warners productie Musica - in Raphaël Cendo’s Introductions aux ténèbres met het Ictus van Purcells Dido and Aeneas. Ze werkt regelmatig samen met The Ensemble. Verder zal hij Déesse King’s Consort, met wie ze twee cd’s opnam. Athéna van Iannis Xenakis Hilary nam deel aan de eerste uitvoering in Rusland van Händels zingen in een productie van Messiah op historische instrumenten. Asko|Schönberg in samenwerking met Muziektheater Tranparant en In de opera heeft Hilary een grote variëteit aan rollen gespeeld: VocaalLAB Nederland. statueske Händeliaanse helden als Giulio Cesare of de god Mars (Legrenzi’s Il divisione del mondo), de dominatrix Mescalina (Ligeti’s Als dirigent heeft Romain Le grande macabre) of de Bischoff al vele voorstellingen amazone Hippolyta (Brittens en een twintigtal premières op A Midsummer Night’s Dream), zijn naam staan, waaronder de of zelfs de bebaarde Baba the Refugee operas; de veelgeprezen Turk (Stravinsky’s The Rake’s internationale voorstellingen On Progress). Meer volwassen a foggy day en Cirque Vocal; en vrouwenrollen zong ze als onder recent Seung-Ah Oh’s nieuwe opera Lege Wieg/Bos Besik. andere aardmoeder Gaea in Strauss’ Daphne en als Mrs. Romain Bischoff is oprichter en directeur van VocaalLAB Nederland, een Sedley in Brittens Peter Grimes. internationale werkplaats voor hedendaags muziektheater. Ze heeft de rol van wasvrouw 36 37 gezongen in Rob Zuidams Rage d’Amours in 2005. In 2006 zong Hilary Summers, alt ze in de eerste opvoeringen van Met haar grote vocale bereik heeft alt Hilary Summers de aandacht van George Benjamins Into the Little vele eigentijdse componisten weten te trekken. In 1999 gaf ze gestalte Hill in Parijs, waarna opvoeringen aan de rol van Stella in Elliot Carters opera What Next? in de uitvoering volgden in andere steden. Ze met de Berlin Staatsoper onder leiding van Daniel Barenboim, een rol die maakte in 2008 haar debuut bij de Opera de Paris in Mother Goose en in zij nog een aantal malen heeft hervat met andere orkesten en dirigenten. 2009 bij de Kokkola Opera als gravin Geschwitz in Lulu. In 2002 gaf ze gestalte aan de rol van Irma in Eötvös’ opera Le Balcon, waarna ze gedurende 2003 en 2004 met deze productie op toernee Voor de toekomst staan concerten op het programma met de was door Europa. Sinds 2002 heeft ze door heel Europa verschillende Los Angeles Philharmonic tijdens het Aldeburgh Festival, evenals uitvoeringen verzorgd van Le Marteau sans Maître van Boulez, zowel opvoeringen van Pelléas et Mélisande (als Geneviève) in het Teatro Real met het Ensemble Intercontemporain onder leiding van Boulez zelf als Madrid en het Liceu in Barcelona. met verschillende andere ensembles en dirigenten.

In Groot-Brittannië heeft ze een speciale relatie opgebouwd met componist Michael Nyman. Met hem heeft ze opnames gemaakt van zijn filmmuziek en ze heeft gezongen in verschillende van zijn opera’s, waaronder Facing Goya, waarvan de hoofdrol speciaal voor haar is geschreven. Met de Michael Nyman Band heeft ze wereldwijd opgetreden. Ze werkt regelmatig samen met componist Joby Talbot; ze zingt op zijn soundtracks bij de film Hitchhiker’s Guide to the Galaxy en de televisieserie The League of Gentlemen. Bart Uvyn, countertenor Alistair Shelton-Smith, bariton Bart Uvyn werd in 1985 geboren te Gent. Toen hij 6 was begon Bart De Britse bariton Alistair Shelton-Smith studeerde aan de London Royal met viool- en zanglessen (bij Frederik Meireson) bij de gemeentelijke College of Music bij Kenneth Woollam, de Musikhochschule Karlsruhe muziekschool te Destelbergen. Vanaf 1995 zong hij bij het Gentse bij Mitsuko Shirai en Hartmut Höll, en bij Margreet Honig aan de Dutch kathedraalkoor Schola Cantorum, toen nog o.l.v. kanunnik Michaël National Opera Academy in Amsterdam (waar hij summa cum laude Ghijs, nu o.l.v. Filip Martens. Vanaf 2003 studeerde hij zang aan in het afstudeerde). In dezelfde periode Lemmensinstituut te Leuven. Hij volgde er les bij Dina Grossberger en was hij in een hoofdrol (Ivo in Dirk Snellings (Capilla Flamenca). Momenteel specialiseert hij verder Matthias Heeps Träumer) te gast in zang en kamermuziek aan bij de Staatsoper Stuttgart (Junge het Koninklijk Conservatorium Oper). Den Haag. Hij krijgt er les van Rita Dams, Michael Chance, Jill Aansluitend op zijn studie Feldman en Peter Kooij. maakte Alistair met succes zijn professionele debuut aan de Bart Uvyn concerteerde als solist Staatsoper Hannover als Eddy (in o.a. in de Matthäus Passion en Greek van Mark-Anthony Turnage) verschillende cantates van Bach, en Il Pedone (La Wally van Alfredo de Krönungsmesse van Mozart, Catalani). Sindsdien vertolkte hij hoofdrollen in vele wereldpremières, Messiah en Dixit Dominus van waaronder Raven Caller in Param Virs Black Feather Rising met Händel, Te Deum van Charpentier, Stichting Octopus, Achilles in Benedict Weissers Penthesilea voor het cantates van Schütz. Hij nam Kameroperahuis Zwolle en Centurion in Chloé Charodys Ballet-Opera ook deel aan koorprojecten als Magdalene voor Het Nationale Ballet. de Bach Academie o.l.v. Christoph Siebert, Camerata Aetas Nova o.l.v. Dieter Staelens (een project i.s.m. VRK en VRO), El Grillo o.l.v. Inge Voorts was Alistair te horen als Don Giovanni (Don Giovanni), Il Conte Bollaert, Brugs Oratoriumkoor Cantores o.l.v. Reinhard Andries. Tevens is di Almaviva (Le nozze di Figaro - fragmenten uitgezonden door NOS- 38 39 hij vast lid van Currende o.l.v. Erik Van Nevel. Binnenkort is hij te horen televisie), Gianni Schicchi (Gianni Schicchi), Marquis de la Force / Geôlier in de Hohe Messe van Bach en in het ensemble Bl!ndman [vox]. (Dialogues des Carmélites), Ben (The Telephone), Sciarrone (Tosca) en Sergente (Manon Lescaut).

Eelke van Koot, tenor www.alistairsheltonsmith.blogspot.com Eelke van Koot (1983) studeerde bij Pierre Mak aan het Conservatorium van Amsterdam. Hij volgde lessen en masterclasses bij o.a. Werner Güra, Claron McFadden, Udo Reinemann, Margreet Honig en Christiane Tim Maas, bas Oelze. Als solist zong Eelke werken als het Requiem van Mozart en Al vroeg ontdekte Tim zijn Messe de Minuit van Charpentier. liefde voor muziek. Hij zong als Op de Internationale Muziekzomer jongenssopraan solistisch in Gelderland was hij te horen in Dido verschillende koren. Daarnaast and Aeneas en The Fairy Queen trad hij vaak op bij diverse van Purcell. gelegenheden. In 2002 won Tim Eelke vertolkte de rol van Soldaat een aflevering van het populaire in L’incoronazione di Poppea bij opera TV-programma ‘Una Voce de Dutch National Opera Academy Particulare’. onder leiding van Glen Wilson en Monsier Vogelzang in Der Momenteel studeert hij als bas-bariton zang aan het Koninklijk Schauspieldirektor van Mozart Conservatorium in Den Haag bij Maria Acda-Maas. Verder volgde hij o.a. onder leiding van Joan Berkhemer. lessen bij Meinard Kraak, Frans Fiselier, Geert Smits en Cornelia Salje. In Daarnaast zong hij in verschillende 2009 volgde hij een masterclass bij Christoph Pregardien. projecten onder leiding van Tim treedt regelmatig op als solist in liedrecitals, in het Requiem van dirigenten als Jos van Veldhoven en Jos Vermunt. Vanaf 2011 zal Eelke Fauré, in het Requiem en verschillende andere missen van Mozart, en in Zürich verder studeren bij Werner Güra. ook in Bachcatates. Residentie Orkest hoogtepunten zijn onder andere het Hofvijverconcert tijdens het Haagse Festival Classique en de begeleiding van operaproducties van De Sinds zijn eerste concert in 1904 heeft het Residentie Orkest zich Nederlandse Opera. In 2008 ontving het Residentie Orkest lovende ontwikkeld tot een van de grote, gerenommeerde symfonieorkesten van kritieken voor Messiaens zelden uitgevoerde opera ‘Saint François Nederland. In de beginjaren stond het Residentie Orkest onder leiding d’Assise’. In 2009 werd het Residentie Orkest enthousiast onthaald van oprichter Dr. Henri Viotta. Al snel was het orkest een pleisterplaats tijdens een negendaagse tournee door China waar concerten werden voor componisten als , , Max Reger, gegeven in Xiamen, Shanghai en Beijing. Maurice Ravel, Paul Hindemith en Vincent d’Indy. Als gastdirigenten traden onder anderen Arturo Toscanini, Bruno Walter, Leonard Bernstein Het Residentie Orkest zet zich sterk in voor klassieke muziekeducatie. en Hans Knappertsbusch op. Het orkest heeft daartoe een educatieprogramma ontwikkeld voor Na de Tweede Wereldoorlog werd Willem van Otterloo aangesteld. Hij alle leeftijden. De concertbezoekers worden bediend met inleidingen was chef-dirigent van het Residentie Orkest van 1949 tot 1973 en op de programma’s en luistercursussen. De jonge muziekliefhebbers bouwde een bijzondere reputatie op door de hoge speelkwaliteit te kunnen speciale workshops volgen bij de zondagmatinees. Voor koppelen aan een avontuurlijke programmering. Na Van Otterloo voerden amateurmuzikanten worden masterclasses en orkestweekenden achtereenvolgens Jean Martinon, Ferdinand Leitner, Hans Vonk, Evgenii georganiseerd waarbij zij respectievelijk les krijgen van en meespelen Svetlanov en Jaap van Zweden het orkest aan als chef-dirigent. met professionele musici uit het orkest. Voor het onderwijs zijn speciale In september 2005 trad Neeme Järvi aan als chef-dirigent van het activiteiten ontwikkeld voor basisscholen en het voortgezet onderwijs. Residentie Orkest. Van schoolconcerten en repetitiebezoeken tot een nascholingscursus voor leerkrachten en een intensief driejarig muziekonderwijstraject voor Het Residentie Orkest bewijst dat symfonische muziek ook in de 21e Haagse basisscholen. Zo draagt het orkest bij aan het vergroten van de eeuw nog altijd de kracht en schoonheid bevat om een groot publiek kennis over klassieke muziek. te ontroeren. Het Residentie Orkest wordt gerekend tot de beste orkesten van Europa en is daarmee een boegbeeld voor Den Haag als internationale stad van recht, vrede en cultuur. Het orkest verzorgt concertseries en projecten in zijn thuishaven de Dr Anton Philipszaal en 40 41 is te horen op diverse grote podia in binnen- en buitenland. Daarnaast geeft het orkest (openlucht)concerten in de stad Den Haag, zoals het Nieuwjaarsconcert en het Zuiderparkconcert. Jaarlijks terugkerende tekst van Maurice Maeterlinck voor het Toneelhuis 2010). Waste Land van T.S. Eliot, voor het Toneelhuis 2008) en De Indringer (op regisseert hij radicale performances zoals Weerslechtweer (naar The Montezuma van Bernhard Lang voor de opera van Mannheim. Daarnaast uiteenlopende media, van video en interactieve media over scenografie Peter Missotten (1963) is videokunstenaar. Hij werkt met de meest Peter Missotten Glass voor Linz09. In 2010 volgde van de opera Kepler van Philip regisseerde hij de wereldpremière jaren vooral als regisseur. In 2009 Guy Cassiers), werkt hij de laatste van Rage d’Amours (Rob Zuidam/ de oorspronkelijke scenografie tempète van Georges Aperghis en Rood van Guy Cassiers, Avis de scenografieën (oa. voor Bezonken Na een aantal spraakmakende en performance tot operaregie.

42

0243 www.dagindebranding.nl [email protected] 2501 ER Den Haag Postbus 13671 coördinator Caroline Bakker Johan Wagenaar Stichting Contact SummersHilary - Foto Claire Newman-Williams Erik Slik - Foto Chantal Bekker Claron McFadden - Foto Mike Hoban Otto Tausk - Foto Marco Borggreve Robert Zuidam - Foto Karoly Effenberger Foto credits Druk: Drukkerij Aktief, Den Haag Grafische vormgeving: Jan Heijnen (www.janheijnen.com) Redactie: Caroline Bakker, Mariët Tilstra Colofon