DE UITDAGING WAAR NEDERLAND VOOR STAAT TNO En the Hague Centre for Strategic Studies
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DE UITDAGING WAAR NEDERLAND VOOR STAAT STAAT NEDERLAND VOOR WAAR DE UITDAGING DE UITDAGING WAAR NEDERLAND TNO en The Hague The VOOR STAAT Centre for Strategic Studies Strategic for Centre Terugblik op het programma Strategy & Change COLOFON STRATEGY STRATEGY CHANGE CHANGE DE UITDAGING DE UITDAGING DE UITDAGING WAAR NEDERLAND VOOR STAAT WAAR NEDERLAND WAAR NEDERLAND Terugblik op het programma Strategy & Change VOOR STAAT VOOR STAAT VISIE BIJ DE START VAN HET ISBN/EAN: 978-94-92102-07-2 Strategy & Change PROGRAVISIE mmBIJ ADE START VAN HET Strategy VOOR STRATEGISCHE & Change STUDIES DROGRAen haagmm CENTRUA m HETP VOOR STRATEGISCHE STUDIES haag CENTRUm EN TNOHET Den TEKST Frank Bekkers EN TNO SAMENSTELLING June Vasconcellos en Frank Bekkers MET BIJDRAGEN VAN Rob Weterings, Govert Gijsbers en Erik Frinking © 2015 Het Den Haag Centrum voor Strategische Studies en TNO No. 01 No. 01 behouden zich alle rechten voor. Geen enkel onderdeel van deze uitgave mag gereproduceerd of gepubliceerd worden in welke vorm dan ook, in print, microfilm, fotografie, of op enig andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HCSS of TNO. De rechten van alle foto’s zijn voorbehouden aan hun res- pectievelijke eigenaars. ONTWERP Studio Maartje de Sonnaville, Den Haag DRUKWERK Drukkerij Edauw & Johannissen, Den Haag HCSS, LANGE VOORHOUT 16, 2514 EE DEN HAAG T: +31 (O)70–3184840 E: [email protected] W: STRATEGYANDCHANGE.NL VISIESTUK BIJ DE LANCERING VAN HET PROGRAMMA STRATEGY & CHANGE, 10 MEI 2010 INHOUDSOPGAVE TERUGBLIK OP VIER JAAR STRATEGY & CHANGE EEN ANDERE AANPAK 4 RAPPORTEN 2010-2014 OVERZICHT 8 THEMA FORESIGHTS 10 HIGHLICHTS FORESIGHTS 12 THEMA INTEGRALE VEILIGHEID 16 HIGHLICHTS INTEGRALE VEILIGHEID 18 THEMA WELVAART & WELZIJN 22 HIGHLICHTS WELVAART & WELZIJN 24 THEMA DUURZAME GROEI 29 HIGHLICHTS DUURZAME GROEI 32 THEMA TECHNOLOGIE & INNOVATIE 38 HIGHLICHTS TECHNOLOGIE & INNOVATIE 40 CONCLUSIE GELEERDE LESSEN BENUTTEN 44 OVERZICHT PUBLICATIES 46 VOETNOTEN 48 STRATEGY CHANGE 3 TERUGBLIK OP VIER JAAR STRATEGY & CHANGE Een andere aanpak De afgelopen vier jaar is met veel enthousiasme en Strategy & Change had als doel die dynamiek in kaart • positioneren van TNO en HCSS als constructieve inzet het onderzoeksprogramma Strategy & Change uit- te brengen, te duiden en te projecteren op belangrijke en actieve deelnemers aan de strategische debat- gevoerd. Dat heeft in de periode 2010-2014 meer dan beleidskeuzes en handelingsopties. De wereld om ons ten over deze vraagstukken en beleidsopgaven; 120 publicaties, meer dan 30 grote bijeenkomsten en heen wordt gekenmerkt door een ongekende dyna- • verbinden van de relevante partijen om samen te heel veel aandacht van beleidsmakers en media opgele- miek. De globalisering heeft geleid tot een zichzelf werken aan innovatieve oplossingen. verd. In Strategy & Change hebben technologisch ken- versterkende dynamiek, een historisch ongekende nisinstituut TNO en denktank Den Haag Centrum voor exponentiële groei op verschillende terreinen van ont- Het programma Strategy & Change werd eind 2014 Strategische Studies (HCSS) nauw samen gewerkt. Het wikkeling. De snelheid van verandering neemt alleen afgesloten. Dit document schetst de achtergrond, doel- programma was een van de antwoorden van TNO op de maar verder toe, bijvoorbeeld onder invloed van de stelling en opzet van het programma en biedt een behoefte om haar maatschappelijke betekenis en inter- convergentie van ICT, nanotechnologie, biotechnologie bloemlezing van de meest aansprekende of karakteris- nationale oriëntatie te versterken. Den Haag Centrum en cognitieve wetenschap. Strategy & Change had als tieke resultaten. Om te laten zien wat er de afgelopen voor Strategische Studies was een noodzakelijke part- doel die dynamiek in kaart te brengen, te duiden en te jaren is gepresteerd, maar ook als stimulans om de ner om de technologie- en innovatiefocus van TNO te projecteren op belangrijke beleidskeuzes en hande- gewaardeerde ontwikkelingen die met het programma verbinden met analyses van de belangrijke omgevings- lingsopties. in gang zijn gezet de komende jaren te continueren. ontwikkelingen. Daarmee werd de blik gericht op eco- nomische en maatschappelijke vernieuwingen die écht De toegevoegde waarde van Strategy & Change hing WAAROM STRATEGY & CHANGE? belangrijk zijn voor Nederland en/in Europa. samen met een systematische werkwijze om de stra- “Nederland heeft een nieuw perspectief nodig. Een tegische analysefunctie van HCSS en de technologi- visie die rekening houdt met trends en veranderingen Constante verandering is de dominante eigenschap sche innovatiekracht van TNO te combineren in een in de wereld. Sterk onderling verweven ontwikkelingen van onze samenleving geworden. De globalisering viertal functies: als globalisering, technologische versnelling, geopoli- heeft geleid tot een zichzelf versterkende dynamiek, • signaleren van opkomende trends en belangrijke tieke machtsverschuiving, klimaatverandering, grond- een historisch ongekende exponentiële groei op ver- veranderingen in de wereld en de samenleving; stoffenschaarste, vergrijzing en migratie zijn bepalend schillende terreinen van ontwikkeling. De snelheid van • agenderen van onderbouwde visies op de wezen- voor de toekomst van Nederland en Europa. Versterkt verandering neemt alleen maar verder toe, bijvoor- lijke maatschappelijke en economische vraagstuk- door de langetermijngevolgen van de financiële en eco- beeld onder invloed van de convergentie van ICT, nano- ken, kansen en bedreigingen die uit deze ontwikke- nomische crisis zullen zij onze wereld het komende technologie, biotechnologie en cognitieve wetenschap. lingen voortvloeien; decennium radicaal beïnvloeden.” 4 DE UITDAGING WAAR NEDERLAND VOOR STAAT LANCERING VAN HET PROGRAMMA STRATEGY & CHANGE, 10 MEI 2010 Zo begon het visiedocument De uitdaging waar We moeten constant veranderen en vernieuwen, maar Kunstmest verhoogt de voedselproductie, maar bestaat Nederland voor staat dat bij de lancering van het pro- wel vanuit een gedegen begrip van de internationale voor een belangrijk deel uit fosfaat dat slechts op een gramma Strategy & Change in 2010 werd gepresen- ontwikkelingen én vanuit een zicht op ons handelings- paar plaatsen in de wereld gewonnen wordt. teerd. Was dat nodig, een initiatief om ‘visie en per- perspectief, datgene wat we zélf willen en kunnen. Geavanceerde technologie kan het aanbod van grond- spectief’ te bieden? Wat voegt de combinatie van TNO Waar liggen de beste mogelijkheden? Aan welke voor- stoffen vergroten en de vraag temperen. Maar veel en HCSS, de gezamenlijke architecten en uitvoerders waarden moeten Nederland en/in Europa voldoen om high-tech producten, waaronder windmolens en elektri- van het programma, toe? TNO-bestuursvoorzitter Jan succes te bereiken? Welk concurrentievoordeel moet sche auto’s, hebben mineralen zoals platina, lithium of Mengelers en HCSS-directeur Rob de Wijk, initiatief- Nederland najagen? Strategy & Change biedt een neodymium nodig. Deze zogenaamde zeldzame aard- nemers van Strategy & Change, geven het antwoord. handleiding en strategie voor constante aanpassing in metalen worden vooral in China gewonnen. Dat land “Het gaat om de samenhang der dingen. Natuurlijk is een dynamische, complexe en onzekere omgeving. heeft de export echter teruggeschroefd om het eigen er al veel onderzoek op tal van terreinen en over tal van gebruik veilig te stellen. vraagstukken. Maar het ontbreekt aan gedegen toe- ALLES MET ELKAAR VERWEVEN komstvisies, waarin complexe problemen in relatie tot De problemen waarmee de wereld, Europa en Grondstoffenschaarste is dus verbonden met technolo- elkaar worden beschouwd. De combinatie TNO en Nederland worden geconfronteerd zijn niet los van gieontwikkeling, maar ook met vraagstukken over het HCSS is wat dat betreft goud waard. Deskundigen elkaar te zien. Allerlei trends zijn onderling verweven internationale politieke systeem en de mondiale stabili- genoeg, maar nu de visionairs van HCSS met hun en versterken elkaar. Neem de grondstoffenproblema- teit en rechtsorde. Een te grote afhankelijkheid van modellen samenwerken met de technologisch deskun- tiek. Economische ontwikkeling, bevolkingstoename China voor zeldzame aardmetalen of van Rusland voor digen van TNO, ontstaat er een unieke kennisbron.” en verstedelijking dragen bij aan een groeiende vraag onze energievoorziening maakt kwetsbaar en is onwen- naar grond, voedsel, energie, water en mineralen. Voor selijk. Piraterij, aanslagen en lokale conflicten kunnen Nederland en Europa hebben een strategie nodig ieder van deze categorieën spelen vraagstukken van de toevoer van grondstoffen doen haperen en zo onze gericht op het versterken van hun verdienvermogen in schaarste. Wat de zaak echt complex maakt is dat economie raken. Geopolitiek staat in directe relatie de mondiale concurrentiestrijd. Innovatie – van midde- vraag en aanbod van de verschillende typen grondstof- met klimaatverandering die verduurzaming vereist. De len, structuren en processen – is een belangrijk instru- fen niet los van elkaar zijn te zien. Om moeilijk winbare visie op en strategie voor de inrichting van onze samen- ment om mee te kunnen gaan met de veranderingen grondstoffen te ontginnen is meer energie nodig. leving, duurzame ontwikkeling, buitenlands en veilig- om ons heen. Maar ook om, op goed gekozen speer- Biobrandstoffen leveren energie, maar gebruiken areaal heidsbeleid, industriebeleid en innovatie-inspanningen punten, deze veranderingen voor te zijn en te vormen. dat anders voor voedselproductie ingezet zou worden. zijn