Viltet I Fusa Kartlegging Av Viktige Viltområde Og Status for Viltartane

Viltet i Fusa Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane

Fusa kommune og Fylkesmannen i Hordaland 2003

MVA-rapport 5/2003

Viltet i Fusa

Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane

Fusa kommune og Fylkesmannen i Hordaland 2003

MVA-rapport 5/2003

Foto på framsida frå øvst (namn på fotograf i parantes): Røy (Frode Falkenberg), makrellterne (Ingvar Grastveit), spor etter kvitryggspett (I. Grastveit), kvinender (I. Grastveit), hjort (I. Grastveit), stor salamander (Stein Byrkjeland).

Illustrasjonar er gjengitt med løyve: Direktoratet for naturforvaltning: s 22, 23, 25, 26, 28, 30 Viggo Ree: s 24, 27, 29, 31, 32, 33 Ingrid Danielsen: s 21

Ansvarlege institusjonar og finansiering: Rapport nr: Fusa kommune og Fylkesmannen i Hordaland, Miljøvernavdelinga MVA-rapport 5/2003

Tittel: ISBN: 82-8060-012-4 Viltet i Fusa. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane ISSN: 0804-6387

Forfattarar: Tal sider: Olav Overvoll og Arne Stadaas 51

Kommunalt prosjektansvarlig: Dato: Tor Johannes Hjertnes og Helene Dahl 20.03.2003

Samandrag: Etter initiativ frå Fylkesmannen si miljøvernavdeling, har Fusa kommune gjennomført ei kartlegging av viktige viltområde i kommunen. Målet med kartlegginga har vore å gje kommunen ei oppdatert oversikt over viktige viltområde til bruk i arealforvaltinga. Det er òg eit ønskje at kartlegginga skal føre til auka interesse for vilt og viltforvalting. Medan det gamle viltkartet nesten utelukkande omhandla jaktbare artar, omfattar det nye kartverket alle viltartar i høve til det utvida viltomgrepet: Alle førekomande artar innan gruppene amfibiar, krypdyr, fugl og pattedyr. Det er lagt spesiell vekt på artar med økonomisk og rekreativ verdi (først og fremst hjortevilt), trua- og sårbare artar (raudlisteartar), område som er viktige for enkelte artar eller artsgrup- per og område som er spesielt artsrike. Kartverket inneheld fire kart: Eit hjorteviltkart, eit småviltkart, eit kart med opplysningar unnateke of- fentlegheit og eit kart over prioriterte viltområde (viktige- og svært viktige viltområde). Karta føreligg hos kommunen i både trykt og digital form. Kartet over prioriterte viltoråde er vedlagt viltrapporten. Rapporten er eit viktig supplement til karta og inneheld generelt stoff om viltforvalting, litt om korleis kartlegginga i Fusa har blitt gjennomført, ein omtale av dei ulike viltområda og ei fullstendig oversikt over alle viltartar som er registrerte i Fusa. Det er avmerka 31 prioriterte viltområde i Fusa: 8 svært viktige og 23 viktige. Det kartfesta 19 sentrale trekkvegar for hjort. Det er registrert 186 viltartar i kommunen: 3 amfibium, 1 krypdyrart, 159 fugleartar og 23 pattedyrartar. Ein har hatt avgrensa ressursar til kartleggingsarbeidet og resultatet må difor ikkje reknast som fullstendig. I ein del tilfelle er avgrensinga av område mindre presis enn ønskjeleg. Situasjonen for viltet kan også endre seg over tid, både naturleg og som ein følgje av tekniske inngrep og endra arealbruk. Det er difor naudsynt å oppdatere kartverket med jamne mellomrom både for å fange opp endringar i arealbruk og ny kunnskap om viltet. Gjennom supplerande feltundersøkingar og opplysningar frå lokalkjende vonar ein at kartverket over tid kan bli både meir presist og meir komplett.

Referanse: Overvoll, O. og Stadaas, A. 2003. Viltet i Fusa. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane. – Fusa kommune og Fylkesmannen i Hordaland, MVA-rapport 5/2003: 1-51.

Emneord: Viltkartlegging, biologi, zoologi, vilt, amfibiar, krypdyr, fuglar, pattedyr

Fusa kommune Fylkesmannen i Hordaland Postboks 24 Miljøvernavdelinga 5649 Eikelandsosen Postboks 7310 5020 Bergen Tlf: 56 52 70 00, Fax: 56 52 70 01 Tlf: 55 57 22 00, Fax: 55 57 22 01

www.fusa.kommune.no www.fylkesmannen.no/hordaland www.miljostatus.no/hordaland

FORORD

I ei tid då stadig nye naturområde blir utsette for inngrep av ulike slag, er det viktig å skaffe seg ei oversikt over område som er særleg viktige for det biologiske mangfaldet. Sidan ein stor del av arealplanlegginga skjer på kommunalt nivå, er det naturleg at også ei kartlegging av det biologiske mangfaldet skjer på dette nivået. I 1992 gav Noreg si tilslutning til Riokonvensjonen, ein internasjonal avtale der deltakarlanda forpliktar seg til å få oversikt over-, og ta vare på biologisk mangfald innan landegrensene sine. Nettopp den lokale forankringa i arbeidet med forvalting av biologisk mangfald vart un- derstreka i dette dokumentet.

Som eit første steg på vegen til å få ei betre oversikt over viktige naturområde har Fusa kommune no gjennomført ei kartlegging av viktige område for viltet. Det neste steget på vegen, ei oversikt over viktige naturtypar er like om hjørnet.

Viltkartlegginga i Fusa vart sett igang allereie i 1996 etter initiativ frå Fylkesmannen i Hordaland, Miljø- vernavdelinga, der Fusa, som ein av dei to første kommunane i fylket, vart oppfordra til å gjennomføre ei slik kartlegging. Grunnen til at arbeidet har tatt såpass lang tid må først og fremst tilskrivast res- sursmangel.

Kartlegginga har vore eit samarbeid mellom Fusa kommune og Fylkesmannen i Hordaland si miljø- vernavdeling, både når det gjeld praktisk arbeid og økonomisk. Arne Stadaas vart engasjert av Fusa kommune til å gjennomføre viltkartlegginga i samarbeid med kommunen sin miljøvernleiar og eit eige arbeidsutval. Stadaas har stått for innsamling av data og utarbeiding av manuskart. Innsamling av data har først og fremst skjedd gjennom intervju av lokale ressurspersonar med god kjennskap til lokale viltforhold. Vi ønskjer å rette ei stor takk til alle informantar! Karta er digitaliserte av Statens Kartverk Nordland og Fylkesmannen i Hordaland. Olav Overvoll ved Fylkesmannen si miljøvernavdeling stått for skriving og framstilling av rapporten.

Vi vonar viltkartlegginga kjem til nytte i den kommunale arealplanlegginga. Vi vonar òg at grunneigarar ser på karverket som ei moglegheit til å ta omsyn, og ikkje som eit hinder for næringsverksemd. Dei avmerka viltområda tyder ikkje vern, men bør sjåast på som ein ”ver varsam” plakat, der ein ønskjer at viltinteressene skal bli tekne særskilt omsyn til. Det er òg eit ønskje at viltrapporten skal vere med å auke kunnskapen og interessa for vilt blant kommunen sine innbyggjarar.

Eikelandsosen 20.03.2003

Helene Dahl Sigmund Sjursen rådgjevar plan- og miljøsjef

INNHALD

FORORD...... 5 INNHALD ...... 7 INNLEIING ...... 9 BAKGRUNN ...... 9 LOVGRUNNLAG ...... 9 INTERNASJONALE KONVENSJONAR...... 9 ANDRE SENTRALE DOKUMENT ...... 10 KVIFOR SIKRE EIT MANGFALD AV VILTARTAR...... 10 UTFORMING AV VILTKARTVERKET...... 11 METODIKK FOR ARBEIDET I FUSA...... 13 STYRING/ORGANISERING AV PROSJEKTET...... 13 INNSAMLING AV INFORMASJON...... 13 KARTFRAMSTILLING ...... 13 NATURGRUNNLAGET...... 14 GEOGRAFI OG AREALBRUK...... 14 LANDSKAP OG GEOLOGI...... 14 KLIMA...... 14 VEGETASJON ...... 14 PRIORITERTE VILTOMRÅDE I FUSA ...... 15 SVÆRT VIKTIGE VILTOMRÅDE ...... 15 VIKTIGE VILTOMRÅDE ...... 16 TRUA OG SÅRBARE ARTAR I FUSA ...... 18 GENERELT OM TRUA OG SÅRBARE ARTAR ...... 18 ”RAUDLISTER” ...... 18 STATUS FOR VILTET I FUSA...... 21 AMFIBIUM...... 21 KRYPDYR...... 21 FUGLAR...... 21 PATTEDYR ...... 31 KVA BØR KARTLEGGAST BETRE? ...... 34 BRUKARINTERESSER I NATUREN OG KONFLIKTAR I FORHOLD TIL VILTET...... 35 SKOGBRUK ...... 35 JORDBRUK ...... 35 FRILUFTSLIV OG FERDSEL ...... 35 JAKT ...... 36 ULOVLEG JAKT/ETTERSTREBING ...... 36 BUSTADOMRÅDE OG INDUSTRI...... 36 VEGAR ...... 36 VASSKRAFTUTBYGGING ...... 36 KRAFTLEIDNINGAR ...... 37 AVFALL...... 37 OPPDRETTSANLEGG ...... 37 LITTERATUR ...... 38 VEDLEGG 1. ARTSLISTE ...... 39 VEDLEGG 2. KART ...... 45 SKOG OG JORDBRUKSAREAL ...... 47 HJORTEVILT ...... 49 PRIORITERTE VILTOMRÅDE...... 51

INNLEIING

BAKGRUNN naturen sin produktivitet og artsmangfald blir bevart. §7 fastset at omsynet til viltinteresse- Naturområda våre blir i aukande grad utsett for ne skal innpassast i arealplanlegginga i inngrep av ulike slag. Utbygging av bustadfelt, kommune og fylke. Innpassing av viltinteres- industri og infrastruktur utgjer eit stadig større sene i arealplanlegginga krev solid kunnskap press på areala. I denne samanheng er det vik- om viltet i det aktuelle planområdet. Kunnska- tig også å integrere viltinteressene i planarbei- pen om ulike funksjonsområde må vere kart- det. Bakgrunnen for å lage eit viltkartverk er først festa, slik at arealplanleggjarar i sitt daglege og fremst eit ønskje om at viltinteressene i større arbeid kan ta dei naudsynte omsyn. grad skal bli tatt omsyn til i arealforvaltinga, først • Plan- og bygningslova av 1985 pålegg kom- og fremst på lokalt nivå gjennom kommunepla- munen m.a. å utarbeide kommuneplanar for nen sin arealdel, men òg på regionalt- og nasjo- arealdisponeringa der alle samfunnsinteres- nalt nivå. Dei offentlege brukarane av kartverket ser, også viltinteressene, skal vurderast. vil først og fremst vere kommunen, Fylkeskom- • Skoglova av 1965 legg rammene for bruk og munen, Fylkesmannen og Direktoratet for natur- utnytting av skogareala. Lova sitt føremål er forvaltning. Men kartverket vil òg være tilgjenge- å fremje skogproduksjon, skogreising og lig for t.d. konsulentar i samband med konse- skogvern, men lova fastslår òg at det skal kvensanalysar og private reguleringsplanar. leggjast vekt på skogen sin funksjon som

livsmiljø for plantar og dyr og som område for Det er òg eit ønskje at viltkartverket skal vere jakt og fiske. I Hordaland er ein relativt liten med å auke kunnskapen og interessa for vilt del av arealet skogkledd (ca. 17%), men blant kommunen sine innbyggjarar. Difor er det skogsmiljøa er viktige viltbiotopar. Forvalting viktig at kart og viltrapport blir tilgjengeleg for og drift av desse områda er difor svært vikti- skular og naturinteresserte i kommunen. ge i viltforvaltingssamanheng.

• Naturvernlova. Områdevern og vern av en- Tidlegare viltkart har vore prega av einsidig fo- keltobjekt skjer med heimel i naturvernlova. kusering på det jaktbare viltet. Dei nye viltkarta Områdevern er eit viktig verkemiddel for å sik- er meir omfattande og skal i prinsippet omfatte re spesielle naturområde. alle viltlevande landpattedyr, fuglar, amfibiar og • Friluftslova skal først og fremst avklare forhol- krypdyr. Dette er i tråd med det såkalla utvida det mellom grunneigarar og friluftsfolk, men viltomgrepet (jamfør viltlova sin § 2). Det er ikkje lova nemner òg at ferdsel i utmark skal føregå økonomisk mogleg å kartleggje alle viltartar, det omsynsfullt overfor grunneigarar, brukarar og er heller ikkje praktisk forvaltningsmessig sett. andre. Ein skal difor òg ta omsyn til viltet ved Difor er det gjort eit utval over kva artar og arts- ferdsel i skog og mark. grupper ein ut frå lokale, forvaltningsmessige • Lov om motorferdsel i utmark av 1977 har som omsyn meiner det er viktig å få kartlagt. Typiske utgangspunkt at motorisert ferdsel i utmark døme er vinterbeite og viktige trekkvegar for skal vere forbode. Lova sitt føremål er å regu- hjort, hekkeplassar for rovfugl, spelplassar for lere motorferdsel i ”utmark og vassdrag med storfugl, sjøfuglkoloniar, våtmarkslokalitetar og sikte på å verne om naturmiljøet og fremme spettelier (skogslier med gammal skog, eldre trivselen”. To tilhøyrande forskrifter av 1988 er ospeholt og god tilgang på død ved). Førekoms- òg sentrale her. tar av trua- og sårbare artar står sjølvsagt òg sentralt. På denne måten ønskjer ein å kartfeste INTERNASJONALE KONVENSJONAR område som er av særskilt verdi for ulike viltartar, og som ein difor bør ta spesielle omsyn til i Noreg har ratifisert (underteikna og gitt si tilslut- arealplanlegginga. ning til) fleire internasjonale avtalar som er sette i verk for å sikre det biologiske mangfaldet. In- LOVGRUNNLAG ternasjonale avtalar forpliktar også på lokalt plan, fordi det er her den praktiske forvaltninga At ein skal ta omsyn til viltet og viltet sine leve- finn stad. Dei viktigaste internasjonale avtalene område er grunnfesta i lovverket. Viltlova er med relevans for viltet er: den mest sentrale, men fleire andre sektorlover har relevans for viltforvaltinga. • Ramsarkonvensjonen (1975) gjeld vern av

våtmarksområde, særleg med tanke på fuglar. • Viltlova legg rammer for forvaltninga og ut- • Washingtonkonvensjonen – CITES (1975) re- øving av jakt og fangst. Sentralt står føre- gulerer den internasjonale handelen med trua målsparagrafen, §1, som fastslår at viltet og og sårbare viltartar. viltet sine leveområde skal forvaltast slik at

• Bernkonvensjonen (1979) har som føremål å talar er mange, men dei fleste er bygde på er- verne europeiske artar av ville dyr og plantar, kjenninga at vi sjølve er ein del av naturen og er og leveområda deira. heilt avhengige av naturprodukt for å overleve. • Bonnkonvensjonen (1979) gjeld vern av trua Grovt sett kan argumenta delast inn i tre hovud- og sårbare viltartar som regelmessig kryssar grupper: landegrensene (trekkjande artar). • Riokonvensjonen eller biodiversitetskon- • Økonomiske- og materielle argument: Men- vensjonen (1993) legg opp til nasjonale pro- neska har til alle tider vore avhengig av viltet sessar der partane sjølv må identifisere biolo- for å overleve, og i nyare tid har viltet mange gisk mangfald som krev bevaringstiltak. Parta- stader blitt ein viktig økonomisk ressurs. Sjølv ne er dessutan forplikta til å utvikle nasjonale om ikkje alle dyreartar er like viktige økono- strategiar for berekraftig bruk og bevaring av misk og materielt i dag, kan mange artar truleg biologisk mangfald. Riokonvensjonen er den bli viktige for oss i framtida. Eit genetisk mang- som i størst grad har konsekvensar på lokalt fald er òg av betydning for menneska si mate- plan fordi den understrekar verdien av lokalt rielle og økonomiske utvikling. Husdyra våre er biologisk mangfald. Denne konvensjonen har framavla frå eit fåtal ville artar. Ved stadig se- truleg vore ei viktig årsak til at den nasjonale leksjon på enkelte eigenskapar dukkar det forvaltninga ønskjer å satse på ei landsdek- nesten alltid opp uforutsette problem, ved at kjande, kommunevis kartlegging av biologisk visse uønskte eigenskapar følgjer dei ønskte. mangfald. Seleksjon på eit fåtal eigenskapar fører òg til tap av genetisk variasjon. Ville populasjonar ANDRE SENTRALE DOKUMENT kan i denne samanheng vere viktig som kjelde til ”nytt” genetisk materiale. Genforsking på vil- Fleire dokument utgjevne av styresmaktene er le dyr kan òg vere viktig i samband med vidare sentrale i forhold til viltforvalting. Gjennom stor- husdyravl fordi det hjelper oss til å forstå dei tingsmeldingane gir styresmaktene uttrykk for naturlege seleksjonsmekanismene. korleis ein ønskjer å forme politikken på spesi- • Kulturelle- og estetiske argument: Storviltjakta elle område i åra framover. Her uttrykkjer ein kan vere ein økonomisk viktig ressurs, men det gjerne politiske målsetjingar og kva verkemid- er neppe økonomien som er drivkrafta bak je- del ein vil setje i verk får å nå desse. geren sin motivasjon for å drive jakt. Jakt har

lange kulturelle tradisjonar, og det å drive jakt • St. melding nr. 13 (1992-93) om FN konferan- er kanskje òg ein del av mennesket sin nedar- sen om miljø og utvikling i Rio de Janeiro va biologi. Både for jegeren og andre natur- og • St. prp. 56 (1992-93) Om samtykke til ratifise- friluftsinteresserte, er opplevinga av naturen i ring av konvensjonen om biologisk mangfald seg sjølv ofte det viktigaste. Og sjølv om sær- • St. melding nr. 31 (1992-93) Den regionale interessene er mange (fotografering, ornitologi, planleggingen og arealpolitikken botanikk, bærplukking, mosjon osv.), er eit • Miljøverndepartementet sitt rundskriv til kom- mangfald av viltartar ofte ei kjelde til rikare na- munane (T-937) ”Tenke globalt - handle lokalt” turoppleving. • St. melding nr. 58 (1996-97) Miljøvernpolitikk • Etiske- og moralske argument: Mennesket er for en bærekraftig utvikling. Dugnad for framti- den einaste dyrearten som med fullt medvit da. kan utrydde andre artar. Dette gir oss eit sær- • St. melding nr. 8 (1999-2000) Regjeringens skilt ansvar. Mange hevdar at alle levande or- miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand ganismar har den samme retten til eksistens, • St. melding nr. 42 (2000-2001) Biologisk uavhengig av om dei synes til nytte eller skade mangfald. Sektoransvar og samordning for mennesket. Vi har òg eit ansvar i forhold til

framtidige generasjonar sine moglegheiter for KVIFOR SIKRE EIT MANGFALD AV naturbruk og naturopplevingar. VILTARTAR

Grunnen til at vern av viltet har blitt gjenstand for både internasjonale- og nasjonale lovverk og av-

UTFORMING AV VILTKARTVERKET

Dei ulike viltartane set ulike krav til leveområdet 3) Kartet med skjerma opplysningar (unntatt of- sitt. Leveområdet skal dekke fleire funksjonar, fentleg innsyn) inneheld m.a. hekkeplassar for først og fremst næring, hekke-/yngleplass og rovfugl og spelplassar for storfugl. Desse opp- skjul. Nokre artar er spesialiserte, medan andre lysningane er untatt offentligheit fordi det kan artar er meir tilpasningsdyktige og kan finnast i ei tenkast at opplysningane kan bli misbrukt og at rekkje ulike biotopar. Enkelte små plante- og in- allmen kjennskap til dei kan vere til skade for sektetarar kan klare seg med leveområde på den aktuelle arten. Karta vil vere tilgjengelege for berre nokre titals kvadratmeter, medan t.d. høn- sakshandsamarar i kommunen og hos Fylkes- sehauken gjerne brukar eit areal på 20-50 km2. mannen, og vil først og fremst bli nytta i tilfelle Dei store rovdyra er ekstreme i sitt krav til stor- der ein står framfor konkrete arealinngrep. leik på leveområde. T.d. reknar ein med at ei 4) Prioriteringskartet (vedlegg) er framstilt med familiegruppe av gaupe (ho med to ungar) treng grunnlag i dei tre andre karta og viser område eit leveområde på ca. 500 km2. Einslege hann- der viltet bør ha høg prioritet. Dette kartet vil gauper kan ha leveområde på opptil 1500 km2. vere det viktigaste når det gjeld å trekke opp dei Det som først og fremst bestemmer storleiken store linjene i arealplanlegginga. Ein deler dei på leveområdet er næringstilgangen. Kor stort prioriterte viltområda i to kategoriar; svært viktige leveområde eit individ eller eit ynglepar med viltområde og viktige viltområde. ungar treng kan variere geografisk, alt etter lokal næringstilgang. For mange artar forandrar kravet til leveområde seg også med årstidene, både Svært viktige viltområde når det gjeld storleik og kvalitet. Dette er område som ut frå artsførekomstar og Desse momenta gjer viltkartlegginga komplisert funksjon blir vurderte å vere spesielt viktige. I desse og det er umogleg å fange opp alle viktige funk- områda bør viltinteressene bli tillagt avgjerande sjonsområde for alle artar. Ein har difor vore vekt i areal-planlegginga. Tekniske inngrep som fø- nøydd til å gjere eit utval. Utvalet er gjort ut frå rer til forringing av områda sin verdi for viltet er uønskt. Det same gjeld tiltak som fører til auka kunnskap om dei ulike viltartane sin biologi og ferdsel og forstyrringar i området. Ved planlegging førekomst i kombinasjon med praktiske omsyn. av tiltak eller aktivitetar i slike område er det viktig Enkelte område er relativt enkle å avgrense, at viltansvarlege på kommune- og fylkesnivå og som t.d. viktige våtmarksområde, faste hekke- blir kontakta tidleg i planprosessen slik at negative plassar og spelplassar. Det er atskillig verre å konsekvensar blir så små som mogleg. avgrense ein art sitt leveområde, og ei slik avgrensing må bli skjønsmessig. Når det gjeld le- veområde har ein lagt vekt på å kartfeste områ- Viktige viltområde de for arealkrevjande og/eller fåtalige artar med Også i desse områda bør ein gi viltinteressene høg spesielle biotopkrav. Slike artar knyter det seg prioritet i arealsaker. Desse områda har ikkje like ofte store forvaltingsmessige utfordringar til fordi avgjerande kvalitetar for viltet som dei svært viktige leveområda, grunna storleiken, ofte blir utsett for viltområda. Likevel gjeld dei same retningslinjene her. fragmentering (blandt dei mest aktuelle artane i Hordaland er villrein, hønsehauk, storfugl, kvitryggspett). Det er viktig å presisere at ein også i områda utan- Viltkartverket er samansett av fire kart: for dei prioriterte viltområda, jamf. Viltlova, pliktar å ta normale omsyn til viltet!

1) Hjorteviltkartet inneheld informasjon om hjor- teviltet sine viktigaste beiteområde og trekkvegar (kun hjort er aktuell i Fusa). Når det gjeld beite- Mange mindre område som ikkje har kome med i område for hjort kan enkelte vinterbeite vere vik- denne viltkartlegginga kan likevel reknast som verdfulle viltområde (i alle fall samla sett). Dette tige å få kartfesta. Dette gjeld helst i område der gjeld typisk område med frodig skog i kantar mot det er sannsynlig at tilgang på vinterbeite kan kulturmark, kantskog langs elvar og bekkar, mindre vere ein minimumsfaktor i snørike vintrar. vatn/tjørn og område med rik lauvskog i kulturland- 2) Småviltkartet inneheld ei oversikt over viktige skap og busette område. Sjølv om desse områda ikkje er viste på viltkartet, er det viktig å vere medvi- forekomstar og funksjonsområde for småviltet. I ten på at slike område kan vere rike viltbiotopar. praksis dreier denne informasjonen seg stort sett om fuglar. Men spesielt viktige forekomstar for amfibiar kan òg vere viktig å kartfeste (t.d. alle Sjølv om eit område blir klassifisert som viktig- forekomstar av stor salamander og viktige gyte- eller svært viktig viltområde, legg ikkje dette i plassar for frosk og padde). seg sjølv restriksjonar på vanleg næringsverk-

semd som t.d. skogsdrift. Ein oppfordrar imidler- Oppdatering og revisjon av viltkarta tid den enkelte grunneigar til å ta særlege omsyn Fordi ein har hatt avgrensa ressursar til kart- i slike område og rådføre seg med personar i lo- leggingsarbeidet må resultatet ikkje reknast kal- og regional forvaltning, med fagkompetanse som fullstendig. Det er fullt mogleg at enkelte innan viltbiologi, før eventuelle inngrep. område som burde ha blitt klassifisert som prioriterte viltområde kan ha blitt oversett eller at Viltrapporten er ein viktig del av viltkartverket. enkelte prioriterte viltområde har fått for vid av- Her finn ein mellom anna ei skildring av dei vikti- grensing. Gjennom revideringar, som inklude- gaste viltområda med ei grunngjeving for kvifor rer informasjon både frå publikum og feltarbeid dei har fått høg prioritet. I tillegg blir alle dei ulike utført av fagfolk, vonar ein imidlertid at presi- artane som er registrert i kommunen omtala. sjonen i viltkartverket vil kunne forbetrast med Mange av artsomtalane dannar viktig bakgrunn tida. for å kunne sette artsinformasjonen på karta i Jamleg oppdatering av viltkartverket er viktig rett perspektiv. for å 1) påføre ny kunnskap og 2) fange opp eventuelle endringer i viltet sin bruk av arealet, Viltkartverket er tilgjengeleg både i trykt- og digi- anten det skuldast naturlege endringer eller tal form. Det komplette viltkartverket blir oppbe- endringar som følge av tekniske inngrep. Det vart av kommunen og Fylkesmannen si miljø- blir anbefalt ein årlig gjennomgang av kartver- vernavdeling. Hos Fylkesmannen blir opp- ket i samråd med Fylkesmannen for påføring lysningane lagt inn i Naturbasen, ein nasjonal av nye opplysningar eller korrigeringar. Det blir database for kartfesta naturinformasjon. Vilt- også anbefalt ein hovudrevisjon kvart fjerde år, rapporten og kart over prioriterte viltområde bør i samband med revisjon av kommuneplanen. elles gjerast tilgjengeleg for alle som jobbar med arealplanlegging i kommunen, t.d. teknisk kontor Har du nye opplysningar eller forslag til justeringar? og landbrukskontoret, og kan med fordel delast Meld gjerne frå til kommunen! ut til skular, organisasjonar og interesserte ein- skildpersonar.

METODIKK FOR ARBEIDET I FUSA

STYRING/ORGANISERING AV PROSJEKTET INNSAMLING AV INFORMASJON Prosjektansvarleg har vore miljøvernleiar Tor Innsamling og kartfesting av viltopplysningar har Johannes Hjertnes. Rammene for kartlegginga, blitt gjennomført av viltkartleggaren. Følgjande avgrensing av viltområde og vekting (verdiset- informasjonskjelder er nytta: ting) av viltområda har blitt diskutert og fastsett • Intervju med personar med god kjennskap til av ei arbeidsgruppe med representantar frå lokale viltforhold grunneigarlag, ulike brukar- og interessegrupper, • Områdeopplysningar frå Naturbasen ved Fyl- kommune, Fylkesmannen og prosjektmedarbei- kesmannen si miljøvernavdeling daren. • Tidlegare viltkart • Litteratur • Eigne feltregistreringar Arbeidsgruppe

Tor Johannes Hjertnes Fusa kommune, miljøvernleiar, prosjektansvarleg KARTFRAMSTILLING Helene Dahl Fusa kommune, Landbrukskontoret Viltkarta er utarbeidd i målestokk 1:50 000. Kart- Nils Fykse framstillinga er gjort av konsulent og Fylkes- Fusa kommune, Landbrukskontoret mannen si miljøvernavdeling etter manuskart ut- Hans Berland arbeidd av viltkartleggjar og arbeidsgruppa. In- Grunneigarrepresentant formasjon innhenta gjennom intervju og opplys- Terje Sørås ningar frå lokalkjende er vurderte av arbeids- Fusa Jakt- og Fiskelag gruppa. Elles er den generelle metoden for kart- Stig Vindenes framstilling nærmare skildra i DN-handbok 11 Fusa Natur og Ungdom Arne Stadaas (DN 1996). Viltkartleggar/prosjektmedarbeider Kva prioritet eit viltområde har fått (svært viktig Ingrid Danielsen eller viktig) er avhengig både av kva artar som er Fylkesmannen si miljøvernavdeling (til 1999) registrert i området og kva funksjon området har. Olav Overvoll Prioriteringa er gjort av arbeidsgruppa ut frå ei Fylkesmannen si miljøvernavdeling (frå 1999) vurdering av kartfesta informasjon. Kunnskap om dei forskjellige viltartane sin økologi har vore

viktig ved vurdering av materialet.

NATURGRUNNLAGET

GEOGRAFI OG AREALBRUK òg høg, vanlegvis meir enn 1000 mm, og 1500-2000 mm er ikkje uvanleg. Topografien Fusa kommune ligg i Hordaland fylke ca. 70 gjer at det lokalt kan vere nokså store variasjo- km søraust for Bergen og grensar til Samn- nar. Dette gjeld også temperaturar. Gjennom- anger kommune i nord, Kvam i aust og Kvinn- snittleg månadstemperatur for januar ligg ty- herad i sør. Fusa er ein typisk fjordkommune, pisk på 0-4°C, tilsvarande for juli er 12-16°C. med geografiske avgrensingar mot fjordar og høgareliggande fjellparti: Bjørnefjorden og Årsmiddeltemperaturen er 6-8°C. Samnangerfjorden i vest, Hålandsdalsfjella i Dei indre dalføra og høgareliggande delane av nord og Gravdalsfjella i aust. kommunen kan ha eit nokså langvarig snødek- Kommunen sitt areal er ca. 380 km2 og talet på ke, men kystnærleiken gjer at snødekket i låg- innbyggjarar er ca. 3600. Utmarksareala er landet som regel er tynnt og meir kortvarig. store og primærnæringane jord- og skogbruk, Men også her er det store lokale variasjonar. er viktigaste næringsveg i kommunen. Av kommunen sitt areal er ca. 58% skog, 4.5% dyrka VEGETASJON mark, 3% beitemark o.l. og ca. 18% ligg over Klimaet påvirkar sjølvsagt òg vegetasjonen. Tre skoggrensa. klimatiske faktorar er viktige når det gjeld på- verknad på plantedekket: Temperaturen i LANDSKAP OG GEOLOGI vekstsesongen, temperaturen om vinteren (frost) Landskapet i Fusa er variert, med både kyst- og nedbør. Kva klima ein har er igjen avhengig landskap, relativt opne jordbruksområde, av breiddegrad, høgde over havet og avstand trange dalføre og bratte fjell. Berggrunnen er frå kysten. sterkt vekslande, frå sure bergartar og grunn- Dei dominerande vegetasjonssonene i Fusa er fjell til meir næringsrike og sterkt omdanna sørboreal sone (edellauv- og barskogsone) og kambrosilurske bergartar. Kommunen sitt hø- boreonemoral sone (sørlig barskogsone) (Moen gaste punkt er Tveitakvitingen, 1299 moh. 1998). Furuskog er den dominerande skogtypen og utgjer over halvparten av skogarealet i Fusa. KLIMA I solvente lier finn ein gjerne varmekrevjande artar som eik, ask, alm, lind og hassel. Varmekjæ- Fusa kommune ligg i ei sone med klart kystpå- re lauvtre er fleire stader skogdannande og den verka (klart oseanisk seksjon) klima, typisk for største finn ein i Hopslia, nord i kommunen på ytre og midtre fjordstrøk på Vestlandet (Moen grensa mot Samnanger. Den varmekjære lauv- 1998). Ved kysten er klimaet prega av milde skogen dekkjer likevel eit relativt lite areal og ut- vintrar og kjølige somrar, medan det i typiske gjer berre vel 3% av skogarealet. På skrinnare innlandsklima er varme somrar og kalde vint- mark og i høgareliggjande område er bjørka det rar. Fusa ligg altså ein stad imellom desse yt- vanlegaste treslaget saman med furu og fleire terpunkta. stader dannar bjørkeskogen grensa mot fjellet. Klimatisk er området Fusa ligg i prega av mange dagar med nedbør, vanlegvis meir enn 180 dagar i året (Moen 1998). Årsnedbøren er

PRIORITERTE VILTOMRÅDE I FUSA

Gjennom viltkartlegginga er det avgrensa 31 pri- naturvernlova som våtmarksreservat (Vin- oriterte viltområde i Fusa: 8 svært viktige- og 23 nesleiro naturreservat). Vinnesleiro er det en- viktige. I tillegg er det registrert 19 sentrale trekk- keltområdet i Fusa der det er registrert flest ruter for hjortevilt. I det følgjande blir kvart enkelt fugleartar. av dei prioriterte viltområda gitt ein kort omtale. Nummera på dei ulike viltområda refererer til 4 Gåseskjer, Steglholmen og Knappholmen områdenummera på kartet over prioriterte vilt- Det viktigaste hekkeområdet for måsar og ter- område bak i rapporten. ner i Fusa. Gåseskjer og Steglholmen er verna Det meste av informasjonen om om viltområda i som sjøfuglreservat. Knappholmen er tatt med denne rapporten er innhenta gjennom intervju i området grunna ein gråhegrekoloni som er med lokalkjende, supplert med synfaringar den største kjende i Fusa med ca. 20 reir. 16.12.2001 og 30.03.2002. Ei god fagleg vurdering og presis avgrensing av områda er vanske- 5 Yddal leg på eit slikt grunnlag. Den følgjande omtalen Sentrale delar av Yddalen barskogreservat. av dei prioriterte viltområda er difor nokså kort- Området er prega av gammal furuskog på va- fatta. Ei prioritert framtidig oppgåve må vere felt- rierande bonitet, men inneheld òg område med registreringar i alle desse områda. Det vil kunne edellauvskog. Store delar av skogen er relativt danne grunnlag for ei noko anna prioritering og gammal med godt innslag av død ved. Dette, områdeavgrensing enn i dag. Berre område der saman med fleire eldre ospeholt, gjer området ein har god dokumentasjon på viktige viltverdiar til eit svært viktig område for spettar. Fem spet- har fått høgaste prioritet. teartar (gråspett, grønspett, dvergspett, flaggspett og kvitryggspett) er registrerte i området, og av desse er gråspett og kvitryggspett kons- SVÆRT VIKTIGE VILTOMRÅDE tatert hekkande. Området er òg viktig for storfugl og inneheld gode kyllingbiotopar (myrkan- 1 Sævellavatnet tar og blåbærfuruskog) og minst ein spelplass. Større vatn på grensa mot Samnanger. Vatnet Hønsehauk hekkar sannsynleg i eller nært om- er ein av to kjende hekkeplassar for storlom i rådet og blir ofte sett jaktande. Også i dette Fusa. Berre ca. 10 hekkeplassar for denne ar- område finst fleire tjørn med stor salamander. ten er kjent i Hordaland. Storlomen er svært utsett i forhold til regulering av innsjøar fordi 6 Geitaknottane reiret blir plassert heilt i vasskanten. Minken Område prega av fjell i dagen og lyngrik, skrinn kan truleg òg representere eit problem. Ein del furuskog. Området har mange mindre tjørn og druknar i fiskegarn og dette har òg skjedd i er ein del av Geitaknottane naturreservat, som Sævellavatnet. Storlomen er svært var for for- vart oppretta med tanke på vern av ein av Eu- styrringar på hekkeplassen frå t.d. fritidsfiska- ropas største førekomstar av stor salamander. rar på land og i båt. RV 13 går langs vestsida av vatnet og det ligg eit par hytter på austsida. 7 Nesbjørhovda Det bør ikkje skje ytterligare inngrep ved vat- Variert skogområde med både gammal furu- net. Lokaliteten bør overvakast med omsyn til skog og lauvskog. Områda med gammal furu- stabilitet som hekkeplass for arten. skog er viktig leveområde for storfugl. Spesielt

lauv-skogsliene i ytre delar av området er viktig 2 Erdalen-Nonkam-Rennesvik vinterbeite for hjort. Havørn hekkar innan om- Større furuskogsområde sør for Eikelands- rådet. osen, rundt Rødsfjellet og ned mot Henanger- vatnet. Området er viktig leveområde for stor- 8 Håvikvatnet fugl og det finst truleg 2-3 leikar i området. I dei Ein av to kjende hekkeplassar for storlom i høgareliggande områda finn orrfuglen gode le- kommunen. Vatnet ligg på grensa til Kvinnhe- veområde. Kvitryggspett og gråspett skal vere rad og reirplassen ligg truleg i Kvinnherad registrert i området. Den einaste sikre hekke- kommune. Fylkesvegen går lags vestkanten av plassen for hønsehauk i Fusa ligg i dette om- vatnet, men elles er det små inngrep her. Som rådet. Området er trua av hogst. for Sevællavatnet bør det ikkje skje ytterligare

inngrep i strandsona av vatnet og lokaliteten 3 Vinnesleiro bør overvakast med omsyn til stabilitet. Grunt blautbotnområde i sjøen. Ein sjeldan naturtype i distriktet. Det viktigaste rasteområdet for vadarar i Fusa. Også viktig beiteområde for andefugl og gråhegre. Området er verna etter

VIKTIGE VILTOMRÅDE 19 Vinnes-Dalland-Kvåle

Furudominert skogområde viktig som vinterbei- 9 Hope-Odnaråsen teområde for hjort. Det skal vere registrert kvit- Variert skogområde vest for RV 13, heilt nord i ryggspett i området. kommunen. Mesteparten av skogen er furu- og blandingsskog, men sentralt i området ligg 20 Haugsåsen-Storskardnuten Hopslia, ein svært rik edellauvskog. Området, Variert skogområde. Sørlege del av området og spesielt Hopslia er eit viktig vinterbeite for mot Strandvik er meir lauvrikt. Dette området hjort. Dei kringliggjande furuskogsområda er er viktig som beiteområde for hjort. Nordlege viktig leveområde for storfugl. Området har og høgareliggande del av området er dominert utvilsamt også andre kvalitetar, men her trengs av gammal furuskog or er viktig leveområde for det betre dokumentasjon. storfugl.

10 Tverrdalen-Bjergabrotet 21 Langedalen Furuskogsdominert område aust for RV 13 Spetteli med furu og lauvskog. Grønspett re- heilt nord i kommunen. Området er viktig som gistrert. Området bør synfarast og vurderast leveområde for storfugl og det er registrert ein nærmare. leik i området.

22 Skoltane-Gråhaug 11 Beljaråsen Variert område med skrinn furuskog, bjørke- Furuskogsområde viktig som leveområde for skog og fjell i dagen. Nedste del av området er storfugl. viktig vinterbeite for hjort. Øvre del viktig leve-

område for storfugl. Det er òg registrert kvit- 12 Lundervik ryggspett i området, men området inngår truleg Grunn bukt inst i Eikelandsfjorden. Viktig bei- som ein del av eit større leveområde. teområde for sjøfugl og ender.

23 Kampen 13 Ragnhildstveit Sørvendt furu- og lauvskogsli ved Henanger- Viktig våtmarksområde i sørenden av Skjel- vatnet. Viktig vinterbeit for hjort. Området har breidvatnet. Næringsøksområde for andefugl, truleg òg kvalitetar som spettebiotop, men det- m.a. Stokkand, toppand og kvinand. Myrpartiet te bør dokumenterast. mot dyrkamark er næringsøksområde for vade- fugl, m.a. vipe og enkeltbekkasin. 24 Tomraåsen

Furu- og blandingskogsskogsområde viktig for 14 Storebøhaugane storfugl. Truleg viktig spetteområde. Område med gammal furuskog med innslag av bjørkeskog og gran. Oppgitt som viktig hekke- 25 Engjavik-Mjånes-Selsvoll og næringsøksområde for spetter. Gråspett og Viktig beiteområde for hjort. Nordlege og høga- kvitryggspett er registrert. Området skal vere religgande delar av området er dominert av fu- eit viktig vinterbeite for hjort. Ein del flatehogst ruskog, medan sørvendte lier og lavareliggan- og treslagsskifte har redusert verdien av områ- de område er lauvskogsdominert, for det mes- det som viltområde. te bjørkeskog. Også ein del kulturmark med

innslag av hagemarkskog. Åsryggen Steinen 15 Storåsen er kledd med gammal furuskog og er eit viktig Område med eldre furuskog. Viktig leveområ- leveområde for storfugl. Skogen sin alder gjer de for storfugl. Truleg òg viktig spettebiotop. området interessant også for spetter.

16 Russåsen 26 Vasshaugane-Totnafjellet Område med eldre furuskog. Viktig leveområ- Skogområde dominert av eldre furuskog. Viktig de for storfugl. Truleg òg viktig spettebiotop. område for storfugl. To leikar er registrert i om-

rådet. 17 Gjønavatnet ved Eide

Grunn bukt ved utosen av Gjønavatnet. Viktig 27 Dyrdalsegga beiteområde for andefugl, særleg vinterstid. Skogområde dominert av eldre furuskog. Viktig M.a. siland, kvinand og sangsvane. område for storfugl. Ein leik er registrert i om-

rådet. 18 Skogseid-Teigland

Område med gammal furuskog og lauvskog. Leveområde for storfugl og spettar. Det er registrert ein tiurleik i området.

28 Femanger-Hjartnes delar av området ligg innanfor Yddalen bar- Variert skogområde med furublandingskog og skogreservat. Viktig leveområde for storfugl, og lauvskog dominert av bjørk. Området er først to spelplassar ligg innan området. I området og fremst viktig som beiteområde for hjort, men rundt Stevatnet og Krokvatnet er det registrert har kvalitetar som gjer det aktuelt som leveom- kvitryggspett, men hekking er ikkje konstatert. råde for storfugl og spetter. Området må likevel reknast som viktig også for denne arten. Skogen er stadvis storvokst og 29 Åsen, Sundvor innslaget av død ved er godt. Lia ned mot Aus- Furuskogsområde. Viktig område for storfugl. tefjorden og Austefjord er eit viktig beiteområ- Det er registrert ein leik i området. Området de for hjort. har kvalitetar som òg gjer det aktelt som yng- leområde for kvitryggspett. 31 Kyrkjehovda-Hatledalsåsen Området er dominert av gammal furuskog. Vik- 30 Austefjord tig leveområde for storfugl og spettebiotop. Område dominert av gammal, lyngrik furuskog. Betre dokumentasjon er ønskjeleg. Lia ned mot Austefjord er lauvdominert. Indre

TRUA OG SÅRBARE ARTAR I FUSA

GENERELT OM TRUA OG SÅRBARE ARTAR tet for Naturforvaltning. Dei siste åra har også enkelte Fylkesmenn utgitt fylkesvise (regionale) Mange plante- og dyreartar er naturleg sjeldne, raudlister. Meininga med slike raudlister er å ret- men mange er i tilbakegang som følgje av men- te fokus på regional bestandssituasjon og der- neskeleg aktivitet. Her er lista opp nokre viktige med sikre at tiltak blir gjennomført for å sikre le- typar trugsmål mot biologisk mangfald: vedyktige bestandar også på lokalt og regionalt Handel med ville dyr er den tredje største illega- plan. Nokre artar på den nasjonale raudlista kan le marknaden på verdsbasis og særleg i tropiske vere relativt vanlege regionalt og lokalt. I slike til- strøk kan samling vere eit problem for allereie felle har det aktuelle fylket eller den aktuelle fåtalige artar. I vårt land er slik ulovleg handel i kommunen eit særskilt forvaltingsansvar. Ei første rekkje knytt til rovfuglar og då særleg vår raudliste kan òg innehalde artar som er i fram- største falk; jaktfalken. gang, men som i nær fortid har hatt sterkt redu- Intensiv jakt eller forfølging har ført til at enkelte serte bestandar (t.d. havørn). dyreartar har blitt utrydda eller gått kraftig tilbake. Døme frå vårt land er fjellrev og dei store Raudlistene må reviderast relativt ofte etterkvart rovdyra gaupe, ulv, bjørn og jerv. som kunnskapen om artane aukar (situasjonen Miljøgifter utgjer eit alvorleg trugsmål mot enkel- for enkelte artar kan òg endre seg relativt raskt). te artar. Rovdyr er spesielt utsette, fordi giftstoffa Nasjonale raudlister blir gjerne reviderte kvart blir meir konsentrerte for kvart ledd i nærings- femte år. Raudlista denne rapporten byggjer på kjeda. Vandrefalken er eit klassisk døme på det- er Nasjonal rødliste for truede arter i Norge 1998 te: Bruk av DDT i landbruket førte til at vandre- (DN 1999). Det er òg utarbeidd ei regional raud- falken fekk problem med reproduksjonen liste for Hordaland: Handlingsplan for truete og (eggskalfortynning), og bestanden gjekk kraftig sårbare viltarter i Hordaland (Danielsen 1996). tilbake. Etter at bruken av DDT vart forbode har Dei ulike kategoriane ein finn i den siste utgåva bestanden tatt seg opp att og er framleis i vekst. av den nasjonale raudlista er definerte under. Innføring av framande artar. På mange av Stille- havsøyane står mange bakkerugande fugleartar i ferd med å forsvinne som ei følgje av introduk- Utrydda - Ex (Extinct) sjon av katt og rotter. I vårt land er minken eit Artar som har forsvunne som reproduserande i landet. Om- fattar vanlegvis artar som ikkje har vore påvist dei siste 50 døme på introduksjon av ein art som har fått åra. ”Ex?” angir artar som har forsvunne for mindre enn 50 år uheldige følgjer (Minken er opprinneleg ein sidan. nordamerikansk art som vart importert til Noreg Direkte trua - E (Endangered) som pelsdyr). Mange sjøfuglkoloniar på øyar Artar som står i fare for forsvinne i nær framtid dersom dei negative faktorane held fram. nær fastlandet lid periodevis store tap grunna minken sin predasjon på egg og ungar. Sårbar - V (Vulnerable) Øydelegging av naturtypar og leveområde. Det Artar med sterk tilbakegang, som kan gå over i gruppa direkte trua dersom dei negative faktorane held fram. hjelper lite å verne artar dersom ein samtidig ikkje vernar områda artane er avhengige av. Sjeldan - R (Rare) Her i landet er problemstillinga først og fremst Artar som ikkje er direkte trua eller sårbare, men som likevel er i ein utsett situasjon, fordi dei er knytt til eit avgrensa geo- aktuell i samband med reduksjon i arealet av grafisk område eller ein liten bestand med spreidd og spar- våtmark og gammalskog og bortfall av enkelte sam utbreiing. kulturlandskapstypar som følgje av endra Omsynskrevjande - DC (Declining, care demanding) driftsformer i landbruket. Artar som ikkje tilhøyrer føregåande kategoriar, men som grunna tilbakegang krev spesielle omsyn og tiltak. Innføring av framande artar og øydelegging av leveområde blir rekna som dei største Bør overvakast - DM (Declining, monitor species) trugsmåla mot biologisk mangfald. Artar som har gått tilbake, men som ikkje vert rekna som trua. For desse er det grunn til å halde eit auge med bestands- situasjonen. ”RAUDLISTER”

For å oppnå større fokus på artar som er sjeld- Ansvarsartar ne, truga eller i tilbakegang, er det utarbeidd Ei raudliste inneheld òg ei oversikt over såkalla spesielle oversikter over slike artar med ei vur- ansvarsartar. Dette gjeld artar som det aktuelle dering av dagens status (bestand og bestands- landet har eit spesielt forvaltningsansvar for, utvikling). Det er dette som blir kalla raudlister. fordi store delar av bestanden på gitte tids- IUCN (International Union for the Conservation punkt oppheld seg i landet. Ansvarsartar treng of Nature) gir ut slike lister på verdsbasis og ikkje vere sjeldne eller truga. Døme på norske mange land har gitt ut nasjonale raudlister. Den ansvarsartar som er vanlege er fjellrype og offisielle norske raudlista blir utgitt av Direktora- bergirisk.

Tabell 1. Raudlista viltartar i Fusa.

Status i Noreg Artar Førekomst i Fusa Moglege trugsmål lokalt

Direkte trua (E) Stor salamander Fåtalig • Utsetjing av fisk • Attfylling og drenering av dammar Åkerrikse Yngla sannsynleg regelmessig • omleggingar i landbruket til maskinell for 30 år sidan. drift og tidleg slått

Sårbar (V) Hønsehauk Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal naturforynga gammalskog Jaktfalk Usikker hekkestatus • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Vandrefalk Fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Lomvi Fåtalig vintergjest • Drukning i fiskegarn Hubro Truleg fåtalig • Kraftliner Vendehals Fåtalig hekkefugl • Bortfall av beitemark og skogsbeite? Kvitryggspett Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av naturforynga gammalskog • Mangel på ståande, død ved Sjeldan (R) Sangsvane Årviss, fåtalig vintergjest • Kraftlinjer Stjertand Sjeldan og sporadisk trekkgjest • Bortfall av grunne ferskvassområde Kongeørn Fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Vannrikse Sjeldan trekk- og vintergjest • Bortfall av grunne vatn, bekkelukking Omsynskrevjande (DC) Smålom Observert, hekkestatus usikker • Forstyrring på hekkeplass • Vassdragsregulering • Drukning i fiskegarn Storlom Fåtalig hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass • Vassdragsregulering • Drukning i fiskegarn Havørn Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av naturforynga ga- malskog • Forstyrring på hekkeplass Dobbeltbekkasin Tilfeldig trekkgjest • Bortfall av våtmark (rasteområde) Lunde Fåtalig og sporadisk vintergjest • Drukning i fiskegarn Gråspett Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av eldre lauv- og blandingsskog • Mangel på død ved Dvergspett Sannsynleg fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av eldre lauv- og blandingsskog • Mangel på død ved Bør overvakast (DM) Bergand Sjeldan vintergjest • Drukning i fiskegarn Havelle Fåtalig vintergjest • Drukning i fiskegarn Svartand Sjeldan vintergjest • Drukning i fiskegarn Sjøorre Sjeldan vintergjest • Drukning i fiskegarn Teist Sjeldan vintergjest • Drukning i fiskegarn Piggsvin Fåtalig , yngling påvist • Påkjørslar Skjegg-/brandtfl.mus Fåtalig • Ukjent Pygméflaggermus Relativt vanleg • Ukjent Langøyreflaggermus Fåtalig, yngling påvist • Ukjent Gaupe Tilfeldige streifdyr observert - Nise Observerast regelmessig -

Tabell 2. Norske ansvarsartar i Fusa.

Bestand Art Norsk del (%) av europeisk bestand Kjend status i Fusa Hekkebestand Havørn 45 Fåtalig hekkefugl Jaktfalk 38 Observert Fjellrype 42 Vanleg hekkefugl i fjellet Myrsnipe 55 Fåtalig trekkgjest Lappspove 45 Fåtalig trekkgjest Raudstilk 35 Fåtalig hekkefugl ved våtmarker Svartbak 31 Fåtalig, hekking usikkert Lunde 33 Fåtalig vintergjest Skjerpiplerke 88 Fåtalig hekkefugl Bergirisk 59 Sannsynleg hekkefugl Vinterbestand Storskarv 30 Fåtalig vintergjest Toppskarv 25 Fåtalig vintergjest Siland 30 Fåtalig hekkefugl Fjøreplytt 60 Fåtalig trekk- og vintergjest Heile året Nise Global rødlisteart Observerast regelmessig Lemen Minst 25% Vanleg i fjellet, fluktuerande bestand

STATUS FOR VILTET I FUSA

AMFIBIAR NOF, difor oppretta to ekspertutval som vurderer innrapporterte observasjonar. Det regiona- Stor salamander Triturus cristatus Direkte trua (E) le/fylkesvise organet for kvalitetssikring heiter Fåtalig i dei sørlege delane av kommunen. De- LRSK (Lokal rapporterings- og sjeldenhetsko- lar av Geitakonottane naturreservat ligg i Fusa. mite). Enkelte artsfunn må imidlertid godkjen- Dette området har ein av dei største bestanda- nast av ein nasjonal komité NSKF (Norsk Sjel- ne av stor salamander i Europa. Det finst òg denhetskomité for fugl). Det er utarbeidd lister nokre salamanderførekomstar innan Yddal over kva artar som krev godkjenning av desse barskogreservat. komiteane. Artsfunn blir publiserte i årlege

rapportar i lokaltidsskriftet for NOF-Hordaland, Krompen, av LRSK og i NOF sitt nasjonale tidsskrift, Ornis Norvegica, av NSKF. Desse publikasjonane inneheld òg observasjonsdato, observasjonsstad og namnet på observatør. Denne viltrapporten følgjer NOF sin praksis på dette feltet. Blant artar som krev godkjenning er difor kun artar med funn godkjent av LRSK eller NSKF omtalte og rekna som offisielle. For desse blir det referert til aktuelle publikasjonar frå sjeldanhetiskommiteane. For enkelte uvan- Frosk Rana temporaria lege eller spesielle observasjonar som ikkje Vanleg art i det meste av kommunen. krev godkjenning, er det referert til andre rapportar i NOF-Hordaland sitt lokaltidsskrift eller Padde Bufo bufo til observatør. Talet på observasjonsdatoar for Vanleg, men truleg mindre talrik enn frosk. den enkelte art er ikkje nødvendigvis komplett, men er meint å vere konkrete døme på når arten er observert.

KRYPDYR Meir stoff om LRSK sitt arbeid finn du på NOF-Hordaland sine internettsider. Her er det m.a. lagt ut oppdaterte lister Hoggorm Vipera berus over artar som må godkjennast og rapporteringsskjema for Vanleg art i det meste av kommunen. nedlasting: http://cyberbirding.uib.no/nof/lrsk/.

LOMMAR FUGLAR Blant landlevande virveldyr står fuglane i ei Smålom Gavia stellata Omsynskrevjande (DC) særstilling når det gjeld utbreiing og artsrik- Mogleg fåtalig hekkefugl, men hekkeindikasjo- dom. I Fusa er det registrert 159 fugleartar. Av nar føreligg så langt ikkje. Hekkar gjerne i av- desse er ca. 100 artar truleg hekkefuglar (sjå sidesliggjande, mindre vatn og tjørn. Ein vin- vedlegg 1). Det er gjort få undersøkingar av terobservasjon føreligg: 1 individ ved Gjerdevik fuglefaunaen i Fusa, og spesielt den kvantitati- 25/1-1997 (Falkenberg 1999). ve statusen for fugleartar i kommunen er dår- leg kjent. Av undersøkingar kan nemnast: Tak- Storlom Gavia arctica Omsynskrevjande (DC) sering av fuglefaunaen på Vinnesleiro og om- Fåtalig hekkefugl. Knytt til uregulerte, fiskerike egn (Wernøe 1980), taksering av nokre våt- ferskvatn, helst med holmar for plassering av marker i samband med verneplan for våtmark reiret. Nyttar typisk større vatn enn smålomen. (Bergo 1978), ornitologiske undersøkingar i Begge lomartane er svært sky ved hekkeplas- samband med ein kraftlinjetrase (Kjærandsen sen og hekking kan difor vere vanskelig å 1991). konstatere. Av same grunn er dei svært vare for forstyrring. Kvalitetssikring av fugleobservasjonar Å artsbestemme fuglar i felt kan ofte vere svært vanskeleg, sjølv for erfarne ornitologar. DYKKARAR Enkelte artar er svært like av utsjånad, og faktorar som lysforhold, observasjonsavstand og Horndykkar Podiceps auritus observasjonstid gjer artsbestemminga ofte Sjeldan vintergjest. 1 individ ved Vinnesleiro svært vanskeleg. For å kvalitetssikre fugleob- 24/3-1978 og 3 individ overvintra i same områ- servasjonar har Norsk Ornitologisk Forening, det vinteren 1978/79 (Wernøe 1980).

SKARVAR Kanadagås Branta canadensis Etablert som hekkefugl i Sævareidvassdraget Storskarv Phalacrocorax carbo carbo og hekking er konstatert i Gjønavatnet. 19 indi- Ansvarsart vinterbestand vid observert i Skogseidvatn 8/7-1994 (MFR). Blir observert fåtalig men regelmessig på sjøen Kan overvintre dersom isforholda er gunstige. vinterstid. Arten hekkar hos oss frå Trønde- lagskysten og nordover. Den sørlege underar- Kvitkinngås Branta leucopsis ten av storskarv, mellomskarv P.c. sinensis, vart 3 individ observert ved Vinnesleiro i november observert i Sundvor 6/1-2000 (Falkenberg 1991 (JDJ, EDJ). 2001), og dette er første funn av denne underarten i Hordaland. Fuglen var ringmerka som Gravand Tadorna tadorna reirunge i ein nyetablert (1997) hekkekoloni i Årviss art på Vinnesleiro under vårtrekket på Øra i Østfold. Mellomskarven har hovedutbrei- slutten av 1970-åra (Wernøe 1980). ingsområdet sitt Sør-Europa og Asia, men er i ferd med å ekspandere nordover. Mandarinand Aix galericulata Ein hann observert i Naustdalen 24/5-1991 Toppskarv Phalacrocorax aristotelis (Pedersen 1994). Mandarinanda høyrer oprin- Fåtalig og relativt sjeldan vintergjest. Overvint- neleg til i Søraust-Asia, men blir mykje brukt rar normalt lenger ut mot kysten. Hekkar i nok- som parkfugl i Europa. Observasjonar av den- re få koloniar langs Hordalandskysten (Bømlo, ne arten i Noreg dreier seg truleg alltid om Austevoll, Øygarden og Fedje). rømte fangenskapsfuglar eller fuglar frå ein liten, forvilla europeisk bestand.

HEGRER Brunnakke Anas penelope Observert på Vinnesleiro (Wernøe 1980) og i Natthegre Nycticorax nycticorax Skjelbreidvatnet (Bergo 1978). Svært sjeldan og eksklusiv gjest. Eit individ vart observert på Sævareid 31/7-1984 (LRSK- Krikkand Anas crecca arkiv). Dette er det einaste funnet i Hordaland Fåtalig hekkefugl ved vatn og tjørn. av denne arten. Stokkand Anas platyrhynchos Gråhegre Ardea cinerea Relativt vanleg hekkefugl ved vatn og tjørn og Fåtalig hekkefugl. Hekkekoloniar er registrert den vanlegaste andearten i kommunen. Også på Klemmetsholmen ved Vengjaneset, på den vanlegaste andearten vinterstid, og små- Knappholmen (og truleg Steglholmen) ved flokkar blir observert både i sjøen og i isfrie Strandvik (Byrkjeland 1999) og på Altaneset ferskvatn. (MHS). Regelmessig men fåtalig også vinterstid.

ANDEFUGLAR

Sangsvane Cygnus cygnus Sjeldan (R) Fåtalig men regelmessig trekk- og vintergjest i grunne innsjøområde i isfrie periodar. Grunner i dei store vatna i Sævareidvassdraget er klas- siske lokalitetar (Byrkjeland 1999), også Stjertand Anas acuta Sjeldan (R) Skjelbreidvatnet, Vengsvatnet og Berhov- Sjeldan trekkgjest. Observert på Vinnesleiro datjørna. (Wernøe 1980).

Tundragås Anser albifrons Taffeland Aythya ferina Sjeldan trekkgjest. Sju individ observert ved Tilfeldig gjest. Eit par vart observert i Berhov- Eikelandsosen 21/4-1994 (Pedersen 1995) og i datjørni ved Holdhus sommaren 1976 (Bergo Skjelbreidvatnet ultimo april 1994 (Pedersen 1978). 1996). Begge observasjonane dreier seg truleg om dei same individa. Toppand Aythya fuligula Eit hekkefunn: Ho med ein unge i Tjørni ved Grågås Anser anser Holdhus 20/7-1984 (LML). Toppender blir jam- Blir årleg observert under trekket. Er òg regist- leg observert fåtalig i hekketida. Vinterstid er rert rastande på Vinnesleiro (Wernøe 1980). arten meir vanleg, men må likevel reknast som fåtalig også på denne årstida.

Bergand Aythya marila Bør overvakast (DM) ROVFUGLAR Sjeldan gjest i trekktidene og om vinteren. Ei ho vart observert i Skjelbreidvatnet 5/12-1999 Havørn Haliaeetus albicilla Omsynskrevjande (DC) (NOF). Hekkar typisk i fjellvatn med god tilgang Ansvarsart hekkebestand på botnlevande krepsdyr. I Hordaland er arten To hekkelokalitetar er kjende i kommunen, registrert fåtalig hekkande på Hardangervidda. men sannsynleg hekkar tre par. Havørna er ein kyst- og fjordfugl som opptrer mest talrik i øyri- Ærfugl Somateria molissima ke område og ytre fjordstrøk. Føretrekker ku- Blir jamleg observert i fjorden vinterstid. Det fø- perte kystskogsområde og fjordlier som hek- religg sommarobservasjonar (Wernøe 1980), keområde, helst gammal furuskog eller bland- men om arten hekkar i kommunen er usikkert. ingsskog. Arten er spesielt sårbar for forstyrring i hekketida. Trugsmål mot havørna er Havelle Clangula hyemalis Bør overvakast (DM) menneskeleg aktivitet i hekkeområdet, miljøgif- Sporadisk gjest i trekktidene og om vinteren. ter og auka avverking av gammal furuskog. M.a. observert ved Vinnesleiro (Wernøe 1980). Bestanden har sidan fredinga i 1968 vore i Hekkar typisk i fjellvatn med god tilgang på vekst og i Hordaland er bestanden pr. 2000 botnlevande krepsdyr. I Hordaland er arten re- anslått til 50-70 par (Folkestad og Sleire 2000). gistrert fåtalig hekkande på Hardangervidda. Hønsehauk Accipiter gentilis Sårbar (V) Svartand Melanitta nigra Bør overvakast (DM) Fåtalig hekkefugl. Kun ein hekkelokalitet er Sporadisk gjest i trekktidene og om vinteren. sikkert påvist, men sannsynleg hekkar 5-7 par i M.a. observert ved Vinnesleiro (Wernøe 1980). kommunen. Hønsehauken er knytt til gammal, Hekkar typisk i fjellvatn med god tilgang på hogstmogen naturskog og nesten utelukkande botnlevande krepsdyr. I Hordaland er arten re- furu- og furublandingskog. Difor er dette ein av gistrert fåtalig hekkande på Hardangervidda. dei artane som ofte kjem i konflikt med skog- bruksinteresser. Hogst av gammalskogen er Sjøorre Melanitta fusca Bør overvakast (DM) det største trugsmålet mot hønsehauken på Sporadisk gjest i trekktidene og om vinteren. landsbasis. M.a. observert ved Vinnesleiro (Wernøe 1980). Hekkar typisk i fjellvatn med god tilgang på Spurvehauk Accipiter nisus botnlevande krepsdyr. I Hordaland er arten re- Truleg fåtalig hekkefugl. Arten er ikkje på same gistrert fåtalig hekkande på Hardangervidda. måte som hønsehauken knytt til eldre naturskog skog, tvert imot finn han seg ofte tilrette i Kvinand Bucephala clangula litt eldre plantefelt fordi dette byd på gunstige Småflokkar og enkeltindivid blir observert jam- reirplassar. leg i trekktidene og vinterhalvåret. Rekordnote- ring: 220 individ ved oppdrettsanlegg i Skog- Musvåk Buteo buteo seidvannet 5/12 (THA). Hekkar i gamle spette- Eit individ observert 1/5-1984 (Sætersdal hol og hole tre. Det føreligg ingen indikasjonar 1985). på hekking. Fjellvåk Buteo lagopus Siland Mergus serrator Ansvarsart vinterbestand Truleg tidvis den vanlegaste rovfuglen i kom- Fåtalig hekkefugl. Kull er m.a. registrert ved munen, men bestanden varierer i forhold til Vinnesleiro og i Sævareidvassdraget. smågnagarbestanden. Først og fremst knytt til områda ovanfor skoggrensa.

Kongeørn Aquila chrysaetos Sjeldan (R) Fåtalig hekkefugl. To par er konstatert hekkande i kommunen. Kanskje hekkar 1-2 par til. Kongeørna er først og fremst knytt til fjellområ- da og det er difor ikkje knytt store forvaltningsmessige konfliktar til arten på kommunalt nivå. Det kan imidlertid vere ein viss konflikt i Laksand Mergus merganser forhold til saueeigarar, men normalt vil denne Fåtalig vintergjest. M.a. 1 hann i Skogseidvat- konflikten vere relativt liten. net og 13 individ ved Femanger 16/12-2001 (OOV). Observasjon av 2 ungfuglar i Skog- Tårnfalk Falco tinnunculus seidvatnet 31/7-2002 kan tyde på hekking, Truleg regelmessig men fåtallig hekkefugl. men det kan òg dreie seg om tilflygarar. Hekkar i tørre og solvarme, høge bergveggar, gjerne med vegetasjonsrike hyller. Først og fremst knytt til fjellet, der smågnagarar er vikti-

gaste næring. Hekking er enno ikkje konstatert HØNSEFUGLAR i Fusa. Lirype Lagopus lagopus Dvergfalk Falco columbarius Vanlig hekkefugl i kommunen. Utbreidd i fjell- Truleg fåtalig hekkefugl ved skoggrensa og i bjørkeregionen og vierbeltet. Langvarig end- fjellet. Dvergfalken byggjer ikkje reir sjølv og er ring av bestanden kan ha fleire årsaker, men ofte avhengig av fjorårsgamle kråkereir. Kan ingen er enno godt klarlagde. Faktorar som og ta i bruk fjellvåk- og ramnereir, eller sparke kan tenkjast å ha negativ verknad på bestan- ut ei reirgrop på ei berghylle. Blir også obser- den er m.a. endra bruk av utmarka ved lavare vert i trekktidene, m.a. 1 individ ved Eikelands- nivå i tradisjonelle aktivitetar som vedhogst og osen 19/9-1994 (MFR). kvistsanking, endra beitebruk, klimaendringar, auka jaktpress, miljøgifter og bygging av kraft- Jaktfalk Falco rusticolus Sårbar (V) linjer. Ansvarsart hekkebestand Observert innanfor kommunegrensa, men det Fjellrype Lagopus mutus Ansvarsart hekkebestand er uvisst om arten hekkar her. Knytt til fjellom- Vanlig hekkefugl i høgfjellet. Fjellrypa trivast på råda. Byggjer ikkje reir sjølv og er difor karrig lyngmark eller blokkmark heilt øvst i vier- avhengig av ravne- og fjellvåkreir. Arten er i regionen og opp i lavregionen. I hekkesesong- tilbakegang utan at ein er sikker på årsakene til en finn vi dei oftast øvst i vierregionen, men dette. Jaktfalken er avhengig av ryper som næ- utpå ettersommaren og hausten trekkjer dei ring og noko av årsakene til tilbakegangen kan opp mot lavregionen (Pedersen 1994). vere å finne i rypebestandane. Jaktfalken er svært ettertrakta som falkoneringsart, og sjølv Orrfugl Tetrao tetrix om dette ikkje er årsaka til bestandsnedgang- Vanlig hekkefugl i store delar av kommunen. en, kan reirplyndring vere eit alvorleg innhogg i Helst i litt høgareliggande, glissen skog rundt ein frå før svekka bestand. skoggrensa. Bestanden varierer sterkt, både i lokal utbreiing og talmessig frå år til år. Orrfug- Vandrefalk Falco peregrinus Sårbar (V) len føretrekker variert skog med stort innslag Eit par er påvist hekkande i kommunen og av bjørk og god tilgang på opne parti. Myrkan- sannsynleg hekkar to par. Etter å ha vore bort- tar og skogkantar mot gamle utslåttar med god imot utrydda på grunn av miljøgifter er bestan- tilgang på lauvtre og rik undervegetasjon er att- den no aukande. Den eine hekkeplassen i raktive biotopar (Pedersen 1994). I skogbruks- Fusa vart reetablert i 1995, men er truleg ein samanheng kan det , med tanke på orrfuglen, tradisjonell hekkeplass frå gammalt av. Allsi- vere fordelaktig å setje att store gamle bjørker digheit i næringsvegen og val av hekkeplass med raklar. Generelt er orrfuglen i mindre grad gjer at det ikkje er knytt spesielle forvaltings- knytt til økonomisk drivverdig skog enn storfug- messige konfliktar til arten på lokalt nivå. Vand- len. refalken er ein svært ettertrakta art for falkonering, men dette er ikkje er noko direkte trugs- Storfugl Tetrao urogallus mål mot arten i større samanheng. Sjølv om Fusa, samanlikna med dei fleste andre kommunar i Hordaland, har ein god bestand av storfugl, må arten reknast som relativt fåta- lig. Dei beste storfuglbiotopane finn ein i større samanhengande område med gammal furuskog. Basert på arealet av furuskog anslår Gjerde (1988) bestanden til å omfatte ca. 17 leikar og ca. 162 individ. Tiuren beitar gjerne i høgareliggjande glissen, gammal furuskog medan røya helst vi ha yng- re, nokså tett furuskog. Som oppvekstområde for kyllingane er gammal sumpskog med stor insektproduksjon og blåbærfuruskog på høge bonitetar viktig (Pedersen 1994). Skogavverking i dei aktuelle skogtypane vil ofte virke avgrensande for utbreiing og bestandsstorleik hos storfugl. Ein bør difor søke råd og rettleiing når ein planlegg hogst ved- og rundt storfuglleikar. © Viggo Ree

Det er ønskjeleg med ei ny inventering med Polarsnipe Calidris canutus meir presis kartfesting av tiurleikar i kommu- Observert nokre få gonger på Vinnesleiro i nen. trekktidene (Wernøe 1980).

Sandløpar Calidris alba RIKSER Sjeldan trekkgjest på Vinnesleiro (Wernøe 1980). Vannrikse Rallus aquaticus Tilfeldig trekk og vintergjest. Skal vere obser- Dvergsnipe Calidris minuta vert ved Vinnesleiro ein gong i åra 1969-72 Årviss, men fåtalig trekkgjest på Vinnesleiro (Wernøe 1980). (Wernøe 1980).

Åkerrikse Crex crex Direkte trua (E) Tundrasnipe Calidris ferruginea Truleg fåtalig hekkefugl fram til rundt 1972. I Registrert to gonger på Vinnesleiro: 3 individ åra 1969-72 var det ein fast bestand på 3-4 par 3/9-1978 og 1 individ 2/9-1979 (Wernøe 1980). i området rundt Vinnesleiro, og siste observasjon i Fusa er rundt 1978 (Wernøe 1980). Om- Fjøreplytt Calidris maritima Ansv. vinterbestand leggingar i landbruket med tidleg slått og tyng- Observert på Vinnesleiro i åra 1969-72 (Wer- re reiskap har gitt åkerriksa store problem med nøe 1980). å gjennomføre hekking. Myrsnipe Calidris alpina Ansvarsart hekkebestand Sothøne Fulica atra Jamleg observert på Vinnesleiro i trekktidene, Ein kjenner kun to observasjonar: Vinteren helst om hausten (Wernøe 1980). 1937 og ein gong i perioden 1969-72 (Wernøe 1980). Brusfugl Philomachus pugnax Blir årleg observert på Vinnesleiro i mindre tal under trekket (Wernøe 1980). VADEFUGLAR Enkeltbekkasin Gallinago gallinago Tjeld Haematopus ostralegus Utbreidd hekkefugl i tilknyting til våtmarksom- Hekkar spreidd langs fjorden. M.a. 5-6 par på råde. Vinnesleiro 1979 (Wernøe 1980).

Sandlo Charadrius hiaticula Hekking konstatert på Vinnesleiro i åra 1969- 72 (Wernøe 1980). Førekjem elles i trekktidene.

Boltit Charadrius morinellus Observert på Vinnesleiro i trekktidene (Wernøe 1980). Som hekkefugl er boltiten er knytt til fjellet. Nærmaste kjente hekkeområde er på Gull- fjellet i Bergen kommune. Det er mogleg at arten hekkar fåtalig også i Fusafjella, men indikasjonar føreligg ikkje. Rugde Scolopax rusticola Fåtalig hekkefugl. Hekkar helst i fuktig lauv- Heilo Pluvialis apricaria skog på moldjord. Er observert på Vinnesleiro fleire gonger (Wer- nøe 1980) og førekjem truleg årvisst på dyr- Lappspove Limosa lapponica kamark fleire stader i kommunen i trekktidene. Eit individ observert på Vinnesleiro 11/9-1977 Er som hekkefugl knytt til fjellområda. Hekkar (NOF 1977). truleg i kommunen, men dette er ikkje konstatert. Småspove Numenius phaeopus Er observert ein gong i blant på Vinnesleiro og Vipe Vanellus vanellus på dyrka mark i Vinnesområdet (Wernøe Hekkar spreidd i tilknyting til dyrka mark over 1980). heile kommunen. M.a. hekka 7-8 par i områda rundt Vinnesleiro i 1979 (Wernøe 1980). Flok- kar blir jamleg observert i trekktidene.

Storspove Numenius arquata Gråmåse Larus argentatus Observerast ein gong i blant på Vinnesleiro og Fåtalig hekkefugl. Registrert hekkande på på dyrka mark i Vinnesleirområdet (Wernøe Skotholmen, Vinnesholmen (Wernøe 1980) og 1980). Steglholmen (Byrkjeland 1998). Kan førekom- me talrikt i Eikelandsfjorden, særleg i vinter- Raudstilk Tringa totanus Ansvarsart hekkebestand halvåret. Dette har truleg samanheng med av- Fåtalig hekkefugl. Årviss ved Vinnesleiro i fall frå sardinfabrikken. M.a. ca. 400 individ ved 1978-80 (Wernøe 1980). Hekkar truleg også Eikelandsosen 16/12-2001 (OOV). m.a. ved Skjelbreidvatnet (Bergo 1978).

Gluttsnipe Tringa nebularia Fåtalig, men årviss trekkgjest på Vinnesleiro (Wernøe 1980).

Skogsnipe Tringa ochropus 2 individ observert mellom Fosså og Hatle- steinsvatnet, på grensa mot Kvinnherad, juli 1999, men ikkje indikasjon på hekking (BAA, SJV).

Strandsnipe Actitis hypolaucos Vanlig hekkefugl langs vatn og vassdrag i heile kommunen. Svartbak Larus marinus Ansvarsart hekkebestand

Førekjem relativt fåtalig heile året, men Steinvender Arenaria interpres hekking er ikkje konstatert. Observert i trekktidene på Vinnesleiro i perioden 1969-72 (Wernøe 1980). Makrellterne Sterna hirundo

Raudnebbterne Sterna paradisea

Artane hekkar ofte saman i blandingskoloniar. JOAR, MÅSAR OG TERNER Makrellterna er truleg den mest talrike i Fusa,

men begge artane er registrert hekkande. Ter- Tjuvjo Stercorarius parasiticus nekoloniar er registrert på ”Terneskjera” ved Sjeldan streifgjest i fjordområda. M.a. obser- Vinnesleiro, Vinnesholmen (Wernøe 1980), vert ved Vinnesholmen 21/5-1978 (Wernøe Steglholmen og Gåseskjer (Byrkjeland 1998). 1980).

Hettemåse Larus ridibundus ALKEFUGLAR Observert på Vinnesleiro i trekktidene og truleg også vinterstid (Wernøe 1980). Er òg observert Lomvi Uria aalge Sårbar (V) fåtalig ved Sævareid (m.a. 3 ungfuglar 12/8- Fåtalig og sporadisk vintergjest i fjordområda. 2001) og Eikelandsosen (m.a. 1 individ 30/3- M.a. observert utanfor Vinnesleiro (Wernøe 2002) (OOV). 1980).

Fiskemåse Larus canus Alke Alca torda Den mest talrike hekkefuglen blant måsearta- Fåtalig og sporadisk vintergjest i fjordområda. ne. Hekkar m.a. i varierande tal på Vinneshol- M.a. observert utanfor Vinnesleiro (Wernøe men (Wernøe 1980) og i sjøfuglreservatet som 1980). omfattar Steglholmen og Gåseskjer (Byrkje- land 1998). Teist Cepphus grylle Bør overvakast (DM) Fåtalig og sporadisk vintergjest i fjordområda. Sildemåse Larus fuscus intermedius M.a. observert utanfor Vinnesleiro (Wernøe Fåtalig hekkefugl. Er registrert hekkande på 1980). Steglholmen (Byrkjeland 1998). Ikkjehekkande individ førekjem relativt vanleg på dyrkamark Alkekonge Alle alle sommarstid. Sildemåsen er trekkfugl, som for- Normalt fåtalig og sporadisk vintergjest i fjord- let landet vårt i august/september og returnerer områda, men kan enkelte år førekomme meir i mars/april. Overvintrar langs kysten av Nord- talrikt, truleg i samband med kraftig pålands- vest-Afrika og Sørvest-Europa og returnerer vind. I perioden 1969-72 vart det ved eit tilfelle normalt ikkje til vårt land før tidlegast i 2-3 års- observert ca. 100 individ innanfor Vinneshol- alderen. men (Wernøe 1980).

Lunde Fratercula arctica Omsynskrevjande (DC) Kattugle Strix aluco Fåtalig og sporadisk vintergjest i fjordområda. Fåtalig, men utbreidd hekkefugl. Kattugla hek- M.a. observert utanfor Vinnesleiro (Wernøe ker hovudsakelig i eldre lauvskog og i tilknyting 1980). til kulturlandskap. Kan gjerne hekke i løer og uthus. Negative faktorar mot bestanden kan være rasjonalisering i jordbruket, med botfall DUER av beitemark og dårlegare tilgang på smågna- garar. Vaksne kattugler er som oftast stasjo- Ringdue Columba palumbus nære i territoriet sitt året rundt. Truleg fåtalig hekkefugl. Ringdua er ein art som har ekspandert på vestlandet, truleg m.a. Jordugle Asio flammeus som ein følgje av auka areal av granskog som Observert i Vinnesområdet i perioden 1969-72 gir godt skjul. (Wernøe 1980). Mogleg hekkefugl i tregrensa i smågnagarår. Tyrkerdue Streptopelia decaocto Mogleg hekking ved Vinnesleiro 1978, elles observert fleire gonger i dette området (Wer- SEGLARAR nøe 1980). Tårnseglar Apus apus Observert på næringssøk sommarstid. Arten GAUKAR kan flyge svært langt på næringssøk, så det er usikkert om dette dreier seg om individ som Gauk Cuculus canorus hekkar i kommunen. Tårnseglaren hekkar of- Fåtalig hekkefugl i høgareliggande skogsom- tast i tilknyting til busetnad (t.d. under takstein råde og i tregrensa. Reirparasitt. Heipiplerke og i ventilar), men kan òg ta i bruk gamle spet- ser ut til å vere gauken sin viktigaste vertsart tehol. på våre kantar. Ei årsak til mogleg tilbakegang i låglandet kan vere at det moderne jordbrukslandskapet gir dårlegare hekkemoglegheiter for RÅKEFUGLAR vertsfuglane enn det gamle beitelandskapet, som mange stader har forsvunne. Hærfugl Upupa epops 1 individ heldt seg på Vinnes hausten 1990 og vinteren 90/91 (Mjøs 1991).

SPETTAR

Vendehals Jynx torquilla Sårbar (V) Mogleg fåtalig hekkefugl. Høyrt og sett ved Skåtavatnet sommaren 1978 (Wernøe 1980). © Viggo Ree Hekkar helst i open lauv- eller lauvblanda barskog, gjerne i tilknyting til kulturmark. Vende- UGLER halsen hakkar ikkje ut reirholet sitt sjølv, men plasserer reiret i naturlege trehol eller holkar. Hubro Bubo bubo Sårbar (V) Einaste trekkfuglen blant spettane våre. Kraftig Mogleg fåtalig hekkefugl. Tre lokalitetar skal ha bestandsnedgang på landsbasis, men årsake- vore i bruk inntil for nokre år sidan. Tidlegare ne er truleg å finne i vinterkvarteret. vart hubroen utsett for sterkt jakttrykk. Ulovleg jakt er framleis eit trugsmål, men i dag er høg- Gråspett Picus canus Omsynskrevjande (DC) spentmaster truleg meir alvorleg. Hubroen Hekkar fåtalig i eldre lauv- og barblandingskog brukar gjerne høgspentmaster som utkikkspost med tilgang på eldre ospeholt. Relativt få ob- og får elektrisk støyt (elektrokusjon) under lan- servasjonar er gjort i Fusa, men arten er ob- ding og letting når vingane røyrer ved to leid- servert fleire gonger, også hekkande, i Ydda- ningar samstundes. Ein annen negativ faktor len (BAA, MSÆ, SJV). Kan dukke opp på fug- er endringar i landbruket. Færre enger og opne lebrettet om vinteren. hamnehagar og raskt gjenvoksande seterland- skap har gitt dårlegare jaktmoglegheiter for Grønspett Picus viridis hubroen, som har ein stor del smågnagarar i Hekkar truleg i lauv- eller blandingskog, helst dietten. Dessutan har det vorte færre av andre med tilgang på osp. Maurspesialist som lagar viktige byttedyr som rotte, hare og skogshøns. karakteristiske groper i maurtuene.

Flaggspett Dendrocopos major Trepiplerke Anthus trivialis Truleg fåtalig hekkefugl. Økologisk sett er Vanleg hekkefugl i nesten allslags skog. Føre- flaggspetten mangfaldig og utnyttar mange uli- trekker litt open skog eller skogkantar ut mot ke skogtypar i ulike suksesjonsfasar. Mellom myrområde. anna er flaggspetten spesialist på konglefrø (spettesmier er det alltid flaggspetten som står Heipiplerke Anthus pratensis bak). På grunn av sitt breie biotopval er flagg- Vanlig og talrik hekkefugl i bjørkebeltet og i fjel- spetten mindre utsett for rasjonalisert skogs- let. Føretrekker område med lite vegetasjon. drift enn dei andre spetteartane. ”Våre” flagg- spettar er stort sett stasjonære om vinteren, Skjærpiplerke Anthus petrosus Ansv. hekkebest. men fuglar frå populasjonar lenger aust kan fø- Registrert hekkande i Vinnesleirområdet, m.a. rekomme invasjonsarta om hausten. på Vinnesleiro, Skotholmen og Vinnesholmen (Wernøe 1980). Som namnet seier er arten Kvitryggspett Dendrocopos leucotos Sårbar (V) knytt til klippeterreng langs kysten. Fåtalig hekkefugl i eldre skog med rikeleg tilgang på ståande død ved. Er mellom anna Linerle Motacilla alba funne hekkande ved Strandvik (Wernøe 1980) Vanleg hekkefugl i tilknyting til dyrkamark og og i Yddalen (MSÆ, SJV). Fordi arten krev re- vassdrag. Underarten svartryggerle M. a. yarrel- lativt store område med gammalskog og god lii er observert mogleg hekkande ved Vinneslei- tilgang på død ved, er moderne skogsdrift ro i 1978 og konstatert hekkande ved Fusa mange stader eit trugsmål. Kvitryggspetten fø- same år (Wernøe 1980). rekjem truleg dei fleste stader i Fusa der ein finn større areal med eldre skog. Det er ønskjeleg med ei betre kartlegging av denne arten.

Dvergspett Dendrocopos minor Omsynskr. (DC) Truleg fåtalig hekkefugl i lauvskogrike lier. Er m.a. observert ved Skåtavatnet 4/4-1977 (Wernøe 1980). Dvergspetten føretrekker skog dominert av lauvtre og med god tilgang på død ved. Arten kan bli negativt påverka av skogbruket gjennom reduksjon av mengda av lauvtre i forfall og fjerning av eigna skog i kantso- ner og restbiotopar.

SPORVEFUGLAR Sidensvans Bombycilla garrulus Opptrer relativt regelmessig i flokkar på 10-30 Sanglerke Alauda arvensis individ vinterstid. Mogleg fåtalig hekkefugl i jordbrukslandskapet rundt Vinnesleiro (Wernøe 1980). Fossekall Cinclus cinclus Utbreidd, men relativt fåtalig hekkefugl ved Sandsvale Riparia riparia rennande vatn. I eigna vassdrag er det gjerne Er observert nokre få gonger på næringssøk 1-1.5 km mellom para. ved Vinnesleiro. Hekkar i koloniar i sandtak. Kun ein slik koloni er kjent i Fusa, denne ligg Gjerdesmett Troglodytes troglodytes på Skjelbreid og sommaren 2001 hekka i Vanleg hekkefugl i skog og kantvegetasjon. underkant av 20 par her (OOV). Jernsporv Prunella modularis Låvesvale Hirundo rustica Vanleg hekkefugl i skog og kantvegetasjon, Hekkar relativt vanleg i tilknyting til kulturland- gjerne i nærleiken av dyrka mark. skapet. Raudstrupe Erithacus rubecula Taksvale Delichon urbica Vanleg hekkefugl i skog og kantvegetasjon. Hekkar relativt vanleg i tilknyting til kulturlandskap og busetnad. Bestanden har dei seinare Raudstjert Phoenicurus phoenicurus åra gått markert tilbake. Årsakene er truleg å Fåtalig hekkefugl. Karakterart for skrinn, høga- finne i vinterkvarteret i sørlege Afrika. religgande furuskog, men kan hekke i dei fleste skogtypar. Ho med mat i nebbet sett i Eike-

landsheiane 25/6-1982 (ALI) og fleire hekke- Tornsangar Sylvia communis funn i Yddalsområdet sommaren 1992 (MSÆ). Hekkar truleg fåtalig i kant- og buskvegetasjon rundt opne område som kulturmark og hogst- Buskskvett Saxicola rubetra felt. Hekkar truleg relativt vanleg ved kulturmark, kantskog og myrområde i låglandet. Hagesangar Sylvia borin Truleg fåtalig hekkefugl i rik lauvskog og kant- Steinskvett Oenanthe oenanthe skog. Truleg vanleg hekkefugl i områda ovanfor skoggrensa. Karakterart for seterlandskapet. Munk Sylvia atricapilla Vanlig hekkefugl i lauvskog og kantskog. Ringtrast Turdus torquatus Truleg fåtalig hekkefugl ved skoggrensa. Bøksangar Phylloscopus sibilatrix Sjeldan art som mogleg kan hekke sporadisk. Svarttrast Turdus merula Registrert i Markhusdalen i samband med re- Vanlig og talrik hekkefugl i skog. gistrering av fuglefaunaen i ein kraftlinjetrase (Kjærandsen 1991). Helst knytt til open skog Gråtrast Turdus pilaris med lite undervegetasjon. Vanlig hekkefugl. Ofte kolonihekkar. Særleg i skogkantar i nærleiken av dyrka mark eller Gransangar Phylloscopus collybita andre opne område. Truleg fåtalig hekkefugl i skog, gjerne litt eldre lauv- og blandingskog.

Lauvsangar Phylloscopus trochilus Svært talrik hekkefugl i allslags skog.

Fuglekonge Regulus regulus Relativt vanleg hekkefugl i barskog.

Gråflugesnappar Muscicapa striata Relativt vanleg hekkefugl i open, frodig skog.

Svartkvit flugesnappar Ficedula hypoleuca Vanlig hekkefugl i lauv- og blandingskog. Hol- © Viggo Ree rugar som gjerne hekkar i kasser. Måltrast Turdus philomelos Vanlig hekkefugl i skog. Stjertmeis Aegithalos caudatus Truleg relativt fåtalig hekkefugl i lauv- og Raudvingetrast Turdus iliacus blandingsskog. Vanlig og talrik hekkefugl i skog. Lauvmeis Parus palustris Sivsangar Acrocephalus schoenobaenus Truleg relativt vanleg hekkefugl i lauv- og Skal vere observert ved Vinnesleiro i løpet av blandingsskog. Holrugar. Tar òg i bruk surrogat åra 1969-72 (Wernøe 1980). Arten er tilknytt som kasser og andre eigna holrom. rike våtmarkslokalitetar, gjerne med takrøyr. Opplagte potensielle lokalitetar i Fusa er ikkje Granmeis Parus montanus kjent. Vanleg hekkefugl. Holrugar som gjerne hakkar ut reirholet i ein roten stubbe sjølv. Gulsangar Hippolais icterina Relativt fåtalig hekkefugl, spesielt tilknytt om- Toppmeis Parus cristatus råde med sumpskog langs elvar og vatn. Relativt fåtalig hekkefugl i furuskog. Holrugar som gjerne hakkar ut reirholet i ein roten stub- Møllar Sylvia curruca be sjølv. Møllaren er ein sjeldan hekkefugl i Hordaland, men blir relativt jamleg observert under trekket, Svartmeis Parus ater og syngande individ blir stundom høyrt som- Relativt fåtalig hekkefugl. Utprega skogsfugl marstid. Arten er registrert syngande i Fusa i som helst vil ha tilgang på gran. Holrugar som samband med registrering av fuglefaunaen i gjerne hekkar i kasser. Kan òg hekke i naturle- ein kraftlinjetrase (Kjærandsen 1991). ge holrom på bakken.

Blåmeis Parus caeruleus Gråsporv Passer domesticus Vanleg hekkefugl. Holrugar som gjerne tar i Relativt vanleg hekkefugl i tilknyting til kultur- bruk kasser og andre surrogat. landskap og bustadområde.

Kjøttmeis Parus major Pilfink Passer montanus Vanleg hekkefugl. Holrugar som gjerne tar i Skal vere observert ved Vinnesleiro i løpet av bruk kasser og andre surrogat. perioden 1969-72 (Wernøe 1980).

Spettmeis Sitta europaea Bokfink Fringilla coelebs Relativt vanlig men fåtalig hekkefugl i litt rikare Svært vanleg og talrik hekkefugl i all slags lauvskog. Hekkar i naturlege trehol og gamle skog. spettehol. Kan òg hekke i kasser. Bjørkefink Fringilla montifringilla Trekrypar Certhia familiaris Vanleg og til tider talrik hekkefugl i bjørkebel- Fåtalig hekkefugl i all slags skog, men ser ut til tet. å føretrekke eldre barskog. Grønfink Carduelis chloris Varslar Lanius excubitor Truleg relativt vanleg hekkefugl. Opptrer gjerne Skal vere observert ved Vinnesleiro i løpet av i småflokkar vinterstid og oppsøkjer gjerne fug- perioden 1969-72 (Wernøe 1980). lebrettet.

Nøtteskrike Garrulus glandarius Grønsisik Carduelis spinus Fåtalig hekkefugl i barskog. Oppsøkjer gjerne Truleg vanlig hekkefugl i barskog. fuglebrettet om vinteren. Bergirisk Carduelis flavirostris Ansv. hekkebestand Skjor Pica pica Registrert hekkande langs strandsona rundt Vanleg hekkefugl i tilknyting til kulturlandskap Vinnesleiro (Wernøe 1980) og er nok ikkje og bustadområde. uvanleg langs tilsvarande strandområde elles i kommunen. Kaie Corvus monedula Skal vere observert ved Vinnesleiro i løpet av Brunsisik Carduelis cabaret perioden 1969-72 (Wernøe 1980). 10 individ Truleg relativt vanlig hekkefugl. Arten var inntil ved Mjånes 30/3-2002 (OOV). nylig rekna som ein underart av gråsisik, men både utbreiing og draktforskjellar forsvarar ei Kornkråke Corvus frugilegus oppsplitting til to artar. Brunsisiken er tilknytt Eit individ observert i området ved Vinnesleiro kystnære furuskogsområde i Sør-Noreg og 16/4-1978 (Wernøe 1980). Skal òg he blitt ob- hekkar nok òg i furuskogsområde i Fusa. Arten servert i dette området tidlegare. opptrer også vanlig i større og mindre flokkar i trekktidene og om vinteren, gjerne i blandings- Kråke Corvus corone flokkar med gråsisik. Vanleg hekkefugl i tilknyting til kulturlandskap og bustadområde. Gråsisik Carduelis flammea Truleg vanlig hekkefugl i fjellbjørkeskogen. Har Ravn Corvus corax som hekkeart langs kysten ei meir nordleg ut- Fåtalig hekkefugl i høgareliggande område, og breiing enn brunsisiken, og er i vårt fylke knytt eigna fjellveggar ved fjorden. til bjørkeskogen i indre fjordstrøk og områda opp mot bjørkebeltet. Arten opptrer også vanlig Stare Sturnus vulgaris i større og mindre flokkar i trekktidene og om Vanleg hekkefugl i tilknyting til kulturlandska- vinteren, gjerne i blandingsflokkar med brunsi- pet. sik.

Grankorsnebb Loxia curvirostra Truleg fåtalig hekkefugl i eldre barskog. Skal m.a. vere funne hekkande i Vinnesområdet (Wernøe 1980). Invasjonsart som enkelte år kan opptre i store tal utanfor hekketida.

Furukorsnebb Loxia pytopsittacus Truleg fåtalig hekkefugl i eldre barskog. Skal m.a. vere funne hekkande i Vinnesområdet

(Wernøe 1980). Kan også opptre relativt van- ulike flaggermusartane i Hordaland. I 1989 og leg i vinterhalvåret, men opptrer ikkje like inva- utover på 1990-talet gjennomførte Tor Stor- sjonsarta og er mindre talrik enn gran- mark feltundersøkingar i samband med ei ho- korsnebb. vudfagsoppgåve. Han gjennomførte òg under- søkingar finansiert av Fylkesmannen si miljø- Dompap Pyrrhula pyrrhula vernavdeling (ei oppsummering er gitt i Stor- Fåtalig hekkefugl i barskog. Mindre flokkar blir mark 1996). I 1998 og 1999 gjennomførte jamleg observert vinterstid, og dompapen er Norsk Zoologisk Forening, på oppdrag frå Fyl- for mange ein kjærkomen gjest på fuglebrettet. kesmannen si miljøvernavdeling, ei fylkesdek- kande undersøking av flaggermus (Syvertsen Snøsporv Plectrophenax nivalis m.fl. 2000). Desse undersøkingane har gitt Sannsynleg hekkefugl i fjellområda. Førekjem i mykje ny kunnskap om utbreiing og forekomst låglandet i trekktidene. M.a. 15-20 individ ob- av flaggermus i Hordaland, og til no er sju artar servert på Vinnesleiro i april 1992 (JDJ, EDJ). med sikkerheit registrerte i fylket. Seks av desse er også påviste i Fusa. Gulsporv Emberiza citrinella Hekkar truleg spreidd og fåtalig ved opne om- Vannflaggermus Myotis daubentonii, nordflag- råde med spreidd buskvegetasjon, gjerne i til- germus Eptesicus nilssonii og pygméflaggermus knyting til kulturlandskapet og på hogstflater. Pipistrellus pygmaéus må alle reknast som relativt Skal m.a. vere registrert som hekkefugl i Vin- vanlege. Langøyreflaggermus Myotis daubentonii nesområdet (Wernøe 1980). er funne ynglande i Fusa-, Hålandsdal- og Strandvik kyrkjer, men er truleg relativt fåtalig. Sivsporv Emberiza schoeniclus Skimmelflaggermus Vespertilio murinus er truleg Fåtalig hekkefugl i buskvegetasjon ved våt- den sjeldnaste av flaggermusartane i Fusa og mark. er kun observert ved Holmefjord. Den sjette arten er anten skjeggflaggermus Myotis mystacinus eller brandtflaggermus M. brandtii. Desse PATTEDYR artane kan kun skiljast ved innfanging, og sikker artsbestemming er difor ikkje foretatt. Mest

sannsynlege dreier funna seg om skjeggflag- INSEKTETARAR germus (brandtflaggermus er ikkje påvist i

Hordaland). Piggsvin Erinaceus europaeus Omsynskr. (DM) Med unntak av vannflaggermus og nordflag- Utbreidd, men fåtalig art i kommunen. Særleg i germus, er alle dei påviste flaggermusartane i tilknyting til lauvskog og kulturmark. Fusa oppført på raudlista. Alle er imidlertid

oppført i kategorien bør overvakast (DM) og dette Vanleg spissmus Sorex araneus er meir eit uttrykk for at vi veit lite om dei enn Vanleg art over heile kommunen under skog- at dei blir rekna som trua. Flaggermus er elles i grensa. ein spesiell forvaltingssituasjon, i og med at

både dag-, vinter- og barselkoloniar ofte er Dvergspissmus Sorex minutus knytte til bygningar. Truleg nesten like vanleg som vanleg spissmus, men artane kan vere vanskelig å skilja i Meir informasjon om flaggermus kan finnast på internettsi- felt. Dokumentasjon ønskjeleg. dene til Norsk Zoologisk Forening. Her vil du òg kunne finne mykje informasjon om dei andre norske pattedyrartane: http://www.zoologi.no Vannspissmus Meomys fodiens Arten finst truleg i kommunen, men det føreligg ingen konkrete funn. Arten er lett å oversjå og er dessutan vanlegvis relativt fåtalig. Som Langøyreflaggermus namnet seier er arten knytt til vatn og vassdrag. Dersom nokon har opplysningar om denne arten, ta kontakt med miljøansvarleg i kommunen, Universitetet i Bergen eller Norsk Zoologisk Forening.

FLAGGERMUS Grunna vanskeleg artsbestemming er flaggermus ei dyregruppe ein veit relativt lite om. Fram til 1989 var samlingane ved Zoologisk Museum Bergen den viktigaste kjelda til kunnskapen vår om forekomst og utbreiing av dei

HAREDYR Røyskatt Mustela ereminea Truleg relativt vanlig. Dokumentert i skinnsam- Hare Lepus timidus linga ved Zoologisk Museum Bergen (ZMB). Vanlig art over det meste av kommunen, både i skog og på fjellet. Snømus Mustela nivalis Truleg relativt vanlig. Er særleg knytt til høgareliggande område.

Mår Martes martes Utbreidd, men relativt fåtalig art i skog over heile kommunen. Er først og fremst knytt til eldre skog.

Gaupe Lynx lynx Omsynskrevjande (DM) Streifdyr har blitt observerte frå tid til anna. Det er òg meldt om mogleg yngling, men dette har aldri blitt dokumentert eller verifisert av fagkyn- dige.

Elg Alces alces GNAGARAR Tilfeldige streifdyr blir observert frå tid til anna. Det ser ut til at observasjonar av elg har blitt Ekorn Sciurus vulgaris hyppigare dei seinare åra, og dette er i tråd Vanleg i skog over heile kommunen. med bestandsutviklinga i fylket som er svakt aukande. Elgen er ingen talrik art i vårt fylke, Brunrotte Rattus norvegicus men ein liten bestand finst i indre delar av fyl- Ingen konkrete funn føreligg. Dersom nokon ket. har opplysningar om denne arten, ta kontakt med miljøansvarleg i kommunen, Universitetet Hjort Cervus elaphus i Bergen eller Norsk Zoologisk Forening. Vanlig over det meste av skogområda i kommunen. Utnyttar òg beite i fjellet sommarstid. Lita skogmus Apodemus sylvaticus Hjorten er utan sidestykke den største jaktres- Truleg vanlig art i heile kommunen. Dokumen- sursen i kommunen, med 242 felte dyr i 2000 tasjon er ønskjeleg! (Figur 1). Dette utgjer ei slaktevekt på vel 14 tonn og ein førstehands kjøtverdi på rundt Markmus Microtus agrestis 717000 kr. Truleg vanlig art i heile kommunen. Dokumen- Hjorten har lenge vore i vekst over heile Vest- tasjon er ønskjeleg! landet. Til no har denne veksten ikkje vore avgrensa av beitegrunnlaget. Ein ytterlegare Klatremus Clethrionomys glareolus vekst vil imidlertid kunne endre dette, noko Truleg vanlig art i heile kommunen. Dokumen- som kan føre til redusert kondisjon og slakte- tasjon er ønskjeleg! vekter. I Fusa har det kome meldingar som kan tyde på at hjorten er i ferd med å endre beite- Lemen Lemmus lemmus og vandringsmønster. Eventuelle årsaker til Vanlig i fjellområda i kommunen. Arten er dette er uklare, men det kan ha si årsak i bes- kjend for sine store bestandssvingingar og er tandsstorleiken. ein svært viktig økologisk faktor i høgfjellet. Hjorteforvaltinga er ein av dei store utfordring- ane i viltstellsamanheng. Kor stor ein ønskjer at hjortebestanden skal vere, blir ei avveging ROVDYR mellom ønskja om ein stor bestand, best mogleg kondisjon på dyra og minst mogleg beite- Raudrev Vulpes vulpes skadar. Vanlig i heile kommunen. Skabben har redu- Å peike ut område som er spesielt viktige for sert bestanden i periodar. hjorten er vanskeleg. Men generelt vil lågare- liggjande, sørvendte lauvskogslier med tynnt Mink Mustela vison eller kortvarig snødekke kunne vere ein mini- Vanlig art langs fjorden og ved vassdrag i mumsfaktor vinterstid, spesielt i snørike vintrar. kommunen.

350 Antal felte dyr Tildelte løyve 296 300 278 268 251 239 243 242 238 250 239 227 225 220 214 213 201 206 209 190 191 193 200 183 184 187 192 171 180 155 150 Antal dyr 150 138 143 126 128 118 106 103 104 107 104 95 100 85

0 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Figur 1. Tal på felte hjort og tildelte løyve i Fusa 1982-2001.

KVA BØR KARTLEGGAST BETRE?

Grunna lavt budsjett har ein hatt avgrensa sjon på 10-15 meter. Ein slik presisjon er moglegheiter for feltundersøkjingar. Ein del nødvendig dersom ein skal kunne ta dei feltarbeid er naudsynt for å kvalitetskontrollere nødvendige omsyn i skogbruket. innsamla opplysningar og for å kunne gje ei - Geografisk plassering og status for tiurlei- fagleg vurdering av eit området som viltområ- kar bør oppdaterast. Her er det òg ønskje- de. Feltarbeid vil dessutan alltid føre med seg leg med jamleg oppfølging av eit utval leikar konkrete observasjonar som er viktig grunnlag for å få eit mål på bestandsutviklinga. ved den faglege vurderinga av områda. I ein - Også registrerte spelplassar for orrfugl bør del tilfelle vil ein kunne gjere nye registreringar kontrollerast og vurderast. Kun større, faste som kan danne grunnlag for nye prioriterte vilt- spelplassar har interesse i viltkartleggings- område og ei noko anna avgrensing av viltom- samanheng. råda enn tilfella er i dag. Ikkje minst vil feltar- • Det er ønskjeleg å få betre dokumentasjon beid kunne auke presisjonen av viltopplysning- på førekomsten og utbreiing av spettar, spe- ane, noko som er svært viktig for å kunne drive sielt raudlisteartane kvitryggspett og gråspett. god og presis forvalting. I denne samanheng bør viktige spettebioto- par kartleggast meir presist. Større område Ved framtidige revisjonar av viltkartverket er med eldre skog er viktig, men innanfor disse det naudsynt at feltregistreringar får ein større områda vil eldre ospeholt og gammalskog plass i kartlegginga. Her vil dagens kartlegging med god tilgang på ståande, død ved vere vere eit viktig grunnlag for vidare arbeid. Under spesielt viktig. er det foreslått nokre konkrete felt ein ønskjer • Ein gjennomgang av ein del ferskvatn og meir kunnskap om. våtmarkslokalitetar er ønskjeleg. Spesielt • Avgrensinga av ein del funksjonsområde bør med tanke på hekkande lom, men òg for å få om mogleg bli meir presis. Dette gjeld særleg betre dokumentasjon på fuglefaunaen gene- større skogområde (beite- og leveområde for relt. storfugl, spettar og hjort). Dagens avgrensing • Fuglefaunaen i fjellområda i Fusa er dårleg av desse områda bør vurderast på grunnlag dokumentert. av synfaringar og feltundersøkingar i yngle- • Førekomsten av småpattedyr er dårlig doku- perioden. mentert. Dette eignar seg godt som eit skule- • Det er behov for ein gjennomgang av eksiste- prosjekt, med f.eks. registrering av sporteikn. rande opplysningar om trua- og sårbare artar Opphenging av nokre kattugleholkar ulike og nykartlegging: stader i kommunen vil kunne vere til god - Fordi hønsehauken er sårbar i forhold til hjelp, fordi kattugla sine gulpebollar kan gi skogbruk, er det ønskjeleg å få ei oversikt nyttig informasjon om førekomst av små pat- over hekkeområde. Kvart enkelt reirfunn tedyr. bør plottast med GPS, dvs. med ein presi-

BRUKARINTERESSER I NATUREN OG KONFLIKTAR I FORHOLD TIL VILTET

SKOGBRUK beiteområde og hekkeområde for fugl. Det er òg ein relativt sjeldan naturtype. Mange av viltartane i Fusa knytt til skogsmiljøa • Ein bør unngå grøfting av myr og ”vassjuk og difor står den enkelte skogeigar i ei særstil- mark”. ling når det gjeld forvalting av viltet sine leve- • Sett igjen nokre store tre. område. • Sett igjen døde tre og store lauvtre, særleg Dagens konflikt mellom viltinteresser og skog- osp, for å oppretthalde reirtre og viktige næ- bruksinteresser er knytt til intensiv utnytting av ringskjelder for spetter. skogareala for tømmerproduksjon på høge bo- • Unngå treslagsskifte i frodige lauvskogsom- nitetar. Storfugl, hønsehauk er blant dei mest råde og område med eldre blandingsskog. utsette artane i denne samanhengen. Dei om- • Ta omsyn til funksjonsområde for spesielle råda som er mest attraktive for desse artane er artar, som reirområde for rovfugl og leikom- samstundes dei mest attraktive i skogbruks- råde for storfugl. samanheng. Tilbakegangen av begge desse • Ved vegframføring og hogst i viktige og svært artane har først og fremst skjedd etter ca. viktige viltområde er det viktig at viltmyndig- 1950, i samband med innføringa av bestand- heitene blir tatt med i planlegginga på eit tid- skogbruket. Større hogstflater og treslagsskifte leg stadium. og ein meir einsarta skogstruktur har mange stader ført til usamanhengande leveområde JORDBRUK med dårlegare tilgang på det føretrekte habita- tet. Dermed blir leveområda for kvart enkelt in- Også jordbrukslandskapet er svært viktig for divid større og dermed blir det plass til færre mange viltartar. Mange av viltartane finst i hø- individ. Bestandsskogbruket har òg negative gare tal i jordbrukslandskapet enn dei ville ha konsekvensar for spettane. Naturleg døde, gjort naturleg (i skog). Enkelte artar ville òg ståande tre er viktig for dei fleste av desse ar- vore sjeldne eller kanskje heilt fråverande lo- tane og dette er ofte mangelvare i dagens kalt utan jordbrukslandskapet (t.d. låvesvale). skogkulturlandskap. Mangel på eldre ospeholt Intensivering og mekanisering av jordbruket kan òg vere eit problem. Spesielt gråspetten er har ført til eit meir einsarta landskap der til- avhengig av tilgang på eldre osp som reirtre. Ei gangen på ulike levestader er lågare enn ved rekkje andre holrugande fugleartar er igjen av- tradisjonell jordbruksdrift. Karakteristiske trekk hengige av gamle spettehol som reirplass. Ein ved dagens jordbruk som kan ha negative nedgang i talet på spetter kan difor òg få kon- konsekvensar for viltet er: Attgroing av beite- sekvensar for desse såkalla sekundære holru- mark, kanalisering og lukking av bekkar, grøf- garane. ting av fuktmark, fjerning av kantskog og åker- Etterkvart har auka kunnskap om økologi gjort holmar, sprøyting, vassforureining ved utslepp det mogleg å drive skogen meir økologisk rik- av gjødsel og silosaft, tørrlegging og oppdyr- tig. Og dei siste åra har skogbruket vist større king av våtmark. vilje til å ta fleirbruksomsyn i skogbruksplan- Viltet på si side kan ha uønkte verknader på legginga. Det kan likevel ofte kome til konflikt landbruket. Mange stader har ei veksande mellom ønsket om å drive skogen økologisk hjortestamme ført til auka problem med beite- forsvarleg og samstundes maksimere det øko- skadar på skog og innmark. Det er òg tidvis nomiske utbytet. God skogbruksplanlegging, konfliktar mellom rovdyr og sauehald i enkelte der også kunnskap om økologi har ein sentral område. Reven er nok det rovdyret som hyppi- plass, er svært viktig i denne samanheng. Un- gast fører til lammetap i Fusa. Av dei freda der følgjer nokre tiltak som vil vere viktige for å rovviltartane blir det tidvis meldt om tap som ivareta viltinteressene: kan skuldast kongeørn og gaupe, men generelt må tap som skuldast freda rovvilt reknast som • Eit visst minimumsareal med gammalskog lite. bør oppretthaldast. • Ein bør sette att kantskog mot myr, elvar, FRILUFTSLIV OG FERDSEL vatn og dyrka mark. I Noreg har allmenta lovfesta rett til fri ferdsel i • Ein bør unngå hogst i bekkekløfter, like under utmarka. Dette gjeld dei fleste former for fri- bratte bergskrentar og på rasmark. luftsliv, men med visse avgrensingar (jakt, fiske • Mindre øyar på myr og i vatn er ofte viktige og motorisert- og organisert ferdsel). Ferdsel i hekkelokalitetar og bør difor ikkje hoggast. utmark er ofte eit resultat av den enkelte si in- • Sumpskog bør i størst mogleg grad sparast teresse for natur og naturopplevingar. Likevel for hogst. Sumpskog er ofte svært viktig som

vil slik ferdsel, både til lands og til vanns, nes- bør ein òg vurdere eit oppsynssamarbeid med ten alltid kunne ha visse negative konsekven- folk frå lokalmiljøet med interesse og kunn- sar for viltet. Spesielt i yngletida er mange vilt- skap. artar vare for forstyrringar, men også til andre årstider kan stress på grunn av ferdsel kunne BUSTADOMRÅDE OG INDUSTRI føre til at enkelte artar endrar bruken av områ- Bygging av bustadar, industri, havneområde det. Stor generell ferdsel kan føre til mindre osv. vil alltid ha visse negative konsekvensar bestandar av fleire artar som t.d. hjortevilt, for enkelte viltartar, både direkte og indirekte. hønsefugl og rovfugl. Hundar kan gjere stor Direkte ved sjølve arealinngrepet og indirekte skade på viltet dersom dei blir sleppte laus i vil- ved auka aktivitet, ferdsel og støy. I framtidig tet si yngletid. Det er difor innført bandtvang i arealforvalting er det viktig at industri og bu- tida mellom 1. april - 20. august. stadfelt ikkje blir lagt innanfor viktige- og svært

viktige viltområde og heller ikkje så nær inntil JAKT desse at ein påverkar områda negativt. Det Som ved anna ferdsel i utmark kan jakt, ved same kan gjelde for hytteområde. ferdsla i seg sjølv, ha uheldige verknader på viltet, også på artar som ikkje er jaktbare. Jakta VEGAR føregår imidlertid til den tida på året då viltet er Vegbygging har gjennom tidene forringa minst sårbart for forstyrringar. mange viltområde. Vegbygging fører ofte til Når det gjeld hjortevilt er jakta eit viktig bes- store inngrep i viktige viltområde og fragmen- tandsregulerande verkemiddel. Prinsippet om tering av landskapet. Dette gjeld både bilvegar, retta avskyting er innført for å oppnå ei ønska jernbane, anleggsvegar og traktor- kjønns- og alderssamansetjing i bestanden for /skogsbilvegar. Vegframføring opnar òg for dermed å oppnå optimal produksjon. Retta av- auka tilgjenge til område som frå før var lite til- skyting føreset at ein har god kjennskap til bes- gjengelege. Dette kan føre til auka forstyr- tandsstorleik og alders- og kjønnsfordelinga i ringseffekt langt utanfor området langs sjølve bestanden. ”For store” bestandar av hjortevilt vegtraseen. Påkjørslar av vilt i vegbanen er òg kan føre til lavare slaktevekter (generelt dårle- stadvis eit alvorleg problem, ikkje berre for vil- gare kondisjon), redusert overleving om vinte- tet men òg når det gjeld trafikktryggleik. Ved ren og store beiteskadar på skog og innmark. nøye planlegging og tilrettelegging kan skade- Kor stor ein ønskjer at hjortebestanden skal verknadane avgrensast. Ved bygging av vere blir difor ei avveging mellom optimal pro- skogsbilvegar er det viktig at skogetaten tar duksjon i forhold til tilgjengeleg beite og om- kontakt med viltforvaltingsmyndigheitene, for i fanget av beiteskadar. størst mogleg grad å unngå alvorlege konflik- Når det gjeld småvilt er uttaket i samband med tar. jakta antatt å ha liten innverknad på viltbestan- dane talmessig. Likevel vil eit høgt lokalt jakt- VASSKRAFTUTBYGGING press over tid truleg kunne føre til ein reduksjon i lokale viltbestandar (Kastdalen 1992, Ved kraftutbygging kan det oppstå ei rekkje Hjeljord 1994), både som ein følgje av sjølve uheldige konsekvensar for viltet, både direkte uttaket, og ved at viltet flyttar til andre område. og indirekte. Direkte ved forringing og øyde- Det er sjølvsagt grenser for kor stort jakttrykk legging av hekke- og yngleområde og indirekte ein bestand tåler, difor er det viktig at den loka- ved forringing av næringstilgang. Anleggsverk- le viltforvaltninga til ei kvar tid vurderer kvar semda fører ofte til store arealinngrep (veg- grensa for forsvarleg uttak går. framføring og tunneltipp), i tillegg kan aktivite- ten i anleggsperioden verke forstyrrande. An- ULOVLEG JAKT/ETTERSTREBING leggsvegane lettar dessutan tilgangen til avsi- desliggande område. Regulering av vatn kan Jakt og fangst av freda vilt, særleg trua og sår- føre til oversvømming av tidlegare hekke- og bare rovfuglar og ugler, er eit utbreidd problem næringsøksområde og redusert næringstilgang på landsbasis. Dette gjeld både krypskyting som følgje av endra forhold i vatn og elvar med tanke på utstopping og ulovleg innsamling (f.eks. dårlegare gyteforhold for fisk, dårlegare av egg og ungar til f.eks. falkonering, i tillegg til produksjon av botndyr, endra djupneforhold og felling av ”skadevilt”. Omfanget av slik aktivitet hyppige og store vannstandsendringar). Tørr- lokalt i Fusa er ikkje kjent, men viltansvarlig i legging av elvar kan føre til lågare produksjon kommunen bør prøve å halde seg oppdatert på av insekt som har larvestadiet i vatn, noko som dei opplysningane som eksisterer om hekke- fører til dårlegare næringstilgang for fugl som plassane til dei aktuelle artane. Ved mistanke lever av insekt i og ved elva. Lomartane er om ulovleg verksemd må lensmannsetaten spesielt utsette for hyppige vannstand- varslast omgåande. På særleg utsette stader

sendringar fordi dei oftast bygger reiret like i viktigare rolle enn både rovfugl, kråkefugl og vasskanten. mårdyr når det gjeld regulering av skogshøns- bestandane (Selås m. fl. 1995). I Aust-Agder KRAFTLEIDNINGAR vart det dokumentert ein auke i bestandane av både mår, hønsehauk og storfugl ein periode Kollisjon med kraftleidningar tek truleg kvart år etter utbrotet av reveskabb (Selås m. fl. 1995). livet av fleire fuglar enn det som blir felt under Små, private avfallsplassar ”bak løa” kan ha jakta. Reknar ein med alle dei ikkje jaktbare den same effekten som større kommunale fyl- fugleartane kan talet på drepne fugl kome opp i lingar. Det har òg blitt reist spørsmål om slak- fleire millionar på landsbasis kvart år. Det er di- teavfall frå hjort- og reinsjakta kan vere med på for viktig å ta viltomsyn ved framføring av å oppretthalde ”unaturleg store” bestandar av eventuelle nye trasear. Alle former for utbyg- rev og kråkefugl (Smedshaug & Sonerud ging er i utgangspunktet uønskt i dei svært vik- 1997). Dersom ein har mistanke om at dette tige- og viktige viltområda, men dersom ein lin- kan vere eit problem, bør ein ta konsekvensen jetrasé er uunngåeleg, kan god planlegging re- av dette og ”feie for eiga dør”. dusere skadeverknadane. I spesielt utsette område bør ein vurdere jordkabel, men dette OPPDRETTSANLEGG er eit svært kostbart alternativ. Enkelte rovfuglar og ugler brukar gjerne stolpar Oppdrettsanlegg legg beslag på areal i kystso- som utkikkspost og døyr av elektrokusjon ved na og i og ved enkelte ferskvatn. Dette kan landing og letting når vingane kjem borti to føre til visse konfliktar i forhold til viltinteresse- straumførande leidningar samstundes. Prob- ne. Eit oppdrettsanlegg kan ha ein direkte for- lemet med elektrokusjon kan fjernast ved å iso- styrringseffekt, og plassering av anlegget nært lere leidningane med plaststrømper dei første kjende hekkeplassar for sjøfugl og andre nøk- metrane ut frå kvar stolpe. kelområde for viltet kan vere uheldig. Andre Leidningstraséar bør ikkje leggast i inn- og ut- konfliktar går på at enkelte dyreartar nyttar flygingsruta frå våtmarkslokalitetar, nær spel- oppdrettsanlegg som matfat. Dei mest aktuelle plassar for skogshøns eller i nærleiken av hek- "konfliktartane" er skarv, gråhegre, måsar keplassar for rovfugl. Generelt er det dei mind- (spesielt gråmåse og svartbak), ærfugl (som et re leidningstraséane som er farlege for viltet. blåskjel), oter og steinkobbe. Desse er mindre synlege og ligg ofte i høgde Det er viktig at ein tar omsyn til denne proble- med tretoppane. matikken ved framtidig plassering av oppdrettsanlegg. Dersom plassering av anlegga AVFALL blir gjort i samråd med viltmyndigheitene, vil ein i større grad kunne unngå opplagte konflik- Opne avfallsplassar har ofte blitt trekte fram i tar. samband med uønskt store populasjonar av rev og kråkefugl, som blir sett på som viktige predatorar på egg og ungar av ryper og skogs- høns. Kor stor rolle kråkefuglane spelar her er høgst usikkert. Reven ser ut til å spele ei langt

LITTERATUR

Bergo, G. 1978. Ornitologisk rapport fra befaring av Kastdalen, I. 1992. Skogshøns og jakt. – Rapport, våtmarkslokaliteter i Fusa kommune 26. og 27. Norges Jeger og Fiskerforbund. 37s. juni 1978, samt trekkundersøkelser 16.-17. sep- Kjærandsen, J. 1991. Ornitologiske undersøkelser i tember 1978. – Rapport. 15s. planlagt 66 kV kraftlinjetrasé fra Sævareid til Breihagen, T. 1985. Ornitologiske undersøkelser i Stussvik i Fusa og Kvinnherad kommuner, Hor- forbindelse med den planlagte kraftledning i Ei- daland Fylke. – Rapport, Fylkesmannen i Horda- kelandsosen, Fusa kommune, Hordaland. - Zoo- land, miljøvernavd. 28s. logisk museum, UIB, rapport 25. Mjøs, A.T. 1991. Årsberetning for LRSK-Hordaland Byrkjeland, S. 1995. Ornitologiske befaringer i om- 1990. – Krompen 20: 11-16. rådet Gravdal-Geitaknottheiane Kvam, Fusa og Moen, A. 1998. Nasjonalatlas for Norge: Vegeta- Kvinnherad kommuner 1994. – Fylkesmannen i sjon. Statens kartverk, Hønefoss. 199s. Hordaland, miljøvernavd. MVA-rapport 2/95. NOF 1977. Våtmarksundersøkelse på Vinnesleira, 10s. Fusa kommune 1977. – Rapport, Norsk Ornito- Byrkjeland, S. 1999. Status for hekkande sjøfugl i logisk Forening, Os lokallag. 3s. Hordaland 1980-1998. – Fylkesmannen i Horda- Pedersen F.H. 1994. Sjeldne fugler i Hordaland land, miljøvernavd. MVA Rapport nr. 2/1999. 1993. – Krompen 23: 112-117. 106 s. + vedlegg. Pedersen F.H. 1995. Sjeldne fugler i Hordaland Byrkjeland, S. og Voie, R. 1999. Sangsvanebestan- 1994. – Krompen 24: 74-78. den i Hordaland – 160% økning siden 1988. – Pedersen F.H. 1996. Sjeldne fugler i Hordaland Krompen 28: 176-187. 1995. – Krompen 25: 75-79. Danielsen, I. 1996. Handlingsplan for truete og sårba- Pedersen H.C. 1994. Fjellrype Lagopus mutus. S. re viltarter i Hordaland - med rødliste. MVA-rapport 142-143 i: Gjershaug, J.O., Thingstad, P.G., El- 2-1996. 74s. døy, S. & Byrkjeland, S. (red.): Norsk Fugleatlas. Direktoratet for Naturforvaltning 1996. Viltkartlegging. Norsk Ornitologisk Forening, Klæbu. DN-håndbok 11. 112s. Selås, V., Smedshaug, C.A., Lund, S.E. & Sonerud, Direktoratet for Naturforvaltning 1999. Nasjonal rød- G. 1995. Reveskabbens betydning for småviltet i liste for truete arter i Norge 1998. DN-rapport Norge. – Fagnytt naturforvaltning nr. 10-1995: 1-4. 1999-3. 162s. Norges landbrukshøgskole. Dolmen, D. 1993. Herpetilreservat Geitaknottane. Smedahaug, C.A. og Sonerud, G.A. 1997. Rovdyr, Forslag til verneområde for amfibier og reptiler. - åtsler og predasjon på småvilt. – Fagnytt naturfor- NTNU, Vitenskapsmuseet. Zoologisk Notat valtning nr. 8-1997: 1-4. Norges landbrukshøgsko- 1993-4: 1-40. le. Dolmen, D. 1997. Herpetologisk statusrapport for Sleire, M.H. 1998. Undersøkelser om havørn i Hor- Hordaland fylke (1996). Utbredelsen av amfibier. daland 1988-98. – Krompen 27: 159-161. – NTNU, Vitenskapsmuseet. Zoologisk Notat Stormark, T.A. 1996. Flaggermus i Hordaland. Del 1997-3: 1-27. III, s. 174-180 i Olsen, K.M. (red.): Kunnskaps- Falkenberg, F. 1999. Fugler i Hordaland 1997. – status for flaggermus i Norge. – Norsk Zoologisk Krompen 28: 13-32. Forening. Rapport 2. 210s. Falkenberg, F. 2001. Fugler i Hordaland 2000. – Syvertsen, P.O., Isaksen, K., Olsen, K.M., Rigstad, Krompen 30: 74-104. K. og Starholm, T. 2001. Kartlegging av flag- Folkestad, A.O. og Sleire. M.H. 2000. Prosjekt Hav- germus i Hordaland. Kunnskapsstatus 1999. – ørn. Havørnbestanden i Hordaland pr. 2000. Norsk Zoologisk Forening. Rapport 9, manu- Rapport for prosjektperioden 1974-2000. – In- skript. tern rapport til Fylkesmannen i Hordaland, miljø- Sætersdal, M. 1985. Rapport fra LRSK 1984. – vernavd. Krompen 14: 9-11. Gjerde, I. 1988. Storfuglbestanden i Hordaland: Wernøe, H. 1980. Fuglefaunaen på Vinnesleiren. – Størrelse, utvikling og forvaltning. – Fylkesman- Rapport, Norsk Ornitologisk Forening, Bergen nen i Hordaland, miljøvernavd. Rapport. 33s. lokallag. 10 s. Gjerde, I. 1990. Tiurleiker i Hordaland 1990. – Fyl- kesmannen i Hordaland, miljøvernavd. Internt notat. Gjershaug, J.O., Thingstad, P.G., Eldøy, S. & Byr- kjeland, S. (red.) 1994. Norsk fugleatlas. – Norsk Ornitologisk Forening, Klæbu. Haukeland, P.N. 1979. Trekkfugltakseringer Vinnes- leira, Fusa kommune 1979. – Notat, Fylkesman- nen i Hordaland, miljøvernavd. 5s. Haukeland, P.N. og Eiken, H.G. 1979. Sjøfuglun- dersøkelsene i Hordaland 1979. Region Bjørne- fjorden. – Feltnotat. 9s. Hjeljord, O. 1995. Ryper og jakt. Hvor stort uttak tåler en rypestamme? – Fagnytt Naturforvaltning nr. 6- 1995. 4s. Norges landbrukshøgskole.

VEDLEGG 1. ARTSLISTE

I den følgjande artslista har vi prøvd å gje ein grov kvantitativ status for dei ulike viltartane i Fusa. Mange av desse vurderingane er høgst skjønsmessige! For det første er kunnskapsgrunnlaget i mange tilfelle for dårleg. Og særleg når det gjeld ein del fugleartar, kan tala variere svært mykje frå årstid til årstid og frå år til år. Det er sjølvsagt òg store nyansar i førekomsten artane imellom, og ikkje minst mellom dei ulike artsgruppene, som det er umogleg å få fram i ei slik oversikt. For nokre artar, der ein meiner å ha grunnlag for det, er det gjort eit estimat for talet på hekkepar. For nokre av artane vil det òg vere mogleg å finne meir utfyllande informasjon i statuskapitlet. Ein del av vurderingane i lista kan heilt sikkert diskuterast, og det er eit ønske at ein i framtida skal få betre kunnskap om dei ulike artane sin status i kommunen.

Følgjande kodesystem er brukt: Antal artar innan dei ulike dyregruppene

Status Førekomst Status D konstatert yngling (x) enkeltobservasjonar D C B O Totalt C sannsynlig yngling (xx) fåtalig, uregelmessig Amfibiar 3 0 0 0 3 B mogleg yngling X fåtalig, regelmessig Krypdyr 1 0 0 0 1 O observert XX vanlig Fuglar 82 14 11 52 159 * tidlegare XXX talrik Pattedyr 7 9 2 5 23 Totalt 93 23 13 57 186

Førekomst Norsk namn Vitskapleg namn Status Vår Sommar Haust Vinter

AMFIBIAR Stor salamander Triturus cristatus D X X X X Padde Bufo bufo D XX XX XX XX Frosk Rana temporaria D XX XX XX XX

KRYPDYR Hoggorm Vipera berus D XX XX XX XX

FUGLAR

LOMMAR Smålom Gavia stellata O (x) (x) (x) Storlom Gavia arctica D X 1-2 par X

DYKKARAR Horndykkar Podiceps auritus O (x) (x)

SKARVAR Storskarv Phalacrocorax carbo O X X X Topppskarv Phalacrocorax aristotelis O (xx) (xx) (xx)

STORKEFUGLAR Natthegre Nycticorax nycticorax O (x) Gråhegre Ardea cinerea D X X X X

ANDEFUGLAR Sangsvane Cygnus cygnus O X X X Tundragås Anser albifrons O (x) Grågås Anser anser O X X Kanadagås Branta canadensis D X X X X Kvitkinngås Branta leucopsis O (x) Gravand Tadorna tadorna O (xx) Mandarinand Aix galericulata O (x) Brunnakke Anas penelope B (xx) (xx) (xx) Krikkand Anas crecca C X X X

Førekomst Norsk namn Vitskapleg namn Status Vår Sommar Haust Vinter

Stokkand Anas platyrhynchos D XX XX XX XX Stjertand Anas acuta O ? (x) Taffeland Aythya ferina O (x) Toppand Aythya fuligula D X (xx) X X Bergand Aythya marila O (x) Ærfugl Somatria mollissima C X (xx) X X Havelle Clangula hyemalis O (xx) Svartand Melanitta nigra O (xx) Sjøorre Melanitta fusca O (xx) Kvinand Bucephala clangula O X X X Siland Mergus serrator D X X X X Laksand Mergus merganser B X (xx) X X

ROVFUGLAR Havørn Haliaeetus albicilla D X 1-3 par X X Hønsehauk Accipiter gentilis D X 4-5 par X X Sporvehauk Accipiter nisus C X X X X Musvåk Buteo buteo O (x) Fjellvåk Buteo lagopus D X X X Kongeørn Aquila chrysaetos D X 3 par X X Tårnfalk Falco tinnunculus B X X X Dvergfalk Falco columbarius B X X X (x) Jaktfalk Falco rusticolus O ? 1 par? (x) ? Vandrefalk Falco peregrinus D X 2 par X

HØNSEFUGLAR Lirype Lagopus lagopus D XX XX XX XX Fjellrype Lagopus mutus D XX XX XX XX Orrfugl Tetrao tetrix D XX XX XX XX Storfugl Tetrao urogallus D X X X X

TRANEFUGLAR Vannrikse Rallus aquaticus O (x) Åkerrikse Crex crex C* Sothøne Fulica atra O (x)

VADE-, MÅSE- OG ALKEFUGLAR Tjeld Haematopus ostralgeus D X X X Sandlo Charadrius hiaticula O (xx) (xx) X Boltit Charadrius morinellus B (xx) (xx) Heilo Pluvialis apricaria D X X X Vipe Vanellus vanellus D X X X Polarsnipe Calidris canutus O (x) Sandløpar Calidris alba O (x) Dvergsnipe Calidris minuta O (xx) Tundrasnipe Calidris ferruginea O (x) Fjøreplytt Calidris maritima B (xx) Myrsnipe Calidris alpina O X Brushane Philomachus pugnax O X Enkeltbekkasin Gallinago gallinago D X X X (xx) Rugde Scolopax rusticola D X X X (xx) Lappspove Limosa lapponica O (x) Småspove Numenius phaeopus O (xx) Storspove Numenius arquata O (xx) Raudstilk Tringa totanus D X X X Gluttsnipe Tringa nebularia O X Skogsnipe Tringa ochropus O (x) Strandsnipe Actitis hypoleucos D XX XX XX Steinvender Arenaria interpres O (xx) Tjuvjo Stercorarius parasiticus O (xx) Hettemåse Larus ridibundus O (xx) (xx) ?

Førekomst Norsk namn Vitskapleg namn Status Vår Sommar Haust Vinter

Fiskemåse Larus canus D XX XX XX X Sildemåse Larus fuscus D X X X Gråmåse Larus argentatus D XX X XX XX Svartbak Larus marinus D X X X X Makrellterne Sterna hirundo D X X X Rødnebbterne Sterna paradisaea D X X X Lomvi Uria aalge O (xx) Alke Alca torda O (xx) Teist Cepphus grylle O (xx) Alkekonge Alle alle O (xx) Lunde Fratercula arctica O (xx)

DUER Ringdue Columba palumbus D X X X (xx) Tyrkerdue Streptopelia decaocto B (xx) (xx) (xx) (xx)

GAUKEFUGLAR Gauk Cuculus canorus D X X X X

UGLER Hubro Bubo bubo B X X X X Kattugle Strix aluco D X X X X Jordugle Asio flammeus O (x)?

SEGLARAR Tårnseglar Apus apus B (xx)

RÅKEFUGLAR Hærfugl Upupa epops O (x)

SPETTEFUGLAR Vendehals Jynx torquilla C (xx) (xx) (xx) Gråspett Picus canus D X X X X Grønnspett Picus viridis D X X X X Flaggspett Dendrocopos major D X X X X Hvitryggspett Dendrocopos leucotos D X X X X Dvergspett Dendrocopos minor C X X X X

SPURVEFUGLAR Sanglerke Alauda arvensis O X X X Sandsvale Riparia riparia O X 20 par X Låvesvale Hirundo rustica D XX XX XX Taksvale Delichon urbica D XX XX XX Trepiplerke Anthus trivialis D XXX XXX XXX Heipiplerke Anthus pratensis D XXX XXX XXX Skjærpiplerke Anthus petrosus C X X X X Linerle Motacilla alba D XX XX XX Sidensvans Bombycilla garrulus O (xx) Fossekall Cinclus cinclus D X 50 par X X Gjerdesmett Troglodytes troglodytes D XXX XXX XXX X Jernsporv Prunella modularis D XX XX XX (xx) Raudstrupe Erithacus rubecula D XXX XXX XXX X Raudstjert Phoenicurus phoenicurus D X X X Buskskvett Saxicola rubetra D XX XX XX Steinskvett Oenanthe oenanthe D XX XX XX Ringtrast Turdus torquatus D X X X Svarttrast Turdus merula D XXX XXX XXX XX Gråtrast Turdus pilaris D XXX XXX XXX X Måltrast Turdus philomelos D XX XX XX (x) Raudvengetrast Turdus iliacus D XX XXX XXX (x)

Førekomst Norsk namn Vitskapleg namn Status Vår Sommar Haust Vinter

Sivsangar Acrocephalus schoenobaenus O (x) Gulsangar Hippolais icterina C X X X Møllar Sylvia curruca B (x) Tornsangar Sylvia communis D X X X Hagesangar Sylvia borin C X X X Munk Sylvia atricapilla D X XX XX (xx) Bøksangar Phylloscopus sibilatrix B (x) Gransangar Phylloscopus collybita D XX XX XX Lauvsangar Phylloscopus trochilus D XXX XXX XXX Fuglekonge Regulus regulus D XX XX XX XX Gråflugesnappar Muscicapa striata D XX XX XX Svartkvitflugesnappar Ficedula hypoleuca D XX XX XX Stjertmeis Aegigthalos caudatus D X X X X Lauvmeis Parus palustris D XX XX XX XX Granmeis Parus montanus D XXX XXX XXX XXX Toppmeis Parus cristatus D XX XX XX XX Svartmeis Parus ater D XX XX XX XX Blåmeis Parus caeruleus D XXX XXX XXX XXX Kjøtmeis Parus major D XXX XXX XXX XXX Spettmeis Sitta europaea D XX XX XX XX Trekrypar Certhia familiaris D XX XX XX XX Varslar Lanius excubitor O (x)? Nøtteskrike Garrulus glandarius D X X X X Skjor Pica pica D XXX XXX XXX XXX Kaie Corvus monedula O ? Kornkråke Corvus frugilegus O ? Kråke Corvus corone D XXX XXX XXX XXX Ravn Corvus corax D X X X X Stare Strnus vulgaris D XX XX XX (x) Gråsporv Passer domesticus D XX XX XX XX Pilfink Passer montanus O ? Bokfink Fringilla coelebs D XXX XXX XXX (xx) Bjørkefink Fringila montifringilla D XX XX XX (xx) Grønfink Carduelis chloris D XX XX XX X Grønsisik Carduelis spinus D XX XX XX X Bergirisk Carduelis flavirostris D X X X (xx) Brunsisik Carduelis cabaret C XX XX XX (xx) Gråsisik Carduelis flammea C XX XX XX (xx) Grankorsnebb Loxia curvirostra C X X X X Furukorsnebb Loxia pytyopsittacus C X X X X Dompap Pyrrhula pyrrhula D X X X X Snøsporv Plectrophenax nivalis C X X X Gulsporv Emberiza citrinella D X X X (xx) Sivsporv Emberiza schoeniclus D X X X

PATTEDYR

INSEKTETARAR Piggsvin Erinaceus europaeus D X X X X Vanleg spissmus Sorex araneus D XXX XXX XXX XXX

FLAGGERMUS Vannflaggermus Myotis daubentonii C XX XX XX ? Skjegg-/Brandtfl. M. mystacinus/M. brandtii B X X X ? Nordflaggermus Eptesicus nilssonii C XX XX XX ? Skimmelflaggermus Vespertilio murinus B (x) (x) (x) ? Pygméflaggermus Pipistrellus pygmaeus C XX XX XX ? Langøyreflaggermus Plecotus auritus D X X X ?

Førekomst Norsk namn Vitskapleg namn Status Vår Sommar Haust Vinter

ROVDYR Raudrev Vulpes vulpes D XX XX XX XX Bjørn Ursus arctos O* Mink Mustela vison D XX XX XX XX Røyskatt Mustela ereminea D XX XX XX XX Snømus Mustela nivalis C X X X X Mår Martes martes C X X X X Gaupe Lynx lynx O (x) (x) (x) (x)

SELAR Steinkobbe Phoca vitulina O X X X X

KVALAR Nise Phocoena phocoena O X X X X

HJORTEDYR Hjort Cervus elaphus D XX XX XX XX Elg Alces alces O X X X X

HAREDYR Hare Lepus timidus D XX XX XX XX

GNAGARAR Ekorn Sciurus vulgaris D XX XX XX XX Lita skogmus Apodemus sylvaticus C XXX XXX XXX XXX Markmus Microtus agrestis C XXX XXX XXX XXX Klatremus Clethrionomys glareolus C XX XX XX XX Lemen Lemmus lemmus C XXX XXX XXX XXX

VEDLEGG 2. KART

Informasjonen frå viltkartlegginga er samla i fire kart (sjå også s. 11): 1) Småvilt, 2) Hjortevilt, 3) Ikkje offentlege opplysningar og 4) Prioriterte viltområde. Alle karta finst i plotta utgåve hos kommunen. Av praktiske årsaker er berre to av karta, hjortevilt og prioriterte viltområde, lagt ved denne rapporten. Hjorteviltkartet er vedlagt fordi dette er eit tema mange har spesiell interesse for, og prioriteringskartet fordi dette er det overordna viltkartet i plansamanheng. I tillegg er det lagt ved eit kart som viser utbrei- inga av skog og jordbruksareal i heradet, noko som er viktig i forhold til å kunne forutsjå og forklare fø- rekomsten av ulike viltartar. A4 formatet er lite detaljert, men gir likevel grunnlag for ei grov oversikt over viktige viltområde. Grensene for dei fleste viltområda er uansett skjønsmessige og skarpe grenser finst sjeldan i naturen. Unntak gjeld førekomst av artar som til visse tider av året er knytte til spesielle og velavgrensa leveområde som t.d. våtmarker og hekkeholmar.

ISBN 82-8060-012-4 ISSN 0804-6387