Prestatyn A548

A548 Fynnongrowyw Meliden Axton Lannerch-Mwr Glan-y-don HeritageDyserth Trail How to find us This trail was developed by Brynford Community Sut i ddod o hyd inni Explore Brynford Council with help from Ysgol Brynffordd to help Greenfield A5026 Maes Glas A548 you explore our village. Gorsedd Carmel Holywell A5026 Crwydro You can download a digital version to use on your Treffynnon Brynffordd A55 Smartphone or tablet from the Pet Cemetery cafe or at home. Search for Brynford in the Brynford A55 App Store or on Google Play. A5026

Caerwys Pentre Llwybr Treftadaeth Brynffordd B5121 A548 Ysceifiog Halkyn Mountain

Halkyn A550 A5117 Mynydd Helygain Cafodd y llwybr ei lunio gan Gyngor Cymuned Helygain A541 Rhes-y-cae Brynffordd gyda help Ysgol Brynffordd i’ch Garden City Saughall cynorthwyo chi wrth archwilio ein pentref. Connah’s Quay B5129 For further information Wepre A548 Sealand Beth am ddefnyddio ein taith ddigidol i chwilota? Shotton Am fwy o wybodaeth B5126 A494 A540 Gallwch lawrlwytho yr ap, i’w ddefnyddio Queensferry www.brynford.com Hall ar eich ffôn clyfar neu dabled, o gaffi A5480 www.halkynmountain.co.uk River Dee Afon Dyfrdwy Mynwent yr Anifeiliaid neu gartref. Soughton A548 Chester Caer A51 Chwiliwch am Brynford yn yr B5129 App Store neu ar Buckley A5104

Google Play. A483 Bwcle Bretton

Broughton

Long A5118 Padeswood Lower Kinnerton Penyffordd Higher Dodleston Llanferres Maeshafn Kinnerton A541 Pontybodkin Burton Green Hope

Caergwrle Llanfynydd Cefn-y-bedd Llay

Brymbo

Bwlchgwyn Gwersyllt Brynteg Brynford through time Brynffordd trwy’r oesau Brynford is an old settlement, mentioned in the Mae Brynffordd yn hen anheddiad y mae sôn amdano Domesday book of 1086, but until the 1800s, it yn Llyfr Domesday 1086, a chymuned amaethyddol ar chwâl oedd yma tan y 1800au. Fe dyfodd y pentref remained a scattered farming community. The village wedi’r chwyldro diwydiannol er mwyn cartrefu’r grew after the industrial revolution to house miners and mwyngloddwyr a’r chwarelwyr ddaeth yma i chwilio quarrymen who came to find work in the Halkyn lead am waith ym mhyllau plwm Helygain. Mae’r eglwys, mines. The church, original school, chapels and most of yr ysgol wreiddiol, y capeli a rhan fwyaf o’r tai hŷn yn the older houses date from the Victorian period but the dyddio o oes Fictoria ond mae’r pentref wedi dal ati i village has continued to expand into 21st century. ehangu i’r 21ganrif.

Waen y Brodlas limekilns at peak production Odynau calch Waen y Brodlas ar eu hanterth Some large modern quarries are still in Evacuees billeted in Brynford and operation but the sheep- The first Methodist Chapel at Calcoed opened. troops stationed near Henblas. grazed common is peaceful and open. Agorwyd y Capel Methodistiaid cyntaf yng Nghalcoed. Lletywyd ifaciwîs ym Mrynffordd 1700 a lleolwyd milwyr ger Henblas. Mae rhai chwareli mawr modern yn dal i weithio 1860s-80s ond mae’r tir comin lle Peak industrial activity pora’r defaid yn agored 1838 1853 a heddychlon. Gweithgarwch diwydiannol ar ei anterth

The London Lead Company 1938-45 bought mines on Halkyn Mountain including several 1964 in Brynford. Present day Fe brynodd y London By the turn of the 20th Heddiw Lead Company St Michael’s Parish century most mining fwyngloddiau ar Church and adjoining around Brynford had Fynydd Helygain gan school completed. ended. gynnwys nifer ym Gorffenwyd Eglwys Old school closed and new, Mrynffordd. Erbyn troad yr 20g roedd purpose-built school opened. Sant Mihangel a’r ysgol mwyngloddio wedi dod i gyfagos. ben o gwmpas Brynffordd. Cauwyd yr hen ysgol ac agorwyd ysgol newydd bwrpasol. 10 Pen y Ball top 1 The Pet Cemetery Cafe 3 St Michael’s Church and old school Copa Pen y Böl Caffi Mynwent yr Anifeiliaid Eglwys Sant Mihangel a hen ysgol 4 Pen y Ball Monument sits on an important medieval These buildings were formerly Coetia Mawr smelting site. Lead ore was put into simple stone furnaces, farm. The cafe is in the former stables. Our parish church was built following or ‘boles’, which were dug on high ground. a public outcry when Lord and Lady Fferm Coetia Mawr oedd y safle hwn. Mae’r Feilding decided their new church Saif Cofeb Pen y Bôl ar safle mwyndoddi canoloesol caffi yn yr hen stablau. at was to be pwysig. Roedd mwyn plwm yn cael ei roi mewn ffwrneisi Catholic not Anglican. cerrig syml, neu fôl, a gloddwyd ar dir uchel. 10 2 The village green The fundraising was so Lawnt y pentref successful that, not only was this church, school and 9 Naid y March - Horse’s leap The sculpted figures on the green represent the vicarage built, but another at Naid y March 1 generations of men and boys who worked in the Gorsedd as well! local lead mines and limestone quarries. Reputedly the two large stones that A55 Fe adeiladwyd ein heglwys y stand on either side of the mine Mae’r cerfluniau ar y lawnt yn cynrychioli Holywell Golf Club Crooked Horn plwyf wedi banllef o brotest pan benderfynodd Arglwydd ac Arglwyddes shaft mark the 22 foot leap across Brynford cenedlaethau o lanciau a dynion fu’n 9 Fielding bod eu heglwys newydd hwy ym Mhantasaph am fod yn un 7 2 gweithio yn y pyllau plwm a’r the shaft made for a bet by Thomas Babyddol nid Anglicanaidd. Roedd yr ymgyrch codi arian mor llwyddiannus 8 chwareli calchfaen lleol. ap Harri on a farm horse in the 3 fe gasglwyd digon o arian i adeiladu nid yn unig yr eglwys hon ond yr ysgol, early 1500s. Calcoed 4 y ficerdy ac eglwys arall yng Ngorsedd hefyd. Yn ôl y sôn mae’r ddwy garreg fawr sy’n sefyll bob ochr i siafft y pwll yn dynodi’r naid 22 troedfedd o hyd ar draws y siafft, wnaeth Thomas ap 6 Bryn Mawr Harri am fet ar gefn ceffyl gwaith yn Pen yr Henblas 5 nechrau’r 1500au.

8 Calcoed Chapel Capel Calcoed Pant y Pwlll Dŵr 7 Pilgrims’ route Llwybr pererinion The ancient pilgrims’ route between 5 Waen y Brodlas limekilns St Winefride’s Well in Holywell and St Odynau calch Waen y Brodlas Davids, the two most revered shrines in Limestone from the nearby quarry was burned in these medieval , passed through Brynford. kilns to produce highly valued hydraulic lime that could Roedd llwybr pererinion hynafol rhwng 6 Brynford limekilns harden under water. It was used to build Liverpool and Ffynnon Gwenffrewi yn Nhreffynnon a Odynau calch Brynffordd Rhes-y-cae Belfast docks and bridges at Menai and Runcorn. Thŷ Ddewi, y ddau le mwyaf cysegredig Roedd calchfaen o’r chwarel gyfagos yn cael ei losgi yn yr yng Nghymru’r canoloesol, yn mynd trwy These kilns were used to produce lime to sweeten the odynau hyn i gynhyrchu calch hydrolig gwerthfawr a allai Brynffordd. soil and to make mortar used for local buildings. galedu dan ddŵr. Fe’i defnyddiwyd i adeiladu dociau Lerpwl Defnyddiwyd yr odynau hyn i gynhyrchu calch i felysu’r a Belffast a phontydd Menai a Runcorn. pridd ac i wneud mortar ar gyfer adeiladau lleol.