PPRROOGGRRAAMM OOCCHHRROONNYY ŚŚRROODDOOWWIISSKKAA DDLLAA GGMMIINNYY TTAARRNNOOWWOO PPOODDGGÓÓRRNNEE

NA LATA 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2013-2016

Tarnowo Podgórne, maj 2009 rok Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Autorzy opracowania:

AK NOVA Sp. z o.o. ul. Ostrowska 42 63-430 Odolanów ul. Czechosłowacka 159 – Biuro handlowe 60-116 Poznań Tel. +48 (61) 662 33 93 Fax +48 (61) 662 33 31

Kierownik Projektu mgr inż. Andrzej Bednarek

Zespół autorski mgr inż. Andrzej Bednarek mgr inż. Marian Peksa mgr Rajmund Prusiewicz

2 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Polityka środowiskowa gminy Tarnowo Podgórne

Władze Gminy Tarnowo Podgórne mając na uwadze bezpieczeństwo i ochronę środowiska naturalnego gminy oraz uznając prawo mieszkańców do zdrowego życia w harmonii z naturą, zaspokajając potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń - uwzględniając zasadę zrównoważonego rozwoju wyrażają gotowość realizacji i ciągłego doskonalenia działań proekologicznych - zobowiązując się do zapobiegania negatywnym zmianom w środowisku oraz potencjalnym zagrożeniom poprzez ustawiczną poprawę stanu środowiska naturalnego. Dążąc do realizacji powyższych celów wyrażamy gotowość do ciągłego ich udoskonalania, jednocześnie zobowiązujemy się do nieustannego zapobiegania negatywnym zmianom w środowisku. Zapewniamy, że nasze wysiłki zmierzać będą w kierunku: − ochrony wód przed zanieczyszczeniami poprzez rozwój sieci kanalizacyjnej, − doskonalenia systemu racjonalnej gospodarki odpadami, − racjonalnej gospodarki energetycznej, − ochrony unikatowych zasobów przyrody i zachowania bioróżnorodności, − zapobiegania degradacji gleb, − kreowania świadomości ekologicznej mieszkańców.

Deklarujemy rozwój Gminy zgodny z najlepszą praktyką współistnienia systemu społeczno- gospodarczego z środowiskiem naturalnym. Jednocześnie zobowiązujemy się do spełnienie wymagań i ciągłego doskonalenia wszystkich działań prowadzonych w ramach zarządzania środowiskowego. środowiskowego.

Polityka ta jest jawna, skierowana do wszystkich zainteresowanych i jest zbieżna z wojewódzkim, powiatowym i gminnym Programem Ochrony Środowiska.

3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI...... 4

SPIS TABEL ...... 7

1. WSTĘP...... 9

2. UWARUNKOWANIA PRAWNE ...... 12

3. DIAGNOZA STANU GMINY...... 14

3.1. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA...... 14 3.1.1. PRZEMYSŁ...... 16 3.1.2. ROLNICTWO...... 21

4. ZASOBY ORAZ WALORY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY ...... 25

4.1. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ ...... 25 4.1.1. Budowa geologiczna i zasoby kopalin...... 25 4.1.2. Działania rekomendowane w dziedzinie surowców naturalnych...... 29 4.1.3. Rzeźba terenu...... 29 4.1.4. Warunki klimatyczne ...... 29 4.1.5. Gleby ...... 32 4.1.6. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony gleb...... 34

5. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODY OŻYWIONEJ ...... 36

5.1. GŁÓWNE FORMY UŻYTKOWANIA TERENU ...... 36 5.1.1. Roślinność rzeczywista ...... 36 5.1.2. Obszary leśne ...... 36 5.1.3. Zieleń urządzona...... 38 5.1.4. Fauna gminy ...... 39 5.1.5. Formy ochrony przyrody...... 40

6. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO...... 53

6.1. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ...... 53 6.1.1. Główne źródła zanieczyszczenia powietrza...... 53 6.1.2. Stan powietrza atmosferycznego ...... 53 6.1.3. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony powietrza ...... 54

4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

7. KLIMAT AKUSTYCZNY...... 56

7.1. GŁOWNE ŹRÓDŁA EMISJI HAŁASU...... 56 7.1.1. Natężenie hałasu ...... 56 7.1.2. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony przed hałasem ...... 57

8. UCIĄŻLIWOŚCI ZAPACHOWE ...... 59

8.1. GŁÓWNE ŹRÓDŁA EMISJI ZAPACHÓW ...... 59 8.1.1. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony przed odorami...... 59

9. POLE ELEKTROMAGNETYCZNE...... 60

9.1. ŹRÓDŁA POLA ELKTROMAGNETYCZNEGO...... 60 9.1.1. Wykaz obiektów będących źródłem pól elektromagnetycznych w gminie Tarnowo Podgórne...... 60 9.1.2. Poziom emisji promieniowania ...... 63 9.1.3. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym ...... 63

10. POWIERZCHNIA ZIEMI KRAJOBRAZ ...... 64

10.1. PRZYCZYNY PRZEKSZTAŁCEŃ POWIERZCHNI ZIEMI ...... 64 10.1.1. Zmiany w rzeźbie i powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej i glebach .. 64 10.1.2. Ochrona powierzchni ziemi ...... 65 10.1.3. Ochrona powierzchni biologicznie czynnej ...... 65 10.1.4. Źródła obniżania walorów krajobrazu ...... 66 10.1.5. Przeciwdziałanie obniżeniom walorów krajobrazu ...... 66 10.1.6. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi i krajobrazu...... 66

11. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ...... 67

11.1. WODY POWIERZCHNIOWE...... 67 11.2. WODY PODZIEMNE ...... 75 11.3. PRZYCZYNY ZMIAN W ILOŚCI I JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH .... 77 11.4. ILOŚĆ I JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH...... 78 11.5. PRZECIWDZIAŁANIE ZAGROŻENIOM WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH...... 80 11.6. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W DZIEDZINIE OCHRONY WÓD...... 83

12. GOSPODARKA ODPADAMI NA TERENIE GMINY TARNOWO PODGÓRNE...... 87

12.1. PLANOWANIE GOSPODARKI ODPADAMI...... 87

5 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

12.2. ZWIĄZEK I SPÓŁKA SELEKT...... 87

13. ZAGROŻENIE POWAŻNYMI AWARIAMI...... 91

13.1 POTENCJALNI SPRAWCY...... 91 13.2 DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W ZAKRESIE WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 94

14 . EDUKACJA EKOLOGICZNA ORAZ INFORMACJE O STANIE ŚRODOWISKA..... 96

14.1 PODEJMOWANE DZIAŁANIA W ZAKRESIE INFORMACJI O STANIE ŚRODOWISKA ...... 97 14.2 EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 97 12.3. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W ZAKRESIE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ORAZ DOSTĘPIE INFORMACJI O ŚRODOWISKU...... 98

15 . ANALIZA SWOT ...... 100

15.1 OPIS METODY...... 100 15.2 WNIOSKI ...... 100

LITERATURA ...... 102

ZAŁĄCZNIKI...... 103

6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______SPIS TABEL

TABELA 1 LUDNOŚĆ W POSZCZEGÓLNYCH SOŁECTWACH...... 15 TABELA 2 WYKAZ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH FUNKCJONUJĄCYCH NA TERENIE GMINY

TARNOWO PODGÓRNE...... 17 TABELA 3 STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW NA TERENIE GMINY TARNOWO PODGÓRNE..... 23 TABELA 4 UDOKUMENTOWANE ZASOBY ZŁÓŻ PIASKU NA...... 28 TABELA 5 KOMPLEKSY ROLNICZEJ PRZYDATNOŚCI GLEB NA TERENIE GMINY TARNOWO

PODGÓRNE – GRUNTY ORNE...... 32 TABELA 6 KOMPLEKSY ROLNICZEJ PRZYDATNOŚCI GLEB NA TERENIE GMINY TARNOWO

PODGÓRNE – UŻYTKI ZIELONE...... 33 TABELA 7 KLASY BONITACYJNE GLEB W GMINIE TARNOWO PODGÓRNE...... 33 TABELA 8 STRUKTURA FORM UŻYTKOWANIA TERENU GMINY TARNOWO PODGÓRNE...... 36 TABELA 9 LASY BĘDĄCE W POSIADANIU GMINY TARNOWO PODGÓRNE ...... 36 TABELA 10 LASY BĘDĄCE W POSIADANIU OSÓB PRYWATNYCH NA TERENIE GMINY TARNOWO

PODGÓRNE...... 37 TABELA 11 SIEDLISKOWE TYPY LASU NA TERENIE GMINY TARNOWO PODGÓRNE...... 37

TABELA 12 UDZIAŁY POSZCZEGÓLNYCH SIEDLISK NA TERENIE GMINY TARNOWO PODGÓRNE. ... 37 TABELA 13 SKŁAD GATUNKOWY DRZEWOSTANÓW NA TERENIE GMINY TARNOWO PODGÓRNE... 38 TABELA 14 ZAGROŻENIA ANTROPOGENICZNE OBSZARU CHRONIONEGO KRAJOBRAZU JEZIORA

LUSOWSKIEGO...... 42 TABELA 15 EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO...... 54 TABELA 16 WYNIKI POMIARÓW AKUSTYCZNYCH WYKONANE NA ZLECENIE URZĘDU GMINY

TARNOWO PODGÓRNE...... 56 TABELA 17 WYNIKI MONITORINGU PÓŁ ELEKTROMAGNETYCZNYCH NA TERENIE GMINY TARNOWO

PODGÓRNE. ROK 2007...... 62 TABELA 18 WYNIKI MONITORINGU PÓŁ ELEKTROMAGNETYCZNYCH NA TERENIE GMINY TARNOWO

PODGÓRNE. ROK 2008...... 62 TABELA 19 CHARAKTERYSTYKA PROFILI POMIAROWYCH...... 72 TABELA 20 OCENA STANU CZYSTOŚCI SAMICY KIERSKIEJ 2007 R. DANE WIOŚ...... 74

TABELA 21 OCENA STANU CZYSTOŚCI KANAŁU SWADZIMSKIEGO 2007 R. DANE WIOŚ ...... 75 TABELA 22 LOKALIZACJA UJĘĆ WODY PODZIEMNEJ DLA GMINY TARNOWO PODGÓRNE ...... 78 TABELA 23 STAN CZYSTOŚCI WÓD RZEKI SAMY W 2000 ROKU ...... 79 TABELA 24 REDUKCJA ŁADUNKU W ŚCIEKACH...... 80 TABELA 25 REDUKCJA ZANIECZYSZCZEŃ W ŚCIEKACH W %...... 80 TABELA 26 ANALIZA SWOT DLA GMINY TARNOWO PODGÓRNE – UJĘCIE TABELARYCZNE ...... 101

7 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

SPIS RYSUNKÓW

RYSUNEK 1 GMINA TARNOWO PODGÓRNE – GRANICE TERYTORIALNE GMINY...... 14 RYSUNEK 2 STRUKTURA PRZYROSTU LICZBY MIESZKAŃCÓW NA PRZESTRZENI 17 LAT ...... 16 RYSUNEK 3 LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W LATACH 1990 - 2008...... 17 RYSUNEK 4 DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA PODMIOTÓW W LATACH 1990 – 2008 ...... 20 RYSUNEK 5 STRUKTURA PROCENTOWA GOSPODARSTW WEDŁUG WIELKOŚCI...... 22 RYSUNEK 6 STRUKTURA UPRAW W GMINIE NA PODSTAWIE DANYCH Z POWSZECHNEGO SPISU

ROLNEGO...... 23 RYSUNEK 7 PLAN GMINY Z NANIESIONYMI WODAMI POWIERZCHNIOWYMI ...... 73 RYSUNEK 8 LOKALIZACJA PLANOWANYCH ZZO NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO89 RYSUNEK 9 LICZBA ZAKŁADÓW KATEGORII ZDR ORAZ ZZR W WOJEWÓDZTWACH; STAN NA DZIEŃ

31 GRUDNIA 2007 R. (WEDŁUG DANYCH GIOŚ ...... 91 RYSUNEK 10 PORÓWNANIE WIELKOŚCI ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI PRZEMYSŁOWYMI W

PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ, WEDŁUG DANYCH KOMISJI EUROPEJSKIEJ...... 92 RYSUNEK 11 LICZBA WSZYSTKICH ZAKŁADÓW STWARZAJĄCYCH ZAGROŻENIE WYSTĄPIENIA

POWAŻNEJ AWARII PRZEMYSŁOWEJ (ŁĄCZNIE Z ZAKŁADAMI ZDR I ZZR) W POSZCZEGÓLNYCH

WOJEWÓDZTWACH (STAN NA DZIEŃ 31GRUDNIA 2007 R., WEDŁUG DANYCH GIOŚ...... 93 RYSUNEK 12 LICZBA ZDARZEŃ O ZNAMIONACH POWAŻNYCH AWARII NA TERENIE WOJEWÓDZTW W

2007 R ...... 94

8 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______1. WSTĘP

Niniejsze opracowanie sporządzono zgodnie z ustawa z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska – tekst jednolity (Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 125 z późniejszymi zmianami), która wprowadziła obowiązek wykonywania programów ochrony środowiska dla województw, powiatów i gmin. Uwzględniono przy tym zalecenia zawarte w „Wytycznych sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” (Ministerstwo Środowiska, 2002). Opracowanie to stanowi aktualizacje wcześniej przyjętego Programu ochrony środowiska dla gminy Tarnowo Podgórne obejmującego lata 2004-2008 zatwierdzonego uchwałą Rady Gminy Tarnowo Podgórne Nr XXXVII/ 222 /2004 z dnia 29 czerwca 2004 r. Program zawiera kompleksowa charakterystykę i ocenę środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem występujących zagrożeń środowiska. Jako opracowanie planistyczne nakreśla on jednak przede wszystkim kierunki działań, które należy podejmować w celu poprawy środowiska naturalnego. Zagadnienia omówione w programie są zgodne z celami i zadaniami zawartymi w „Programie Ochrony Środowiska Dla Powiatu Poznańskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2016”, który określa strategie ochrony, racjonalnego wykorzystania zasobów i poprawy standardów jakości środowiska na terenie powiatu, ponadto formułuje cele i priorytety ekologiczne z wyszczególnieniem środków finansowych i z zakresem działań proekologicznych. Program ten zawiera również, stosownie do zaleceń Ministra Środowiska, wytyczne do sporządzania programów na szczeblu lokalnym , co ułatwia wykonanie analogicznego harmonogramu w gminnym programie ochrony środowiska spójnym z powiatowym. Cele ekologiczne zawarte w programie powiatowym są zgodne z polityka ekologiczna państwa określoną w dokumencie : „„Polityka ekologiczna państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywa do roku 2016” Dokument ten precyzują sposoby osiągnięcia celów tej polityki w formie pakietów zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych, działań w sferze prawa, programowania, mechanizmów ekonomicznych, planowania przestrzennego, badan naukowych, kontroli, monitoringu oraz współpracy międzynarodowej. Dla ujednolicenia polityk ekologicznych państw Unii Europejskiej przyjęto czteroletnie okresy planowania wraz z przewidywaniem działań w perspektywie kolejnych czterech lat. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska – tekst jednolity (Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 125 z późniejszymi zmianami), wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska powinny przyjmować analogiczne przedziały czasowe. „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Poznańskiego” został sporządzony na lata 2008- 2011 z perspektywą na lata 2012-2016. Program ochrony środowiska dla gminy Tarnowo Podgórne stanowi podstawę dla działań samorządu w zakresie polityki ekologicznej i tworzenia innych programów sektorowych. Obejmuje on zadania własne gminy i zadania koordynowane . Wyszczególnione tu zadania powinny być uwzględnione przy tworzeniu listy priorytetów ekologicznych w planach gminnego funduszu ochrony środowiska oraz przy udostępnianiu funduszy pomocowych.

9 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Realizacja zadań w zakresie poprawy standardów jakości środowiska oraz jego ochrony będzie wymagać w niektórych przypadkach współpracy podmiotami gospodarczymi. Niniejszy Program po zaopiniowaniu przez Zarząd Powiatu Poznańskiego zgodnie z art. 17 ust. 2 pkt. 3 ustawy Prawo Ochrony Środowiska oraz uchwaleniu przez Radę Gminy Tarnowo Podgórne staje się on aktem prawa lokalnego. Co dwa lata Wójt Gminy zobligowany jest do sporządzania raportów z realizacji programu i przedstawiania ich Zarządowi Powiatu Poznańskiego oraz radzie Gminy. ( art. 18 ust.2 ustawy Prawo Ochrony Środowiska ). Celem sporządzenia programu ochrony środowiska w gminie Tarnowo Podgórne jest stworzenie na szczeblu lokalnym podstaw realizacji polityki ekologicznej państwa, które wyznaczają: · cele polityki ekologicznej na terenie gminy, w podziale na cele krótkookresowe, średniookresowe i długookresowe, · wybrane priorytety ekologiczne wraz z uzasadnieniem ich wyboru, · rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których podejmuje się gmina, · środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów (mechanizmy prawno ekonomiczne oraz środki finansowe), · uzyskanie zrozumienia , akcentacji i współudziału użytkowników środowiska w gminie w realizacji zrównoważonego rozwoju. Program w swojej strukturze zawiera działania usankcjonowane regulacjami prawnymi, odwołujące się do instrumentów dostępnych w administracji samorządowej, a więc dokumentów planistycznych i różnego rodzajów środków reglamentujących korzystanie ze środowiska. Przystąpienie do sporządzenia aktualizacji programu ochrony środowiska musi uwzględniać nie tylko międzynarodowe zobowiązania Polski w stosunku do Unii Europejskiej zawarte w dokumentach programowych (narodowym, wojewódzkim, powiatowym), ale także wprowadzać je jako zadania koordynowane do swoich dokumentów planistycznych. Dokument składa się z części diagnostycznej i programowej. Część diagnostyczna zawiera charakterystykę zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, przyczyny przeobrażeń oraz możliwości ich przeciwdziałania, krótki opis gospodarki odpadami na terenie gminy ponieważ szczegóły zostaną zawarte w Programie Gospodarki Odpadami dla CZO „Selekt” oraz analizę SWOT. Skrót SWOT pochodzi od angielskich słów Strengths (silne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagrożenia). W części programowej zawarto wizję do roku 2016, misję gminy Tarnowo Podgórne, cele strategiczne i operacyjne, na podstawie, których wyznaczono działania priorytetowe. Przy wyborze celów i priorytetów kierowano się ich zgodnością z Polityką Ekologiczną Państwa i Strategią Rozwoju Województwa Wielkopolskiego. Przedstawiono także zasady monitoringu wprowadzania programu. Skuteczność realizacji programu będzie podlegała ocenie przy pomocy wskaźników wykreowanych odpowiednio do konkretnych zadań. Informacje pozyskiwano w organach administracji samorządowej, z materiałów źródłowych, z

10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______aktów prawa miejscowego, na podstawie wizji lokalnych, wypowiedzi ustnych i literatury. Istniejące Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, Strategia Rozwoju Województwa oraz Program ochrony środowiska pozwolą gminie Tarnowo Podgórne na samodzielne kierowanie rozwojem w sposób zaplanowany i odpowiedzialny.

11 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______2. UWARUNKOWANIA PRAWNE Najważniejsze dyrektywy unijne, dotyczące ochrony środowiska zostały zawarte w obowiązujących już przepisach polskiego prawa. Głównym dokumentem jest ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Inne zostały zawarte w innych ustawach i rozporządzeniach ściśle powiązanych z ustawą „matką”. Rolę, zadania i gwarancje samodzielności gmin na terenie Polski definiuje Konstytucja RP. W zakresie jej zdań leżą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, a także sprawy związane z ochroną środowiska. Program ochrony środowiska nazywany w dalszej części POŚ z jednej strony odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą u podstaw ochrony środowiska w Unii Europejskiej, z drugiej jednak w szczególności odwołuje się do polityki ekologicznej naszego państwa. Główne założenia polityki ekologicznej to: · zasada zrównoważonego rozwoju opierająca się na założeniu, że polityka i działania w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego powinny być prowadzone w taki sposób , aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe , nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne , jak i przyszłe pokolenia. Istotą tej zasady jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. · zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego polegająca na sprawiedliwości między pokoleniowej tzn. zaspakajaniu potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymaniem warunków do zaspakajania potrzeb przyszłych pokoleń, · sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej polegająca na zaspakajaniu potrzeb materialnych i cywilizacyjnych grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska oraz równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, zapewniającą zdrowe i bezpieczne funkcjonowanie jednostek ludzkich przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz z ochroną różnorodności biologicznej, · zasada przezorności w myśl której rozwiązywanie pojawiających się problemów ekologicznych powinno następować w momencie pojawienia się prawdopodobieństwa , że problem wymaga rozwiązania , a nie dopiero wtedy gdy istnieje jego potwierdzenie, · zasada uspołecznienia polityki ekologicznej winna być realizowana w gmnie poprzez stworzenie warunków do udziału mieszkańców w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudowaniu świadomości i wrażliwości na sprawy związane z ekologią oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska naturalnego, · zasada „zanieczyszczający płaci” nakładająca pełną odpowiedzialność także finansową na sprawcę za skutki zanieczyszczenia oraz spowodowanie zagrożenia w stosunku do środowiska, · zasada prewencji ma na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska naturalnego na etapie planowania przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, · zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej ma na celu

12 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

minimalizację nakładów inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska na jednostkę uzyskanego efektu ekologicznego.

Przedstawione powyższe zasady wynikające z Polityki ekologicznej państwa mają na celu racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych oraz poprawę jakości środowiska. Podstawą opracowania POŚ dla gminy Tarnowo Podgórne były następujące akty prawne: · ustawa o samorządzie gminny z dnia 8 marca 1990 r. (Dz. U. z 2001 Nr 142, poz.1591 z późniejszymi zmianami), · ustawa o ochronie przyrody- tekst jednolity z dnia 30 października 2004 r. ( Dz. U z 2004 Nr 92, poz.880 z późniejszymi zmianami), · ustawa Prawo ochrony środowiska – tekst jednolity z dnia 27 kwietnia 2001 r. ( Dz. U. Z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami), · ustawa o utrzymaniu i czystości w gminach – tekst jednolity z dnia 13 września 1996 r. ( Dz. U. Z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późniejszymi zmianami), · ustawa o odpadach – tekst jednolity z 27 kwietnia 2001 r. ( Dz. U. Z 2007r. Nr 29 poz. 251 z późniejszymi zmianami), · ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 ( Dz. U. Z 2001 r. Nr 63, poz. 638 z późniejszymi zmianami), · ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest – tekst jednolity z dnia 19 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późniejszymi zmianami), · ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 r. ( Dz. U. Z 2007 r. Nr 147, poz. 1033), · ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych – tekst jednolity z dnia 3 lutego1995 r. ( Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z późniejszymi zmianami), · ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. ( Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późniejszymi zmianami), · ustawa o lasach – tekst jednolity z dnia 28 września 1991 r. ( Dz. U. z 2005r.Nr 45, poz. 435 z późniejszymi zmianami), · ustawa Prawo Wodne – tekst jednolity z 18 września 2001 r. ( Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późniejszymi zmianami), · ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków – tekst jednolity z 7 czerwca 2001 r. ( Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz.858 z późniejszymi zmianami).

13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______3. DIAGNOZA STANU GMINY

3.1. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Gmina Tarnowo Podgórne położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie miasta i bezpośrednio graniczy: · od północy z gminą Rokietnica , · od zachodu z gminami Kaźmierz i Duszniki, · od południa z gminami Dopiewo i Buk, · od wschodu z miastem Poznaniem

Rysunek 1 Gmina Tarnowo Podgórne – granice terytorialne gminy

Gmina Tarnowo Podgórne położona jest przy zachodniej granicy Poznania. Tarnowo Podgórne wraz z 15 wioskami stanowi samodzielną jednostkę administracyjną. Powierzchnia gminy wynosi 101,38 km2. Liczba ludności przekroczyła już 19.000 osób i cały czas posiada tendencję wzrostową. Przez środek gminy przebiega krajowa droga nr 92 łącząca poprzez Poznań: Berlin, Warszawę i Moskwę. Tereny aktywizacji gospodarczej zlokalizowano wzdłuż drogi krajowej na terenach bezpośrednio do niej przylegających. Istotnym elementem krajobrazu gminy jest znajdujące się w strefie chronionego krajobrazu jezioro Lusowskie wraz z doliną rzeki Samy. 80% powierzchni gminy znajduje się na wysoczyźnie pokrytej wałami moren na przemian z obniżeniami terenowymi. Cała południowo-zachodnia część zajmuje obniżenie rynnowe jeziora Lusowskiego i dolina rzeki Samy. Na wschodzie znajduje się głęboka rynna jeziora Kierskiego. Stosunkowo mało jest tutaj naturalnych zespołów roślinnych - łąk i lasów. Trwałe użytki zielone zajmują: łąki 6,4% powierzchni, lasy 6,8 % powierzchni gminy. Głównym ciekiem na terenie gminy jest rzeka Sama , wraz ze źródliskami odwadniająca prawie 40 % powierzchni gminy. Pozostały obszar - 35 % to

14 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______drobne cieki wodne uchodzące do jeziora Kierskiego z wypływającą z niego rzeką Samicą, 25 % terenu na południu gminy należy do zlewiska Strumienia Junikowskiego. W układzie administracyjnym gmina dzieli się na 16 sołectw skupiających 16 wsi i 7 przysiółków. Na dzień dzisiejszy gmina Tarnowo Podgórne liczy 19.358 mieszkańców, najbliższa perspektywa - to około 25 tysięcy. Poniżej przedstawiono strukturę przyrostu ludności w poszczególnych sołectwach oraz liczbę mieszkańców gminy Tarnowo Podgórne kształtującą się w latach 1992-2008 r.

Tabela 1 Ludność w poszczególnych sołectwach (dane urzędu gminy) L.P. Miejscowość sołectwo Liczba mieszkańców gminy w latach

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1. Baranowo 1913 1967 2008 2122 2155 2202 2251 2270 2270

2. Batorowo 203 204 211 254 258 261 273 282 282

3. Ceradz Kościelny 393 395 411 418 419 432 447 464 464

4. Chyby 364 391 422 467 497 562 614 709 709

5. Góra 246 248 257 257 267 271 265 285 285

6. Jankowice 490 495 492 505 509 523 518 530 530

7. Kokoszczyn 176 181 180 179 184 186 190 180 180

8. Lusowo 775 814 845 917 956 1033 1059 1155 1155

9. Lusówko, Otowo, 691 702 732 763 786 813 870 1012 1012 Rozalin

10. Przeźmierowo 5024 5103 5178 5314 5456 5704 5842 5917 5917

11. Rumianek 245 240 234 244 243 245 260 263 263

12. Sady 647 682 720 753 792 820 834 894 894

13. Sierosław 143 163 184 207 231 281 322 395 395

14. Swadzim 411 415 418 417 413 417 434 441 441

15. Tarnowo podgórne 3273 3341 3430 3603 3610 3804 3898 4121 4121

16. Wysogotowo 340 356 378 398 404 412 424 440 440

Ogółem 15334 15697 16100 16818 17150 17966 18501 19213 19358

15 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Rysunek 2 Struktura przyrostu liczby mieszkańców na przestrzeni 17 lat (dane urzędu gminy)

Należy zwrócić tu szczególną uwagę, iż położenie gminy Tarnowo Podgórne jest jednym z głównych walorów decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej . Dojazd z Tarnowa Podgórnego do lotniska "Ławica" zajmuje zaledwie 10 minut. Wkrótce przez gminę przebiegać będzie zachodnia obwodnica miasta Poznania . Dodatkowym atutem gminy jest stabilna polityka podatkowa, z korzystnymi ulgami w podatku od nieruchomości oraz rozwinięta sieć infrastruktury technicznej.

3.1.1. PRZEMYSŁ Fakt graniczenia z miastem Poznań oraz położenie w pobliżu międzynarodowej drogi Berlin – Warszawa – Moskwa korzystnie wpływa na stymulację rozwoju przemysłu w gminie. Istnienie rynków zbytu i sprzyjające warunki inwestowania powodują, że w gminie intensywnie rozwijają się działalność handlowo– usługowa i produkcyjna, w których swój udział zwiększają duże inwestycje, nierzadko zagraniczne. Wartość inwestycji prowadzonych przez firmy z udziałem kapitału zagranicznego wyniosła w latach 1993 – 1997 300 milionów USD. Na terenie gminy zarejestrowanych jest 2624 podmiotów gospodarcze, a ilość spółek prawa handlowego szacowana jest na około trzysta.

16 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Rysunek 3 Liczba podmiotów gospodarczych w latach 1990 – 2008 (dane urzędu gminy)

Do największych podmiotów zlokalizowanych na terenie gminy Tarnowo Podgórne należą:

Tabela 2 Wykaz podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy) LP FIRMA ADRES

1. PM-LUFT LEWACO ul. Owocowa 23 62-080 Tarnowo Podgórne, 2. SCHENKER ul. 25 Stycznia 18 62-080 Tarnowo Podgórne, 3. BUDERUS Technika Grzewcza ul. Krucza 6 62-080 Tarnowo Podgórne, 4. SIGMA TRAKT ul. Poznańska 41 62-080 Tarnowo Podgórne, 5. NIJHOF-WASSINK ul. Krucza 2 62-080 Tarnowo Podgórne, 6. JAKON ul. Sowia 4 62-080 Tarnowo Podgórne, 7. TES-HANDEL ul. Sowia 6 62-080 Tarnowo Podgórne, 8. DEMOCO POLAND ul. Sowia 6/1 62-080 Tarnowo Podgórne, 9. ZEELANDIA ul. Sowia 6c 62-080 Tarnowo Podgórne, 10. SCHATTDECOR ul. Sowia 10 62-080 Tarnowo Podgórne, 11. HANSGROHE ul. Sowia 12 62-080 Tarnowo Podgórne,

17 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

12. VERHOEVEN POLEN ul. Sowia 15 62-080 Tarnowo Podgórne, 13. IMPERIAL TABACCO POLSKA Jankowice, ul. Przemysłowa 1 62-080 Tarnowo Podgórne, 14. LIDL POLSKA Jankowice, ul. Poznańska 48 62-080 Tarnowo Podgórne, 15. KRAFT FOODS POLSKA Jankowice, ul. Poznańska 50 62-080 Tarnowo Podgórne 16. DOM HANDLOWY HENRYKI i ul. Piaskowa 4 PAWŁA KORBANKÓW 62-080 Tarnowo Podgórne, 17. „JUCCA” ul. Poznańska 161 62-080 Tarnowo Podgórne, 18. BALMA ul. Poznańska 167 62-080 Tarnowo Podgórne, 19. SAINT-GOBAIN Weber Terranowa ul. Poznańska 2B 62-080 Tarnowo Podgórne, 20. OPEL „Witold Bońkowski” Sady, ul. Poznańska 10 62-080 Tarnowo Podgórne, 21. MAN ul. Poznańska 4A 62-080 Tarnowo Podgórne, 22. Andreas STIHL Sady, ul. Poznańska 16 62-080 Tarnowo Podgórne, 23. HAMMER Sady, ul. Poznańska 18 62-080 Tarnowo Podgórne, 24. ELITE CAFE Swadzim, ul. Poznańska 50 62-080 Tarnowo Podgórne, 25. SKANEM INTROL Swadzim, ul. Poznańska 34B 62-080 Tarnowo Podgórne, 26. SANPOL Swadzim, ul. Poznańska 46 62-080 Tarnowo Podgórne, 27. JOWAT Sady, ul. Poznańska 15 62-080 Tarnowo Podgórne, 28. POZNAŃ PACK Sady, ul. Rolna 3 62-080 Tarnowo Podgórne, 29. AUTO-HANDEL-CENTRUM ul. Poznańska 33 62-081 Przeźmierowo, 30. MITSUBISHI I SUZUKI Baranowo, ul. Rolna 29A 62-081 Przeźmierowo, 31. BUDMAR Baranowo, ul. Poznańska 20 62-081 Przeźmierowo, 32. AUCHAN Swadzim, ul. Św. Antoniego 2 62-080 Tarnowo Podgórne, 33. LEROY MERLIN Swadzim, ul. Św. Antoniego 6 62-080 Tarnowo Podgórne, 34. OMNICOM DESIGN Swadzim, ul. Św. Antoniego 8 62-080 Tarnowo Podgórne, 35. NICO POLSKA Swadzim, ul. Św. Antoniego 10 62-080 Tarnowo Podgórne, 36. REHAU Baranowo, ul. Poznańska 1A 62-081 Przeźmierowo,

18 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

37. BRENNTAG POLSKA Jankowice, ul. Przemysłowa 1 62-080 Tarnowo Podgórne 38. HANSA FLEX Baranowo, ul. Przemysława 26 62-081 Przeźmierowo, 39. DEN BRAVEN EAST Wysogotowo, ul. Bukowska 11a 62-081 Przeźmierowo 40. DROGBET Baranowo, ul. Rolna 8/10 62-081 Przeźmierowo 41. EURODRUK POLSKA Tarnowo Podgórne, ul. Wierzbowa 17 62-080 Tarnowo Podgórne 42. HEBO Baranowo, ul. Rzemieślnicza 91 62-081 Przeźmierowo, 43. PAPKE CONSTRUCTION Baranowo, ul. Rzemieślnicza 85 62-081 Przeźmierowo, 44. EL-BAU Wysogotowo, ul. Szparagowa 9 62-081 Przeźmierowo, 45. AL-KO Wysogotowo, ul. Bukowska 10 62-081 Przeźmierowo, 46. GENIA TEC Wysogotowo, ul. Bukowska 12 62-081 Przeźmierowo, 47. SENATOR Wysogotowo, ul. Bukowska 62-081 Przeźmierowo, 48. ARTIFEX Wysogotowo, ul. Wierzbowa 182 62-081 Przeźmierowo, 49. MARKHEN+ ul. Ks. Józefa Bryzy 8 62-080 Tarnowo Podgórne, 50. ADAM′S Baranowo, ul. Nowina 20 62-081 Przeźmierowo 51. ALTER ul. Pocztowa 13 62-080 Tarnowo Podgórne, 52. POJAZDY UŻYTKOWE ul. Poznańska 37 62-080 Tarnowo Podgórne, 53. BIG DUTCHMAN ul. Sowia 7 62-080 Tarnowo Podgórne, 54. KOMPLET POLSKA ul. Chlebowa 2 62-080 Tarnowo Podgórne, 55. INSTALCOMPACT ul. Wierzbowa 23 62-080 Tarnowo Podgórne, 56. HETTICH Lusowo, ul. Wierzbowa 4 62-080 Tarnowo Podgórne, 57 GIZEH DISPOFAM Tarnowo Podgórne, ul.23Października 61 62-080 Tarnowo Podgórne 58 GRUNDFOS POMPY Baranowo, ul. Klonowa 23 62-081 Przeźmierowo 59 GRAF-POZ Batorowo 62-080 Tarnowo Podgórne 60 PANEPOL Wysogotowo, ul. Bukowska 18 62-081 Przeźmierowo 61 POLMARK Przeźmierowo, ul. Słoneczna 6 62-081 Przeźmierowo

19 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

62 PROLOGIS Sady, ul. Poznańska 62 62-080 Tarnowo Podgórne 63 HERLITZ Baranowo, Szamotulska 2 62-081 Przeźmierowo 64. WYTWÓRNIA MATERIAŁÓW BUD. Batorowo, ul. St. Batorego 126 62-080 Tarnowo Podgórne, 65 REMMERS uL. Sowia 8 62-080 Tarnowo Podgórne 66 SAUERESSIG ul. Krucza 4 62-080 Tarnowo Podgórne 67 SULZER CHEMTECH Wysogotowo, ul. Okrężna 9 62-081 Przeźmierowo

Z przedstawionego poniżej wykresu wynika specyfika działalności gospodarczej z podziałem na lata oraz charakteru prowadzonej działalności i ewentualne jej oddziaływanie na środowisko. Wynika z niego, iż prowadzony jest tutaj stabilny rozwój przemysłu nie zakłócający znacząco w poszczególnych latach proporcji czynników środowiskowych.

Rysunek 4 Działalność gospodarcza podmiotów w latach 1990 – 2008 (dane urzędu gminy)

Bliskość miasta Poznania, krajowa trasa nr 92, łatwy dojazd do zachodniej granicy Polski powodują, że gmina Tarnowo Podgórne jest nadal atrakcyjnym miejscem dla potencjalnych inwestorów. Dzięki polityce władz lokalnych stworzono warunki rozwoju gospodarczego - przede wszystkim przestrzenne i infrastrukturalne, przygotowanie

20 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______terenów do zagospodarowania. W efekcie z roku na rok wzrasta liczba podmiotów gospodarczych - zarówno dużych fabryk znanych koncernów, jak i małych lokalnych przedsiębiorstw ( co widać na przedstawionych powyżej wykresach ) . Rozwój gospodarczy to w konsekwencji napływ nowych mieszkańców, to kolejno coraz większe do zaspokojenia ich potrzeby życiowe, czyli konieczność rozwoju dalszych podmiotów gospodarczych sektora usług . Jednocześnie wiąże się to ze zwiększeniem oddziaływania na środowisko naturalne. Stąd tylko prowadzenia racjonalnej polityki zrównoważonego rozwoju przyczyni się do zachowania i nie naruszenia czynników środowiskowych.

3.1.2. ROLNICTWO Rolnictwo w gminie Tarnowo Podgórne dzięki dobrej jakość większości gleb, oraz bliskości i dostępności miasta Poznania, które z jednej strony zgłaszało urozmaicone zapotrzebowanie na produkty wiejskie, z drugiej - oferowało mieszkańcom Gminy alternatywne formy zatrudnienia poza rolnictwem miało stosunkowo dobre formy rozwoju. Te możliwości podparte gospodarnością mieszkańców wykształciły dwa modele: rolnictwa rynkowego i rolnictwa pomocniczego (na zaopatrzenie rodzin), które w połączeniu z innymi funkcjami Gminy tworzą szereg przykładów wielofunkcyjnego zagospodarowania obszarów wiejskich. Obecnie poniżej 70% powierzchni gminy Tarnowo Podgórne zajmują użytki rolne – i w dalszym ciągu wykazują one tendencję malejącą wskutek rozwoju gminy , aktywności gospodarczej podmiotów tu działających oraz nieopłacalności produkcji rolnej. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 9,12 ha i jest niższa od średniej wojewódzkiej, która wynosi 12,57 ha. Według wskaźnika bonitacji rzeźby terenu gmina plasuje się na średnim miejscu, podobnie jak według wskaźnika bonitacji agroklimatu. Mniej korzystnie przedstawia się sytuacja, jeżeli chodzi o ocenę warunków wodnych i bonitację jakości oraz przydatności rolniczej gleb. Z ogólnej liczby gospodarstw, 63%, to gospodarstwa małe, gospodarujące na obszarach do 5 ha. Gospodarstwa silne (powyżej 5 ha) stanowią zaledwie 8% ogólnej liczby gospodarstw, ale gospodarują na blisko 1/3 powierzchni. Należy się spodziewać, że w przyszłości, to głównie duże gospodarstwa będą mieć charakter rynkowy i przynosić będą dochód ich właścicielom umożliwiający odpowiednią skalę inwestycji, natomiast małe gospodarstwa spełniać będą rolę samozaopatrzeniową. Właściciele takich gospodarstw z pewnością będą także musieli znaleźć dodatkowe źródła dochodów, aby zapewnić sobie właściwy i pożądany poziom konsumpcji.

21 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Rysunek 5 Struktura procentowa gospodarstw według wielkości (dane urzędu gminy)

W ujęciu syntetycznym obrazuje to wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który precyzuje ogólne warunki jako średnio korzystne. Pozwala to na sformułowanie wniosków, co do średniego plonowania zbóż, jakie można uzyskać. Te warunki statystycznie pozwalają na uzyskanie plonu 38 q/ha, która to wartość jest w gminie często przekraczana. Obszar gminy należy do regionu glebowo-rolniczego Szamotulsko - Opalenickiego, który wyróżnia się wysoką kulturą rolną. W strukturze zasiewów dominują zboża, w tym coraz wyższy udział mają zboża wyżej plonujące (pszenica, jęczmień, pszenżyto); zmniejsza się obszar uprawy ziemniaków, roślin pastewnych na gruntach ornych oraz kukurydzy. Charakterystyka użytkowania gruntów w gminie Tarnowo Podgórne przedstawia się następująco: - powierzchnia użytków rolnych wynosi 7.492 ha z czego 6.870 ha stanowią grunty orne, 139 ha sady, 365 ha łąki trwałe, 118 pastwiska trwałe, - powierzchnia lasów i gruntów leśnych wynosi 711 ha, - pozostała cześć wynosząca 1.937 ha to grunty przeznaczone pod zabudowę, wody, nieużytki i inne grunty użytkowe.

22 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Tabela 3 Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy) Nazwa użytku 2008

powierzchnia w ha fiz.

Powierzchnia ogółem: 10 175 z tego: użytki rolne 7 625 lasy i zadrzewienia 730 wody 147 tzw. nieużytki 136 tereny zabudowane i inne 1 537

Wg danych z 2006 r. w posiadaniu rolników indywidualnych znajduje się 5.848 ha użytków rolnych z czego : - 5.351 ha to grunty orne, - 131 ha – sady, - 260 ha – łąki trwałe, - 106 ha – pastwiska oraz 94 ha lasów i gruntów leśnych

Jak widać z powyższego zestawienia powierzchni gruntów ornych znajduje się w posiadaniu indywidualnych gospodarstw w których struktura zasiewów przedstawia się następująco zgodnie z zamieszczonym poniżej wykresem.

Ziemniaki Pastewne Warzywa Drzewa Odłogi i 1,7% 1,2% gruntowe owocowe 1,0% 1,3% ugory Rzepak 6,0% 12,6% Pszenica buraki 26,0% cukrowe 2,9%

Pszenżyto Żyto 17,8% Jęczmień Owies 13,1% 1,4% 15,1%

Rysunek 6 Struktura upraw w Gminie na podstawie (dane z powszechnego spisu rolnego)

23 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Na terenie gminy po likwidacji spółdzielni rolniczych i państwowych gospodarstw rolnych nie stwierdzono dużych producentów trzody chlewnej i bydła. Jedyną znaczącą uciążliwość na terenie gminy stanowi duża ferma drobiu zlokalizowana w miejscowo Lusówko oraz mniejsza w miejscowości Lusówko i Chyby.

24 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______4. ZASOBY ORAZ WALORY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY

4.1. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ 4.1.1. Budowa geologiczna i zasoby kopalin Na omawianym terenie stwierdzono obecność utworów jury (margle i mułowce oraz wapienie margliste) oraz kredy dolnej (piaskowce), które przykrywają sieć utworów trzeciorzędowych. W powierzchniowej budowie geologicznej dominuje pokrywa utworów plejstoceńskich i holoceńskich (ich miąższość jest zróżnicowana i sięga od 40 do ponad 100 m) o złożonym układzie przestrzennym, wykształconym w postaci piasków i żwirów, glin zwałowych i mułków. W zestawie utworów holoceńskich dominują torfy, osady jeziorne, rzeczne w postaci mułków z gytią i kredą jeziorną. Utwory zwałowe w postaci gliny zwałowej morenowej zlodowacenia bałtyckiego fazy poznańskiej zajmują obszary na północ od Jeziora Lusowskiego oraz obszar na północny zachód i północny wschód od doliny rzeki Samy. Utwory holoceńskie, a więc torfy i namuły organiczne wypełniają dno południkowo przebiegającej doliny rzeki Samy i Strugi Jankowickiej. Odrębną grupę tworzą grunty antropogeniczne. Powstanie tych utworów jest związane z ich mechanicznym przemieszczaniem w czasie prac ziemnych inżyniersko-budowlanych. Grunty te występują w rejonach jednostek osadniczych oraz eksploatacji surowców budowlanych. Na terenie gminy znajdują się trzy udokumentowane złoża gazu ziemnego: Młodasko, Jankowice i Ceradz Dolny, położone przy zachodniej granicy gminy oraz częściowo na terenach sąsiednich gmin: Kaźmierz i Duszniki. Złoża te są w trakcie eksploatacji, otwory eksploatacyjne znajdują się na terenach w/w gmin. Surowcem jest gaz ziemny bezgazolinowy o średniej zawartości metanu 78 – 82 %. Gaz ten związany jest z piaskowcami czerwonego spągowca. Średnie miąższości tych złóż wynoszą 7,4 – 14,8 m, głębokość od 3412 do 3229 m. Stan zasobów złóż wynosił na koniec 1994 roku łącznie 1046,39 mln m3. Złoże gazu ziemnego zakwalifikowano sozologicznie jako niekolizyjne. Istnieje szereg pokładów kruszyw pospolitych. Zgodnie z ewidencją są one zlokalizowane w: Batorowie, Sierosławiu, Wysogotowie, Swadzimiu, Sadach, Lusowie, Lusówku, Rumianku, Górze, Jankowicach, Ceradzu Kościelnym, Zakrzewie I (złożami obejmujące teren gminy Tarnowo Podgórne) i Edmundowie. Wszystkie złoża są złożami czwartorzędowymi, pokładowymi, wodnolodowcowymi, częściowo zawodnionymi, a kopalinami są: piasek o zmiennej granulacji oraz piasek ze żwirem. Złoże Zakrzewo I jest złożem dużym, częściowo kolizyjnym, z uwagi na przechodzącą przez teren złoża napowietrzną linię energetyczną o dużym napięciu (400 kV).. Eksploatacja z złóż prowadzona jest na podstawie ważnych koncesji na wydobywanie kopalin pod pełnym nadzorem uprawnionych organów. Właściwym organem wydającym decyzję na eksploatację złóż, określającym kierunek rekultywacji wyrobisk jest minister środowiska, marszałek województwa i starosta powiatowy. Nadzór nad prowadzoną działalnością prowadzi organ

25 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______koncesyjny oraz organ nadzoru górniczego. Na terenie gminy Tarnowo Podgórne wstępnie rozpoznane zostały dwa złoża torfu, które zakwalifikowano jako złoża o zasobach szacunkowych, a sozologicznie jako nie kolizyjne. Złoża te nie są aktualnie eksploatowane. Zgodnie z diagnozą środowiska przyrodniczego powierzchniowa budowa geologiczna dla gminy Tarnowo Podgórne przedstawia się następująco: Gliny zwałowe-Tworzą jednolity poziom na obszarze całej gminy. Są to gliny jasnobrązowe i ciemnoszare, silnie piaszczyste, miejscami pyłowate, wapniste. Ich miąższość dochodzi do 11 m. Gliny zwałowe, miejscami piaski, w Powierzchniowa budowa geologiczna tworzona jest głównie przez utwory czwartorzędowe, jedynie na północ i północny wschód od Tarnowa Podgórnego występują piaski, żwiry, iły i mułki trzeciorzędowe jako kry w utworach plejstoceńskich. Miąższość utworów czwartorzędowych waha się w przedziale pomiędzy 40 w obszarze rynnien subglacjalnych do 60 na obszarze wysoczyzn morenowych. Poniżej opisano stratygrafię utworów czwartorzędowych występujących na terenie gminy Tarnowo Podgórne:

CZWARTORZĘD

PLEJSTOCEN Zlodowacenia południowopolskie Gliny zwałowe górne. Występują w postaci płatów znajdujących się w obniżeniach powierzchni podczwartorzędowej, bezpośrednio na utworach trzeciorzędowych, lub lokalnie na glinach zwałowych dolnych. Są to gliny zwałowe ciemnoszare, miejscami ze smużkami wtrąceń iłów szarych, mułków i piasków pyłowatych. Ich miąższość może przekraczać 10 m. Piaski i żwiry wodnolodowcowe. Występują one w dnie kopalnej rynny Samy bezpośrednio na utworach trzeciorzędowych. Są to piaski różnoziarniste z przewagą drobniejszej frakcji, ciemnobrunatne i szare, z domieszką żwirków do 1 cm.

Zlodowacenia środkowopolskie Zlodowacenie Odry Iły i mułki zastoiskowe (warwowe). Osady te tworzą miąższą serię zastoiskową wypełniającą rynnę (dolinę) kopalną Samy, są to iły warwowe szare, nieregularnie laminowane mułkami jasnoszarymi. Piaski i żwiry z przewarstwieniami mułków i iłów, wodnolodowcowe dolne. Jest to poziom miedzymorenowy wypełniający również rynnę kopalną Samy. Są to piaski średnio i gruboziarniste, szare i brunatne, miejscami z przewarstwieniami iłów lub mułków szarych Gliny zwałowe. Są to gliny zwałowe zwarte szare i szarobrunatne, miejscami z domieszką materiału trzeciorzędowego. Tworzą one zwarty pokład, a ich miąższość może sięgać 40 m. Piaski i żwiry wodnolodowcowe górne. Osady te wypełniają rynnę kopalną Samy. Są to piaski drobno – średnioziarniste szare z domieszką żwirków, lokalnie w spągu z laminami iłów warwowych szarych, a ich miąższość dochodzi do 18 m.

26 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Zlodowacenie Warty Piaski i żwiry wodnolodowcowe dolne. Są to piaski pyłowate szare i brunatne, laminowane miejscami z okruchami detrytusu roślinnego, piaski różnoziarniste ze żwirami, szare. Gliny zwałowe dolne. Tworzą one jednolity pokład występujący w całym regionie poznańskim. Są to gliny zwałowe zwarte, szare i szarobrunatne, miejscami z dużą domieszką okruchów węgla brunatnego, przerostami i pakietami piasków, żwirów i mułków. Iły i mułki zastoiskowe. Utwory te w niektórych miejscach podścielają piaski żwiry wodnolodowcowe górne zlodowacenia Warty tworząc z nimi serię międzymorenową. Ich miąższość dochodzi do 8 m. Piaski żwiry wodnolodowcowe górne. Tworzą serie międzymorenowe rozdzielające dolny i górny poziom glin zlodowacenia Warty. Są to piaski różnoziarniste ze żwirami, lokalnie mułkowate, miejscami żwiry z domieszką piasków, szare, zwodzone. Ich miąższość dochodzi do 8 m. Gliny zwałowe górne. Gliny te tworzą jednolity pokład. Są to gliny zwałowe szare i ciemnoszare, wapniste, lokalnie z pakietami i przerostami piaszczysto mułkowatymi. Miąższość tego poziomu dochodzi do 34 m.

Zlodowacenia północnopolskie Zlodowacenie bałtyckie Stadiał pomorsko – leszczyński Faza leszczyńska Piaski i żwiry wodnolodowcowe dolne. Wypełniają one kopalne rynny Jeziora Lusowskiego. Tworzą też kopalne poziomy sandrowe. Są to piaski różnoziarniste, żwiry, żwiry z głazikami do 20 cm średnicy, bezstrukturalne i warstwowe, brązowe, szarobrązowe i rdzawe. Ich miąższość dochodzi do 8 m. Utwory te budują pagórki w okolicach Tarnowa Podgórnego. Są to przede wszystkim gliny zwałowe silnie piaszczyste, margliste, brązowe, Lokalnie występują w nich przewarstwienia piasków drobnoziarnistych i pyłowatych do 0,5 m miąższości. Piaski i mułki terasów kemowych. Tworzą one tarasy kemowe wzdłuż rynny subglacjalnej Samy. Ich miąższość dochodzi do 3 m.

Faza poznańska Piaski, żwiry i głazy moren czołowych i krawędzi akumulacyjnych. Osady te budują czołowe moreny akumulacyjne (w strefie od Otowa po Goryszewo poza granicami gminy) wyznaczające zasięg fazy poznańskiej stadiału pomorsko – leszczyńskiego zlodowacenia bałtyckiego. Utwory te to warstwowane żwiry i piaski różnoziarniste żółte, brązowe i rdzawe, lokalnie z licznymi głazami do 0,5 m średnicy i pojedynczymi głazami o większej średnicy. Ich miąższość często przekracza 10 m. Gliny i piaski wodnomorenowe. Znajdują się one po obu stronach strefy czołowomorenowej fazy poznańskiej oraz na zapleczu moren spiętrzonych w okolicy Tarnowa Podgórnego. Miąższość osadów wodnomorenowych dochodzi do 4-5 m. Piaski i mułki terasów kemowych. Tworzą one płaskie lub lekko nachylone

27 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______powierzchnie tarasów do kilkuset metrów szerokich wzdłuż rynny Samy oraz wokół obniżeń na południe od Tarnowa Podgórnego. Ich miąższość dochodzi do 2,5 m. Piaski i mułki kemów. Budują one pagórki na południe od Tarnowa Podgórnego. Są to piaski różnoziarniste z przewagą drobnoziarnistych. Ich miąższość może dochodzić do ok. 15 m. Piaski i żwiry wodnolodowcowe. Z utworów tego typu zbudowany jest sandr lusowski. Są to piaski różnoziarniste z pojedynczymi żwirami, miejscami z przewarstwieniami lub soczewkami żwirów i głazików do 15 cm średnicy. Miąższość tych utworów dochodzi do 10 m. W części południowej sandru lusowskiego występuje tylko materiał drobnoziarnisty. Eluwia piaszczysto – pyłowe glin zwałowych. Występują powszechnie na obszarze wysoczyzn morenowych. Są to pyły oraz piaski pyłowate z domieszką piasków różnoziarnistych i żwirków. Maksymalna miąższość tych utworów rzadko przekracza 1 m.

HOLOCEN Piaski humusowe. Występują one powszechnie w obrębie obniżeń wysoczyzn morenowych, przeważnie mało miąższach (do 1,5 m) pokryw. Często pokrywy te łączą ze sobą obniżenia wypełnione torfami lub namułami. Piaski humusowe to osady różnoziarniste z przewagą drobnoziarnistych, z dużą domieszką czarnej substancji humusowej. Namuły piaszczyste den dolinnych, zagłębień bezodpływowych i okresowo przepływowych. Są one dosyć powszechne w zagłębieniach wysoczyzn morenowych, równin wodnolodowcowych, na niektórych odcinkach rynien subglacjalnych. Najczęściej jest to osad piaszczysto-mułkowaty, szarobrunatny i brunatny, często z domieszką detrytusu roślinnego z przewarstwieniami torfów. Miąższość dochodzi do 3 m. Gytie. Także występują powszechnie pod nadkładem torfów lub namułów piaszczystych. Ich miąższość dochodzi do kilku metrów. Torfy. Wypełniają rynny subglacjalne i zagłębienia w obrębie wysoczyzn. Są to najczęściej torfy mszyste, olchowe, turzycowe, turzycowo – trzcinowe. Największe miąższości torfów występują w dolinie Samy, ich miąższość może sięgać 6 m.

Tabela 4 Udokumentowane zasoby złóż piasku na terenie gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy) .

Lp. Nazwa złoża Zasoby złoża Sierosław 466 tys. ton 1 Batorowo 484 tys. ton 2 3 Zakrzewo I 2556 tys. ton

Gmina Tarnowo Podgórne nie posiada dokumentacji geologicznej zasobności kopalin na swoim terenie. Wszelkie badania geologiczne zlecane są przez poszczególnych inwestorów i stanowią podstawę uzyskania decyzji zezwalającej na eksploatację danego złoża.

28 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

4.1.2. Działania rekomendowane w dziedzinie surowców naturalnych Prawo do eksploatacji surowców naturalnych określa ustawa Prawo geologiczne i górnicze , która umożliwia udzielenie koncesji na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W świetle powyższego istnieje potrzeba: · przeglądów zapisów miejscowego plany zagospodarowania przestrzennego pod kątem aktualizacji funkcji obszarów, na których występują kopaliny, · przeprowadzenia kontroli prawidłowości prowadzonej rekultywacji, · dozoru celem wyeliminowania składowania i wykorzystywania na terenie kopalni kruszyw odpadów niebezpiecznych.

4.1.3. Rzeźba terenu Omawiany obszar znajduje się w mezoregionie Pojezierze Poznańskie będącego częścią makroregionu Pojezierze Wielkopolskie. Natomiast wg podziału geomorfologicznego Niziny Wielkopolskiej obszar ten należy do Wysoczyzny Poznańskiej z subregionem Równina Szamotulska. Współczesną powierzchnię tworzą asocjacje form terenu zróżnicowane pod względem wysokościowym i geometryczno-przestrzennym w postaci pagórków, obniżeń bezodpływowych (formy zamknięte), krawędzi różnych kształtów i rozmiarów (formy otwarte). W krajobrazie dominują jednak w sposób zdecydowany obszary płaskie o niewielkich, lokalnych deniwelacjach. Najwyżej położone partie terenu występują w części pn. i pn.-zach. Świadczą o tym wysokości bezwzględne form terenu dochodzące do 112 m n.p.m. W części środkowej wysokości wynoszą 88.3 m n.p.m., a w części wschodniej 85.4 m n.p.m. Minimalne rzędne wysokości zarejestrowano w obniżeniach dolinno–rynnowych rzeki Samy z dopływem i Jeziora Lusowskiego. W obniżeniu dolinnym rzeki Samy i Strugi Jankowickiej najniższe rzędne wysokości oscylują w zakresie 76 – 80 m n.p.m., a jej minimalną wartością jest 75.7 m n.p.m.

4.1.4. Warunki klimatyczne Klimat gminy, podobnie jak całej Wielkopolski, charakteryzuje się zmiennością i różnorodnością typów pogody. Cyrkulacja powietrza i związane z nią geograficzne pochodzenie napływających mas powietrza w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie stanów pogody. Najczęściej napływające w ciągu roku powietrze polarno-morskie (59%) pochodzi znad północnego Atlantyku i odznacza się stosunkowo dużą zawartością pary wodnej. Jego napływ zmniejsza dobowe amplitudy temperatur, często zwiększa zachmurzenie i przynosi opady. Powietrze polarno-kontynentalne (28%) napływa ze wschodu i cechuje się małą wilgotnością. Udział mas powietrza arktycznego (6%) znad Europy Północnej, jak również zwrotnikowego (7%) w stosunku do wspomnianych wyżej jest niewielki. Najsilniejsze (powyżej 10m/s) są wiatry zachodnie. W ciągu roku odnotowuje się średnio 15% dni bezwietrznych. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,9–8,1 °C, średnia temperatura stycznia -1,5 °C, a średnia temperatura lipca +18 °C. W ciągu roku odnotowuje się średnio 32 dni mroźne, 60 – 70 dni o temp. poniżej 0 °C, około 80 dni z przymrozkami i 253 dni ciepłe.

29 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Obszar leży w rejonie o najniższym w Polsce opadzie rocznym, który wynosi przeciętnie 533 mm – w tym średni udział opadów stałych (śnieg, grad) wynosi 10 – 12%. W ciągu roku występuje ok. 35 dni z opadem śnieżnym. Okres wegetacji na terenie województwa trwa 210 – 220 dni. Gmina Tarnowo Podgórne znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, przejściowego z zaznaczoną przewagą wpływów oceanicznych nad kontynentalnymi. Region ten charakteryzuje się małymi rocznymi amplitudami temperatury powietrza, wczesną wiosną, długim latem oraz łagodną i krótką zimą. Ożywiona działalność cyklonalna jest przyczyną stosunkowo dużej zmienności warunków pogodowych obserwowanych zarówno w okresach kilkudniowych, jak i powodujących wahania dłuższe - uwidaczniające się przewagą określonego typu warunków meteorologicznych w okresach kilkumiesięcznych, stąd zdarzają się zimy zarówno łagodne jak i surowe, lata albo wilgotne i chłodne, albo suche i gorące itp.. Średnie roczne zachmurzenie nieba jest zbliżone do wartości obserwowanych przeciętnie w Polsce i wynosi około 65%. Najpochmurniejsze są miesiące od listopada do lutego, głównie listopad i grudzień, najpogodniejszy jest natomiast wrzesień. Średnia roczna liczba dni pogodnych wynosi około 41, natomiast dni pochmurnych 160.. Ze względu na ogólnie nizinny charakter gminy, obserwowane kierunki wiatru nawiązują do kierunku napływu mas powietrza. W ciągu całego roku dominują wiatry zachodnie, które stanowią około 20% oraz południowo-zachodnie, które stanowią około 16% ogółu. Obszar gminy należy do rejonów Polski o względnie dużych wartościach energii użytecznej wiatru. Co może mieć zastosowanie przy wykorzystaniu pozyskiwania energii wiatrowej. Jak już wspomniano na wstępie analizowany rejon można zaliczyć do cieplejszych na terenie Polski. Średnia roczna temperatura powietrza przekracza tutaj 8,5oC. Zarówno zimy jak i lata są stosunkowo ciepłe. Środkowa i wschodnia Wielkopolska, w tym także gmina Tarnowo Podgórne należy także do strefy o najwyższych w Polsce wartościach parowania terenowego, która obejmuje centralną część Niżu Polskiego. Gmina Tarnowo Podgórne leży na obszarze Polski charakteryzującym się najniższymi rocznymi sumami opadów. Wynoszą one przeciętnie około 510 mm. Miesiącem o zdecydowanie najwyższych średnich miesięcznych sumach jest lipiec (76,0 mm – stacja Poznań-Ławica), natomiast opady najniższe mają miejsce najczęściej w lutym i wynoszą 24,0 mm. W ciągu roku występuje przeciętnie około 165 dni z opadem. Opady atmosferyczne należą do jednych z najbardziej zmiennych elementów klimatu. Opady w postaci śniegu mogą występować w okresie od października do maja, z maksimum od grudnia do lutego. Długość potencjalnego okresu ich występowania wynosi około 130 dni. Średnia roczna liczba dni z opadem śniegu wynosi 40 dni, natomiast udział opadów stałych w ogólnej rocznej sumie opadów atmosferycznych wynosi około 13%. Powyżej pokrótce scharakteryzowano warunki klimatyczne panujące na obszarze względnie równinnym i otwartym. Teren gminy cechuje się jednak lokalnie pewnym zróżnicowaniem rzeźby .W związku z tym należy zwrócić uwagę, że poszczególne formy terenu oraz jego

30 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______pokrycie w różny sposób modyfikują warunki klimatyczne tworząc lokalnie specyficzne warunki topoklimatyczne. I tak promieniowanie słoneczne osiąga największe natężenie i sumy na zboczach o ekspozycji południowej, południowo-zachodniej i południowo-wschodniej. Rzeźba terenu lokalnie modyfikuje kierunek i prędkość wiatru. Wiatr wpływa w znacznym stopniu na wielkość ochładzającą powietrza. Jej wartości są wprost proporcjonalne do prędkości wiatru. Rodzaj gruntu i jego wilgotność wpływają z kolei na rozkład takich elementów meteorologicznych jak temperatura i wilgotność powietrza. Obszary o małej wilgotności podłoża (piaszczyste i pylaste), bardzo silnie pochłaniają ciepło w ciągu dnia, natomiast w nocy oddają je szybko do atmosfery. W zawiązku z tym, na tych terenach, mogą występować duże kontrasty temperatury powietrza w ciągu doby, a wilgotność powietrza przybiera wartości stosunkowo niskie. Z kolei lasy i parki na terenie gminy modyfikują wymianę ciepła pomiędzy człowiekiem a otoczeniem. Na obszarach tych występuje bioklimat o cechach słabo bodźcowych, oszczędzających ze względu na łagodzenie przez szatę roślinna natężenia bodźców radiacyjnych, termicznych i mechanicznych. Zieleń oddziaływuje także w sposób łagodzący na psychikę człowieka. Należy ona ponadto do czynników poprawiających warunki higieniczne powietrza. Specyficznymi warunkami topoklimatycznymi charakteryzują się również zbiorniki wodne oraz obszary położone w ich najbliższym otoczeniu. Na obszarach bardzo wilgotnych (z wodą powierzchniową, wodą podskórną i wilgotnymi gruntami organicznymi) następuje powolne nagrzewanie się podłoża w ciągu dnia i powolne wychładzanie nocą. Amplitudy dobowe temperatury powietrza są tam mniejsze. Otwarte strefy brzegowe zbiorników wodnych charakteryzują się często większą prędkością wiatru oraz niższymi temperaturami powietrza. Należy stwierdzić , że gmina Tarnowo Podgórne na tle obszaru Polski leży w strefie względnie ciepłej, o klimacie łagodnym charakteryzującym się dość dużą zmiennością warunków pogodowych. Należy on do grupy klimatów nizinnych, słabo bodźcowych, o względnie korzystnych warunkach dla życia i pracy człowieka. Nieco gorsze warunki mogą występować na niektórych odcinkach obniżeń dolinnych, które z jednej strony cechują się większymi i częstszymi zmianami ochładzania, a z drugiej okresowo zakłócają proces oddawania ciepła do otoczenia i narażają organizm ludzki na przegrzewanie. W przypadku rolnictwa, do cech korzystnych można zaliczyć ogólnie łagodne warunki klimatyczne, w tym względnie długi okres wegetacyjny, natomiast do niekorzystnych - niskie sumy opadów atmosferycznych przy ich równocześnie dużej zmienności w czasie, wysokie sumy parowania terenowego oraz względnie częste występowanie susz atmosferycznych. W przypadku dalszego ocieplania się klimatu, te niekorzystne cechy mogą się pogłębić. Może to prowadzić do konieczności wprowadzania zmian w agrotechnice oraz wzrostu udziału odmian roślin bardziej odpornych na niedobory wody. Ogólne warunki anemometryczne pozwalają zaliczyć analizowany obszar do rejonów Polski o względnie dużych wartościach energii użytecznej wiatru, niemniej w celu uzyskania pełniejszej oceny należałoby przeprowadzić bardziej szczegółowa analizę tego zagadnienia.

31 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

4.1.5. Gleby Pokrywa glebowa tworzy przestrzennie zróżnicowaną mozaikę i jest reprezentowana przez gleby nieprzekształcone użytków leśnych i rolnych oraz przekształcone antropogenicznie. W grupie pierwszej należy podkreślić obecność gleb najbardziej wartościowych, tzn. brunatnych, które zostały wytworzone na glinach różnych środowisk sedymentacyjnych. Nieco większe powierzchnie zajmują gleby brunatne na glinach piaszczystych o prawidłowych stosunkach wodnych. Gleby wytworzone z piasków słabogliniastych i gliniastych lekkich odznaczają się opornymi właściwościami fizyko-chemicznymi oraz mniej trwałą strukturą. Gleby te miejscami wykazują okresowe niedobory wody, szczególnie w okresie letnim i jesiennym. Znaczny udział w areale gleb ornych mają także gleby bielicowe wytworzone na piaskach luźnych głębokich lub całkowitych. Ze względu na przestrzennie zróżnicowany skład mechaniczny i małą pojemność wodną gleby te są zbyt lekkie i w okresie wegetacyjnym zbyt suche. Z gleb pobagiennych, których areał jest znacznie rozproszony, zwracają uwagę gleby murszowo-torfowe wytworzone z torfów niskich, podzielonych piaskami luźnymi na glinach lub piaskach gliniastych. Gleby te są stale lub okresowo podmokłe. Niewielkie powierzchnie zajmują czarne ziemie. W skład grupy drugiej wchodzą gleby antropogeniczne, których stopień przekształcenia jest przestrzennie zróżnicowany. Świadczą o tym z jednej strony znacznie przekształcone agrotechnicznie czarnoziemy ogrodowe, z drugiej gleby zdegradowane w rejonach eksploatacji surowców budowlanych. Na północy gminy dominuje kompleks żytni bardzo dobry, w części środkowej i środkowo- wschodniej kompleks żytni dobry z niewielkim udziałem kompleksu pszennego dobrego. Część południową i wschodnią stanowią kompleks żytni słaby i bardzo słaby. Niewielki udział, w szczególności przy zbiornikach wodnych, stanowi kompleks pszenny wadliwy.

Tabela 5 Kompleksy rolniczej przydatności gleb na terenie gminy Tarnowo Podgórne – grunty orne (dane z powszechnego spisu rolnego)

Lp. Kompleks rolniczej Pow. [ha] % udział powierzchni przydatności 1 Kompleks pszenny bardzo 21 0,3% dobry 2 Kompleks pszenny dobry 723 10,4% 3 Kompleks pszenny wadliwy 244 3,5% 4 Kompleks żytni bardzo dobry 1576 22,7% 5 Kompleks żytni dobry 1454 20,9% 6 Kompleks żytni słaby 1404 20,2% 7 Kompleks żytni bardzo słaby 818 11,8% 8 Kompleks żytni bardzo słaby 372 5,3% 9 Kompleks zbożowo-pastewny 343 4,9% słaby

32 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Tabela 6 Kompleksy rolniczej przydatności gleb na terenie gminy Tarnowo Podgórne – użytki zielone (dane z powszechnego spisu rolnego)

Lp. Kompleks użytków Pow. [ha] % udział pow. użytków zielonych 1 kompleks bardzo dobry i 0 0% dobry 2 kompleks średni 232 37,2% 3 kompleks słaby i bardzo 392 62,8% słaby

Na stan jakości gleb ma także coraz częściej stosowana zła praktyka w produkcji rolniczej, objawiająca się min. uproszczonym płodozmianem. Sytuacja ta spowodowana jest stale pogarszającą się stanem finansowym rolników. Również z tych samych względów zauważa się mniejsze zużycie syntetycznych środków ochrony roślin i sztucznych nawozów. Jednak w drugim przypadku ma to pozytywny wpływ na jakość gleb. Oszczędne gospodarowanie środkami finansowymi przyczynia się do planowania zakupów według bieżących potrzeb. Dzięki tej trudnej sytuacji, co brzmi paradoksalnie ogranicza się przedawkowanie gleby w środki chemiczne oraz eliminuje ewentualne dalsze składowanie przeterminowanych związków chemicznych w sposób nieprawidłowy powodujący skażenie gruntu. Na terenie gminy Tarnowo Podgórne rozróżniono wszystkie klasy bonitacyjne gleb. Ich charakterystyka przedstawia się następująco:

Tabela 7 Klasy bonitacyjne gleb w gminie Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy)

Klasa Charakterystyka bonitacyjna I Gleby orne najlepsze II Gleby orne bardzo dobre III a Gleby orne dobre III b Gleby orne średni dobre IV a Gleby orne średnie IV b Gleby orne średniej jakości, gorsze V Gleby orne słabe VI Gleby orne najsłabsze VI Rz Gleby orne pod zalesienie

Większość gleb zlokalizowanych na terenie gminy należy zaliczyć do klas bonitacyjnych od IV a do VI tzn. są to gleby średnie i słabe. Istotną sprawą mającą na celu poprawę zasobności gleb są prowadzone na zlecenie Urzędu badania na gruntach będących w posiadaniu rolników indywidualnych na zawartość w nich: fosforu, potasu, magnezu oraz określające kwasowość. Dzięki uzyskanym wynikom zapobiega się wyjałowieniu gleb uzyskując zwyżkujące plony. Nie bez znaczenia w przypadku gminy Tarnowo Podgórne ze względu na jej charakter jest porządkowanie gospodarki odpadowej na terenie działających podmiotów gospodarczych.

33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Nieprawidłowe magazynowanie odpadów niejednokrotnie przyczynia się do skażenia gleby poprzez: składowanie bezpośrednio na gruncie, nie zabezpieczeniu przed wypłukiwaniem substancji szkodliwych przez opady atmosferyczne i przenikaniu ich w grunt, złej lokalizacji miejsca składowania np. przy ciekach wodnych lub nieświadomości pracowników polegającej na pozbywaniu się danego odpadu niebezpiecznego w sposób niezgodny z prawem.

4.1.6. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony gleb

W związku z powyższym stanem w gminie Tarnowo Podgórne jako rekomendowane działania zaleca się: · propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, · okresowe monitorowanie zasobności gleb, · prowadzenie edukacji o zasadności budowania płyt obornikowych oraz zbiorników na gnojówkę i gnojowicę, · zalesienie terenów o słabych glebach, · kontrole podmiotów gospodarczych pod względem prawidłowego magazynowania odpadów niebezpiecznych powstających w związku z prowadzoną działalnością.

Przedstawione powyżej działania są zbieżne z Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2002-2010 w którym jako główny cel postawiono przeciwdziałanie degradacji gleb użytkowanych rolniczo pod kątem ochrony przed erozją oraz zanieczyszczania ich poprzez stosowanie środków ochrony roślin oraz nadmierne nawożenie. POŚ za zadania priorytetowe mające na celu poprawę zaistniałego stanu w temacie ochrony gleb uważa: · utrzymanie prawidłowego płodozmianu upraw polowych oraz zwiększenie powierzchni międzyplonów i ozimin. Dominacja zbóż w strukturze upraw zaobserwowana na terenie gminy Tarnowo Podgórne, jest zjawiskiem niekorzystnym dla równowagi środowiska glebowego powodującą wyjałowienie gleb, · prawidłowe administrowanie zasobami glebowymi poprzez racjonalne nawożenie, prawidłowe stosowanie środków ochrony roślin we właściwym czasie ma na celu zapobieżenie zachwianiu równowagi gleby oraz skażeniu wód gruntowych. · właściwe przechowywanie nawozów naturalnych do czasu ich wykorzystania. Składowanie odchodów zwierzęcych bezpośrednio na gruncie na terenie własnych gospodarstw lub na polach jest niestety praktyką powszechnie stosowaną. Taka praktyka stwarza poważne zagrożenie dla środowiska. Odcieki obornika z zawartymi w nich azotanami, fosforanami i potasem przenikają do gleby i wód gruntowych powodując skażenie. Posiadanie urządzeń do gromadzenia nawozów naturalnych ( płyt obornikowych oraz zbiorników na gnojówkę i gnojowicę w Polsce obowiązuje od roku 2008. · wskazanie do zalesienia gruntów niższych klas bonitacyjnych, tracących szybko swoje walory użytkowe, a co za tym idzie prowadzących do degradacji zgodnie z Krajowym Programem Zwiększenia Lesistości. Dzięki takim działaniom zostanie zachowana równowaga przyrodnicza, krajobrazowa i ekonomiczna.

34 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

· zapobieganie miejscowym skażeniom gruntu powstającym w związku z gospodarką odpadami.

35 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______5. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODY OŻYWIONEJ 5.1. Główne formy użytkowania terenu

Tabela 8 Struktura form użytkowania terenu gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy)

Rodzaj Powierzchnia w [ha] % udział pow. gminy Użytki rolne 7 579 74,74% lasy i zadrzewienia 711 7.01% Wody 211 2.08% tzw. nieużytki 154 1.52% tereny zabudowane i inne 1 485 14.65%

5.1.1. Roślinność rzeczywista Roślinność rzeczywista odbiega znacząco od roślinności potencjalnej. Spowodowane jest to przede wszystkim oddziaływaniem człowieka. Na terenie gminy dominują użytki rolne, a w lasach - monokultury sosnowe, nasadzone niezgodnie z potencjałem siedliska. Zieleń przydomowa i przyzakładowa jest kształtowana indywidualnie i składa się najczęściej z gatunków obcego pochodzenia.

5.1.2. Obszary leśne W obrębie gminy występujący większy kompleks leśny należący do Nadleśnictwa Konstantynowo. Obejmuje on swoim zasięgiem powierzchnię na południowo - wschodnich brzegach jeziora Lusowskiego oraz południowej części doliny Strugi Jankowickiej. Znajdujący się w nim drzewostan to około 30 letnie sosny, lasy mieszane, lasy łęgowe i olsy. W dolinie rzeki Samy występują siedliska borów bagiennych. Starodrzew występuje tutaj w małych ilościach. Wszystkie lasy, ze względu na położenie w odległości 10 km od granicy miasta Poznania zostały uznane za lasy ochronne. Na terenie gminy występują także lasy będące w posiadaniu gminy oraz osób prywatnych. Ich powierzchnia w poszczególnych miejscowościach kształtuje się następująco:

Tabela 9 Lasy będące w posiadaniu gminy Tarnowo Podgórne (dane z opracowania firmy Texus s.c.) Baranowo 0,22 ha Lusowo 3,79 ha Lusówko 0,12 ha Przeźmierowo 3,60 ha Sady 1,10 ha Sierosław 0,27 ha RAZEM 9,1 ha

36 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Tabela 10 Lasy będące w posiadaniu osób prywatnych na terenie gminy Tarnowo Podgórne (dane z opracowania firmy Texus s.c.) Baranowo 0,33 ha Batorowo 8,09 ha Chyby 0,58 ha Jankowice 14,85 ha Lusowo 23,03 ha Lusówko 12,13 ha Przeźmierowo 1,51 ha Rumianek 0,45 ha Sady 0,29 ha Sierosław 4,81 ha Tarnowo Podg. 1,44 ha Swadzim 1,87 ha Wysogotowo 8,30 ha

Stan istniejących drzewostanów wszystkich lasów jest zadowalający, nie ma stref zagrożenia przemysłowego. Uporządkowania oraz zabiegów sanitarnych wymagają lasy będące we władaniu gminy Tarnowo Podgórne.

W pozostałych pod względem stanu sanitarnego większych szkód nie stwierdzono.

Tabela 11 Siedliskowe typy lasu na terenie gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy) Bśw BMśw BMw LMśw Lw Ol Razem Główne gatunki So So So So Db Ol

Gatunki Brz Brz, Db Św, Db Db, Bk, Md Js Js, Brz domieszkowe

ha 0,77 42,87 5,46 2,44 0,43 5,19 55,96

Tabela 12 Udziały poszczególnych siedlisk na terenie gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy) Typ siedliska Powierzchnia ha % Bór mieszany świeży 162 51

Bór mieszany wilgotny 14 4

Las mieszany świeży 50 15

Las mieszany wilgotny 28 9

37 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Las świeży <1 <1

Las wilgotny 29 9

*)Oles jesionowy 3 1

Oles 30 9

*)Oles, ols, las bagienny z panującą olszą czarną (olsza) (Alnus glutinosa) o swoistej gospodarce wodnej polegającej na przemiennym zasilaniu bądź to przez wody opadowe przy niskim poziomie wód gruntowych, bądź też przez wysoko stojące wody gruntowe o niewielkiej ruchliwości poziomej, które pokrywają przez kilka miesięcy w roku powierzchnię gleby warstwą do kilkudziesięciu centymetrów.

Oles występuje głównie na niżu, rzadko w niższych położeniach górskich, w zagłębieniach terenu o utrudnionym odpływie wody na glebach torfowych lub torfowo-mineralnych. Dzielą się na ubogie olesy torfowcowe z olszą czarną, brzozą omszoną (brzoza) i domieszką sosny oraz żyźniejsze olesy porzeczkowe z bezwzględną dominacją olszy i wyraźną kępkowo-mozaikową strukturą

Tabela 13 Skład gatunkowy drzewostanów na terenie gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy) Gatunek Powierzchnia ha % 1. Sosna 2. 216 3. 68 4. Olsza czarna 5. 45 6. 14 7. Brzoza 8. 32 9. 10 10. Jesion 11. 15 1 2 . 5 13. Dąb 1 4 . 2 15. <1 16. Świerk 1 7 . 3 18. <1 19. Topola 2 0 . 2 21. <1

5.1.3. Zieleń urządzona Na terenie gminy istnieją liczne parki pałacowe i dworskie oraz parki gminne. W ostatnich latach nie przeprowadzono inwentaryzacji przyrodniczej, w związku, z czym brak aktualnej informacji o ich stanie. Dokumentacja, którą dysponuje gmina, pochodzi z lat 70-tych, z związku, z czym można wnioskować o jej nieadekwatności do stanu obecnego tych obiektów. Wyjątek stanowi park dworski w Jankowicach oraz cmentarz w Ceradzu Kościelnym. Do tej kategorii zieleni na terenie gminy Tarnowo Podgórne zaliczamy : · park w Tarnowie Podgórnymi im Wojtkiewicz ( nowopobudowany ) · park w Tarnowie Podgórnym im.700 lecia · park w Przeźmierowie im Kanikowskiego · park dworski w Chybach, · park dworski w Lusówku, · park dworski w Baranowie, · park pałacowy w Swadzimiu,

38 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

· park dworski w Sierosławiu, · park pałacowy w Jankowicach, · park pałacowy w Lusowie, · park w Rumianku · teren zieleni w Sadach

Tereny zielone: Powierzchnia gminy Tarnowo Podgórne liczy 101,4km2, z tego na lasy przypada 653 ha, na zadrzewienie 58 ha, co stanowi 7,01 % pow. Gminy jednak w ostatnim roku notuje się wzrost powierzchni terenów zielonych, dzieki zakładaniu nowych obszarów zieleni izolacyjnej, Zieleń koncentruje się głównie w południowo – zachodniej części gminy (obszar nad jeziorem Lusowskim, okolice Jankowic i Ceradza Kościelnego) oraz pas zieleni nad jeziorem Kierskim (Chyby, Baranowo).

Aleje: Na terenie gminy częściowo zachowane są dawne aleje. Istniejący przy drodze z Lusowa do Jankowic fragment drzewostanu z zachowanymi okazami: jesionami, lipami i klonami do dziś ma znaczenie zabytkowe – jest odcinkiem dawnego traktu łączącego dwa majątki. Podobnie wartość historyczną stanowią dwie krótkie pozostałości dróg lipowych za parkiem w Swadzimiu. Są to również pozostałości dawnych traktów. Wartość zabytkową mają dwie dróżki w sąsiedztwie dworu w Sierosławiu: kasztanowa oraz lipowa. Pierwotnie stanowiły one układ przestrzenny z dworem. Krótkie alejki brzozowe, akacjowe i skupiska drzew występują na terenie nowych osiedli: Przeźmierowo, Baranowo.

Cmentarze: Każda parafia w gminie z wyjątkiem Baranowa ma swój cmentarz. Znajdują się one na terenie następujących wsi: - Tarnowo Podgórne - Przeźmierowo - Lusowo - Ceradz Kościelny. - Do najstarszych zaliczyć należy cmentarze w Ceradzu Kościelnym i Lusowie, na których znajdujący się drzewostan stanowi znaczącą enklawę zieleni. Ze względu na ich walory przyrodnicze stanowią one ważny element mający wpływ na otaczające środowisko. Znajdujący się tam drzewostan utrzymywany jest przy pomocy w ladz samorządowych.

5.1.4. Fauna gminy Spośród większych ssaków stwierdzono występowanie gatunków: - sarna (Capreolus capreolus), - dzik (Sus scrofa), - lis (Vulpes vulpes), - wydra (Lutra lutra), - zając (Lepus europaeus),

39 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

- ryjówka aksamitna (Sorex araneus). Spośród prawnie chronionych występują: - wiewiórka (Sciurus vulgaris), - jeż (Erinaceus europaeus), - kret (Talpa europaea). Z ptaków większych spotkano bażanta (Phasianus colchicus) i dzięcioła zielonego (Picus viridis), który objęty jest ochroną prawną. Ponadto spośród gatunków prawnie chronionych spotkano przedstawicieli rzędu Passeriformes w całości objętego ochroną, m.in.: jaskółkę (Delichon urbica), mazurka (Passer montanus), sikorę modrą (Parus caeruleus), srokę (Pica pica), gawrona (Corvus frugilegus), skowronka (Alauda arvensis). Na terenie projektowanego Obszaru Chronionego Krajobrazu Jeziora Lusowskiego stwierdzono ok. 150 gatunków ptaków, spośród których 111 uznano za lęgowe, co stanowi około 50% wszystkich gatunków lęgowych ptaków występujących w Polsce. Stwierdzono występowanie 12 *)taksonów płazów na 18 występujących w Polsce.

*)Takson, dowolna jednostka systematyczna organizmów (systematyka), występująca w danym systemie klasyfikacyjnym, na tyle odrębna, że może zostać zaliczona do konkretnej kategorii systematycznej: podgatunku, gatunku, rodzaju, rodziny itp

Występują tu: - traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), - traszka zwyczajna (Triturus vulgaris), - kumak nizinny (Bombina bombina), - grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), - ropucha szara (Bufo bufo), - ropucha zielona (Bufo viridis), - rzekotka drzewna (Hyla arborea), - żaba jeziorkowa (Rana lessone), - żaba wodna (Rana esculenta), - żaba śmieszka (Rana ridibunda), - żaba trawna (Rana temporaria), - żaba moczarowa (Rana arvalis). Fauna gadów reprezentowana jest przez dwóch najczęściej spotykanych przedstawicieli tj. jaszczurkę zwinkę (Lacerta agilis) i zaskrońca (Natrix natrix); oba gatunki objęte są ochroną prawną. Spośród pozostałych gromad zwierząt spotkano gatunki chronione: trzmiele (Bombus), biegacze (Carabidae), ślimaki winniczki (Helix pomatia).

5.1.5. Formy ochrony przyrody Na terenie gminy Tarnowo Podgórne wprowadzono uchwałami Rady Gminy następujące formy ochrony przyrody do których należy zliczyć :

40 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU RYNNY JEZIORA LUSOWSKIEGO I DORZECZA RZEKI SAMY WALORY KRAJOBRAZOWE Dolina rzeki Samy i rynna Jeziora Lusowskiego wyróżnia się na tle silnie przekształconego krajobrazu zachodnich obrzeży miasta Poznania. Obszar ten cechuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, obecnością licznych zbiorników wodnych, bogactwem florystycznym, dużym zróżnicowaniem zbiorowisk roślinnych i ich kompleksów oraz bogatą fauną. Jest to także teren z licznymi śladami osadniczymi począwszy od neolitu oraz z zabytkowymi założeniami osadniczymi, folwarkami i parkami. Specyfika omawianego obszaru wynika z: · występowania równoleżnikowej rynny w postaci rynny Jeziora Lusowskiego, której orientacja jest rzadkością na terenach młodoglacjalnych zachodniej Polski, · dużego urozmaicenia pod względem ukształtowania powierzchni – różnice wysokości względnych wynoszą od 16 do 24 m, · występowania obok siebie dwóch zupełnie odmiennie zorientowanych form wklęsłych: równoleżnikowej rynny Jeziora Lusowskiego i południkowego obniżenia dolinnego rzeki Samy i jej dopływu – Strugi Jankowickiej, · dużego zróżnicowania nachyleń terenu – występują wszystkie klasy spadków terenu, · występowania różnych form geomorfologicznych na stosunkowo niedużym obszarze, · bardzo dużego, w stosunku do analizowanej powierzchni, udziału zbiorników wodnych - Jezioro Lusowskie wypełnia prawie całe dno zagłębienia rynnowego, · mozaikowatości form użytkowania terenu – dość równoważny udział poszczególnych typów użytkowania: wód, łąk, gruntów ornych, lasów - odbiega od charakterystyki użytkowania terenu na obszarze województwa, czy samej gminy, gdzie dominujący udział mają grunty orne, · dużego udziału gleb mułowo-torfowych, · istnienia bogatej sieci odwodnieniowej obszaru: zarówno naturalnych cieków, jak i gęstej sieci rowów melioracyjnych, · występowania licznych zagłębień bezodpływowych, wrażliwych na istniejące lub potencjalne zanieczyszczenia, · charakterystycznego topoklimatu związanego z występowaniem dużych powierzchni wklęsłych, z częstymi inwersjami temperatury powietrza i lokalnymi przymrozkami oraz specyficznego topoklimatu dużego zbiornika wodnego, · występowania na omawianym obszarze lub w jego pobliżu dość znacznych zasobów surowców mineralnych w postaci torfów, iłów, piasków, żwirów, · stosunkowo bogatej flory, liczącej 608 gatunków roślin naczyniowych, w tym 47 gatunków chronionych, rzadkich lub zagrożonych, · zróżnicowania roślinności (136 zbiorowisk roślinnych rangi podstawowej reprezentujących niemal wszystkie typy zbiorowisk roślinnych regionu), · występowania dużej, zróżnicowanej grupy zbiorowisk roślinnych związanych ze środowiskiem wodnym i bagiennym (53 zbiorowisk roślinnych), · występowania zbiorowisk rzadkich (30 zbiorowisk roślinnych) i zagrożonych (71 zbiorowisk roślinnych) w skali regionu, · znaczącego udziału krajobrazów o bardzo dużych walorach przyrodniczych,

41 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

· występowania bardzo różnorodnych grup systematycznych i ekologicznych zwierząt będącego odzwierciedleniem szerokiego spektrum urozmaiconych fitocenoz, · obecności stanowisk archeologicznych dokumentujących ciągłość osadniczą od IV tysiąclecia p.n.e. Jezioro Lusowskie położone jest pomiędzy wsiami Lusowo i Lusówko, około 6 km na zachód od Poznania. Powierzchnia wynosi 121,9 ha, objętość – 10479,9 tys. m3, głębokość maksymalna – 19,5 m; średnia – 8,6 m. Powierzchnia zlewni całkowitej (z jeziorem) – 291 km2. Dno jeziora jest zróżnicowane, nieregularne, z sześcioma głęboczkami usytuowanymi wzdłuż osi długiej zbiornika. W zlewni bezpośredniej największą powierzchnię zajmują grunty orne – 48,6%, lasy stanowią 31,6%, łąki – 12,3%, zabudowania – 7,5%. Jezioro Lusowskie, ze względu na korzystne warunki naturalne, jest zbiornikiem o umiarkowanej podatności na degradację.

Tabela 14 Zagrożenia antropogeniczne Obszaru Chronionego Krajobrazu Jeziora Lusowskiego. ZAGROŻENIA SPOSOBY ANTROPOGENICZNE PRZECIWDZIAŁANIA Tereny o spadkach > 6° użytkowane Zadrzewienia ochronne uzgodnione rolniczo i zagrożone erozją z siedliskiem i złożone z gatunków rodzimych, zadarnianie, ukierunkowana orka Tereny z dużą liczbą stanowisk Niepogłębianie orki archeologicznych zagrożone przez użytkowanie rolnicze, a zwłaszcza głęboką orkę

Zagrożenie zanieczyszczeniem wód Uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej i zaśmieceniem w sąsiedztwie terenów i wywozu śmieci zabudowy letniskowej: Otowo, Lusowo, Lusówko

Jednostki osadnicze – zagrożenie Zachowanie tradycyjnych form i układów degradacją gruntów, źródła emisji osadniczych, działania ochronne w zakresie pyłów, zrzuty ścieków bytowych i przeciwdziałania degradacji środowiska odpadów, hałas, zatarcie tradycyjnych przyrodniczego układów osadniczych

Szlaki komunikacyjne jako bariera dla Wprowadzanie dostosowanej do typu migracji zwierząt siedliska zieleni wzdłuż szlaków komunikacyjnych Obszary występowania najlżejszych Ograniczone stosowanie herbicydów gleb na terenach sandrowych – i intensywnego nawożenia, rozważenie zagrożenie infiltracja zanieczyszczeń do zmiany sposobu użytkowania wód podziemnych

Strefa brzegowa jezior i torfianek – Ograniczenie liczby dojść do brzegu jeziora, penetracja przez turystów i wędkarzy wędkarstwo z łodzi oraz wydeptywanie roślinności, przyspieszenie erozji brzegów, zaśmiecanie terenu

42 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Jezioro Lusowskie – zagrożenie Dobór odpowiednich gatunków do zarybień eutrofizacją przez nieodpowiednią gospodarkę rybacką

Usytuowanie ferm hodowlanych Uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej i zakładów przetwórczych w zlewni jeziora stwarza zagrożenie przedostania się ścieków do obszarów chronionych

Osuszanie torfowiska w Sierosławiu Zaprzestanie osuszania terenu, regulacja i pozyskiwanie torfu oraz zakładanie lub odtworzenie dawnych stosunków stawów rybnych stanowi zagrożenie dla wodnych populacji kłoci wiechowatej i innych, rzadkich w skali regionu, gatunków

Użytkowanie rekreacyjne zwiększa Powołanie służb porządkowych w sezonie, wydeptywanie terenów leśnych, ilość organizacja miejsc parkowania poza śmieci, ładunków zanieczyszczeń, bezpośrednim sąsiedztwem jeziora parkowanie w niedozwolonych miejscach, itp.

Gospodarka leśna – powierzchniowa Przebudowa drzewostanów przewaga drzewostanów niezgodnych z siedliskiem

Dla realizacji celów ochronnych i utrzymania walorów przyrodniczych konieczne są:

· stały monitoring stanu wód Jeziora Lusowskiego przez analizy fizykochemiczne i analizy fitoplanktonu, · zlikwidowanie źródeł zrzutu ścieków bytowych i rolniczych (kontrola przy osadach domków letniskowych i miejscowościach), · ochrona fitolitoralu – zakaz wycinania, niszczenia szuwaru, zakaz budowy „dzikich” pomostów i stanowisk wędkarskich, · prawidłowe zorganizowanie pól namiotowych i plaży (kosze na śmieci, toalety, zapewnienie wywozu śmieci i ścieków), · zakaz uprawiania sportów motorowodnych, · uporządkowanie gospodarki rybackiej oraz odpowiednia regulacja poziomu wody zastawką znajdującą się na wypływie, · zaprzestanie działań zmierzających do zmiany stosunków wodnych (budowy stawów rybnych na północny-wschód od Sierosławia).

SZUWARY NA CHYBACH Uchwałą Nr L/461/97 Rady Gminy Tarnowo Podgórne z dnia 25 listopada 1997 roku uznano za użytek ekologiczny teren położony w Chybach, gmina Tarnowo Podgórne, zwany „Szuwary na Chybach”, za cennych przyrodniczo i naukowo-dydaktyczny oraz wyróżniający się krajobrazowo, zajmujący powierzchnię 15,6476 ha. Użytek ten zlokalizowany jest w

43 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______południowej części kompleksu przyrodniczego terenów podmokłych w obrębie mikrozlewni Jeziora Kierskiego.

Położenie fizyczno-geograficzne: Użytek ekologiczny „Szuwary na Chybach” leży, w mezoregionie Pojezierze poznańskie, w mikroregionie Wzgórz Owińsko-Kierskich, nazywanychPagórkami Poznańskimi, który obejmuje moreny fazy poznańskiej, kulminujące się na północ od Poznania w Górze Moraskiej (153 m n.p.m.). W mikroregionie tym znajdują się: · Jezioro Kierskie ( pow. 3,1 km2, maks. gł. 34,1 m), · Jezioro Lusowskie ( pow. 1,2 km2, maks. gł. 19,5 m), · kilka mniejszych.

Ukształtowanie powierzchni Teren użytku ekologicznego położony na zachodnim brzegu Jeziora Kierskiego, na północ od miejscowości Chyby, można podzielić pod względem wysokościowym na dwa charakterystyczne obszary. Pierwszy z nich, płaski, bagnisty, o niewielkich różnicach wysokości oscylujących w granicach 1 – 3 m, charakteryzuje się rzędnymi wysokości od 72 m n.p.m. na linii brzegowej Jeziora Kierskiego i całym podmokłym terenie aż do 75,0 m n.p.m. – dolnego załomu pagórków morenowych. Na tym jednostajnie płaskim terenie zaznaczają się dwa nieznaczne i łagodne wzniesienia o rzędnych wysokości około 78,75 m n.p.m. oraz około 80 m n.p.m., na południe i na wschodzie obszaru. W południowej i południowo-zachodniej części użytku teren wznosi się w strefę pagórków morenowych, które osiągają wysokość nieco powyżej 85,0 m n.p.m., stanowiąc drugi pod względem wysokościowym charakterystyczny obszar.

Wody powierzchniowe i podziemne Obszar użytku ekologicznego „Szuwary na Chybach” leży w całości, tak jak całe Jezioro Kierskie, w zlewni trzeciego rzędu bezpośredniego dopływu rzeki Warty – Samicy Kierskiej. Jezioro Kierskie, o powierzchni 285,6 ha, jest jeziorem przepływowym, chociaż w praktyce ze względu na małą zlewnię, jak i również specyficzne użytkowanie głównego i jednocześnie jedynego odpływu - Samicy, wymiana wody jest niewielka. Przepływ odbywa się po krótszej osi jeziora nie obejmując szczególnie zagrożonych głęboczków zlokalizowanych w południowej części. Wymianę wody, wynikającą z przepływowego charakteru jeziora dodatkowo ogranicza szczególne ukształtowanie dna rozdzielające misę jeziorną na dwa baseny: · północny typowo denno-morenowy, o głębokości maksymalnej przekraczającej 20,0 m, · południowy typu rynnowego o głębokości około 37,6 m. Ze względu na powyższe trudności w wymianie wód Jeziora Kierskiego należy szczególnie monitorować źródła zanieczyszczeń, tym bardziej, że ze względu na przekroczenie dopuszczalnego stężenia rozpuszczalnych fosforanów oraz poziom zasolenia jezioro to nie mieści się nawet w III klasie czystości wód. Jezioro Kierskie pełni szereg funkcji: · stanowi zaplecze rekreacyjne Poznania i przyległych gmin: Tarnowa Podgórnego

44 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

i Rokietnicy, · nad jeziorem znajduje się wiele ośrodków wczasowych, · stanowi jedno z centrów żeglarstwa w Polsce, · służy do nawodnień użytków rolnych, · wykorzystywane jest do hodowli ryb, · ze względu na korzystne cechy mikroklimatu zlokalizowano tu dwa obiekty szpitalno- sanatoryjne, · stanowi rezerwowy zbiornik wody pitnej dla Poznania . Inne zbiorniki wodne występujące na analizowanym obszarze to trzy oczka wodne, dwa większe o pow. > 1 ha oraz jeden mniejszy o pow. ok. 1500 m2. Dwa niewielkie cieki bez nazwy o charakterze rowów melioracyjnych występują wraz z powyższymi zbiornikami wodnymi w obrębie płaskiego, podmokłego obszaru. Z innych elementów dotyczących hydrosfery na uwagę zasługują mokradła stałe i okresowe, które zajmują prawie w całości obszar o rzędnej 72 m n.p.m. Granica tego terenu w większości pokrywa się z hydroizobatą o wartości 1 m. Na omawianym obszarze występują grunty o średniej przepuszczalności, głównie utwory piaszczyste oraz o zmiennej przepuszczalności – grunty organiczne w postaci mułów i torfów oraz grunty o zróżnicowanej przepuszczalności, do których zaliczono wszystkie grunty antropogeniczne. Analizowany obszar, jako użytek ekologiczny, jest bardzo wrażliwy na zmiany zarówno jakościowe, jak i ilościowe wód powierzchniowych i podziemnych. Typy genetyczne gleb i ich waloryzacja przyrodnicza i użytkowo-rolnicza W granicach „Szuwar na Chybach” wydzielono następujące typy i podtypy gleb: · brunatne właściwe, · brunatne wyługowane, · bielicowe i pseudobielicowe, · czarne ziemie właściwe, · mułowo-torfowe, · torfy niskie. Największą powierzchnię (około 35%) zajmują gleby brunatne właściwe, wytworzone z glin, charakteryzujące się obojętnym odczynem w górnej części profilu i obecnością węglanu wapnia na niewielkiej głębokości. Są to gleby zaliczane na omawianym obszarze do kompleksu 3 (kompleksu pszennego wadliwego). Zajmują one tereny na południu i na wschodzie użytku. Drugą grupę pod względem zajmowanej powierzchni (10%) stanowią gleby brunatne wyługowane, występujące w postaci czterech niewielkich płatów. W zależności od zalegania w podłożu gliny gleby te zalicza się do kompleksu 7 (żytni bardzo słaby) i 5 (żytni dobry). Niewielką powierzchnię zajmują czarne ziemie właściwe, występujące najczęściej na zboczach dolin lub w zagłębieniach terenu oraz na intensywnie uwilgotnionych równinach oraz gleby pseudobielicowe. Gleby mułowo-torfowe występują w zagłębieniach na obrzeżach zatorfionych dolin rzek lub

45 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______jezior, a w „ Szuwarach” wypełniają dużą część płaskiego i wilgotnego terenu w centralnej i wschodniej części. W zachodniej części płaskiego terenu, rozciągającego się nad samym brzegiem jeziora, występują torfy niskie, na których wytworzyły się trwałe użytki zielone słabe i bardzo słabe.

Klimat Obszar użytku ekologicznego „Szuwary na Chybach” leży w centralnej części Regionu Środkowowielkopoolskiego. Charakteryzuje się on częstszym niż w innych regionach występowaniem pogody bardzo ciepłej i jednocześnie pochmurnej bez opadu. Dni z taką pogodą jest przeciętnie w roku 38,7. Nieco liczniejsze niż w innych regionach są dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną, z dużym zachmurzeniem i opadem. Jest ich przeciętnie w roku 11,8. Zauważa się także częstsze niż na terenach przyległych występowanie dni z pogodą umiarkowaną.

Charakterystyka warunków biotycznych

Szata roślinna Szata roślinna użytku ekologicznego mimo stosunkowo niewielkiego zróżnicowania siedliskowego zawiera wiele interesujących elementów zarówno flory i roślinności. Fizjonomię nadają temu obszarowi formacje nieleśne zarówno naturalne (szuwarowe), jak i antropogeniczne (łąkowe i polne), a wysoka zieleń to przede wszystkim zieleń urządzona otaczających dany teren obszarów zabudowy rekreacyjno-letniskowej i mieszkaniowej całorocznej. Z niewielkimi przestrzeniami wód otwartych związane jest występowanie rzadkich zbiorowisk hydrofitów.

Flora Flora „Szuwar na Chybach” liczy 307 gatunków roślin. Najliczniej reprezentowane są gatunki łąkowe (63), a następnie nitrofilnych okrajków (40) i chwastów upraw polnych (36) oraz szuwarowe (34) i torfowiskowe (16). Stwierdzono występowanie ośmiu gatunków roślin zagrożonych.

Zbiorowiska roślinne Na terenie użytku przeważają powierzchniowo zbiorowiska szuwarów trzcinowych i turzycowych oraz zbiorowiska łąkowe i okrajkowe. Stwierdzono występowanie 58 zbiorowisk roślin naczyniowych z 15 klas. Zbiorowiska leśne zajmują minimalną powierzchnię. W jedynym kompleksie lasu olszowego znajdującym się w lokalnym obniżeniu terenu użytku gdzie można znaleźć fragmenty zarówno zbiorowisk olesu Ribo nigri- Alnetum, jak i łęgu olszowego Fraxino-Alnetum. Oba zbiorowiska są skrajnie zagrożone ze względu na prowadzone prace ziemne i bezpośrednie sąsiedztwo zabudowań. Drugim typem lasu, obecnie jeszcze w fazie juwenilnej, jest łęg wiązowy z fiołkiem wonnym Violo- Ulmetum. Do najczęściej spotykanych zbiorowisk zaroślowych należą zarośla łozowe wkraczające na obrzeża szuwaru trzcinowego. Obok pospolitego zbiorowiska zarośli tarninowo- głogowych występują zarośla trzmielinowo-dereniowe.

46 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Zbiorowiska wodne i bagienne stanowią dominujący element szaty roślinnej użytku. Choć otwarte oczka wodne czy torfianki są stosunkowo nieliczne, to zbiorowiska wodne są zróżnicowane i zasługują na ochronę. Największą powierzchnię zajmują szuwary trzcinowe Phragmitetum communis, jedynie na brzegach Jeziora Kierskiego ustępują one niekiedy Typhetum angustifoliae lub trzcina tworzy tam skupienia z pałką wąskolistną. Na dnie widoczne są białawe skupienia kredy jeziornej. Szuwary turzycowe zajmują mniejszą powierzchnię, głównie w północnej części terenu. Dominują tam szuwary z turzycą błotną. W miejscach, gdzie dróżki rybackie dochodzą do brzegu zbiornika wodnego, rozwijają się na rozdeptanym podłożu torfowo-mulistym fragmentarycznie wykształcone zbiorowiska z klasy Bidentetea tripartitae. Zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe zmniejszyły znacząca powierzchnię w ciągu ostatnich lat. Jedynie w obniżeniach terenu pozostały większe fragmenty zbiorowisk łąkowych o uproszczonej strukturze. Zbiorowiska okrajkowe tworzą wyraźne struktury liniowe w krajobrazie. W kontakcie zarośli z obszarami torfowisk niskich są to przeważnie wilgotne, nitrofilne okrajki ze związku Convolvulion, natomiast przy drogach mogą także występować zbiorowiska ze związku Aegopodion. Zbiorowiska segetalne zajmują stosunkowo duże powierzchnie na użytkowanych rolniczo wyniesieniach morenowych. Są to zbiorowiska wskazujące na dużą żyzność gleb i na zawartość węglanu wapnia. Zbiorowiska ruderalne, ze względu na specyfikę osadnictwa o przeważającym charakterze rekreacyjno-letniskowym i mieszkaniowym, nie związanym z produkcją rolną wykształcone są bardzo słabo.

Świat zwierzęcy Na obszarze użytku stwierdzono ogółem 88 gatunków ptaków: · lęgowych - 37, · zalatujących z sąsiedztwa – 38, · przelotnych – 13. Pomimo nie przeprowadzenia szczegółowej inwentaryzacji płazów ustalono, że na omawianej powierzchni występowały: traszka zwyczajna, kumak nizinny, ropucha szara, żaba jeziorkowa, żaba wodna, żaba śmieszka, żaba trawna, żaba moczarowa. Poza tym stwierdzono obecność wielu okazów prawnie chronionych : zaskrońców i ślimaków winniczków.

UŻYTEK EKOLOGICZNY ZADRZEWIENIA ŚRÓDPOLNE LUSOWO Użytek ekologiczny Zadrzewienia Śródpolne Lusowo zajmuje powierzchnię 71,6 ha, usytuowany jest na północ od drogi Lusowo-Lusówko, w odległości około 1 km od Lusowa w gminie Tarnowo Podgórne. Układ przestrzenny zadrzewień usytuowanych pasowo, równolegle względem siebie, przeważnie w kierunku wsch.-zach. Otoczenie całego terenu zwartym pasem roślinności wysokiej ma duży wpływ na lokalny mikroklimat. Pasy zadrzewień modyfikują przepływ mas powietrza, osłabiają siłę wiatru, zmniejszając jednocześnie jego wysuszające działanie. Zmniejsza się parowanie potencjalne, ograniczona

47 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______zostaje czynne parowanie wody z nadziemnych części roślin uprawnych, dzięki czemu oszczędzone zostają zapasy wody w glebie. Ma to szczególne znaczenie w związku z najniższymi rocznymi opadami atmosferycznymi w Polsce na tym terenie i częstymi niedoborami wody w glebie w okresie wegetacji. Temperatura powietrza między pasami zadrzewień jest nieco wyższa od otoczenia, co stwarza lepsze warunki do uprawy roślin użytkowych. Południowa część Użytku poprzecinana jest w kierunku czterema polnymi drogami wewnętrznymi, biegnącymi równolegle do siebie w odległościach 200 m. Drogi te łączą się z drogą obwodową o podobnym charakterze, biegnącą od zachodnio-północnego krańca terenu, wzdłuż granicy, do krańca południowo-zachodniego. Droga ta, w miejscach mniej uczęszczanych, jest zarośnięta bądź zajęta pod uprawę. Inwentaryzacja, przeprowadzona w 1997 roku, wykazała występowanie na obszarze Użytku 88 różnych gatunków drzew i krzewów, głównie liściastych. Udział roślin iglastych jest niewielki, reprezentowany przez cztery gatunki. Cały teren otoczony jest drzewami z gęstym podszyciem krzewów. Część nasadzeń to pasy jednogatunkowe o konstrukcji bądź przewiewnej, ażurowej, bądź zwartej o bardzo wysokim stopniu zagęszczenia drzew (6 - 10 szt./m2). Szersze pasy – kilkugatunkowe – składają się najczęściej z kilku monogatunkowych rzędów roślin. Zadrzewienia te mają konstrukcję zwartą, w podszyciu występują krzewy oraz liczne rośliny zielne. Przestrzenie między pasami drzew zajmują pola uprawne. W części północno zachodniej terenu znajduje się las liściasty z pojedynczo występującą sosną pospolitą. Wśród występujących na tym terenie gatunków, obok typowych dla tego regionu, występują także gatunki obce florze rodzimej, wprowadzone podczas działalności szkółki zadrzewieniowej. Są to rośliny głównie ozdobne, stosowane do nasadzeń w terenach zieleni. Obok drzew i krzewów, na polach, drogach i przydrożach, występuje bardzo duża ilość gatunków roślin zielnych. Na polach obok roślin uprawnych występują chwasty, natomiast na drogach i przydrożach stwierdzono występowanie: mniszka pospolitego, tasznika pospolitego, mleczy polnych oraz perzu. Zadrzewienia śródpolne oraz klin lasu pełnią ważną rolę ochronną w stosunku do zwierząt, stanowiąc ich swoistą ostoję. Świadczą o tym liczne tropy zwierząt pozostawione na polach, głównie w części pn.-zach. obszaru. Spośród większych ssaków stwierdzono występowanie następujących gatunków: · sarna (Capreolus capreolus), · lis (Vulpes vulpes), · zając (Lepus europaeus), · wiewiórka (Sciurus vulgaris), · jeż (Erinaceus europaeus), · kret (Talpa europaea). Z większych ptaków spotkano bażanta (Phasianus colchicus), dzięcioła zielonego (Picus viridis), jaskółkę (Delichon urbica), mazurka (Passer montanus), sikorę modrą (Parus caeruleus), srokę (Pica pica), gawrona (Corvus frugilegus) oraz skowronka (Alauda arvensis). Spośród pozostałych gromad zwierząt spotkano gatunki: żaby, trzmiele, biegacze, ślimaki

48 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______winniczki. Istnienie systemu zadrzewień, choć nie stanowi drożnego korytarza ekologicznego, jest bardzo ważnym ogniwem na trasach migracyjnych zwierząt. Stanowi ono schronienie i źródło pożywienia dla wielu gatunków zwierząt. Na obszarze Użytku występuje krajobraz o charakterze antropogenicznym. Teren ten do niedawna spełniał rolę szkółki zadrzewieniowej, w związku z czym cała przestrzenna organizacja służyła określonym przez człowieka celom. Obecnie miejsca dawnych kwater szkółkarskich zajęły pola uprawne. O walorach krajobrazowych tego miejsca decydują kontrastując ze sobą otwarte i zamknięte przestrzenie, długie i krótkie osie widokowe i aspekty *)fenologiczne zbiorowisk roślinnych. Bardzo ciekawym elementem architektonicznym urozmaicającym linię horyzontu jest widoczny w oddali dach kościoła w Lusowie. Krajobraz pozbawiony zabudowań, o architekturze czysto roślinnej (zielone podłogi i ściany, cieniste tunele i słoneczne place) sprawiają, że teren ten jest bardzo chętnie odwiedzany przez okolicznych działkowiczów. *) Fenologia- dziedzina badań ekologicznych opisująca cykliczne zjawiska w zbiorowiskach roślinnych (fazy fenologiczne), będących reakcją roślin na sezonowe zmiany klimatu. Z danych dotyczących terminów pojawów fenologicznych, można wykreślić na mapie linie (izofeny) łączące miejsca, gdzie wybrana roślina diagnostyczna znajduje się w tym samym stadium rozwojowym.

POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY TARNOWO PODGÓRNE: Uznane przez Radę Gminy w 1994 roku : 1. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) - park pałacowy Jankowice 2. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) - park pałacowy Jankowice 3. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) - park pałacowy Jankowice 4. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) - park pałacowy Jankowice 5. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) - park pałacowy Jankowice 6. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - Sady - motel 7. Dąb szypułkowy (Quercus robur) - Lusówko - park dworski 8. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - Lusowo - park dworski 9. Robinia biała (Robinia pseudoaccacia) - Lusowo - park dworski 10. Robinia biała (Robinia pseudoaccacia) - Lusowo - park dworski 11. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Ceradz Kościelny - cmentarz ad.1.-5. Platany klonolistne znajdujące się w parku pałacowym w Jankowicach, oznaczone numerem rejestrowym 313, to jedyne okazy znajdujące się na naszym terenie. Z sześciu sztuk pozostało pięć, jeden platan obumarł. Drzewa te są w dobrym stanie zdrowotnym. ad.6. Kasztanowiec zwyczajny znajdujący się w Sadach oznaczony numerem 381 jest w bardzo złym stanie, większa część konarów jest w 75% uschnięta; obiekt przeznaczony prawdopodobnie do leczenia, choć jego szanse na odzyskanie pełnej zdrowotności są niewielkie. ad.7. Według ustaleń drzewo to już nie istnieje. ad.8. Według ustaleń drzewo to już nie istnieje. ad.9. i ad.10. Robinie białe znajdujące się w parku w Lusowie na terenie ośrodka domków

49 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______campingowych w rejestrze figurują pod numerem rejestrowym 404 i 405. Stan zdrowotny tych drzew - biorąc pod uwagę gatunek - jest dobry, pojedyncze gałęzie i jeden konar należy usunąć z powodu obumarcia. ad.11. Lipa drobnolistna rosnąca na cmentarzu w Ceradzu Kościelnym to jeden z najciekawszych i najcenniejszych pomników przyrody na terenie naszej gminy. Jest ona w dobrym stanie zdrowotnym. Należy tylko bardziej zadbać o otoczenie wokół pomnika (magazynek zniszczonych części nagrobków i krzyży).

STAN: 9 POMNIKÓW POJEDYNCZYCH Uznane przez Radę Gminy w 1995 r. 12. Orzech czarny (Juglans nigra) - park dworski Baranowo 13. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - park dworski Baranowo 14. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park dworski Baranowo I 5. Jesion wyniosły ( Fraxinus excelsior) - park dworski Baranowo I 6. Klon zwyczajny (Acer platanoides) - park dworski Baranowo I 7. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - cmentarz w Ceradzu Kościelnym 18. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - kościół - Ceradz Kościelny 19. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - kościół - Ceradz Kościelny 20. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - kościół - Ceradz Kościelny 21. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - kościół - Ceradz Kościelny 22. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) - park dworski Chyby 23. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) - park dworski Chyby 24. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - park dworski Chyby 25. Wierzba biała (Salix alba ‘Tristis’) - park dworski Chyby 27. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park dworski Chyby 28. Aleja kasztanowa (Aesculus hippocastanum) -17 sztuk, działka nr 109, Chyby 29. Dęby jankowickie (Quercus robur) - l0sztuk, działka nr 3, Jankowice 30. Modrzew europejski (Larix decidua) - park pałacowy Jankowice 31. Modrzew europejski (Larix decidua) – park pałacowy Jankowice 32. Modrzew europejski (Larix decidua) - park pałacowy Jankowice 33. Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera) - park pałacowy Jankowice 34. Cypryśnik blotny (Taxodium distichum) - park pałacowy Jankowice 35. Topola czarna (Populus nigra) - park pałacowy Jankowice 36. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - park pałacowy Jankowice 37. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - park pałacowy Jankowice 38. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - park pałacowy Jankowice 39. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - park pałacowy Jankowice 40. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - park pałacowy Jankowice 41. Dąb szypułkowy (Quercus robur) - park pałacowy Jankowice 42. Dąb szypułkowy (Quercus robur) - park pałacowy Jankowice 43. Dąb szypułkowy (Quercus robur) - park pałacowy Jankowice 44. Dąb szypułkowy (Quercus robur) - park pałacowy Jankowice 45. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Jankowice 46. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Jankowice 47. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Jankowice 48. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Jankowice

50 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

49. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Jankowice 50. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - park dworski Lusowo 51. Klon zwyczajny (Acer platanoides) - park dworski Lusówko 52. Dąb szypułkowy (Quercus robur) - park dworski Lusówko 53. Aleja jesionowo-lipowa - działka nr 313, Lusowo a) klon zwyczajny-Acer platanoides), b) lipa drobnolistna (Tilia cordata), c) jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), d) wierzba biała (Salix alba ‘Tristis’), e) robinia biała (Robinia pseudoacacia), f) brzoza brodawkowata (Betula pendula). 54. Klon jawor (Acer pseudoplatanus) - park dworski Rumianek 55. Orzech czarny (Juglans nigra) - park pałacowy Swadzim 56. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Swadzim 57. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Swadzim 58. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - park pałacowy Swadzim 59. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - park pałacowy Swadzim 60. Wierzba biała (Salix alba ‘Tristis’) - park pałacowy Swadzim

STAN: 45 SZTUK POMNIKÓW POJEDYCZYCH. 1 GRUPA, 2 ALEJE POMNIKOWE

W roku 1996 za pomniki przyrody uznano:

61. Dąb szypułkowy (Quercus robur) - drzewo przydrożne Lusówko 62. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) - drzewo przydrożne Jankowice 63. Robinia akacjowa (Robinia pseudoaccacia) - drzewo przydrożne Jankowice 64. Aleja swadzimska - Swadzim a) lipa drobnolistna (Tilia cordata), b) wierzba biała (Salix alba), c) grusza pospolita (Pyrus comunis).

STAN: 3 SZTUKI POMNIKÓW POJEDYNCZYCH, 1 ALEJA POMNIKOWA

Rok 1997 to:

1. Platany Swadzimskie - Swadzim 2. Aleja Batorowska – Swadzim: a) lipa drobnolistna (Tilia cordata), b) wierzba biała (Salix alba), c) jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). 3. Aleja Pałacowa: a) lipa drobnolistna (Tilia cordata).

STAN: 3 ALEJE POMNIKOWE

51 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

5.1.6. Działania rekomendowane w temacie przyrody ożywionej

Podstawą działań podejmowanych w zakresie ochrony przyrody ożywionej są przepisy wynikające z zapisów Ustawy o ochronie przyrody- tekst jednolity z 2004 r. z późniejszymi zmianami oraz Prawa ochrony środowiska. Ważnym elementem prawnym w przedmiotowej dziedzinie jest dyrektywa UE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu pewnych planów i programów na stan środowiska mająca na celu zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony środowiska w przygotowaniu i wdrażaniu planów i programów zrównoważonego rozwoju.

Za główne zadania POŚ w zakresie ochrony przyrody ożywionej uznano: · zapewnienie istnienia odpowiednich obszarów funkcjonalnych w Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego, · sporządzenie nowych planów ekofizjologicznych pozwalających na bieżące monitorowanie posiadanych zasobów przyrodniczych, · ochrona i rozwój istniejących form ochrony przyrody, · tworzenie zwartych kompleksów zieleni, · budowa i odbudowa zbiorników retencyjnych · edukacja ekologiczna w przedmiotowym temacie. Dzięki realizacji powyższych zadań gmina Tarnowo Podgórne w swoich działaniach zapewni : dalszą ochronę, utrzymanie i rozwój terenów zadrzewionych i cennych przyrodniczo, a co za tym idzie podniesienie atrakcyjności wizerunku gminy, przeciwdziałanie degradacji różnorodności biologicznej, zwiększenie zdolności retencyjnej terenów rolnych, poprzez tworzenie pasów zieleni zabezpieczających przed erozją, regulującą stosunki wodne w glebie a także zabezpieczającą spływ zanieczyszczeń z pól.

52 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______6. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO 6.1. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Duże zagrożenie dla jakości powietrza atmosferycznego stanowią skupiska źródeł niskiej emisji gazów i pyłów z terenów zabudowy mieszkaniowej (sezon grzewczy), z zakładów przemysłowych i rzemieślniczych oraz dróg szybkiego ruchu o dużym natężeniu pojazdów szczególnie trasa krajowa 92.

6.1.1. Główne źródła zanieczyszczenia powietrza Skład powietrza atmosferycznego podlega istotnym zmianom okresowym w wyniku wprowadzania do przyziemnej warstwy zanieczyszczeń gazowych i pyłowych pochodzących z emitorów przemysłowych i komunalnych. Z danych publikowanych przez WIOŚ ogólna ilość pyłów jest szacowana na 1202,67 t/rok, gazów 31141,9 t/rok. Największa koncentracja emitorów występuje w Tarnowie Podgórnym oraz na linii Baranowo – Kiekrz. W sposób znaczący tego typu negatywne skutki zanieczyszczeń występują w okresach bezwietrznych oraz przy wiatrach wschodnich. Stwierdzono, iż 67% emitowanych zanieczyszczeń jest odprowadzanych w kierunku wsch. i pd.– wsch. Ważnymi źródłami zanieczyszczenia powietrza są także motoryzacja, hałdy odpadów, transport materiałów sypkich, zniszczona i pozbawiona roślinności gleba, paleniska domowe i kotłownie ogrodnicze. Na badanym terenie zanotowano we wszystkich miejscowościach kominy małych zakładów produkcyjnych, palenisk komunalnych i ogrodniczych, charakteryzujące się zbyt małą wysokością, niską prędkością wypływu spalin i brakiem jakichkolwiek urządzeń oczyszczających. Składowisko odpadów w Rumianku wyposażone jest w instalację do ujmowania powstającego z beztlenowego rozkładu odpadów biogazu, jednakże ze względu na małą ilość gazu instalacja nie jest wykorzystywana, a biogaz spalany jest za pomocą pochodni. Bliskie położenie giełdy samochodowej spowodowało rozwój usług lakierniczych, wulkanizacyjnych i naprawczych. To także powoduje niekontrolowaną emisję zanieczyszczeń do powietrza

6.1.2. Stan powietrza atmosferycznego Na terenie gminy większość podmiotów prowadzących działalność związaną z emisją posiadaj pozwolenia na emisję do powietrza atmosferycznego. Można przyjąć , że sytuacja jest w pełni uporządkowana. Oprócz tego negatywny wpływ ma przebiegająca przez teren trasa nr 92 (spaliny samochodowe). Teren gminy nie jest objęty lokalnym monitoringiem, nie są prowadzone pomiary stanu powietrza atmosferycznego, w związku z tym nie ma podstaw do oszacowania stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Na podstawie dostępnych opracowań WIOŚ można przyjąć, że emisja zanieczyszczeń dla gminy Tarnowo Podgórne wyniosła:

53 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Tabela 15 Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego ( dane z raportu WIOŚ za rok 2005)

1. Dwutlenek azotu 12,5-20 µg/m3

2. Dwutlenek saiarki 0-6 µg/m3 3. Pył zawieszomy 21 µg/m3

Na całym obszarze województwa wielkopolskiego w ostatnich kilkunastu latach odnotowano spadek emisji podstawowych zanieczyszczeń do atmosfery dzięki zwiększeniu redukcji pyłów w odpowiednich instalacjach, nowym technologiom, zmianom nośnika energii z węgla na gaz ziemny. Gmina Tarnowo Podgórne posiada sieć gazową o łącznej długości 201,4 km i ma blisko 2000 przyłączy jest ona w 100% zgazyfikowania, pomimo że nie dysponuje instrumentami finansowo-prawnymi nakłaniającymi mieszkańców do zmiany instalacji grzewczych w ostatnich latach nastąpiła bardzo znaczna poprawa polegająca na modyfikacji przydomowych kotłowni – zmiana nośnika energii grzewczej. W gminie Tarnowo Podgórne istnieje jednak obowiązek podłączenia wszystkich nowych inwestycji do sieci gazowej. Ważnym elementem poprawy jakości powietrza było także ograniczenie emisji z sektora komunalnego polegające na modernizacji kotłowni w budynkach komunalnych, oświatowych i użyteczności publicznej oraz wprowadzeniu izolacji termicznej budynków w związku z powyższym należy uznać, że jakość powietrza na terenie gminy nie ma negatywnego wpływu na ochronę zdrowie i ochronę roślin.

6.1.3. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony powietrza

W świetle obowiązującego prawa Gmina nie posiada uprawnień bezpośrednio wykonawczych, lecz może realizować zadania o charakterze zobowiązująco - reglamentacyjnym. Działania w tym obszarze określają przepisy zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska i ustaw bezpośrednio z nią powiązanych. Do ich zapisów przeniesiono przepisy mające na celu kontrolę i za pobieganie skarżeniu powietrza wynikające z dyrektyw unijnych. Zadaniem gminy jest natomiast podejmowanie działań zmierzających do redukcji emisji niskiej polegające na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb mieszkańców w zakresie zaopatrzenia w energię cieplną i gaz, oraz propagowanie źródeł energii odnawialnej i alternatywnej względem tradycyjnych nośników energii. Program Ochrony Środowiska rekomenduje następujące zadania mające na celu ochroną powietrza : · edukację na rzecz zmiany nośników energii, używanych dla celów grzewczych, · rozbudowę sieci gazowniczej na terenach nowo wyznaczonych pod aktywizację gospodarczą i budownictwo mieszkaniowe, · monitorowanie poziomu zanieczyszczeń komunikacyjnych ( nr 92 ) oraz terenów aktywizacji gospodarczej, · pozyskiwanie od uprawnionych instytucji zajmujących się monitoringiem tj. WIOŚ wyników badań pomiarów emisji gazów i pyłów wykonywanych na terenach

54 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

bezpośrednio terenie gminy Tarnowo Podgórne. Powyższe działania są zgodne z opracowanym Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2002-2010, który jako główne cele zakłada: eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach, korzystanie z proekologicznych nośników energii, ograniczenie emisji ze środków transportu. Podjęte kroki przyczynią się do kontroli wielkości emisji mającej na celu oszacowanie zagrożeń wynikających z podwyższenia stężeń substancji szkodliwych zawartych w powietrzu i ograniczenia zanieczyszczeń powietrza wynikających z emisji niskiej.

55 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

7. KLIMAT AKUSTYCZNY 7.1. GŁOWNE ŹRÓDŁA EMISJI HAŁASU Najważniejszym źródłem emisji hałasu jest ruch samochodowy wzdłuż trasy krajowej E-92. Oprócz tego istotny wpływ na klimat akustyczny ma sąsiadujące z terenem gminy lotnisko cywilne Ławica znajdujące się w gminie Poznań oraz tor ”Poznań” w stosunku do którego prowadzone jest postępowanie mające na celu ograniczenie uciążliwości akustycznej.

7.1.1. Natężenie hałasu

Decydujący wpływ na klimat akustyczny gminy Tarnowo Podgórne mają środki transportu samochodowego, lotniczego, zakłady przemysłowe oraz sąsiedztwo Toru Poznań. Trasa krajowa nr 92 łącząca Berlin a Warszawą ze względu na duże natężenie ruch generuje wysoki poziom hałasu do środowiska. Znajdująca się w pobliżu zabudowa mieszkaniowa narażona jest na hałas znaczenie przekraczający dopuszczalne normy. Strefa oddziaływania akustycznego trasy E-92 wynosi około 100 m w porze dziennej i 200 m w porze nocnej. We wrześniu 2007 r. na zlecenie Urzędu Gminy dokonano pomiary akustyczne mające na celu sprawdzenie oddziaływania trasy krajowej na zabudowę mieszkaniową. Uzyskane wyniki badań wykazały , że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 (Dz.U z 2007r. nr 120 poz.826) w punkcie pomiarowym w miejscowości Baranowo występują naruszenia standardów akustycznych obowiązujących dla pory nocnej i dziennej. Przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu w porze dziennej wyniosło 8,7 dB, natomiast w porze nocnej 13,6 dB. Wyniki pomiaru kształtowały się następująco :

Tabela 16 Wyniki pomiarów akustycznych wykonane na zlecenie Urzędu Gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy)

Lp. Godz. pomiaru Równoważny poziom Max. poziom Min, poziom dźwięku dB dźwięku dB dźwięku dB PORA DZIENNA (6 00- 22 00) 1 8 00- 9 00 68,9 77,2 56,6 2 9 00- 10 00 69,1 76,0 58,1 3 10 00- 11 00 68,6 75,9, 60,7 4 11 00-12 00 69,3 78,5 57,9 5 12 00-13 00 68,9 77,0 57,4 6 13 00-14 00 68,8 81,8 62,5 7 14 00-15 00 69,5 77,0 58,4 8 15 00-16 00 70,0 76,4 60,8 9 16 00-17 00 70,4 83,1 61,3 10 17 00-18 00 69,6 80,5 60,4 11 18 00-19 00 68,6 79,2 59,3 12 19 00-20 00 67,8 75,6 58,7 13 20 00-21 00 67,1 74,2 58,1 14 21 00-22 00 66,3 73,9 57,2 Wartość średnia 68,7

PORA NOCNA (22 00 – 6 00 )

56 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

14 22 00-23 00 63,9 73,4 39,4 15 23 00-24 00 63,5 76,0 42,0 16 24 00-01 00 63,1 77,1 46,7 17 01 00-02 00 64,0 76,9 41,0 Wartość średnia 63,6

Inne trasy przebiegające przez teren gminy także stwarzają uciążliwości akustyczne do których zaliczamy drogi wojewódzkie: nr 184 Baranowo – Szamotuły i nr 307 Poznań – Nowy Tomyśl. Pomimo znacznie mniejszego natężenia ruchu samochodów w porównaniu z trasą krajową E-92 ich oddziaływanie akustyczne ocenia się na 30 m w porze dziennej i 60 m w porze nocnej. W chwili obecnej nie planuje się budowy ekranów akustycznych wzdłuż trasy krajowej 92, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami następuje to w momencie modernizacji danego odcinka. Bezpośrednie sąsiedztwo miejscowości położonych we wschodniej części gminy z lotniskiem Ławica stwarza znaczące uciążliwości dla zamieszkującej tam ludności. Uciążliwość lotniska występuje przede wszystkim na terenach zabudowy mieszkaniowej usytuowanej na linii startów i lądowań samolotów lotniska. Jednak możliwości ograniczenia oddziaływania akustycznego są znikome. Kolejnym po komunikacji czynnikiem pogarszającym klimat akustyczny jest przemysł, jednak jego oddziaływanie jest znacznie mniejsze. Lokalizacja dużych zakładów jest na terenach przeznaczonych pod aktywizację gospodarczą z dala od zabudowy mieszkaniowej. Większy problem stanowią zakłady rzemieślnicze zlokalizowane w gęstej zabudowie mieszkaniowej, szczególnie w miejscowościach Przeźmierowo i Baranowo. Ostatnim czynnikiem pogarszającym klimat akustyczny jest tor „Poznań” należący do Automobilklubu Wielkopolski. Od 2000 roku wobec użytkownika toru prowadzone jest postępowanie administracyjne, mające na celu wykonanie zabezpieczeń przeciwhałasowych, obniżających poziom dźwięku na granicy zabudowy mieszkaniowej Przeźmierowa mieszczącej się przy ulicach: Krańcowej, Magazynowej i Rzemieślniczej, do obowiązujących normatywów akustycznych. Pomimo wydanych stosownych decyzji przez Urząd Miasta w Poznaniu, zgodnie z kompetencjami obowiązek nie został wykonany ze względu na procedurę odwoławczą przysługującą stronie postępowania, a co za tym idzie nie nastąpiła redukcja hałasu do środowiska. Ostatnie lata to znaczne natężenie uciążliwości spowodowane szczególnie jazdami komercyjnymi motocykli oraz zwiększoną ilością zawodów motorowych. Prowadzony jest także monitoring hałasu emitowanego przez tor „Poznań” Wyniki pomiarów wykazują ciągłe przekroczenia dopuszczalnych norm.

7.1.2. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony przed hałasem

Jako główne cele POŚ w dziedzinie ochrony przed hałasem rekomenduje się: · identyfikowanie źródeł hałasu, · monitorowanie przekroczeń dopuszczalnych norm, · w miarę potrzeby tworzenie ekranów dźwiękochłonnych i stref ochronnych,

57 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

· eliminowanie uciążliwości drogą administracyjną

Rekomendowane działania są zbieżne z Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2002-2010 który jako główny cel założył opracowanie planów akustycznych poszczególnych terenów wraz z prowadzenie kontroli w zakresie emisji hałasu do środowiska.

58 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______8. UCIĄŻLIWOŚCI ZAPACHOWE

8.1. GŁÓWNE ŹRÓDŁA EMISJI ZAPACHÓW

Intensywność uciążliwości zapachowych zależna jest od pory roku. Latem wraz ze wzrostem temperatury ma ona największy wpływ na jakość powietrza, jak również na jakość życia poszczególnych mieszkańców. Powodem uciążliwości na terenie gminy Tarnowo Podgórne są odory występujące w rejonach ferm kurzych, zwierząt hodowlanych (w Chybach, Ceradzu Kościelnym i Lusówku), powstające w związku z nieprawidłowym magazynowaniem odchodów zwierzęcych, złej lokalizacji urządzeń do gromadzenia nawozów naturalnych, działalności gospodarczej poszczególnych firm, spalania odpadów komunalnych w urządzeniach nie przystosowanych do tego celu. Problem są także zapachy pochodzące z firm. Przeszkodą w egzekwowaniu przekroczeń są obecne przepisy Prawa Ochrony Środowiska wynikające z art. 86 w myśl którego Minister właściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, winien określić w drodze rozporządzenia: dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu oraz alarmowe poziomy niektórych substancji w powietrzu, których nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi, warunki w jakich ustala się poziom substancji, takie jak temperatura i ciśnienie, oznaczenie numeryczne substancji, pozwalające na jednoznaczną ich identyfikację, okresy dla których uśrednia się wyniki pomiarów - odrębnie dla dopuszczalnych poziomów substancji i odrębnie dla alarmowych poziomów substancji w powietrzu, zróżnicowane dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu dla poszczególnych obszarów. Jednym z elementów ma być dopuszczalny poziom substancji zapachowych w powietrzu i dopuszczalna częstość przekraczania poziomu substancji zapachowych w powietrzu. Jednak pomimo upływy czasu od chwalenia ustawy rok 2001 przepisy wykonawcze nie weszły w życie, a mimo to na samorządach spoczywa obowiązek przeciwdziałania emisji odorów do środowiska bez przydzielenia im instrumentów prawnych.

8.1.1. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony przed odorami

POŚ jako główne zadania rekomendowane w ochronie powietrza przed odorami uznaje: · dążenie do likwidacji uciążliwych ferm na terenach wyłączonych z pod produkcji rolnej, · lokalizacja i prawidłowe składowanie obornika i kompostu zgodnie z zapisami regulaminu szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku w Gminie · egzekwowanie zasady, że na inwestorze spoczywa obowiązek minimalizacji uciążliwości u źródła, · rozdział funkcji zagospodarowania terenów aktywizacji gospodarczej i działalności rolniczej z zabudową mieszkaniową, · zapobieganie spalaniu odpadów komunalnych w urządzeniach nie przystosowanych do tego typu procesów. Proponowane działania w POŚ mają na celu ograniczenie uciążliwości zapachowych w środowisku oraz poprawę jakości życia mieszkańców gminy.

59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______9. POLE ELEKTROMAGNETYCZNE 9.1. ŹRÓDŁA POLA ELKTROMAGNETYCZNEGO

Na terenie gminy funkcjonują dwa radary obsługujące lotnisko cywilne na Ławicy oraz dziesięć stacji przekaźnikowych telefonii komórkowej. Oprócz tego lokalne przekroczenia natężenia pola magnetycznego powodują linie przesyłowe wysokiego napięcia.

9.1.1. Wykaz obiektów będących źródłem pól elektromagnetycznych w gminie Tarnowo Podgórne Źródłami promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego są min. stacje bazowe telefonii komórkowej oraz stacja radiolokacyjna radarów AVIA C i radaru metrologicznego zlokalizowana w Wysogotowie. W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowych z uwagi na wysokość masztów ponad 40 m oraz ich niską moc ustalono, że ewentualny obszar niekorzystnego oddziaływania tych urządzeń występuje do 25 m wokół nich i tylko na wysokości samych anten. Wobec powyższego nie mają one wpływu na zdrowie ludzi. Na terenie gminy Tarnowo Podgórne zlokalizowano anteny telefonii komórkowej w następujących miejscowościach: Przeźmierowo, Rumianek, Swadzim, Tarnowo Podgórne, Baranowo . Nowa lokalizacja związana jest z rozwojem telefonii komórkowej oraz powstawaniem nowych operatorów sieci, stąd trudno przewidzieć na jakim terenie gminy powstaną nowe urządzenia. Innymi źródłami promieniowania są linie energetyczne. Przez teren gminy przebiegają następujące linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia: - linia 110 kV Plewiska - Tarnowo Podgórne – Szamotuły, - linia 110 kV Plewiska – Pniewy, - linia 220 kV Plewiska – Żydowo, - linia 220 kV Plewiska – Czerwonak, - linia 400 kV Plewiska – Krajnik. Teren gminy Tarnowo Podgórne zasilany jest ze stacji 110/15 kV zlokalizowanej w Górze oraz ze stacji znajdujących się poza granicami gminy, a mianowicie stacji Kiekrz, Poznań- Pogodno i Opalenica. Istnieje potrzeba budowy GPZ i modernizacji kilku stacji transformatorowych 15/0,4 kV. Sieć średniego napięcia 15 kV zasilająca stacje transformatorowe 15/0,4 kV jest w przeważającej części napowietrzna. Przy pomocy stacji 15/0,4 kV średnie napięcie jest transformowane na niskie napięcie 380 i 220V, a więc takie, na jakim pracują urządzenia odbiorcze większości konsumentów energii elektrycznej. Przez teren gminy przebiegać będzie linia wysokiego napięcia 400 kV relacji Plewiska – Mogilno – Bydgoszcz. Przebieg linii opracowany został przez Biuro Studiów i Projektów Energetycznych „Energoprojekt” Poznań. Uzgodniona przez gminę trasa linii 400 kV po stronie zachodniej od istniejących linii 220 kV przebiega w tym samym korytarzu, co planowana „obwodnica zachodnia”. Wymagane jest opracowanie szczegółowe w skali 1:1000, które wyjaśni czy możliwe jest prowadzenie linii 400 kV i „obwodnicy zachodniej” po

60 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______stronie zachodniej istniejących linii 220 kV lub zaistnieje konieczność prowadzenia linii 400 kV po stronie wschodniej istniejących linii wysokiego napięcia. Przez południową część gminy przebiega pas łączności teleradiowej Poznań (Piątkowo) - Bolewice o szerokości 500 m do przekazywania sygnałów telewizyjnych i radiowych oraz telefonii wielokrotnej. W pasie tym obowiązują ograniczenia wysokości zabudowy, które uzgadniać należy z Zakładem Radiokomunikacji i Teletransmisji w Poznaniu. Znaczący problem emisji pola elektromagnetycznego w gminie Tarnowo Podgórne stanowi stacja radiolokacyjna radarów AVIA C i radaru metrologicznego zlokalizowana w Wysogotowie, dla których Rada Powiatu w 2000 roku uchwałą wprowadziła obszar ograniczonego użytkowania, mający na celu ochronę zdrowia osób tam zamieszkujących i przebywających. W wyniku wprowadzonych ograniczeń ustanowiono: - obszar całkowitego zakazu zabudowy w promieniu 50 m od radaru, - w promieniu od 50 m do 350 m od radarów obszar zakazu zabudowy, z możliwością odstępstwa pod warunkiem uprzedniego przeprowadzenia pomiarów elektromagnetycznych promieniowania niejonizującego i określenia szczegółowych warunków zabudowy dla konkretnej lokalizacji, - w promieniu od 50 m do 1200 m od radarów wprowadzono ograniczenie wysokości zabudowy do 12 m od poziomu posadowienia wieży radaru tzn. do 101 m n.p.m. Uchwalony obszar ograniczonego użytkowania wokół radarów wymógł na gminie wprowadzenie ograniczeń w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dotyczących ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Ze względu na dużą koncentrację urządzeń telefonii komórkowej od 2007 roku zdecydowano się na monitorowanie pół elektromagnetycznych na terenie gminy Tarnowo Podgórne w miejscowościach Przeźmierowo i Rumianek. Monitoring pól elektromagnetycznych realizowany jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. nr 221, poz. 1645). Zgodnie z powyższym rozporządzeniem monitoring pól elektromagnetycznych polega na wykonywaniu w cyklu trzyletnim pomiarów natężenia składowej elektrycznej pola w 135 (po 45 na rok) punktach pomiarowych rozmieszczonych równomiernie na obszarze województwa. Punkty wybiera się w miejscach dostępnych dla ludności usytuowanych: Ø w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50tysięcy,w pozostałych miastach, Ø na terenach wiejskich. Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne. W roku 2007 i 2008 uzyskano następujące wyniki:

61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Rok 2007 Tabela 17 Wyniki monitoringu pół elektromagnetycznych na terenie gminy Tarnowo Podgórne. Rok 2007 (dane urzędu gminy) Punkt Pomiarowy Maksymalna mierzalna wartość składowa elektryczna pola Przy zastosowaniu sondy Przy zastosowaniu sondy PMM EP408 PMM EP105 1 Przeźmierowo ul. Krańcowa 9 Poniżej czułości sondy 0,2 V/m 2 Przeźmierowo ul. Krańcowa 17 Poniżej czułości sondy 0,5 V/m 3 Przeźmierowo ul. Kościelna 35 Poniżej czułości sondy 0,1V/m Przeźmierowo zbieg 1,2 V/m 1,1V/m 4 ul.Modrzew2iowej i Sosnowej 5 Przeźmierowo ul. Modrzewiowa 1,21V/m 1,1 V/m 24 Uwaga Punkty Pomiarowe Ne 1,2,4, i 5 znajdowały się w pobliżu poszczególnych stacji bazowych , punkt nr 3 pomiędzy dwoma stacjami

Rok 2008 Tabela 18 Wyniki monitoringu pół elektromagnetycznych na terenie gminy Tarnowo Podgórne. Rok 2008 (dane urzędu gminy) Punkt Pomiarowy Maksymalna mierzalna wartość składowa elektryczna pola Przy zastosowaniu sondy Przy zastosowaniu sondy PMM EP408 PMM EP105 1 Przeźmierowo ul. Krańcowa 5 Poniżej czułości sondy 0,2 V/m 2 Przeźmierowo ul. Krańcowa 17 Poniżej czułości sondy 0,6 V/m 3 Przeźmierowo ul. Krańcowa 23 0,8 V/m 0,9 V/m 4 Przeźmierowo ul. Krańcowa 29 1,2 V/m 0,8 V/m 5 Przeźmierowo ul. Krańcowa 31 Poniżej czułości sondy 0,5 V/m 6 Przeźmierowo ul. Magazynowa Poniżej czułości sondy 0,5 V/m 19 7 Przeźmierowo ul. Magazynowa 1,0 V/m 1,2 V/m 11a 8 Przeźmierowo ul. Rynkowa 4 Poniżej czułości sondy 1,2 V/m 9 Przeźmierowo ul. Rynkowa 6 Poniżej czułości sondy 0,6 V/m 10 Rumianek ul. Nowa 9 Poniżej czułości sondy 0,2 V/m Uwaga! Zakres sond użytych w pomiarach wynosi: EP 105 częstotliwość 0,1-1000 (Mhz) EP 408 częstotliwość od 1 MHz do 40Ghz

Jako końcowy wynik w punktach pomiarowych wszystkich pomiarów przyjęto wartość najwyższą zapisaną w karcie zapisów z pomiarów pól elektromagnetycznych.

Uwaga: Celem pomiarów było wyłącznie określenie poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku w miejscach dostępnych dla ludności. Nie było natomiast celem pomiarów określenie wpływu poszczególnych obiektów emitujących fale elektromagnetyczne na poziom pól w środowisku. Uzyskane wyniki nie mogą stanowić podstawy do wnioskowania o wielkości emisji pól elektromagnetycznych ze źródeł (obiektów) znajdujących się w pobliżu miejsc, w których realizowano pomiary.

62 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

9.1.2. Poziom emisji promieniowania

Dzięki wprowadzonemu monitoringowi od roku 2007 poziom pola elektromagnetycznego na terenie gminy jest znany. Dzięki wykonanym pomiarom wiadomo że występujące pole elektromagnetyczne występujące na terenach zabudowy mieszkaniowej nie stanowi żadnego zagrożenia. Przeprowadzone pomiary nie wykazały , w żadnym z punktów pomiarowych , występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych . zamierzony poziom natężenia składowej elektrycznej pola jest wielokrotnie niższy od poziomów dopuszczalnych. Poziom dopuszczalny dla zakresu częstotliwości pracy stacji bazowej telefonii komórkowej wynosi 7 V/m. Natomiast najwyższy zmierzony poziom natężenia pola we wszystkich pomiarach wyniósł 1,2 V/m.

9.1.3. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym

W gminie Tarnowo Podgórne nie przewiduje się wprowadzania działań mających na celu redukcję emisji promieniowania ponieważ nie stwierdzono żadnych przekroczeń. Działania rekomendowane w POŚ sprowadzać się mają do: · identyfikowania źródeł promieniowania elektromagnetycznego, · prowadzenia ich aktualnego rejestru. · w przypadku montażu nowych urządzeń prowadzenia monitoringu pola elektromagnetycznego dla terenów zabudowy mieszkaniowej Realizacja powyższych działań umożliwi ewentualne rozpoznanie zagrożenia promieniowaniem elektromagnetycznym

63 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______10. POWIERZCHNIA ZIEMI KRAJOBRAZ 10.1. PRZYCZYNY PRZEKSZTAŁCEŃ POWIERZCHNI ZIEMI

Degradacja pedosfery (naturalnej powłoki glebowej, stanowiącej podstawowe środowisko życia różnych organizmów żywych powstałej w wyniku długotrwałych skomplikowanych procesów) i antropogeniczne przekształcenia rzeźby terenu zachodzi najczęściej wskutek: - wzrostu chemizacji gleb przez rolnictwo, - zmniejszenia powierzchni ogólnej gleb w wyniku przeznaczenia jej na cele nierolnicze (postępująca urbanizacja – nowa zabudowa mieszkaniowa, przemysłowa, rekreacyjna oraz infrastruktura drogowa), - erozji wodnej i wietrznej (najbardziej narażone obszary na ten rodzaj degradacji to wszystkie grunty orne o nachyleniu powyżej 6°, a więc zbocza rynien i obniżeń dolinnych mocno nachylone), - eksploatacji złóż surowców mineralnych.

10.1.1. Zmiany w rzeźbie i powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej i glebach Na terenie gminy znajdują się trzy udokumentowane złoża gazu ziemnego: Młodasko, Jankowice i Ceradz Dolny, położone przy zachodniej granicy oraz częściowo na terenach sąsiednich gmin: Kaźmierz i Duszniki. Złoże gazu ziemnego zakwalifikowano sozologicznie jako niekolizyjne. Obecnie eksploatowane jest wyłącznie złoże w Ceradzu Kościelnym. Wyrobiska kruszyw pospolitych, zgodnie z ewidencją, są zlokalizowane w miejscowościach: Batorowo i Sierosław. Pozostałe zlokalizowane w Wysogotowie, Swadzimiu, Sadach, Lusowie, Lusówku, Rumianku, Górze, Jankowicach, Ceradzu Kościelnym, Zakrzewie nie są eksploatowane. Wszystkie złoża są złożami czwartorzędowymi, pokładowymi, wodnolodowcowymi, częściowo zawodnionymi, a kopalinami są: piasek o zmiennej granulacji oraz piasek ze żwirem. Obecnie eksploatowane złoża posiadają ważne koncesje na wydobywanie kopalin. Na terenie gminy Tarnowo Podgórne wstępnie rozpoznane zostały dwa złoża torfu, które zakwalifikowano jako złoża o zasobach szacunkowych, a sozologicznie jako nie kolizyjne. Złoża te nie są aktualnie eksploatowane. W okresie poprzedzającym sporządzenie pierwotnego Programu ochrony środowiska (rok 2004), podczas prac terenowych prowadzonych przez administrację samorządową na obszarze gminy Tarnowo Podgórne zarejestrowano, poza wyrobiskami w obrębie udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego, siedem „dzikich” punktów eksploatacyjnych: sześć kruszywa naturalnego i jeden torfu. Dzięki podjętym działaniom w trybie administracyjnym udało się je wszystkie zlikwidować i doprowadzić do rekultywacji terenu. Przekształcenia pedosfery zachodzą również wskutek zmniejszenia powierzchni ogólnej gleb, w wyniku przeznaczenia jej na cele nierolnicze oraz erozji wodnej. Przeznaczenie gleb na cele nierolnicze jest coraz powszechniejsze, a zmiany struktury użytkowania gruntów wynikają z potrzeby rozwoju funkcji osadniczej oraz infrastruktury technicznej. Wraz

64 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______z intensyfikacją budownictwa mieszkaniowego pojawiła się potrzeba budowy dróg dojazdowych lub polepszenia ich jakości. W związku z tym utwardzono wiele nowych odcinków i udrożniono odcinki nieprzejezdnych dróg gruntowych. Problematyka erozji występuje na gruntach rolnych o nachyleniu powyżej 6o, a więc w strefie zboczowej. Uruchomienie procesów erozyjnych jest spowodowane przez nieodpowiednią orkę, nieodpowiednie zagospodarowanie terenu, naruszenie stateczności zboczy, czy rozszerzanie półek jeziornych.

10.1.2. Ochrona powierzchni ziemi

Ochrona powierzchni ziemi polega min. na: Ø bieżącym likwidowaniu zidentyfikowanych miejsc nielegalnego składowania odpadów, odpadów porzuconych przez niezidentyfikowanych sprawców. Problem dotyczy głównie terenów mniej uczęszczanych, obrzeży lasów, dróg o mniejszym natężeniu ruchu i terenów peryferyjnych położonych zwykle w niewielkim oddaleniu od osiedli i domostw Nielegalne wysypiska odpadów po uzyskaniu informacji są likwidowane przez firmę, z którą gmina podpisała umowę na wykonywanie tego rodzaju usług. Gmina posiada program selektywnej zbiórki odpadów, który funkcjonuje już od roku 1996 . W chwili obecnej selektywna zbiórka odpadów na terenie gminy Tarnowo Podgórne oparta jest na systemie „ u źródła” - stojaki do segregacji na posesjach oraz worki do segregacji. W chwili obecnej ponad 3000 nieruchomości zostało wyposażonych w urządzenia służące do selektywnej zbiórki „u źródła” i zapotrzebowanie na dalsze cały czas rośnie. Selektywna zbiórka obejmuje następujące frakcje: - opakowania szklane - papier i tektura - tworzywa sztuczne w tym PET Od 2008 roku selektywną zbiórkę rozszerzono o frakcję „bio” Ø rekultywacji wyrobisk oraz zapobieganiu nielegalnemu wydobyciu kruszywa. Największe dzikie wyrobisko zlokalizowane w Baranowie o powierzchni ok. 1 ha w latach 1996 – 1999 zostało zrekultywowane. Wypełnienie stanowiły: gruz, ziemia i materia organiczna. Teren porośnięty jest roślinnością spontaniczną. W przyszłości przewiduje się nasadzenia parkowe. Prowadzona na terenie gminy eksploatacja kruszywa naturalnego z udokumentowanych złóż nie ma szkodliwego wpływu na środowisko przyrodnicze. Powstające w wyniku eksploatacji trwałe przekształcenie powierzchni ziemi jest zagospodarowywane poprzez rekultywację w kierunku wodnym lub przywracane na cele rolnicze .

10.1.3. Ochrona powierzchni biologicznie czynnej W wyniku intensywnie tworzonej infrastruktury przemysłowej i zabudowy mieszkaniowej, a także eksploatacji kopalin, zmniejszeniu i zdegradowaniu ulega powierzchnia biologicznie czynna. Degradacji ulegają także gleby, które wskutek pylenia z odkrytej powierzchni wyrobisk zmieniają swoje właściwości fizyko-chemiczne. Gmina obecnie nie prowadzi działań ochronnych.

65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

10.1.4. Źródła obniżania walorów krajobrazu Do głównych czynników obniżających walory krajobrazu należy monokulturowe rolnictwo wielkoobszarowe, tereny o silnej koncentracji przemysłu, miejsca eksploatacji kopalin oraz składowisko odpadów komunalnych w Rumianku przewidziane do rekultywacji w 2009 roku. Krajobraz gminy z jednej strony jest kształtowany przez monotonne, płaskie powierzchnie zajmowane przez rolnictwo, przeplatane niewielką ilością zakrzewień i zadrzewień śródpolnych, z drugiej silny element kontrastowy stanowi krajobraz wzdłuż trasy E-92 kształtowany przez istniejące obiekty przemysłowe oraz szczególnie negatywnie wpływające na walory krajobrazowe plansze reklamowe. Wpływ na krajobraz mają także wyrobiska kruszyw pospolitych.

10.1.5. Przeciwdziałanie obniżeniom walorów krajobrazu Rekultywowane w kierunku wodnym wyrobiska podwyższają zróżnicowanie krajobrazu, a tym samym wpływają pozytywnie na jego wartość. Tworzenie i odbudowa parków gminnych i dworskich stanowi także bardzo ważny element poprawy walorów krajobrazowych. Znaczący wpływ wywiera mała retencja oraz zagospodarowanie terenów wokół jeziora Lusowskiego. Bardzo istotne działania podejmowane w tym zakresie to stały monitoring dzikich wysypisk śmieci i ich likwidacja oraz nadzór na terenami leśnymi.

10.1.6. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi i krajobrazu. POŚ jako główne zadania rekomendowane w ochronie powierzchni ziemi i krajobrazu uznaje: · prowadzenie pełnej ewidencji nielegalnych wysypisk odpadów, · likwidację bezpośrednio po lokalizacji wysypiska wraz z rekultywacją gruntów, · rozwój selektywnej zbiórki odpadów z uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych, · przeciwdziałanie niekontrolowanemu wydobywaniu kopalin, · renowacje stawów wiejskich, · mała retencja · urządzanie nowych i rekonstrukcja starych terenów zieleni i parków · rekultywację kopalni kruszyw na cele rekreacyjne, · uporządkowanie terenów leśnych będących we władaniu gminy · urządzanie terenów zieleni izolacyjnej dla obszarów aktywizacji gospodarczej, · dbałość o obszary ustawowo chronione Proponowane powyżej zadania na terenie gminy mają na celu zapobieganie degradacji powierzchni ziemi poprzez zanieczyszczanie odpadami niejednokrotnie niebezpiecznymi. Racjonalne wykorzystywanie znajdujących się pokładów kruszyw oraz tworzeniu nowych miejsc wypoczynku i rekreacji przyczynia się eliminowania negatywnego oddziaływania na środowisko. Jednocześnie tworzenie nowych terenów zieleni ma znaczący wpływ na zrównoważony rozwój gminy. Dbałość o tereny leśne daje społeczności lokalnej możliwość korzystania z walorów krajobrazowych jednocześnie służy w znaczący sposób ochronie powierzchni ziemi.

66 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______11. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE 11.1. Wody powierzchniowe Z układu głównych cieków powierzchniowych wynika, iż występują tu dwa kierunki odwodnienia. Pierwszy obejmuje cieki płynące w kierunku północnym ku Warcie, drugi wyznaczają cieki płynące na południe w kierunku Kanału Obry. Dynamika wahań stanów wody i przepływów w ciekach jest zmienna w czasie i przestrzennie zróżnicowana. Reżim zasilania należy zaliczyć do deszczowego i deszczowo-roztopowego z jednym maksimum i jednym minimum. Omawiany obszar należy w całości do dorzecza Warty. Przebiega przez ten teren dział wodny IV rzędu, który zaznacza się dobrze w rzeźbie terenu. Charakterystyczną cechą jest występowanie wielu obszarów bezodpływowych oraz bardzo dużej ilości zagłębień bezodpływowych i chłonnych (okolice Sadów, na pn. i pn.-zach. od Tarnowa Podgórnego). Obszar ten odwadniają rzeki płynące w zlewni bezpośredniej Warty (Sama, Samica). Niewiele cieków ma charakter okresowy. Znaczna ilość małych cieków została pogłębiona i połączona rowami melioracyjnymi, przez co uzyskano włączenie dużych obszarów, uprzednio bezodpływowych, do systemów odwodnionych większych rzek. Rzeka Sama stanowi lewobrzeżny dopływ Warty. Całkowita długość cieku wynosi 44,2 km, a powierzchnia zlewni 448,4 km2. W górnym biegu rzeka płynie na zachód polodowcową rynną, w której leży Jezioro Lusowskie (jezioro to stanowi źródło rzeki Samy), a następnie wąską, zabagnioną doliną na północ, m.in. przez miejscowości Jankowice, Kaźmierz, Szamotuły, Obrzycko. Pod względem administracyjnym poszczególne fragmenty zlewni wchodzą w skład gmin: Tarnowo Podgórne, Kaźmierz, Szamotuły, Pniewy, Ostroróg, Oborniki, Rokietnica i Obrzycko. Głównymi dopływami Samy są: lewobrzeżne Kanał Bytyński (dopływ z Jeziora Bytyńskiego) i Struga z Otorowa; prawobrzeżny: Strumień Przybrodzki (dopływ z Jeziora Pamiątkowskiego). Mając na uwadze jakość wód Samy gmina Tarnowo Podgórne przystąpiła do Porozumienia Komunalnego Dorzecza Rzeki Samy. Celem porozumienia była ochrona wód całego dorzecza według wspólnie przyjętego planu zakładającego identyfikację i ograniczenie zanieczyszczeń przenikających do wód rzeki. W wyniku ustaleń na terenie gminy zostały podjęte następujące zadania: - wzmożono kontrolę gospodarki wodno- ściekowej na terenach leżących w zlewni rzeki Samy, - wybudowano nowoczesną oczyszczalnię ścieków w Tarnowie Podgórnym, - pobudowana kanalizację sanitarną na terenach zlewni. Drugim pod względem ważności w odwodnieniu ciekiem jest południkowy dopływ Samy – Struga Jankowicka, która wraz z systemem rowów melioracyjnych wykorzystuje rynnowe zagłębienia. W obszarze źródliskowym Strugi występuje las liściasty, natomiast wzdłuż cieku znajdują się tereny podmokłe, użytkowane jako łąki. Inne cieki, to krótkie, kilometrowe lub nieco dłuższe cieki bez nazwy, wykorzystujące niewielkie zagłębienia rynnowe i wpadające do Jeziora Lusowskiego lub do rzeki Samy. Wiele małych cieków zostało pogłębionych i połączonych rowami melioracyjnymi. Jezioro Lusowskie – powierzchnia 121,9 ha, objętość – 10479,9 tys. m3, głębokość

67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______maksymalna – 19,5 m, średnia – 8,6 m; klasa czystości – II; kategoria podatności na degradację – II. Powierzchnia zlewni całkowitej (z jeziorem) – 29,1 km2. W zlewni bezpośredniej największą powierzchnię zajmują grunty orne – 48,6%, lasy stanowią 31,6%, łąki – 12,3%, zabudowania – 7,5%. Jezioro Lusowskie, ze względu na korzystne warunki naturalne, jest zbiornikiem o umiarkowanej podatności na degradację. Jezioro położone jest między wsiami Lusowo i Lusówko, w odległości około 6 km od Poznania. Dno jeziora jest zróżnicowane, nieregularne, z sześcioma głęboczkami usytuowanymi wzdłuż osi długiej zbiornika. Duża część dna pokryta jest osadami organicznymi o miąższości ok. 0,5 m. Roślinność wodna wynurzona zajmuje ok.0,1 ha, co stanowi 67,9% długości linii brzegowej i 8,3% powierzchni zwierciadła wody. Jest to wąski pas trzciny pospolitej i sitowia jeziornego, pałki wodnej i turzyc. Zlewnia bezpośrednia (bez jeziora) ma powierzchnię 3,73 km2. Przy zachodnim krańcu jeziora znajdują się zabudowania wsi Lusówko, oddzielone pasem łąk i gruntów ornych. Brzeg południowy w znacznej części porośnięty jest lasem. Od strony południowo- wschodniej znajduje się wieś Otowo z liczną zabudową rekreacyjną. Do wschodniego brzegu przylega teren podmokłych łąk, od strony północno-wschodniej zabudowania wsi Lusowo. Od północy do jeziora dochodzą łąki, pola uprawne oraz tereny leśne. Jezioro Lusowskie jest zbiornikiem przepływowym, zasilanym przez sześć rowów melioracyjnych odwadniających obszar zlewni. Z zachodniego krańca jeziora wypływa rzeka Sama. Wypływ z jeziora sterowany jest zastawką. Jezioro zaliczono do typu leszczowego. Występują w nim takie gatunki jak: węgorz, leszcz, karp, szczupak, okoń, lin, płoć, karaś, wzdręga, tołpyga. Do roku 1991 w jeziorze spotykano również sielawę. Obecnie dzięki racjonalnej gospodarce rybackiej od 2003 roku rozpoczęto zarybianie jeziora narybkiem sielawy w celu przywrócenia jej środowisku naturalnemu. Gospodarkę rybacką na jeziorze prowadzi Gmina Tarnowo Podgórne. Zbiornik udostępniany jest do wędkowania. Warunki wędkowania z brzegu na licznych stanowiskach wędkarskich lub pomostach , jak również z łodzi są bardzo dobre. Drugim jeziorem, do którego ma dostęp gmina, jednak tylko częściowy tj. od strony zachodniej, jest Jezioro Kierskie. Jezioro leży w dorzeczu Samicy Kierskiej. Powierzchnia jeziora wynosi 285,6 ha. Jest to jezioro przepływowe, choć ze względu na małą zlewnię (71,6 km2) i szczególne ukształtowanie dna rozdzielającego misę jeziorną na dwa baseny, wymiana wody jest ograniczona. Według IMGW jezioro to zostało zakwalifikowane do jezior pasywnych. Rynna jeziora zaznaczona jest w terenie bardzo wyraźnie, brzeg zachodni wysoki, od południa morena o wniesieniu ok. 88 m n.p.m., przechodzi w zespół stosunkowo wysokich pagórków w okolicach Chyb. Teren gminy Tarnowo Podgórne leży na obszarze następujących zlewni: - Samy, - Samicy Kierskiej oraz w niewielkich fragmentach: - Potoku Junikowskiego (krańce południowo-wschodnie) - Wirynki (niewielkie obszary na południu) - Samicy Stęszewskiej (krańce południowo-zachodnie). Poza tym na obszarze gminy istnieje szereg rowów melioracyjnych, szczególnie gęsto

68 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______rozmieszczonych w południkowym pasie ciągnącym się od północy, poprzez centralną część ku krańcom południowym. Największe naturalne cieki na terenie gminy to dopływ z Tarnowa Podgórnego (wpadający do Jez. Lusowskiego) oraz Sama (biorąca początek z Jez. Lusowskiego), która odprowadza wodę poza obszar gminy. Największym naturalnym zbiornikiem wód powierzchniowych na terenie gminy Tarnowo Podgórne jest Jezioro Lusowskie, z którego początek bierze Sama, lewy dopływ Warty. Jest jeziorem przepływowym. Wypływ z niego, zlokalizowany w zachodniej części zbiornika, w m. Lusówko, odbywa się rzeką Samą i regulowany jest zastawką. Działy wodne wyznaczające zlewnię jeziora w dwóch miejscach są niepewne: - pierwszy w m. Batorowo, w obniżeniu odwadnianym okresowo - raz w kierunku zachodnim (do J. Lusowskiego) i znacznie częściej w kierunku północno-wschodnim (do Kan. Swadzimskiego) - drugi w Tarnowie Podgórnym, dział wodny przebiega tam zgodnie z układem sieci kanalizacyjnej wsi. Powierzchnia zlewni całkowitej J. Lusowskiego wynosi 32,35 km2, z czego 11,13km2 przypada na dopływ z Tarnowa Podgórnego (tzw. zlewnia pośrednia tj. odwadniana do jeziora poprzez dopływy), a 21,22 km2 stanowi bezpośrednia zlewnia Jeziora. Zlewnia ma charakter rolniczy – w strukturze użytkowania terenu dominują grunty orne; stosunkowo dużo jest także powierzchni leśnych. Największymi osadami są Tarnowo Podgórne (południowa część wsi leży w granicach zlewni J. Lusowskiego) oraz Lusówko. Charakterystyka jeziora lusowskiego: Misę jeziora stanowi rynna polodowcowa usytuowana w kierunku wschód – zachód. Dane morfometryczne charakteryzujące jezioro dotyczą pomiarów wykonanych przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w 1961r. Według tych pomiarów powierzchnia akwenu wynosi 121,9 ha, objętość 10,5 mln m3, a głębokości średnia i maksymalna odpowiednio 8,6 m i 19,5 m. Wśród wszystkich jezior Pojezierza Wielkopolskiego, jezioro to nie wyróżnia się pod względem głębokości. Dno jeziora jest zróżnicowane, nieregularne, z sześcioma niewielkimi głęboczkami usytuowanymi wzdłuż osi zbiornika. Poziom wody w jeziorze jest wypadkową wielu czynników, wśród których najważniejszymi oprócz zasilania opadami atmosferycznymi (poprzez opad bezpośredni na powierzchnię jeziora oraz dopływ powierzchniowy i podziemny) są: odpływ powierzchniowy i podziemny, dopływ podziemny, parowanie z powierzchni wody, retencja jeziora, wielkość odwadnianej zlewni oraz przede wszystkim sztuczne regulowanie dopływu i odpływu wody z jeziora (zastawki, zapory, jazy, śluzy). Z tych powodów reakcja jezior na zmieniające się warunki zasilania (i drenażu) nie jest jednoznaczna, a czas reakcji jeziora jest inny dla każdego akwenu. Oprócz wymienionych wyżej przyczyn należy wymienić tu także: ukształtowanie misy jeziora oraz całej jego kotliny, charakter przepływu przez jezioro, użytkowanie zlewni, a zwłaszcza zlewni bezpośredniej oraz zagospodarowanie jego brzegów. Jezioro Lusowskie pod względem zmian poziomu wody reprezentuje typ hydrologiczny, w którym w ciągu roku średni miesięczny poziom wody podnosi się od października aż do osiągnięcia maksimum w kwietniu, po czym łagodnie opada do końca września.

69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Istotny wpływ na bilans jeziora ma wielkość parowania z powierzchni. W przypadku Jeziora Lusowskiego średnie roczne parowanie z otwartej powierzchni wody (obliczonej metodą D.Jurak) wynosi ok. 580-600 mm. Jest to wielkość przekraczająca roczne sumy opadów atmosferycznych w tym rejonie. W latach suchych, gdy prawie ustaje dopływ do jeziora z wpadających do niego cieków, rozchód wody na parowanie będzie przekraczał przychód i stan wody w jeziorze będzie się znacząco obniżał. Wg ocen miejscowej ludności (badania z 1977 roku) poziom jeziora w ciągu XX wieku obniżył się o 30-50 cm. Podobną tendencję stwierdzono w innych jeziorach na terenie Wielkopolski - w latach 1976 – 2005 jeziora te miały wyraźną tendencję do naturalnego obniżania. Jezioro Lusowskie ze względu na dogodne położenie i dobre warunki do wypoczynku narażone jest na dużą presję rekreacyjną i turystyczną. W planach zagospodarowania okolic Jeziora Lusowskiego dla celów turystyki i rekreacji należy wziąć pod uwagę wielkość wahań sezonowych jak i możliwość wystąpienia wysokich stanów wody np. na skutek ewentualnych okresów długotrwałych opadów atmosferycznych, lub sztucznego podpiętrzenia lustra wody przez zastawkę na wypływie z Jeziora. W takich sytuacjach podtopieniu może ulegać obszar na zachodnim i południowo-zachodnim brzegu Jeziora. Jest on położony stosunkowo nisko, rozcięty drobnymi ciekami i w okresach wilgotniejszych - częściowo zabagniony. W związku z tym należałoby rozpatrzyć możliwość odsunięcia ewentualnego szlaku turystycznego w tej części od jeziora gdyż w niektórych okresach może on być słabo dostępny na niektórych odcinkach. Odsunięcie szlaku od jeziora dodatkowo zmniejszyłoby presję na środowisko naturalne. Wytyczenie i zagospodarowanie takiej ścieżki łączy się bowiem ze zwiększonym ruchem, koniecznością budowy obiektów małej architektury itp. Nad jeziorem zlokalizowane są ośrodki wypoczynkowe i domki letniskowe oraz kąpieliska. Według oceny jakościowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (WIOŚ) z 2000 roku, Jez. Lusowskie znajduje się w II klasie naturalnej podatności na degradację w czterostopniowej skali (skala oparta na cechach morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych). Oznacza to iż Jezioro ma niekorzystne warunki i jest bardzo podatne na degradację. Analizy przeprowadzone latem 1995 roku przez IMGW wykazały pewną ilość bakterii coli i typu fekalnego co wskazywało na przedostawanie się ścieków bytowych do wód jeziornych. Badania wykazały również pozaklasowe ilości fosforanów w strefie naddenej. W pewnych okolicznościach fosfor z osadów dennych może przedostawać się z powrotem do wody (tzw. zasilanie wtórne, głownie wiosną i jesienią). Jezioro Lusowskie jest jeziorem leszczowym, co jest korzystne dla jego stanu fizyczno-chemicznego. W 2000 r. wody Jeziora znajdowały się w I klasie czystości bakteriologicznej oraz w III klasie czystości pod względem parametrów fizyczno-chemicznych (oznacza to wody o niskiej jakości, zeutrofizowane). Wyniki te wskazywałyby na niewielkie polepszenie się stanu wód Jeziora Lusowskiego w stosunku do badań IMGW z 1995 roku. Dużą poprawę czystości wód jeziora obserwuje się po budowie kanalizacji sanitarnej w miejscowościach do niego przylegających, po odcięciu „nielegalnych odpływów szamb” . Prowadzenie gospodarki rybackiej –powoduje również większą dbałość o kondycję jeziora. Wszystkie wymienione na wstępie zlewnie na terenie Gminy Tarnowo Podgórne reprezentują typowe dla Wielkopolski warunki hydrologiczne. Średnie roczne odpływy w tym rejonie należą do najniższych w Polsce i wahają się od 2,0 do 2,5 l/s z km2. Zasoby wód są

70 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______tu bardzo skromne, a wody z opadów atmosferycznych - zwłaszcza w lecie - spływają dość szybko. Dodatkowo przyczynia się do tego stosunkowo duża powierzchnia terenów nieprzepuszczalnych. Na skutek przeznaczania coraz większych obszarów pod zabudowę (mieszkalnictwo, a zwłaszcza zabudowa o przeznaczeniu handlowo-produkcyjnym) zwiększa się udział powierzchni zabudowanych oraz przykrytych materiałami nieprzepuszczalnymi (asfalt, kostka brukowa itp.). Woda opadowa jest z nich odprowadzana albo do kanalizacji lub do rowów, których zadaniem jest szybkie odprowadzenie deszczówki. W ten sposób pewna część opadu atmosferycznego jest bezpowrotnie tracona. Na obszarze gminy Tarnowo Podgórne nie są prowadzone stałe obserwacje i pomiary hydrologiczne, które pozwoliłyby na dokładną charakterystykę ilości wód powierzchniowych i określenie zasobności gminy w wodę. W ubiegłych latach IMGW wykonywało pojedyncze pomiary na części cieków na terenie Gminy. W 2008 roku, na potrzeby niniejszego opracowania wykonano serię pomiarów natężenia przepływu w rzekach i części rowów melioracyjnych. Pomiary te wykonane zostały po większych opadach atmosferycznych, jednak mimo to znaczna część rowów melioracyjnych nie prowadziła wody, a w niektórych utrzymywała się jedynie woda stojąca. Spośród rowów zasilających Jezioro Lusowskie od południa, tylko jeden (Dopływ spod Sierosławia) prowadził niewielką ilość wody, a pozostałe były suche. W korycie Dopływu z Tarnowa Podgórnego była niewielka ilość wody stojącej (o głębokości 7-8cm). Suchy był również rów wpadający do Jeziora od strony północno- zachodniej (na wysokości Lusowa). Jedyny istotny dopływ do Jeziora Lusowskiego odbywał się rowem wpadającym do Jeziora od strony północno-wschodniej (ciek płynący z okolic Szumina). Wypływ z Jeziora Lusowskiego odbywa się rzeką Samą, która w dalszym swoim biegu na terenie gminy jest zasilana wodą z rowów melioracyjnych i mniejszych cieków. Jednak w czasie pomiarów wszystkie te cieki nie prowadziły wody, a ich koryta były wyschnięte. Na wypływie z Jeziora Lusowskiego istnieje zastawka. Gospodarka tym urządzeniem hydrotechnicznym należy do Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych. Praktycznie zastawka w chwili obecnej nie pracuje, nie jest też dostępna instrukcja sterowania. Ze względu na brak odpowiedniego nadzoru nad tym urządzeniem, jest ono często zanieczyszczone gałęziami itp., co powoduje niekontrolowane piętrzenie. Niezbędnym jest wyremontowanie zastawki na wypływie z Jeziora i ustalenie takich warunków jej pracy, aby można było w sposób kontrolowany kierować ilość retencjonowanej wody w Jeziorze, a równocześnie utrzymać odpowiedni przepływ poniżej urządzenia tj. co najmniej przepływ nienaruszalny (tzn. przepływ niezbędny dla utrzymania odpowiedniego życia biologicznego w rzece poniżej którego następuje nieodwracalna degradacja środowiska przyrodniczego). Rzeką Samą odpływało w momencie pomiarów mniej wody z Jeziora Lusowskiego niż dopływało do niego z rowów melioracyjnych. Spośród innych pomierzonych cieków, tylko rów płynący przez Osiedle Zielony Gród prowadził niewielka ilość wody, a pozostałe były w większości suche. Poniżej przedstawiono wyniki pomiarów natężenia przepływu prowadzonych wyrywkowo w 1976, 1995, 2003 i 2008 roku: Ø Rok 1975 rz. Sama profil Edmundowo (A=38,63km2)

71 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

NNQ = 0,000 m3/s (lipiec) SSQ = 0,086 m3/s WWQ = 0,553 m3/s (marzec)

Dopływ spod Tarnowa Podgórnego profil na drodze Lusowo-Batorowo (A=8,53 km2) NNQ = 0,000 m3/s (od II dekady czerwca do końca września) SSQ = 0,020 m3/s WWQ = 0,142 m3/s (styczeń) profil Lusowo (A=5,41km2) NNQ = 0,000 m3/s (od II dekady czerwca do końca lipca) SSQ = 0,020 m3/s WWQ = 0,125 m3/s (styczeń) dopływ spod Sierosławia profil Otowo (A=7,09km2) NNQ = 0,004 m3/s (lipiec) SSQ = 0,018 m3/s WWQ = 0,064 m3/s (marzec)

Ø 1995 rok Sama profil na wypływie z Jez. Lusowskiego 0,20 m3/s (czerwiec) 0,000 m3/s (koniec sierpnia)

Ø 2003 rok większość mniejszych cieków - sucha Ø 2008 rok

Tabela 19 Charakterystyka profili pomiarowych ( dane z IMGW) Nr profilu Szerokość pomiarowego Przepływ zwierciadła wody Średnia głębokość (patrz rycina) 1 0,008 m3/s 1,2 m 0,09 m 2 koryto suche 3 0,008 m3/s 1,0 m 0,10 m 4 koryto suche 5 0,012 m3/s 1,9 m 0,08 m 6 koryto suche 7 0,005 m3/s 0,3 m 0,03 m 8 koryto suche 9 koryto suche 10 woda stojąca 11 koryto suche

72 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

12 0,041 m3/s 1,2 m 0,10 m 13 koryto suche 14 koryto suche

Rysunek 7 Plan Gminy z naniesionymi wodami powierzchniowymi ( dane z IMGW) Z przedstawionych powyżej pomiarów wynika , że przepływy w okresie lata szybko spadają, aż do zupełnego zaniku, a część cieków w okresie letnim nie prowadzi wody. W okresach suszy pierwszy poziom wodonośny obniża się poniżej dna koryt rzecznych i ustaje zasilanie podziemne cieków. Stąd też wody powierzchniowe w tym rejonie szybko reagują na zmienne warunki zasilania i z punktu widzenia bilansu wód powierzchniowych najistotniejsze znaczenie mają opady atmosferyczne stanowiące podstawowy czynnik przychodu. Ze względu na niskie, w porównaniu do warunków przeciętnych dla Polski, sumy opadów atmosferycznych na omawianym terenie, w lecie opady te nie równoważą strat wynikających z wysokiego parowania, a ze względu na niewielkie opady śniegu w zimie - wody powierzchniowe często nie są wystarczające zasilane w okresie wiosennych roztopów. W związku ze zmianami klimatu, częstym występowaniem susz oraz zjawisk ekstremalnych, istotną dla gminy Tarnowo Podgórne jest retencja Ze względu na możliwe zmiany w wielkości zasilania wód z opadów atmosferycznych, szczególnego znaczenia nabiera sprawa ochrony istniejących zasobów wodnych zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym. Istnieje zatem konieczność zintegrowanego gospodarowania w zlewniach rzek

73 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______tj. gromadzenia wody we wszystkich zbiornikach zlewni w czasie okresów deszczowych, a później rozsądne gospodarowanie zmagazynowaną ilością wody. Gromadzenie wody w okresach deszczowych, a następnie planowane regulowanie odpływem na terenie gminy Tarnowo Podgórne możliwe jest głównie dzięki sterowaniu odpływem z Jeziora Lusowskiego (zastawka na wypływie) oraz wdrażaniu programu małej retencji. Mała retencja to wszelkie działania techniczne i nietechniczne (planistyczne i agrotechniczne), zmierzające do poprawy struktury bilansu wodnego zlewni przez zwiększenie ich zdolności retencyjnych. Do działań technicznych zalicza się większość prac z zakresu hydrotechniki i melioracji, powodujących zahamowanie odpływu wód powierzchniowych i zwiększenie dopływu wód opadowych do warstw wodonośnych. Są to głównie retencjonowanie wód powierzchniowych przez budowę małych zbiorników wodnych, podpiętrzanie jezior itp., wznoszenie budowli piętrzących na ciekach, rowach i kanałach (retencja korytowa), regulowanie odpływu wody z systemów drenarskich i sieci rowów odwadniających, prawidłowa eksploatacja zbiorników wodnych, ograniczenie odpływu wód deszczowych z powierzchni uszczelnionych (dachy, place, ulice) , budowa lub odbudowa oczek istawów, oraz zbiorników wodnych itp. Zgodnie z zapisami planu rozwoju lokalnego Gminy należy zwrócić baczniejszą uwagę na możliwości zwiększenia retencji i spowolnienia odpływu wód powierzchniowych z obszaru Gminy Tarnowo Podgórne. Należy niewątpliwie uregulować odpływ z Jeziora Lusowskiego, przygotować plan małej retencji dla gminy, rozważyć możliwości retencjonowania wód deszczowych z powierzchni nieprzepuszczalnych (place, dachy itp.), a także w miarę możliwości ograniczyć przeznaczenie gruntów rolnych, a zwłaszcza leśnych na inne cele. Należy również w dalszym ciągu zwracać uwagę na prawidłową gospodarkę wodno- ściekową w celu eliminacji przedostawania się ścieków do wód powierzchniowych i gruntowych. W przypadku Jeziora Lusowskiego i Kierskiego należy zwrócić uwagę zwłaszcza na lokalizację nowych obiektów sportowo-rekreacyjnych pod kątem ich wpływu na gospodarkę jezior (zmiana linii brzegowej, ograniczenie strat roślinności, gospodarka wodno- ściekowa, limitowane użycie łodzi motorowych wyłącznie do celów porządkowo- ratunkowych, preferowanie plaż trawiastych w celu ograniczenia erozji) oraz lokalizację nowych osiedli mieszkaniowych.

Wyniki monitoringu prowadzonego na terenie gminy Samica Kierska – płynąca na znacznym odcinku przez teren powiatu, badana była na zamknięciu JCW przy ujściu do Warty. Na złą jakość wód wpływ miało stężenie azotanów i fosforanów oraz skażenie bakteriologiczne (V klasa) a także zawartość materii organicznej

(BZT5, ChZT-Cr, OWO), azotu organicznego i ogólnego.

Tabela 20 Ocena stanu czystości Samicy Kierskiej 2007 r. (dane WIOŚ) Punkt Kilometr Ilość wskaźników w klasach [%] Klasyfikacja pomiarowy biegu I II III IV V rzeki ogólna Niemieczkowo 4,5 17,2 20,7 20,7 31,0 10,3 V

Kanał Swadzimski – dopływ Jeziora Kierskiego, wyznaczony jako JCW zagrożona nieosiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, zakwalifikowano do V klasy czystości.

74 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Stężenie związków azotu i fosforu, chlorofilu a oraz wskaźnika BZT5 oznaczano w normach IV/V klasy.

Tabela 21 Ocena stanu czystości Kanału Swadzimskiego 2007 r. (dane WIOŚ) Punkt Kilometr Ilość wskaźników w klasach [%] Klasyfikacja pomiarowy biegu I II III IV V rzeki ogólna Wielkie 0,4 18,8 0,0 18,8 31,3 31,3 V

POTENCJALNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA WÓD Głównym zagrożeniem dla wód powierzchniowych pomimo budowy sięci kanalizacji sanitarnej jest nieuporządkowana do końca gospodarka ściekowa. Dotyczy to również zanieczyszczeń powstających w wyniku prowadzonej działalności rolniczej, a w szczególności hodowli zwierząt. Ponadto na jakość wody wpływa również tzw. spływ powierzchniowy z użytków rolnych, który to zawiera znaczne ilości zanieczyszczeń mineralnych (nawozy mineralne, pestycydy, nawozy organiczne), a szczególnie azotanów. Powoduje to podniesienie tzw. żyzności wód, co prowadzi do eutrofizacji, w szczególności wód stojących. Z uwagi na znaczne zaawansowanie na terenie powiatu poznańskiego działań mających na celu zapewnienie właściwej gospodarki ściekowej, najistotniejsze dla zanieczyszczania wód powierzchniowych wydają się źródła obszarowe, a w szczególności spływ zanieczyszczeń z obszarów użytkowanych rolniczo. Do działań zmierzających do poprawy jakości wód na terenie gminy w pierwszej kolejności należy zaliczyć kontynuację działań zmierzających do uporządkowania gospodarki ściekowej, przede wszystkim w miejscowościach położonych w sąsiedztwie zbiorników wodnych, jak również właściwe i racjonalne gospodarowanie gruntami rolnymi, a szczególnie ich chemicznym nawożeniu.

11.2. Wody podziemne Wody podziemne są reprezentowane przez kilka poziomów wodonośnych, co pozostaje w ścisłym związku z budową geologiczną i układem poziomów wodonośnych. Uwarunkowania geologiczne pierwszego poziomu sprawiają, iż odznacza się on w przewadze względnie płytkim zaleganiem zwierciadła (0.9 – 1.2 m ppt). Zwierciadło wody zajmuje duże obszary wzdłuż cieków i większych rowów melioracyjnych. W rejonie Lusówka wody podziemne odznaczają się niekorzystnymi cechami fizyczno-chemicznymi i sanitarnymi w związku z przenikaniem zanieczyszczeń przez warstwę aeracji. Na terenie gminy Tarnowo Podgórne wody zwykłe zostały rozpoznane w utworach czwartorzędu i trzeciorzędu. Zasilanie poziomów wodonośnych zachodzi na drodze infiltracji opadów i przesączania między poziomami. Czwartorzędowe piętro wodonośne W osadach czwartorzędowych występują poziomy wodonośne gruntowy i międzyglinowy. Poziom wód gruntowych tworzą piaski i żwiry rzeczne i wodnolodowcowe zlodowacenia bałtyckiego i holocenu o miąższości do 21 m (najczęściej 5-10 m). Zwierciadło wody ma

75 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______charakter swobodny i występuje na zmiennej głębokości do 11 m (najczęściej 1,5 – 2,5 m). Poziom gruntowy spełnia warunki poziomu użytkowego jedynie w centralnej części sandru lusowskiego, gdyż na jego krańcach miąższość nawodnionej warstwy nie przekracza 4m Poziom międzyglinowy to nawodnione piaski i piaski ze żwirem, zalegające w formie soczew i niewielkich zagłębień o charakterze drobnych dolin kopalnych, między glinami zlodowacenia północnopolskiego a środkowopolskiego oraz w glinie środkowopolskiej. Zwierciadło wody ma charakter naporowy, tylko sporadycznie w miejscach wyerodowania najmłodszych glin (Lusówko) – swobodny. Piętro trzeciorzędowe Na obszarze gminy Tarnowo Podgórne trzeciorzęd jest pierwszym użytkowym piętrem wodonośnym. W jego obrębie wyróżnia się poziom mioceński i oligoceński. Poziom mioceński składa się z dwóch warstw wodonośnych – górnej i dolnej. Strop górnej mioceńskiej warstwy wodonośnej zalega na głębokości od 60,4 do 99,6 m, ma ona miąższość od 20 do 25 m i zbudowana jest z piasków mułkowatych i drobnych. Strop dolnej warstwy znajduje się na głębokości od 113 do 15 m, jej miąższość waha się od kilkunastu do ponad 40 m, tworzą ją piaski mułkowate, drobne i średnie. Zwierciadło wody poziomu mioceńskiego ma charakter subartezyjski. Poziom oligoceński stanowi warstwa drobnych piasków kwarcowo – glaukonitowych z łyszczykami, o miąższości od 12 do 15 m. Łączy się ona poprzez okna hydrogeologiczne z poziomem mioceńskim. W granicach gminy Tarnowo Podgórne wydzielono 4 jednostki hydrogeologiczne (oznaczenia wg Mapy Hydrogeologicznej Polski). Pierwsza jednostka zajmuje większą część terenu gminy. W zależności od występowania górnej warstwy wodonośnej strop zalega na głębokości od 70 do 137 m. Miąższość osadów wodonośnych mieści się w granicach od kilku do ponad 30 m. Wydajności potencjalna studni 10 – 30 m3/h. Utwory izolujące od powierzchni to gliny morenowe oraz mułki, węgle brunatne i iły trzeciorzędowe o minimalnej miąższości 70 m. Zasoby dyspozycyjne tej jednostki szacowane są na 19 m3/d km2. Druga jednostka zajmuje centralną część gminy obszarze Tarnowa Podgórnego, Jankowic, Lusówka jej powierzchnia wynosi 12,1 km2. Warstwa wodonośna czwartorzędowego poziomu międzyglinowego ma zmienną miąższość od ok. 5 do 10 m, miejscami 20 m. Potencjalna wydajność studni wynosi od poniżej 10 do 30 m3/h. Zasoby dyspozycyjne jednostki wynoszą 85 m3/d km2. Z kolei trzecia jenostka zajmuję centralną część sandru lusowskiego, wokół jeziora Lusowskiego i na południowy wschód od niego. Nieizolowana od powierzchni terenu użytkowa warstwa poziomu gruntowego ma miąższość od 5 do nieco ponad 21 m. Potencjalna wydajność studni wynosi od 10 do 30 m3/h, a moduł zasobów dyspozycyjnych 120 m3/d km2. Czwarta natomiast zajmuje niewielki obszar we wschodniej części gminy w regionie Wysogotowa. Poziomem użytkowym tej jednostki jest poziom międzyglinowy górny. Tworzą go utwory piaszczysto – żwirowe o miąższości od 15 do 20 m, średnio 19 m. Moduł zasobów dyspozycyjnych wynosi 207,6 m3/d km2.

76 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

11.3. Przyczyny zmian w ilości i jakości wód powierzchniowych i podziemnych Zmiany naturalnych układów stosunków wodnych zostały wywołane poprzez odwodnienie dużych powierzchni i włączenie do sieci hydrograficznej obszarów uprzednio bezodpływowych. Negatywnym czynnikiem zmian stosunków wodnych jest doprowadzenie do trwałego zanieczyszczenia wód powierzchniowych poprzez wzrastające ilości zrzucanych ścieków. Cechy fizyko-chemiczne oraz sanitarne wód są zróżnicowane. Znacząca ich część jest zanieczyszczana ściekami o różnym pochodzeniu, z dominacją rolniczych i komunalnych. Szczególne zagrożenie dla jakości wód gruntowych stanowi przenikanie przez utwory przepuszczalne (piaski, żwiry) rozpuszczonych związków i substancji chemicznych pochodzących z różnych źródeł (nawozy sztuczne, pestycydy, spływy z powierzchni utwardzonych, itp.) Główne źródła zanieczyszczeń wód: - rolnictwo, które wpływa na postępującą eutrofizację wód krajobrazu rolniczego przez ciągły wzrost ilości wprowadzanych do nich składników biogennych (głównie azotu i fosforu). Poważne niebezpieczeństwo stanowi także nieodpowiednie gospodarowanie gnojowicą i środkami ochrony roślin oraz zorganizowane zrzuty ścieków pochodzenia rolniczego, - przemysł, który na badanym obszarze zrzuca niewielką ilość ścieków bezpośrednio do wód powierzchniowych poprzez rowy ściekowe, bądź bezpośrednio do rzeki Samy lub do gleby na polach filtracyjnych, - gospodarka ściekowo–odpadowa. Niektórzy jeszcze mieszkańcy praktykują zrzuty ścieków do rowów przydrożnych, melioracyjnych, a także do gruntu na terenie własnej posesji. Sporadycznie obserwuje się zrzuty ścieków bytowo–gospodarczych z przydomowych zbiorników bezodpływowych do Przeźmierki. W związku z częściowym ujęciem cieku w zakrytej instalacji drenarskiej trudno jest ustalić osoby odpowiedzialne za ten proceder. Dzięki budowie kanalizacji sanitarnej na przedmiotowym terenie ( inwestycja w realizacji ) należy podjąć wszelkie działania mające na celu przyłączenie wszystkich posesji do pobudowanego kolektora sanitarnego i doprowadzenie do całkowitej likwidacji szamb przydomowych. Na terenie gminy znajduje się sieć melioracji odwadniających wraz z siecią pobudowaną jeszcze podczas okupacji niemieckiej. Całość melioracji jest w całości zinwentaryzowana. W gminie sporządzono książkę ewidencji urządzeń wodno-melioracyjnych i obszarów zmeliorowanych. Według danych Gminnej Spółki Wodnej sieć melioracyjna ma ujście do 17 zlewni. Ogółem długość sieci wynosi 143.945 m. z czego długość rurociągów to 33.407 m, przepustów 1529 m. ( 233 szt.) resztę stanowią rowy otwarte ( 109.009 m.) Na całej sieci drenarskiej pobudowano: 561 szt. wylotów, 217 studni oraz 10 zastawek. Pomimo prowadzonej prawidłowej konserwacji zdarza się miejscowe uszkodzenie rowu lub drenu, powodujące lokalne podtopienia. Gmina Tarnowo Podgórne korzysta z 5 ujęć wód podziemnych (wody mioceńskie i plejstoceńskie), z czego 3 (w Lusowie i Wysogotowie) zlokalizowane są na terenie gminy,

77 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______pozostałe (w Kiączynie i Dąbrówce) znajdują się na terenie sąsiednich gmin (prawo własności należy do gminy Tarnowo Podgórne). Wszystkie ujęcia wodne posiadają uregulowany status, tzn. mają aktualne pozwolenia wodno-prawne zezwalające na pobór wód wraz z wyznaczonymi strefami ochronnymi – bezpośrednią. Także ujęcia wodne znajdujące się poza terenem gminy w Kiączynie i Dąbrówce posiadają ważne pozwolenia wodno-prawne wraz z wyznaczoną strefę bezpośrednią.

Tabela 22 Lokalizacja ujęć wody podziemnej dla gminy Tarnowo Podgórne (dane urzędu gminy) Ujęcie Ilość Średnia Pobór studni głębokość Kiączyn 2 b.d. 45 m3/h Lusowo 3 30 m 45 m3/h Wysogotow 4 117 m 70 m3/h o Dąbrówka 2 27 m 45 m3/h

11.4. Ilość i jakość wód powierzchniowych i podziemnych W ostatnich latach nie prowadzono monitoringu wód powierzchniowych. Ostanie wnikliwe badania pochodzą z 2000 roku, gdzie wraz z rzeką Samą zostało ujęte w planie badań i monitoringu także Jez. Lusowskie. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono ,że rzeka prowadziła wody pozaklasowe. Zlewnia rzeki ma charakter rolniczy, co wiąże się ze spływem powierzchniowym zanieczyszczeń z pól do wód powierzchniowych. Wśród związków biogennych na dyskwalifikację wód wpłynęła zawartość azotynów, fosforanów i fosforu ogólnego, których stężenia w czterech z sześciu przekrojów badanych na rzece Samie oznaczono poza klasą, w szczególności w punktach pomiarowych usytuowanych poniżej Kaźmierza i Szamotuł oraz w odcinku ujściowym. Zawartość substancji organicznych wraz z biegiem rzeki nie uległa zmianie i dyskwalifikowała jakość wód w czterech spośród sześciu punktów pomiarowych. Wskaźnik miana coli typu fekalnego nie odpowiada normom w czterech spośród sześciu punktów badawczych, pogarszając jakość wód wraz z biegiem rzeki. Wskaźniki hydrobiologiczne tylko w źródłowym odcinku, na wypływie z Jez. Lusowskiego, dyskwalifikują jakość wód, w pozostałych przekrojach nie przekroczyły norm III klasy czystości.

78 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Tabela 23 Stan czystości wód rzeki Samy w 2000 roku (dane WIOŚ) Lokalizacja Klasa Wskaźniki Czynniki decydujące o punktu czystości decydujące o wypadkowej klasie czystości w pomiarowego wypadkowej 2000 r. klasie czystości w 2000 r. 1 2 3 4 Miejscowość III tlen rozpuszczony Jezioro Lusowskie, z którego Lusówko – , saprobowość początek bierze rzeka Sama (w 2000 wypływ z Jez. sestonu r. stan czystości jeziora odpowiadał II Lusowskiego klasie czystości), kąpieliska nad (km 43.8) jeziorem, miejscowość Lusówko o charakterze rekreacyjnym, zanieczyszczenia obszarowe,

Nad Jez. Lusowskim są zlokalizowane: ośrodki wypoczynkowe, prywatne domy letniskowe w Lusówku, osiedla domów letniskowych Lusowo i Otowo zabudowa jednorodzinna oraz kąpieliska w Lusowie i Lusówku. Jezioro nie ma bezpośrednich źródeł zanieczyszczeń, natomiast może być pośrednim odbiornikiem ścieków bytowo-gospodarczych. W poprzednich latach na zlecenie Urzędu Gminy skontrolowano 85 % użytkowników zbiorników bezodpływowych, sprawdzono szczelność zbiorników i zlikwidowano nielegalne przyłączenia do kanalizacji deszczowej i rowów. W czasie badań prowadzonych w 2000 r. w stosunku do 1995 r. stwierdzono mniejsze nasycenie hypolimnionu tlenem na poziomie 0,8 % (w 1995 r. – 6,9 %), spadek zawartości substancji organicznych wyrażonych ChZT-Cr i BZT5, mniejsze stężenie substancji mineralnych wiosną, zmniejszenie stężenia substancji biogennych, stan sanitarny nadal na poziomie I klasy czystości; w 2000 r. wskaźniki trofii pozwalają zakwalifikować Jez. Lusowskie do jezior umiarkowanie eutroficznych. Potwierdzają to badania hydrobiologiczne: duża różnorodność jakościowa fitoplanktonu przy niezbyt wysokiej liczebności. Zooplanktonowy wskaźnik trofii określa stan jeziora jako niską eutrofię. Jeśli chodzi o wody podziemne to podstawowymi poziomami użytkowymi są wody znajdujące się w pokładach czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Główny poziom użytkowy stanowią piaski oraz żwiry występujące na głębokościach od 20 do 60 m. Są to zasoby czwartorzędowe o wydajności przeciętnie 70 m3/h. Lokalnie wydajności tego poziomu wodonośnego wynoszą 120 m3/h, a miejscami nie osiągają nawet 10 m3/h. Poziom trzeciorzędowy w tym obszarze stanowią utwory miocońskie występujące na głębokościach od 60-100 m. z wodami naporowymi będącymi pod ciśnieniem 800-900 kPA. Wydajności eksploatacyjne tego poziomu użytkowego wahają się od 10-70 m3/h. Zasoby wodne gminy Tarnowo Podgórne są dobrej jakości, wymagają jednak uzdatniania ze wzgędu na zawartość żelaza i manganu. Posiadane ujęcia wodne poza okresem wiosenno-letnim zaspakajają potrzeby mieszkańców gminy. Okres wiosenno letni doprowadza do deficytu wody ( podloewanie i nawadnianie ogrodów) stąd gmina podjęła współpracę z firmą Aqanet Poznań.

79 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

11.5. Przeciwdziałanie zagrożeniom wód powierzchniowych i podziemnych Pobudowana nowoczesna oczyszczalnia ścieków w miejscowości Tarnowo Podgórne zlokalizowana jest na równinie wchodzącej w skład Wysoczyzny Poznańskiej w zachodniej części gminy na północ od ul. Nowej w Tarnowie Podgórnym. Przeznaczenie terenu pod przedmiotową inwestycję jest zgodne z planem zagospodarowania przestrzennego gminy Tarnowo Podgórne, a działki, na których ją pobudowano, stanowią własność gminy. Odbiornikiem bezpośrednim ścieków oczyszczonych odprowadzanych z oczyszczalni jest Kanał Przybrodzki łączący się z rzeką Samą. Bezpośredni zrzut po przełamaniu zlewni nastąpił do rzeki Samy poniżej pobudowanego zbiornika wodnego Radzyny. Punktem wyjścia do opracowania koncepcji oczyszczalni ścieków był bilans ścieków dla gminy Tarnowo Podgórne z podziałem na mieszkalnictwo i aktywizację gospodarczą oraz planowana redukcja ładunku zanieczyszczeń przedstawiona w poniższych tabelach.

Tabela 24 Redukcja ładunku w ściekach (dane urzędu gminy) ŚCIEKI SUROWE ŚCIEKI OCZYSZCZONE Zawartość mg/dm3 kg/r mg/dm3 kg/r

BZT5 500 711 750 15 21 352,5 b.d. 1 478 980 100 142 350 CHZT 365 519 760 25 35 587,5 Zaw. og. 75 106 945 15 21 352,5 10 14235 3 4270,5 N

Tabela 25 Redukcja zanieczyszczeń w ściekach w % (dane urzędu gminy)

Ładunek Redukcja

BZT5 97

CHZT 90

Zaw. og. 93

Nog 80

Pog 70

Mając powyższe na uwadze oraz zabezpieczając przepustowości oczyszczalni do roku 2030 (stan kierunkowy) oraz wysoki stopień oczyszczenia zaplanowano realizację inwestycji w IV etapach kształtujących się następująco: DLA ETAPU I - budowa ciągu biologicznego: 3 - Qśrd = 3.900 m /d, 3 - Qmaxd = 4.836 m /d,

80 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3 - Q maxh = 417 m /d.

DLA ETAPU II - obudowanie reaktora biologicznego: 3 - Qśrd = 4.875 m /d, 3 - Qmaxd = 6.100 m /d, 3 - Qmaxh = 520 m /d.

DLA ETAPU III - budowa bliźniaczego ciągu biologicznego: 3 - Qśrd = 8.775 m /d, 3 - Qmaxd = 10.936 m /d, 3 - Qmaxh = 937 m /d.

DLA ETAPU IV - obudowanie reaktora biologicznego: 3 - Qśrd = 9.750 m /d, 3 - Qmaxd = 12.200 m /d, 3 - Qmaxh = 1.040 m /d.

Dla stanu kierunkowego przyjęto, że reaktory biologiczne zostaną obudowane, co zwiększy przepustowość oczyszczalni o 25%, czyli więcej niż planowana przepustowość stanu kierunkowego.. Biorąc powyższe pod uwagę przyjęto następujące rozwiązania. W miarę potrzeb przewidziano rozbudowę i modernizację oczyszczalni która będzie odbywać się etapowo. W I etapie pobudowana została biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia w wykonaniu żelbetowym pracująca w układzie przepływowym. II etap to obudowanie część mechanicznej oczyszczalni. W III etapie przewiduje się dobudowę dodatkowego bliźniaczego ciągu biologicznego oczyszczania składającego się z reaktora biologicznego, osadnika wtórnego i komory stabilizacyjnej osadu, o przepustowości 3900 m3/d (tak jak etap I). Etap IV to zwiększenie przepustowości oczyszczalni do wartości docelowej tzn. 9750 m3/d poprzez obudowanie reaktora biologicznego podobnie jak w etapie II. Oczyszczalnia ścieków dla gminy Tarnowo Podgórne nie jest obiektem uciążliwym dla środowiska. Dodatkowo ograniczono parowanie i wchłanianie w zbiornikach ze ściekami. Jest to bardzo ważne, gdyż efektywność procesowa, szczególnie biologicznego oczyszczania w znacznym stopniu zależy od temperatury ścieku. Oznacza to, że w tych samych zbiornikach, po obudowaniu oczyści się około 25% większą ilość ścieków. W celu ograniczenia odoru wykonano hermetyzację reaktora biologicznego.

Obecnie oczyszczalnia w Tarnowie Podgórnym przyjmuje około 3000 m3 ścieków na dobę. Ścieki dopływają na oczyszczalnię kanalizacją sanitarną oraz dowożone są wozami asenizacyjnymi z terenu całej gminy Tarnowo Podgórne. Oczyszczone w sposób mechaniczno - biologiczny ścieki, odprowadzane są Kanałem Przybrodzkim do zlewni rzeki Warty , wykorzystuje się na cele technologiczne, a także prowadzi się odzysk ciepła, do

81 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______ogrzewania budynków i do przygotowywania ciepłej wody użytkowej.

Rozróżniamy na niej następujące elementy tj: pompownia główna ścieków i zlewnia ścieków dowożonych, budynek techniczny, w którym zlokalizowano komorę rozprężną, kratopiaskownik, stację przygotowania polielektrolitu, prasę osadową, urządzenie do chemicznej stabilizacji osadu (wapnowanie), zbiornik i stację dozującą koagulant PIX, rozdzielenie elektryczne, pompę ciepła, wentylatorownię, pomieszczenie na agregat prądotwórczy, zbiornik i pompownię wody technologicznej oraz centralny komputer kontrolujący i sterujący pracą oczyszczalni ścieków, reaktor biologiczny obejmujący: komorę rozdziału, komorę defosfatacji, komorę denitryfikacji, komorę nitryfikacji, komorę odgazowania, komorę stabilizacji osadu nadmiernego, osadnik wtórny, komora odpływu osadu, pompownia osadu, komora pomiaru ścieków oczyszczonych z pompownią ścieków oczyszczonych do celów technologicznych, komora końcowa, instalacja do oczyszczania zanieczyszczonego powietrza oraz biofiltr.

Poza opisaną wyżej inwestycją, inne działania podjęte przez administrację samorządową budowa i rozbudowa kanalizacji sanitarnej. Dotychczas wykonano następujące elementy system kanalizacyjnego: – Centralna oczyszczalnia ścieków ze zrzutem wód poutylizacyjnych do Kanału Przybrodzkiego, – Rurociągi ciśnieniowe dla Chyb, Baranowa, Swadzimia, Sadów, Lusowa i Lusówka, Sierosławia, Ceradza Kościelnego, Rumianka, Batorowa, Kokoszczyna, Góry, części Przeźmierowa, – Główne kolektory grawitacyjne, przeprowadzające przez Tarnowo Podgórne do oczyszczalni ścieków z rurociągów ciśnieniowych, – Sieci kanalizacyjne z lokalnymi przepompowniami w następujących miejscowościach: Rumianek, Baranowo (część centralna), Przeźmierowo (część środkowo – wschodnia i zachodnia), Swadzim, Sady, Lusowo, Lusówko, Tarnowo Podgórne, Ceradz Kościelny (poza częścią ul. Kalwowskiej), Sierosław, Batorowo, Chyby w części zachodniej od ul. Szamotulskiej, Lusowo, Rumianek, Góra. – Główne przepompownie sieciowe w Baranowie, Swadzimiu, Sadach, Lusówku oraz na terenie oczyszczalni ścieków w Tarnowie Podgórnym. Obecnie ścieki z lokalnych sieci kanalizacyjnych części Chyb, Swadzimia, Sadów, Lusowa, Lusówka i Tarnowa Podgórnego, Rumianka, Sierosławia, Batorowa, części Przeźmierowa, części Baranowa, Kokoszczyna i Góry oraz podmiotów gospodarczych, położonych wzdłuż drogi nr 92 (północna strona) i rurociągu tłocznego relacji Lusówko – Tarnowo Podgórne są kierowane do centralnej oczyszczalni ścieków w Tarnowie Podgórnym. Po zakończeniu, obecnie realizowanego, Kontraktu Nr 4 „Kanały sanitarne wraz z pompowniami sieciowymi i rurociągami tłocznymi na terenie gminy Tarnowo Podgórne”2000/P1/16/P/PE/015-04, ścieki sanitarne z miejscowości Baranowo , Wysogotowo i Przeźmierowo oraz z pozostałej części Chyb, kierowane będą poprzez kolektor Smochowicki do Centralnej Oczyszczalni Ścieków w Koziegłowach. W następnych latach prowadzona będzie rozbudowa systemu kolektorów sanitarnych do obszarów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową i terenów aktywizacji gospodarczej z modernizacją istniejących przepompowni ścieków na mniej uciążliwe dla mieszkańców i

82 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______bardziej przyjazne dla środowiska zgodnie z zapisami Planu Rozwoju Lokalnego. Innymi działaniami będzie mała retencja wody, którą należy zdefiniować jako przedsięwzięcia mające na celu wydłużenie czasu obiegu wody poprzez zwiększenie zdolności do zatrzymywania wód opadowych (spowolnienie odpływu), zatrzymywanie zanieczyszczeń oraz ograniczenie strat energii wody i ruchu rumowiska. Oznacza ona nie tylko retencjonowanie wód powierzchniowych za pomocą zbiorników wodnych lub podpiętrzanie cieków, lecz również zabiegi agrotechniczne i fitomelioracyjne oraz zalesienia dla zwiększenia retencji gruntowej, regulację cieków polegającą na zmianie przekrojów poprzecznych koryt i ich spadków podłużnych oraz wykorzystanie naturalnych terenów zalewowych. Działania mające na celu retencjonowanie wody należy rozpatrywać w powiązaniu z jej jakością i realizacją zadań mających na celu poprawę stanu czystości wód. Jako podstawowe zabiegi zwiększające retencję wód gruntowych należy wymienić usprawnienia melioracji nawadniająco - odwadniających (nie - wyłącznie odwadniających), piętrzenie przy pomocy jazów i zastawek - cieków i rowów melioracyjnych i tworzenie tą drogą dodatkowych rezerw wód powierzchniowych i podziemnych. W gminie Tranowo Podgórne powinna ona polegać na : Ø budowie i odbudowie urządzeń piętrzących na małych ciekach, Ø podpiętrzaniu jazów, Ø podpiętrzania jezior lusowskiego i zbiornika w Baranowie Ø wykorzystaniu stawów wiejskich i oczek wodnych jako miejsc retencji, Ø wykorzystaniu istniejących wyrobisk jako zbiorników retencyjnych, Ø budowie nowych zbiorników retencyjnych. W chwili obecnej na terenie gminy znajduje się 25 stawów hodowlanych o pow. 500-3000 m2 w okolicach miejscowości Chyby oraz stawy hodowlane w Sierosławiu. Zwiększające się zainteresowanie tworzeniem stawów rekreacyjno-hodowlanych powoduje wzrost małej retencji wód powierzchniowych co stanowi realizację jednego z planowanych celów.

11.6. Działania rekomendowane w dziedzinie ochrony wód Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, a także gospodarowania nimi są następujące akty prawne: ustawa Prawo Wodne, ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Sprawy te regulują także dyrektywy UE w myśl, których min. Polska jako członek Unii zobowiązana jest do o pracowania i wdrożenia Kodeksu Dobrej Praktyki Rolnej mającej na celu ograniczenie nawożenia gleb, stosowania minimalnej ilości środków ochrony roślin, które w efekcie powodują skażenie zarówno wód powierzchniowych jak i gruntowych. Inne zadania to: ograniczenie zanieczyszczenia wszystkich rodzajów wód, promowanie zrównoważonego korzystania z ich zasobów, poprawienie jakości ekosystemów, zmniejszenie skutków powodzi i susz, zlewniowe zarządzanie jakością wód niezależnie od granic administracyjnych. W związku z akcesją do Unii Europejskiej Polska została zobowiązana do dostosowania prawodawstwa krajowego do wymogów wspólnotowych. Wdrożenie szeregu dyrektyw związanych z szeroko pojętą ochroną środowiska w stosunkowo krótkim czasie przyczyniło się do zmian w polityce środowiskowej państwa (np. wprowadzenie konieczności

83 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______przeprowadzania konsultacji społecznych, poszerzeniu celów gospodarki wodnej o kwestie ekologiczne i ekonomiczne, wprowadzenie nowych ograniczeń emisji zanieczyszczeń itp.), a także wprowadzenia wielu zmian w ustawodawstwie polskim oraz zmianami wymagań i norm w ochronie środowiska. Prawodawstwo unijne obejmuje szereg aktów regulujących poszczególne aspekty gospodarowania wodami, począwszy od przeciwdziałania emisjom substancji zanieczyszczających wody, poprzez ochronę zasobów przyrodniczych i wykorzystanie odnawialnych zasobów energii, aż do strategii rozwoju żeglugi śródlądowej i morskiej. Najważniejszym obowiązującym obecnie w Unii Europejskiej dokumentem regulującym politykę wodną państw członkowskich jest dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tak zwana Ramowa Dyrektywa Wodna, RDW). RDW stawia za główny cel polityki wodnej ochronę śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych. Ochrona ta realizowana jest poprzez zapobieganie pogarszaniu jakości szeroko rozumianych zasobów wodnych oraz ekosystemów silnie zależnych od wód (mokradeł, lasów łęgowych itp.), przy jednoczesnym zapewnieniu dostatecznej ilości wody dla ludności, rolnictwa i przemysłu. Ramowa Dyrektywa Wodna dopuszcza zatem budowanie nowych budowli i urządzeń wodnych, w tym obiektów małej retencji, pod warunkiem uwzględnienia i spełnienia wymagań ekologicznych ekosystemów wodnych i zależnych od wód. Wśród celów polityki wodnej Unii Europejskiej, przedstawionych w artykule 1 dyrektywy, wskazano między innymi propagowanie zrównoważonego korzystania z wody, opartego na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych oraz dążenie do zmniejszenia skutków powodzi i suszy. Natomiast cele środowiskowe RDW przedstawiono w artykule 4. Wśród nich wymienia się realizację przedsięwzięć związanych z magazynowaniem wód, jak na przykład zaopatrzenie w wodę do picia, wytwarzanie energii elektrycznej lub nawadnianie, uzasadnioną regulację wód, zapobieganie powodzi. Realizacja wspomnianych działań nie powinna opóźnić osiągnięcia nadrzędnego celu RDW, jakim jest dobry stan wód1, przy zapewnieniu dostatecznej ich ilości i jakości zarówno dla spełnienia potrzeb człowieka, jak i środowiska przyrodniczego. Realizacja obiektów małej retencji powinna być, zgodnie z wymaganiami RDW, poprzedzona analizą ekonomiczną uwzględniającą koszty realizacji i eksploatacji obiektu oraz koszty środowiskowe i zasobowe związane z nimi oraz korzyści ekonomiczne i środowiskowe, przysporzone dzięki nim. Od dnia 22 grudnia 2007 roku obowiązuje Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tak zwana Dyrektywa Powodziowa. Realizacja celów Dyrektywy Powodziowej doprowadzi do ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, związanych z powodziami. Na jej mocy opracowane zostaną, między innymi, plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym będą zawierać takie informacje jak na przykład najważniejsze informacje dotyczące kosztów i korzyści, zasięgu powodzi i trasy przejścia fali powodziowej oraz obszarów o potencjalnej retencji wód powodziowych, gospodarowania gruntami i wodą, planowania przestrzennego, zagospodarowania terenu, ochrony przyrody, nawigacji i infrastruktury portowej. Plany te będą mogły zawierać wytyczne dotyczące planowania przestrzennego, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów zagrożonych

84 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______powodzią, rozbudowy infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym mają zostać opracowane i wdrożone do 2016 roku. Obok RDW oraz Dyrektywy Powodziowej Unia Europejska przyjęła szereg dyrektyw związanych z kształtowaniem i ochroną zasobów wodnych. W związku z postępami związanymi z wdrażaniem RDW, dyrektywy te będą stopniowo tracić moc prawną. Niemniej jednak, wśród istotnych dokumentów regulujących kwestie wodno-gospodarcze należy wymienić: Ø dyrektywę 76/160/ECC dotyczącej jakości wody w kąpieliskach, Ø dyrektywę 91/676/EWG w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, tzw. dyrektywę azotanową. Ponadto, dyrektywami regulującymi zagadnienia ochrony przyrody, które mogą wpływać na sposób korzystania z wód są: Ø dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, Ø dyrektywa EWG 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979, o ochronie dziko żyjących ptaków, będące podstawą tworzenia w Unii Europejskiej międzynarodowej sieci ochrony przyrody Natura 2000. Transpozycja wspomnianych dyrektyw do polskiego prawa została praktycznie zakończona (za wyjątkiem Dyrektywy Powodziowej, z uwagi na termin wejścia dyrektywy w życie), a ich wymagania i regulacje znalazły odzwierciedlenie w odpowiednich ustawach: ustawie Prawo wodne, ustawie Prawo ochrony środowiska, ustawie o ochronie przyrody i innych. W związku z powyższym POŚ rekomenduje następujące działania na terenie gminy Tarnowo Podgórne: · dalszą rozbudowę sieci kanalizacji sanitarnej, · małą retencję, · zobligowanie mieszkańców do podłączenia się do pobudowanych już sieci kanalizacji, · likwidację przydomowych zbiorników na nieczystości ciekłe, · edukację w zakresie właściwego składowania nawozów naturalnych, · racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, · zapewnienie odpowiedniego systemu nawodnień i odwodnień gruntów rolnych, · konserwacji cieków melioracyjnych, · poprawienie parametrów wody pitnej z własnych ujęć, · propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. · współpraca z innymi gminami w celu ochrony cieków wodnych przepływających przez gminę Tarnowo Podgórne. Realizacja powyższych działań przyczyni się do: ograniczenia spływu powierzchniowego biogenów, likwidacji punktowych skażeń gleby i wód gruntowych pochodzących z nieszczelnych zbiorników na nieczystości ciekłe oraz złego magazynowania odpadów naturalnych, polepszenia warunków sanitarnych gospodarstw, poprawy parametrów jakości wody pitnej, ochrony ilościowej wód zasobów wód podziemnych, polepszenia jakości wód całego dorzecza rzeki Samy,

85 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Podsumowując część dotyczącą wód powierzchniowych, w planach rozwoju i zagospodarowania Gminy należy zwrócić baczniejszą uwagę na możliwości zwiększenia retencji i spowolnienia odpływu wód powierzchniowych z obszaru Gminy Tarnowo Podgórne. Należy niewątpliwie uregulować odpływ z Jeziora Lusowskiego, przygotować plan małej retencji dla gminy, rozważyć możliwości retencjonowania wód deszczowych z powierzchni nieprzepuszczalnych (place, dachy itp.), a także w miarę możliwości ograniczyć przeznaczenie gruntów rolnych, a zwłaszcza leśnych na inne cele. Należy również w dalszym ciągu zwracać uwagę na prawidłową gospodarkę wodno-ściekową w celu eliminacji przedostawania się ścieków do wód powierzchniowych i gruntowych. W przypadku Jeziora Lusowskiego i Kierskiego należy zwrócić uwagę zwłaszcza na lokalizację nowych obiektów sportowo-rekreacyjnych pod kątem ich wpływu na gospodarkę jezior (zmiana linii brzegowej, ograniczenie strat roślinności, gospodarka wodno-ściekowa, limitowane użycie łodzi motorowych wyłącznie do celów porządkowo-ratunkowych, preferowanie plaż trawiastych w celu ograniczenia erozji) oraz lokalizację nowych osiedli mieszkaniowych.

86 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______12. GOSPODARKA ODPADAMI NA TERENIE GMINY TARNOWO PODGÓRNE 12.1. PLANOWANIE GOSPODARKI ODPADAMI

Gospodarka odpadami na terenie gminy Tarnowo Podgórne została szczegółowo omówiona w Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Tranowo Podgórne opracowanym na 2004 – 2008. W Planie przedstawiono cele krótkoterminowe do roku 2008 oraz długoterminowe do roku 2011, które należy realizować w obowiązującym okresie. PGO dla gminy Tarnowo Podgórne określa sposób realizacji celów i zadań zawartych w WPGO dla województwa wielkopolskiego zgodnie z § 5 ust. 3. Rozporządzenia Ministra Środowiska z 9 kwietnia 2003 roku w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami. W obecnej chwili zapisy Wojewdzkiego Planu Gospodarki Odpadami (WPGO) ineczej ukształotowały politykę gminy w przedmiotowym zakresie. Brak zgody na rozbudowę składowiska w m. Rumianek oraz przydzielenie gminy Tarnowo Podgórne do Zakładu Zagospodarowania Odpadów (ZZO) w Piotrowie spowodowało podjęcie konkrwetnych działań zmierzających do realizacji zapisów WPGO. W celu zapewnienie racjonalnej gospodarki odpadami niezbędne są kroki mające na celu zawiązanie współpracy w ramach zwiąku i spółki „Selekt”.

12.2. Związek i Spółka SELEKT

Związek Międzygminny Centrum Zagospodarowania Odpadów SELEKT z siedzibą w Czempiniu, na rzecz którego spółka Grupy Tönsmeier realizować będzie zadania publiczne z zakresu gospodarki odpadami, skupia obecnie 17 wielkopolskich Gmin:

· Brodnicę, · Czempiń, · Dolsk, · Dopiewo, · Granowo, · Grodzisk Wielkopolski, · Kamieniec, · Komorniki, · Gminę Kościan, · Miasto Kościan, · Miasto Luboń, · Mosinę, · Miasto Puszczykowo, · Rakoniewice, · Stęszew, · Wielichowo · Zbąszyń

Obecnie trwa procedura przyjęcia kolejnych członków. Będą nimi gminy: Rokietnica,

87 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Kaźmierz i Tarnowo Podgórne. Przygotowywane jest także porozumienie ze Związkiem Międzygminnym Odra w Wolsztynie skupiającym trzy gminy.

Z kolei Centrum Zagospodarowania Odpadów SELEKT Sp. z o.o. jest najmłodszą spółką Grupy Tönsmeier. Spółka została zarejestrowana w grudniu 2008r. Spółka, w imieniu Związku Międzygminnego CZO Selekt z siedzibą w Czempiniu (woj. wielkopolskie), będzie realizowała zadania publiczne w zakresie tworzenia warunków niezbędnych do utrzymywania porządku i czystości na terenie Gmin zrzeszonych w Związku, tj.: Brodnica, Czempiń, Dolsk, Dopiewo, Granowo, Grodzisk Wielkopolski, Kamieniec, Komorniki, Gminę Kościan, Miasto Kościan, Miasto Luboń, Mosinę, Miasto Puszczykowo, Rakoniewice, Stęszew, Wielichowo i Zbąszyń. Łącznie 17 gmin, 228 500 mieszkańców oraz gmin nowoprzyjętych zgodnie z zapisami WPGO. Docelowo Spółka ma świadczyć usługi dla społeczności liczącej 400 000 mieszkańców. Zadaniem Spółki będzie organizowanie selektywnej zbiórki i segregacji odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych, zbiórka i przetwarzanie odpadów przydatnych do odzysku, współdziałanie z przedsiębiorcami podejmującymi działalność w zakresie gospodarowania tego rodzaju odpadami, inicjowanie wprowadzania w Gminach zrzeszonych w Związku jednolitych zasad utrzymania porządku i czystości w gospodarce odpadami komunalnymi oraz prowadzenie działalności edukacyjnej i szkoleniowej w powyższym zakresie.

W miejscowości Piotrowo Pierwsze w gminie Czempiń, Spółka zbuduje Centrum Zagospodarowania Odpadów, które dzięki nowoczesnej technologii przetwarzania odpadów zapewni osiągnięcie ww. celów oraz nałożonych przepisami standardów w gospodarce odpadami.

Piotrowskie Centrum Zagospodarowania Odpadów zostało ujęte min. w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami (WPGO), jako jedna z ważniejszych instalacji przewidzianych do eksploatacji na terenie Wielkopolski.

Zgodnie z prowadzonymi rozmowami odstąpiono od aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Tarnowo Podgórne na lata 2008-2012, gdyż ma być wypracowany wspólny dokument dla wszystkich gmin przypisanych do Zakładu Zagospodarowania Odpadów Piotrowo.

Poniżej przedstawiono lokalizację zakładów zagospodarowania odpadów w województwie wielkopolskim.

W związku z powyższym jako zadania przyjęto tylko cele długoterminowe dla Gminy .

W zakresie odpadów komunalnych cel ogólny to : „ Zminimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdrożenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania”

W zakresie sektora gospodarczego cel ogólny brzmi: „Ograniczanie wytwarzania odpadów z sektora gospodarczego oraz wprowadzenie nowoczesnego systemu ich ewidencji, unieszkodliwiania i gospodarczego wykorzystania”

88 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Rysunek 8 Lokalizacja planowanych ZZO na terenie województwa wielkopolskiego ( dane z PGO woj. Wlkp.)

89 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Szczegółowe cele i zadania zostaną określone w odrębnym dokumencie – Planie Gospodarki Odpadami opracowanym dla wszystkich gmin skupionych w ramach Zakładu Zagospodarowania Odpadów Piotrowo. Ważnym elementem działań w zakresie gospodarki odpadami pomimo nowych ustaleń będzie uruchomiony w roku 2004 „Program likwidacji azbestu” skierowany do właścicieli nieruchomości (w rozumieniu ustawy o odpadach), mający na celu pomoc w usuwaniu materiałów budowlanych zawierających azbest, zlokalizowanych na prywatnych posesjach oraz na obiektach użyteczności publicznej. Założeniem programu jest , że każda osoba podejmująca się wymiany pokrycia dachowego swojego domu, budynków gospodarczych itp. może liczyć na pomoc Gminy polegającą na odbiorze , transporcie i utylizacji zdemontowanych elementów (np. eternitu). W ramach programu gmina przejmuje na siebie obowiązek transportu i prawidłowej utylizacji wytworzonych odpadów niebezpiecznych. Wkładem finansowym właścicieli nieruchomości jest : demontaż, zakup i montaż nowego pokrycia dachowego. Łącznie przez okres obowiązywania gminnego programu zebrano 473,76 Mg odpadów zawierających azbest co stanowi 40,03% zinwentaryzowanego stanu z terenu gminy Tarnowo Podgórne . Program ten winien być kontynuowany , aby spełnić wymagany prawem obowiązek całkowitej likwidacji odpadów zawierających azbest do roku 2032.

90 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______13. ZAGROŻENIE POWAŻNYMI AWARIAMI 13.1 Potencjalni sprawcy Prowadzący zakład o zwiększonym lub dużym ryzyku, w myśl ustawy Prawo ochrony środowiska jest zobowiązany do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej. Na takim podmiocie spoczywa obowiązek sporządzenia programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, czego elementem musi być opracowany system zarządzania gwarantujący ochronę ludzi i środowiska. Program taki musi zostać przedłożony właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska. W Polsce zagrożenie poważnymi awariami przemysłowymi jest bardzo duże. Poniżej przedstawiono liczby zakładów dużego (ZDR) oraz zwiększonego ryzyka (ZZR) wystąpienia poważnych awarii przemysłowych (liczba ZDR / liczba ZZR) w poszczególnych województwach (według raportu GIOŚ ). Według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. ogółem liczba ZDR wynosiła 158, liczba ZZR – 208, a łączna liczba zakładów podlegających przepisom o przeciwdziałaniu poważnym awariom przemysłowym – 366.

Rysunek 9 Liczba zakładów kategorii ZDR oraz ZZR w województwach; stan na dzień 31 grudnia 2007 r. (według danych GIOŚ)

Z analizy danych Głównego Inspektora Ochrony Środowiska za lata 2003-2005 wynika, że spośród zakładów o dużym ryzyku ok. 29% to zakłady posiadające produkty destylacji ropy naftowej i substancje palne, ok. 38% – skrajnie łatwo palne gazy skroplone i gaz ziemny oraz ok. 33% – substancje toksyczne i inne substancje niebezpieczne. Podział zakładów o zwiększonym ryzyku kształtował się bardziej równomiernie: 33%, 31% oraz 36% odpowiednio.

Wielkość zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi, mierzona liczbą ZDR, pozwala na dokonanie porównań między krajami UE. Tak określany potencjał zagrożeń sytuuje Polskę w

91 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______pierwszej dziesiątce państw Unii Europejskiej, co przedstawia poniższy wykres, opracowany na podstawie przyjętego w dniu 17 sierpnia 2007 r. raportu Komisji Europejskiej, oceniającego postęp we wdrażaniu Dyrektywy Seveso II w latach 2003-2005 r.

Rysunek 10 Porównanie wielkości zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi w państwach Unii Europejskiej, (według danych Komisji Europejskiej )

W kontekście zagrożeń poważnymi awariami w Polsce, należy także zwrócić uwagę na zakłady, które nie zostały zaliczone do kategorii ZZR ze względu na relatywnie mniejsze ilości substancji, niż ustalone w kryteriach kwalifikacyjnych (tzw. ilości „podprogowe”). Skutki awarii w takich zakładach mogą być również bardzo poważne. Ponadto należy zauważyć, że liczne substancje klasyfikowane jako żrące (C), w tym kwasy i ługi, szkodliwe (Xn), drażniące (Xi) i inne, nie zostały ujęte w kryteriach kwalifikacyjnych dla obiektów zagrażających poważną awarią przemysłową. Takie substancje są często stosowane w obiektach przemysłowych w wielkich ilościach, jednakże nie stanowią one czynnika powodującego zaliczenie zakładu do kategorii niebezpiecznych (ZZR lub ZDR). Tymczasem uwolnienie do otoczenia w wyniku awarii dużych mas takich substancji, zgodnie z definicją poważnej awarii, zawartą w rozporządzeniem ministra środowiska w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do GIOŚ , będzie również zdarzeniem zaliczanym do kategorii poważnych awarii. Przedstawione poniżej dane liczbowe dotyczączą wszystkich zakładów, które według ocen Inspekcji Ochrony Środowiska stwarzają zagrożenie wystąpienia poważnej awarii. Na dzień 31. 12. 2007 r. liczba wszystkich zakładów (łącznie z ZZR oraz ZDR) wynosiła 1159, co oznacza, że liczba „niesevesowskich” zakładów stwarzających zagrożenie poważną awarią przemysłową, wynosiła 791.

92 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Rysunek 11 Liczba wszystkich zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (łącznie z zakładami ZDR i ZZR) w poszczególnych województwach (stan na dzień 31grudnia 2007 r., (według danych GIOŚ)

Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie Seveso II, poważna awaria jest to „zdarzenie, takie jak poważna emisja, pożar lub eksplozja, w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji dowolnego zakładu objętego zakresem zastosowania tej dyrektywy, prowadzące do powstania, natychmiast lub z opóźnieniem, poważnego niebezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, związanego z obecnością jednej bądź wielu substancji niebezpiecznych”. Jest to de facto definicja poważnej awarii przemysłowej w rozumieniu przepisów polskich, gdyż przepisy Dyrektywy Seveso II wyłączają całkowicie transport substancji niebezpiecznych z zakresu jej obowiązywania. W Polsce przedmiotowa definicja została zawarta w Prawie ochrony środowiska w myśl której: 1. poważna awaria – jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem 2. poważna awaria przemysłowa – jest to poważna awaria w zakładzie.

Ilościowa definicja poważnej awarii ustalona w Dyrektywie Seveso II stanowiła podstawę polskiej definicji poważnej awarii, zawartej w rozporządzeniu MŚ.

Polska definicja poważnej awarii obejmuje znacznie szersze spektrum zdarzeń, niż przepisy Dyrektywy Seveso II. Zgodnie z tymi zapisami, w Polsce do kategorii poważnej awarii zalicza się także zdarzenia polegające na uwolnieniu w trakcie magazynowania lub transportu dowolnej substancji niebezpiecznej dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, jeśli zdarzenie takie spowoduje przynajmniej jeden ze skutków wymienionych w rozporządzeniu . Przy tym substancje powodujące awarie lub uczestniczące w nich nie

93 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______muszą być substancjami ujętymi w kryteriach kwalifikacyjnych .

Polskie prawodawstwo przewiduje także definicję zdarzeń, spełniających kryteria poważnych awarii.

.

Rysunek 12 Liczba zdarzeń o znamionach poważnych awarii na terenie województw w 2007 r. (według danych GIOŚ) Spośród 133 zdarzeń: · na terenie zakładów wystąpiło 68 zdarzeń, · w transporcie – 36 zdarzeń, · pozostałe 29 zdarzeń – to zdarzenia na terenie obiektów, których nie można zaliczyć do zakładów lub transportu oraz zanieczyszczenia wód powierzchniowych, spowodowane przez nieustalonych sprawców. Na terenie gminy Tarnowo Podgórne niektóre z działających firm można zakwalifikować do zakładów o zwiększonym ryzyku zagrożonych poważnymi awariami, jednak w posiadaniu urzędu gminy nie ma takich informacji. Także przebiegająca przez teren gminy droga 92 stwarza zagrożenie wystąpienia poważnej awarii w wyniku kolizji drogowej. Jest ona jednak ujęta w planach operacyjno-ratowniczych.

13.2 Działania rekomendowane w zakresie wystąpienia zagrożenia poważnymi awariami Zgodnie z art. 269 ustawy Prawo ochrony środowiska Komendant Powiatowy Państwowej Straży Pożarnej, co najmniej raz do roku przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze w zakładzie o zwiększonym lub dużym ryzyku, w którym istnieje możliwość wystąpienia awarii przemysłowej. Do kontroli takiej upoważniony jest także Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, który w uzgodnieniu z Państwową Strażą Pożarną przeprowadza przedmiotową kontrolę na wniosek organu samorządowego.

94 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

W świetle powyższego jako zadania rekomendowane w POŚ uznaje się: · sporządzenie ewidencji podmiotów narażonych wystąpieniem zagrożenia poważną awarią, · sporządzenie i aktualizowanie mapy zagrożeń wraz działaniami naprawczymi oraz czynnościami zapobiegającymi oddziaływaniu skutków poważnych awarii · sporządzenie przez gminę raportu o zagrożeniu poważną awarią na terenie objętym jej właściwością oraz skautkach powstałych w wyniku jej wystąpienia i zasadach przeciwdziałania zagrożeniu. · działania prewencyjne Powyższe działania pozwolą rozpoznać przez samorząd gminny aktualnego poziomu zagrożenia oraz planów przeciwdziałania poważnym awariom na swoim terenie , zapewnią prawidłowe działanie w wypadku wystąpienia poważnej awarii oraz zapewnią możliwość udziału społeczeństwa w ewentualnym postępowaniu, którego przedmiotem byłoby sporządzenie zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego. Należy zwrócić tutaj uwagę na zgodność zaproponowanych zadań z Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego, który jako główne cele uznaje: eliminację i zmniejszanie skutków wynikłych w wyniku poważnej awarii uwzględniając tutaj czynnik ludzki i środowiskowy, ograniczenie wystąpienia zagrożeń, zmniejszenie ryzyka transportu materiałów niebezpiecznych oraz wykreowanie prawidłowych zachowań społecznych.

95 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______14 . EDUKACJA EKOLOGICZNA ORAZ INFORMACJE O STANIE ŚRODOWISKA

Edukacja ekologiczna inaczej edukacja środowiskowa to koncepcja kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem myśleć globalnie - działać lokalnie. Edukacja ekologiczna definiowana jest także jako psychologiczno-pedagogiczny proces oddziaływania na człowieka w celu kształtowania jego świadomości ekologicznej. Edukacja ekologiczna obejmuje wprowadzanie do programów szkół wszystkich szczebli tematyki z zakresu ochrony środowiska i kształtowania środowiska, umożliwiającej łączenie wiedzy przyrodniczej z postawą humanistyczną, tworzenie krajowych i międzynarodowych systemów kształcenia specjalistów i kwalifikowanych pracowników dla różnych działów ochrony środowiska, nauczycieli ochrony środowiska, dokształcanie inżynierów i techników różnych specjalności oraz menedżerów gospodarki, a także powszechną edukację szkolną i pozaszkolną.

W potocznym rozumieniu są to wszelkie formy działalności skierowanej do społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, które mają na celu wpływanie na poziom świadomości ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowań korzystnych dla środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone są przez szkoły, przez specjalistyczne placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a także przez liczne organizacje ekologiczne.

Może przyjmować różne formy, np.:

Ø kształcenie ustawiczne poprzez rozdawanie ulotek i programy edukacyjne Ø kształcenie dzieci i młodzieży w zakresie ekologii Ø zielone szkoły

Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo-dydaktycznym.

Innym ważnym elementem podnoszącym świadomość ekologiczną jest dostęp do informacji o środowisku .Prawo dostępu do informacji o środowisku jest obecnie uważane za jeden z podstawowych gwarantów prawidłowej polityki ochrony środowiska. Termin „informacje o środowisku” został zdefiniowany w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2003/4/WE i odnosi się do szerokiego zakresu informacji udostępnianych w formie pisemnej, wizualnej, dźwiękowej, elektronicznej lub innej formie materialnej W polskim ustawodawstwie nie ma odrębnej definicji informacji o środowisku. Zakres informacji podlegających udostępnianiu trzeba konstruować na podstawie kilku przepisów. Prawo ochrony środowiska w art. 30 określa jakie informacje o stanie środowiska należy udostępniać za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych, a zwłaszcza przy wykorzystaniu elektronicznych baz danych.

96 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Informacje o środowisku mogą być udostępniane także w inny sposób niż za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych, w szczególności za pośrednictwem środków masowego przekazu o zasięgu ogólnokrajowym oraz lokalnym, w tym również za pośrednictwem wydawnictw specjalistycznych. Na regulacje prawne dostępu do informacji o środowisku składają się Konstytucja RP - art. 74 ust. 3 stanowi wprost, że „każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska”, oraz ustawa Prawo Ochrony Środowiska (POŚ), art. 19-24a. Zgodnie z art. 19 ust. 1 POŚ „Organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu”. Trzeba też pamiętać o ustawie o Dostępie do informacji publicznej Dostęp do informacji o środowisku jest też zagwarantowany prawem wspólnotowym. Podstawowym aktem Unii Europejskiej regulującym zasady dostępu do informacji o środowisku jest Dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska. W Dyrektywie 2003/4 znacznie rozszerzono krąg podmiotów zobowiązanych do udzielania informacji. Obowiązkiem tym objęte są teraz wszystkie organy administracji posiadające informacje o środowisku, niezależnie od tego czy wykonują jakieś zadania w tym zakresie czy też nie. Dyrektywa jednoznacznie stanowi, że obowiązkiem udzielania informacji objęte są też wszelkie organy doradcze władz publicznych. Drugim bardzo istotnym aktem prawa międzynarodowego, który wiąże Polskę w zakresie problematyki dostępu do informacji o środowisku jest podpisana 25 czerwca 1998 w Aarhus (miast w Danii) Konwencja o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska.

14.1 Podejmowane działania w zakresie informacji o stanie środowiska Wymiana podejmowanych i przetwarzanych przez organy administracji publicznej informacji o środowisku ma na celu podnoszenie społecznej świadomości, określenie celów i potrzeb w dziedzinie ochrony środowiska. Dzięki takim działaniom istnieje możliwość przekazania społeczności gminy danych dotyczących korzyści, efektów i kosztów wynikających z proponowanych nowych przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska, jak również prowadzenia konsultacji w trakcie planowania inwestycji wpływających na środowisko naturalne. Każdy z mieszkańców gminy ma prawo zwrócenia się do Urzędu Gminy, a w szczególności do Wydziału Inwestycji i Ochrony Środowiska o udzielenia informacji o stanie środowiska na terenie gminy. Na podstawie posiadanych dokumentów i opracowań informacja taka zostanie zainteresowanej stronie przekazana niezwłocznie.

14.2 Edukacja ekologiczna Od lat Gmina współpracuje z organizacjami i kołami ekologicznymi działającymi na terenie gminy Tarnowo Podgórne. Wszelkie działania i inicjatywny mające na celu podnoszenie świadomości ekologicznej uzyskują wsparcie finansowe pochodzące ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska oraz pomoc merytoryczną ze strony administracji samorządowej.

97 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Jako główne cele edukacji ekologicznej wśród dzieci i młodzieży przyjęto zasadę upowszechniania wiedzy na tematy: · stanu środowiska w gminie, · źródeł zanieczyszczenia wód, gleby i powietrza, · sposobów ochrony przyrody, · przyczyn i skutków zanieczyszczeń środowiska, · recyklingu odpadów, · funkcji lasów , ich stanu oraz przyczyn ich degradacji, · stanu lokalnej flory i fauny. Formami propagowania powyższych tematów są: konkursy, przeprowadzane selektywne zbiórki danego odpadu w szkole, prelekcje, wyjazdy edukacyjne, zajęcia lekcyjne. Corocznie dzieci i młodzież z terenu gminy biorą udział w akcji Sprzątania Świata i Sprzątania Gminy, która poza wymiernym efektem estetycznym podnosi wrażliwość na zaśmiecanie, wnosi wiedzę na temat racjonalnej gospodarki odpadami, miejsc i sposobu składowania, potrzeby zagospodarowania i możliwości recyklingu odpadów. Od kilku lat w kalendarz imprez edukacyjnych w placówkach oświatowych weszły imprezy związane obchodami Dnia Ziemi. Celem tych obchodów jest zaszczepienie wśród dzieci i młodzieży postawy człowieka świadomego zagrożeń oraz troszczącego się o środowisko naturalne i jego walory. Odrębnym tematem jest edukacja ekologiczna wśród dorosłych. Formami kształtowania postaw ekologicznych wśród mieszkańców gminy są :zebrania wiejskie oraz artykuły ukazujące się na łamach lokalnego pisma „Sąsiadka-Czytaj”. Jako główny cele założono propagowanie: · zasad selektywnej zbiórki, · racjonalnego wykorzystania odpadów, · bezpiecznego składowania nawozów naturalnych, · prawidłowości w prowadzeniu gospodarki wodno ściekowej na posesjach, · ujemnego oddziaływania na środowisko odpadów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem odpadów zawierających azbest.

12.3. Działania rekomendowane w zakresie edukacji ekologicznej oraz dostępie informacji o środowisku

Polityka ekologiczna państwa nakłada obowiązek udostępnienia każdemu obywatelowi informacji o środowisku i jego ochronie, poprzez zapewnienie społeczeństwu dostępu di informacji o środowisku. Zakłada również skuteczną realizację szeroko pojmowanych zadań edukacyjnych w zakresie ochrony jego walorów. Wynika to z nałożonych na organy gminy obowiązków w zakresie zapewnienia udziału społeczeństwa w procedurze ocen oddziaływania na środowisko, przedsięwzięć i planów oraz programów wynikających z przepisów zawartych w Prawie ochrony środowiska. POŚ rekomenduje następujące działania na terenie gminy Tarnowo Podgórne w zakresie dostępu do informacji oraz edukacji ekologicznej: · stworzenie systemu gromadzenia i upowszechniania informacji o środowisku i

98 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

działaniach na rzecz jego ochrony, · propagowanie założeń Programu Ochrony Środowiska i Programu Gospodarki Odpadami, · rozwój edukacji ekologicznej wśród dzieci i młodzieży, · pomoc w tworzeniu publikacji o tematyce ochrony środowiska i ich propagowanie wśród mieszkańców gminy, · opracowanie planu współpracy z przedstawicielami podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy na rzecz zachowania zasad zrównoważonego rozwoju. Przedstawione powyżej priorytety mają za zadanie zapoznanie społeczności gminy ze stanem środowiska, upowszechnianie wiedzy dotyczącej zasad zrównoważonego rozwoju, propagowanie działań proekologicznych, uzyskanie akceptacji społecznej dla działań związanych z ochroną środowiska oraz przygotowanie potencjały kadrowego dla ich realizacji.

99 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______15 . ANALIZA SWOT 15.1 Opis metody Analiza SWOT została sformułowana na podstawie diagnozy stanu środowiska przyrodniczego gminy Tarnowo Podgórne i przedstawia uwarunkowania, które będą elementami procesu nowoczesnego zarządzania i planowania strategicznego w ochronie środowiska. Identyfikuje czynniki i ograniczenia rozwojowe obszaru, dając podstawy do stworzenia sensownej i możliwej do realizacji w różnych warunkach strategii rozwoju. Skrót SWOT pochodzi od angielskich słów Strengths (silne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagrożenia). Analiza słabych i silnych stron dotyczy teraźniejszości (stanu obecnego) wewnątrz obszaru i dotyczy zawsze czynników specyficznych, a więc wynikających z właściwości przyrodniczych, kulturowych i społeczno-gospodarczych. Silne strony gminy to kontrolowane przez nią zasoby, które wyróżniają ją pozytywnie w otoczeniu; słabe strony to te aspekty funkcjonowania gminy, które ograniczają sprawność i mogą blokować jej rozwój w przyszłości. Analiza możliwości i zagrożeń pojawiających się otoczeniu dotyczy przyszłości (szans realizacji wizji obszaru) jest, więc elementem prognozy.

15.2 Wnioski Jako silne strony ujęte zostały cenne przyrodniczo walory gminy oraz prowadzone działania przyczyniające się do poprawy stanu środowiska przyrodniczego, a słabe strony przyczyniają się do jego pogorszenia. Jako szanse dla gminy uznano wdrażanie przepisów prawnych ponad gminnych oraz stosowanie nowych, przyjaznych środowisku technologii. Główne zagrożenia wiążą się z bliskością aglomeracji poznańskiej. Czynniki ujęte w analizie SWOT posłużyły do określenia zhierarchizowanych działań strategicznych w ochronie środowiska gminy, w tym celów strategicznych i operacyjnych oraz priorytetów stanowiących załącznik.

100 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Tabela 26 Analiza SWOT dla gminy Tarnowo Podgórne – ujęcie tabelaryczne

Analiza SWOT dla gminy Tarnowo Podgórne – ujęcie tabelaryczne

SILNE STRONY

· cenne przyrodniczo tereny w obrębie gminy: obszar chronionego krajobrazu rynny Jeziora Lusowskiego i doliny rzeki Samy, uż ytki ekologiczne: „Zadrzewienia Śródpolne Lusowo”, „Szuwary na Chybach” · liczne pomniki przyrody · zachowane starodrzewia w byłych parkach dworskich i pałacowych · renowacja parków dworskich · duża ilość rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt · kompostownia bioodapdów · selektywna zbiórka i system segregacji odpadów · szybka reakcja gminy na informacje o zagrożeniach środowiskowych – likwidacja dzikich wysypisk · trzystopniowa oczyszczalnia ścieków · 100 % zgazyfikowania gminy, · nowoczesne rozwiązania w przemyśle – kotłownie gazowe, zakładowe oczyszczalnie ścieków, · polityka proekologiczna władz gminy

SZANSE

· budowa obwodnicy · powiatowy program zrównoważonego rozwoju i ochronny środowiska · powiatowy program gospodarki odpadami · wdrażanie przepisów wynikających z ustaw i rozporządzeń oraz międzynarodowych zobowiązań · ulepszenie systemu informowania o proekologicznych walorach produktów i wyrobów poprzez rozwój systemu ekoetykietowania oraz poprzez wprowadzenie bądź rozpowszechnienie dołączonych do przedmiotów sprzedaży informacji o uciążliwości dla środowiska ich produkcji i eksploatacji · wprowadzenie „czystszych” paliw i „czystszych” pojazdów z jednoczesną poprawą ich parametrów użytkowych i ekonomicznych · stopniowe wycofywanie z ruchu samochodów starszych

ZAGROŻENIA

· masowy napływ ludności z Poznania · brak ustawodawstwa regulującego poziomy uciążliwości zapachowej i sposoby ich mierzenia · hałas lotniczy z lotniska Ławica · hałas z toru Poznań · kumulacja na stosunkowo małym obszarze wielu zakładów przemysłowych

101 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______LITERATURA Ø Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 Z perspektywą do roku 2016 Warszawa 2008 r. Ø Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Poznańskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2016 Ø Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego Ø Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Tarnowo Podgórne. Tarnowo Podgórne, 2005 r. Ø Strategia rozwoju gminy Tarnowo Podgórne; 2008 Ø Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2008-2013 Ø Diagnoza stanu środowiska przyrodniczego gminy Tarnowo Podgórne IMiGW 2008 r, Ø Studium krajobrazu projektowanego Obszaru Chronionego Krajobrazu w rynnie Jeziora Lusowskiego i w dolinie Samy na terenie gminy Tarnowo Podgórne. Poznań, październik 1996 Ø Dokumentacja przyrodnicza terenu po dawnej wojewódzkiej szkółce zadrzewieniowej w Lusowie, sporządzona dla potrzeb utworzenia na tym terenie użytku ekologicznego. Małgorzata Przybylska, Poznań, czerwiec 1997 Ø Dokumentacja przyrodnicza do utworzenia użytku ekologicznego Szuwary na Chybach nad Jeziorem Kierskim. Poznań, październik 1997; Ø Inwentaryzacja stanu lasu własności gminy Tarnowo Podgórne na okres 01-01-2008 – 31- 12-2017 , Texus s.c. Ø Uproszczony plan urządzania lasu wsi Lusowo, gmina Tarnowo Podgórne, województwo poznańskie, na okres 1.1.1995-31.12.2004; Ø Uproszczony plan urządzania lasu wsi Chyby, Swadzim, Sady, Tarnowo Podgórne, Rumianek, Jankowice, Przeźmierowo, Wysogotowo, Batorowo, Lusówko, Sierosław, gmina Tarnowo Podgórne, województwo poznańskie, na okres 1.1.1995-31.12.2004. Poznań; Ø Ewidencja obiektów będących źródłem pól elektromagnetycznych – lata 1992-1999. Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu, Wydział Ochrony Środowiska, grudzień 1999; Ø Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2004. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań 2005; Ø Planowanie i wdrażanie polityki ochrony środowiska. Poradnik. Bert Krikke, Wanda Zaworska-Matuga, Warszawa 2001. Ø Klimat akustyczny miasta Poznania (1997-1999). Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań 1999; Ø Dane Głównego Inspektora Ochrony Środowiska Ø Dane Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska

102 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

ZAŁĄCZNIKI

103 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

Załącznik

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

wraz z wyznacznikami ich monitorowania

104 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______1. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Głównym celem dla władz samorządowych winna być idea dążenia do wprowadzenia w życie zasad zrównoważonego rozwoju. Działania te powinny zmierzać docelowo do uzyskania następującego efektu, gdzie gmina Tarnowo Podgórne zachowuje równowagę pomiędzy zabudową gospodarczą i mieszkaniową a wolną przestrzenią, wpływając pozytywnie na różnorodność krajobrazu oraz warunki życia mieszkańców. Poprzez instrumenty ekonomiczno-prawne przy wykorzystaniu środków własnych i pochodzących z zewnątrz gmina stymuluje realizację założeń zrównoważonego rozwoju. Władze lokalne prowadzą kampanie informacyjne, wydają bezpłatną broszurę dotyczącą stanu środowiska przyrodniczego, pozytywnie reagują na przejawy inicjatywy ze strony społeczeństwa dotyczące działań proekologicznych, organizują szkolenia, pokazy, wykłady upowszechniające odpowiednią postawę wobec środowiska. Mieszkańcy gminy uczestniczą aktywnie w procesach decyzyjnych dotyczących lokalizacji inwestycji. Cenne ekosystemy występujące na terenie gminy są połączone korytarzami ekologicznymi, co umożliwia zachowanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Gmina prowadzi działania sprzyjające zwiększaniu wartości krajobrazu. Ruch turystyczny na terenie gminy jest uregulowany i odbywa się siecią szlaków rowerowych i pieszych, nie powodując degradacji zasobów naturalnych. Wyznaczone ścieżki dydaktyczne umożliwiają turystom obcowanie z lokalną przyrodą. Poprawę stanu środowiska winno się uzyskać za pomocą wdrażanych wżycie celów : krótkookresowych, średniookresowych i długookresowych

105 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______2. CELE POŚ CELEM ZAPEWNIENIA WYSOKIEJ JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII NALEŻY DĄŻYĆ DO: § wykorzystanie źródeł geotermalnych – cel długookresowy wyznacznik monitorowania : - ilość przyłączonych nieruchmości § poprawy jakości powierzchni dróg- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - powierzchnia wyremontowanych dróg - nakłady inwestycyjne na remonty dróg § wyeliminowania starych pojazdów- cel długookresowy wyznacznik monitorowania: - wycofywanie z ruchu starych pojazdów § wprowadzenia „czystszych” paliw i „czystszych” pojazdów- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania:

- emisja zanieczyszczeń SO2, NOX, CO2, pyłów

- imisja zanieczyszczeń SO2, NOx, CO2, pyłów § likwidacji niskiej emisji – podłączenie do sieci gazowej- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba podłączeń do sieci gazowej § właściwej polityki lokalizacyjnej zgodnej z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba lokalizacji niezgodnych z mpzp - liczba odmów na wnioski o lokalizację inwestycji § odpowiedniego poziomu wydawanych pozwoleń i kontroli zakładów przemysłowych- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - udział zakładów przemysłowych, które uzyskały pozwolenia - % przeprowadzanych kontroli w porównaniu do ilości zaplanowanych kontroli - % prowadzonych kontroli w stosunku do całkowitej ilości zakładów przemysłowych; § termomodernizacji budynków publicznych - cel średniookresowy wyznacznik monitorowania - % wykonanych ociepleń budynków publicznych w skali gminy § opracowania strategii wykorzystania odnawialnych źródeł energii - cel krótkookresowy § wymiany oświetlenia publicznego na energooszczędne - cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - % wykonanych wykonania

ZAPEWNIENIE ODPOWIEDNIEJ JAKOŚCI UŻYTKOWEJ WÓD POWINNO SIĘ UZYSKAĆ POPRZEZ : § skanalizowanie całej gminy- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania:

106 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

- liczba podłączeń do kanalizacji - liczba gospodarstw nieskanalizowanych § skanalizowanie działek rekreacyjnych nad Jeziorem Lusowskim i podłączenie do oczyszczalni ścieków- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba podłączeń do kanalizacji sanitarnej § likwidacja indywidualnych zbiorników na ścieki- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba zlikwidowanych zbiorników indywidualnych § monitoring stanu wód powierzchniowych i podziemnych- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - ładunek zanieczyszczeń w wodach mierzony wskaźnikami fizyczno- chemicznymi i biologicznymi, -zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń mierzone wskaźnikami fizyczno-chemicznymi i biologicznymi, - ilość nieoczyszczonych ścieków wprowadzanych do wód § kontrola legalności kąpielisk- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba nielegalnych kąpielisk - liczba zlikwidowanych nielegalnych kąpielisk § określenie powierzchni terenów pod zabudowę rekreacyjną- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - powierzchnia nowej zabudowy - powierzchnia istniejącej zabudowy § kontrola i ograniczenie zrzutu ścieków- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba wykrytych przypadków nielegalnego zrzutu ścieków do odbiorników § modernizacja sieci wodociągowej i stacji uzdatniania wody - cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - długość zmodernizowanej sieci - ilość modernizacji stacji uzdatniania wody

OCHRONĘ POWIERZCHNI ZIEMI, W TYM POWIERZCHNI BIOLOGICZNIE CZYNNEJ I GLEB PRZED DEGRADACJĄ WINNO GWARANTOWAĆ : § przestrzeganie wytycznych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - rozmiar degradacji powierzchniowych warstw gleby - przyrost powierzchni lasów na terenie gminy § przeciwdziałanie przeznaczaniu gleb na cele nierolnicze i nieleśne- cel długookresowy § eliminowanie wtórnego unosu pyłu przez trwałe utrzymywanie zwartej pokrywy roślinnej na powierzchni biologicznie czynnej- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - emisja pyłu z terenów pozbawionych trwałej pokrywy roślinnej - udział terenów pozbawionych trwałej pokrywy roślinnej

107 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

- wprowadzanie trwałej pokrywy roślinnej § rekultywacja wyrobisk- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - udział zrekultywowanych terenów § nasadzenia zgodne z potencjałem siedliska - cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania - powierzchnia nasadzeń niezgodnych z potencjałem siedliska - wydatki z budżetu gminy na przebudowę drzewostanów § wprowadzenie zieleni przyzakładowej- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - powierzchnia wprowadzonej zieleni przyzakładowej § poprawa relacji pomiędzy powierzchnią terenów intensywnie zainwestowanych a wolną przestrzenią- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania - utrzymanie odpowiedniego stosunku terenów zainwestowanych do wolnej przestrzeni § likwidacja „dzikich” wysypisk- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba istniejących nielegalnych wysypisk - liczba likwidowanych nielegalnych wysypisk § wprowadzenie zakrzewień i zadrzewień przeciwerozyjnych- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania - - powierzchnia terenu podatna na erozję - ilość wprowadzonych zadrzewień i zakrzewień § upowszechnienie „Kodeksu dobrych praktyk rolniczych”– cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - zużycie nawozów sztucznych - zużycie środków ochrony roślin - głębokość orki § nadzór nad utylizacją padłych zwierząt– cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - ilość zwierząt poddanych utylizacji z terenu gminy § uwzględnienie w zapisach planów zagospodarowania przestrzennego ochrony naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi– cel krótkookresowy

CELEM ZACHOWANIA WALORÓW I ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Z UWZGLĘDNIENIEM GEO- I BIORÓŻNORODNOŚCI JEST : § zachowanie pozostałości naturalnych zbiorowisk- cel długookresowy wyznacznik monitorowania: - udział naturalnych zbiorowisk w powierzchni gminy § uporządkowanie terenów leśnych będących w posiadaniu gminy- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - powierzchnie lasów § stworzenie korytarzy ekologicznych- cel długookresowy

108 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

wyznacznik monitorowania: - udział korytarzy ekologicznych w powierzchni gminy § poprawa zdegradowanych naturalnych zbiorowisk i zieleni urządzonej- cel średniookresowy § poprawa estetyki krajobrazu- cel długookresowy wyznacznik monitorowania: - procent społeczeństwa pozytywnie oceniającego estetykę krajobrazu § ochrona gatunków – cel długookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba gatunków objętych ochroną § uregulowanie ruchu turystycznego- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - długość szlaków turystycznych § tworzenie ostoi dla roślin i zwierząt: zadrzewienia, zalesienia śródpolne, budowa zbiornika retencyjnego Baranowo i oczek śródpolnych- cel krótko i średniookresowy wyznacznik monitorowania: - powierzchnia

KSZTAŁTOWANIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ I SZEROKO POJĘTA EDUKACJA EKOLOGICZNA POWINNA BYĆ UKIERUNKOWANA NA : § tworzenie ścieżek dydaktycznych- cel krótkoookresowy wyznacznik monitorowania: - długość ścieżek dydaktycznych na terenie gminy § upowszechnienie właściwego modelu konsumpcji- cel długookresowy wyznacznik monitorowania : - udział w sprzedaży produktów i opakowań zwrotnych i możliwych do powtórnego przetworzenia § wycieczki terenowe dla dzieci i młodzieży w celu poznania przyrody i jej zagrożeń na terenie gminy- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba wycieczek § włączanie zagadnień ekologicznych do programów nauczania- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba godzin szkolnych poświęconych zagadnieniom ekologicznym - liczba szkół i uczniów, którzy wzięli udział w działaniach związanych z ochroną środowiska w stosunku do całkowitej liczby szkół i uczniów - wydatki budżetu na edukację w zakresie ochrony środowiska i przyrody w stosunku do planowanego budżetu § organizowanie wykładów, dyskusji, festynów oraz różnego rodzaju akcji promujących odpowiednią postawę wobec środowiska przyrodniczego- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba ludzi uczestniczących w akcjach promujących - liczba mieszkańców, którzy aktywnie uczestniczą w działaniach na rzecz ochrony środowiska w swoim otoczeniu - liczba zainicjowanych przez mieszkańców działań przeprowadzonych w ich

109 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

najbliższym otoczeniu

PROEKOLOGICZNA POLITYKA WŁADZ GMINY WINNA SIĘ OBJAWIAĆ KONKRETNYMI DZIAŁANIAMI. DO NICH NALEŻY ZALICZYĆ: § kampanie informacyjne dotyczące stanu środowiska przyrodniczego (szkolenia, pokazy, wykłady) – cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba kampanii § udostępnianie informacji o stanie środowiska przyrodniczego- cel krótkookresowy wyznacznik monitorowania: - liczba wniosków o udostępnienie informacji o środowisku § aktywny udział społeczeństwa w procesach decyzyjnych dotyczących lokalizacji inwestycji- cel średniookresowy wyznacznik monitorowania: - pozytywne reakcje na przejawy inicjatyw dotyczących działań prośrodowiskowych ze strony społeczności lokalnej: - liczba samorzutnie podejmowanych inicjatyw ekologicznych - liczba ludzi w proekologicznych organizacjach § przeprowadzenie badań np. w formie ankiet dotyczących opinii mieszkańców o stanie środowiska przyrodniczego i kierunkach rozwoju gminy - cel długookresowy wyznacznik monitorowania - liczba ludzi uczestniczących w ankietach § przeprowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej Programu Ochrony Środowiska gminy Tarnowo Podgórne i Programu Gospodarki Odpadami - cel krótkookresowy

110 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

HARMONOGRAM RZECZOWO –FINANSOWY NA LATA 2009-2012 W PERSPEKTYWIE NA LATA 2013-2016

111 3.1 OCHRONA PRZYRODY I ZWIĘKSZENIE BIORÓŻNORODNOŚCI

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe koszty tys. Główne źródła realizacji odpowiedzialna (PLN) finansowania

1 2 3 4 5 6 1 ZADANIA WŁASNE GMINY 2 Rozbudowa parku w Przeźmierowie 2009 –2012 Urząd Gminy 50 Budżet gminy GFOSiGW 3 Rozpoczęcie budowy parku w 2009 –2012 Urząd Gminy 50 Budżet gminy Baranowie 2013 - 2016 50 GFOSiGW 4 Renowacja stawów wiejskich 2009 –2012 Urząd Gminy 10 GFOSiGW 5 Uporządkowanie drzewostanu lasów 2009 –2012 Urząd Gminy 10 GFOSiGW będących we władaniu gminy 6 Uzupełnienie zieleni wysokiej typu 2009 –2012 Urząd Gminy 25 Budżet gminy alejowego i punktowego na terenach GFOSiGW zurbanizowanych 7 Ochrona zieleni wysokiej na terenie 2009 –2012 Urząd Gminy 30 GFOSiGW wszystkich cmentarzy i miejsc sakralnych 8 Rekonstrukcja i konserwacja istniejących 2009 –2012 Urząd Gminy 100 Budżet gminy parków dworskich i pałacowych , GFOSiGW uregulowanie stosunków własnościowych 2013 - 2016 100 9 Zakładanie i urządzanie pasów zieleni 2009 –2012 Urząd Gminy 80 GFOSiGW ochronnej 10 Propagowanie wśród rolników korzyści 2009 –2012 Urząd Gminy 4 GFOSiGW ekologicznych wynikających z nasadzeń śródpolnych 11 Objecie ochrona prawna drzew 2009 –2012 Urząd Gminy 20 Budżet gminy pomników przyrody 2013 - 2016 20 GFOSiGW 12 Tworzenie ścieżek przyrodniczo- 2009 –2012 Urząd Gminy 20 Budżet gminy dydaktycznych w obrębię obszarów GFOSiGW przyrodniczo cennych i krajobrazowo atrakcyjnych 13 Pielęgnacja i konserwacja istniejących na 2009 –2012 2009-2012 40 Budżet gminy terenie gminy obiektów i form ochrony GFOSiGW przyrody, w tym zabytkowych założeń 2013 - 2016 40 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

zieleni 14 Zwiększenie lesistości gminy, nadzór nad 2009 –2012 Urząd Gminy 50 Budżet gminy stanem sanitarnym lasów będących w GFOSiGW posiadaniu gminy, powiększanie terenów zieleni, zasobów zieleni przydrożnej i śródpolnej 2013 - 2016 70 ZADANIA KOORDYNOWANE 15 Ochrona śródpolnych oczek wodnych na 2009 –2012 Właściciele, Urząd Gminy 20 Środki zewnętrzne terenach zmeliorowanych Właściciele, GFOSiGW 2013 - 2016 40 16 Ochrona siedlisk lęgowych 2009 –2012 RZGW , Urząd Gminy b.d środki własne administratorzy cieków wodnych 2013 - 2016 b.d. 17 Tworzenie form zieleni izolacyjno – 2009 –2012 zarządcy dróg b.d środki własne osłonowej wzdłuż ciągów komunikacyjnych 2013 - 2016 b.d. U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

113 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.2 OCHRONA GLEBY I POWIERZCHNI ZIEMI

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe Główne źródła realizacji odpowiedzialna koszty tys. finansowania (PLN)

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Organizacja cyklu szkoleń dla rolników 2009 –2012 Urząd Gminy, ARMiR 40 Środki własne , obejmujących zasady kodeksu dobrych WODR Program Rozwoju praktyk rolniczych Obszarów Wiejskich (PROW) 2 Promocja agroturystyki i rolnictwa 2009 - 2012 Urząd Gminy, Urząd 20 środki własne ekologicznego Marszałkowski , WFOSiGW, PROW 3 Racjonalne użytkowanie zasobów 2009 - 2012 Urząd Gminy, Starostwo Brak danych - naturalnych(zapobieganie degradacji i erozji Powiatowe (b.d.) gleb 4 Okresowe monitorowanie zasobności gleb 2009-2012 Urząd Gminy 16 Środki własne 2013 - 2016 20 5 Prowadzenie stałej konserwacji urządzeń 2009-2012 Budżet gminy, Środki 340 Budżet gminy melioracyjnych na glebach zmeliorowanych spółki wodnej oraz wykonywanie nowych melioracji na terenach podmokłych bez naruszenia równowagi ekologicznej środowiska 2013 - 2016 400 6 Uwzględnienie w zapisach planów 2009-2012 Urząd Gminy - - zagospodarowania przestrzennego zakazu zmian ukształtowania naturalnej rzeźby powierzchni ziemi

ZADANIA KOORDYNOWANE

114 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

7 Badania jakości gleby i ziemi. 2009 - 2012 Starostwo powiatowe, 15 środki własne Okresowa kontrola zawartości metali WODR PFOSiGW ciężkich, składników nawozowych oraz odczynu pH glebach użytkowanych rolniczo 8 Ochrona i wykorzystanie zespołów 2009 – 2012 właściciele gospodarstw , b.d środki własne przyrodniczo-krajobrazowych w celach Lasy Państwowe turystycznych 2013 - 2016 b.d U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich i centralnych

115 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.3 OCHRONA WÓD

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe koszty tys. Główne źródła realizacji odpowiedzialna (PLN) finansowania

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Kontrole gospodarki ściekowej 2009 - 2012 Urząd Gminy 120 Budżet gminy Likwidacja nielegalnych przyłączeń do GFOSiGW wód powierzchniowych kanalizacji deszczowej i do gruntu 2 Opracowanie programu małej retencji 2009-2012 Urząd Gminy 40 GFOSiGW 3 Budowa kanalizacji deszczowej wraz z 2009 -2012 Urząd Gminy, Zarząd b.d środki własne, urządzeniami podczyszczającymi Dróg Powiatowych WFOSiGW, 2013 - 2016 b.d Budżet gminy 4 Mała retencja 2009 -2012 Urząd Gminy 300 Budżet gminy 2013 - 2016 500 GFOSiGW 4 Edukacja w celu racjonalizacji zużycia 2009 -2012 Urząd Gminy 4 GFOSiGW wody oraz zmniejszenia dobowego zużycia wody 2013 - 2016 10 6 Systematyczna konserwacja istniejącej 2009-2012 Urząd Gminy, Gminna 400 Budżet gminy sieci melioracyjnej i urządzeń wodnych 2013 - 2016 Spółka Wodna 500 ZADANIA KOORDYNOWANE 7 Prowadzenie monitoringu wpływu 2009 -2012 Urząd Gminy, TP-KOM 15 Budżet gminy składowiska odpadów w Rumianku na środki własne jakość wód TP-KOM 8 Dalsza realizacja programu 2009-2012 Urząd Gminy t, Spółka 500 środki własne, inwestycyjnego ochrony dorzecza rz. wodna ochrony wód WFOSiGW, Samy oraz ochrony wód jeziora j.kierskiego , Budżet gminy kierskiego w ramach współpracy Porozumienie międzygminnej komunalne 2013 - 2016 500

116 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

9 Zobligowanie inwestorów do 2009-2012 Urząd Gminy b.d środki własne podczyszczania odprowadzanych wód Program inwestorów opadowych ciągły

10 Budowa bezpiecznych dla środowiska 2009-2012 Urząd Gminy, rolnicy b.d środki własne miejsc magazynowania obornika i Program inwestorów zbiorników na gnojowice w ciągły gospodarstwach rolnych U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

117 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.4 OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

Termin Jednostka Szacunkowe Główne źródła Lp Nazwa zadania realizacji odpowiedzialna koszty tys. (PLN) finansowania

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Działania edukacyjne na rzecz zmiany nośnika 2009 - 2012 Urząd Gminy 3 GFOSiGW energii używanej do celów grzewczych Program ciągły 2 Zapobieganie spalaniu odpadów komunalnych 2009 - 2012 Urząd Gminy b.d środki własne i przemysłowych w urządzeniach nie Program przystosowanych do tego typu procesów ciągły 3 Organizowanie i budowa tras rowerowych jako 2009-2012 Urząd Gminy b.d Budżet gminy , alternatywnej komunikacji Środki zewnętrzne 2013 - 2016 b.d 4 Okresowe badania poziomu zanieczyszczeń 2009-2012 Urząd Gminy 4 Budżet gminy komunikacyjnych przy trasie 2 i WIOŚ GFOSiGW

2013 - 2016 6 5 Edukacja ekologiczna w zakresie 2009-2012 Urząd Gminy 3 GFOSiGW poszanowania energii cieplnej i elektrycznej, korzyści z termomodernizacji, zachęcania do stosowania paliw alternatywnych dla węgla(proekologicznych), szkodliwości spalania odpadów w paleniskach domowych 6 Egzekwowanie zakazu wypalania traw i 2009-2012 Urząd Gminy, Policja Straż - - ściernisk Pożarna, WIOS 7 Tworzenie ścieżek rowerowych 2009-2012 Urząd Gminy b.d Budżet gminy, środki zewnętrzne 2013 - 2016 b.d 8 Budowa nowych nawierzchni i prowadzenie 2009-2012 Urząd Gminy b.d Budżet gminy, środki bieżących remontów dróg gminnych zewnętrzne 2013 - 2016 b.d ZADANIA KOORDYNOWANE

118 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

9 Likwidacja uciążliwości procesów w 2009-2012 Podmioty Gospodarcze , b.d środki własne, istniejących zakładach poprzez zmianę Urząd Gminy WFOSiGW technologii zmniejszającej emisję do powietrza 2013 - 2016 b.d PFOSiGW, GFOSiGW 10 Montaż urządzeń oczyszczających na 2009-2012 Podmioty Gospodarcze b.d środki własne, środki istniejących emitorach szczególnie uciążliwych zewnętrzne w tym dla środkowa WFOSiGW 2013 - 2016 b.d PFOSiGW, GFOSiGW 11 Termomodernizacja budynków 2009-2012 Urząd Gminy, b.d. środki własne, Spółdzielnie GFOSiGW, mieszkaniowe, EkoFundusz, Fundusz Mieszkańcy Termomodernizacyjny

2013 - 2016 b.d U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

\

119 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.5 OCHRONA PRZED HAŁASEM

3.5 OCHRONA PRZED HAŁASEM

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe koszty tys. Główne źródła realizacji odpowiedzialna (PLN) finansowania

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Właściwa lokalizacja nowych zakładów 2009 - 2012 Urząd Gminy - - uwzględniająca odmienne funkcje Program przeznaczenia terenu ciągły 2 Tworzenie ekranów akustycznych oraz 2009-2012 Urząd Gminy 40 GFOSiGW, pasów zieleni izolującej przenikanie Budżet gmin hałasu 3 Szczegółowe kontrole terenów 2009 - 2012 Urząd Gminy - - chronionych i rekreacyjnych Program ciągły 4 Monitoring toru Poznań 2009-2012 Urząd Gminy, WIOŚ 40 GFOSiGW, 2013-2016 40 Budżet gmin 5 Monitoring trasy 92 i drogi na 2009-2012 Urząd Gminy, WIOŚ 25 GFOSiGW, Szamotuły 2013-2016 25 Budżet gmin 6 Prowadzenie bieżących remontów dróg 2009-2012 Urząd Gminy b.d Budżet gmin gminnych 2013-2016 b.d 7 Monitoring lotniska Ławica 2009-2012 Urząd Gminy 20 GFOSiGW, Budżet gmin ZADANIA KOORDYNOWANE 8 Stosowanie zabezpieczeń akustycznych 2009 - 2012 Podmioty Gospodarcze b.d Środki podmiotów w postaci ekranów dźwiękochłonnych, Program gospodarczych tłumików akustycznych w instalacjach ciągły wentylacyjnych wibroizolacja maszyn 9 Pozyskiwanie danych o skali zagrożenia 2009-2012 Starostwo Powiatowe - - hałasem 2013-2016

120 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

10 Egzekwowanie wymagań dotyczących 2009 - 2012 Starostwo w ramach Środki własne stanu technicznego pojazdów i Powiatowe, Policja działalności przestrzegania dozwolonej prędkości jednostek ruchu U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

121 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.6 OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe koszty tys. Główne źródła realizacji odpowiedzialna (PLN) finansowania

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Zidentyfikowanie źródeł 2009 - Urząd Gminy, WIOŚ 2 GFOSiGW promieniowania i prowadzenie ich 2012 aktualnego rejestru Program ciągły 2 Monitoring źródeł 2009 -2012 Urząd Gminy, WIOŚ 6 GFOSiGW, promieniowania Budżet gmin elektromagnetycznego 2013 -2016 8 3 Uwzględnianie w przyszłych 2009 -2012 Urząd Gminy - - miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (zmianach planów) zagrożeń związanych z promieniowaniem niejonizującym preferowanie mało konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego 4 Określenie aktualnego poziomu 2009 -2012 Urząd Gminy - - elektromagnetycznego promieniowania niejonizujacego w miejscach jego potencjalnego oddziaływania 2013 -2016

ZADANIA KOORDYNOWANE

122 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

5 Wyeliminowanie emisji 2009 -2012 Urząd Wojewódzki, - - promieniowania niejonizujacego ze WIOS, Urząd źródeł będących zagrożeniem dla Marszałkowski ludzi i środowiska 2013 -2016 U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

123 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.7 OCHRONA PRZED SKUTKAMI POWAŻNYCH AWARII

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe Główne źródła realizacji odpowiedzialna koszty tys. finansowania (PLN)

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Opracowanie i aktualizacja mapy zagrożeń na 2009 –2012 Urząd Gminy 100 Budżet gmin, terenie gminy GFOSiGW

2 Uwzględnianie w przyszłych miejscowych 2009 –2012 Urząd Gminy - - planach zagospodarowania przestrzennego (zmianach planów) potencjalnych stref zagrożenia związanych z ryzykiem 3 Informowanie zakładu o zwiększonym ryzyku 2009 –2012 Urząd Gminy - - wystąpienia poważnej awarii przemysłowej o jego obowiązkach 2013 - 2016 4 Instruowanie społeczeństwa o zasadach 2009 –2012 Urząd Gminy - - postępowania w wypadku wystąpienia awarii przemysłowych i transportowych 2013 - 2016 5 Instruowanie społeczeństwa o występujących 2009 –2012 Urząd Gminy - - zagrożeniach, podjętych środkach zapobiegawczych i o działaniach, które będą podjęte w przypadku wystąpienia awarii 2013 - 2016

ZADANIA KOORDYNOWANE

124 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

6 Egzekwowanie wymogów dotyczących 2009 –2012 Komendant Powiatowy - - transportu substancji i odpadów PSP, WIOŚ, Policja, Urząd niebezpiecznych Gminy U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

125 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.8 INFORMACJA O ŚRODOWISKU

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe koszty tys. Główne źródła realizacji odpowiedzialna (PLN) finansowania

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Propagowanie priorytetów 2009 - 2012 Urząd Gminy 4 GFOSiGW, wynikających z POŚ i PGO Budżet gmin ZADANIA KOORDYNOWANE 2 opracowanie planu współpracy z 2009 - 2012 Środki zewnętrzne 3 Środki zewnętrzne przedstawicielami podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy na rzecz zachowania zasad zrównoważonego rozwoju. U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

126 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

3.9 EDUKACJA EKOLOGICZNA

Lp Nazwa zadania Termin Jednostka Szacunkowe Główne źródła realizacji odpowiedzialna koszty tys. finansowania (PLN)

1 2 3 4 5 6 ZADANIA WŁASNE GMINY 1 Tworzenie ścieżek przyrodniczo- 2009 –2012 Urząd Gminy, 40 Budżet gmin, dydaktycznych, szlaków pieszych, Nadleśnictwo GFOSiGW rowerowych, konnych, w rejonach Konstantynowo przyrodniczo cennych 2013 - 2016 60

2 Promocja działań proekologicznych z 2009 – 2012 Urząd Gminy, 15 Budżet gmin, przeznaczeniem dla dorosłej części GFOSiGW społeczności lokalnej - wydawnictwa ekologiczne, szkolenia 2013 - 2016 20 3 Organizacja konkursów ekologicznych, akcji 2009 – 2012 Urząd Gminy 40 GFOSiGW sprzątania, akcji edukacyjnych, festynów ekologicznych i innych spotkań integrujących mieszkańców 2013 - 2016 50 4 Doposażenie bibliotek oraz kół ekologicznych 2009 - 2012 Urząd Gminy 10 GFOSiGW w najnowsze pozycje w zakresie ochrony środowiska 5 Prowadzenie działalności informacyjnej w 2009 - 2012 Urząd Gminy - - Urzędzie Gminy

127 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

6 Doposażenie straży gminnej w celu 2009 - 2012 Urząd Gminy 5 propagowania zachowań ekologicznych (program edukacyjny)

ZADANIA KOORDYNOWANE 7 Promocja agroturystyki, rolnictwa 2009 - 2012 Urząd Gminy, Urząd 8 GFOSiGW ekologicznego Marszałkowski, WODR

8 Rozwój i utrzymanie systemu udostępniania 2009-2012 Urząd Gminy, b.d Środki własne informacji o środowisku Starostwo Powiatowe, Urząd Marszałkowski

U W A G A ! Zadania Własne Gminy to przedsięwzięcia , które finansowane w całości lub w znacznej części ze środków będących w dyspozycji Gminy Zadania Koordynowane to przedsięwzięcia , które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów powiatowych, wojewódzkich

128 4. DZIAŁANIA PRIORYTETOWE Kierując się definicją gorących punktów podaną w Polityce Ekologicznej Państwa na terenie gminy Tarnowo Podgórne nie występują obiekty odpowiadające jej kryteriom. Jako zagrożenia globalne można potraktować emitowany do atmosfery biogaz powstający na składowisku odpadów w Rumianku. Biogaz zawiera metan przyczyniający się do powstawania efektu cieplarnianego, w związku z tym priorytetowym działaniem będzie stworzenie systemu unieszkodliwienia lub zagospodarowania biogazu.

W celu ograniczenia emisji innego gazu cieplarnianego, jakim jest CO2, istotne będzie stworzenie warunków do wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. Działania priorytetowe spośród celów operacyjnych · likwidacja niskiej emisji poprzez wsparcie odnawialnych źródeł energii, · zakładanie terenów zielonych, strefy zieleni izolacyjnej · realizacja programu skanalizowania gminy, · poprawa estetyki krajobrazu, · organizowanie akcji promujących odpowiednią postawę wobec środowiska przyrodniczego, · pozytywna reakcja władz gminy na przejawy inicjatyw dotyczących działań prośrodowiskowych ze strony społeczności lokalnej.

5. ZASADY MONITORINGU WPROWADZANIA PROGRAMU Ocena skuteczności wdrażania „Programu ochrony środowiska dla gminy Tarnowo Podgórne” odbywać się będzie w oparciu o wskaźniki charakterystyczne dla danego celu. Analiza wskaźników pozwoli na stałą kontrolę wdrażanych celów i umożliwi ich ciągłą poprawę.

6. ZAŁOŻENIA REALIZACYJNE POŚ I HARMONOGRAM DZIAŁAŃ Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Tarnowo Podgórne jest drugim kompleksowym podejściem gminy do zagadnień ochrony środowiska na tak szeroką skalę na zasadach zrównoważonego rozwoju. Założono, że przyjęte do realizacji projekty będą wypadkową obiektywnych potrzeb gminy i realnych możliwości ich spełnienia. Warunkują je: · zadania nałożone na samorządy gminne w obowiązujących aktach prawnych, · wytyczne „Polityki ekologicznej państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywa do roku 2016” · bezpośrednie zagrożenia środowiska · Strategia Rozwoju Gminy Tarnowo Podgórne, · „Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2002-2010” , · Program ochrony środowiska dla powiatu poznańskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2016 · Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2008-2013 · możliwości finansowania poszczególnych działań. Powstały Program Ochrony Środowiska dla gminy Tarnowo Podgórne uwzględnia w swoich tematach obowiązujące prawodawstwo przystosowane do wymogów UE, z drugiej zaś Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______strony odwołuje się do potencjalnych korzyści różnych grup mieszkańców, administracji stając się przez to akceptowany i realny do wykonania.

7. NARZĘDZIA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Wśród instrumentów realizacji zadań programu i zarządzania ochrona środowiska wyróżnić można instrumenty prawne, ekonomiczno-finansowe, edukacyjno-informacyjne oraz organizacyjno-planistyczne.

7.1 Instrumenty prawne Instrumenty prawne służące realizacji programu wynikają z zadań i kompetencji gminy w zakresie ochrony środowiska, do których należą m.in.: Ø eliminowanie lub ograniczanie określonych zagrożeń powodowanych funkcjonowaniem społeczności lokalnych, tj. zanieczyszczenia wód, powstawania odpadów komunalnych, niszczenia gleby, powierzchni ziemi i terenów zielonych, Ø podejmowanie działań związanych z gospodarowaniem przestrzenia, tak aby w ich trakcie realizowane były cele ochrony środowiska (zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń, przywracanie środowiska do właściwego stanu, zachowanie walorów krajobrazowych), Ø ustala, w drodze uchwały, szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, Ø zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, Ø prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych (w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania) i lokalnych oczyszczalni ścieków (w celu kontroli częstotliwości pozbywania się osadów ściekowych), Ø wydawanie pozwoleń na świadczenie określonych usług komunalnych, Ø wydawanie decyzji nakazującej posiadaczowi odpadów usuniecie odpadów z miejsc nie przeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, wskazując sposób wykonania tej decyzji, Ø przyjmowanie wyników pomiarów wielkości emisji z instalacji, Ø wydawanie decyzji zobowiązującej do prowadzenia dodatkowych (poza określonymi ustawa) pomiarów wielkości emisji z instalacji oraz przyjmowanie wyników tych pomiarów, Ø przyjmowanie zgłoszenia instalacji nie wymagającej pozwolenia emisyjnego, Ø wydawanie decyzji ustalającej wymagania dotyczące ochrony środowiska dla instalacji z której emisja nie wymaga pozwolenia, Ø przyjmowanie od wskazanych podmiotów i przekazywanie wojewodzie informacji o wykorzystanych substancjach stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, Ø podejmowanie uchwał wyznaczających miejsca wydobywania kamienia, żwiru, piasku i innych materiałów z wód, Ø nakładanie w drodze decyzji obowiązku wykonania przez osobę fizyczna czynności zmierzających do ograniczenia negatywnego oddziaływania instalacji lub urządzenia na środowisko wraz ze wstrzymywaniem eksploatacji instalacji, Ø możliwość ustanawiania ograniczenia, co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na

130 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

środowisko, Ø wprowadzanie określonych form ochrony przyrody, Ø wydawanie zezwoleń na usuwanie drzew i krzewów z terenu nieruchomości, Ø kontrola przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym kompetencjami gminy, Ø występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska, Ø występowanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjecie odpowiednich działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku kontroli stwierdzono naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić, Ø przyjęcie gminnego programu ochrony środowiska Ø sporządzanie co 2 lata raportów z jego realizacji, Ø dysponowanie środkami gminnego funduszu ochrony środowiska.

7.2 Instrumenty ekonomiczno-finansowe Do instrumentów finansowych należą przede wszystkim: opłaty za korzystanie ze środowiska, administracyjne kary pieniężne, kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy ekologicznych i unijnych, pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych pożyczek i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłożenia na raty i umorzeń płatności wobec budżetu i jednostek samorządu terytorialnego, zwolnień i ulg podatkowych. Opłaty pobierane są za: - wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza , - pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, - składowanie odpadów, - wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji, - usuwanie drzew i krzewów. System opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska skłania przedsiębiorstwa do minimalizowania negatywnego oddziaływania na środowisko m.in. poprzez lokalizacje produkcji, dobór technologii, oszczędniejsze korzystanie z zasobów naturalnych czy instalowanie urządzeń ochronnych. Gromadzone środki finansowe przekazywane są następnie do Funduszy Ochrony Środowiska różnych szczebli oraz funduszu ochrony gruntów rolnych. Osoby fizyczne, nie będące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim to korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo wodne. Podobne opłaty pobiera się na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działalność koncesjonowaną. Administracyjne kary pieniężne pobiera się w tych samych sytuacjach, co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu karę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy. Stawki kar zwykle są kilkakrotnie wyższe niż opłaty i trafiają do funduszy

131 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______celowych. Ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje możliwość odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieniężnych.

7.3 Instrumenty edukacyjno-informacyjne Instrumenty te stanowią: edukacja ekologiczna dzieci, młodzieży i dorosłych, dostęp do informacji o środowisku oraz włączenie obywateli i organizacji pozarządowych w procedury decyzyjne, szeroko pojęta współpraca pomiędzy samorządem różnych szczebli, miedzy społeczeństwem i władzami, jak i władzami a podmiotami gospodarczymi. Współpraca ta jest konieczna przy opracowywaniu i wdrażaniu programu ochrony środowiska. Działania edukacyjne realizowane są w różnych formach i na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. Obowiązkiem samorządów jest umożliwienie dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku i jego ochronie, rozpowszechnianie informacji oraz umożliwienie udziału w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska. Obowiązek ten realizuje się poprzez rozwój sprawnego systemu udostępniania i upowszechniania informacji, np. poprzez stworzenie i udostępnienie komputerowej bazy danych, udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez systemy konsultacji i debat publicznych, wprowadzanie mechanizmów tzw. Budowania świadomości (np. kampanie edukacyjne). Wypracowane procedury i strategie działań powinny po ustaleniu i weryfikacji stać się rutyną i podstawą współpracy pomiędzy partnerami różnych szczebli decyzyjnych.

7.4 Instrumenty organizacyjno-planistyczne Na poziomie gminnym instrumentami organizacyjno-planistycznymi służącymi realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska są, poza gminnym programem ochrony środowiska i planem gospodarki odpadami: - strategia rozwoju gminy, - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, - miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. W powyższych dokumentach strategicznych powinny się znaleźć zapisy dotyczące zagadnień ochrony środowiska. Dokumenty opracowane wcześniej niż Program Ochrony Środowiska powinny zostać zaktualizowane i zweryfikowane pod względem zagadnień ochrony środowiska.

7.5 Źródła finansowania Dofinansowanie w zakresie ochrony środowiska jest możliwe z następujących źródeł: - Regionalny Program Operacyjny Województwa Wielkopolskiego -Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko -Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej -Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej -fundusze powiatowe i gminne -kredyty i pożyczki preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska, -kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy

132 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

i Rozwoju, Bank Światowy) -kredyty i pożyczki udzielane przez banki komercyjne -Ekofundusz -Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 Program stanowi jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w nich celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizacje Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld euro, zaś wkład krajowy – 9,7 mld euro. W ramach 15 priorytetów programu 5 bezpośrednio dotyczy ochrony środowiska: • Gospodarka wodno- ściekowa – 3 275,2 mln euro (w tym 2 783,9 mln euro z FS); • Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – 1,430,3 mln euro (w tym 1,215,7 mln euro z FS); • Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska – 655,0 mln euro (w tym 556,8 mln euro z FS); • Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska – 667,0 mln euro (w tym 200,0 mln euro z EFRR); • Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych – 105,6 mln euro (w tym 89,9 mln euro z EFRR);

Regionalny Program Operacyjny RPO WO stanowi podstawę podziału środków unijnych przeznaczonych dla regionu. Podstawowym źródłem finansowania zadań ujętych w niniejszym dokumencie jest ochrona środowiska; jej cele to: − poprawa jakości środowiska naturalnego poprzez unowocześnienie gospodarki wodościekowej oraz infrastruktury przeciwpowodziowej; − zwiększenie stopnia segregacji oraz ponownego wykorzystania odpadów; − poprawa jakości powietrza oraz zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej; − zachowanie różnorodności biologicznej oraz walorów przyrodniczych Uprawnionymi podmiotami do otrzymania dofinansowania na inwestycje w zakresie ochrony środowiska są: − jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania do których zaliczamy: związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego − podmioty (w tym spółki prawa handlowego) wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada województwo, powiat, gmina, miasto, związek międzygminny lub Skarb Państwa − podmioty wybrane w trybie przepisów ustawy Prawo Zamówień Publicznych, wykonujące usługi publiczne w obszarze objętym wsparciem w ramach działania na podstawie odrębnej, obowiązującej umowy, zawartej z jednostka samorządu

133 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______

terytorialnego (równie na zasadach partnerstwa publiczno-prywatnego).

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Celem działalności Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Dystrybucja środków finansowych z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej odbywa się w ramach następujących dziedzin: ochrona powietrza, ochrona wód i gospodarka wodna, ochrona powierzchni ziemi, ochrona przyrody i krajobrazu oraz leśnictwo, geologia i górnictwo, edukacja ekologiczna, Państwowy Monitoring Środowiska, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, ekspertyzy i prace badawcze. Wnioskodawcami ubiegającymi się o Śródki finansowe z Narodowego Funduszu mogą być: • jednostki samorządu terytorialnego, • przedsiębiorstwa, • instytucje i urzędy, • szkoły wyższe i uczelnie, • jednostki organizacyjne ochrony zdrowia, • organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia), • administracja państwowa, • osoby fizyczne.

Wszyscy wnioskodawcy powinni posiadać status prawny umożliwiający im zawarcie umowy cywilno - prawnej.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Fundusz udziela dofinansowania w różnych formach, na cele określone w ustawie Prawo ochrony środowiska, zgodnie z rocznym planem finansowym, lista przedsięwzięć priorytetowych oraz kryteriami wyboru przedsięwzięć uchwalonymi przez Radę Nadzorczą Funduszu. Priorytetowe przedsięwzięcia dotyczą celów wyznaczonych w wojewódzkim programie ochrony środowiska, wojewódzkim planie gospodarki odpadami oraz własnej strategii działania .

Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Jednostki organizacyjne gmin, spółki z udziałem gmin, osoby fizyczne, organizacje pozarządowe mogą starać się pozyskać dofinansowanie w ramach Gminnego lub Powiatowego Funduszach Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zadania związane z ochrona środowiska i gospodarka odpadami.

Obligacje gminne Obligacje to jeden ze sposobów na finansowanie inwestycji unijnych. Zdaniem specjalistów emisja obligacji jest dla samorządów bardziej opłacalna od zaciągania kredytów bankowych. Inna zaleta tego instrumentu jest to, że emitowane zwykle w kilku transzach obligacje nie nastręczają później przy spłacie wielkich problemów - łatwiej jest spłacać kilka razy w ciągu

134 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______roku relatywnie niewielką sumę niź całość zadłużenia za jednym razem.

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBRD) EBRD wspiera inwestycje sektora prywatnego zmierzające do poprawy jakości środowiska. Inwestycje środowiskowe wspierane przez bank dotyczą miedzy innymi infrastruktury komunalnej i ochrony środowiska, - poprawy wydajności energetycznej i użycia odnawialnych źródeł energii. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju wspiera też projekty związane z ograniczaniem emisji gazów cieplarnianych. Wartość kredytu wynosi od 2 do 250 mln (średnio 5 mln euro), co stanowi do 35% wartości inwestycji.

Bank Ochrony Środowiska Kredyt ekologiczny jest przyznawany na zakup lub montaż wyrobów służących ochronie środowiska. Wszystkie podmioty mogą starać się o pozyskanie preferencyjnego kredytu. Maksymalna kwota kredytu może wynieść do 100% kosztów zakupu i kosztów montażu, przy czym koszty montażu mogą być kredytowane w jednym z poniższych przypadków: − gdy Sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocześnie Wykonawca, − gdy Wykonawca jest jednostka autoryzowana przez Sprzedawcę, z którym Bank podpisał porozumienia, − gdy Bank podpisał z Wykonawca porozumienie dotyczące montażu urządzeń i wyrobów zakupionych wyłącznie na zasadach obowiazujacych dla niniejszego produktu. Okres kredytowania wynosi do 5 lat. Oprocentowanie jest zmienne, ustalone na podstawie uchwały Zarządu BOS S.A. W przypadku zawarcia umowy pomiędzy Bankiem a sprzedawca, bądź producentem urządzeń kredyty udzielone na zakupy tych urządzeń mogą być oprocentowane od 1% w skali roku.

Inne banki krajowe Bankami, które w szczególności wspierają kredytowo realizacje zadań z zakresu środowiska są: Bank Gospodarstwa Krajowego, Bank Rozwoju Eksportu S.A, Bank Gdański S.A., niemniej rynek tego typu usług stale się rozszerza i coraz więcej banków ma w ofercie produkty dedykowane ochronie środowiska.

Fundacja EkoFundusz Zadaniem Fundacji jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które maja nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągniecie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej lub światowej. Ta specyfika EkoFunduszu uniemożliwia mu finansowanie przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie tylko lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest też ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii, a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska.

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego można dofinansować działania związane z

135 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnowo Podgórne ______promocją zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami. W ramach Mechanizmów Finansowych mogą być realizowane np. projekty inwestycyjne na zagospodarowanie segregowanych odpadów. Beneficjentami mogą być wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe utworzone w prawny sposób w Polsce i działające w interesie publicznym.

LIFE+ „LIFE+” jest instrumentem finansowym wspierającym politykę ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej, który będzie realizowany w latach 2007 – 2013 Stanowi kontynuacje programu LIFE, realizowanego w latach 1992 - 2006. Celem programu LIFE+ jest finansowanie projektów związanych z wdrażaniem, aktualizacja oraz rozwojem wspólnotowej polityki i prawodawstwa w dziedzinie środowiska, a tym samym wspieranie zrównoważonego rozwoju państw UE. W szczególności, LIFE+ wspiera wdrażanie szóstego Programu Działania Środowiskowego Wspólnoty, włącznie z jego strategiami tematycznymi, oraz zapewnia wsparcie finansowe dla środków i przedsięwzięć zapewniających wartość dodana w Krajach Członkowskich UE. LIFE+ składa się z trzech komponentów: 1) „LIFE+ przyroda i różnorodność biologiczna” 2) „LIFE+ polityka i zarządzanie w zakresie środowiska” 3) „LIFE+ informacja i komunikacja”

Instrument Finansowy Ochrony Ludności Jego celem jest wspieranie działań ukierunkowanych na ochronę ludzi, jak również środowiska naturalnego i dóbr kultury, przed kataklizmami naturalnymi i katastrofami spowodowanymi przez działalność ludzka. Ukierunkowany jest on również na rozwijanie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi na polu obrony cywilnej. Instrument ten może służyć finansowaniu szeroko rozumianego przeciwdziałania skutkom poważnych awarii i katastrof transportowych.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich W ramach PROW wyodrębniono działania mające związek z gospodarka odpadami. , można także dofinansować wytwarzanie produktów energetycznych z biomasy; Beneficjentem może być osoba fizyczna ubezpieczona na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jako rolnik, małżonek rolnika lub domownik. Działalność powinna być prowadzona w gminie wiejskiej albo w gminie wiejsko-miejskiej lubi miejskiej liczącej poniżej 5 tys. mieszkańców lub na obszarach wiejskich pod warunkiem, iż obszary te nie należą do gmin wiejsko-miejskich lub miejskich liczących powyżej 20 tys. mieszkańców. W ramach programu usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej, można dofinansować, tworzenie systemów zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych oraz wytwarzanie lub dystrybucje energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy. Beneficjentem może być gmina lub inna jednostka organizacyjna.

136