Krajobrazowego Grabina-Dalnia Wraz Z Terenem Przyległym

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo- krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Kielce 2019

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Opracowanie zostało wykonane przez :

dr Alojzy Przemyski inwentaryzacja szaty roślinnej, Usługi Ekologiczne Alojzy Przemyski autor tekstu, autor map

mgr Aleksandra Chmaruk inwentaryzacja szaty roślinnej, Usługi Ekologiczne Alojzy Przemyski autor tekstu, prace redakcyjne

mgr Iwona Kuleta inwentaryzacja szaty roślinnej, Usługi Ekologiczne Alojzy Przemyski autor tekstu, prace redakcyjne dr Dariusz Wojdan autor tekstu, prace redakcyjne Usługi Ekologiczne Alojzy Przemyski mgr Jan Starus inwentaryzacja szaty roślinnej, Usługi Ekologiczne Alojzy Przemyski opracowanie GIS i informatyczne mgr Joanna Przybylska inwentaryzacja faunistyczna Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody Roman Maniarski inwentaryzacja faunistyczna Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody Mariusz Gwardjan inwentaryzacja faunistyczna Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody Konsultacje lichenologiczne oraz identyfikacja gatunków: dr Anna Łubek Konsultacje mikologiczne oraz identyfikacja gatunków: prof. Janusz Łuszczyński Konsultacje briologiczne oraz identyfikacja gatunków: dr Tomasz Paciorek

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Spis treści

1. Przedmiot i formalna podstawa opracowania ...... 7 2. Podstawowe informacje o obszarze ...... 8 2.1. Lokalizacja ...... 8 2.2. Formy ochrony przyrody ...... 9 2.3. Analiza dostępnych materiałów ...... 10 3. Inwentaryzacja szaty roślinnej i grzybów...... 14 3.1. Metodyka badań ...... 14 3.2. Zbiorowiska roślinne ...... 15 3.3. Flora ...... 21 3.4. Mszaki ...... 35 3.5. Grzyby ...... 36 3.6. Grzyby zlichenizowane (porosty) ...... 39 4. Inwentaryzacja fauny...... 43 4.1. Metodyka badań ...... 43 4.2. Ssaki ...... 45 4.3. Ptaki ...... 47 4.4. Płazy i gady ...... 50 4.5. Ryby ...... 52 4.6. Bezkręgowce ...... 52 5. Podsumowanie ...... 64 5.1. Waloryzacja terenu badań ...... 64 5.2. Zagrożenia ...... 74 5.3. Działania ochronne ...... 76 6. Literatura ...... 77 7. Załączniki...... 85

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

1. Przedmiot i formalna podstawa opracowania

Podstawę do realizacji opracowania stanowi umowa nr W/U-WB/460/UKŚ/27/ UM/532/2019 dnia 05.03.2019 r. zawartej pomiędzy Gminą Kielce reprezentowaną przez Bogdana Wentę – Prezydenta Miasta Kielce, a dr Alojzym Przemyskim prowadzącym firmę Usługi Ekologiczne Alojzy Przemyski z siedzibą przy ul. Rajska 4, 28-340 Sędziszów, NIP 656-149-48-18. Przedmiotem umowy jest Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej wybranych, cennych przyrodniczo terenów miasta Kielce. Obszary, które zostaną objęte inwentaryzacją to: 1) Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym; 2) Użytek ekologiczny „Glinianki” wraz z terenem przyległym; 3) Obszar stanowiska dokumentacyjnego obejmującego wzniesienie Góry Słonecznej (Psie Górki) wraz z terenem przyległym; 4) Obszar obejmujący stanowisko dokumentacyjne zlokalizowane u podnóża Góry Hałasa wraz z terenem przyległym; 5) Planowany użytek ekologiczny ”Piaski”; 6) Teren należący do Pasma Grzbietu Szydłówkowskiego.

Finalna dokumentacja składa się z 6 opracowań, wykonanych osobno dla każdego z ww. obszarów. W zakres każdego dokumentu wchodzi: - lokalizacja i podstawowe informacje o obszarze, w tym formy ochrony przyrody, - analiza danych literaturowych, kartograficznych i historycznych oraz dostępnych publikacji, - metodyka badań, - zestawienie list zwierząt, roślin i grzybów stwierdzonych na obszarach badań, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków chronionych, rzadkich, zagrożonych i inwazyjnych wraz z ich lokalizacją i określeniem lokalnych zasobów populacji, - zbiorowiska roślinne, - mapy tematyczne, - dokumentacja fotograficzna.

Niniejsze opracowanie stanowi inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

2. Podstawowe informacje o obszarze

2.1. Lokalizacja Obszar badań obejmujący Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym stanowi powierzchnię ok. 141,24 ha. Pod względem administracyjnym położony jest w województwie świętokrzyskim, na terenie miasta Kielce, pomiędzy Górą Brusznia a Górą Karczówka. Regionalizacja geobotaniczna (Matuszkiewicz 2008) lokalizuje omawiany obszar w Dziale Wyżyn Południowopolskich, Krainie Gór Świętokrzyskich, Okręgu Kielecko- Chęcińskim, Podokręgu Kieleckim. Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki 2009) oraz regionalizacją wg Solona (Solon et al. 2018) obszar ten znajduje się w mezoregionie Góry Świętokrzyskie, makroregionie Wyżyna Kielecka, w podprowincji Wyżyna Małopolska. Lokalizację przedmiotowego terenu badań na tle miasta Kielce przedstawia rycina nr 1.

Ryc. 1. Lokalizacja i granice terenu badań

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

2.2. Formy ochrony przyrody Na badanym terenie znajduje się Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina-Dalnia o powierzchni około 32 ha. (fot. 1). Utworzony w 2009 r. na mocy Uchwały Nr XLI/999/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 19 października 2009 r. w sprawie ustanowienia „Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia” (Dz. Urz. Woj. Święt. Nr 502, poz. 3686 z dn. 27.11.2009 r.). Podłoże stanowią wapienie dewońskie synkliny kieleckiej. Zespół ten ustanowiony został ze względu na zachowanie reliktów górnictwa kruszcowego i odsłonięć skał paleozoicznych. Na jego terenie wprowadzono zakazy:  niszczenia, uszkadzania lub przekształcania Obiektu;  uszkadzania i zanieczyszczania gleby;  wydobywania dla celów gospodarczych skał, minerałów oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt;  umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych, z wyjątkiem wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną i łowiecką.

Fot. 1. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina-Dalnia z fragmentem kamieniołomu

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Omawiany teren znajduje się w Kieleckim Obszarze Chronionego Krajobrazu i częściowo w Chęcińsko-Kieleckim Parku Krajobrazowym. Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony został w 2006 r. na mocy Uchwały Nr LXVI/1262/2006 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 27.07.2006 r. w sprawie ustanowienia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Święt. Nr 242 poz. 2776). Obowiązującą podstawą prawną jest Uchwała Nr XLI/729/10 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 27 września 2010 r. w sprawie wyznaczenia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Święt. Nr 293, poz. 3020). KOChK chroni walory krajobrazowo-przyrodnicze Kielc, a także wody powierzchniowe i podziemne. Obejmuje Dolinę Bobrzy, Dolinę Silnicy, Dolinę Sufragańca, Dolinę Lubrzanki, Grzbiet Szydłówkowski, parki miejskie oraz skwery. Zachodnia, południowa i centralna część przedmiotowego terenu badań znajduje się w Chęcińsko-Kieleckim Parku Krajobrazowym. Ch-KPK utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 1796 Wojewody Kieleckiego z dnia 2 grudnia 1996 r. (Dz. Urz. Z 1996 r. Nr 52, poz. 202). Obowiązującą podstawę prawną stanowi Uchwała Nr XXXIX/569/17 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 21 grudnia 2017 r. w sprawie zmiany uchwały Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego Nr XXVI/371/16 z dnia 26 września 2016 r. w sprawie utworzenia Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Święt. Poz. 4129 z dn. 28.12.2017 r.). Zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2018 poz. 1614) o ochronie przyrody park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy znajduje się na części gmin: Chęciny, Małogoszcz, Piekoszów, Sitkówka- Nowiny, Sobków, miasto Kielce. Z przedmiotowym terenem od południowego wschodu sąsiaduje bezpośrednio rezerwat przyrody Karczówka. Brak na danym terenie obszarów Natura 2000, natomiast w odległości ok. 260 m znajduje się Obszar Dolina Bobrzy PLH260014. Brak również na tym terenie pomników przyrody, użytków ekologicznych i stanowisk dokumentacyjnych.

2.3. Analiza dostępnych materiałów Przed przystąpieniem do badań terenowych na analizowanym obszarze oraz w trakcie opracowywania dokumentu dokonano przeglądu dostępnych danych literaturowych, kartograficznych, historycznych, a także dostępnych publikacji. Informacje te zostały

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

przeanalizowane i zestawione do finalnego dokumentu. Niniejsza praca opiera się przede wszystkim na wynikach inwentaryzacji terenowej, natomiast dostępna literatura stanowiła jedynie uzupełnienie. Poniższa tabela (Tab. 1) prezentuje wykaz materiałów dotyczących Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym.

Tab. 1. Analiza przydatności dostępnej literatury przedmiotowego terenu Lp. Dane bibliograficzne Komentarz 1. Bidas M. 1997. Żukowate (Coleoptera: Scarabaeidae) Informacja o stwierdzeniu rzadko nowe dla Gór Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 16 (3- spotykanego chrząszcza Aphodius 4): 231. foetidus na G. Grabina w 1985 r. 2. Bidas M. 2003. Chrząszcze z nadrodziny Obserwacja zagrożonego gatunku Scarabaeoidea Gór Świętokrzyskich. Rocznik chrząszcza – wygonaka Świętokrzyski, B, 29: 119-138. zmierzchowego Ochodaeus chrysomeloides na G. Grabina 3. Bidas M. 2018. Nowe gatunki stonkowatych Dane o stwierdzeniach na terenie (Coleoptera: Chrysomelidae) dla Gór ZP-K gatunków chrząszczy nie Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 37 (1): 60-61. podawanych wcześniej z Gór Świętokrzyskich: Cryptocephalus androgynae, C. laetus, C. punctiger, Chrysolina carnifex, Ch. limbata, Ch. reitteri. 4. Bidas M., Buchholz L. 2007. Interesujące chrząszcze Obserwacje rzadko spotykanego (Coleoptera) stwierdzone w Górach Świętokrzyskich. chrząszcza Lycoperdina succincta Wiad. entomol. 26 (4): 289-291. na G. Dalnia i Grabina w latach 1986-1997. 5. Bróż E., Maciejczak B. 1991. Niektóre nowe oraz Dane o występowaniu niektórych rzadkie i zagrożone gatunki roślin naczyniowych we cennych gatunków roślin florze miasta i strefy podmiejskiej Kielc. Fragm. Flor. naczyniowych et Geobot. 36 (1): 171-179 6. Bróż E., Podgórska M. 2008. Ekspansja Występowanie wierzbówki Chamaenerion palustre (Onagraceae) na Wyżynie nadrzecznej Chamaenerion Małopolskiej. Fragm. Flor. et Geobot. Polon. 15 (1): palustre na G. Grabina 21-42 7. Bróż E., Przemyski A. 1987. Chronione oraz rzadsze Informacje o występowaniu elementy flory naczyniowej Krainy Świętokrzyskiej chronionych roślin naczyniowych (część II). Stud. Kiel. 4 (56): 7-18 szczelin skalnych i muraw na G. Grabina i Dalnia 8. Bróż E., Przemyski A. 1988. Nowe stanowiska Informacje o występowaniu rzadkich oraz zagrożonych gatunków roślin stanowisk storczyka naczyniowych na Wyżynie Środkowomałopolskiej i drobnokwiatowego Neotinea jej pobrzeżach. Część I. Fragm. Flor. et Geobot. 33 (3- ustulata (daw. Orchis ustulata) na 4): 239-249 G. Grabina i Dalnia

9. Buchholz L., Bidas M. 2007. Dotychczasowy stan Informacja o występowaniu poznania fauny i nowe informacje o sprężykach Cidnopus pilosus i Selatosomus (Coleoptera: Elateridae, Eucnemidae, Throscidae) Gór latus na G. Grabina. Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 26 (4): 257-278.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Dane bibliograficzne Komentarz 10. Byk A., Mokrzycki T., Dworakowski M., Bidas M. Dane na temat kolejnej obserwacji 2012. Rozmieszczenie Odonteus armiger (Scopoli, bawolca na G. Dalnia w 2005 r. 1772) (Coleoptera: Scarabaeoidea: Bolboceratidae) w Polsce z uwagami o jego bionomii. Wiad. entomol. 31 (2): 100-112. 11. Gwardjan M. 1997. Nowe stanowisko bawolca Pierwsze stwierdzenie rzadko Odontaeus armiger (Scopoli, 1772) (Coleoptera: spotykanego gatunku chrząszcza Scarabaeidae) w Górach Świętokrzyskich. Kulon 2 Odonteus armiger na G. Dalnia w (1): 93. 1996 r. 12. Ichniowska-Korpula B. Dynamika zmian Liczba stwierdzonych gatunków występowania płazów (Amphibia) i gadów (Reptilia) płazów i gadów, brak lokalizacji i w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w listy gatunków. dolinach rzek i ich sąsiedztwie. Mscr. Urząd Miasta Kielce: http://www.um.kielce.pl/materialy_informacyjne_i_oc eny/ 13. Kaznowski K. 1930. Sasanki Gór Świętokrzyskich. Informacja na temat sasanek na Ziemia 15, 20: 425-429. terenie Pasma Kadzielniańskiego. 14. Lasoń A., Bidas M. 2010. Stan poznania fauny Wskazano na występowanie na łyszczynek (Coleoptera: Kateretidae, Nitidulidae) Gór terenie ZP-K czterech gatunków Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 29 (4): 263-272. chrząszczy: Brachypterus urticae, Epuraea longula, Acanthogethes solidus, Nitidula rufipes. 15. Łazarski G. 2016. Storczyk drobnokwiatowy Orchis Weryfikacja stanowisk storczyka ustulata (Orchidaceae) w południowo-zachodniej objętego ścisłą ochroną gatunkową części Gór Świętokrzyskich – aktualizacja w latach 2010-2015 w zachodniej rozmieszczenia, stan zasobów i zagrożenia. Chrońmy części Gór Świętokrzyskich Przyr. Ojcz. 72(5): 352-360. 16. Maciejczak B. 2010. Gatunki muraw Gatunki muraw kserotermicznych kserotermicznych we florze naczyniowej na terenie Góry Grabina. kamieniołomów Pasma Kadzielniańskiego (Góry Świętokrzyskie).W: H. Ratyńska, B. Waldon (red.). Ciepłolubne murawy w Polsce. Stan zachowania i perspektywy ochrony. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz. 17. Pacuk B., Kadej M., Szołtys H., Bidas M., Konwerski Obserwacja rozpowszechnionego S., Komosiński K., Klejdysz T., Lasoń A., Marczak gatunku chrząszcza – Dermestes D., Lasecki R., Minkina Ł., Melke A., Greń C. 2014. undulatus na G. Grabina w 1981 r. Nowe dane o rozmieszczeniu Dermestidae (Insecta: Coleoptera) w Polsce. Część 1: Dermestinae i Trinodinae. Wiad. entomol. 33 (2): 97-116. 18. Piwowarczyk R. 2012. The genus Orobanche L. Występowanie zarazy alzackiej (Orobanchaceae) in the Małopolska Upland (S Orobanche alsatica na Górze Poland): distribution, habitat, host preferences, and Grabina. taxonomic problems. Biodiv. Res. Conserv. 26: 3-22. 19. Przybylska J., Maniarski R. 2015. Poczwarówka Dane z 2015 r. o występowaniu zwężona Vertigo angustior Jeffreys, 1830 chronionego gatunku ślimaka na (Gastropoda, Stylommatophora) w Kielcach – łąkach w sąsiedztwie ZP-K. występowanie i perspektywy ochrony. Naturalia 4:108-117.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Dane bibliograficzne Komentarz 20. Szulczewska B., Wałdykowski P., Cieszewska A., Kompleksowe opracowanie Giedych R. (red.). 2012. Opracowanie ekofizjograficzne dla miasta Kielce ekofizjograficzne wykonane na potrzeby Studium zaktualizowane w 2012 r. w formie uwarunkowań i kierunków zagospodarowania tekstu i załączników mapowych. przestrzennego miasta Kielce – aktualizacja 2012. Charakteryzuje m.in. środowisko SGGW, Katedra Architektury Krajobrazu, Warszawa: przyrodnicze, kulturowe, formy http://www.um.kielce.pl/ekofizjografia-2012/ ochrony przyrody. 21. Świercz A. (red.). 2010. Monografia Chęcińsko- Ogólne informacje o przyrodzie Kieleckiego Parku Krajobrazowego. UJK, KTN, ożywionej i nieożywionej, formach Kielce. ochrony przyrody Chęcińsko- Kieleckiego Parku Krajobrazowego, na terenie którego znajduje się Zespół przyrodniczo- krajobrazowy Grabina-Dalnia. 22. Toborowicz K. 1976. Porosty miasta Kielc i Wzmianki o występowaniu najbliższej okolicy – The Lichens of Kielce and its porostów na G. Dalnia i Grabina nearest vicinity. Fragmenta Floristica et Geobotanica. Ann XXII, Pars 4: 575-603

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

3. Inwentaryzacja szaty roślinnej i grzybów

3.1. Metodyka badań Badania florystyczno-fitosocjologiczne pod potrzeby niniejszego opracowania prowadzono w 2019 r. w sezonie wegetacyjnym od kwietnia do października włącznie. W trakcie penetracji terenowych dokonano spisu gatunków roślin naczyniowych, zwracając przy tym szczególną uwagę na gatunki rzadkie, chronione i zagrożone oraz typy zbiorowisk roślinnych z uwzględnieniem siedlisk chronionych i zamieszczonych w Załączniku 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. z 2014 r., poz. 1713). Okazy do gatunku oznaczano za pomocą lupy (głównie u mszaków). Natomiast niektóre okazy porostów czy grzybów należało zbadać pod mikroskopem i/bądź wybarwiać związkami chemicznymi. Posługiwano się ponadto odpowiednimi kluczami do oznaczania gatunków. Wykonano dokumentację fotograficzną, która została zamieszczona w niniejszym dokumencie. Wykorzystano również dane z prywatnych zasobów autorów. Dodatkowo przeanalizowano dostępne materiały literaturowe, publikowane jak i niepublikowane. We wstępnym etapie prac wykorzystano topograficzne mapy analogowe, natomiast w trakcie trwania prac zastosowano przelot bezzałogowym statkiem powietrznym (dron DJI Mavic 2 Pro) nad analizowanym obszarem oraz przy użyciu oprogramowania Pix4Dmapper wygenerowano aktualną ortofotomapę. Do wyznaczania dokładnych granic poszczególnych zbiorowisk roślinnych i lokalizacji gatunków chronionych i zagrożonych posłużył odbiornik GPS wbudowany w urządzenie typu palmtop, gdzie bezpośrednio wprowadzano dane. Prace kameralne polegały na przeniesieniu niektórych danych analogowych na podkłady cyfrowe oraz uzupełnieniu danych zebranych w terenie. Do wykonania map tematycznych wykorzystano oprogramowanie firmy ESRI, ArcGIS 10.2. Nazewnictwo przyjęto według poniższych opracowań: Zbiorowiska roślinne – Matuszkiewicz (2008); Rośliny naczyniowe – Mirek i in. (2002); Mszaki – Szweykowski (2006), Ochyra i in. (2003);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Grzyby – Wojewoda (2003), Chmiel (2006), pomocniczo strona internetowa www.indexfungorum.org przy określaniu synonimów; Grzyby zlichenizowane (porosty) – Fałtynowicz (2003), pomocniczo strona internetowa www.gbif.org przy określaniu synonimów. Uwzględniono następujące akty prawne:  Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7).  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia, jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2014, poz. 1713).  Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408).  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 poz. 1409).  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. 2011 nr 210 poz. 1260).

3.2. Zbiorowiska roślinne Ogólne informacje na temat zbiorowisk roślinnych można znaleźć w materiałach do Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Przemyski i in. 2009) oraz w monografii poświęconej tematyce Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego (Świercz red. 2010), z których korzystano w charakterze wspomagającym. Informacje na temat gatunków muraw kserotermicznych na Grabinie znajdują się w publikacji Maciejczak (2010). Jednak skala penetracji terenowych w KOChK czy Ch-KPK jest szersza i bardziej ogólna niż w przypadku analizowanego obszaru. Opisując poniższe zbiorowiska główną treść informacji stanowiły wizytacje terenowe autorów opracowania. Na przedmiotowym terenie badań obejmującym Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Grabina-Dalnia” dominują zbiorowiska segetalne (pola uprawne) oraz nitrofilne zbiorowiska miejsc ruderalnych (ugory, odłogi).

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Antropogeniczne nitrofilne zbiorowiska pól uprawnych z klasy Stellarietea mediae stanowią skupienia roślin, które pojawiają się samorzutnie w uprawach roślin użytkowych jako tzw. chwasty. W zbiorowiskach tych występują stokłosa żytnia Bromus secalinus, wyka czteronasienna Vicia tetrasperma, przetacznik bluszczykowy Veronica hederifolia, stokłosa żytnia Bromus secalinus, ostróżeczka polna Consolida regalis, chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli, miotła zbożowa Apera spica-venti, komosa biała Chenopodium album, wyka czteronasienna Vicia tetrasperma, chaber bławatek Centaurea cyanus. Wyżej opisanym zbiorowiskom towarzyszą ugory i odłogi, czyli pola wyłączone z użytkowania rolniczego. W zbiorowiskach tych spotykamy stulichę psią Descurainia sophia, pieprzycę gruzową Lepidium ruderale, stulisz lekarski Sisymbrium officinale, pokrzywę zwczajną Urtica dioica, bylicę pospolitą Artemisia vulgaris i inne. Miejscami na siedliska te wkraczają drzewa i krzewy.

Fot. 2. Pola, odłogi i ugory

Tereny wokół Góry Grabiny i Góry Dalnia zajmują zbiorowiska ciepłolubnych muraw kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea. Murawy kserotermiczne widnieją jako siedlisko przyrodnicze 6210 (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (tekst jednolity: Dz. U. 2014 poz. 1713). Zbiorowiska te występują zwykle na rozległych stokach, pagórkach, stromych zboczach, wychodniach skał wapiennych. Preferują miejsca o podłożu bogatym w węglan wapnia, o dużym

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

nasłonecznieniu, najczęściej o wystawie południowej. Gatunkami charakterystycznymi są: dąbrówka kosmata Ajuga genevensis, czyścica drobnokwiatowa Acinos arvensis, marzanka pagórkowa Asperula cynanchica, kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum, dzwonek skupiony Campanula glomerata, chaber nadreński Centaurea stoebe, goździk karuzek Dianthus carthusianorum, babka średnia Plantago media, tobołki przerosłe Thlaspi perfoliatum, przetacznik kłosowy Veronica spicata. Wśród nich mamy szereg gatunków prawnie chronionych, rzadkich i zagrożonych, m.in. marzankę pagórkową Asperula cynanchica, owsicę łąkową Avenula pratensis, dzwonek syberyjski Camapnula sibirica, dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, goryczkę krzyżową Gentiana cruciata, goździcznik wycięty Petrorhagia prolifera, macierzankę pannońską Thymus kosteleckyanus. Tego typu fotocenozy należą do rzadkich w kraju, z uwagi, że wymagają one bardzo specyficznych warunków siedliskowych i dlatego też objęte są ochroną prawną w kraju i zamieszczone są w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. z kodem 6120, jako siedliska naturowe. Zbiorowiska te na analizowanym obszarze fragmentami mają charakter tzw. „naturowy”. Oprócz klasycznie wykształconych muraw kserotermicznych na przedmiotowym terenie wykazano obecność muraw kserotermicznych w różnych etapach sukcesji. Stwierdzono płaty zarastające przez drzewa (sosna zwyczajna Pinus sylvestris, brzoza brodawkowata Betula pendula) bądź trawy: trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum czy paproć orlica pospolita Pteridium aquilinum (fot. 3).

Fot. 3. Murawa kserotermiczna z kłosownicą pierzastą Brachypodium pinnatum, fot. A. Przemyski

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Ciepłolubne murawy psammofilne ze związku Koelerion glaucae, należące do klasy Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis mają postać niskich, luźnych, barwnych i stosunkowo bogatych florystycznie muraw o wyraźnie „kępiastej” strukturze. Tworzą je przede wszytkim kserofilne i światłożądne wąskolistne trawy i rośliny rozetkowe z udziałem terofitów i sukelentów, a często także kseromorficznych mszaków oraz porostów. Z gatunków charakterystycznych występują: traganek piaskowy Astragalus arenarius, trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigeios, rogownica pięciopręcikowa Cerastium semidecandrum, chaber nadreński Centaurea stoebe, szczotlicha siwa Corynephorus canescens, goździk kartuzek Dianthus carthusianorum, połonicznik rozesłany Herniaria glabra, lepnica zwisła Silene nutans, a także objęte ochroną częściową kocanki piaskowe Helichrysum arenarium. W podłożu wystepuje znaczna ilość porostów, świadcząca o dłuższym okresie istnienia murawy (fot 4). Wykształciły się w zachodniej części obszaru badań, w bliskim sąsiedztwie utwardzonej drogi i ścieżki. Tego typu fitocenozy należa do rzadkości w kraju, z uwagi, że wymagają one bardzo specyficznych warunków siedliskowych: wapiennego podłoża przykrytego warstwą piasków. Zajmują bardzo małe powierzchnie, przez co narażone są na niszczenie. Ponadto w Polsce osiągają swoją północną granicę zasięgu, co dodatkowo podnosi ich walor przyrodniczy. W związku z powyższym ciepłolubne murawy napiaskowe Koelerion glaucae zostały objęte ochroną prawną w kraju, jak i zamieszczone są w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r., tzw. „naturowe” z kodem 6120.

Fot. 4. Murawa napiaskowa ze związku Koelerion z kocankami piaskowymi Helichrysum arenarium, fot. A. Chmaruk

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Ze zbiorowisk leśnych na przedmiotowym obszarze obecny jest grąd subkontynentalny Tilio-Cordatae-Carpinetum betuli. Występuje on fragmentarycznie w południowo-wschodniej części analizowanego terenu badań. Drzewostan tworzą grab pospolity Carpinus betulus, lipa drobnolistna Tilia cordata i klon zwyczajny Acer platanoides. W warstwie krzewów oprócz odnowień drzew występują leszczyna pospolita Corylus avellana, trzmielina pospolita Euonymus europaea, jarząb pospolity Sorbus aucuparia, dereń świdwa Cornus sanguinea. W runie obecne są gatunki charakterystyczne dla klasy Querco-Fagetea: przylaszczka pospolita Hepatica nobilis, miodunka ćma Pulmonaria obscura, fiołek leśny Viola reichenbachiana, zawilec gajowy Anemone nemorosa, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, groszek wiosenny Lathyrus vernus, kuklik pospolity Geum urbanum. Lasy grądowe są siedliskami naturowymi (kod 9170), ale na inwentaryzowanym terenie badań zajmują bardzo małą powierzchnię. Ze zbiorowisk leśnych obecne są również jednogatunkowe młodniki sosnowe i brzozowe (fot. 5) obecne w zachodniej i południowej części terenu inwentaryzacji. W centralnej części natomiast obecna jest drągowina sosnowa na siedlisku świetlistej dąbrowy Potentillo albae-Quercetum petraeae, która wykształca się na piaszczysto-żwirowym podłożu. Do dna dociera duża ilość światła. Zbiorowisko to jest zniekształcone przez sztuczne nasadzenia sosny pospolitej Pinus sylvestris, ponadto pojawia się również podrost dębu bezszypułkowego Quercus petraea i szypułkowego Q. robur, a także obcy gatunek dąb czerwony Q. rubra. W odniesieniu do klasycznej świetlistej dąbrowy zaznacza się zaburzony udział drzew iglastych i liściastych w drzewostanie. W runie pojawiają się gatunki charakterystyczne: trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea, dzwonek brzoskwiniolistny Campanula persicifolia, pięciornik biały Potentilla alba, miodownik melisowaty Melittis melissophyllum, wyka kaszubska Vicia cassubica, traganek szerokolistny Astragalus glycyphyllos, kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum, pięciornik biały Potentilla alba, ale również orlica pospolita Pteridium aquilinum. W zachodniej częsi terenu odnotwano ponadto drągowinę sosnową na siedlisku boru mieszanego. Zbiorowiska zaroślowe z klasy Rhamno-Prunetea to naturalne zbiorowiska otulinowe z udziałem głogów Crataegus spp., śliwy tarniny Prunus spinosa, szakłaka pospolitego Rhamnus cathartica, trzmieliny pospolitej Euonymus europaea, ligustru pospolitego Ligustrum vulgare. Na analizowanym terenie badań znaczny udział ma jeżyna fałdowana Rubus plicatus, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, kłosownica pierzasta

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Brachypodium pinnatum, janowiec barwierski Genista tinctoria. Ponadto występują kłosówka miękka Holcus mollis, orlica pospolita Pteridium aquilinum, powojnik pnący Clematis vitalba (fot. 6). Obecne są również zarośla Rhamno-Prunetea z brzozą brodawkowatą Betula pendula i sosną zwyczajną Pinus sylvestris. Zarośla te stanowią etap sukcesji muraw kserotermicznych w kierunku lasu grądowego.

Fot. 5. Młodniki sosnowe i brzozowe

Fot. 6. Zarośla z klasy Rhamno-Prunetea z obcym gatunkiem powojnikiem pnącym Clematis vitalba, fot. A. Chmaruk

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Ponadto niewielkie płaty zespołu z wisienką stepową Prunetum fruticosae spotyka się na Górze Dalni i Grabinie. Preferuje wapienne wzniesienia o południowej wystawie. Towarzyszą jej śliwa tarnina Prunus spinosa, irga pospolita Cotoneaster integerrimus, dereń świdwa Cornus sanguinea oraz różne gatunki róż Rosa spp. Na dnie kamieniołomu oraz na ścianach i półkach skalnych obecne są zbiorowiska inicjalne w skład, których wchodzą gatunki charakterystyczne dla różnych syntaksonów muraw kserotermicznych, łąkowych, ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych, bliźniczkowych, kserofilnych muraw napiaskowych i gruzowisk oraz synantropijnych (fot. 7). W zbiorowiskach tych obecne są rośliny kłączowe i rozłogowe, szybko rozprzestrzeniające się dzięki tworzeniu rozmnóżek wegetatywnych oraz dużej ilości nasion. Wśród nich stwierdzono skrzyp polny Equisetum arvense, podbiał pospolity Tussilago farfara, życica trwała Lolium perenne, babka zwyczajna Plantago major, wiechlina roczna Poa annua, rdest ptasi Polygonum aviculare, krwawnik pospolity Achillea millefolium, mniszek pospolity Taraxacum officinale, pięciornik gęsi Potentilla anserina.

Fot. 7. Roślinność inicjalna w kamieniołomie, fot. J. Starus

3.3. Flora Historię badań flory Kielc i najbliższych okolic zapoczątkował z końcem XIX wieku K. Drymmer (1890) dokonując spisu gatunków na różnych stanowiskach miasta. Obecnie publikacja ta ma charakter porównawczy. Notowania florystyczne z badanego terenu można odnaleźć w wielu publikacjach: Kaznowski (1930), Bróż, Durczak (1978), Bróż, Przemyski

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

(1987), Maciejczak (1988, 2010), Bróż, Maciejczak (1991), Bróż, Podgórska (2008), Piwowarczyk (2012), Łazarski (2016, 2019). Flora przedmiotowego terenu badań wynosi ponad 518 gatunków roślin naczyniowych. Załącznik nr 3 do niniejszego dokumentu stanowi listę stwierdzonych taksonów. Przynależność do poszczególnych grup ekologicznych określono przy pomocy Przewodnika do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski (Matuszkiewicz 2008), bądź pomocniczo przy użyciu Ekologicznych liczb wskaźnikowych roślin naczyniowych Polski (Zarzycki i in. 2002). Około 36% stanowią rośliny synantropijne, czyli takie, które przystosowały się do życia w środowisku przekształconym przez człowieka. Przykladem takich roślinsą m.in. rzodkiewnik pospolity Arabidopsis thaliana, łoboda rozłożysta Atriplex patula, komosa wielonasienna Chenopodium polyspermum, kanianka pospolita Cuscuta europaea, lnica pospolita Linaria vulgaris, goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides, mydlnica lekarska Saponaria officinalis, wyka wąskolistna Vicia angustifolia czy pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Znczny udział mają również gatunki leśno-zaroślowe, stanowiąc około 23% zinwentaryzowanej flory badanego terenu, np. piżmaczek wiosenny Adoxa moschatellina, jarzmianka większa Astrantia major, kłosownica leśna Brachypodium sylvaticum, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna, jastrzębiec gładki Hieracium laevigatum czy pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense. Rośliny muraw kserotermicznych i ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych stanowią 16%, do których zaliczane są m.in. pajęcznica gałęzista Anthericum ramosum, cieciorka pstra Coronilla varia, wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris, szałwia okręgowa Salvia verticillata, czyściec prosty Stachys recta, fiołek kosmaty Viola hirta. Podobny udział mają gatunki łąkowe (14%). Obecne są zarówno na murawach kserotermicznych, na ugorach i odłogach, w obrębie zadrzewień czy w nieczynnym kamieniołomie. Zaliczamy do nich np. tomkę wonną Anthoxanthum odoratum, mietlicę rozłogową Agrostis stolonifera, marchew zwyczajną Daucus carota, barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium, firletkę poszarpaną Lychnis flos-cuculi, kozibród wschodni Tragopogon orientalis. Miejscami, gdzie podłoże jest piaszczyste i mniej zasobne w związki organiczne pojawiają się gatunki psammofilne i ubogich muraw i psiar, np. goździk kropkowany Dianthus deltoides, jasieniec piaskowy Jasione montana, rozchodnik ostry Sedum acre, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta, przetacznik wiosenny Veronica verna, połonicznik nagi Herniaria glabra. Znikomy udział mają gatunki związane z siedliskami okresowo zalewanymi, jak np. lokalne zagłębienia terenu (m.in. mięta okręgowa Mentha

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

xverticillata, sit dwudzielny Juncus bufonius, wyczyniec czerwonożółty Alopecurus aequalis, karmnik kolankowaty Sagina nodosa, rdest szczawiolistny typowy Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium, łyszczec polny Gypsophila muralis) i gatunki szczelin skalnych (tj. zanokcica skalna Asplenium trichomanes, paprotka zwyczajna Polypodium vulgare). Rycina 2 przedstawia liczbowy udział grup siedliskowych we florze obszaru inwentaryzacji, natomiast tabela stanowiąca załącznik nr 3 do niniejszego dokumentu przedstawia listę roślin naczyniowych, będąca rezultatem inwentaryzacji terenowej i kwerendy danych.

Grupy siedliskowe 200 180 160 140 120

100 Ilość 80 60 40 20 0 S L K Ł Pia MiP N Nie Szcz Grupa

Ryc. 2. Liczbowy udział grup siedliskowych we florze obszaru inwentaryzacji Grupa siedliskowa: S - gatunki synantropijne, L - gatunki leśno–zaroślowe, K - gatunki muraw kserotermicznych i ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych, Ł - gatunki łąkowe, Pia - gatunki muraw napiaskowych, M i P - gatunki ubogich muraw i psiar, N - gatunki nadwodne i siedlisk okresowo zalewanych (mulistych), Szcz - gatunki szczelin skalnych, Nie – gatunki o nieustalonej przynależności fitosocjologicznej.

Doniesienia literaturowe jak i badania przeprowadzone w terenie wskazują na występowanie wielu chronionych i rzadkich gatunków roślin. Z gatunków objętych ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 poz. 1409), bądź zagrożonych w kraju czy regionie (Kaźmierczakowa i in. 2016; Bróż, Przemyski 2009) wymienić należy:  buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium – ochrona ścisła, gatunek bliski zagrożenia w kraju (kat. NT) i narażony w regionie (kat. VU); storczyk ten preferuje świetliste lasy liściaste i zarośla;

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 aster gawędka Aster amellus – ochrona ścisła, bliski zagrożenia w kraju (kat. NT) i o niewielkim stopniu zagrożenia w regionie (kat. LC), charakterystyczna dla muraw kserotermicznych (fot. 8);

Fot. 8. Aster gawędka Aster amellus, fot. A. Przemyski  dzwonek syberyjski Campanula sibirica – objęty ochroną ścisłą, na terenie inwentaryzacji odnotowano kilkanaście osobników, spotykany na murawach kserotermicznych i świetlistych zaroślach, a nawet na ścianach skalnych kamieniołomu (fot. 9);

Fot. 9. Dzwonek syberyjski Campanula sibirica, fot. J. Starus

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis – ochrona ścisła, narażony w kraju (kat. VU) i bliski zagrożenia w regionie (NT); preferuje widne zbocza oraz obrzeża lasów i zarośli;  goryczka krzyżowa Gentiana cruciata – ochrona ścisła, narażony w kraju i regionie (kat. VU); gatunek charakterystyczny dla muraw kserotermicznych (fot. 10);

Fot. 10. Goryczka krzyżowa Gentiana cruciata, fot. J. Starus  ostnica włosowata Stipa capillata - ochrona ścisła, gatunek narażony w regionie (kat. VU); prawdopodobnie jedyne (nowe) stanowisko na obszarze chęcińskim i w Górach Świętokrzyskich; gatunek muraw kserotermicznych, częsty na Ponidziu (fot. 11);

Fot. 11. Ostnica włosowata Stipa capillata, fot. A. Przemyski

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 goryczuszka Wettsteina Gentianella germanica – ochrona ścisła, nieokreślony stopień zagrożenia w kraju (kat. DD) i zagrożony w regionie (kat. EN), gatunek podawany z literatury; preferuje ubogie murawy, łąki;  goryczuszka orzęsiona Gentianella ciliata – ochrona częściowa, narażony w regionie (kat. VU), gatunek podawany z literatury; spotykany na łąkach i suchych murawach, na podłożu wapiennym;  gnieźnik leśny Neottia nidus-avis – ochrona częściowa; bezzieleniowy storczyk występujący w buczynach i grądach;  podkolan biały Platanthera bifolia – ochrona częściowa; spotykany w świetlistych lasach, zaroślach i porębach;  zawilec wielkokwiatowy Anemone sylvestris – ochrona częściowa, gatunek bliski zagrożenia w regionie (kat. NT); odnotowany w zachodniej części terenu inwentaryzacji na murawach i suchych zboczach;  dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis – ochrona częściowa, posiada status narażony (kat. VU) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); gatunek podawany z literatury; preferuje murawy i obrzeża lasów;  wiśnia karłowata Cerasus fruticosa – ochrona częściowa, posiada status narażony w kraju i regionie (kat. VU), odnotowana w centralnej części obszaru badań;  kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine – ochrona częściowa (fot. 12); rośnie w lasach; na obszarze inwentaryzacji stwierdzony w drągowinie sosnowej;

Fot. 12. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, fot. A. Przemyski

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 kocanki piaskowe Helichrysum arenarium – ochrona częściowa, obecne w zachodniej części na murawach napiaskowych oraz na zarastających ugorach i odłogach;  zaraza czerwonawa Orobanche lutea - ochrona częściowa, bliski zagrożenia w kraju (kat. NT) i narażony w regionie (kat. VU); pasożytuje na roślinach motylkowatych (Fabaceae);  miodownik melisowaty Melittis melissophyllum – ochrona częściowa; preferuje lasy i zarośla;  wilżyna ciernista Ononis spinosa – ochrona częściowa, gatunek podawany z literatury; występuje na słonecznych zboczach, murawach kserotermicznych oraz na brzegach lasów;  zaraza alzacka Orobanche alsatica – ochrona częściowa, zagrożony w kraju (kat. EN); roślina pasożytnicza obecna na murawach kserotermicznych, świetlistych dąbrowach oraz ciepłolubnych zaroślach; gatunek podawany z literatury;  oman wierzbolistny Inula salicina – bliski zagrożenia w regionie (kat. NT), zaobserwowany we wschodniej części terenu inwentaryzacji (fot. 13); preferuje wilgotne łąki;

Fot. 13. Oman wierzbolistny Inula salicina, fot. A. Przemyski

 traganek piaskowy Astragalus arenarius – bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); występuje na murawach napiaskowych;

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 głowienka wielkokwiatowa Prunella grandiflora – gatunek bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); preferuje suche murawy, obrzeża lasów na glebach próchniczych;  wyka grochowata Vicia pisiformis – zagrożona w kraju i regionie (kat. EN); występuje w świetlistych lasach i ich skrajach (fot. 14);

Fot. 14. Wyka grochowata Vicia pisiformis, fot. A. Przemyski

 ożędka groniasta Neslia paniculata – gatunek bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); obecna na przydrożach i polach zbóż;  pępawa różyczkolistna Crepis praemorsa – status narażony w kraju i regionie (kat. VU); występuje na suchych murawach oraz świetlistych lasach i zaroślach;  tobołki przerosłe Thlaspi perfoliatum – gatunek bliski zagrożenia w kraju i regionie (kat. NT), gatunek podawany z literatury; preferuje kamieniste podłoże, przydroża i ugory;  owsica łąkowa Avenula pratensis – status bliski zagrożenia w regionie (kat. NT); gatunek obecny na murawach kserotermicznych;  rumianek pospolity Chamomilla recutita – bliski zagrożenia w regionie (kat. NT), spotykany na polach uprawnych;  orlik pospolity Aquilegia vulgaris - ochrona częściowa, gatunek spotykany w lasach i zaroślach;

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 koniczyna długokłosowa Trifolium rubens – gatunek posiada status narażony w kraju i regionie (kat. VU); wystepuje na suchych murawach, ciepłolubnych dąbrowach i kserotermicznych zbiorowiskach (fot. 15);

Fot. 15. Koniczyna długokłosowa Trifolium Rubens, fot. A. Przemyski

 szparag lekarski Asparagus officinalis – bliski zagrożenia w regionie (kat. NT); charakterystyczny dla muraw kserotermicznych, ponadto rośnie na suchych zboczach i widnych zaroślach;  irga pospolita Cotoneaster integerrimus – gatunek bliski zagrożenia w regionie (kat. NT); preferuje podłoże kamieniste, przepuszczalne (fot. 16);

Fot. 16. Irga pospolita Cotoneaster integerrimus, fot. A. Przemyski

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 perz siny szczeciniasty Elymus hispidus subsp. barbulatus – bliski zagrożenia w regionie (kat. NT); obecny na murawach kserotermicznych;  goździcznik wycięty Petrorhagia prolifera – bliski zagrożenia w regionie (kat. NT), gatunek podawany z literatury; gatunek charakterystyczny dla muraw kserotermicznych;  ożanka właściwa Teucrium chamaedrys – bliski zagrożenia w kraju (kat. NT), narażona w regionie (kat. VU); gatunek podawany z literatury; gatunek charakterystyczny dla muraw kserotermicznych, preferuje słoneczne, kamieniste zbocza;  wilczomlecz drobny Euphorbia exigua – bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); spotykany na polach uprawnych;  roszpunka ząbkowana Valerianella dentata – gatunek bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); spotykany na polach uprawnych;  marzanka pagórkowa Asperula cynanchica – gatunek bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); obecny na murawach kserotermicznych, spotykany również na miedzach i skałach;  macierzanka pannońska Thymus kosteleckyanus – o niewielkim stopniu zagrożenia w regionie (kat. LC); gatunek charakterystyczny dla muraw kserotermicznych;  róża kutnerowata Rosa tomentosa – gatunek narażony w regionie (kat. VU); spotykany w zaroślach z klasy Rhamno-Prunetea (fot. 17);

Fot. 17. Róża kutnerowata Rosa tomentosa, fot. A. Przemyski

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

 leniec pospolity Thesium linophyllon – gatunek bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); rośnie na murawach kserotermicznych;  kąkol polny Agrostemma githago – gatunek bliski zagrożenia w kraju (kat. NT); występuje w uprawach; dawniej pospolity chwast zbóż;  prosienicznik gładki Hypochoeris glabra – bliski zagrożenia w regionie (kat. NT), gatunek podawany z literatury; preferuje piaszczyste pola, murawy i przydroża;  pięciornik norweski Potentilla norvegica – gatunek bliski zagrożenia w regionie (kat. NT); preferuje miejsca wilgotne i ruderalne;  czyściec kosmaty Stachys germanica – gatunek posiada status narażony w regionie (kat. VU), podawany z literatury; preferuje miejsca kamieniste, murawy kserotermiczne i przydroża. Z obszaru inwentaryzacji podawany był również storczyk drobnokwiatowy Orchis ustulata (Bróż, Przemyski 1988). Stanowiska storczyka na Górze Dalnia i Górze Grabina nie zostały potwierdzone po 1990 r. co wykazały badania prowadzone przez Łazarskiego w latach 2010-2015 w południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich (Łazarski 2016). Podczas prowadzenia tegorocznych badań również nie potwierdzono występowania gatunku storczyka na tym terenie. Gatunki cenniejsze podawane z literatury, a nieodnalezione w trakcie tegorocznej inwentaryzacji nie zostały zamieszczone na mapie stanowiącej załącznik nr 1 do niniejszego dokumentu. Na terenie Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym stwierdzono również gatunki, stanowiące obcy składnik rodzimej flory. Stanowią one 1/5 zinwentaryzowanej flory. Część gatunków określa się jako zadomowione, które nie stanowią istotnego zagrożenia, natomiast 28 gatunków posiada status inwazyjny (Tokarska- Guzik i in. 2012). Tabela 2 przedstawia wykaz roślin obcych rodzimej florze, z zaznaczeniem czerwoną czcionką gatunków inwazyjnych, a wykrzyknikiem (!) gatunków zamieszczonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. 2011 nr 210 poz. 1260). W przypadku tych ostatnich stwierdzono kolczurkę klapowaną Echinocystis lobata i rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Tab. 2. Wykaz gatunków obcych rodzimej florze z zaznaczeniem (czerwona czcionka) gatunków inwazyjnych na terenie badań Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Gatunki obce zadomowiony, 1. Acer negundo L. Klon jesionolistny (Jesioklon) inwazyjny (IV) Kasztanowiec pospolity (K. 2. Aesculus hippocastanum L. zadomowiony zwyczajny, K. biały) zadomowiony, 3. Amaranthus retroflexus L. Szarłat szorstki inwazyjny, chwast (I) 4. Anagallis arvensis L. Kurzyślad polny zadomowiony Anchusa arvensis (L.) M. 5. Farbownik (Krzywoszyj) polny zadomowiony Bieb. 6. Anthemis arvensis L. Rumian polny zadomowiony Apera spica-venti (L.) P. 7. Miotła (Mietlica) zbożowa zadomowiony Beauv. Armoracia rusticana P. 8. Chrzan pospolity zadomowiony Gaertn., B. Mey. & Scherb. 9. Artemisia absinthium L. Bylica piołun zadomowiony 10. Aster novae-angliae L. Aster nowoangielski zadomowiony Aster nowobelgijski (A. wirginijski, zadomowiony, 11. Aster novi-belgii L. Marcinki wirginijskie) inwazyjny (IV) zadomowiony, 12. Avena fatua L. Owies głuchy inwazyjny, chwast (I) 13. Ballota nigra L. Mierznica czarna zadomowiony 14. Bromus secalinus L. Stokłosa żytnia (S. kostrzeba) zadomowiony 15. Bromus sterilis L. Stokłosa płonna zadomowiony 16. Bromus tectorum L. Stokłosa dachowa zadomowiony 17. Bromus willdenowii Kunth Stokłosa obedkowa (S. uniolowata) lokalnie zadomowiony Capsella bursa-pastoris (L.) 18. Tasznik pospolity zadomowiony Medik. 19. Carduus acanthoides L. Oset nastroszony zadomowiony 20. Centaurea cyanus L. Chaber bławatek zadomowiony Chamomilla recutita (L.) zadomowiony, 21. Rumianek pospolity Rauschert ustępujący Chamomilla suaveolens 22. Rumianek bezpromieniowy zadomowiony (Pursh) Rydb. 23. Chenopodium hybridum L. Komosa wielkolistna zadomowiony zadomowiony, 24. Clematis vitalba L. Powojnik pnący inwazyjny (II) 25. Consolida regalis Gray Ostróżeczka (Ostróżka) polna zadomowiony Conyza canadensis (L.) Konyza (Przymiotno) zadomowiony, 26. Cronquist kanadyjska inwazyjny, chwast (I) Descurainia sophia (L.) 27. Stulicha psia zadomowiony Webb ex Prantl Echinochloa crus-galli (L.) zadomowiony, 28. Chwastnica jednostronna P. Beauv. inwazyjny, chwast (I) ! Echinocystis lobata (F. zadomowiony, 29. Kolczurka (Echinocystis) klapowana Michx.) Torr. & A. Gray inwazyjny (IV) Echinops sphaerocephalus 30. Przegorzan kulisty zadomowiony L. 31. Erigeron annuus (L.) Pers. Przymiotno białe zadomowiony,

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Gatunki obce inwazyjny (II) Wilczomlecz (Ostromlecz) zadomowiony, 32. Euphorbia exigua L. drobny ustępujący Wilczomlecz (Ostromlecz) 33. Euphorbia helioscopia L. zadomowiony obrotny Wilczomlecz (Ostromlecz) 34. Euphorbia peplus L. zadomowiony ogrodowy Fallopia convolvulus (L.) Á. 35. Rdestówka (Rdest) powojowata zadomowiony Löve Fraxinus pennsylvanica zadomowiony, 36. Jesion pensylwański Marshall inwazyjny (III) 37. Fumaria officinalis L. Dymnica pospolita zadomowiony zadomowiony, 38. Galinsoga parviflora Cav. Żółtlica drobnokwiatowa inwazyjny, chwast (I) zadomowiony, 39. Helianthus tuberosus L. Słonecznik bulwiasty (Topinambur) inwazyjny (II) zadomowiony, 40. Impatiens parviflora DC. Niecierpek drobnokwiatowy inwazyjny (IV) zadomowiony, 41. Juglans regia L. Orzech włoski inwazyjny (II) 42. Lactuca serriola L. Sałata kompasowa zadomowiony 43. Lamium album L. Jasnota biała zadomowiony 44. Lamium amplexicaule L. Jasnota różowa zadomowiony 45. Lamium purpureum L. Jasnota purpurowa zadomowiony zadomowiony, 46. Lathyrus tuberosus L. Groszek bulwiasty ustępujący 47. Leonurus cardiaca L. Serdecznik pospolity zadomowiony 48. Lepidium ruderale L. Pieprzyca gruzowa zadomowiony 49. Lithospermum arvense L. Nawrot polny zadomowiony zadomowiony, 50. Lupinus polyphyllus Lindl. Łubin trwały inwazyjny (III) Lycopersicon esculentum Pomidor zwyczajny (Psianka pomidor, 51. zadomowiony Mill. Pomidor) 52. Malus domestica Borkh. Jabłoń domowa zadomowiony 53. Malva alcea L. Ślaz zygmarek zadomowiony Matricaria maritima subsp. 54. Maruna nadmorska bezwonna zadomowiony inodora (L.) Dostál 55. Medicago sativa L. s. str. Lucerna siewna zadomowiony 56. Medicago xvaria Martyn Lucerna pośrednia (L. piaskowa) zadomowiony Melandrium album (Mill.) 57. Bniec biały zadomowiony Garcke Melandrium noctiflorum (L.) zadomowiony, 58. Bniec dwudzielny Fr. ustępujący 59. Myosotis arvensis (L.) Hill Niezapominajka polna zadomowiony zadomowiony, 60. Neslia paniculata (L.) Desv. Ożędka (Orzędka) groniasta ustępujący ustalenie statusu 61. Oenothera biennis L. s. str. Wiesiołek dwuletni wymaga dalszych badań 62. Onobrychis viciifolia Scop. Sparceta siewna zadomowiony (II) 63. Oxalis fontana Bunge Szczawik żółty zadomowiony,

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Gatunki obce inwazyjny chwast (I) Padus serotina (Ehrh.) zadomowiony, 64. Czeremcha amerykańska Borkh. inwazyjny (IV) 65. Papaver rhoeas L. Mak polny zadomowiony Parthenocissus inserta (A. zadomowiony, 66. Winobluszcz zaroślowy Kern.) Fritsch inwazyjny (II) 67. Pastinaca sativa L. s. str. Pasternak zwyczajny zadomowiony 68. Pyrus communis L. Grusza pospolita zadomowiony zadomowiony, 69. Quercus rubra L. Dąb czerwony inwazyjny (IV) 70. Raphanus raphanistrum L. Rzodkiew świrzepa zadomowiony zadomowiony, 71. ! Reynoutria japonica Houtt. Rdestowiec (Rdest) ostrokończysty inwazyjny (IV) Rhinanthus serotinus zadomowiony, 72. Szelężnik większy (Schönh.) Oborný ustępujący Robinia (Grochodrzew) akacjowa (R. zadomowiony, 73. Robinia pseudoacacia L. biała) inwazyjny (IV) zadomowiony, 74. Rosa rugosa Thunb. Róża pomarszczona inwazyjny 75. Rudbeckia hirta L. Rudbekia owłosiona (R. ostra) lokalnie zadomowiony Rudbekia (Rotacznica) naga (R. zadomowiony, 76. Rudbeckia laciniata L. sieczna) inwazyjny (IV) Senecio vernalis Waldst. & 77. Starzec wiosenny zadomowiony Kit. 78. Senecio vulgaris L. Starzec zwyczajny zadomowiony zadomowiony, 79. Setaria viridis (L.) P. Beauv. Włośnica zielona inwazyjny, chwast (I) 80. Sherardia arvensis L. Rolnica pospolita zadomowiony 81. Sinapis arvensis L. Gorczyca polna (Ognicha) zadomowiony 82. Sisymbrium loeselii L. Stulisz Loesela zadomowiony 83. Sisymbrium officinale L. Stulisz lekarski zadomowiony zadomowiony, 84. Solidago canadensis L. Nawłoć kanadyjska inwazyjny (IV) zadomowiony, 85. Solidago gigantea Aiton Nawłoć późna (N. olbrzymia) inwazyjny (IV) 86. Sonchus asper (L.) Hill Mlecz kolczasty zadomowiony 87. Sonchus oleraceus L. Mlecz zwyczajny (M. warzywny) zadomowiony 88. Spergula arvensis L. Sporek polny zadomowiony Symphoricarpos albus (L.) 89. Śnieguliczka biała (Ś. białojagodowa) zadomowiony S. F. Blake 90. Syringa vulgaris L. Lilak pospolity zadomowiony 91. Thlaspi arvense L. Tobołki polne zadomowiony Valerianella dentata(L.) zadomowiony, 92. Roszpunka (Roszponka) ząbkowana Pollich ustępujący 93. Veronica arvensis L. Przetacznik polny zadomowiony zadomowiony 94. Veronica persica Poir. Przetacznik perski inwazyjny chwast (I) 95. Veronica triphyllos L. Przetacznik trójlistkowy zadomowiony zadomowiony, 96. Vicia grandiflora Scop. Wyka brudnożółta inwazyjny (I)

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Gatunki obce 97. Vicia hirsuta (L.) Gray Wyka drobnokwiatowa zadomowiony Vicia tetrasperma (L.) 98. Wyka czteronasienna zadomowiony Schreb. 99. Viola arvensis Murray Fiołek polny zadomowiony ! – gatunek inwazyjny zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. 2011 nr 210 poz. 1260).

3.4. Mszaki W literaturze nie napotkano szczegółowych informacji o mszakach z analizowanego terenu badań. Inwentaryzacja brioflory Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym wykazała 17 gatunków. Notowane okazy należą do gromady mchy Bryophyta. Wśród nich 3 gatunki objęte są ochroną częściową według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 poz. 1409). Są to:  jodłówka pospolita Abietinella abietina stwierdzona na kamieniu (fot. 18),  mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata, preferuje wilgotniejsze łąki;  tujowiec tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum - zaobserwowany na ziemi w zadrzewieniach.

Fot. 18. Jodłówka pospolita Abietinella abietina, fot. A. Chmaruk Poniższa tabela (tab. 3) przedstawia listę notowanych mchów z obszaru Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym z zaznaczeniem statusu prawnego.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Tab. 3. Wykaz mchów przedmiotowego terenu badań Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Status prawny Mchy Bryophyta 1. Abietinella abietina (Hedw.) M.Fleisch. Jodłówka pospolita Ocz 2. Atrichum undulatum (Hedw.) P.Beauv. Żurawiec falisty

3. Brachythecium albicans (Hedw.) Schimp. Krótkosz wyblakły

4. Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp. Krótkosz pospolity

5. Bryum argenteum Hedw. Prątnik srebrzysty

6. Bryum caespiticium Hedw. Prątnik darniowy

7. Calliergonella cuspidata (Hedw.) Loeske Mokradłoszka zaostrzona Ocz 8. Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. Zęboróg czerwonawy

9. Dicranella heteromalla (Hedw.) Schimp. Widłoząbek włoskowy

10. Herzogiella seligeri (Brid.) Z.Iwats. Łukowiec śląski

11. Hypnum cupressiforme Hedw. Rokiet cyprysowy

12. Mnium stellare Reichard ex Hedw. Merzyk gwiazdkowaty

Plagiomnium affine (Blandow ex Funck) 13. Płaskomerzyk pokrewny T.J.Kop. 14. Plagiothecium nemorale (Mitt.) A.Jaeger Dwustronek leśny

15. Pohlia nutans (Hedw.) Lindb. Borześlad zwisły

Syntrichia ruralis (Hedw.) F.Weber & 16. Pędzliczek wiejski D.Mohr 17. Thuidium tamariscinum (Hedw.) Schimp. Tujowiec tamaryszkowaty Ocz

3.5. Grzyby Nie natrafiono w literaturze na szczegółowe informacje dotyczące grzybów z tego obszaru, stąd też mykobiota analizowanego terenu jest rezultatem tegorocznych penetracji. Na obszarze badań stwierdzono 15 gatunków grzybów wielkoowocnikowych Macromycetes. Grzyby stwierdzane były na różnych siedliskach, z czego najwięcej było naziemnych, tj. monetnica maślana Rhodocollybia butyracea var. butyracea, purchawka cisawa Lycoperdon lividum, klejek czerwonawy Chroogomphus rutilus, gąska ziemistoblaszkowa Tricholoma terreum i żółtobrunatna Tricholoma fulvum, strzępiak Inocybe sp., kurzawka czerniejąca Bovista nigrescens, monetnica maślana odm. szarobrązowa Rhodocollybia butyracea var. asema, włośnianka rosista Hebeloma crustuliniforme (fot. 19). W rejonie Góry Grabina rośnie znacznych rozmiarów purchawica olbrzymia Calvatia gigantea (fot. 20). W zachodniej i centralnej części terenu licznie obserwowane były: maślak zwyczajny Suillus luteus i mleczaj rydz Lactarius deliciosus, które generalnie są chętnie zbierane przez grzybiarzy i konsumowane. Grzyby te nie są objęte ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408). Jeden gatunek: kopułek śnieżny Camarophyllus virgineus (fot. 21)

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

zamieszczony jest na regionalnej liście osiągając status zagrożony (kat. E) (Łuszczyński 2002).

Fot. 19. Włośnianka rosista Hebeloma crustuliniforme, fot. A. Chmaruk

Fot. 20. Purchawica olbrzymia Calvatia gigantea, fot. J. Przybylska

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 21. Kopułek śnieżny Camarophyllus virgineus, fot. A. Chmaruk Poniższa tabela (tab. 4) przedstawia listę gatunków stwierdzonych na terenie badań w trakcie inwentaryzacji z 2019 r.

Tab. 4. Wykaz grzybów wielkoowocnikowych Macromycetes przedmiotowego terenu badań Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Grzyby podstawkowe Basidiomycota 1. Bovista nigrescens Pers. Kurzawka czerniejąca 2. Camarophyllus virgineus (Wulfen) P. Kumm. Kopułek śnieżny (=Cuphophyllus virgineus (Wulfen) 3. Chroogomphus rutilus (Schaeff.) O.K. Mill. Klejek czerwonawy 4. Galerina sp. Earle Hełmówka 5. Hebeloma crustuliniforme (Bull.) Quél. Włośnianka rosista 6. Inocybe sp. (Fr.) Fr. Strzępiak 7. Lactarius deliciosus (L.) Pers. Mleczaj rydz 8. Lycoperdon lividum Pers. Purchawka cisawa 9. Rhodocollybia butyracea f. asema (Fr.) Antonín, Halling & Monetnica maślana forma Noordel. szarobrązowa 10. Rhodocollybia butyracea f. butyracea (Bull.) Lennox Monetnica maślana 11. Russula sp. Pers. Gołąbek 12. Suillus luteus (L.) Roussel Maślak zwyczajny 13. Tricholoma fulvum (DC.) Bigeard & H. Guill. Gąska żółtobrunatna 14. Tricholoma terreum (Schaeff.) P. Kumm. Gąska ziemistoblaszkowa 15. Tricholoma sp. (Fr.) Staude Gąska

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

3.6. Grzyby zlichenizowane (porosty) Informacje o grzybach zlichenizowanych na terenie Zespołu przyrodniczo- krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z obszarem przyległym można odnaleźć w publikacji Toborowicza (1976). Notowania zamieszczone w literaturze uzupełniono o inwentaryzację terenową. Analiza lichenologiczna wykazała występowanie na przedmiotowym terenie 39 gatunków. Z taksonów cenniejszych, tj. objętych ochroną prawną (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408) bądź zagrożonych w kraju (Cieśliński i in. 2006) należą:  pawężnica pagórkowa Peltigera scutata – ochrona ścisła;  płucnica islandzka Cetraria islandia – ochrona częściowa, gatunek osiąga status narażony w kraju (kat. VU). Ponadto z taksonów narażonych na wyginięcie w kraju z kategorią VU należą: obierek rudy Dermatocarpon lachneum, skórnica czerwonawa Dermatocarpon miniatum, złotorost zwodniczy Xanthoria fallax. Dodatkowo osiągające status LC (słabo zagrożone) to: wielosporek siwy Acarospora glaucocarpa i pakość pomarszczona Leptogium lichenoides. Do bliskich zagrożenia (kat. NT) należy rozłożyk czarny Placynthium nigrum, natomiast krytycznie zagrożona (kat. CR) jest pawężnica rudawa Peltigera rufescens. Dane o gatunkach cenniejszych pochodzą z literatury i nie zawierają szczegółowej lokalizacji, w związku z czym nie zostały zamieszczone na mapie stanowiącej załącznik nr 1 do niniejszego opracowania. Porosty na terenie badań zajmowały różne siedliska. Stwierdzano porosty znajdujące się na murawie napiaskowej z rodzaju pawężnica Peltigera spp., chrobotek kolczasty Cladonia rangiformis. Z gleby obserwowano ponadto chrobotek kieliszkowaty Cladonia chlorophaea (fot. 22). Na kamieniach występowały porosty skorupiaste, tj. misecznica murowa (rozetnik murowy Lecanora muralis (syn. Protoparmeliopsis muralis) (fot. 23), porost z rodzaju brodawnica Verrucaria sp. Na korze drzew spotkać można złotorost wieloowocnikowy Xanthoria polycarpa i złotorost ścienny X. parietina oraz obrost drobny Physcia tenella.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 22. Chrobotek kieliszkowaty Cladonia chlorophaea, fot. A. Chmaruk

Fot. 23. Misecznica murowa (rozetnik murowy) Lecanora muralis (syn. Protoparmeliopsis muralis), fot. A. Chmaruk

Poniższa tabela (tab. 5) przedstawia wykaz grzybów zlichenizowanych na przedmiotowym obszarze badań.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Tab. 5. Wykaz porostów (grzybów zlichenizowanych) przedmiotowego terenu badań Status Status Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska prawny kraj 1. Acarospora glaucocarpa (Ach.) Körb. wielosporek siwy LC

grzybośliz ziarnisty Bacidia sabuletorum (Schreb.) Lettau (syn. 2. (grzezica ziarnista, Bilimbia sabuletorum (Schreb.) Arnold) kropnica ziarnista) Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr. (syn. Variospora dolomiticola (Hue) Arup et jaskrawiec 3. al.,Caloplaca velana var. dolomiticola (Hue) dolomitowy Clauzade & Cl. Roux) 4. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. jaskrawiec mleczny

5. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin jaskrawiec murowy

bezpleszek 6. Athallia pyracea (Ach.) Arup, Frödén & Søchting gruszowy liszajecznik 7. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. złocisty 8. Cetraria islandica (L.) Ach. płucnica islandzka Ocz VU Cladonia chlorophaea (Flörke ex Sommerf.) chrobotek 9. Spreng. kieliszkowaty chrobotek 10. Cladonia coniocraea (Flörke) Spreng. szydlasty 11. Cladonia furcata (Huds.) Schrad. chrobotek widlasty

chrobotek 12. Cladonia subrangiformis Sandst. rakowaty chrobotek 13. Cladonia pyxidata (L.) Hoffm. kubkowaty chrobotek 14. Cladonia rangiformis Hoffm. kolczasty chrobotek 15. Cladonia symphycarpa (Ach.) Fr. węgierski galaretnica 16. Collema tenax (Sw.) Ach. gliniasta Collema tunaeforme (Ach.) Ach. (syn. Collema 17. galaretnica czarna fuscovirens (With.) J.R.Laundon) Dermatocarpon lachneum (Ach.) A.L.Sm. (syn. obierek rudy 18. Placidium lachneum (Ach.) B. de Lesd., VU (skórniczka ruda) Catapyrenium lachneum (Ach.) R. Sant.) skórnica 19. Dermatocarpon miniatum (L.) W. Mann VU czerwonawa Diploschistes bryophilus (Ehrh. ex Ach.) Zahlbr. slojecznica 20. (syn. Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant.) mchowa Lecanora contorta (Hoffm.) J.Steiner (syn. czajenka 21. Circinaria contorta (L.) A.Nordin, Savic & rozproszona Tibell) misecznica 22. Lecanora crenulata Hook karbowana misecznica 23. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf. pospolita

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Status Status Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska prawny kraj misecznica Hagena Lecanora hagenii (Ach.) Ach. (Lecanora umbrina 24. (misecznica (Ach.) A. Massal.) ciemna) misecznica Lecanora muralis (Schreb.) Rabenh. (syn. 25. murowa (rozetnik Protoparmeliopsis muralis (Rabenh.) M. Choisy) murowy) pakość 26. Leptogium lichenoides (L.) Zahlbr. LC pomarszczona Peltigera scutata (Dicks.) Duby (Peltigera collina pawężnica 27. Oś CR (Ach.) Schrader) pagórkowa 28. Peltigera rufescens (Weiss) Humb. pawężnica rudawa

29. Physcia caesia (Hoffm.) Fürnrohr obrost modry

Physcia nigricans (Flörke) Stizenb. 30. orzast czarniawy (Phaeophyscia nigricans (Flk.) Moberg) Physcia orbicularis (Baumg.) Poetsch (syn. 31. orzast kolisty Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg) 32. Physcia tenella (Scop.) DC. obrost drobny

33. Placynthium nigrum (Huds.) Gray rozłożyk czarny NT

34. Rinodina bischoffii (Hepp) A. Massal. bruniec Bischoffa

Rinodina salina Degel. (syn. Rinodina gennarii 35. bruniec Gennara Bagl.) brodawnica 36. Verrucaria calciseda DC. wapieniowa złotorost 37. Xanthoria fallax (Hepp) Arnold VU zwodniczy 38. Xanthoria parietina (L.) Th.Fr. złotorost ścienny

złotorost 39. Xanthoria polycarpa (Hoffm.) Rieber wieloowocnikowy Objasnienia skrótów użytych w tabeli: Status prawny (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408): Oś – ochrona ścisła, Ocz – ochrona częściowa Status kraj (stopnie zagrożenia w skali kraju wg Cieśliński i in. 2006): CR – krytycznie zagrożone, VU – narażone, NT – bliskie zagrożenia, LC – słabo zagrożone

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

4. Inwentaryzacja fauny

4.1. Metodyka badań Inwentaryzację terenową obszaru poprzedzono analizą literatury faunistycznej i kwerendą danych niepublikowanych, zgromadzonych w Kartotece Przyrodniczej Towarzystwa Badań i Ochrony Przyrody oraz wyników programu badawczego „Ptaki Kielc”, realizowanego w latach 2003-2008. Pozwoliło to na wybór odpowiednich terminów i metod badań terenowych, które ukierunkowane były na rozpoznanie składu gatunkowego, rozmieszczenia i liczebności zwierząt. Szczególną uwagę zwracano na gatunki rzadkie w skali kraju i/lub regionu, zagrożone, oraz objęte ochroną. Ponadto notowano pospolite gatunki z wybranych grup bezkręgowców i kręgowców, dla uzyskania pełniejszej charakterystyki fauny badanego obszaru. Uwzględniono następujące akty prawne i opracowania: - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016, poz. 2183); - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433 ze zm.); - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (tekst jednolity: Dz. U. 2014 poz. 1713); - Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 103 z 25.04.1979) – „Dyrektywa Siedliskowa”; w Załączniku I Dyrektywy wymieniono typy siedlisk, a w Załączniku II – gatunki roślin i zwierząt, będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony, w Załączniku IV wymieniono gatunki, które wymagają ochrony ścisłej; - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. WE L 20 z 26.01.2010) – „Dyrektywa Ptasia”; w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej wymienione są gatunki ptaków, które powinny zostać objęte szczególnymi środkami ochronnymi, obejmującymi także ochronę ich siedlisk, mającymi na celu zapewnienie przetrwania i rozrodu tych gatunków w miejscach ich występowania;

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

- Głowaciński Z. (red.). 2001. Polska Czerwona Księga Zwierząt. Tom 1 – Kręgowce. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa; - Głowaciński Z., Nowacki J. (red.). 2004. Polska Czerwona Księga Zwierząt. Tom II – Bezkręgowce. IOP PAN, Kraków, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Poznań; - Głowaciński Z. (red.). 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. IOP PAN, Kraków. Kontrole terenowe wykonywano w okresie od kwietnia do września 2019 r.; łącznie wykonano 19 kontroli, trwających od 2 do 5 godzin. Daty kontroli terenowych: 20 i 26.04, 2, 16, 25, 26 i 27.05, 13 i 21.06, 9, 14 i 19.07, 9, 25 i 29.08, 8, 12, 13 i 14.09.2019 r. Pod kątem owadów na transektach prowadzono obserwacje wizualne, nasłuchy, przeszukiwano dogodne mikrosiedliska (ściółka, wychodnie skał i pryzmy kamieni, martwe drzewa, próchnowiska), przeczesywano roślinność i prowadzono odłowy za pomocą siatki entomologicznej. Do badań chrząszczy epigeicznych zastosowano żywołowne pułapki glebowe. Ślimaków poszukiwano metodą „na upatrzonego”, przeglądając roślinność, ściółkę i wierzchnią warstwę gleby na stanowiskach o powierzchni ok. 1 m2, rozmieszczonych równomiernie na badanym terenie. Malakofaunę identyfikowano przeglądając próby ściółki za pomocą lupy oraz, w przypadku mniejszych ślimaków – przenośnego binokularu. Stosowano wyłącznie metody przeżyciowe, dlatego też w przypadku par/grup gatunków bezkręgowców, których pewne oznaczenie wymagałoby uśmiercania schwytanych osobników, w zestawieniu podawano oznaczenie do rodzaju z odpowiednią adnotacją. Ze względu na brak potencjalnych siedlisk rozrodu płazów, tej grupy fauny poszukiwano w siedliskach lądowych, sprawdzano także drogi i ścieżki pod kątem obecności martwych osobników. Obserwacje gadów prowadzono we wszystkich typach siedlisk, penetrowano pryzmy kamieni, wychodnie skał, pnie, próchnowiska i szczeliny pod korą. Dla ustalenia składu gatunkowego i liczebności ptaków lęgowych w okresie od kwietnia do czerwca sześciokrotnie wykonano kontrole wczesnoporanne badanego obszaru oraz w okresie lipiec- sierpień – kontrole uzupełniające. Prowadzono obserwacje wizualne z wykorzystaniem lornetek o parametrach 10x50 i nasłuchy. Na mapach w skali 1:2000 notowano stanowiska i kategorie lęgowości, na podstawie których sporządzono mapy gatunkowe. Za lęgowe uznano gatunki stwierdzone w kategorii „gniazdowanie pewne” (ptaki z pokarmem lub odchodami piskląt, znalezione gniazdo lub nielotne młode poza gniazdem) oraz w kategorii „gniazdowanie możliwe” lub „gniazdowanie prawdopodobne”, jeśli gatunek stwierdzono na

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

danym stanowisku co najmniej dwukrotnie. Dla gatunków o aktywności zmierzchowo-nocnej prowadzono obserwacje i nasłuchy podczas kontroli wieczornych. Inwentaryzacja ssaków prowadzona była podczas kontroli dziennych i obejmowała obserwacje wizualne, nasłuchy, tropienie, badania śmiertelności na drogach i wyszukiwanie nor. Rejestrowano ślady obecności ssaków (tropy, odchody, ślady żerowania). Pod kątem nietoperzy prowadzono nocne nasłuchy z zastosowaniem detektora ultradźwięków Anabat SD2. Podczas inwentaryzacji wykonywano dokumentację fotograficzną, a stanowiska rzadkich gatunków rejestrowano za pomocą odbiornika GPS. W niniejszym opracowaniu tekstowym omówiono faunę badanego obszaru, wskazano gatunki charakterystyczne, cenne przyrodniczo oraz gatunki obce inwazyjne. Do opracowania dołączono tabelę z wykazem wszystkich stwierdzonych gatunków oraz mapę rozmieszczenia gatunków rzadkich, zagrożonych i objętych ochroną, wraz z wektorowymi warstwami tematycznymi w formacie shapefile.

4.2. Ssaki Na badanym obszarze odnotowano jak dotąd dziewięć objętych ochroną gatunków ssaków. Wszystkie krajowe gatunki nietoperzy objęte są ochroną ścisłą i zamieszczone w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej. Podczas nocnych kontroli zarejestrowano aktywność żerujących przy zadrzewieniach borowców wielkich Nyctalus noctula. Gatunek ten związany jest z lasami, a w obrębie miast – większymi terenami zadrzewionymi. Kryjówki letnie zlokalizowane są najczęściej w dziuplach drzew. Jako tereny łowieckie wykorzystuje prawie wszystkie typy środowisk, najczęściej zbiorniki wodne i olsy (Dietz i in. 2009). Ponadto Wypiórkiewicz (2005) podaje z obszaru karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus – gatunek niedawno oddzielony jako odrębny takson od bliźniaczego karlika drobnego Pipistrellus pygmaeus (Leach, 1825). Karlik malutki jest plastyczny pod względem doboru siedliska, występuje zarówno na terenach zabudowanych, w tym w miastach, jak i w kompleksach leśnych i nad zbiornikami wodnymi. Na kryjówki letnie wybiera zwykle szczeliny i stropodachy budynków (Dietz i in. 2009). Siedem kolejnych gatunków ssaków, odnotowanych na badanym terenie, objętych jest częściową ochroną. Jeż wschodni Erinaceus roumanicus stwierdzany jest głównie we wschodniej, centralnej i północnej Polsce (Atlas Ssaków... 2019), gdzie zasiedla lasy z bogatym podszytem, parki i ogrody (Serafiński 1972). Na badanym terenie jeże spotykano u

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

podnóży Dalni, w sąsiedztwie ogrodów. Zębiełek karliczek Crocidura suaveolens jest rozpowszechniony w centralnej i południowej Polsce (Atlas Ssaków... 2019). Zasiedla tereny uprawne, zdziczałe sady i parki, zimuje zwykle w zabudowaniach (Serafiński 1972). Gatunek ten obserwowano na północ od G. Grabina (fot. 24).

Fot. 24. Zębiełek karliczek Crocidura suaveolens, fot. R. Maniarski

Ryjówka aksamitna Sorex araneus podawana przez Wypiórkiewicza (2005) z G. Dalnia i G. Grabina, jest najpospolitszą z krajowych ryjówek, rozpowszechnioną na obszarze całej Polski (Atlas Ssaków... 2019). Preferuje zakrzaczenia, wilgotne lasy i torfowiska (Serafiński 1972). Kret europejski Talpa europaea jest rozpowszechniony w całym kraju (Atlas Ssaków... 2019), zamieszkuje tereny otwarte, lasy, parki i ogrody, wszędzie tam gdzie jest w stanie budować podziemne korytarze (Serafiński 1972). Liczne kopce kretów znajdowano w różnych częściach obszaru, poza partiami szczytowymi o słabo wykształconej warstwie gleby. Myszarka zaroślowa Apodemus sylvaticus, podawana z opisywanego terenu przez Wypiórkiewicza (2005), stwierdzana była w całym kraju (Atlas Ssaków... 2019). Preferuje tereny suche, w tym skraje lasów, zarośla, murawy i miedze śródpolne (Serafiński 1972). Wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris jest spotykana w całej Polsce (Atlas Ssaków... 2019), w lasach, parkach miejskich, zadrzewieniach śródpolnych i sadach (Serafiński 1972). Na badanym obszarze obserwowana południowo-zachodniej części. Łasica Mustela nivalis występuje w całym kraju (Atlas Ssaków... 2019), najczęściej w krajobrazie rolniczym; gniazda zakłada w stosach kamieni, w gęstych krzewach, pod korzeniami drzew i w

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

zabudowaniach (Serafiński 1972). Pojedynczego osobnika obserwowano przy dawnym kamieniołomie na G. Grabina (Kartoteka Przyrodnicza TBOP). Badany obszar wykorzystywany jest także przez większe ssaki drapieżne (lis rudy Vulpes vulpes (Linnaeus, 1758), kuna domowa Martes foina (Erxleben, 1777), kuna leśna Martes martes (Linnaeus, 1758)) i kopytne (sarna europejska Capreolus capreolus (Linnaeus, 1758), incydentalnie – łoś Alces alces (Linnaeus, 1758)). Teren ten zlokalizowany jest poza głównymi korytarzami ekologicznymi (Jędrzejewski i in. 2011), jednak w skali lokalnej, wraz z G. Karczówka, G. Brusznią i G. Stokową, pełni ważną funkcję jako całoroczne siedlisko ssaków oraz miejsce żerowania i odpoczynku dla osobników migrujących wzdłuż doliny Sufragańca i Bobrzy. Obcym, inwazyjnym gatunkiem ssaka stwierdzonym w zachodniej części badanego terenu, na obrzeżach zabudowy, jest szczur wędrowny Rattus norvegicus. Gatunek ten może powodować straty w lokalnych populacjach bezkręgowców i drobnych kręgowców (ptaki, gady). Kolejnym obcym gatunkiem jest podawany z Dalni i Grabiny przez Wypiórkiewicza (2005) królik europejski Oryctolagus cuniculus, przy czym w ostatnich latach nie potwierdzono jego obecności na tym terenie.

4.3. Ptaki Badany obszar wykorzystywany jest przez ptaki zarówno w okresie lęgowym, jak i podczas migracji i zimowania. W trakcie badań w 2019 r. stwierdzono tu 41 gatunków lęgowych (tab. 6) i kolejnych kilkadziesiąt gniazdujących poza omawianym terenem, zalatujących tu w poszukiwaniu pokarmu. Ze względu na strukturę siedlisk, spośród gatunków lęgowych najliczniej występowały ptaki związane z zakrzaczeniami i wczesnymi etapami sukcesji zadrzewień. Mniej licznie reprezentowane były gatunki związane z dojrzałymi drzewostanami, otwartym krajobrazem rolniczym i gatunki synantropijne.

Tab. 6. Lęgowe gatunki ptaków stwierdzone w 2019 r. na terenie Zespołu przyrodniczo- krajobrazowego Grabina-Dalnia Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Liczba par/samców 1. Sylvia communis (Latham, 1787) Cierniówka 42 2. Sylvia atricapilla (Linnaeus, 1758) Kapturka 20 3. Phylloscopus trochilus (Linnaeus, 1758) Piecuszek 19 4. Phasianus colchicus Linnaeus, 1758 Bażant 16 5. Emberiza citrinella Linnaeus, 1758 Trznadel 14 6. Turdus merula Linnaeus, 1758 Kos 13

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Liczba par/samców 7. Lanius collurio Linneaus, 1758 Gąsiorek 9 8. Erithacus rubecula (Linnaeus, 1758) Rudzik 8 9. Parus major Linnaeus, 1758 Bogatka 7 10. Sylvia curruca (Linnaeus, 1758) Piegża 6 11. Fringilla coelebs Linnaeus, 1758 Zięba 5 12. Hippolais icterina (Vieillot, 1817) Zaganiacz 5 13. Phylloscopus collybita (Vieillot, 1817) Pierwiosnek 5 14. Sturnus vulgaris Linnaeus, 1758 Szpak 5 15. Cyanistes caeruleus (Linnaeus, 1758) Modraszka 4 16. Locustella naevia (Boddaert, 1783) Świerszczak 4 17. Passer montanus (Linnaeus, 1758) Mazurek 4 18. Phylloscopus sibilatrix (Bechstein, 1793) Świstunka leśna 4 19. Sylvia nisoria (Bechstein, 1792) Jarzębatka 4 20. Turdus philomelos Brehm, 1831 Śpiewak 4 21. Anthus trivialis (Linnaeus, 1758) Świergotek drzewny 3 22. Columba palumbus Linnaeus, 1758 Grzywacz 3 23. Lullula arborea (Linnaeus, 1758) Lerka 3 24. Pica pica (Linneaus, 1758) Sroka 3 25. Acrocephalus palustris (Bechstein, 1798) Łozówka 2 26. Alauda arvensis Linnaeus, 1758 Skowronek 2 27. Coturnix coturnix (Linnaeus, 1758) Przepiórka 2 28. Garrulus glandarius (Linnaeus, 1758) Sójka 2 29. Luscinia luscinia (Linnaeus, 1758) Słowik szary 2 30. Oriolus oriolus (Linnaeus, 1758) Wilga 2 31. Phoenicurus phoenicurus (Linnaeus, 1758) Pleszka 2 32. Cuculus canorus Linnaeus, 1758 Kukułka 1 33. Emberiza calandra Linnaeus, 1758 Potrzeszcz 1 34. Ficedula hypoleuca (Pallas, 1764) Muchołówka żałobna 1 35. Jynx torquilla Linnaeus, 1758 Krętogłów 1 36. Lanius excubitor Linnaeus, 1758 Srokosz 1 37. Lophophanes cristatus (Linnaeus, 1758) Czubatka 1 38. Muscicapa striata (Pallas, 1764) Muchołówka szara 1 39. Passer domesticus (Linnaeus, 1758) Wróbel 1 40. Phoenicurus ochruros (Gmelin, 1774) Kopciuszek 1 41. Poecile montanus (Conrad, 1827) Czarnogłówka 1

Większość stwierdzonych gatunków to ptaki licznie lub średnio licznie lęgowe w regionie (Chmielewski i in. 2005). Średnio licznie lęgowym gatunkiem jest także gąsiorek – jeden z trzech gniazdujących tu taksonów, wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. W sezonie 2019 na badanym obszarze gniazdowało dziewięć par gąsiorków. Kolejnym gatunkiem „dyrektywowym” jest jarzębatka, w skali regionu nieliczny, lokalnie średnio

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

liczny ptak lęgowy, którego terytoria 2019 r. obejmowały północno-zachodnią część obszaru. Na skrajach zadrzewień sosnowych i muraw w zachodniej części stwierdzono trzy pary lerki – średnio licznego, lokalnie nielicznego gatunku lęgowego w Regionie Świętokrzyskim. Badany obszar stanowi także fragment rozleglejszego terytorium dzięcioła czarnego Dryocopus martius, gniazdującego prawdopodobnie w starszym drzewostanie rez. „Karczówka”. Przepiórka, której dwa samce notowano w północnej części obszaru, zamieszczona jest na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii DD (dane niepełne). Jest to nieliczny, a lokalnie bardzo nieliczny gatunek lęgowy w regionie. Do gatunków nielicznie lęgowych należy także świerszczak; w sezonie 2019 na badanym terenie stwierdzono cztery terytoria, obejmujące płaty zarastających krzewami ziołorośli. Nielicznie lęgowy w regionie jest srokosz – badany obszar obejmował terytorium jednej pary. Nielicznym, lokalnie średnio licznym gatunkiem lęgowym jest pleszka, której dwa stanowiska zlokalizowane były w ogrodach przy zabudowie jednorodzinnej. Taki sam status w regionie ma krętogłów; gatunek ten stwierdzano w zadrzewieniach na G. Grabina. W stosunku do lat 2003-2008 (wyniki programu badawczego „Ptaki Kielc”) na badanym obszarze nastąpiły znaczne zmiany w zgrupowaniu ptaków lęgowych. Wraz z sukcesją krzewów na nieużytkowane pola uprawne, łąki i murawy, zanikła lokalna populacja kuropatwy Perdix perdix i pokląskwy Saxicola rubetra, spadła liczebność trznadla (fot. 25), znacznie zwiększyły się z kolei populacje pokrzewek (cierniówki, kapturki, jarzębatki), drozdów (kosa i śpiewaka), świerszczaka i bażanta. Starzenie się drzewostanów spowodowało wzrost liczebności świstunki leśnej, pierwiosnka, rudzika i zaganiacza oraz pojawienie się w granicach obszaru lęgowych muchołówek – szarej i żałobnej oraz sójki. Wraz z pojawieniem się zabudowy, na omawianej powierzchni zaczęły gniazdować gatunki związane z budynkami i przydomowymi ogrodami – szpak, kopciuszek, pleszka, wróbel i mazurek.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 25. Trznadel Emberiza citrinella na g. Grabina, fot. R. Maniarski

W sezonie lęgowym na badanym obszarze obserwowano trzy gatunki ptaków szponiastych, gniazdujące poza omawianym terenem i wykorzystujące je jako miejsce polowania: pustułkę Falco tinnunculus, krogulca Accipiter nisus i myszołowa Buteo buteo. Na G. Dalnia i otaczających terenach polują puszczyki Strix aluco, lęgowe na G. Karczówka. W okresie pozalęgowym obszar stanowi miejsce żerowania i odpoczynku dla szeregu gatunków osiadłych i migrujących; sporadycznie stwierdzano tu także rzadsze, nielęgowe w Regionie Świętokrzyskim gatunki, np. uszatkę błotną Asio flammeus (Kartoteka Przyrodnicza TBOP.

4.4. Płazy i gady Poprzednia inwentaryzacja płazów przeprowadzona była na badanym obszarze w latach 2003-2005, jednak nie wiadomo, jak dokładnie wyznaczono granice stanowiska badawczego i czy nie obejmowało ono także sąsiednich terenów wilgotnych łąk na północ od wzniesień Dalni i Grabiny (Ichniowska-Korpula 2005). Dlatego też trudno jednoznacznie określić, czy gatunki podawane w cytowanym opracowaniu, a nie potwierdzone w 2019 r., wycofały się z badanego obszaru, występują tu w bardzo niskich zagęszczeniach i przez to są trudno wykrywalne, czy już w latach 2003-2005 były nieliczne i spotykane jedynie sporadycznie. W 2019 r. na terenie objętym inwentaryzacją stwierdzano pojedyncze osobniki ropuchy szarej Bufo bufo (fot. 26). Ropucha szara, objęta ochroną częściową, należy do

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

najpospolitszych płazów i jest rozpowszechniona w Polsce. Większość życia spędza w zróżnicowanych siedliskach lądowych, a do godów przystępuje w głębszych zbiornikach (Głowaciński, Sura 2008).

Fot. 26. Ropucha szara Bufo bufo w lesie na stoku G. Dalnia, 29.08.2019, fot. R. Maniarski

Ichniowska-Korpula (2005) podaje z tego terenu kolejnych pięć gatunków: grzebiuszkę ziemną Pelobates fuscus, ropuchę paskówkę Epidalea calamita, ropuchę zieloną Bufotes viridis, żabę trawną Rana temporaria i żabę moczarową Rana arvalis, przy czym w ostatnich latach pojedyncze osobniki wymienionych gatunków obserwowano na G. Brusznia i w dolinie Sufragańca (Kartoteka Przyrodnicza TBOP), ich nieliczne populacje mogą więc nadal wykorzystywać badany obszar. Grzebiuszka ziemna występuje w całej nizinnej części kraju i jest typowym przedstawicielem otwartych siedlisk rolniczych. Najczęściej zasiedla tereny o lekkiej, piaszczystej glebie, większość życia spędza na lądzie, a do rozrodu potrzebuje zbiorników o dobrze natlenionej, niezanieczyszczonej wodzie. Ropucha paskówka występuje lokalnie na całym nizinnym obszarze kraju i ze wszystkich europejskich płazów jest najlepiej przystosowana do życia na terenach suchych, o lekkich, piaszczystych i lessowych glebach. Gody odbywa w małych, płytkich zbiornikach pozbawionych roślinności. Ropucha zielona jest na znacznym obszarze kraju płazem dość pospolitym i synantropijnym, często spotykanym w pobliżu siedzib ludzkich, na terenach ruderalnych i w otwartym krajobrazie rolniczym. Do rozrodu przystępuje w różnych szybko nagrzewających się zbiornikach, przy czym unika wód zarybionych (Głowaciński, Sura

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

2018). Gatunki te objęte są ochroną ścisłą i zamieszczone w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej. Tzw. „żaby brunatne” objęte są ochroną częściową. Żaba moczarowa zasiedla zarówno tereny leśne, jak i łąki i inne obszary rolnicze Żaba trawna jest jednym z najpospolitszych krajowych płazów o szerokim spektrum zajmowanych siedlisk (Głowaciński, Sura 2008). Najliczniejsze i spotykane w wielu płatach suchych, nasłonecznionych siedlisk, są jaszczurki zwinki Lacerta agilis. Gatunek ten objęty jest ochroną częściową i zamieszczony w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej. Występuje na obszarze całego kraju, w części nizinnej jest to najczęściej spotykany gad. Preferuje siedliska suche i nasłonecznione – lasy z licznymi polanami, wrzosowiska, łąki i przydroża (Głowaciński, Sura 2018). Kolejnym gatunkiem jaszczurki stwierdzonym na badanym terenie jest padalec zwyczajny Anguis fragilis, objęty ochroną częściową. Zasiedla on wilgotne lasy liściaste i mieszane, ich obrzeża oraz łąki i polany leśne i jest rozpowszechniony na terenie kraju (Głowaciński, Sura 2018). Martwego osobnika znaleziono na piaszczystej drodze zachód od G. Grabina (Kartoteka Przyrodnicza TBOP). Na G. Grabina sporadycznie spotykano także pojedyncze osobniki żmii zygzakowatej Vipera berus i zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix, gatunków objętych ochroną częściową (Ichniowska-Korpula 2005). Zaskroniec spotykany jest na obszarze całego kraju w siedliskach podmokłych i wodnych. Żmija to gatunek eurytopowy, zasiedlający zarówno tereny podmokłe, jak i suche, lasy, łąki, torfowiska i miedze śródpolne, rozpowszechniony w całym kraju (Głowaciński, Sura 2018).

4.5. Ryby Na terenie Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym nie stwierdzono ichtiofauny.

4.6. Bezkręgowce Biorąc pod uwagę dane literaturowe i wyniki inwentaryzacji terenowej z 2019 r., na badanym terenie odnotowano 230 gatunków bezkręgowców: 58 gatunków chrząszczy Coleoptera, 2 – muchówek Diptera, 17 – błonkoskrzydłych Hymenoptera, 34 – pluskwiaków Hemiptera, 75 – motyli Lepidoptera, 18 – prostoskrzydłych Orthoptera, 1 – modliszek Mantodea, 3 – ważek Odonata, 5 – pajęczaków Arachnida i 17 – mięczaków Mollusca. Stwierdzano tu gatunki związane z różnorodnymi siedliskami – murawami kserotermicznymi

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

na różnych etapach sukcesji, ziołoroślami, terenami rolnymi, zadrzewieniami, lasami i gatunki synantropijne. Na szczególną uwagę zasługują rzadkie w skali kraju gatunki ciepłolubne. Pełny wykaz taksonów znajduje się w załączonej tabeli. Poniżej omówiono gatunki cenne przyrodniczo – rzadkie, zagrożone i podlegające ochronie prawnej oraz gatunki obce. Bawolec Odonteus armiger – gatunek związany ze zbiorowiskami łąkowymi i murawowymi oraz nasłonecznionymi lasami dębowymi, znany z nielicznych stanowisk, głównie we wschodniej Polsce. Po raz pierwszy odnotowany na G. Dalnia w 1996 r. (Gwardjan 1997), ponownie stwierdzony w tym miejscu w 2005 r. (Byk i in. 2012). Biegacz skórzasty Carabus coriaceus – gatunek objęty ochroną częściową, rozprzestrzeniony w całym kraju, spotykany w dość suchych siedliskach, w tym w lasach, parkach, ogrodach, zaroślach i na murawach kserotermicznych. Chrząszcze obserwowano różnych miejscach badanego obszaru (fot. 27).

Fot. 27. Biegacz skórzasty Carabus coriaceus – gatunek objęty ochroną częściową, fot. R. Maniarski

Cryptocephalus punctiger – rzadki w kraju gatunek stonki, znany z nielicznych stanowisk obejmujących skraje lasów i poręby. Stwierdzony na G. Grabina (Bidas 2018). Epuraea longula – rzadko spotykany gatunek łyszczynki, znany z nielicznych stanowisk na południu Polski. Spotykany na G. Dalnia (Lasoń, Bidas 2010). Meligethes solidus – bardzo rzadka łyszczynka, zasiedlająca murawy kserotermiczne. Rośliną żywicielską jest posłonek

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

kutnerowaty Helianthemum nummularium. Gatunek notowany na G. Dalnia i G. Grabina (Lasoń, Bidas 2010). Wygonak zmierzchowy Ochodaeus chrysomeloides – gatunek objęty ochroną częściową, zamieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii EN (zagrożony). W Polsce spotykany rzadko, na nielicznych stanowiskach obejmujących głównie murawy kserotermiczne. Na badanym obszarze obserwowany na G. Grabina (Bidas 2003), ostatnio obserwowany w 2017 r. (Kartoteka Przyrodnicza TBOP). Kolejne rzadkie w kraju gatunki związane z murawami to ryjkowiec Lixus albomarginatus, stwierdzony na południowym stoku Grabiny w 2017 r. i sprężyk Melanotus brunnipes, obserwowany na szczycie Dalni w 2018 r. (Kartoteka Przyrodnicza TBOP). Na badanym obszarze notowano rzadki, południowy gatunek piewika – związaną z murawami kserotermicznymi sietnicę europejską Dictyophara europaea. W 2019 r. pojedyncze osobniki obserwowano na G. Dalni. Kolejne rzadkie na Wyżynie Małopolskiej, ciepłolubne pluskwiaki to pojawica Jalla dumosa, obserwowana w 2019 r. na stoku G. Grabina oraz wtyk drobnokolec Coriomeris denticulatus, stwierdzony tu w 2017 r. i wtyk haczykowiec Ceraleptus gracilicornis, obserwowany w 2018 r. na G. Dalnia (Kartoteka Przyrodnicza TBOP). Spośród stwierdzonych tu pluskwiaków dwa to stosunkowo rzadkie, związane ekologicznie z jałowcem pospolitym Juniperus communis gatunki: wtyk jałowcowiec Gonocerus juniperus i selednica jałowcowa Chlorochroa juniperina. Łąki i murawy badanego obszaru obfitują w rośliny kwitnące, zapewniające dogodną bazę żerowiskową wielu owadom, w tym błonkówkom. Bąk (2006) podaje stąd jedenaście objętych ochroną częściową gatunków trzmieli. Większość z nich jest rozpowszechniona i spotykana licznie w dogodnych siedliskach na terenie kraju (Pawlikowski 2008). Trzmiel ogrodowy Bombus hortorum gniazda zakłada w ziemi, najliczniej występuje na terenach zadrzewionych, w ogrodach, zaroślach i lasach. Trzmiel parkowy Bombus hypnorum zasiedla parki i inne obszary zadrzewione, gniazda zakłada na powierzchni ziemi – w dziuplach, skrzynkach lęgowych ptaków i budynkach. Trzmiel kamiennik Bombus lapidarius gniazda zakłada w norach gryzoni, starych murach i skrzynkach dla ptaków; spotykany jest w otwartym krajobrazie rolniczym. Trzmiel gajowy Bombus lucorum występuje na obszarach zalesionych, a gniazda zakłada w norach gryzoni. Trzmiel żółty Bombus muscorum związany jest z terenami otwartymi i również gniazduje w opuszczonych norach gryzoni. Trzmiel rudy Bombus pascuorum jest związany z zaroślami, gniazda

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

zakłada pod krzewami i drzewami, w drewnianych budynkach, pod suchymi liśćmi i w wypróchniałych pniach. Trzmiel leśny Bombus pratorum preferuje bory mieszane, gniazda zakłada pod ziemią lub nad jej powierzchnią, np. w opuszczonych gniazdach ptaków. Trzmiel rodonogi Bombus ruderarius spotykany jest w różnych typach siedlisk; gniazda pod ziemią lub na jej powierzchni, w mchu i w zeschłej trawie. Trzmiel ziemny Bombus terrestris gniazda zakłada w ziemi, w opuszczonych norach gryzoni; zasiedla tereny otwarte, łąki, plantacje lucerny i koniczyny. Trzmiel rudoszary Bombus sylvarum związany jest z terenami otwartymi, zakłada gniazda pod ziemią lub na jej powierzchni, w zagłębieniach wśród suchych liści i w krzewach (Banaszak 1993). Najliczniej na obydwu wzniesieniach spotykane były: trzmiel rudy, trzmiel gajowy i trzmiel rudonogi (Bąk 2006). Trzmiel ciemnopasy Bombus ruderatus zamieszczony jest na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii VU (gatunek narażony). Jest rzadko spotykany na łąkach, polach i obrzeżach lasów, gniazduje w ziemi (Banaszak 1993). Spotykany był na G. Dalni i G. Grabinie (Bąk 2006). Rzadkim gatunkiem w Polsce jest także nieobjęty ochroną trzmielec leśny Bombus (Psithyrus) sylvestris, pasożytujący w gniazdach trzmiela leśnego, stwierdzony na G. Dalni (Bąk 2006). Czerwończyk nieparek Lycaena dispar – gatunek motyla objęty ścisłą ochroną, zamieszczony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorią LR (gatunek niższego ryzyka) oraz na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria LC – niższego ryzyka – najmniejszej troski). Zasiedla wilgotne i podmokłe łąki, brzegi cieków i zbiorników wodnych z roślinami żywicielskimi gąsienic – różnymi gatunkami szczawiu Rumex spp. (Sielezniew, Dziekańska 2010). Na badanym terenie spotykany głównie w wilgotniejszych siedliskach u podnóży wzniesień (fot. 28).

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 28. Samiec czerwończyka nieparka Lycaena dispar na łące w południowej części badanego obszaru, fot. R. Maniarski

Ogończyk akacjowiec Satyrium acaciae zamieszczony jest na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii NT – bliski zagrożenia. Spotykany jest lokalnie głównie na południu kraju, w suchych, ciepłych zaroślach, często na podłożu wapiennym. Rośliną żywicielską gąsienic jest śliwa tarnina Prunus spinosa (Sielezniew, Dziekańska 2010). Na badanym obszarze stwierdzany na G. Grabina. Mieniak strużnik Apatura ilia – motyl ujęty na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria LC – niższego ryzyka – najmniejszej troski). Gatunek spotykany w całym kraju w lasach liściastych i mieszanych, szczególnie w pobliżu zbiorników wodnych. Roślinami żywicielskimi są topole – osika Populus tremula i topola czarna P. nigra, rzadziej wierzba iwa Salix caprea (Sielezniew, Dziekańska 2010). Gatunek spotykany w pobliżu większych kompleksów leśnych w południowej i zachodniej części obszaru (fot. 29).

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 29. Mieniak strużnik Apatura ilia na drodze u podnóża G. Dalnia, fot. J. Przybylska

Paź królowej Papilio machaon – motyl zamieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria LC – niższego ryzyka – najmniejszej troski). Szeroko rozpowszechniony w kraju, spotykany w różnorodnych terenach otwartych, głównie na kwietnych łąkach z roślinami żywicielskimi gąsienic, do których należy wiele gatunków selerowatych Apiaceae (Sielezniew, Dziekańska 2010). W sezonie 2019 imagines obserwowano w różnych miejscach badanego obszaru. Paź żeglarz Iphiclides podalirius – gatunek objęty ochroną częściową, ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce z kategorią VU (gatunek narażony). Zasiedla nasłonecznione zbocza pokryte ciepłolubnymi zaroślami. Gąsienice żerują na drzewach i krzewach z rodziny różowatych Rosaceae, w tym m.in. śliwie tarninie Prunus spinosa i głogu Crataegus spp. (Sielezniew, Dziekańska 2010). Na badanym obszarze znajdują się liczne nasłonecznione skupiska krzewów preferowanych przez pazia żeglarza, w sezonie 2019 imagines obserwowano w wielu miejscach badanego obszaru (fot. 30).

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 30. Paź żeglarz Iphiclides podalirius na g. Dalnia, fot. R. Maniarski

Kraśnik pięcioplamek Zygaena trifolii – gatunek z Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria VU – narażony), związany z wilgotnymi łąkami i torfowiskami. Roślinami żywicielskimi gąsienic są komonice Lotus spp. i koniczyny Trifolim spp. (Dąbrowski 1998). Na badanym obszarze motyla tego spotykano na G. Dalnia. Gatunkiem umiarkowanie zagrożonym, spotykanym lokalnie na murawach kserotermicznych w środkowej i południowej Polsce jest niedźwiedziówka purpurka Rhyparia purpurata (Buszko, Masłowski 2012). Gatunek ten stwierdzano na południowym stoku Grabiny (Kartoteka Przyrodnicza TBOP). Siwoszek niebieski Oedipoda caerulescens – gatunek szarańczaka zamieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria NT – bliski zagrożenia). Gatunek rozpowszechniony w kraju, spotykany na suchych, ciepłych stanowiskach z ubogą roślinnością – murawach, wydmach, piaskarniach; w wielu rejonach zmniejsza liczebność (Bellmann 2009). Na badanym terenie stwierdzany na jednym stanowisku koło G. Dalnia i liczny na G. Grabina i murawach napiaskowych na jej zachodnim stoku (fot. 31).

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 31. Siwoszek niebieski Oedipoda caerulescens – zagrożony gatunek prostoskrzydłego, stwierdzany k. G. Dalnia, fot. R. Maniarski

Świerszcz polny Gryllus campestris – gatunek zamieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria NT – bliski zagrożenia). W Polsce gatunek pospolity, ale z wyraźnym trendem spadkowym, spowodowanym prawdopodobnie stosowaniem insektycydów w rolnictwie. Zasiedla suche, nasłonecznione tereny z niską roślinnością (Bellmann 2009). Nawołujące samce stwierdzano w różnych miejscach obszaru, na niezarośniętych fragmentach muraw. Nakwietnik trębacz Oecanthus pellucens – południowy gatunek świerszcza, uznawany za wymarłego w Polsce (kategoria EX wg Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce), który po ponownym odkryciu na początku tej dekady obecnie wydaje się zwiększać liczebność i spotykany jest na nowych terenach (Przyroda Świętokrzyska 2019). Podczas wieczornych nasłuchów w sierpniu 2019 r. wykazano obecność samców nakwietnika na skraju terenów otwartych i zakrzaczeń na G. Grabina i Dalnia. Długoskrzydlak sierposz Phaneroptera falcata – gatunek zamieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria NT – bliski zagrożenia). Gatunek ekspansywny; od lat 90. XX w. rozprzestrzenił się ze wschodniej Polski praktycznie na obszar całego kraju. Wykazuje preferencję do suchych, otwartych siedlisk, jednak w ostatnich latach spotykany jest także w innych biotopach (Żurawlew i in. 2017). Pojedyncze osobniki obserwowano wielu miejscach badanego obszaru.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Siodlarka stepowa Ephippiger ephippiger zamieszczona jest na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w kategorii VU (gatunek narażony). Gatunek ten występuje wyspowo w południowej i wschodniej Polsce, głównie w pasie wyżyn, na ciepłych stanowiskach (Bellmann 2009). Jest bardzo licznie spotykany na badanym terenie (fot. 32).

Fot. 32. Siodlarka stepowa Ephippiger ephippiger – ciepłolubny gatunek prostoskrzydłego, zasiedlający badany obszar, fot. R. Maniarski

Modliszka zwyczajna Mantis religiosa – gatunek objęty ochroną ścisłą, ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorią EN (gatunek silnie zagrożony) oraz na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria CR – krytycznie zagrożony). Dawnej modliszka zwyczajna wykazywana była z izolowanych stanowisk na południowym-wschodzie kraju, obecnie gatunek wyraźnie zwiększa zasięg występowania, także w obrębie Wyżyny Małopolskiej (np. Bonk, Kajzer 2009; Błoński 2015). Preferuje silnie nasłonecznione polany i pobrzeża borów sosnowych porośnięte wrzosowiskami lub murawami psammofilnymi (Głowaciński, Nowacki 2004). W 2017 roku pojedynczego osobnika obserwowano w dawnym kamieniołomie „Czarnów” na stoku G. Grabina (Kartoteka Przyrodnicza TBOP). W sezonie 2019 w tym miejscu znaleziono dwie ooteki (fot. 33), co potwierdza utrzymywanie się lokalnej populacji na tym stanowisku.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 33. Ooteka modliszki zwyczajnej Mantis religiosa w kamieniołomie na G. Grabina, fot. J. Przybylska

Ślimak żółtawy Helix lutescens – gatunek objęty ochroną częściową, ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorią LR (gatunek niższego ryzyka) oraz na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (kategoria NT – bliski zagrożenia). Zasiedla suche, ciepłe stanowiska na podłożu wapiennym i lessowym w południowo-wschodniej Polsce (Wiktor 2004). Liczne żywe osobniki i muszle znajdowano w różnych miejscach badanego obszaru (fot. 34).

Fot. 34. Ślimak żółtawy Helix lutescens na SE od G. Dalnia, fot. R. Maniarski

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Ślimak winniczek Helix pomatia – gatunek objęty ochroną częściową, rozpowszechniony w kraju w siedliskach leśnych i synantropijnych, takich jak parki, cmentarze i ogrody (Wiktor 2004). Na badanym obszarze stwierdzany w zwartych kępach zadrzewień i krzewów, w wilgotniejszych i bardziej zacienionych płatach siedlisk niż ślimak żółtawy. Na badanym terenie stwierdzono obecność obcych gatunków bezkręgowców, które stosunkowo niedawno pojawiły się na Wyżynie Małopolskiej. Część z nich ma status gatunków inwazyjnych, które stanowią zagrożenie dla rodzimych ekosystemów. Nierozróżnialne na podstawie cech morfologicznych dwa gatunki śliników – ślinik wielki Arion rufus i ślinik luzytański A. lusitanicus, stanowią obcy element w faunie centralnej Polski. Ślinik wielki pierwotnie występował w lasach zachodniej i północno- zachodniej części kraju. W centralnej i wschodniej Polsce, gdzie był zawlekany i obecnie dynamicznie rozprzestrzenia się, kolonizuje głównie siedliska synantropijne, takie jak ogrody, parki i cmentarze. Bliźniaczy gatunek, przywleczony z Półwyspu Iberyjskiego ślinik luzytański, stwierdzony został w latach 90. na Podkarpaciu. W ciągu kilkunastu lat odkryto kolejne stanowiska tego gatunku w różnych regionach kraju (Kozłowski, Kozłowski 2011). Obydwa gatunki mogą występować masowo, a przez to przyczyniać się do zmian szaty roślinnej, żerując na wybranych gatunkach. Na przykład na terenie gminy Łańcut w miejscach, gdzie masowo występował ślinik luzytański, niemal zanikł podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, który został zastąpiony przez gatunki roślin nie zjadane przez śliniki, głównie pięciorniki Potentilla spp., wierzbówki Chamaenerion spp. i niecierpki Impatiens spp. (Kozłowski, Kozłowska 2000). Śliniki licznie występują na badanym terenie, szczególnie w miejscach składowania odpadów zielonych z okolicznych ogrodów i wzdłuż dróg, trudno jednak ocenić ich wpływ na lokalne populacje rodzimej fauny. Innym, potencjalnie inwazyjnym gatunkiem ślimaka nagiego spotykanym na badanym terenie jest pomrów wielki Limax maximus. Występuje on, nie tak masowo jak śliniki, w siedliskach synantropijnych – parkach, ogrodach i na terenach ruderalnych (Stworzewicz 2011). Kolejnym obcym taksonem jest ślimak kartuzek Monacha cartusiana, gatunek zachodnioeuropejski stwierdzony po raz pierwszy w Kielcach w rez. „Wietrznia” (Górka 2005). Przeprowadzone w ostatnich latach badania genetyczne wykazały, że na obszarze Kielc poza wymienionym gatunkiem występuje bliźniaczy, nie odróżnialny na podstawie wyglądu ślimak Monacha claustralis, pochodzący z Półwyspu Bałkańskiego (Pieńkowska i

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

in. 2015). Ślimaki w typie ślimaka kartuzka na badanym obszarze obserwowano wzdłuż ul. Bernardyńskiej (fot. 35). Obydwa gatunki zaliczane są do potencjalnie inwazyjnych, w siedliskach synantropijnych osiągają znaczne liczebności, a najbardziej prawdopodobną drogą ekspansji na nowe stanowiska jest transport kruszywa. W podobny sposób mogą rozprzestrzeniać się ślimaki przydrożne Xerolenta obvia, związane z ciepłymi, nasłonecznionymi siedliskami. Ten ekspansywny gatunek z Europy południowo-wschodniej pojawił się w naszym regionie znacznie wcześniej, był tu notowany już na początku XX w., i jest jednym z liczniejszych ślimaków badanego obszaru.

Fot. 35. Obcy, potencjalnie inwazyjny ślimak Monacha cartusiana/claustralis występujący w obrzeżach badanego terenu, fot. J. Przybylska

Kolejnym obcym gatunkiem odnotowanym na badanym terenie jest kolcoróg bizoniak Stictocephala bisonia – piewik z Ameryki Północnej, po raz pierwszy odnotowany w Polsce w 2007 roku, będący obecnie w ekspansji. Ten roślinożerny gatunek w sprzyjających latach może powodować szkody głównie w sadach i winnicach, ale notowano jego żerowanie także na wielu dziko rosnących, rodzimych gatunkach roślin (Walczak i in. 2018). Na badanym obszarze obserwowano pojedyncze osobniki.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

5. Podsumowanie

Na inwentaryzaowanym obszarze obejmującym Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym stwierdzono 518 gatunków roślin naczyniowych, 17 gatunków mchów, 15 gatunków grzybów i 39 porostów. Stwierdzono zbiorowiska roślinne o charakterze tzw. „naturowym”, tj. murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea (kod 6210) i ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (kod 6120). Z fauny odnotowano 328 taksonów, z czego 230 gatunków to bezkręgowce. Wiele gatunków, zarówno fauny jak i flory objętych jest ochroną prawną (ścisłą lub częściową).

5.1. Waloryzacja terenu badań W granicach miasta Kielc, do obszarów o największych walorach krajobrazowych należy Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy, a zwłaszcza sąsiadujące ze sobą i tworzące jeden kompleks – rezerwat krajobrazowy „Karczówka” oraz Zespół przyrodniczo- krajobrazowy Grabina-Dalnia. Łagodne wzgórza Pasma Kadzielniańskiego – przede wszystkim Karczówka, Grabina, Dalnia, Brusznia, Marmurek i Stokowa – stanowią największy walor estetyczno-widokowy całej zachodniej części Kielc. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy posiada w swoich granicach również bardzo wartościowe obiekty geologiczne, z licznymi głazami i wychodniami skalnymi. Szczególnie cenne są odsłonięcia skał paleozoicznych (wapienie dewońskie), z ważnymi stanowiskami paleontologicznymi i elementami rzeźby krasowej. Występują tu także relikty dawnego, świętokrzyskiego górnictwa kruszcowego. Tym samym Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina-Dalnia posiada również duże walory kulturowe, gdyż dokumentuje on historię wydobywania galeny (rudy ołowiu) oraz surowców skalnych. Przykładem są betonowe pozostałości kopalni „Barbara”oraz głębokiego na ok. 118 metrów „Szybu Św. Barbary”. Teren badań jest cenny także w odniesieniu do walorów fitosocjologicznych. Obecne są zróżnicowane siedliska, na których występuje znaczna różnorodność zbiorowisk roślinnych. Ze względu na sąsiedztwo aglomeracji miejskiej, występuje tu m.in. roślinność terenów kulturowych, np. pól, ugorów i odłogów. Jednak obszar ten zasiedlają przede wszystkim zróżnicowane zbiorowiska naturalne i półnaturalne, w tym leśne, zaroślowe, murawowe i naskalne. Do najcenniejszych z nich należą chronione Dyrektywą Siedliskową UE (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7; Dz. U. 2014, poz. 1713): 1) murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea (kod 6210);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

2) ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (kod 6120); Zróżnicowanie florystyczne badanego zespołu jest bardzo duże, gdyż obejmuje 518 stwierdzonych taksonów roślin naczyniowych, zasiedlających ten niewielki obszar. Do gatunków najcenniejszych i wymagających największej troski należą chronione i zagrożone: 1) zawilec wielkokwiatowy Anemone sylvestris – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); gatunek bliski zagrożenia w regionie (kat. NT) (Bróż, Przemyski 2009); 2) buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium – ochrona ścisła (Dz. U. 2014 poz. 1409), bliski zagrożenia (kat. NT) w kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016) i narażony (kat. VU) w regionie (Bróż, Przemyski 2009); 3) aster gawędka Aster amellus – ochrona ścisła (Dz. U. 2014 poz. 1409), bliski zagrożenia w skali kraju (kat. NT) (Kaźmierczakowa i in. 2016) oraz o niewielkim stopniu zagrożenia (kat. LC) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 4) dzwonek syberyjski Campanula sibirica – ochrona ścisła (Dz. U. 2014 poz. 1409); 5) dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); gatunek narażony (kat. VU) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 6) wiśnia karłowata Cerasus fruticosa – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409), gatunek narażony (kat. VU) zarówno w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016), jak i regionu (Bróż, Przemyski 2009); 7) kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); 8) goryczka krzyżowa Gentiana cruciata – ochrona ścisła (Dz. U. 2014 poz. 1409), narażony (kat. VU) zarówno w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016), jak i regionu (Bróż, Przemyski 2009); 9) kocanki piaskowe Helichrysum arenarium – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); 10) ostnica włosowata Stipa capillata – ochrona ścisła (Dz. U. 2014 poz. 1409), gatunek narażony (kat. VU) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 11) zaraza czerwonawa Orobanche lutea – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409), bliski zagrożenia w skali kraju (kat. NT) (Kaźmierczakowa i in. 2016) oraz narażony (kat. VU) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 12) miodownik melisowaty Melittis melissophyllum – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

13) wilżyna ciernista Ononis spinosa – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); 14) sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis – ochrona ścisła (Dz. U. 2014 poz. 1409), narażony (kat. VU) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016) oraz bliski zagrożenia (kat. NT) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 15) zaraza alzacka Orobanche alsatica – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409), zagrożony (kat. EN) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 16) wyka grochowata Vicia pisiformis – zagrożony (kat. EN) zarówno w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016), jak i regionu (Bróż, Przemyski 2009); 17) orlik pospolity Aquilegia vulgaris - ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); 18) koniczyna długokłosowa Trifolium rubens – narażony (kat. VU) zarówno w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016), jak i regionu (Bróż, Przemyski 2009); 19) pępawa różyczkolistna Crepis praemorsa – narażony (kat. VU) zarówno w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016), jak i regionu (Bróż, Przemyski 2009); 20) tobołki przerosłe Thlaspi perfoliatum – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) zarówno w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016), jak i regionu (Bróż, Przemyski 2009); 21) rumianek pospolity Chamomilla recutita – bliski zagrożenia (kat. NT) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 22) szparag lekarski Asparagus officinalis – bliski zagrożenia (kat. NT) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 23) owsica łąkowa Avenula pratensis – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 24) irga pospolita Cotoneaster integerrimus – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 25) perz siny szczeciniasty Elymus hispidus subsp. barbulatus – bliski zagrożenia (kat. NT) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 26) goździcznik wycięty Petrorhagia prolifera – bliski zagrożenia (kat. NT) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 27) ożanka właściwa Teucrium chamaedrys – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016) i narażony (kat. VU) w regionie (Bróż, Przemyski 2009);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

28) wilczomlecz drobny Euphorbia exigua – bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 29) marzanka pagórkowa Asperula cynanchica – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 30) kąkol polny Agrostemma githago – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 31) leniec pospolity Thesium linophyllon – bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 32) goryczuszka Wettsteina Gentianella germanica – ochrona ścisła (Dz. U. 2014 poz. 1409), gatunek zagrożony (kat. EN) w regionie (Bróż, Przemyski 2009) i nieokreślony stopień zagrożenia (kat. DD) w kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 33) goryczuszka orzęsiona Gentianella ciliata – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409), gatunek narażony (kat. VU) w regionie (Bróż, Przemyski 2009); 34) gnieźnik leśny Neottia nidus-avis – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); 35) podkolan biały Platanthera bifolia – ochrona częściowa (Dz. U. 2014 poz. 1409); 36) oman wierzbolistny Inula salicina – bliski zagrożenia (kat. NT) w regionie (Bróż, Przemyski 2009); 37) traganek piaskowy Astragalus arenarius – bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 38) głowienka wielkokwiatowa Prunella grandiflora – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 39) ożędka groniasta Neslia paniculata – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 40) roszpunka ząbkowana Valerianella dentata – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) w skali kraju (Kaźmierczakowa i in. 2016); 41) macierzanka pannońska Thymus kosteleckyanus – o niewielkim stopniu zagrożenia (kat. LC) w regionie (Bróż, Przemyski 2009); 42) róża kutnerowata Rosa tomentosa – gatunek narażony (kat. VU) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); 43) prosienicznik gładki Hypochoeris glabra – bliski zagrożenia (kat. NT) w regionie (Bróż, Przemyski 2009);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

44) pięciornik norweski Potentilla norvegica – bliski zagrożenia (kat. NT) w regionie (Bróż, Przemyski 2009); 45) czyściec kosmaty Stachys germanica – narażony (kat. VU) w skali regionu (Bróż, Przemyski 2009); Brioflora obejmuje 17 gatunków mchów. Najcenniejsze, objęte ochroną prawną (Dz. U. 2014 poz. 1409) jest występowanie następujących z nich: 1) jodłówka pospolita Abietinella abietina; 2) mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata; 3) tujowiec tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum. Mykobiota badanego terenu to według danych inwentaryzacyjnych 15 gatunków grzybów wielkoowocnikowych Macromycetes oraz 39 porostów. Z Macromycetes cenne jest występowanie kopułka śnieżnego Camarophyllus virgineus, który osiąga status zagrożony (kat. E) w skali regionu (Łuszczyński 2002). Fauna badanego obszaru jest liczna i zróżnicowana. Bezkręgowce reprezentowane są przez 213 gatunków stawonogów (208 owadów i 5 pajęczaków) oraz 17 mięczaków. Do najcenniejszych z nich należą następujące taksony rzadkie, zagrożone i prawnie chronione: 1) bawolec Odonteus armiger – gatunek rzadki w kraju; 2) biegacz skórzasty Carabus coriaceus – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 3) Cryptocephalus punctiger – gatunek rzadki w kraju; 4) Epuraea longula – gatunek rzadki w kraju; 5) Meligethes solidus – gatunek rzadki w kraju; 6) wygonak zmierzchowy Ochodaeus chrysomeloides – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), gatunek zagrożony (kategoria EN) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 7) Aphodius foetidus – rzadki w kraju; 8) Aphodius porcus – rzadki w kraju; 9) Lixus albomarginatus – rzadki w kraju; 10) sietnica europejska Dictyophara europaea – rzadki w kraju; 11) pojawica Jalla dumosa – rzadki w kraju; 12) wtyk drobnokolec Coriomeris denticulatus – rzadki w kraju; 13) wtyk haczykowiec Ceraleptus gracilicornis – rzadki w kraju;

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

14) wtyk jałowcowiec Gonocerus juniperus – rzadki w kraju; 15) selednica jałowcowa Chlorochroa juniperina – rzadki w kraju; 16) trzmiel ogrodowy Bombus hortorum – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 17) trzmiel parkowy Bombus hypnorum – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 18) trzmiel kamiennik Bombus lapidarius – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 19) trzmiel gajowy Bombus lucorum – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 20) trzmiel żółty Bombus muscorum – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 21) trzmiel rudy Bombus pascuorum – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 22) trzmiel leśny Bombus pratorum – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 23) trzmiel rodonogi Bombus ruderarius – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 24) trzmiel ziemny Bombus terrestris – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 25) trzmiel rudoszary Bombus sylvarum – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 26) trzmiel ciemnopasy Bombus ruderatus – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), gatunek narażony (kat. VU) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 27) trzmielec leśny Bombus (Psithyrus) sylvestris – rzadki w kraju; 28) czerwończyk nieparek Lycaena dispar – ochrona ścisła (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik II Dyrektywy Siedliskowej UE (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7), gatunek niższego ryzyka (kategoria LC) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002) oraz niższego ryzyka (kategoria LR) w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński, Nowacki 2004); 29) ogończyk akacjowiec Satyrium acaciae – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 30) mieniak strużnik Apatura ilia – gatunek niższego ryzyka (kat. LC) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 31) paź królowej Papilio machaon – gatunek niższego ryzyka (kat. LC) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 32) paź żeglarz Iphiclides podalirius – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), gatunek narażony (kat. VU) zarówno na Czerwonej liście zwierząt ginących i

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002), jak i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński, Nowacki 2004); 33) kraśnik pięcioplamek Zygaena trifolii – gatunek narażony (kat. VU) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 34) kraśnik biedrzeniowiec Zygaena minos – gatunek rzadki; 35) niedźwiedziówka purpurka Rhyparia purpurata – rzadki w kraju; 36) siwoszek niebieski Oedipoda caerulescens – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 37) świerszcz polny Gryllus campestris – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 38) nakwietnik trębacz Oecanthus pellucens – gatunek wymarły w Polsce (kat. EX) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002), ale odkryty ponownie; 39) długoskrzydlak sierposz Phaneroptera falcata – gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 40) siodlarka stepowa Ephippiger ephippiger – gatunek narażony (kat. VU) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 41) modliszka zwyczajna Mantis religiosa – ochrona ścisła (Dz. U. 2016, poz. 2183), gatunek krytycznie zagrożony (kat. CR) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002) oraz silnie zagrożony (kat. EN) w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński, Nowacki 2004); 42) Phlegra fasciata – gatunek rzadki; 43) ślimak żółtawy Helix lutescens – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), gatunek bliski zagrożenia (kat. NT) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002) oraz niższego ryzyka (kat. LR) w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński, Nowacki 2004); 44) ślimak winniczek Helix pomatia – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183). Faunę kręgowców terenu badań reprezentuje 6 gatunków płazów, 4 – gadów, 66 – ptaków (w tym 41 lęgowych) oraz 22 – ssaków. Batrachofauna omawianego obszaru to: 1) grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus – ochrona ścisła (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

2) ropucha szara Bufo bufo – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183) 3) ropucha paskówka Epidalea calamita – ochrona ścisła (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7); 4) ropucha zielona Bufotes viridis – ochrona ścisła (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7); 5) żaba moczarowa Rana arvalis – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7); 6) żaba trawna Rana temporaria – ochrona częściowa (Dz. U. 2016, poz. 2183). Reptiliofaunę badanego terenu reprezentują: 1) jaszczurka zwinka Lacerta agilis – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7); 2) padalec zwyczajny Anguis fragilis – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 3) zaskroniec zwyczajny Natrix natrix – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 4) żmija zygzakowata Vipera berus – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183). Z ornitofauny lęgowej terenu badań najcenniejsze jest zachowanie takich gatunków, jak: 1) przepiórka Coturnix coturnix – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), gatunek o statusie słabo poznanym (kategoria DD) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002); 2) kukułka Cuculus canorus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 3) krętogłów Jynx torquilla – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 4) wilga Oriolus oriolus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 5) gąsiorek Lanius collurio – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik I Dyrektywy Ptasiej (Dz. Urz. WE L 20 z 26.01.2010); 6) srokosz Lanius excubitor – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 7) sójka Garrulus glandarius – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 8) sroka Pica pica – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 9) wróbel Passer domesticus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 10) mazurek Passer montanus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

11) świergotek drzewny Anthus trivialis – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 12) zięba Fringilla coelebs – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 13) potrzeszcz Emberiza calandra – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 14) trznadel Emberiza citrinella – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 15) modraszka Cyanistes caeruleus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 16) bogatka Parus major – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 17) czubatka Lophophanes cristatus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 18) lerka Lullula arborea – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik I Dyrektywy Ptasiej (Dz. Urz. WE L 20 z 26.01.2010); 19) skowronek Alauda arvensi – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 20) łozówka Acrocephalus palustris – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 21) świerszczak Locustella naevia – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 22) zaganiacz Hippolais icterina – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 23) czarnogłówka Poecile montanus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 24) piecuszek Phylloscopus trochilus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 25) kapturka Sylvia atricapilla – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 26) cierniówka Sylvia communis – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 27) jarzębatka Sylvia nisoria – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik I Dyrektywy Ptasiej (Dz. Urz. WE L 20 z 26.01.2010); 28) piegża Sylvia curruca – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 29) szpak Sturnus vulgaris – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 30) rudzik Erithacus rubecula – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 31) słowik szary Luscinia luscinia – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

32) świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 33) pierwiosnek Phylloscopus collybita – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 34) muchołówka szara Muscicapa striata – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 35) muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 36) pleszka Phoenicurus phoenicurus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 37) kopciuszek Phoenicurus ochruros – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 38) śpiewak Turdus philomelos – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 39) raniuszek Aegithalos caudatus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 40) kos Turdus merula – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183). Wśród teriofauny badanego obszaru najcenniejsze jest występowanie następujących gatunków: 1) borowiec wielki Nyctalus noctula – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7); 2) karlik malutki Pipistrellus pipistrellus – ścisła ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183), Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7); 3) jeż wschodni Erinaceus roumanicus – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 4) kret europejski Talpa europaea – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 5) ryjówka aksamitna Sorex araneus – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 6) myszarka zaroślowa Apodemus sylvaticus – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 7) zębiełek karliczek Crocidura suaveolens – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183);

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

8) wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183); 9) łasica Mustela nivalis – częściowa ochrona gatunkowa (Dz. U. 2016, poz. 2183). Podsumowując, inwentaryzowany Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina- Dalnia posiada wyjątkowe walory widokowo-krajobrazowe, a także geologiczne, florystyczne i faunistyczne. Dodatkowo, jest on także cenny pod względem kulturowym i historycznym. Jest to w pełni zgodne z ideą istnienia zespołów przyrodniczo- krajobrazowych, gdyż mogą nimi być m.in. obiekty łączące ochronę przyrody z zachowaniem dóbr kulturowych.

5.2. Zagrożenia Zagrożeniem dla zasiedlającej badany obszar fauny jest wzmożona antropopresja. Po istniejących drogach gruntowych i asfaltowych (ul. Grabinów i Białogońska) poruszają się samochody, quady i motocykle, co zwiększa śmiertelność zwierząt, szczególnie ślimaków, chrząszczy i gadów. Ze względu na krajobrazowe walory terenu jest on masowo odwiedzany przez spacerowiczów i turystów. Jako atrakcyjny punkt widokowy, opisywany teren wykorzystywany jest jako miejsce piknikowe. Powoduje to zaśmiecanie tego terenu oraz dochodzi do niszczenia tablic i elementów małej architektury. Mimo regularnego sprzątania tego miejsca oraz napraw i konserwacji infrastruktury przez Urząd Miasta Kielce, a także prawnych właścicieli terenu, problem nadal istnieje – co stanowi potwierdzenie jak silna jest tu antropopresja. Kolejnym problemem wynikającym z bliskości terenów zamieszkanych jest drapieżnictwo ze strony wałęsających się psów i kotów. Istotnym zagrożeniem dla bioróżnorodności opisywanego obszaru jest ujednolicanie struktury siedlisk w wyniku wtórnej sukcesji drzew i krzewów. Fragmenty muraw, łąk i pól uprawnych stanowią ważny element siedliska wielu gatunków zwierząt. Zaprzestanie użytkowania (prowadzonego jeszcze na niewielkich fragmentach w północnej i wschodniej części obszaru) prowadzi do zarastania siedlisk otwartych. Skutkiem tego procesu są wyraźne zmiany w strukturze gatunkowej zgrupowania ptaków lęgowych. W przypadku innych grup fauny brakuje odpowiednich danych porównawczych, najprawdopodobniej jednak w wyniku zarastania muraw kserotermicznych zanikły obserwowane tu jeszcze w latach 90. rzadkie gatunki: modraszek wikrama Pseudophilotes vicrama (Moore, 1865), modraszek aleksis

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Glaucopsyche alexis (Poda, 1761), karłątek akteon Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775), powszelatek alweus Pyrgus alveus (Hübner, 1803) i biegacz wypukły Carabus convexus Fabricius, 1775 (M. Gwardjan, dane niepubl.). Na badanym obszarze występuje ponadto wiele rzadkich, ciepłolubnych gatunków bezkręgowców, charakterystycznych dla muraw kserotermicznych, jednak dalsze zarastanie terenu spowoduje zanik ich lokalnych populacji. Poza zmianami w zespole fauny terenu, zarastanie obszaru powoduje zmniejszenie jego walorów krajobrazowych (fot. 36). Poważnym problemem jest przenawożenie tego terenu, skutkujące dużą ilością pierwiastków biogennych w glebie. Nagromadzenie materii organicznej skutkuje eutrofizacją siedlisk i bardzo przyspiesza sukcesję niektórych zbiorowisk, w tym także roślinności ruderalnej.

Fot. 36. Ekstensywnie użytkowane pola uprawne i łąki kośne są istotnym elementem krajobrazu Pasma Kadzielniańskiego, fot. R. Maniarski

O ile sam Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina-Dalnia nie jest objęty planami zabudowy, nowe budynki mieszkalne powstają wzdłuż ul. Bernardyńskiej i Białogońskiej oraz są zagrożone zabudową od strony ul. Piekoszowskiej. Poza bezpośrednim zajęciem siedlisk fauny, w tym chronionych gatunków, zabudowa pogłębia fragmentację terenu i ogranicza łączność między lokalnymi populacjami zwierząt. W największym stopniu dotyczy to drobnych ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców. Zabudowa wzdłuż wymienionych ulic

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

pogłębi izolację Rezerwatu Przyrody „Karczówka” i oddzieli Dalnię i Grabinę od lokalnego korytarza ekologicznego – dolin rzecznych Sufragańca i Bobrzy.

5.3. Działania ochronne Jednym z najważniejszych problemów, ograniczających skuteczność ochrony zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, jest całkowity udział powierzchni gruntów prywatnych. Dlatego należy podjąć działania prawne, zmierzające do wykupu i ich przejęcia przez gminę Kielce. Zachowanie flory i fauny badanego terenu jest możliwe tylko pod warunkiem utrzymania istniejących tu siedlisk, w tym zwłaszcza chronionych „siedlisk naturowych”. Szczególnie zagrożone zarastaniem przez dendroflorę są murawy kserotermiczne i napiaskowe. Należy na tych płatach siedlisk hamować sukcesję poprzez systematyczne wycinanie, koszenie i spasanie (tzw. wypas kulturowy). Powinno się także podjąć próbę odzyskania niektórych muraw kserotermicznych, poprzez wycinkę drzew i krzewów na terenach słabiej dotkniętych sukcesją zbiorowisk leśno-zaroślowych. Na terenie Grabiny-Dalni istnieją także zbiorowiska leśne, które same wymagają ochrony. W przypadku lasów grądowych wystarczy ochrona bierna, wyjątkowo jedynie można stosować zabiegi czynnej ochrony, np. polegające na usuwaniu obcych dla tego zbiorowiska gatunków drzew. Znacznie trudniejsze jest odtworzenie świetlistej dąbrowy, która jako ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) jest siedliskiem naturowym (kod 91I0). Niestety, obecnie brak jej w granicach terenu badań, gdyż jej siedlisko zostało opanowane przez pochodzącą z nasadzeń drągowinę sosnową. Wskazane jest przerzedzanie podrostu drzew i krzewów na siedliskach świetlistej dąbrowy, nawet nie tyle w celu jej odtworzenia, ale przede wszystkim zachowania walorów widokowych. Na inwentaryzowanym terenie funkcjonuje ścieżka geologiczno–kruszcowo-górnicza związana ze staropolskim górnictwem kruszcowym, utworzona przez Urząd Miasta Kielce w 2010 r. Oznaczona jest żółtym znakiem łączącym symbole: geologiczny i górniczy, zaopatrzona w tablice informacyjne, z wyznaczonymi przystankami i stanowiskami edukacyjnymi. Proponuje się utworzyć dodatkową ścieżkę edukacyjną – przyrodniczą, ze względu na bogactwo przyrodnicze tego terenu. Ponadto teren Zespołu przyrodniczo- krajobrazowego Grabina-Dalnia oznakowany jest poprzez tablice tzw. urzędowe i tablice informacyjne (z opisem obiektu i zakazami), a także liczne tablice kierunkowe.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

6. Literatura

Atlas Ssaków Polski 2019. IOP PAN: http://www.iop.krakow.pl/ssaki/. Banaszak J. 1993. Trzmiele Polski. WSP, Bydgoszcz. Bąk J. 2006. Owady jako element równowagi środowiska przyrodniczego Kielc i element wskaźnikowy stanu środowiska; dynamika zmian, problemy, występowanie i obszary zasługujące na ochronę – na podstawie analizy występowania chronionych gatunków motyli (Lepidoptera) i trzmieli (Hymenoptera). Mscr. Urząd Miasta Kielce: http://www.um.kielce.pl/materialy_informacyjne_i_oceny/. Bellmann H. 2009. Szarańczaki. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Bidas M. 1997. Żukowate (Coleoptera: Scarabaeidae) nowe dla Gór Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 16 (3-4): 231. Bidas M. 2003. Chrząszcze z nadrodziny Scarabaeoidea Gór Świętokrzyskich. Rocznik Świętokrzyski, B, 29: 119-138. Bidas M. 2018. Nowe gatunki stonkowatych (Coleoptera: Chrysomelidae) dla Gór Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 37 (1): 60-61. Bidas M., Buchholz L. 2007. Interesujące chrząszcze (Coleoptera) stwierdzone w Górach Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 26 (4): 289-291. Błoński W. 2015. Modliszka zwyczajna Mantis religiosa Linnaeus, 1758 w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Naturalia 3: 145-146. Bonk M., Kajzer J. 2009. Wzrost liczby stanowisk modliszki zwyczajnej Mantis religiosa L. na Wyżynie Małopolskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 65, 3: 189-194. Bróż E., Maciejczak B. 1991. Niektóre nowe oraz rzadkie i zagrożone gatunki roślin naczyniowych we florze miasta i strefy podmiejskiej Kielc. Fragm. Flor. et Geobot. 36 (1): 171-179. Bróż E., Podgórska M. 2008. Ekspansja Chamaenerion palustre (Onagraceae) na Wyżynie Małopolskiej. Fragm. Flor. et Geobot. Polon. 15 (1): 21-42. Bróż E., Przemyski A. 1987. Chronione oraz rzadsze elementy flory naczyniowej Krainy Świętokrzyskiej (część II). Stud. Kiel. 4 (56): 7-18. Bróż E., Przemyski A. 1988. Nowe stanowiska rzadkich oraz zagrożonych gatunków roślin naczyniowych na Wyżynie Środkowomałopolskiej i jej pobrzeżach. Część I. Fragm. Flor. et Geobot. 33 (3-4): 239-249.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Bróż E., Przemyski A. 2009. The red list of vascular plants in the Wyżyna Małopolska Upland (S Poland). W: Z. Mirek, A. Nikel (eds). Rare, relict and endangered plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, pp. 123-136. Buchholz L., Bidas M. 2007. Dotychczasowy stan poznania fauny i nowe informacje o sprężykach (Coleoptera: Elateridae, Eucnemidae, Throscidae) Gór Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 26 (4): 257-278. Buszko J., Masłowski J. 2012. Motyle nocne Polski. Macrolepidoptera. Część I. Wydawnictwo Koliber, Nowy Sącz. Byk A., Mokrzycki T., Dworakowski M., Bidas M. 2012. Rozmieszczenie Odonteus armiger (Scopoli, 1772) (Coleoptera: Scarabaeoidea: Bolboceratidae) w Polsce z uwagami o jego bionomii. Wiad. entomol. 31 (2): 100-112. Chmiel M. 2006. Checklist of Polish larger Ascomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski. W: Z. Mirek (ed.), Biodiversity of Poland. Bioróżnorodność biologiczna Polski, Vol. 8: 1-152. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Chmielewski S. Fijewski Z., Nawrocki P., Polak M., Sułek J., Tabor J., Wilniewczyc P. 2005 Ptaki Krainy Gór Świętokrzyskich. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk. Kielce-Poznań. Cieśliński S., Czyżewska K., J. Fabiszewski J. 2006. Czerwona lista porostów w Polsce W: Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Szeląg Z. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Dąbrowski J. 1998. Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XXVII: Motyle Lepidoptera. Zeszyt 14-15: Ślimakówki Limacodidae, kraśniki Zygaenidae. PTE, Toruń. Dietz C., von Helversen O., Nill D. 2009. Nietoperze Europy i Afryki północno- zachodniej. Biologia, rozpoznawanie, zagrożenia. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Drymmer K. 1890. Rośliny najbliższych okolic Kielc. Pam. Fizjogr. T. 10. Fałtynowicz W. 2003. The Lichens, Lichenicolous And Allied Fungi Of Poland. An Annotated Checklist. – W. Szafer Institute Of Botany, Polish Academy Of Sciences, Kraków, 435 Pp. Głowaciński Z., Sura P. (red.). 2018. Atlas płazów i gadów Polski. Status, rozmieszczenie, ochrona. PWN, Warszawa.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Górka M. 2005. The invasion continues - a new locality of Monacha cartusiana (O.F.Müller) (Gastropoda: Pulmonata: Helicidae) in the Świętokrzyskie Mts (Central Poland). Folia Malacologica. 13 (4): 153-155. Gwardjan M. 1997. Nowe stanowisko bawolca Odontaeus armiger (Scopoli, 1772) (Coleoptera: Scarabaeidae) w Górach Świętokrzyskich. Kulon 2 (1): 93. Ichniowska-Korpula B. Dynamika zmian występowania płazów (Amphibia) i gadów (Reptilia) w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie. Mscr. Urząd Miasta Kielce: http://www.um.kielce.pl/materialy_informacyjne_i_oceny/. Jędrzejewski W., Nowak S., Stachura K., Skierczyński M., Mysłajek R. W., Niedziałkowski K., Jędrzejewska B., Wójcik J. M., Zalewska H., Pilot M., Górny M., Kurek R.T., Ślusarczyk R. 2011. Projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża. Kartoteka Przyrodnicza Towarzystwa Badań i Ochrony Przyrody http://www.kartoteka.tbop.org.pl/. Kaznowski K. 1930. Sasanki Gór Świętokrzyskich. Ziemia 15, 20: 425-429. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska- Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarniak K. 2016. Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Kozłowski J., Kozłowska M. 2000. Weeds as a supplementary or alternative food for Arion lusitanicus Mabille (Gastropoda: Stylommatophora). Journal of Conchology, 37: 75-79. Kozłowski J., Kozłowski R. J. 2011. Expansion of the invasive slug species Arion lusitanicus Mabille, 1868 (Gastropoda: Pulmonata: Stylommatophora) and dangers to garden crops – a literature review with some new data. Folia Malacologica 19 (4): 249-258. Lasoń A., Bidas M. 2010. Stan poznania fauny łyszczynek (Coleoptera: Kateretidae, Nitidulidae) Gór Świętokrzyskich. Wiad. entomol. 29 (4): 263-272. Łazarski G. 2016. Storczyk drobnokwiatowy Orchis ustulata (Orchidaceae) w południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich – aktualizacja rozmieszczenia, stan zasobów i zagrożenia. Chrońmy Przyr. Ojcz. 72(5): 352-360.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Łazarski G. 2019. Nowe stanowisko Orobanche alsatica (Orobanchaceae) na Wyżynie Małopolskiej: New locality of Orobanche alsatica (Orobanchaceae) in the Małopolska Upland. Fragm. Flor. et Geobot. Pol. 171-173. Łuszczyński J. 2002. Preliminary red list of Basidiomycetes in the Góry Świętokrzyskie Mts (Poland). Polish Botanical Journal 47(2): 183-193. Maciejczak B. 2010. Gatunki muraw kserotermicznych we florze naczyniowej kamieniołomów Pasma Kadzielniańskiego (Góry Świętokrzyskie). W: H. Ratyńska, B. Waldon (red.). Ciepłolubne murawy w Polsce. Stan zachowania i perspektywy ochrony. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz. Matuszkiewicz J. M. 2008. Regionalizacja geobotaniczna Polski. IGiPZ PAN, Warszawa. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland – a checklist. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Nast J. 1976. Piewiki – Auchenorrhyncha (Cicadodea). Katalog Fauny Polski, XXI, 1, PWN, Warszawa. Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census catalogue of Polish Mosses. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Pacuk B., Kadej M., Szołtys H., Bidas M., Konwerski S., Komosiński K., Klejdysz T., Lasoń A., Marczak D., Lasecki R., Minkina Ł., Melke A., Greń C. 2014. Nowe dane o rozmieszczeniu Dermestidae (Insecta: Coleoptera) w Polsce. Część 1: Dermestinae i Trinodinae. Wiad. entomol. 33 (2): 97-116. Pawlikowski T. 2008. A distribution atlas of bumblebees in Poland. Wyd. Nauk. UMK, Toruń. Pieńkowska J. R., Górka M., Matuszak M., Bocianowski P., Gwardjan M., Lesicki A. 2016. A New data on the distribution and molecular diagnostics of Monacha claustralis (Rossmässler, 1834) and M. cartusiana (O.F. Müller, 1774) (Gastropoda: Eupulmonata: Hygromiidae) in Poland, Bosnia and Serbia. Folia Malacologica. 24(4): 223–237. Piwowarczyk R. 2012. The genus Orobanche L. (Orobanchaceae) in the Małopolska Upland (S Poland): distribution, habitat, host preferences, and taxonomic problems. Biodiv. Res. Conserv. 26: 3-22.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Przemyski A., Solon J. 2010. Charakterystyka typologiczna i przegląd zbiorowisk roślinnych. W: Monografia Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. UJK, KTN, Kielce: 144-171. Przybylska J., Maniarski R. 2015. Poczwarówka zwężona Vertigo angustior Jeffreys, 1830 (Gastropoda, Stylommatophora) w Kielcach – występowanie i perspektywy ochrony. Naturalia 4:108-117. Przyroda Świętokrzyska 2019. Nakwietnik trębacz Oecanthus pellucens http://www.przyrodaswietokrzyska.pl/index.php/owady/prostoskrzyd%C5%82e/d%C5%82ug oczu%C5%82kowe/nakwietnik-tr%C4%99bacz.html. Serafiński W. 1972. Ssaki Polski. PZWS, Warszawa. Sielezniew M., Dziekańska I. 2010. Motyle dzienne. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska- Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga- Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physico- geographical mesoregions of Poland: verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91(2): 143-170. Stworzewicz M. 2011. Pomrów wielki Limax maximus Linnaeus, 1758. W: Z. Głowaciński, H. Okarma, J. Pawłowski, W. Solarz (red.). Gatunki obce w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Szulczewska B., Wałdykowski P., Cieszewska A., Giedych R. (red.). 2012. Opracowanie ekofizjograficzne wykonane na potrzeby Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce – aktualizacja 2012. SGGW, Katedra Architektury Krajobrazu, Warszawa: http://www.um.kielce.pl/ekofizjografia-2012/. Szweykowski J. 2006. An annotated checklist of Polish liverworts and hornworts. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Świercz A. (red.). 2010. Monografia Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. UJK, KTN, Kielce. Toborowicz K. 1976. Porosty miasta Kielc i najbliższej okolicy – The Lichens of Kielce and its nearest vicinity. Fragmenta Floristica et Geobotanica. Ann XXII, Pars 4: 575-603.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. GDOŚ, Warszawa. Walczak M., Brożek J., Junkiert Ł., Kalandyk-Kołodziejczyk M., Musik K., Kaszyca N., Łazuka A., Gierlasiński G. 2018. Stictocephala bisonia Kopp et Yonke, 1977 (Hemiptera: Cicadomorpha, Membracidae) in Poland. Annals of the Upper Silesian Museum in Bytom Entomology 27: 1-13. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo MANTIS, Olsztyn. Wojewoda W. 2003. Checklist of Polish larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. W: Z. Mirek (ed.), Biodiversity of Poland. Bioróżnorodność biologiczna Polski, Vol. 7: 1-812. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. W: Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Szeląg Z. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Wypiórkiewicz J. 2005. Dokumentacja dynamiki występowania ssaków w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie. Mscr. Urząd Miasta Kielce: http://www.um.kielce.pl/materialy_informacyjne_i_oceny/. Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ecological indicator values of vascular plants of Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Żurawlew P., Grobelny S., Orzechowski R. 2017. Ekspansja długoskrzydlaka sierposza Phaneroptera falcata (Poda, 1791) (Orthoptera: Tettigoniidae) w Polsce. Przegląd Przyrodniczy XXVIII (2): 39-62.

Strony internetowe: https://www.gbif.org https://www.geoportal.gov.pl https://www.indexfungorum.org http://www.iop.krakow.pl/ssaki/ http://www.kartoteka.tbop.org.pl/

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

http://www.przyrodaswietokrzyska.pl/index.php/owady/prostoskrzyd%C5%82e/d%C5%82ug oczu%C5%82kowe/nakwietnik-tr%C4%99bacz.html http://www.um.kielce.pl/ekofizjografia-2012/ http://www.um.kielce.pl/materialy_informacyjne_i_oceny/

Akty prawne: Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. UE 15/t. 2, L206/7). Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 103 z 25.04.1979) – „Dyrektywa Siedliskowa”; w Załączniku I Dyrektywy wymieniono typy siedlisk, a w Załączniku II – gatunki roślin i zwierząt, będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony, w Załączniku IV wymieniono gatunki, które wymagają ochrony ścisłej. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. WE L 20 z 26.01.2010) – „Dyrektywa Ptasia”; w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej wymienione są gatunki ptaków, które powinny zostać objęte szczególnymi środkami ochronnymi, obejmującymi także ochronę ich siedlisk, mającymi na celu zapewnienie przetrwania i rozrodu tych gatunków w miejscach ich występowania. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia, jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2014, poz. 1713). Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 poz. 1409). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016, poz. 2183). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433 ze zm.).

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. 2011 nr 210 poz. 1260).

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

7. Załączniki

1. Mapa zbiorowisk roślinnych oraz rozmieszczenie chronionych, rzadkich i zagrożonych gatunków flory, mszaków, grzybów i porostów na terenie badań. 2. Mapa rozmieszczenia chronionych, rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt na terenie badań. 3. Lista roślin naczyniowych Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym. 4. Lista gatunków zwierząt Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym. 5. Dokumentacja fotograficzna.

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Załącznik nr 3. Lista roślin naczyniowych Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym W uwagach wskazano źródło danych o występowaniu gatunku (jeśli nie podano inaczej – stwierdzony podczas inwentaryzacji w 2019 r.); spis cytowanych publikacji w tekście

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 1. Abies alba Mill. Jodła pospolita

2. Acer negundo L. Klon jesionolistny (Jesioklon)

3. Acer platanoides L. Klon pospolity (K. zwyczajny)

4. Acer pseudoplatanus L. Klon jawor (Jawor)

5. Achillea millefolium L. s. str. Krwawnik pospolity

6. Achillea pannonica Scheele Krwawnik pannoński

7. Acinos arvensis (Lam.) Dandy Czyścica drobnokwiatowa

8. Adoxa moschatellina L. Piżmaczek wiosenny

9. Aegopodium podagraria L. Podagrycznik pospolity

Kasztanowiec pospolity (K. zwyczajny, K. 10. Aesculus hippocastanum L. biały) 11. Agrimonia eupatoria L. Rzepik pospolity

12. Agrimonia procera Wallr. Rzepik wonny

13. Agrostemma githago L. Kąkol polny NT

14. Agrostis capillaris L. Mietlica pospolita

15. Agrostis stolonifera L. Mietlica rozłogowa

16. Ajuga genevensis L. Dąbrówka kosmata (D. genewska)

17. Ajuga reptans L. Dąbrówka rozłogowa

18. Alchemilla monticola Opiz Przywrotnik pasterski

19. Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande Czosnaczek pospolity

20. Allium montanum F. W. Schmidt Czosnek skalny

21. Allium oleraceum L. Czosnek zielonawy

22. Allium vineale L. Czosnek szczypiorek

23. Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Olsza czarna

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 24. Alopecurus aequalis Sobol. Wyczyniec czerwonożółty

25. Alopecurus geniculatus L. Wyczyniec kolankowy

26. Alopecurus pratensis L. Wyczyniec łąkowy

27. Althaea officinalis L. Prawoślaz lekarski

28. Alyssum alyssoides (L.) L. Smagliczka kielichowata

29. Amaranthus retroflexus L. Szarłat szorstki

30. Anagallis arvensis L. Kurzyślad polny

31. Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. Farbownik (Krzywoszyj) polny

32. Anemone nemorosa L. Zawilec gajowy

33. Anemone sylvestris L. Zawilec wielkokwiatowy (Z. leśny) NT Ocz

34. Angelica sylvestris L. Dzięgiel leśny

35. Anthemis arvensis L. Rumian polny

36. Anthericum ramosum L. Pajęcznica gałęzista

37. Anthoxanthum odoratum L. s. str. Tomka wonna

38. Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Trybula leśna

39. Anthyllis vulneraria L. Przelot pospolity

40. Apera spica-venti (L.) P. Beauv. Miotła (Mietlica) zbożowa

41. Aquilegia vulgaris L. Orlik pospolity Ocz 42. Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. Rzodkiewnik pospolity

43. Arabis glabra (L.) Bernh. Wieżyczka (Wieżycznik) gładka

44. Arabis hirsuta (L.) Scop. Gęsiówka szorstkowłosista

45. Arctium lappa L. Łopian większy

46. Arctium minus (Hill) Bernh. Łopian mniejszy

47. Arctium tomentosum Mill. Łopian pajęczynowaty

48. Arenaria serpyllifolia L. Piaskowiec macierzankowy

49. Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey. & Scherb. Chrzan pospolity

Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & 50. Rajgras wyniosły C. Presl

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 51. Artemisia absinthium L. Bylica piołun

52. Artemisia campestris L. Bylica polna

53. Artemisia vulgaris L. Bylica pospolita

54. Asarum europaeum L. Kopytnik pospolity

55. Asparagus officinalis L. Szparag lekarski NT

56. Asperula cynanchica L. Marzanka pagórkowa NT

57. Asplenium trichomanes L. Zanokcica skalna

58. Aster amellus L. Aster gawędka LC NT Oś 59. Aster novae-angliae L. Aster nowoangielski

Aster nowobelgijski (A. wirginijski, Marcinki 60. Aster novi-belgii L. wirginijskie) 61. Astragalus arenarius L. Traganek piaskowy NT

62. Astragalus cicer L. Traganek pęcherzykowaty

63. Astragalus glycyphyllos L. Traganek szerokolistny

64. Astrantia major L. Jarzmianka większa

65. Athyrium filix-femina (L.) Roth Wietlica samicza

66. Atriplex patula L. Łoboda rozłożysta

67. Avena fatua L. Owies głuchy

68. Avenula pratensis (L.) Dumort. Owsica łąkowa NT

69. Avenula pubescens (Huds.) Dumort. Owsica (Owies) omszona

70. Ballota nigra L. Mierznica czarna

71. Barbarea vulgaris R. Br. Gorczycznik pospolity

72. Bellis perennis L. Stokrotka pospolita

73. Berberis vulgaris L. Berberys zwyczajny (B. pospolity)

74. Berteroa incana (L.) DC. Pyleniec pospolity

75. Betonica officinalis L. Bukwica zwyczajna (B. lekarska)

76. Betula pendula Roth Brzoza brodawkowata (B. zwisła)

77. Brachypodium pinnatum (L.) P. Beauv. Kłosownica pierzasta

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 78. Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv. Kłosownica leśna

79. Brassica napus L. Kapusta rzepak

80. Briza media L. Drżączka średnia

81. Bromus hordeaceus L. Stokłosa miękka

82. Bromus inermis Leyss. Stokłosa bezostna

83. Bromus secalinus L. Stokłosa żytnia (S. kostrzeba)

84. Bromus sterilis L. Stokłosa płonna

85. Bromus tectorum L. Stokłosa dachowa

86. Bromus willdenowii Kunth Stokłosa obedkowa (S. uniolowata)

87. Calamagrostis arundinacea (L.) Roth Trzcinnik leśny

88. Calamagrostis epigejos (L.) Roth Trzcinnik piaskowy

89. Calendula officinalis L. Nagietel lekarski

90. Calluna vulgaris (L.) Hull Wrzos pospolity (W. zwyczajny)

91. Camelina microcarpa Andrz. Lnicznik drobnoowocowy

92. Campanula glomerata L. Dzwonek skupiony

93. Campanula patula L. s. str. Dzwonek rozpierzchły

94. Campanula persicifolia L. Dzwonek brzoskwiniolistny

95. Campanula rapunculoides L. Dzwonek jednostronny (rapunkułokształtny)

96. Campanula sibirica L. Dzwonek syberyjski Oś

97. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Tasznik pospolity

98. Carduus acanthoides L. Oset nastroszony

99. Carex caryophyllea Latourr. Turzyca wiosenna

100. Carex digitata L. Turzyca palczasta

101. Carex ericetorum Pollich Turzyca wrzosowiskowa

102. Carex flacca Schreb. Turzyca sina

103. Carex hirta L. Turzyca owłosiona

104. Carex montana L. Turzyca pagórkowa

105. Carex ovalis Gooden. Turzyca zajęcza

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 106. Carex pilulifera L. Turzyca pigułkowata

107. Carex spicata Huds. Turzyca ściśniona

108. Carex sylvatica Huds. Turzyca leśna

109. Carlina acaulis L. Dziewięćsił bezłodygowy VU Ocz Literatura

110. Carlina vulgaris L. Dziewięćsił pospolity

111. Carpinus betulus L. Grab pospolity (G. zwyczajny)

112. Carum carvi L. Kminek zwyczajny

113. Centaurea cyanus L. Chaber bławatek

114. Centaurea jacea L. Chaber łąkowy

115. Centaurea scabiosa L. Chaber driakiewnik

116. Centaurea stoebe L. Chaber nadreński

117. Cephalanthera damasonium (Mill.) Druce Buławnik wielkokwiatowy VU NT Oś Literatura 118. Cerastium arvense L. s. str. Rogownica polna

119. Cerastium holosteoides Fr. emend. Hyl. Rogownica pospolita

120. Cerastium semidecandrum L. Rogownica pięciopręcikowa

121. Cerasus avium (L.) Moench Wiśnia ptasia (W. dzika, Czereśnia, Trześnia)

122. Cerasus fruticosa Pall. Wiśnia karłowata (Wisienka stepowa) VU VU Ocz 123. Cerasus vulgaris Mill. Wiśnia pospolita (W. szkliwka)

Cerasus vulgaris subsp. acida (Dumort.) Asch. & 124. Wiśnia pospolita kwaśna Graebn. 125. Cerinthe minor L. Ośmiał mniejszy

126. Chaenorhinum minus (L.) Lange Lniczka (Chenorinum, Lnica) mała

127. Chaerophyllum aromaticum L. Świerząbek korzenny

128. Chamaecytisus ratisbonensis (Schaeff.) Rothm. Szczodrzeniec rozesłany

129. Chamaenerion angustifolium (L.) Scop. Wierzbówka kiprzyca

130. Chamomilla recutita (L.) Rauschert Rumianek pospolity NT

131. Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. Rumianek bezpromieniowy

132. Chelidonium majus L. Glistnik jaskółcze ziele

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 133. Chenopodium album L. Komosa biała (Lebioda)

134. Chenopodium hybridum L. Komosa wielkolistna

135. Chenopodium polyspermum L. Komosa wielonasienna

136. Cichorium intybus L. Cykoria podróżnik

137. Cirsium arvense (L.) Scop. Ostrożeń polny

138. Cirsium vulgare (Savi) Ten. Ostrożeń lancetowaty

139. Clematis vitalba L. Powojnik pnący

140. Clinopodium vulgare L. Klinopodium pospolite (Czyścica storzyszek)

141. Consolida regalis Gray Ostróżeczka (Ostróżka) polna

142. Convallaria majalis L. Konwalia majowa

143. Convolvulus arvensis L. Powój polny

144. Conyza canadensis (L.) Cronquist Konyza (Przymiotno) kanadyjska

145. Cornus sanguinea L. Dereń świdwa

146. Coronilla varia L. Cieciorka pstra

147. Corylus avellana L. Leszczyna pospolita (Orzech laskowy)

148. Corynephorus canescens (L.) P. Beauv. Szczotlicha siwa

149. Cotoneaster integerrimus Medik. Irga pospolita (I. zwyczajna) NT

150. Crataegus laevigata (Poir.) DC. Głóg dwuszyjkowy

151. Crataegus monogyna Jacq. Głóg jednoszyjkowy

152. Crataegus rhipidophylla var. rhipidophylla Głóg odgiętodziałkowy

153. Crepis praemorsa (L.) Tausch Pępawa różyczkolistna VU VU 154. Cruciata glabra (L.) Ehrend. Przytulinka (Przytulia, Krucjata) wiosenna

155. Cuscuta epithymum (L.) L. s. str. Kanianka macierzankowa

156. Cuscuta europaea L. Kanianka pospolita (K. europejska)

157. Dactylis glomerata L. Kupkówka (Rżniączka) pospolita

158. Daucus carota L. Marchew zwyczajna

159. Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. Śmiałek darniowy

160. Deschampsia flexuosa (L.) Trin. Śmiałek pogięty

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 161. Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl Stulicha psia

162. Dianthus carthusianorum L. Goździk kartuzek

163. Dianthus deltoides L. Goździk kropkowany (G. widełkowaty)

164. Dipsacus sylvestris Huds. Szczeć pospolita (Sz. leśna)

165. Dryopteris carthusiana (Vill.) H. P. Fuchs Nerecznica krótkoostna

166. Dryopteris filix-mas (L.) Schott Nerecznica samcza

167. Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. Chwastnica jednostronna

168. Echinocystis lobata (F. Michx.) Torr. & A. Gray Kolczurka (Echinocystis) klapowana

169. Echinops sphaerocephalus L. Przegorzan kulisty

170. Echium vulgare L. Żmijowiec zwyczajny

171. Elymus hispidus (Opiz) Melderis Perz siny

Elymus hispidus subsp. barbulatus (Schur) 172. Perz siny szczeciniasty NT Melderis 173. Elymus repens (L.) Gould Perz właściwy

174. Epilobium hirsutum L. Wierzbownica kosmata

175. Epilobium montanum L. Wierzbownica górska

176. Epilobium parviflorum Schreb. Wierzbownica drobnokwiatowa

177. Epipactis helleborine (L.) Crantz s. str. Kruszczyk szerokolistny Ocz

178. Equisetum arvense L. Skrzyp polny

179. Equisetum sylvaticum L. Skrzyp leśny

180. Erigeron acris L. Przymiotno ostre

181. Erigeron annuus (L.) Pers. Przymiotno białe

182. Erophila verna (L.) Chevall. Wiosnówka pospolita

183. Erysimum cheiranthoides L. Pszonak drobnokwiatowy

184. Euonymus europaea L. Trzmielina pospolita

185. Euonymus verrucosa Scop. Trzmielina brodawkowata

186. Euphorbia cyparissias L. Wilczomlecz (Ostromlecz) sosnka

187. Euphorbia esula L. Wilczomlecz (Ostromlecz) lancetowaty

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 188. Euphorbia exigua L. Wilczomlecz (Ostromlecz) drobny NT

189. Euphorbia helioscopia L. Wilczomlecz (Ostromlecz) obrotny

190. Euphorbia peplus L. Wilczomlecz (Ostromlecz) ogrodowy

191. Euphrasia rostkoviana Hayne Świetlik łąkowy

192. Euphrasia stricta D. Wolff ex J. F. Lehm. Świetlik wyprężony

193. Fagus sylvatica L. Buk pospolity (B. zwyczajny)

194. Falcaria vulgaris Bernh. Sierpnica pospolita

195. Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve Rdestówka (Rdest) powojowata

196. Festuca ovina L. s. str. Kostrzewa owcza

197. Festuca pratensis Huds. Kostrzewa łąkowa

198. Festuca rubra L. s. str. Kostrzewa czerwona (K. czerwonawa)

199. Festuca rupicola Heuff. Kostrzewa bruzdkowana

Kostrzewa murawowa (K. szczeciniasta , K. 200. Festuca trachyphylla (Hack.) Krajina twardawa) 201. Ficaria verna Huds. Ziarnopłon (Jaskier) wiosenny

202. Filipendula vulgaris Moench Wiązówka bulwkowa (W. bulwkowata)

203. Fragaria vesca L. Poziomka pospolita

204. Fragaria viridis Duchesne Poziomka twardawa

205. Fragaria xananassa Duchesne Poziomka truskawka (Truskawka)

206. Frangula alnus Mill. Kruszyna pospolita

207. Fraxinus excelsior L. Jesion wyniosły

208. Fraxinus pennsylvanica Marshall Jesion pensylwański

209. Fumaria officinalis L. Dymnica pospolita

210. Gagea lutea (L.) Ker Gawl. Złoć żółta

211. Galeobdolon luteum Huds. Gajowiec żółty

212. Galeopsis pubescens Besser Poziewnik miękkowłosy

213. Galeopsis tetrahit L. Poziewnik szorstki

214. Galinsoga parviflora Cav. Żółtlica drobnokwiatowa

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 215. Galium aparine L. Przytulia czepna

216. Galium boreale L. Przytulia północna

217. Galium mollugo L. s. str. Przytulia pospolita

218. Galium odoratum (L.) Scop. Przytulia (Marzanka) wonna

219. Galium schultesii Vest Przytulia Schultesa

220. Galium verum L. s. str. Przytulia właściwa

221. Genista tinctoria L. Janowiec barwierski

222. Gentiana cruciata L. Goryczka krzyżowa VU VU Oś 223. Gentianella ciliata (L.) Borkh. Goryczuszka (Goryczka) orzęsiona VU Ocz Literatura 224. Gentianella germanica (Willd.) Börner Goryczuszka (Goryczka) Wettsteina EN DD Oś Literatura 225. Geranium robertianum L. Bodziszek cuchnący

226. Geranium sanguineum L. Bodziszek czerwony

227. Geum urbanum L. Kuklik pospolity

228. Glechoma hederacea L. Bluszczyk kurdybanek

Łyszczec (Gipsówka) baldachogronowy (Ł. 229. Gypsophila fastgiata L. baldaszkogronowy) 230. Gypsophila muralis L. Łyszczec (Gipsówka) polny

231. Hedera helix L. Bluszcz pospolity

232. Helianthus annuus L. Słonecznik zwyczajny

233. Helianthus tuberosus L. Słonecznik bulwiasty (Topinambur)

234. Helichrysum arenarium (L.) Moench Kocanki piaskowe Ocz

235. Hepatica nobilis Schreb. Przylaszczka pospolita (Przelaszczka trojanek)

236. Heracleum sibricum L. Barszcz syberyjski

237. Heracleum sphondylium L. s. str. Barszcz zwyczajny

238. Herniaria glabra L. Połonicznik nagi (P. gładki)

239. Hieracium lachenalii C. C. Gmel. Jastrzębiec Lachenala

240. Hieracium laevigatum Willd. Jastrzębiec gładki

241. Hieracium murorum L. Jastrzębiec leśny

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 242. Hieracium pilosella L. Jastrzębiec kosmaczek

243. Hieracium sabaudum L. Jastrzębiec sabaudzki

244. Hieracium umbellatum L. Jastrzębiec baldaszkowaty

245. Holcus lanatus L. Kłosówka wełnista

246. Holcus mollis L. Kłosówka miękka

247. Humulus lupulus L. Chmiel zwyczajny

248. Hypericum maculatum Crantz Dziurawiec czteroboczny (czterograniasty)

249. Hypericum montanum L. Dziurawiec skąpolistny

250. Hypericum perforatum L. Dziurawiec zwyczajny

251. Hypochoeris glabra L. Prosienicznik gładki NT

252. Impatiens parviflora DC. Niecierpek drobnokwiatowy

253. Inula salicina L. Oman wierzbolistny NT 254. Jasione montana L. Jasieniec piaskowy

255. Juglans regia L. Orzech włoski

256. Juncus bufonius L. Sit dwudzielny

257. Juncus effusus L. Sit rozpierzchły

258. Juniperus communis L. Jałowiec pospolity

259. Knautia arvensis (L.) J. M. Coult. Świerzbnica polna

260. Lactuca serriola L. Sałata kompasowa

261. Lamium album L. Jasnota biała

262. Lamium amplexicaule L. Jasnota różowa

263. Lamium purpureum L. Jasnota purpurowa

264. Lapsana communis L. s. str. Łoczyga pospolita

265. Larix decidua Mill. Modrzew europejski

266. Lathyrus niger (L.) Bernh. Groszek czerniejący

267. Lathyrus pratensis L. Groszek łąkowy (G. żółty)

268. Lathyrus sylvestris L. Groszek leśny

269. Lathyrus tuberosus L. Groszek bulwiasty

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 270. Lathyrus vernus (L.) Bernh. Groszek wiosenny

271. Lavatera thuringiaca L. Ślazówka turyngska

272. Lembotropsis nigricans (L.) Griseb. Szczodrzyk (Szczodrzeniec) czerniejący

273. Leontodon autumnalis L. Brodawnik jesienny

274. Leontodon hispdus L. Brodawnik zwyczajny

275. Leonurus cardiaca L. Serdecznik pospolity

276. Lepidium ruderale L. Pieprzyca gruzowa

277. Leucanthemum vulgare Lam. s. str. Jastrun (Złocień) właściwy

278. Ligustrum vulgare L. Ligustr pospolity

279. Linaria vulgaris Mill. Lnica pospolita

280. Linum catharticum L. Len przeczyszczający

281. Lithospermum arvense L. Nawrot polny

282. Lolium perenne L. Życica trwała („Rajgras angielski”)

Wiciokrzew (Suchodrzew) pospolity (W. 283. Lonicera xylosteum L. suchodrzew) 284. Lotus corniculatus L. Komonica zwyczajna

285. Lupinus polyphyllus Lindl. Łubin trwały

286. Luzula campestris (L.) DC. Kosmatka polna

287. Luzula multiflora (Retz.) Lej. Kosmatka licznokwiatowa

288. Luzula pilosa (L.) Willd. Kosmatka owłosiona

289. Lychnis flos-cuculi L. Firletka poszarpana

Pomidor zwyczajny (Psianka pomidor, 290. Lycopersicon esculentum Mill. Pomidor) 291. Maianthemum bifolium (L.) F. W. Schmidt Konwalijka dwulistna

292. Malus domestica Borkh. Jabłoń domowa

293. Malva alcea L. Ślaz zygmarek

294. Matricaria maritima subsp. inodora (L.) Dostál Maruna nadmorska bezwonna

295. Medicago falcata L. Lucerna sierpowata

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 296. Medicago lupulina L. Lucerna nerkowata

297. Medicago sativa L. s. str. Lucerna siewna

298. Medicago xvaria Martyn Lucerna pośrednia (L. piaskowa)

299. Melampyrum arvense L. Pszeniec różowy

300. Melampyrum pratense L. Pszeniec zwyczajny

301. Melandrium album (Mill.) Garcke Bniec biały

302. Melandrium noctiflorum (L.) Fr. Bniec dwudzielny

303. Melica nutans L. Perłówka zwisła (P. jednostronna)

304. Melilotus alba Medik. Nostrzyk biały

305. Melilotus officinalis (L.) Pall. Nostrzyk żółty

Miodownik melisowaty (M. 306. Melittis melissophyllum L. Ocz wielkokwiatowy) 307. Mentha arvensis L. Mięta polna

308. Mentha xverticillata L. Mięta okręgowa

309. Mercurialis perennis L. Szczyr trwały

310. Milium effusum L. Prosownica rozpierzchła

311. Moehringia trinervia (L.) Clairv. Możylinek trójnerwowy

312. Monotropa hypopitys L. s. str. Korzeniówka pospolita

313. Mycelis muralis (L.) Dumort. Sałatnik leśny

314. Myosotis arvensis (L.) Hill Niezapominajka polna

315. Neottia nidus-avis (L.) Rich. Gnieźnik leśny Ocz Literatura 316. Neslia paniculata (L.) Desv. Ożędka (Orzędka) groniasta NT

317. Nonea pulla (L.) DC. Zapłonka brunatna

318. Odontites serotina (Lam.) Rchb. s. str. Zagorzałek późny

319. Oenothera biennis L. s. str. Wiesiołek dwuletni

320. Onobrychis viciifolia Scop. Sparceta siewna

321. Ononis spinosa L. Wilżyna ciernista Ocz

322. Origanum vulgare L. Lebiodka pospolita

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 323. Orobanche alsatica Kirschl. Zaraza alzacka EN Ocz Literatura 324. Orobanche lutea Baumg. Zaraza czerwonawa VU NT Ocz Gruszynka (Gruszkówka, Gruszyczka, Ortylia, 325. Orthilia secunda (L.) House Ramiszja) jednostronna 326. Oxalis acetosella L. Szczawik zajęczy

327. Oxalis fontana Bunge Szczawik żółty

328. Padus avium Mill. Czeremcha zwyczajna

329. Padus serotina (Ehrh.) Borkh. Czeremcha amerykańska

330. Papaver rhoeas L. Mak polny

331. Papaver strigosum (Boenn.) Schur Mak przytulonowłosy Literatura

332. Paris quadrifolia L. Czworolist pospolity

333. Parthenocissus inserta (A. Kern.) Fritsch Winobluszcz zaroślowy

334. Pastinaca sativa L. s. str. Pasternak zwyczajny

335. Petrorhagia prolifera (L.) P. W. Ball & Heywood Goździcznik wycięty NT

336. Peucedanum cervaria (L.) Lapeyr. Gorysz siny

337. Peucedanum oreoselinum (L.) Moench Gorysz pagórkowy

338. Phleum phleoides (L.) H. Karst. Tymotka Boehmera

339. Phleum pratense L. Tymotka łąkowa (Brzanka pastewna)

340. Phyteuma spicatum L. Zerwa kłosowa

341. Picea abies (L.) H. Karst. Świerk pospolity

Goryczel jastrzębcowaty (G. 342. Picris hieracioides L. jastrzębcowy) 343. Pimpinella saxifraga L. Biedrzeniec mniejszy

344. Pinus sylvestris L. Sosna zwyczajna

345. Plantago lanceolata L. Babka lancetowata

346. Plantago major L. s. str. Babka zwyczajna

347. Plantago media L. Babka średnia

348. Platanthera bifolia (L.) Rich. Podkolan biały Ocz Literatura

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 349. Poa angustifolia L. Wiechlina (Wyklina) wąskolistna

350. Poa annua L. Wiechlina (Wyklina) roczna

351. Poa pratensis L. s. str. Wiechlina (Wyklina) łąkowa

352. Polygala comosa Schkuhr Krzyżownica czubata

353. Polygala vulgaris L. s. str. Krzyżownica zwyczajna (K. pospolita)

354. Polygonatum multiflorum (L.) All. Kokoryczka wielokwiatowa

355. Polygonatum odoratum (Mill.) Druce Kokoryczka wonna

356. Polygonum aviculare L. Rdest ptasi

357. Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium Rdest szczawiolistny typowy (R. kolankowy)

358. Polygonum persicaria L. Rdest plamisty

359. Polypodium vulgare L. Paprotka zwyczajna

360. Populus alba L. Topola biała (Białodrzew)

361. Populus balsamifera L. Topola balsamiczna

362. Populus nigra L. Topola czarna (T. nadwiślańska; Sokora)

363. Populus tremula L. Topola osika (Osika)

364. Potentilla alba L. Pięciornik biały

365. Potentilla anserina L. Pięciornik gęsi

366. Potentilla argentea L. s. str. Pięciornik srebrny

367. Potentilla erecta (L.) Raeusch. Pięciornik kurze ziele

368. Potentilla norvegica L. Pięciornik norweski NT

369. Potentilla reptans L. Pięciornik rozłogowy

370. Primula veris L. Pierwiosnek (Pierwiosnka) lekarski

371. Prunella grandiflora (L.) Scholler Głowienka wielkokwiatowa NT

372. Prunella vulgaris L. Głowienka pospolita

373. Prunus domestica L. Śliwa domowa

Prunus domestica subsp. insititia (L.) Bonnier & 374. Śliwa domowa lubaszka (Lubaszka) Layens 375. Prunus domestica subsp. syriaca (Borkh.) Janch. Śliwa domowa mirabelka (Mirabelka)

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 376. Prunus spinosa L. Śliwa tarnina (Tarnina)

377. Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Orlica pospolita

378. Pulmonaria obscura Dumort. Miodunka ćma

379. Pulsatilla pratensis (L.) Mill. Sasanka łąkowa NT VU Oś 380. Pyrus communis L. Grusza pospolita

381. Quercus petraea (Matt.) Liebl. Dąb bezszypułkowy

382. Quercus robur L. Dąb szypułkowy

383. Quercus rubra L. Dąb czerwony

384. Ranunculus acris L. s. str. Jaskier ostry

385. Ranunculus bulbosus L. Jaskier bulwkowy

386. Ranunculus repens L. Jaskier rozłogowy (J.rozesłany)

387. Raphanus raphanistrum L. Rzodkiew świrzepa

388. Reynoutria japonica Houtt. Rdestowiec (Rdest) ostrokończysty

389. Rhamnus cathartica L. Szakłak pospolity

390. Rhinanthus minor L. Szelężnik mniejszy

391. Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný Szelężnik większy

392. Ribes uva-crispa L. Porzeczka agrest (Agrest)

393. Robinia pseudoacacia L. Robinia (Grochodrzew) akacjowa (R. biała)

394. Rosa canina L. Róża dzika

395. Rosa dumalis Bechst. emend. Boulenger Róża sina

396. Rosa rubiginosa L. Róża rdzawa

397. Rosa rugosa Thunb. Róża pomarszczona

398. Rosa tomentosa Sm. Róża kutnerowata VU

399. Rubus caesius L. Jeżyna popielica

400. Rubus hirtus Waldst. & Kit. agg. Jeżyna gruczołowata

401. Rubus idaeus L. Malina właściwa

402. Rubus nessensis Hall Jeżyna wzniesiona

403. Rubus pedemontanus Pinkw. Jeżyna Bellardiego

100

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 404. Rubus plicatus Weihe & Nees Jeżyna fałdowana

405. Rudbeckia hirta L. Rudbekia owłosiona (R. ostra)

406. Rudbeckia laciniata L. Rudbekia (Rotacznica) naga (R. sieczna)

407. Rumex acetosa L. Szczaw zwyczajny

408. Rumex acetosella L. Szczaw polny

409. Rumex crispus L. Szczaw kędzierzawy

410. Rumex obtusifolius L. Szczaw tępolistny

411. Rumex thyrsiflorus Fingerh. Szczaw rozpierzchły

412. Sagina nodosa (L.) Fenzl Karmnik kolankowaty

413. Sagina procumbens L. Karmnik rozesłany

414. Salix caprea L. Wierzba iwa

415. Salix cinerea L. Wierzba szara (Łoza)

416. Salvia pratensis L. Szałwia łąkowa

417. Salvia verticillata L. Szałwia okręgowa

418. Sambucus ebulus L. Bez hebd (Dziki bez hebd)

419. Sambucus nigra L. Bez czarny (Dziki bez czarny)

420. Sanguisorba minor Scop. s. str. Krwiściąg mniejszy

421. Sanicula europaea L. Żankiel zwyczajny

422. Saponaria officinalis L. Mydlnica lekarska

423. Sarothamnus scoparius (L.) W. D. J. Koch Żarnowiec miotlasty

424. Scabiosa ochroleuca L. Driakiew żółtawa (D. żółta)

425. Scleranthus perennis L. Czerwiec trwały

426. Scorzonera humilis L. Wężymord niski

427. Scrophularia nodosa L. Trędownik bulwiasty

428. Sedum acre L. Rozchodnik ostry

429. Sedum maximum (L.) Hoffm. Rozchodnik wielki

430. Sedum sexangulare L. Rozchodnik sześciorzędowy

431. Selinum carvifolia (L.) L. Olszewnik kminkolistny

101

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 432. Senecio jacobaea L. Starzec Jakubek

433. Senecio vernalis Waldst. & Kit. Starzec wiosenny

434. Senecio vulgaris L. Starzec zwyczajny

435. Seseli annuum L. Żebrzyca roczna

436. Setaria viridis (L.) P. Beauv. Włośnica zielona

437. Sherardia arvensis L. Rolnica pospolita

438. Silene nutans L. Lepnica zwisła

439. Silene otites (L.) Wibel Lepnica wąskopłatowa (L. usznica)

440. Silene vulgaris (Moench) Garcke Lepnica rozdęta

441. Sinapis arvensis L. Gorczyca polna (Ognicha)

442. Sisymbrium loeselii L. Stulisz Loesela

443. Sisymbrium officinale L. Stulisz lekarski

444. Solidago canadensis L. Nawłoć kanadyjska

445. Solidago gigantea Aiton Nawłoć późna (N. olbrzymia)

446. Sonchus arvensis L. Mlecz polny

447. Sonchus asper (L.) Hill Mlecz kolczasty

448. Sonchus oleraceus L. Mlecz zwyczajny (M. warzywny)

449. Sorbus aucuparia L. emend. Hedl. Jarząb pospolity (J. zwyczajny)

450. Spergula arvensis L. Sporek polny

451. Stachys germanica L. Czyściec kosmaty VU Literatura

452. Stachys recta L. Czyściec prosty

453. Stellaria graminea L. Gwiazdnica trawiasta

454. Stellaria media (L.) Vill. Gwiazdnica pospolita

455. Stipa capillata L. Ostnica włosowata VU Oś

456. Symphoricarpos albus (L.) S. F. Blake Śnieguliczka biała (Ś. białojagodowa)

457. Syringa vulgaris L. Lilak pospolity

458. Tanacetum vulgare L. Wrotycz pospolity

459. Taraxacum officinale F. H. Wigg. Mniszek pospolity

102

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 460. Teucrium chamaedrys L. Ożanka właściwa VU NT

461. Thalictrum minus L. Rutewka mniejsza

462. Thesium linophyllon L. Leniec pospolity NT

463. Thlaspi arvense L. Tobołki polne

464. Thlaspi perfoliatum L. Tobołki przerosłe (T. przerosłolistne) NT NT Literatura

465. Thymus kosteleckyanus Opiz Macierzanka pannońska LC

466. Thymus marschallianus Willd. Macierzanka Marschalla

467. Thymus pulegioides L. Macierzanka zwyczajna

468. Thymus serpyllum L. emend. Fr. Macierzanka piaskowa

469. Tilia cordata Mill. Lipa drobnolistna

470. Torilis japonica (Houtt.) DC. Kłobuczka pospolita

471. Tragopogon orientalis L. Kozibród wschodni

472. Tragopogon pratensis L. s. str. Kozibród łąkowy

473. Trientalis europaea L. Siódmaczek leśny (S. europejski)

474. Trifolium alpestre L. Koniczyna dwukłosowa

475. Trifolium arvense L. Koniczyna polna

476. Trifolium campestre Schreb. Koniczyna różnoogonkowa

477. Trifolium dubium Sibth. Koniczyna drobnogłówkowa

478. Trifolium medium L. Koniczyna pogięta

479. Trifolium montanum L. Koniczyna pagórkowa

480. Trifolium pratense L. Koniczyna łąkowa

481. Trifolium repens L. Koniczyna biała (K. rozesłana)

482. Trifolium rubens L. Koniczyna długokłosowa VU VU 483. Tussilago farfara L. Podbiał pospolity

484. Ulmus minor Mill. emend. Richens Wiąz pospolity (W. polny)

485. Urtica dioica L. Pokrzywa zwyczajna

486. Vaccinium myrtillus L. Borówka czarna

487. Vaccinium vitis-idaea L. Borówka brusznica (B. czerwona)

103

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 488. Valeriana officinalis L. Kozłek lekarski

489. Valerianella dentata(L.) Pollich Roszpunka (Roszponka) ząbkowana NT

490. Verbascum lychnitis L. Dziewanna firletkowa

491. Verbascum nigrum L. Dziewanna pospolita

492. Verbascum thapsus L. Dziewanna drobnokwiatowa

493. Veronica arvensis L. Przetacznik polny

494. Veronica chamaedrys L. s. str. Przetacznik ożankowy

495. Veronica hederifolia L. s. str. Przetacznik bluszczykowy

496. Veronica officinalis L. Przetacznik leśny

497. Veronica persica Poir. Przetacznik perski

498. Veronica serpyllifolia L. Przetacznik macierzankowy

499. Veronica spicata L. Przetacznik kłosowy

500. Veronica triphyllos L. Przetacznik trójlistkowy

501. Veronica verna L. Przetacznik wiosenny

502. Viburnum opulus L. Kalina koralowa

503. Vicia angustifolia L. Wyka wąskolistna

504. Vicia cassubica L. Wyka kaszubska

505. Vicia cracca L. Wyka ptasia

506. Vicia grandiflora Scop. Wyka brudnożółta

507. Vicia hirsuta (L.) Gray Wyka drobnokwiatowa

508. Vicia pisiformis L. Wyka grochowata EN EN

509. Vicia sepium L. Wyka płotowa

510. Vicia sylvatica L. Wyka leśna

511. Vicia tetrasperma (L.) Schreb. Wyka czteronasienna

512. Vinca minor L. Barwinek pospolity

513. Vincetoxicum hirundinaria Medik. Ciemiężyk białokwiatowy

514. Viola arvensis Murray Fiołek polny

515. Viola hirta L. Fiołek kosmaty

104

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi

kraj

Status Status Status

region

prawny 516. Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau Fiołek leśny

517. Viola riviniana Rchb. Fiołek Rivina

518. Viscaria vulgaris Röhl. Smółka pospolita

Objaśnienia skrótów użytych w tabeli: Status prawny (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 poz. 1409): Ocz - ochrona częściowa, Oś – ochrona ścisła. Status kraj (stopnie zagrożenia w skali kraju wg Kaźmierczakowa i inni 2016): EN – zagrożony, NT - bliski zagrożenia, VU – narażony, DD - takson, którego stopień zagrożenia nie może być określony z powodu braku wystarczających informacji; Status region (stopnie zagrożenia w skali regionu Wyżyny Małopolskiej wg Bróż, Przemyski 2009): EN – zagrożony, LC – o niewielkim stopniu zagrożenia NT – bliski zagrożenia, VU – narażony.

105

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Załącznik nr 4. Lista gatunków zwierząt Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym W uwagach wskazano źródło danych o występowaniu gatunku (jeśli nie podano inaczej – stwierdzony podczas inwentaryzacji w 2019 r.; TBOP – Kartoteka Przyrodnicza Towarzystwa Badań i Ochrony Przyrody, spis cytowanych publikacji w tekście) oraz informacje o statusie lęgowym ptaków (N – gatunek nielęgowy, zalatujący na badany obszar w okresie lęgów i migracji, L – gatunek lęgowy w granicach badanego obszaru) Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi Owady Chrząszcze Bolboceratidae Gwardjan 1997, Byk et al. 1. Odonteus armiger (Scopoli, 1772) Bawolec R 2012 Cantharidae 2. Cantharis pellucida Fabricius, 1792 Omomiłek Carabidae 3. Abax parallelepipedus (Piller et Mitterpacher, 1783) Bosak czarny 4. Calathus fuscipes (Goeze, 1777) Pieszek zbożowiec 5. Calathus melanocephalus (Linnaeus, 1758) Pieszek czarnogłowy 6. Carabus cancellatus Illiger, 1798 Biegacz wręgaty TBOP 7. Carabus coriaceus Linnaeus, 1758 Biegacz skórzasty ch 8. Carabus hortensis Linnaeus, 1758 Biegacz ogrodowy 9. Carabus nemoralis Müller, 1764 Biegacz gajowy 10. Cicindela campestris Linnaeus, 1758 Trzyszcz polny 11. Cicindela hybrida Linnaeus, 1758 Trzyszcz piaskowy 12. Nebria brevicollis (Fabricius, 1792) Lesz truskawczak 13. Pterostichus melanarius (Illiger, 1798) Szykoń 14. Pterostichus niger (Schaller, 1783) Szykoń czarny Cerambycidae 15. Anaglyptus mysticus (Linnaeus, 1758) Cioch barwny TBOP 16. Clytus arietis (Linnaeus, 1758) Biegowiec osowaty TBOP

106

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 17. Dinoptera collaris (Linnaeus, 1758) Rozpylak topolowy 18. Paracorymbia maculicornis (De Geer 1775) Zmorsznik paskoczułki 19. Phytoecia pustulata (Schrank von Paula, 1776) Ziolarka krwawnikowa TBOP 20. Stenurella bifasciata (Müller, 1776) Strangalia przepasana 21. Stenurella melanura (Linnaeus, 1758) Strangalia czarniawa 22. Stictoleptura rubra (Linnaeus, 1758) Zmorsznik czerwony 23. Tetrops praeusta (Linnaeus, 1758) Lilipucik naśliwiec TBOP Chrysomelidae 24. Chrysolina carnifex (Fabricius, 1792) Bidas 2018 25. Chrysolina cerealis (Linnaeus, 1767) Złotka źdźbłowa 26. Chrysolina limbata (Fabricius, 1775) Bidas 2018; TBOP 27. Chrysolina reitteri (Weise, 1884) Bidas 2018 28. Clytra leaviuscula (Ratzeburg, 1837) Moszenica wierzbówka 29. Cryptocephalus androgynae Marseul, 1875 Bidas 2018 30. Cryptocephalus laetus Fabricius, 1792 Bidas 2018 31. Cryptocephalus punctiger Paykull, 1799 R Bidas 2018 32. Galeruca pomonae (Scopoli, 1763) Rozdestnica chabrówka 33. Galeruca tanaceti (Linnaeus, 1758) Rozdestnica wrotyczówka Coccinellidae 34. Adalia decempunctata (Linnaeus, 1758) Biedronka dziesięciokropka Curculionidae 35. Lixus albomarginatus Boheman, 1843 R TBOP 36. Phyllobius argentatus (Linnaeus, 1758) Naliściak srebrniak Dermestidae 37. Dermestes undulatus Brahm, 1790 Pacuk et al. 2014 Elateridae 38. Agrypnus murinus (Linnaeus, 1758) Podrzut myszaty

107

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 39. Cidnopus pilosus (Leske, 1785) Buchholz, Bidas 2007 40. Melanotus brunnipes (Germar, 1824) Czarnożynek TBOP 41. Selatosomus aeneus (Linnaeus, 1758) Ponęc lśniący TBOP 42. Selatosomus gravidus (Germar, 1843) Buchholz, Bidas 2007 Endomychidae 43. Lycoperdina succincta (Linnaeus, 1767) Bidas, Buchholz 2007 Geotrupidae 44. Anoplotrupes stercorosus (Scriba, 1791) Żuk leśny Kateretidae 45. Brachypterus urticae (Fabricius, 1792) Lasoń, Bidas 2010 Nitidulidae 46. Epuraea longula Erichson, 1845 R Lasoń, Bidas 2010 47. Meligethes solidus (Kugelann, 1794) R Lasoń, Bidas 2010 48. Nitidula rufipes (Linnaeus, 1767) Lasoń, Bidas 2010 Ochodaeidae 49. Ochodaeus chrysomeloides (Schrank von Paula, 1781) Wygonak zmierzchowy ch, CLZ: EN Bidas 2003; TBOP Oedemeridae 50. Chrysanthia geniculata Schmidt, 1846 Przyzłotka zmiennobarwna TBOP 51. Oedemera femorata (Scopoli, 1763) Zalęszczyca grubouda TBOP 52. Oedemera flavipes (Fabricius, 1792) zalęszczyca kózkowata TBOP Scarabaeidae 53. Aphodius foetidus (Herbst, 1783) R Bidas 1997 54. Aphodius porcus (Fabricius, 1792) R TBOP 55. Cetonia aurata (Linnaeus, 1761) Kruszczyca złotawka 56. Maladera holosericea (Scopoli, 1772) Ćmawiec TBOP 57. Oxythyrea funesta Poda, 1761 Łanocha pobrzęcz 58. Tropinota hirta (Poda, 1761) Kosmatek

108

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi Muchówki Bombyliidae 59. Villa hottentotta (Linnaeus, 1758) Słońcówka sówkówka Tachinidae 60. Tachina fera (Linnaeus 1761) Rączyca rdzawa Pluskwiaki Alydidae 61. Alydus calcaratus (Linnaeus, 1758) Smyczyk mrówkownik Aphrophoridae 62. Aphrophora alni (Fallén, 1805) Pienik olchowiec Aradidae 63. Aradus depressus (Fabricius, 1794) Korowiec płaski TBOP Cercopidae 64. Cercopis sanguinolenta (Scopoli, 1763) Krasanka przepaskówka Coreidae 65. Ceraleptus gracilicornis (Herrich-Schäffer, 1835) Wtyk haczykowiec R TBOP 66. Ceraleptus lividus Stein, 1858 Wtyk kudłorożek TBOP 67. Coreus marginatus (Linnaeus, 1758) Wtyk straszyk 68. Coriomeris denticulatus (Scopoli, 1763) Wtyk drobnokolec R TBOP 69. Gonocerus juniperus Herrich-Schaeffer, 1839 Wtyk jałowcowiec R TBOP 70. Syromastus rhombeus (Linnaeus, 1767) Wtyk łąkowy TBOP Dictyopharinae 71. Dictyophara europaea (Linnaeus, 1767) Sietnica europejska R Lygeidae 72. Lygaeus equestris (Linnaeus, 1758) Zwiniec rycerzyk Membracidae 73. Centrotus cornutus (Linnaeus, 1758) Zgarb rogaty

109

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 74. Stictocephala bisonia Kopp et Yonke, 1977 Kolcoróg bizoniak obcy Miridae 75. Capsodes gothicus (Linnaeus, 1758) Ogładzik buraczak 76. Closterotomus biclavatus (Herrich-Schäffer, 1835) Ładzik byliniak TBOP 77. Deraeocoris ruber (Linnaeus, 1758) Błyszczek elegancik TBOP 78. Leptopterna dolabrata (Linnaeus, 1758) Ścięga łąkowa TBOP 79. Lygus pratensis (Linnaeus, 1758) Zmienik ziemniaczek TBOP Pentatomidae 80. Aelia acuminata (Linnaeus, 1758) Lednica zbożowa 81. Carpocoris fuscispinius (Boheman, 1850) Borczyniec owocowy 82. Carpocoris purpureipennis (De Geer, 1773) Borczyniec południowy 83. Chlorochroa juniperina (Linnaeus, 1758) Selednica jałowcowa R TBOP 84. Dolycoris baccarum (Linnaeus, 1758) Plusknia jagodziak 85. Eurydema oleracea (Linnaeus, 1758) Warzywnica kapustna TBOP 86. Eysarcoris aeneus (Scopoli, 1763) Tłustosz zielarz 87. Graphosoma lineatum (Linnaeus, 1758) Strojnica baldaszkówka 88. Jalla dumosa (Linnaeus, 1758) Pojawica R 89. Palomena prasina (Linnaeus, 1761) Odorek zieleniak 90. Peribalus strictus (Fabricius, 1803) Pierścienica krasnoroga Plataspidae 91. Coptosoma scutellatum (Geoffroy in Fourcroy, 1785) Pawęża ziołówka TBOP Reduviidae 92. Rhynocoris iracundus Poda, 1761 Srogoń baldaszkowiec Rhyparochromidae 93. Eremocoris plebejus (Fallén, 1807) Opuszczel brunatniak Scutelleridae 94. Eurygaster maura (Linnaeus, 1758) Żółwinek zbożowy TBOP

110

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi Błonkoskrzydłe Apidae 95. Apis mellifera Linnaeus, 1758 Pszczoła miodna 96. Bombus hortorum Linnaeus, 1761 Trzmiel ogrodowy ch Bąk 2006 97. Bombus hypnorum Linnaeus, 1758 Trzmiel parkowy ch Bąk 2006 98. Bombus lapidarius Linnaeus, 1758 Trzmiel kamiennik ch Bąk 2006 99. Bombus lucorum (Linnaeus, 1761) Trzmiel gajowy ch Bąk 2006 100. Bombus muscorum Linnaeus, 1758 Trzmiel żółty ch Bąk 2006 101. Bombus pascuorum (Scopoli, 1763) Trzmiel rudy ch Bąk 2006 102. Bombus pratorum Linnaeus, 1761 Trzmiel leśny ch Bąk 2006 103. Bombus ruderarius (Müller, 1776) Trzmiel rudonogi ch Bąk 2006 104. Bombus ruderatus (Fabricius, 1775) Trzmiel ciemnopasy ch, CLZ: VU Bąk 2006 105. Bombus sylvarum Linnaeus, 1761 Trzmiel rudoszary ch Bąk 2006 106. Bombus terrestris (Linnaeus, 1758) Trzmiel ziemny ch Bąk 2006 107. Bombus (Psithyrus) bohemicus (Seidl, 1837) Trzmielec gajowy Bąk 2006 108. Bombus (Psithyrus) campestris (Panzer, 1801) Trzmielec żółty Bąk 2006 109. Bombus (Psithyrus) rupestris (Fabricius, 1793) Trzmielec czarny Bąk 2006 110. Bombus (Psithyrus) sylvestris Le Peletier, 1833 Trzmielec leśny R Bąk 2006 Mutillidae 111. Mutilla marginata Baer, 1848 Żronka białonoga Motyle Erebidae 112. Diacrisia sannio (Linnaeus, 1758) Niedźwiedziówka jastrzębica 113. Euclidia glyphica (Linnaeus, 1758) Wygłoba koniczynówka 114. Phragmatobia fuliginosa (Linnaeus, 1758) Sadzanka rumienica 115. Rhyparia purpurata (Linnaeus, 1758) Niedźwiedziówka purpurka R TBOP 116. Spiris striata (Linnaeus, 1758) Pstrokówka kreskówka TBOP

111

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 117. Tyria jacobaeae (Linnaeus 1758) Proporzyca marzymłódka Geometridae 118. Archiearis parthenias (Linnaeus, 1761) Bęsica kwietniówka TBOP 119. Bupalus piniaria (Linnaeus, 1758) Poproch cetyniak TBOP 120. Chiasmia clathrata (Linneaus 1758) Witalnik naostrzak 121. Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Poproch pylinkowiak 122. Lythria cruentaria (Hufnagel, 1767) Sudamek szczawiak 123. Scopula ornata (Scopoli, 1763) Wątlak nadobny TBOP 124. Scotopteryx chenopodiata (Linnaeus, 1758) Paśnik komosiak Hesperiidae 125. Erynnis tages (Linnaeus, 1758) Powszelatek brunatek 126. Ochlodes sylvanus (Esper, 1777) Karłątek kniejnik 127. Pyrgus malvae (Linnaeus, 1758) Powszelatek malwowiec 128. Thymelicus lineola (Ochsenheimer, 1808) Karłątek ryska Lasiocampidae 129. Macrothylacia rubi (Linnaeus, 1758) Barczatka malinówka Lycaenidae 130. Aricia agestis (Denis & Schiffermüller, 1775) Modraszek agestis TBOP 131. Callophrys rubi (Linnaeus, 1758) Zieleńczyk ostrężyniec 132. Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) Modraszek wieszczek 133. Cupido argiades (Pallas, 1771) Modraszek argiades 134. Cupido minimus (Fuessly, 1775) Modraszek malczyk TBOP 135. Lycaena alciphron (Rottemburg, 1775) Czerwończyk zamgleniec CH, II DS, CKZ: LR, 136. Lycaena dispar (Haworth 1803) Czerwończyk nieparek CLZ: LC 137. Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) Czerwończyk żarek 138. Lycaena tityrus (Poda, 1761) Czerwończyk uroczek

112

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 139. Lycaena virgaureae (Linnaeus, 1761) Czerwończyk dukacik 140. Plebejus argus (Linnaeus, 1758) Modraszek argus 141. Plebejus argyrognomon (Bergsträsser, 1779) Modraszek srebrnoplamek 142. Polyommatus coridon (Poda, 1761) Modraszek korydon 143. Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775) Modraszek ikar 144. Satyrium acaciae (Fabricius, 1787) Ogończyk akacjowiec CLZ: NT 145. Satyrium ilicis (Esper, 1779) Ogończyk ostrokrzewowiec TBOP 146. Satyrium spini (Denis & Schiffermüller, 1775) Ogończyk tarninowiec TBOP Noctuidae 147. Emmelia trabealis (Scopoli 1763) Polnica szachowniczka Nymphalidae 148. Aglais io (Linnaeus, 1758) Rusałka pawik 149. Aglais urticae (Linnaeus, 1758) Rusałka pokrzywnik 150. Apatura ilia (Denis & Schiffermüller, 1775) Mieniak strużnik CLZ: LC 151. Aphantopus hyperantus (Linnaeus, 1758) Przestrojnik trawnik 152. Araschnia levana (Linnaeus, 1758) Rusałka kratkowiec 153. Argynnis paphia (Linnaeus, 1758) Dostojka malinowiec 154. Boloria dia (Linnaeus, 1767) Dostojka dia 155. Boloria selene (Denis & Schiffermüller, 1775) Dostojka selene TBOP 156. Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) Strzępotek perełkowiec 157. Coenonympha glycerion (Borkhausen, 1788) Strzępotek glycerion TBOP 158. Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758) Strzępotek ruczajnik 159. Erebia medusa (Denis & Schiffermüller, 1775) Górówka meduza TBOP 160. Hyponephele lycaon (Rottemburg 1775) Przestrojnik likaon 161. Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) Dostojka latonia 162. Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) Osadnik megera 163. Limenitis camilla (Linnaeus, 1764) Pokłonnik kamilla

113

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 164. Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) Przestrojnik jurtina 165. Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) Polowiec szachownica 166. Melitaea athalia (Rottemburg, 1775) Przeplatka atalia 167. Melitaea cinxia (Linnaeus, 1758) Przeplatka cinksia TBOP 168. Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) Osadnik egeria 169. Polygonia c-album (Linnaeus, 1758) Rusałka ceik 170. Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) Rusałka admirał 171. Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) Rusałka osetnik Papilionidae 172. Papilio machaon Linnaeus, 1758 Paź królowej CLZ: LC 173. Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) Paź żeglarz ch, CKZ: VU, CLZ: VU Pieridae 174. Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) Zorzynek rzeżuchowiec 175. Colias hyale (Linnaeus, 1758) Szlaczkoń siarecznik 176. Gonepteryx rhamni (Linnaeus, 1758) Latolistek cytrynek 177. Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758) Wietek gorczycznik TBOP 178. Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) Bielinek kapustnik 179. Pieris napi (Linnaeus, 1758) Bielinek bytomkowiec 180. Pieris rapae (Linnaeus, 1758) Bielinek rzepnik Sphingidae 181. Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758) Fruczak gołąbek Zygaenidae 182. Adscita statices (Linnaeus, 1758) Lśniak zieleniak TBOP 183. Zygaena filipendulae (Linnaeus, 1758) Kraśnik sześcioplamek 184. Zygaena minos (Denis & Schiffermüller, 1775) Kraśnik biedrzeniowiec R TBOP 185. Zygaena loti (Denis & Schiffermüller, 1775) Kraśnik rogalik 186. Zygaena trifolii (Esper, 1783) Kraśnik pięcioplamek CLZ: VU

114

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi Ważki Aeshnidae 187. Anax parthenope (Selys, 1839) Husarz ciemny Calopterygidae 188. Calopteryx virgo (Linnaeus, 1758) Świtezianka dziewica Gomphidae 189. Gomphus vulgatissimus (Linnaeus, 1758) Gadziogłówka pospolita Modliszki Mantidae 190. Mantis religiosa (Linnaeus, 1758) Modliszka zwyczajna CH, CKZ: EN, CLZ: CR Prostoskrzydłe Acrididae 191. Chorthippus biguttulus (Linnaeus, 1758) Konik pospolity 192. Chorthippus brunneus (Thunberg, 1815) Konik brunatny 193. Chorthippus dorsatus (Zetterstedt, 1821) Konik osiodłany TBOP 194. Euthystira brachyptera (Ocskay, 1826) Złotawiec krótkoskrzydły TBOP 195. Oedipoda caerulescens (Linnaeus, 1758) Siwoszek niebieski CLZ: NT 196. Omocestus haemorrhoidalis (Charpentier, 1825) Skoczek szary TBOP 197. Pseudochorthippus parallelus (Zetterstedt, 1821) Konik łąkowy Gryllidae 198. Gryllus campestris Linnaeus, 1758 Świerszcz polny CLZ: NT 199. Oecanthus pellucens (Scopoli, 1763) Nakwietnik trębacz CLZ: EX Tettigoniidae 200. Decticus verrucivorus (Linnaeus, 1758) Łatczyn brodawnik 201. Ephippiger ephippiger (Fiebig, 1784) Siodlarka stepowa CLZ: VU 202. Metrioptera bicolor (Philippi, 1830) Podłatczyn dwubarwny 203. Leptophyes albovittata (Kollar, 1833) Wątlik charłaj TBOP

115

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 204. Phaneroptera falcata (Poda, 1761) Długoskrzydlak sierposz CLZ: NT 205. Pholidoptera griseoaptera (De Geer, 1773) Podkrzewin szary 206. Roeseliana roeselii (Hagenbach, 1822) Podłatczyn łąkowy 207. Tettigonia cantans (Fuessly, 1775) Pasikonik śpiewający 208. Tettigonia viridissima (Linnaeus, 1758) Pasikonik zielony Pajęczaki Araneidae 209. Argiope bruennichi (Scopoli, 1772) Tygrzyk paskowany Salticidae 210. Aelurillus v-insignitus (Clerck, 1758) Dryguś zmienny TBOP 211. Evarcha arcuata (Clerck, 1757) Pyrgun nazielny TBOP 212. Phlegra fasciata (Hahn, 1826) R TBOP 213. Salticus scenicus (Clerck, 1757) Skakun arlekinowy TBOP Mięczaki Arionidae Arion rufus (Linnaeus, 1758) / A. lusitanicus Mabille, 214. Ślinik wielki/luzytański obcy 1868 Cochlicopidae 215. Cochlicopa lubrica (Müller, 1774) Błyszczotka połyskliwa Euconulidae 216. Euconulus fulvus (Müller, 1774) Stożeczek drobny Gastrodontidae 217. Zonitoides nitidus (Müller, 1774) Szklarka obłystek Helicidae 218. Cepaea nemoralis (Linnaeus, 1758) Wstężyk gajowy 219. Cepaea vindobonensis (Pfeiffer, 1828) Wstężyk austriacki 220. Helix lutescens Rossmässler, 1837 Ślimak żółtawy ch, CKZ: LR, CLZ: NT

116

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 221. Helix pomatia Linnaeus, 1758 Ślimak winniczek ch Hygromiidae Monacha claustralis (Rossmässler, 1834) / Monacha 222. Ślimak kartuzek obcy cartusiana (Müller, 1774) 223. Trochulus hispidus (Linnaeus, 1758) Ślimak kosmaty 224. Xerolenta obvia (Menke, 1828) Ślimak przydrożny obcy Limacidae 225. Limax cireneoniger Wolf, 1803 Pomrów czarniawy 226. Limax maximus Linnaeus, 1758 Pomrów wielki obcy Punctidae 227. Punctum pygmaeum (Draparnaud, 1801) Krążałek drobny Valloniidae 228. Vallonia excentrica Sterki, 1893 Ślimaczek owalny Vitrinidae 229. Vitrina pellucida (O. F. Müller, 1774) Przeźrotka szklista Zonitidae 230. Nesovitrea hammonis (Ström, 1765) Szklarka żeberkowana Płazy Bufonidae 231. Bufo bufo (Linnaeus, 1758) Ropucha szara ch 232. Bufotes viridis (Laurenti, 1768) Ropucha zielona CH, Zał. IV DS Ichniowska-Korpula 2005 233. Epidalea calamita (Laurenti, 1768) Ropucha paskówka CH, Zał. IV DS Ichniowska-Korpula 2005 234. Pelobates fuscus (Laurenti, 1768) Grzebiuszka ziemna CH, Zał. IV DS Ichniowska-Korpula 2005 Ranidae 235. Rana arvalis Nilsson, 1842 Żaba moczarowa ch, Zał. IV DS Ichniowska-Korpula 2005 236. Rana temporaria Linnaeus, 1758 Żaba trawna ch Ichniowska-Korpula 2005 Gady

117

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi Anguidae 237. Anguis fragilis Linnaeus, 1758 Padalec zwyczajny ch TBOP Colubridae 238. Natrix natrix (Linnaeus, 1758) Zaskroniec zwyczajny ch Ichniowska-Korpula 2005 Lacertidae 239. Lacerta agilis Linnaeus, 1758 Jaszczurka zwinka ch, Zał. IV DS Viperidae 240. Vipera berus (Linnaeus, 1758) Żmija zygzakowata ch Ichniowska-Korpula 2005 Ptaki Accipitridae 241. Accipiter nisus (Linnaeus, 1758) Krogulec CH N 242. Buteo buteo (Linnaeus, 1758) Myszołów zwyczajny CH N Acrocephalidae 243. Acrocephalus palustris (Bechstein, 1798) Łozówka CH L 244. Hippolais icterina (Vieillot, 1817) Zaganiacz CH L Aegithalidae 245. Aegithalos caudatus (Linnaeus, 1758) Raniuszek CH L Alaudidae 246. Alauda arvensis Linnaeus, 1758 Skowronek CH L 247. Lullula arborea (Linnaeus, 1758) Lerka CH, Zał. I DP L Apodidae 248. Apus apus (Linnaeus, 1758) Jerzyk CH N Columbidae 249. Columba palumbus Linnaeus, 1758 Grzywacz Ł L 250. Streptopelia decaocto (Frivaldszky, 1838) Sierpówka CH N Certhiidae 251. Certhia brachydactyla Brehm, 1820 Pełzacz ogrodowy L N

118

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi Corvidae 252. Corvus corax Linnaeus, 1758 Kruk ch N 253. Corvus frugilegus Linnaeus, 1758 Gawron CH N 254. Corvus monedula Linnaeus, 1758 Kawka CH N 255. Garrulus glandarius (Linnaeus, 1758) Sójka CH L 256. Pica pica (Linneaus, 1758) Sroka ch L Cuculidae 257. Cuculus canorus Linnaeus, 1758 Kukułka CH L Falconidae 258. Falco tinnunculus (Linnaeus, 1758) Pustułka CH N Emberizidae 259. Emberiza calandra Linnaeus, 1758 Potrzeszcz CH L 260. Emberiza citrinella Linnaeus, 1758 Trznadel CH L Fringillidae 261. Chloris chloris (Linnaeus, 1758) Dzwoniec CH N 262. Coccothraustes coccothraustes (Linnaeus, 1758) Grubodziób CH N 263. Fringilla coelebs Linnaeus, 1758 Zięba CH L 264. Loxia curvirostra Linnaeus, 1758 Krzyżodziób świerkowy CH N Hirundinidae 265. Delichon urbica (Linnaeus, 1758) Oknówka CH N 266. Hirundo rustica Linnaeus, 1758 Dymówka CH N Laniidae 267. Lanius collurio Linneaus, 1758 Gąsiorek CH, Zał. I DP L 268. Lanius excubitor Linnaeus, 1758 Srokosz CH L Locustellidae 269. Locustella naevia (Boddaert, 1783) Świerszczak CH L Motacillidae

119

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 270. Anthus trivialis (Linnaeus, 1758) Świergotek drzewny CH L 271. Motacilla alba Linnaeus, 1758 Pliszka siwa CH N Muscicapidae 272. Erithacus rubecula (Linnaeus, 1758) Rudzik CH L 273. Ficedula hypoleuca (Pallas, 1764) Muchołówka żałobna CH L 274. Luscinia luscinia (Linnaeus, 1758) Słowik szary CH L 275. Muscicapa striata (Pallas, 1764) Muchołówka szara CH L 276. Phoenicurus ochruros (Gmelin, 1774) Kopciuszek CH L 277. Phoenicurus phoenicurus (Linnaeus, 1758) Pleszka CH L 278. Saxicola rubetra (Linnaeus, 1758) Pokląskwa CH N Oriolidae 279. Oriolus oriolus (Linnaeus, 1758) Wilga CH L Paridae 280. Cyanistes caeruleus (Linnaeus, 1758) Modraszka CH L 281. Lophophanes cristatus (Linnaeus, 1758) Czubatka CH L 282. Parus major Linnaeus, 1758 Bogatka CH L 283. Periparus ater (Linnaeus, 1758) Sosnówka CH N 284. Poecile montanus (Conrad, 1827) Czarnogłówka CH L Passeridae 285. Passer domesticus (Linnaeus, 1758) Wróbel CH L 286. Passer montanus (Linnaeus, 1758) Mazurek CH L Phasianidae 287. Coturnix coturnix (Linnaeus, 1758) Przepiórka CH, CLZ: DD L 288. Phasianus colchicus Linnaeus, 1758 Bażant Ł L Phylloscopidae 289. Phylloscopus collybita (Vieillot, 1817) Pierwiosnek CH L 290. Phylloscopus sibilatrix (Bechstein, 1793) Świstunka leśna CH L

120

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 291. Phylloscopus trochilus (Linnaeus, 1758) Piecuszek CH L Picidae 292. Dendrocopos major (Linnaeus, 1758) Dzięcioł duży CH N 293. Dryocopus martius (Linnaeus, 1758) Dzięcioł czarny CH, Zał. I DP N 294. Jynx torquilla Linnaeus, 1758 Krętogłów CH L 295. Picus viridis Linnaeus, 1758 Dzięcioł zielony CH N Sittidae 296. Sitta europaea Linnaeus, 1758 Kowalik CH N Strigidae 297. Strix aluco (Linnaeus, 1758) Puszczyk CH N Sturnidae 298. Sturnus vulgaris Linnaeus, 1758 Szpak CH L Sylviidae 299. Sylvia atricapilla (Linnaeus, 1758) Kapturka CH L 300. Sylvia communis (Latham, 1787) Cierniówka CH L 301. Sylvia curruca (Linnaeus, 1758) Piegża CH L 302. Sylvia nisoria (Bechstein, 1792) Jarzębatka CH, Zał. I DP L Turdidae 303. Turdus merula Linnaeus, 1758 Kos CH L 304. Turdus philomelos Brehm, 1831 Śpiewak CH L 305. Turdus pilaris Linnaeus, 1758 Kwiczoł CH N 306. Turdus viscivorus Linnaeus, 1758 Paszkot CH N Ssaki Canidae 307. Vulpes vulpes (Linnaeus, 1758) Lis rudy Ł Cervidae 308. Alces alces (Linnaeus, 1758) Łoś Ł TBOP

121

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 309. Capreolus capreolus (Linnaeus, 1758) Sarna europejska Ł Cricetidae 310. Microtus arvalis (Pallas, 1779) Nornik zwyczajny 311. Myodes glareolus (Schreber, 1780) Nornica ruda Erinaceidae 312. Erinaceus roumanicus Barrett-Hamilton, 1900 Jeż wschodni ch Leporidae 313. Lepus europaeus Pallas, 1778 Zając szarak Ł 314. Oryctolagus cuniculus (Linnaeus, 1758) Królik europejski Ł, obcy Wypiórkiewicz 2005 Muridae 315. Apodemus agrarius (Pallas, 1771) Myszarka polna 316. Apodemus flavicollis (Melchior, 1834) Myszarka leśna 317. Apodemus sylvaticus Linnaeus, 1758 Myszarka zaroślowa ch Wypiórkiewicz 2005 318. Mus musculus Linnaeus, 1758 Mysz domowa 319. Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769) Szczur wędrowny obcy Mustelidae 320. Martes foina (Erxleben, 1777) Kuna domowa Ł 321. Martes martes (Linnaeus, 1758) Kuna leśna Ł 322. Mustela nivalis Linnaeus, 1766 Łasica ch TBOP Sciuridae 323. Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758 Wiewiórka pospolita ch Soricidae 324. Crocidura suaveolens (Pallas 1811) Zębiełek karliczek ch 325. Sorex araneus Linnaeus, 1758 Ryjówka aksamitna ch Wypiórkiewicz 2005 Talpidae 326. Talpa europaea Linnaeus, 1758 Kret europejski ch Vespertilionidae

122

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa polska Status Uwagi 327. Nyctalus noctula (Schreber, 1774) Borowiec wielki CH, Zał. IV DS 328. Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) Karlik malutki CH, Zał. IV DS Wypiórkiewicz 2005 Objaśnienia skrótów użytych w tabeli: Status gatunku: CH – objęty ścisłą ochroną gatunkową ch – objęty częściową ochroną gatunkową Ł – gatunek łowny Zał. II / IV DS – ujęty w Załączniku II i/lub IV Dyrektywy Siedliskowej Zał. I DP – ujęty w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej CKZ – ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: EN - gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone wyginięciem, VU - gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięciem, LR - gatunki niższego ryzyka, ale niewykazujące wyraźnego regresu populacyjnego CLZ – ujęty na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce: EX – gatunki wymarłe, CR – gatunki krytycznie zagrożone, EN – gatunki silnie zagrożone, VU – umiarkowanie zagrożone, NT – niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia, LC – niższego ryzyka – najmniejszej troski, DD – o statusie słabo rozpoznanym i zagrożeniu stwierdzonym, ale bliżej nieokreślonym R – gatunek rzadki w kraju obcy – gatunek obcy, inwazyjny lub potencjalnie inwazyjny

123

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

124

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Załącznik nr 5. Dokumentacja fotograficzna

Fot. 37. Fragment kamieniołomu z lotu ptaka

Fot. 38. Widok na sąsiedni klasztor na Karczówce, fot. A. Przemyski

125

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 39. Murawy kserotermiczne, fot. A. Przemyski

Fot. 40. Sosna zwyczajna Pinus sylvestris na murawie kserotermicznej, fot. A. Chmaruk

126

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 41. Ulica Grabinów w Kielcach (zasoby Urzędu Miasta)

Fot. 42. Ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe (zasoby Urzędu Miasta)

127

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 43. Jedno ze stanowisk ścieżki geologiczno-kruszcowo-górniczej (zasoby Urzędu Miasta)

Fot. 44. Widok z Dalni na okoliczne pasmo górskie (zasoby Urzędu Miasta)

128

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 45. Oznakowanie ścieżki geologiczno-kruszcowo-górniczej (zasoby Urzędu Miasta)

Fot. 46. Tablica tzw. urzędowa Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia (zasoby Urzędu Miasta)

129

Inwentaryzacja przyrodnicza Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia wraz z terenem przyległym

Fot. 47. Tablica informacyjna Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina-Dalnia (zasoby Urzędu Miasta)

130