Publikacja towarzyszy wystawie zorganizowanej przez Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia w Gdańsku w ramach cyklu Art & Science Meeting w dniach 15 maja–24 czerwca 2012 This publication accompanies the exhibition organised by the Laznia Centre for Contemporary Art in Gdańsk as part of the Art & Science Meeting series 15 May–24 June 2012

WONDERFUL LIFE

Laurent Mignonneau & Christa Sommerer

Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia Laznia Centre for Contemporary Art 15 maja–24 czerwca 2012 15 May–24 June 2012

producent wystawy: Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia – Gdańsk exhibition produced by: Laznia Centre for Contemporary Art – Gdańsk

kurator | curator prof. dr hab. Ryszard W. Kluszczyński 5 6SLVWUHĂFL Contents

Ryszard W. Kluszczyński Wprowadzenie | Introduction 6 |

Erkki Huhtamo Sztuka interaktywnej integracji | The Art of Interactive Integration 11 |

Maciej Ożóg Życie w postbiologicznym świecie. Metodologia i praxis sztucznego życia w twórczości Christy Sommerer i Laurenta Mignonneau | Life in a Post-biological World. The Methodology and Praxis of Artificial Life in the Works of Christa Sommerer and Laurent Mignonneau 24 |

Piotr Zawojski Interfejs – sztuka interfejsu – „Interface Culture” | Interface – the Art of Interface – ‘Interface Culture’ 58 |

Ryszard W. Kluszczyński Od sztuki ekosystemów do refleksji krytycznej. Wstęp do analizy twórczości Christy Sommerer i Laurenta Mignonneau | From Artificial Ecosystems to Critical Reflection. An Introduction to the Analysis of the Work of Christa Sommerer and Laurent Mignonneau 92 |

Oliver Grau Środowiska żyjące – działanie w przestrzeniach wiedzy | Living Habitats – Acting in Spaces of Knowledge 112 |

Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Wonderful Life interaktywna sztuka Sommerer & Mignonneau | Wonderful Life Interactive Art by Sommerer & Mignonneau 134 |

Spis ilustracji | List of Illustrations 164 | Wprowadzenie ,QWURGXFWLRQ

5\V]DUG:.OXV]F]\ñVNL 7

Christa Sommerer i Laurent Mignonneau Christa Sommerer and Laurent Mignon- od dwudziestu lat tworzą wspólnie dzieła neau have been creating interactive sztuki interaktywnej – instalacje, obiekty works of art together for twenty years i environments – które stanowią jeden now – installations, objects and environ- z najbardziej istotnych nurtów współ- ments – constituting one of the most czesnej sztuki nowych mediów. Ich prace, important strands of contemporaty new z jednej strony, charakteryzuje niezwykła media art. Their work, on the one hand, is inwencja i wynalazczość w kształtowaniu characterised by extraordinary invention artystycznych interfejsów i strategii inter- and innovation in shaping artistic inter- aktywnego doświadczenia oraz wyjątkowa faces and strategies for an interactive spektakularność, o skali rzadko spotykanej experience, combined with a gift for the w polu sztuki awangardowej, do którego spectacular on a scale rarely encountered należy tych artystów przypisać. Z drugiej in the field of avant-garde art, in which strony natomiast, znamionuje ją systema- these artists must be included. Yet, on tyczne podejmowanie i wnikliwe rozważa- the other hand, it is distinguished by sys- nie problemów mieszczących się w polu tematic action and penetrating considera- badawczej refleksji nad życiem i jego obec- tions of problems in the field of reflecting nymi transformacjami. on life and its current transformations.

Szczególnie ważną rolę odgrywają A particularly important role in Mignon- w twórczości Mignonneau i Sommerer neau and Sommerer’s art is played by konstruowane przez nich cyfrowe środo- the digital environments they construct, wiska, w ramach których są uruchamia- in which various, multifaceted communi- ne zróżnicowane i wielopłaszczyznowe cative processes are set in motion. The procesy komunikacyjne. Artyści nie tylko artists do not only initiate and program inicjują i programują interaktywne prak- these interactive practices, which devel- tyki, które rozwijają się na poziomie celo- op on the level of deliberate, conscious wych, świadomie podejmowanych przez actions made by the recipients. They also odbiorców działań. Uruchamiają oni rów- set in motion an interactive communica- nież interaktywne procesy komunikacyj- tive process between the environments ne między owymi środowiskami-dziełami of the artworks and their viewers, pro- sztuki a ich odbiorcami, procesy, które cesses which, in the latter, engage the angażują po stronie tych ostatnich na- natural, physical and mental processes turalne, psychofizjologiczne procesy cha- which characterise them as living entities. rakteryzujące ich jako żywe istoty. Orga- Their organic properties, such as the mag- niczne właściwości, takie jak parametry netic field generated by their bodies, or pola elektrycznego generowanego przez the rhythm of their beating heart, become ich ciała czy też rytm pracy serca, sta- components, or aspects, of these inter- ją się tu składnikami bądź aspektami in- faces, as a result of which the interaction terfejsów, za sprawą których rozwija się develops. The bi-level interaction that interakcja. Kształtowana w ten sposób develops in this manner similarly engages 8 dwupoziomowa interakcja podobnie an- the viewers – it makes them the subjects gażuje odbiorców – czyni ich podmiotami of consciously taken actions and at the świadomie podejmowanych czynności same time the objects of processes that a zarazem przedmiotami ogarniających ich encompass them and implicate them in i włączających w szerszy kontekst proce- a wider context. The works themselves, sów. Same dzieła natomiast przybierają though, take the form of artificial ecosys- postać sztucznych ekosystemów, w któ- tems, which being immersed in leads the rych zanurzenie prowadzi odbiorców-in- interactors/viewers – participants in the teraktorów, uczestników generowanych events generated by these environments, przez te środowiska wydarzeń, w stronę to experiencing them both in a sensual- zarówno sensualno-doświadczeniowego, experiential manner and reflexively. Both jak i refleksyjnego ich doznawania. Oba these aspects of experience – Dionysian te wymiary doświadczenia – dionizyjski and Apollonian – become intertwined, in i apolliński – splatają się ze sobą, współ- this way designating the most character- wyznaczając w ten sposób najbardziej istic feature of experiencing the works of charakterystyczną właściwość doświad- Sommerer and Mignonneau. czenia dzieł Sommerer i Mignonneau. This hybrid, multifaceted nature needs Hybrydyczną wielowymiarowość na- to be regarded as the dominant attribute leży uznać za dominujący atrybut twór- of Mignonneau and Sommerer’s creativity. czości Mignonneau i Sommerer. Jest ona It forms part of the field of art utilizing częścią obszaru sztuki nowych mediów new digital media, and at the same time, cyfrowych a zarazem ważnym składni- is an important element in artistic practic- kiem praktyk artystycznych, które skupia- es that focus on developing the relations ją się na rozwijaniu relacji między sztuką between art and science, in shaping the i nauką, na kształtowaniu paradygmatu paradigm defined as artistic research. It określanego mianem badań artystycz- is a sphere of creative activities aimed at nych (artistic research). Jest sferą twór- creating artefacts, as well as an area of czych działań zmierzających do wytwo- research into the issue of artificial life. It rzenia artefaktów, jak również dziedziną proposes interactive artistic experiences badań nad problematyką sztucznego ży- and also invites us to reflect on the direc- cia. Proponuje interaktywne doświadcze- tion of the transformations in life, as well nia artystyczne, a jednocześnie zaprasza as on the future of the human race and its do refleksji nad kierunkami transforma- evolving place in the biosphere. It opens cji życia oraz nad przyszłością rodzaju up a kind of futurological perspective, and ludzkiego i jego ewoluującym miejscem at the same time, provokes archaeologi- w kontekście biosfery. Otwiera swoiście cal reflections on the instruments of the futurologiczne perspektywy, a zarazem media. It offers an aesthetic experience, prowokuje archeologiczną refleksję nad through which it persuades us to reflect instrumentami medialnymi. Oferuje do- on the role of digital technology in the life świadczenia estetyczne, poprzez które of the individual and societies. It connects 9 skłania do zastanowienia nad rolą cy- cool, rational analysis with magic, sensual frowych technologii w życiu jednostek euphoria and physical experiences. And in i społeczeństw. Łączy chłód racjonalnej each case, it profoundly engages viewers, analizy z magią oraz euforią sensualnych transforming them from observers into i cielesnych doznań. A w każdym wypadku participants and co-creators of events. głęboko angażuje odbiorców, przekształ- cając ich z obserwatorów w uczestników All the above-mentioned aspects of the i współtwórców wydarzeń. creative output of Christa Sommerer and Laurent Mignonneau are the subject of Wszystkie przywołane wyżej aspekty the considerations gathered in this vol- twórczości Christy Sommerer i Laurenta ume. Their authors, analysing individual Mignonneau są przedmiotem rozważań pieces as well as the figures of the artists podjętych w tekstach zgromadzonych themselves, their involvement in building w tym tomie. Ich autorzy, poddając ana- a new paradigm connecting traditional lizie poszczególne dzieła, jak również artistic forms with activities of a percep- postawę artystów, ich zaangażowanie tual nature, reveal the most important as- w budowanie nowego paradygmatu łą- pects of their art and locate them against czącego tradycyjne formy artystyczne the broad background of the processes z aktywnością o charakterze poznaw- that characterise contemporary culture. czym, wydobywają najbardziej istotne aspekty ich sztuki i umieszczają ją zara- zem na szerokim tle procesów charakte- ryzujących współczesną kulturę. 6]WXNDLQWHUDNW\ZQHMLQWHJUDFML 7KH$UWRI,QWHUDFWLYH,QWHJUDWLRQ

(UNNL+XKWDPR 11

Miałem szczęście odkryć sztukę Christy I was fortunate to discover Christa Som- Sommerer i Laurenta Mignonneau na sa- merer & Laurent Mignonneau’s art at the mym początku, kiedy zaraz po studiach very beginning, just as it was starting to rozpoczynali karierę. Co zadziwiające, ich take off after their student days. Their pierwsza instalacja, Interaktywna uprawa very first installation, Interactive Plant roślin, którą widziałem na ich wystawie Growing, which I saw at their graduation dyplomowej w Städelschule we Frank- exhibition at the Städelschule in Frank- furcie, prowadzonej przez legendarnego, furt, led by the legendary Peter Weibel, wszechstronnego artystę, Petera Weibla, was, amazingly, an already finished and była już wtedy skończonym i znakomitym accomplished creation, like the things dziełem, podobnie jak wszystkie ich prace they have done ever since. There is an od tego czasu. Proces twórczy Sommerer almost uncanny quality in Sommerer & i Mignonneau charakteryzuje coś bliskiego Mignonneau’s creative progress – what- efektowi niesamowitości – z czymkolwiek ever they decide to experiment with, the eksperymentują, rezultatem jest zawsze result always ends up being something coś, co po prostu musiało być zrobione i to that just had to be done, and exactly in w dokładnie taki sposób. such a way. Nie chodzi tu jednak o to, że prace ich są Saying this has nothing to do with ‘self- „oczywiste”. Prace Sommerer & Mignonneau -evidence’. Sommerer & Mignonneau’s ostatecznie znajdują formę, która wydaje works just end up finding a form that się odpowiednia. Być może jest to kwestia feels right. Maybe it comes from the per- swoistej chemii, która cechuje ich osobiste sonal chemistry between them (and their relacje oraz łączy z ludźmi, z którymi współ- collaborators). It certainly has to do with pracują. Z pewnością ma to wiele wspólne- curiosity and timing – Sommerer and Mi- go z ciekawością i wyczuciem czasu – Som- gnonneau have always been observing merer i Mignonneau zawsze z ciekawością technological and cultural developments śledzą nowe wydarzenia technologiczne with a curious eye, managing to contrib- i kulturowe oraz udaje im się stworzyć coś ute something original to emerging trends oryginalnego w ramach rodzących się tren- that are still beyond most other people’s dów, które pozostają poza horyzontami in- horizons. But even this does not explain nych ludzi. Jednak nawet to nie wyjaśnia everything. Having followed their devel- wszystkiego. Po tym, jak przez dwie dekady opment for two decades, I have come śledziłem ich rozwój artystyczny, uważam, to think that Sommerer & Mignonneau’s że „sekret” Sommerer & Mignonneau tkwi ‘secret’ has to do with the way they man- w sposobie, w jaki udaje im się wprowadzić age to implement certain qualities in their do swoich prac jakości, których brakuje pra- works, while many others fail. com innych artystów. Much interactive art has concentrated Duża część sztuki interaktywnej kon- on the user interface. The artists are centruje się na interfejsie użytkowni- centrally occupied with ways of activat- ka. Sommerer & Mignonneau skupiają ing the work and developing a conversa- się na sposobach aktywowania pracy tional relationship with it. Some of the 12

| Interactive Plant Growing, 1992

i rozwijaniu o nią relacji komunikacyj- resulting works are tactile, while others nych. Niektóre z powstałych prac są are interacted with by gestures detected dotykowe, podczas gdy interakcja z in- by a video camera (as everyone knows, nymi odbywa się za pomocą gestów od- Microsoft’s Kinect has been a huge bieranych przez kamerę wideo (jak wia- boost for such work). There are works in domo, Microsoft Kinect bardzo wpłynął which the interactor is given the task of na takie prace). W innych projektach ‘driving’ the application, virtually travers- użytkownik ma za zadanie „prowadzić” ing synthetic worlds. In other cases, the aplikacje, wirtualnie przemierzając syn- interaction is mediated by a network; the tetyczne światy. W innych przypadkach interaction takes place both locally and interakcja zapośredniczona jest przez ‘globally’. sieć; przy czym interakcja odbywa się When successful, such works can, of zarówno lokalnie, jak i „globalnie”. course, provide exhibition visitors with Jeśli prace takie są udane, mogą za- entertaining and surprising encounters. oferować zwiedzającym interesujące Where many of them fail is their con- i zaskakujące konfrontacje. Jednak wiele ceptual, intellectual and imaginary qual- prac innych artystów zawodzi na polu ity. The fleeting interactive act may be 13

| A-Volve, 1994–97

konceptualnym, intelektualnym i odpo- engaging, but ultimately the outcome of wiedzialnym za stymulowanie wyobraź- the process may fall flat and leave little ni. Chwilowa interakcja może angażować aftertaste. It is as if after spending so użytkownika, lecz ostatecznie wynik much time designing the user interface, całego procesu może być bezbarwny the artist had suddenly lost direction; the i niewiele po sobie zostawić. Ma się wów- artwork remains an attractive but empty czas wrażenie, jakby artysta spędził tak container. Developing interactivity in such wiele czasu na projektowaniu interfejsu works was treated as a technical chal- użytkownika, że nagle zgubił drogę; praca lenge. The interactive ‘apparatus’ was pozostaje atrakcyjnym, lecz pustym opa- the main goal, not the ideas it was made kowaniem. W procesie tworzenia takich to serve. The resulting work can be en- instalacji interaktywność traktuje się tertaining and physiologically stimulating, jak wyzwanie technologiczne. Głównym but not always very different from a gym celem jest tu „aparatura” interaktywna, machine. a nie idee, którym ma służyć. Powstała This never happens in Sommerer and w ten sposób praca może być interesują- Mignonneau’s art. Designing ingenious ca i fizjologicznie stymulująca, jednak nie interfaces has always been an important 14

zawsze różni się znacząco od zwykłego part of their creative process, but it never urządzenia gimnastycznego. stops there. The concept and implications Taka sytuacja nigdy nie ma miejsca of the ‘world’ encapsulated in the work w przypadku sztuki Sommerer i Mignon- are equally essential, but I would hesitate neau. Projektowanie pomysłowych inter- to reformulate it as: ‘even more so’. The fejsów zawsze stanowiło ważną część ich core issue is seamlessly interviewing the procesu twórczego, jednak nigdy się oni na interface with the conceptual depths the tym nie zatrzymują. Koncepcja i implikacje artwork reveals through the interaction „świata” zawartego w pracy są równie waż- process. Interacting with one of Som- ne, jednak wahałbym się przed przeformu- merer & Mignonneau’s installations (any łowaniem tego na określenie: „nawet waż- of them!) becomes a journey of discovery. niejsze”. Bowiem dla nich kluczową kwestią Fun and excitement are never denied, but jest idealne splecenie interfejsu z koncep- in addition to them there is rich ‘surplus tualna głębią pracy ujawniającą się w pro- value’ – something for the mind and the cesie interakcji. Interakcja z instalacją Som- intellect; this quality is sadly missing merer & Mignonneau (którąkolwiek z nich!) from, or incompletely realized, in much of staje się podróżą w nieznane. Są tu zaba- today’s digital culture. wa i emocje, a dodatkowo bogata „wartość Interactive Plant Growing (1993) was dodana” – coś dla umysłu i intelektu, jakość, already a mature and fully realized work której niestety brakuje lub nie jest w pełni from the outset. Caressing a surprising zrealizowana w wielu współczesnych wy- user interface of living and growing plants tworach kultury cyfrowej. made digital plants grow into a dense Interaktywna uprawa roślin (1993) sta- and whimsical garden on the screen. The nowiła dojrzałą i w pełni zrealizowaną pra- connection between physical plants, the cę. Dotyk zaskakującego interfejsu w po- user’s hand, and the digital flora produced staci żywych i rosnących roślin sprawiał, by the computer was complex in its philo- że rośliny cyfrowe wyrastały na ekranie, sophical implications, joining the evolving tworząc gęsty, zmieniający się ogród. Zwią- discourse on artificial life. The nature, the zek między prawdziwymi roślinami, ręką human, and computer algorithms were użytkownika a florą cyfrową wytwarzaną integrated into a system that created przez komputer niósł złożone filozoficzne alternative parallel ‘natures’. The work in- implikacje, dołączając do rozwijającego się spired a major Finnish writer to produce dyskursu sztucznego życia. Natura, czło- an entire book, demonstrating the riches wiek i algorytmy komputerowe włączono behind the interface. tu w system, który tworzył alternatywne, In their next major work, A-Volve (1994), równoległe „natury”. Praca ta zainspirowa- Sommerer and Mignonneau pushed the ła znanego pisarza fińskiego do napisania complexity of the human intervention całej książki, co wskazuje na bogactwo kry- and its consequences further. A double jące się za interfejsem. role was offered for the interactor. S/he W kolejnej swojej pracy, A-Volve (1994), was asked to draw on a touch-screen the Sommerer i Mignonneau kontynuowali outlines of a creature that was then sent 15

| Phototropy, 1995

wątek złożoności ludzkiej interwencji i jej to a virtual pool to grow. In the second konsekwencji. Użytkownikom zapropono- role, the interactor was allowed to play wano podwójną rolę. Mieli oni narysować with the creatures by various visitors na dotykowym ekranie zarys istoty, która by immersing their fingers into a shallow następnie rosła w wirtualnym stawie. Dru- pool of water that seemed to extend to ga rola polegała na tym, że użytkownik the virtual depths. By pushing the crea- mógł bawić się z istotami stworzonymi tures together, one could make them przez innych, zanurzając palce w płytkim mate, and the action could be repeated zbiorniku z wodą, który wydawał się rozcią- endlessly. The user became a master- gać w wirtualną głębię. Łącząc istoty, mógł mind of Artificial Selection, affecting the sprawić, by jednoczyły się w pary, i powta- outcome, but without fully determining rzać to działanie w nieskończoność. Użyt- it. While the first role was individual, the kownik stawał się w ten sposób mózgiem second was potentially collective – sev- Sztucznej Selekcji, wpływając na jej efekty, eral people could interact together. The choć nie determinując jej w całości. Pod- tactile experience of touching the water czas gdy pierwsza z ról była indywidual- was fascinating, but perhaps not quite na, ta druga była potencjalnie kolektywna as integral to the interaction as the ca- – kilka osób mogło współdziałać. Doświad- ressing of the plants in Interactive Plant czenie dotykania wody było fascynujące, Growing. However, it was effective as jednak być może nie aż tak zintegrowane a metaphor made tangible. z interakcją, jak dotykanie roślin w Inter- In subsequent works, such as Trans aktywnej uprawie roślin. Spełniało jednak Plants (1995) and Phototropy (1995), physi- swoją funkcję dotykalnej metafory. cal tactility was replaced by more dis- W następnych projektach, takich jak crete modes of interaction. Capturing the Trans Plants (1995) i Fototropizm (1995) user’s ‘body-image’ on video and trans- fizyczny dotyk zastąpiony został bardziej porting it into a virtual garden, or by point- dyskretnymi formami interakcji. Kamera ing at a screen with a flashlight to attract wideo chwytała „obraz ciała” użytkownika virtual insects, emphasized the interplay 16 | Mobile Feelings, 2002–03 18

between physical action, the gaze, and the system. Bodily interactions were as if ‘projected’ onto the screen, and af- fected not only by a digital code, but also by the observations of the interactor; a tight but constantly transforming loop between perception and action was cre- ated. Artificial Life, an idea that conceptually dominated the early work of Sommerer | Nano-Scape, 2002 and Mignonneau, gradually gave way to other interests, never entirely disappear- ing. Haptic interaction, which was already i przenosiła go do wirtualnego ogrodu lub an element of Interactive Plant Growing, skierowanie światła na ekran przyciągało gained even more importance and came wirtualne owady, co podkreślało zależność to provide both access to the work and its między działaniem fizycznym, spojrzeniem conceptual core. Nano-Scape (2002) used a systemem. Działanie ciała było niejako magnetic forces to ‘tactilize’ nano-level „projektowane” na ekran i zależało nie tylko phenomena, turning them into kinds of in- od kodu cyfrowego, ale także od obserwa- visible sculptures. The user wore a pinky cji czynionych przez użytkownika; stworzo- ring-like haptic interface. By moving one’s no w ten sposób bezpośrednie, lecz nadal hand above a specially constructed table, zmienne przejście od percepcji do działania. one felt resistance and was led to caress Sztuczne Życie – idea, która stanowiła the surface of an invisible volume. The główny konceptualny problem we wczes- visual element, which had been so promi- nych pracach Sommerer i Mignonneau nent in Sommerer & Mignonneau’s earlier – stopniowo ustąpiła innym zainteresowa- installations, had been deliberately sup- niom, choć nigdy całkowicie nie zniknęła. In- pressed – one ‘saw’ with the hands only. terakcja haptyczna, która była już elemen- Mobile Feelings (2002–03), another tem Interaktywnej uprawy roślin, stała się ground-breaking work, investigated wire- jeszcze ważniejsza i ostatecznie zadziałała less tactility over distance by means zarówno jako sposób interakcji z pracą, jak of Bluetooth technology and advanced i jej konceptualny rdzeń. W Nano-Scape micro-sensors. By holding pulsating ob- (2002) zastosowano siłę magnetyczną, by jects in their palms, two users feel each zjawiska w skali nano uczynić „dotykalny- other’s heartbeats. It is important for the mi” poprzez przetworzenie ich w pewnego concept that other channels of communi- rodzaju niewidzialne rzeźby. Użytkownik cation to have been eliminated. In the first zakładał różowy, pierścieniowaty interfejs version of the work, the objects were hid- haptyczny. Poruszając ręką nad specjalnie den inside actual pumpkins, while in a later skonstruowanym stołem, można było od- one they were replaced with ‘eggs’; two czuć opór i dotykać powierzchni niewidzial- ways of evoking the human heart. Tactile 19 nej bryły. Element wizualny, który był tak istotny we wcześniejszych instalacjach Sommerer & Mignonneau, został celowo wycofany – użytkownik „widział” jedynie za pomocą rąk. Inna przełomowa praca, Mobile Fee- lings (2002–2003), badała dotykalność bezprzewodową na odległość za pomocą technologii Bluetooth i zaawansowanych mikrosensorów. Trzymając w rękach pulsu- jące obiekty, para użytkowników mogła po- | Anthroposcope, 1993 czuć nawzajem bicie swoich serc. Ważne dla koncepcji pracy było wyeliminowanie innych kanałów komunikacji. W jej pierw- and haptic communication were at the szej wersji obiekty ukryte były wewnątrz same time reduced and extended to their prawdziwych dyń, lecz w kolejnej wersji essence. The reductive side of the com- dynie zastąpiono „jajkami” – były to dwa munication act was particularly interest- sposoby przywołania formy ludzkiego ser- ing because it went so clearly against the ca. Komunikacja dotykowa i haptyczna zo- grain: contemporary media culture craves stały zredukowane i rozszerzone w swej more and more bandwidth, forgetting that istocie jednocześnie. Redukcyjna strona important qualities of the communicative aktu komunikacji była szczególnie intere- act can disappear and be damaged when sująca, ponieważ wyraźnie szła na przekór greed for quantity comes to dominate. obecnym tendencjom, kiedy to współczes- Sommerer & Mignonneau’s work has ne media pragną coraz większej i większej many other facets, too. One of them has przepustowości, zapominając, że ważne received little public attention so far: its cechy aktu komunikacji mogą zniknąć media-archaeological dimension. This sim- i ulec zniszczeniu, kiedy zdominuje je żą- ply means that one of Sommerer and Mi- dza ilości. gnonneau’s interests concerns obsolete Sztuka Sommerer & Mignonneau technology – devices that were high tech ma także wiele innych aspektów. Je- at some point in time and continue their den z nich nie został jak dotąd szerzej lives mostly as collectables or nostalgic omówiony – jest to wymiar medialno- reminiscences. But, as Sommerer and Mi- -archeologiczny. Oznacza to po prostu, gnonneau know, there is much more to że jednym z zainteresowań Sommerer the media archaeological approach. The i Mignonneau są przestarzałe technolo- past, the present and the future are inter- gicznie urządzenia, które w pewnym mo- woven in curious and unexpected ways. mencie osiągnęły szczyt technicznego This is manifested by ways in which Som- rozwoju, a obecnie stanowią przedmioty merer and Mignonneau have appropriat- kolekcjonerskie lub nostalgiczne obiekty ed and adapted old technology, such as wspomnień. Jednak, z czego Sommerer a standard microscope in Anthroposcope 20

| Life Writer, 2006 | Riding the Net, 2000

i Mignonneau zdają sobie sprawę, me- (1993) and an antique typewriter in Life dialno-archeologiczne podejście to coś Writer (2006). Turning these non-digital więcej. Przeszłość, teraźniejszość i przy- devices into interface objects for digital szłość splatają się w dziwny i nieocze- culture is far from chance. Adopting old kiwany sposób. Widać to w sposobie, technology ties these explorations with w jaki Sommerer i Mignonneau zawłasz- the long history of scientific demonstra- czyli i zaadaptowali starą technologię, jak tion instruments. choćby standardowy mikroskop w pracy In Life Writer, the modified mechanical Antroposcope (1993) czy zabytkową typewriter produces letters that become maszynę do pisania w pracy Life Wri- transformed into artificial life creatures. ter (2006). Przemiana tych nie-cyfro- The issues of inscription, code, and data wych urządzeń w obiekty-interfejsy transfer and transmutation – central in- służące kulturze cyfrowej nie jest przy- terests for one of the pioneers of media padkowa. Zaadaptowanie starej techno- archaeology, the late Friedrich Kittler, are logii łączy te eksperymenty z długą hi- investigated here against a broad histori- storią urządzeń naukowych. cal canvas that bridges the humanities W projekcie Life Writer zmodyfikowana and science, conceptually bouncing be- mechaniczna maszyna do pisania wytwa- tween the partitions of the ancient seven rza litery, które następnie zmieniane są liberal arts in unexpected ways. The idea w sztuczne żywe istoty. Kwestie inskryp- behind Mobile Feelings, although it does cji, kodu oraz transferu i transmutacji da- not use any antiquated technology as nych – główne zainteresowania jednego its reference point, could be read against z pionierów archeologii mediów, nieżyją- seventeenth and eighteenth century pro- cego już Friedricha Kittlera – eksplorowa- posals for wireless communication by ne są tutaj w odniesieniu do szerokiego means of magnetism. historycznego kontekstu, który łączy hu- There is also a media-archaeological and manistykę i naukę, poruszając się koncep- techno-cultural subtext in works like HAZE 21

| Riding the Net, 2000

tualnie i w zaskakujący sposób pomiędzy Express (1999) and Riding the Net (2000). granicami starożytnych siedmiu sztuk wy- This may be less evident for some readers, zwolonych. Ideę, która przyświecała pracy so to finish this short essay, I will explain Mobile Feeelings, choć nie angażuje ona some of their underpinnings. Both works żadnej przestarzałej technologii jako pun- evoke travel in a railway coach with small ku odniesienia, można odczytywać w od- compartments, but with a difference. niesieniu do XVII i XVIII-wiecznych propozy- Having strangers facing you and convers- cji nawiązania intymnej, bezprzewodowej ing with them is a familiar topos from the komunikacji za pomocą magnetyzmu. history of railway journeys. Such a situa- Medialno-archeologiczny i technologicz- tion was represented in the classic film no-kulturowy podtekst odnaleźć można Letter from an Unknown Woman (1948) także w pracach, takich jak HAZE Express by Max Ophüls. The scene I am thinking (1999) i Riding the Net (2000). Dla niektó- of was not a real railway journey either: rych czytelników może to być mniej zro- a famous pianist and a woman hopelessly zumiałe, dlatego na zakończenie eseju in love with him were taking a ride in an wyjaśnię niektóre aspekty tych prac. Obie amusement park train simulator, ‘travel- przywołują podróż wagonem kolejowym ling’ across different countries – rolls of z małymi przedziałami, wprowadzając jed- painted panoramas moved mechanically nak pewną różnicę. Podróż z siedzącymi na- behind the window. przeciw nieznajomymi i prowadzenie z nimi The motive could be followed further rozmowy to dobrze znany motyw z historii back in time to nineteenth century public podróży koleją. Taką sytuację przedstawiał media spectacles where railway journeys klasyczny film Letter from an Unknown were simulated, with more or less verisi- Woman (1948) w reżyserii Maxa Ophülsa. militude. The Panorama Transsibérien Scena, o której myślę, nie ukazywała jed- for example, commissioned by the Com- nak podróży koleją: słynny pianista i bezna- pagnie Internationale des Wagon-Lits dziejnie zakochana w nim kobieta odbywali (a sleeping car enterprise) for the Paris 22

przejażdżkę w symulatorze pociągu w par- Universal Exposition 1900, took visitors ku rozrywki, „podróżując” przez różne kraje – on a simulated ride along the Moscow– zwoje namalowanych panoram przesuwały Beijing railway, which was still under się mechanicznie za oknem. construction. The audience was sitting Motyw można by prześledzić nawet da- in three real but stationary railway car- lej, aż po XIX-wieczne publiczne spektakle riages. We could go even further back in medialne, które symulowały podróż koleją time, but it is unnecessary for our pur- z mniejszym lub większym podobieństwem poses. do rzeczywistości. Na przykład Panorama What differentiates Sommerer & Mi- Transsibérien, zamówiona przez Compagnie gnonneau’s creations from these histori- Internationale des Wagon-Lits (firmę produ- cal amusement rides and their contem- kującą wagony sypialne) na paryską Wy- porary theme park successors is the stawę Światową w 1900 roku, zabierała intriguing role of the windowpane (and in zwiedzających na symulowaną podróż ko- Riding the Net the active role of speech, leją Moskwa–Pekin, która wtedy nadal była as well). The window has been turned w budowie. Publiczność siedziała w trzech from a surface to see just through into prawdziwych, choć nieruchomych wago- a touch screen. It is now the passengers nach. Można by cofnąć się nawet dalej who activate an evolving landscape by w czasie, nie jest to jednak dla naszych ce- their strokes; in Riding the Net the words lów konieczne. they enounce make images appear from Tym, co odróżnia prace Sommerer & Mig- the Internet’s bottomless archives. Con- nonneau od owych historycznych, rozryw- stantly evolving landscapes are created; kowych przejażdżek i ich współczesnych these are a far cry from the experiences następczyń w parkach tematycznych, to of the early railway passengers. Sommer- intrygująca rola szyb okiennych (a w pracy er & Mignonneau associate these works Riding the Net także aktywna rola mowy). with tradition, but in a far from predict- Okno nie jest już powierzchnią, przez którą able manner. By ingeniously reversing the się ogląda, ale ekranem dotykowym. To pa- traditional coordinates of the situation, sażerowie swoim działaniem uruchamiają they perform another conceptual gesture przesuwający się krajobraz; w Riding the with huge and complex cultural implica- Net wypowiadane słowa sprawiają, że obra- tions. zy wyłaniają się z przepastnego archiwum Internetu. Tworzone są wciąż rozwijające się krajobrazy – jest to bardzo odległe od do- świadczeń pierwszych podróżujących kole- ją. Sommerer & Mignonneau łączą te prace z tradycją, jednak w bardzo nieprzewidywal- ny sposób. Poprzez pomysłowe odwrócenie tradycyjnych warunków tej sytuacji wyko- nują kolejny konceptualny gest o silnych i złożonych implikacjach kulturowych.

¿\FLHZbSRVWELRORJLF]Q\PĂZLHFLH 0HWRGRORJLDLbpraxisV]WXF]QHJRĝ\FLDZbWZöUF]RĂFL &KULVW\6RPPHUHULb/DXUHQWD0LJQQHDX /LIHLQD3RVWELRORJLFDO:RUOG 7KH0HWKRGRORJ\DQGPraxisRI$UWLğFLDO/LIH LQWKH:RUNVRI&KULVWD6RPPHUHUDQG/DXUHQW 0LJQRQQHDX

0DFLHM2ĝöJ 25

Sztuczne życie Artificial life – między nauką a sztuką – between science and art Czy ewolucja życia na Ziemi miała cha- Was the evolution of life on Earth deter- rakter deterministyczny? Czy możliwe ministic in nature? Were other scenarios były inne scenariusze? Jakie czynniki possible? What factors had a decisive in- miały decydujący wpływ na zaistnie- fluence on the origin and development of nie i rozwój życia takim, jakie je znamy? life as we know it? Would a change in one Czy zmiana któregoś z początkowych of the initial parameters have led to a fun- parametrów mogłaby wpłynąć na za- damental change in this process? What sadniczą zmianę przebiegu tego proce- factors might have played a significant su? Jakie czynniki mogłyby odgrywać role in such a potential redirection? All of istotną rolę w potencjalnym jego prze- these questions fall within the scope of kierowaniu? Wszystkie te pytania wy- modern evolutionary biology. In an effort znaczają zręby współczesnej biologii to find answers to these questions, Ste- ewolucyjnej. Szukając na nie odpowie- phen Jay Gould performed a thought ex- dzi, Stephen Jay Gould posłużył się eks- periment known as ‘re-playing the tape of perymentem myślowym, który znany life’1. Gould’s speculative conclusion was jest jako „powtórne odtworzenie taśmy that there were no grounds to justify the życia”1. Konkluzją spekulacji Goulda było belief that the only possible direction of stwierdzenie, iż nie istnieją przesłanki, evolution was from the simplest to more które usprawiedliwiłyby przekonanie, iż complex forms of life. Quite the reverse, kierunek ewolucji od najprostszych do ‘any replay of the tape would lead evolu- najbardziej złożonych form życia był je- tion down a pathway radically different dynym możliwym. Przeciwnie, „każdora- from the road actually taken’2. This the- zowe odtworzenie taśmy prowadziłoby sis was met with strong criticism, the ewolucję w radykalnie innym kierunku most famous example being Daniel Den- niż ten, który rzeczywiście obrała”2. nett’s response that a replay of evolution Teza ta spotkała się z mocną krytyką, would not only not result in any changes, której najbardziej znanym przykładem but that it would by necessity lead to była odpowiedź Daniela Dennetta. Uznał the development of complex, intelligent on, iż odtworzenie zapisu ewolucji nie beings, capable of creating language and tylko nie skutkowałoby żadnymi zmia- developing advanced technologies. A re- nami, ale z konieczności musiałoby do- playing of the tape would reveal that the prowadzić do rozwoju złożonych, inteli- process of evolution was not accidental, gentnych istot, zdolnych do stworzenia but deterministic in nature3. języka i wysokich technologii. Odtwo- rzenie taśmy dowiodłoby tym samym, 1 S.J. Gould, Wonderful Life: The Burges Shale and the Nature of History, New York: Norton 1 S.J. Gould, Wonderful Life: The Burges 1989. Shale and the Nature of History, Norton, New York 2 Ibid., p. 52. 1989. 3 D. Dennett, Darwin’s Dangerous Idea: 2 Ibidem, s. 52. Evolution and the Meanings of Life, New York: Simon and Schuster 1995. 26 iż przebieg ewolucji nie był przypadkowy, A broader discussion of the arguments lecz miał charakter deterministyczny3. presented by the opposing sides in this Szersze omówienie argumentów przed- debate is clearly beyond the scope, as stawianych przez opozycyjne strony tej well as the aims, of the present text. debaty przekracza rzecz jasna ramy obję- However, I have recalled this debate for tościowe oraz cele tego tekstu. Dyskusję several reasons. First, it reflects the intel- tę przywołuję jednak na wstępie z kilku lectual atmosphere associated with the powodów. Po pierwsze, oddaje ona klimat birth in the mid-1980s of the field within intelektualny, który związany był z naro- the life sciences known as ‘artificial life’. dzinami w połowie lat 80. ubiegłego wie- A project initiated by Christopher Lang- ku nowej dziedziny nauk o życiu znanej ton used digital technology to simulate jako sztuczne życie. Zainicjowany przez in silico processes that characterize the Christophera Langtona projekt zakładał development of well-known natural bio- wykorzystanie technologii cyfrowych dla logical systems, based on the principles symulowania in silico procesów charak- of spontaneous and autonomous self- teryzujących rozwój znanych w naturze organization, selection and reproduction. systemów biologicznych, a opartych na The technology of artificial life (AL) has zasadach oddolnej, spontanicznej i auto- proven to be a useful tool for verifying nomicznej samoorganizacji, selekcji i re- hypotheses about evolutionary process- produkcji. Technologia sztucznego życia es, but it has also encouraged the devel- okazała się użytecznym narzędziem, opment of a speculative approach to the które pozwala na weryfikację hipotez do- life sciences, which previously was main- tyczących przebiegu procesów ewolucyj- ly confined to the analytical study of nych, ale też impulsem dla rozwoju speku- nature as we know it. Second, it shows latywnego podejścia w naukach o życiu, how traditional approaches are often in- ograniczających się wcześniej przede advertently used in respect to the new wszystkim do analitycznego badania na- tools offered by digital technologies. Ac- tury takiej, jaką znamy. cording to such approaches, artificial life Po drugie, owa technologia wskazuje is treated as simply another method for na częste mimowolne stosowanie trady- studying ways of shaping the natural cyjnego podejścia w odniesieniu do no- environment. Third, it shows the limita- wych narzędzi, jakie oferują technologie tions of such an approach. Speculation cyfrowe. Sztuczne życie traktowane jest about possible scenarios for the course w tym ujęciu po prostu jako kolejna me- of evolution, and the use of artificial life toda pozwalająca na analizę sposobów as a method for representing these, can kształtowania naturalnego środowiska. result in spectacular hypotheses, how- Po trzecie, sygnalizuje ograniczenia ta- ever, these are always marked by the kiego podejścia. Spekulacje dotyczące a priori assumptions adopted. The vision możliwych scenariuszy ewolucji i zasto- of ‘re-playing the tape of life’ may excite 3 D. Dennett, Darwin’s Dangerous Idea: the imagination, but it is impossible to ig- Evolution and the Meanings of Life, Simon and nore the fact that – as noted by Mark A. Schuster, New York 1995. 27 sowanie sztucznego życia jako metody Bedau – ‘so far no one has managed to do ich reprezentacji mogą skutkować efek- so’4. I believe such a project is not feasi- townymi hipotezami, jednak naznaczone ble, and therefore that any thesis posed są zawsze przyjmowanymi a priori zało- on the basis of this thought experiment żeniami. Wizja „ponownego odtworzenia is, in principle, unverifiable. Fourth, and taśmy życia” działa wprawdzie na wyob- finally, the inevitable cognitive sterility raźnię, jednak nie sposób pominąć faktu, of any discussion on the effects of ‘re- że – jak zauważa Mark A. Bedau – „dotych- playing the tape of life’ results not so czas nikomu nie udało się tego dokonać”4. much from the specific nature of the Jak sądzę, zamierzenie to jest niewyko- method used, as from the nature of the nalne, a zatem tezy wysuwane na pod- questions that we would like to answer stawie tego eksperymentu myślowego by means of it. This issue appears to be są z zasady nieweryfikowalne. Wreszcie, fundamental to an understanding of the po czwarte, niedająca się zignorować po- specificity of artificial life as a research znawcza jałowość dyskusji nad efektami method and for determining its cognitive „odtworzenia taśmy życia” wynika nie tyle utility, as well as for opening up interest- ze specyfiki zastosowanej metody, ile ing prospects for non-scientific uses, in- z natury pytania, na które chcielibyśmy cluding artistic ones. przy jej pomocy odpowiedzieć. Kwestia Whereas the goal of biology is to un- ta wydaje się zasadnicza dla zrozumienia derstand life as we know it, the interests specyfiki sztucznego życia jako metody of AL are broader and concern questions badawczej i dla określenia jej poznawczej about what life could be5. The classic for- użyteczności, ale także otwiera intere- mula proposed by Langton conveys the sujące perspektywy jego nienaukowym, potential inherent in the methodology w tym artystycznym, zastosowaniom. and technology of artificial life. Of course, Podczas gdy celem biologii jest zrozu- they are used within the traditional sci- mienie życia, jakie znamy, zainteresowa- entific paradigm as tools for realistically nia AL są szersze i dotyczą pytania o to, modelling natural processes in a digital jakie życie mogłoby być5. Zaproponowa- environment. However, as Louis Bec has na przez Langtona klasyczna formuła noted, although the logic of analogy, simi- oddaje potencjał zawarty w metodologii larity and biomimetics is widely repre- i technologii sztucznego życia. Oczywi- sented both in scientific applications of ście, są one wykorzystywane w obrębie artificial life and in art, an approach that tradycyjnego paradygmatu naukowego focuses on the uncertainty, openness

4 M.A. Bedau, Artificial life illuminates 4 M.A. Bedau, Artificial life illuminates human hyper-creativity, [in:] Biomediale: human hyper-creativity, [w:] Biomediale: Contem- Contemporary Science and Genomic Culture, porary Science and Genomic Culture, red. D. Bu- ed. D. Bulatov, Kaliningrad: The National Center latov, The National Center for Contemporary Arts, for Contemporary Arts 2004, pp. 216–231; on-line Kaliningrad 2004, s. 216–231, www.people.reed. version: http://people.reed.edu/~mab/publications/ edu/~mab/publications/index.html, 18.08.2012, s. 7. index.html, 18.08.2012, p. 7. 5 Ch. Langton, Artificial Life, [w:] Artificial 5 C. Langton, Artificial Life, [in:] Artificial Life, red. Ch. Langton, Addison-Wesley, Redwood Life, ed. C. Langton, Redwood City: Addison-Wesley City 1989, s. 1–47. 1989, pp. 1–47. 28 jako narzędzia pozwalające na realistycz- and internal generativity of artificial life ne modelowanie procesów naturalnych systems would seem to be a more inter- w środowisku cyfrowym. Jednak jak za- esting option. This goes beyond the aes- uważa Louis Bec, mimo że logika analogii, thetics of mimesis, moving towards one podobieństwa i biomimetyczności jest focused on creating the conditions for szeroko reprezentowana zarówno w na- the free, spontaneous and unpredictable ukowych aplikacjach sztucznego życia, development of systems that not only jak i w sztuce, ciekawszą opcją wydaje do not try to imitate nature, they create się podejście koncentrujące się na nie- new, non-existent, yet possible scenarios oznaczoności, otwartości i wewnętrznej for evolution6. In this approach, an ana- generatywności systemów sztucznego lytical look into the past in search of veri- życia. Estetyka mimesis zostaje tu prze- fiable principles that guide how natural kroczona w kierunku estetyki skupionej systems function is replaced by a proba- na tworzeniu warunków umożliwiających bilistic approach, at the heart of which swobodny, samoistny i nieprzewidywal- is the aim of testing alternative evolu- ny rozwój systemów, które nie tylko nie tionary paths that result from changes starają się imitować natury, lecz tworzą in the initial conditions used, and from nowe, nieistniejące, choć możliwe sce- varying forms of outside interference nariusze ewolucji6. W takim ujęciu anali- during the course of development. The tyczne spojrzenie wstecz, skupione na methodology of artificial life is based poszukiwaniu sprawdzalnych zasad funk- on a thought experiment, not distant cjonowania systemów naturalnych, ustę- observation, not a search for the laws puje miejsca podejściu probabilistycz- that exist in nature, but a testing of dif- nemu, w centrum którego znajduje się ferent variations in the behaviour of sys- dążenie do testowania alternatywnych tems, not by asking the question, ‘what ścieżek ewolucji (w zależności od zróżni- was’, but rather ‘what could have been’, cowanych okoliczności, wyznaczanych or more broadly, ‘what happens when...’. warunkami początkowymi) oraz zmienne This fact led Bedau to recognize that the formy zewnętrznej ingerencji w przebieg methodology of AL is closer to classical rozwoju. Podstawą metodologii sztucz- philosophy than to science, although in nego życia jest eksperyment myślowy, this case, philosophical speculation is a nie zdystansowana obserwacja, nie complemented by direct observation of poszukiwanie istniejących w naturze pra- specific behaviours in the system, made widłowości, lecz testowanie zróżnicowa- possible through the use of digital and nych wariantów zachowania systemu, nie bio-digital simulations7. pytanie „jak było”, lecz „jak mogłoby być”, 6 L. Bec, Artificial Life under Tension – czy szerzej, „co stanie się, gdy... ”. Fakt ten A Lesson in Epistemological Fabulation, skłania Bedau do uznania, iż metodologia [in:] Art @ Science, ed. C. Sommerer and L. Mignonneau, Wien, New York: Springer 1998, 6 L. Bec, Artificial Life under Tension – p. 94. A Lesson in Epistemological Fabulation, [w:] Art 7 M.A. Bedau, Artificial life, [in:] Handbook @ Science, red. Ch. Sommerer i L. Mignonneau, of the Philosophy of Biology, ed. M. Matthen and Springer, Wien–New York 1998, s. 94. C. Stephens, Amsterdam: Elsevier 2007, p. 602. 29

AL bliższa jest filozofii niż klasycznej na- For similar reasons, Nell Tenhaff has uce, przy czym filozoficzna spekulatyw- stated that AL should be considered an ność jest w tym przypadku uzupełniona anti-science or a para-science, akin to o możliwe – dzięki cyfrowym i biologicz- philosophy and the arts, whose aim is no-cyfrowym symulacjom – bezpośrednie not so much knowledge of the objective doświadczenia konkretnych zachowań rules governing reality, as creating pos- systemu7. sibilities for experiencing the complexity Z podobnych przesłanek wynika rów- of life processes, including both their bi- nież stwierdzenie Nell Tenhaff, iż AL na- ological and cultural contexts. Simulat- leżałoby raczej uznać za antynaukę bądź ing life and life processes by means of paranaukę bliską filozofii i sztuce, której technology can therefore serve in the celem jest nie tyle poznanie obiektyw- construction of a narrative that relates nych reguł rządzących rzeczywistością, to both the object represented and the co stworzenie możliwości doświadcze- process by which it is represented, nia złożoności procesów życiowych wraz and, above all, to the assumptions, con- z ich nie tylko biologicznymi, lecz także ceptual apparatus, methods, research kulturowymi uwarunkowaniami. Symula- strategies, and techniques used, which cja życia i procesów życiowych w dome- affect it8. In this context, artificial life nie technologicznej może zatem służyć is a method and technology not only konstruowaniu narracji, które w równym for the scientific exploration of nature, stopniu odnoszą się do reprezentowane- but also for critical cultural analysis. AL go przedmiotu, co do samego procesu offers laboratory conditions for identi- reprezentowania, a przede wszystkim fying and testing different existential do wpływających nań przyjmowanych projects and experimentally verifying założeń, aparatury pojęciowej, metod possible scenarios for the evolution of i strategii badawczych oraz stosowanej life. This potential seems to me to be techniki8. W tym ujęciu sztuczne życie to particularly significant at a time when metoda i technologia, za pomocą której nature and life itself, thanks to ad- możliwa jest nie tylko naukowa eksplora- vancements in science and technology, cja natury, ale też krytyczna analiza kul- have opened up the possibility of far- turowa. AL oferuje laboratoryjne warunki reaching changes, whose course, direc- umożliwiające rozpoznanie i wypróbowa- tion, and, above all, consequences we nie zróżnicowanych projektów egzysten- are not able to programme or predict. AL cjalnych i eksperymentalne sprawdzenie allows us to experience nature and life możliwych wariantów rozwoju życia. Po- under conditions of human hyper-crea- tencjał ten wydaje mi się szczególnie tivity through simulations of possible future evolutionary scenarios that are 7 M.A. Bedau, Artificial life, [w:] Handbook guided not only by nature, but also by of the Philosophy of Biology, red. M. Matthen and C. Stephens, Elsevier, Amsterdam 2007, s. 602. 8 N. Tenhaff, As Art is Lifelike: Evolution, 8 N. Tenhaff, As Art is Lifelike: Evolution, Art and the Readymade, „Leonardo” 1998, N. 5, Art and the Readymade, ‘Leonardo’ 1998, no. 5 s. 398–400. pp. 398–400. 30 znaczący w czasach, gdy za sprawą od- human activity. This projective and experi- kryć naukowych i rozwoju technologii na- mental nature of artificial life is reflect- tura i samo życie zostały otwarte na moż- ed in the projects of the artistic duo of liwość daleko idących modyfikacji, których Christa Sommerer and Laurent Mignon- przebiegu, kierunku, a przede wszystkim neau. konsekwencji nie jesteśmy w stanie za- Sommerer and Mignonneau are widely programować ani przewidzieć. AL pozwala recognized as pioneers of AL (or A-life) doświadczać natury i życia w warunkach art. Since the early 1990s, they have real- ludzkiej hiperkreatywności dzięki symula- ized a number of interactive installations cji potencjalnych przyszłych scenariuszy that have become canonical examples of ewolucji – już nie tylko naturalnej, ale wy- this trend in new media art, and at the znaczanej w równej mierze przez ludzką same time, they have provided innova- aktywność. Ów projekcyjny i eksperymen- tive theoretical reflections on the pros- talny charakter sztucznego życia znajduje pects for the use of AL methodologies odzwierciedlenie w projektach artystycz- and technologies in artistic practices. nych duetu Christa Sommerer i Laurenet Many interpreters situate their activity Mignonneau. in the current of evolutionary and gen- Sommerer i Mignonneau uznawani są erative art, pointing out that it is charac- powszechnie za pionierów sztuki sztucz- terised primarily by a vision of art as an nego życia. Od wczesnych lat 90. zreali- autonomous, open, performative and ac- zowali szereg interaktywnych instalacji, tive ‘living’ system, whose development które należą dziś do kanonu tego nurtu is based on the mechanisms of emer- w sztuce nowych mediów, ponadto rów- gence, self-organization and the evolu- nolegle rozwijali teoretyczną refleksję nad tion of artificial life systems by means of perspektywami wykorzystania metodolo- natural/artificial selection9. The artists gii i technologii AL w praktyce artystycz- themselves indicate as a source of in- nej. Liczni interpretatorzy sytuują ich spiration those currents in 20th-century aktywność w nurcie ewolucyjnej sztuki art where the work is no longer seen as generatywnej, wskazując, iż jej specyfikę a material product created by a particular wyznacza przede wszystkim wizja dzieła person, the author, but instead assumes sztuki jako autonomicznego, otwartego, an indeterminate form, in which the role performatywnego i aktywnego „żyjące- of chance and the process structure are go” systemu, którego rozwój dokonuje się also considered. Drawing on the legacy w oparciu o mechanizmy oddolnej emer- of Duchamp, Karow and Cage, the artists gencji, niezdeterminowanej samoorgani- explore affinities between the transfor- zacji oraz ewolucji systemów sztucznego mations taking place in artistic theory życia na drodze naturalnej/sztucznej se- and practice, and the revolutionary lekcji9. Także sami artyści bezpośrednio 9 See: M.A. Bedau, Artificial Life 9 Zob. m.in.: M.A. Bedau, Artificial life Illuminates Human Hyper-creativity, op. cit.; illuminates...; M. Whitelaw, Metacreation. Art M. Whitelaw, Metacreation. Art and Artificial Life, and Artificial Life, The MIT Press, Cambridge, Cambridge, Massachusetts, London, England: Masschusetts, London, England 2004. The MIT Press 2004. 31 wskazują na inspiracje i związki z tymi changes occurring in science, with a par- nurtami sztuki XX wieku, w których dzie- ticular emphasis on the theories of Bohr ło przestaje być materialnym wytworem and Heisenberg10. konkretnej osoby (autora), przyjmując The stress on the ‘element of uncer- postać niezdeterminowanej i uwzględnia- tainty’ in the duo’s work duo is tied to jącej znaczenie przypadku, procesualnej their conception of reality, life and the struktury. Odwołując się do dziedzictwa art work as a dynamic relational whole, Duchampa, Kaprowa i Cage’a, wskazują and their incorporation of the audience zarazem na pokrewieństwa między prze- by means of multi-dimensional interac- obrażeniami teorii i praktyki artystycznej tions. Their artificial life systems take a rewolucyjnymi zmianami w nauce, ze the form of a hybrid space in which the szczególnym uwzględnieniem teorii Bohra frontier between virtuality and material- i Heisenberga10. ity is crossed. Because those interacting Akcentowanie „pierwiastka nieoznaczo- with the AL system are given the ability ności” wiąże się przy tym w twórczości to influence the course of its evolution, prezentowanego duetu z koncepcją rze- which is visualized in the digital domain, czywistości, życia i dzieła sztuki rozumia- they become active participants in and nych jako dynamiczna, relacyjna całość, not just observers of the processes in- w którą włącza się za sprawą wielowy- volved. This opens up new perspectives miarowej interakcji także publiczność. Sy- for interpretation. stemy sztucznego życia przyjmują postać Although the duo’s works can undoubt- przestrzeni hybrydycznej, w której przekro- edly be read in the context of generative czona zostaje granica między wirualnością art, with its emphasis on the autonomy a materialnością. Dzięki możliwości wpły- of artificial systems/works of art, I would wania na przebieg ewolucji wizualizowanej like to focus on understanding them as w domenie cyfrowej, interaktorzy nie są characteristic critical performances. jedynie obserwatorami zachodzących pro- What seems particularly interesting and cesów, ale stają się ich aktywnymi uczest- unique to me is not so much their simula- nikami. Fakt ten otwiera nowe, szersze per- tion of evolutionary processes, which al- spektywy interpretacyjne. lows us to observe the formation and de- Choć niewątpliwie prace Sommerer velopment of increasingly complex forms i Mignonneau można odczytywać w kon- of life in artificial conditions, but how tekście sztuki generatywnej, kładąc na- they show the role and consequences of cisk na autonomię sztucznych systemów humans shaping life in the era of post- – dzieł sztuki, chciałbym skupić się na natural evolution. As noted by Christiane rozumieniu dzieł tych artystów jako swo- Paul, ‘direct intervention in and communi- istych krytycznych performensów. Tym, cation with a virtual environment and its co wydaje mi się w nich szczególnie in- inhabitants, which respond to the physi- teresujące i zarazem wyjątkowe, jest nie cality of the human body (…) reinstates 10 C. Sommerer, L. Mignonneau, 10 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Art as Art as a Living System, [in:] Art @ Science op. cit., a Living System, [w:] Art @ Science, 148–149. pp. 148–149. 32

tyle symulowanie procesów ewolucyjnych human manipulation of evolution’11. The – co pozwala obserwować powstawanie interactive systems they create allow i rozwój coraz bardziej skomplikowanych them to test new creative possibilities form życia w sztucznych warunkach – ale and new behaviours, immersing view- ukazanie roli człowieka w kształtowaniu ers in worlds in which they are suddenly życia w dobie postnaturalnej ewolucji i kon- endowed with hitherto unheard of abili- sekwencji tego. Jak zauważa Christiane ties to create and manipulate life. Their Paul, za sprawą „bezpośredniej interwencji work, therefore, goes beyond merely i komunikacji z wirtualnym środowiskiem applying the principles, methods and i zamieszkującymi je istotami, które reagują techniques of artificial life as a tool for na fizyczną obecność ludzi (...) przywró- the reconstruction and analysis of past cony zostaje problem ludzkiej manipulacji evolutionary processes. It is not some ewolucją”11. Tworzone przez artystów sy- new form of distanced observation that stemy interaktywne pozwalają testować leads to an objective description or an nowe możliwości kreacyjne i zachowania exact knowledge of natural processes. It w świecie, w jakim jesteśmy zanurzeni is not about a ‘fascination with the idea jako istoty obdarzone możliwościami two- of creation through evolution, under- rzenia i manipulowania życiem, które nie stood as a scientific simulation or mim- mają precedensu w historii. Nie chodzi icry of nature, but a study of creative tu zatem o zastosowanie zasad, metod processes in themselves’12. Of particular i technik sztucznego życia rozumianych importance to this AL art project is the jako narzędzia odtworzenia i analizy prze- involvement of participants/interactors szłych procesów ewolucyjnych. Nie chodzi in experimenting with the creation of ar- o nową formę zdystansowanej obserwacji tificial living beings and their active role prowadzącej do obiektywnego opisu i ścis- in determining the emergence and devel- łego poznania procesów naturalnych. Nie opment of artificial ecosystems in which chodzi o „fascynację ideą kreacji na dro- humans comprise an integral, though dze ewolucji rozumianej jako naukowa sy- specifically limited, part. mulacja czy mimikra natury, ale o badanie I would like now to return to and procesów kreacyjnych samych w sobie”12. expand upon the idea of a thought ex- Szczególne znaczenie w tak zarysowanym periment. I propose interpreting the projekcie sztuki AL ma zaangażowanie duo’s projects as mental and behavioural uczestników/interaktorów w eksperymen- experiments that allow one to directly ty z tworzeniem sztucznych istot żywych experience and critically analyse certain i aktywnym uczestniczeniem w wyłanianiu behaviours and decisions made within się oraz rozwoju sztucznych ekosystemów, an artificial life system, and to set up

11 Ch. Paul, Art as Life as Art – Aesthetics 11 C. Paul, Art as Life as Art – Aesthetics and Autonomy, [w:] Christa Sommerer, Laurent and Autonomy, [in:] Christa Sommerer Laurent Mignonneau Interactive Art Research, red. Mignonneau Interactive Art Research, G. Stocker, Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Springer, ed. G. Stocker, C. Sommerer, L. Mignonneau, Wien–New York, 2009, s. 21–22. Wien/New York: Springer 2009, pp. 21–22. 12 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Art as 12 C. Sommerer, L. Mignonneau, Art as Living System, s. 152. Living System, op. cit., p. 152. | GENMA, 1996–97 34 | Phototropy, 1995 36

których integralną częścią, obdarzoną spe- hypothetical evolutionary scenarios in cyficzną pozycją jest człowiek. which natural factors known to have af- Nawiązując do eksperymentu myślo- fected the development of the system wego i poszerzając jego ideę, proponuję are complemented and problematized by interpretację projektów Sommerer i Mig- the creative impact of human activity nonneau jako eksperymentów myślowo- on the course of evolution. Understood -behawioralnych, które umożliwiają bezpo- in this way, Sommerer and Mignonneau’s średnie doświadczanie i krytyczną analizę projects open up a number of problems, określonych zachowań i decyzji, jakie po- among which, in my opinion, the most im- dejmowane są w obrębie systemu sztucz- portant are: the question of whether it is nego życia oraz wyznaczają hipotetyczne possible to predict the effects of manip- scenariusze ewolucji, gdzie znane z natu- ulating evolutionary processes and the ry, wpływające na rozwój systemu czyn- problems associated with the ‘demiur- niki uzupełnione są o kreacyjny wpływ gic’ power of humanity over nature, the ludzkiej aktywności na przebieg ewolucji problem of the relational nature of the i zarazem problematyzują go. Rozumiane environment understood as a complex w ten sposób projekty duetu otwierają system of dynamic relationships, and the szereg problemów, z których moim zda- issue of post-anthropocentric empathy niem najważniejsze to: kwestia możliwo- for non-human life forms. Their inclusion ści przewidzenia efektów manipulacji pro- in particular realisations are the result of cesami ewolucyjnymi i powiązana z tym the specific technologies used and the problematyka „demiurgicznej” władzy artists’ concepts of the indeterminate człowieka nad naturą, problem relacyjne- and performative structure of the ‘work’, go charakteru środowiska, rozumianego multi-level interaction, natural interfaces jako skomplikowany system dynamicz- and distributed authorship. nych relacji, oraz zagadnienie postantro- pocentrycznego empatycznego stosunku do nie-ludzkich form życia. Ujęcie wymie- Control and responsibility nionych zagadnień w konkretnych reali- Sommerer and Mignonneau’s projects zacjach wynika z wykorzystanych roz- involve the active participation of ‘in- wiązań technicznych i rozwijanych przez teractors’ in the creation of artificial life artystów koncepcji niezdeterminowanej, systems, but their position within the performatywnej struktury „dzieła”, wielo- virtual/physical ecosystem is always poziomowej interakcji, naturalnych inter- far from unambiguous. In works such as fejsów oraz rozproszonego autorstwa. A-Volve, GENMA, Phototrophy or Life Writ- er, both the artificial creation of life and its evolution depend directly on the in- Kontrola i odpowiedzialność terference of interactors/participants, Projekty Sommerer i Mignonneau zakła- who can create digital creatures and in- dają aktywne uczestnictwo interaktorów fluence the course of their lives. Partici- w tworzeniu sztucznych systemów życia, pation here, however, is always ambiva- 37

| A-Volve, 1994–97

jednak ich pozycja w obrębie wirtualno-ma- lent in nature, due to the specific design terialnego ekosystemu jest zawsze wielce of the interfaces, the specified forms niejednoznaczna. W realizacjach takich jak of interaction, and the juxtapositioning A-Volve, GENMA, Phototrophy, Life Writer of the activity of the interactors/partici- zarówno powstawanie sztucznego życia, pants with decisions and actions taken jak i jego ewolucja zależą bezpośrednio od during the development processes that ingerencji interaktorów/uczestników, któ- are independent of their will, and which rzy mogą stwarzać cyfrowe istoty, a tak- are determined through generative algo- że wpływać na przebieg ich życia. Party- rithms. The specificity of the interactive cypacja ma tu jednak zawsze charakter experience is determined by the tension ambiwalentny, co wynika ze specyficznej between the possibilities for creation konstrukcji interfejsów, określonych form and the forces limiting it, as well as a lack interakcji oraz zestawienia aktywności of control over the processes initiated. interaktorów/uczestników z niezależnymi Created using a graphical interface, od ich woli, decyzji i działań procesami the water-based beings in A-Volve ‘ma- rozwoju, które wyznaczane są za sprawą terialize’ in an initially difficult to predict algorytmów generatywnych. Specyfikę three-dimensional form. The creation of interaktywnego doświadczenia określa beings that are able to survive, grow and 38

napięcie pomiędzy możliwościami kreacji produce offspring proves to be a chal- a ograniczeniem czy wręcz brakiem kontro- lenge requiring a good mastery of the li nad inicjowanymi procesami. interface and an understanding of the Tworzone przy pomocy graficznego rules governing the vitality of artificial interfejsu wodne stworzenia A-Volve organisms. At the same time, this knowl- „materializują się” początkowo w trudnej edge does not guarantee success. A mul- do przewidzenia trójwymiarowej postaci. titude of variables that must be taken Wykreowanie istot, które będą w sta- into account during the creative process. nie przetrwać, rozwijać się i generować This fact, coupled with the complexity of potomstwo, okazuje się wyzwaniem a dynamic and largely unpredictable envi- wymagającym dobrego opanowania in- ronmental context, place the interactor/ terfejsu i poznania zasad określających participant in the position of an experi- witalność sztucznych organizmów. Przy menting demiurge lacking dominion over czym wiedza ta nie gwarantuje sukcesu. the life he/she has created. Wielość zmiennych, jakie należy uwzględ- Phototrophy, in turn, emphasizes the nić w procesie kreacyjnym, w połączeniu fragility and vulnerability of artificial life ze złożonością dynamicznego i dalece forms. The beam of a flashlight deter- nieprzewidywalnego kontekstu środo- mines their existence, and when used wiska, sytuują interaktora/uczestnika the wrong way, results in the devasta- w pozycji eksperymentującego demiurga tion of the ecosystem. A tool used for pozbawionego zdolności panowania nad creation can in an instant change into tworzonym przez siebie życiem. the cause of destruction. GENMA allows Z kolei Phototrophy akcentuje delikat- one to directly experience the creation ność i wrażliwość sztucznych form życia. of complex organisms by constructing Światło latarki, które warunkuje ich eg- their genetic code. This para-scientific zystencję, użyte w niewłaściwy sposób device, described by the artists as powoduje zniszczenie ekosystemu. Na- a ‘dream machine’13. critically analyses rzędzie kreacji w jednej chwili zmienić się the human desire to ‘play God’, fuelled by może w przyczynę jego zagłady. GENMA achievements in molecular biology. As- umożliwia bezpośrednie doświadczenie sembling a new living entity from blocks tworzenia skomplikowanych organizmów of genes in such a way as to meet our na drodze konstruowania ich kodu ge- expectations proves to be a challenge netycznego. To paranaukowe urządze- that requires a number of attempts – nie, określane przez artystów mianem how many is difficult to estimate and „maszyny snów”13, poddaje krytycznej most end in failure. In this way, the dis- analizie podsycaną przez osiągnięcia sonance between theoretical knowl- biologii molekularnej ludzką chęć „zaba- edge and the practical possibilities for wy w Boga”. Ułożenie nowej, żyjącej kon- its use becomes apparent, and the wis-

13 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, GENMA. 13 C. Sommerer, L. Mignonneau, GENMA. Genetic Manipulator, www.interface.ufg.ac.at/ Genetic Manipulator, http://www.interface.ufg. christa-laurent/WORKS/FRAMES/FrameSet.html, ac.at/christa-laurent/WORKS/FRAMES/FrameSet. 15.08.2012. html, 15.08.2012. 39

| Life Writer, 2006

strukcji z kloców-genów w taki sposób, dom of making such attempts in the face by spełniała nasze oczekiwania, okazuje of such unpredictable consequences is się wyzwaniem wymagającym trudnej questioned. Given this context, the ver- do oszacowania ilości prób, z których sion of interactivity used in Life Writer is większość kończy się fiaskiem. W ten particularly important. The very title of sposób ujawnia się dysonans pomiędzy this work is a play on the belief that it is teoretyczną wiedzą a możliwościami possible not only to read the ‘code of life’, praktycznego jej zastosowania lub wręcz but also to make creative use of it. Hav- sensownością podejmowania takich prób ing created the genetic code of the artifi- (wobec nieprzewidywalności ich konse- cial organisms, the participant/interactor kwencji). W tym kontekście szczególnego also has the ability to control the lives of znaczenia nabiera wariant interaktywno- the digital population – using this same ści wykorzystany w Life Writer. Praca ta machine, he/she can also destroy it with już samym tytułem gra z przeświadcze- one wrong move. This gesture is sym- niem, iż możliwe jest nie tylko odczyta- bolic. It indicates that absolute control nie „kodu życia”, ale także jego kreacyjne over the machinery of life and over life wykorzystanie. Twórca kodu genetyczne- itself may be possible in the laboratory go sztucznych organizmów – uczestnik/ conditions of an artificial ecosystem, but 40 | Eau de jardin, 2004 42

interaktor – ma możliwość ostatecznego would it be possible in a real situation? panowania nad życiem cyfrowej populacji, In this way, a question is raised about bowiem przy pomocy tej samej maszyny the responsibility associated with trying może jednym ruchem ją unicestwić. Gest to write a new ‘text of life’ using man- ten ma charakter symboliczny. Wskazuje, made technology. iż wprawdzie absolutne panowanie nad Sommerer and Mignonneau’s pro- maszyną życia i samym życiem możliwe jects cited here offer the possibility jest w laboratoryjnych warunkach sztucz- of directly experiencing interference in nego ekosystemu, ale czy byłoby możliwe evolutionary processes. They raise the w rzeczywistej sytuacji? W ten sposób issue of humanity’s desire to realize podniesiona zostaje kwestia odpowie- its demiurgic inclinations, which are re- dzialności związanej z pisaniem ludzką flected not only in the quest to control ręką nowego „tekstu życia” przy pomocy the existing biological world, but also in stworzonej przez człowieka technologii. the urge to create new forms of organic Przywołane realizacje Sommerer i Mig- and inorganic life. A specific form of lim- noneau stwarzają możliwość bezpośred- ited interactivity triggers a significant niego doświadczenia ingerencji w procesy experience associated with the issues ewolucyjne. Podejmują kwestię realizacji of control and accountability, with the demiurgicznych skłonności człowieka, relationship between the potential of znajdujących wyraz już nie tylko w prag- science and technology and our aware- nieniu opanowania zastanego świata bio- ness of the consequences of their use, logicznego, ale i w dążeniu do tworzenia and last but not least with the disso- nowych postaci życia organicznego i nie- nant tension between the desire to organicznego. Specyficzna forma ograni- dominate and the experience of being czonej interaktywności wyzwala znaczą- dependent on the multi-dimensional ce doświadczenie, w którym powiązane system of relations that shapes our zostają ze sobą problematyka kontroli post-natural environment. i odpowiedzialności, kwestia relacji mię- dzy potencjałem wiedzy naukowej i tech- nologii a świadomością konsekwencji ich The community which zastosowania, a także last but not least is formed dysonansowe napięcie między dążeniem One of the characteristics that deter- do dominacji a doświadczeniem uzależnie- mine the specificity of Sommerer and nia od wielowymiarowego systemu relacji, Mignonneau’s projects is the desire który kształtuje nasze postnaturalne śro- to cross the border between physical dowisko życiowe. and virtual reality. They try to create a continuous, hybrid space where real people become part of an artificial eco- Wspólnota, która powstaje system, and enter into a relationship Jedną z cech decydujących o specyfice with digitally generated life forms. This projektów Sommerer i Mignonneau jest objective is formulated explicitly in the 43 dążenie do przekroczenia granicy pomię- description of the place of the partici- dzy rzeczywistością fizyczną a wirtualną. pant/interactor in the world of A-Volve: Starają się stworzyć ciągłą, hybrydyczną ‘The visitor becomes part of the evolu- przestrzeń, w której realni ludzie stają się tionary system, he is a partner of virtual częścią sztucznego ekosystemu, wcho- organisms and gives and promotes their dząc w bliskie relacje z generowanymi “artificial life”’14. Of particular importance cyfrowo formami życia. Cel ten sfor- in this quotation is the word ‘partner’. mułowany jest wprost w opisie pozycji Although the shape and evolution of the uczestników/interaktorów w świecie artificial life depend on the activity of A-Volve: „Odwiedzający staje się częś- the participant/interactor, he/she does cią ewolucyjnego systemu, jest partne- not have the ability to rule over them, rem wirtualnych organizmów, stwarza and does not occupy a dominant posi- je i podtrzymuje ich »sztuczne życie«”14. tion in them. Of equal importance to his/ Szczególne znaczenie ma w tym cytacie her interventions are the independent słowo ‘partner’. Kształt i ewolucja sztucz- internal rules of operation. Effective nego życia zależą wprawdzie od aktyw- participation, which allows for the de- ności interaktora/uczestnika, jednak nie velopment of the digital environment, is posiada on zdolności panowania nad nimi not based on imposing their will, but on i nie zajmuje w nich pozycji dominującej. the acceptance of the autonomy of the Takie samo znaczenie jak jej/jego inter- artificial beings. wencje posiadają niezależne od niej/nie- Through indeterminate, multi-level and go wewnętrzne reguły funkcjonowania non-linear interaction, a decentred net- systemu. Efektywna partycypacja, która work of mutual relations is constructed pozwala na rozwój cyfrowego środowi- that determines the nature of the world ska, nie opiera się na narzucaniu własnej shared in common by people and artifi- woli, lecz akceptacji autonomii sztucz- cial beings. The entities are unstable, dy- nych istot. namic and extremely sensitive, creating Za sprawą niezdeterminowanej, wielo- empathic ties that require the interac- poziomowej i nielinearnej interakcji kon- tors/participants to act in a careful, cau- struowana jest zdecentrowana sieć wza- tious, deliberate, and responsible manner. jemnych relacji, wyznaczająca charakter A sense of community grows out of an wspólnego świata ludzi i sztucznych istot. awareness of the contexts and conse- Świta niestabilnego, dynamicznego i nie- quences of the decisions made, and from zwykle czułego, wymagającego od inter- the emotional bonds that form between aktorów/uczestników uważnej, ostrożnej, people and the beings created by them. przemyślanej, odpowiedzialnej, ale też By allowing the interactors/participants opartej na empatycznej więzi aktywno- to actively create, Sommerer and Mi- ści. Poczucie wspólnoty wynika bowiem gnonneau not only reveal the power that

14 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, A-Volve. 14 C. Sommerer, L. Mignonneau, A-Volve. A real-time interactive environment, http://www. A real-time interactive environment, http://www. interface.ufg.ac.at/christa-laurent/WORKS/FRAMES/ interface.ufg.ac.at/christa-laurent/WORKS/FRAMES/ FrameSet.html, 15.08.2012. FrameSet.html, 15.08.2012. 44

| Eau de jardin, 2004

w równej mierze ze świadomości uwa- humanity has at its disposal in the era of runkowań i konsekwencji podejmowanych post-natural techno-science, they also decyzji, co z osobistego, emocjonalnego force us to define our attitude towards związku ze stworzonymi istotami. Umożli- both the possibilities this creates and wiając kreacyjną aktywność interaktorów/ the resulting effects. ‘The freedom to uczestników, Sommerer i Mignonneau nie design forms at will not only means that tylko ujawniają władzę, jaką dysponuje you can enjoy the sight of your person- człowiek w dobie postnaturalnej techno- ally chosen forms swimming through the nauki, ale też zmuszają do określenia sto- water, but that those imaginary crea- sunku zarówno wobec owych możliwości, tures become an extension of yourself, jak i efektów ich wykorzystania. „Wolność and you must accept responsibility for projektowania sztucznych istot w zgodzie their lifestyle’15. z własną wolą nie oznacza jedynie moż- In this context, it is worth noting that liwości cieszenia się obserwacją tego, jak a number of the duo’s projects are based pływają w basenie wypełnionym wodą, ale on interactors/participants. Although In- zarazem uwidacznia fakt, iż są one twoim teractive Plant Growing, A-Volve or Eau rozszerzeniem i musisz przyjąć odpowie- de Jardin permit an individual experience dzialność za ich życie”15. of interaction, an important dimension W tym kontekście warto zauważyć, iż is the possibility for simultaneous activ- liczne projekty duetu oparte są także na ity by many people in a common hybrid

15 M. Kusahara, How Much Do You Love 15 M. Kusahara, How Much Do You Love The Creatures You Have Made?, [w:] Christa The Creatures You Have Made?, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, s. 66. Research, op. cit., p. 66. 45

współpracy interaktorów uczestników. space. Thus, the development of arti- Choć Interactive Plant Growing, A-Volve ficial life depends as much on the rela- czy Eau de Jardin umożliwiają indywi- tionships established between individual dualne doświadczenie interakcji, to zna- interactors/participants and the artificial czącym ich wymiarem jest możliwość inhabitants of the ecosystem, as on the równoczesnej aktywności wielu osób interpersonal communication occurring we wspólnej hybrydycznej przestrzeni. between them, and the relationships Tym samym, rozwój sztucznego życia that form as a result. These interactive zależy w równym stopniu od związków, events also involve the formation of jakie ustanowią poszczególni interakto- micro-communities, giving the issues of rzy/uczestnicy ze sztucznymi mieszkań- personal control and responsibility an in- cami ekosystemu, jak i od zachodzącej terpersonal dimension. między nimi interpersonalnej komunikacji By emphasizing the importance and i powstających w jej rezultacie relacji. even the necessity of cooperation and Interaktywne wydarzenie wiąże się tak- partnership between all the participants że z ukształtowaniem mikrospołeczności, in an interactive event, Sommerer and przenosząc kwestie kontroli i odpowie- Mignonneau highlight the need to tran- dzialności z wymiaru intrapersonalnego scend selfishness and individualism, w przestrzeń międzyludzką. both in art and in everyday life. Their Akcentując znaczenie czy wręcz ko- transgression of the traditional concept nieczność współpracy i partnerskich re- of authorship, and their moving towards lacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami cooperative distributed authorship can interaktywnego wydarzenia, Sommerer be interpreted not only as an aesthetic 46

i Mignonneau podkreślają zarazem ko- statement, but also as a postulate for nieczność przekroczenia egoizmu i indy- a new means of organising social rela- widualizmu zarówno w sztuce, jak i w co- tions. Participating in the practice of co- dziennym życiu. Transgresję tradycyjnej operative authorship is a form of experi- koncepcji autorstwa w kierunku autor- ence that can be translated into practice stwa współdzielnego i rozproszonego in everyday life in a world in which col- można interpretować nie tylko jako dekla- laboration and collective responsibility is rację estetyczną, ale także jako postulat required in order to achieve the transfor- nowego sposobu kształtowania relacji mation of reality resulting from scientific społecznych. Uczestnictwo w praktyce and technical advances that is taking wspólnotowego autorstwa to forma do- place before our eyes. In raising ques- świadczenia siebie, co może mieć prze- tions about what forms and directions łożenie na praktykę życia codziennego are possible in post-biological evolution, w świecie wymagającym współpracy the duo’s projects ‘examine the social i wspólnotowej odpowiedzialności za do- and technological conditions that allow konujące się błyskawicznie przekształce- for the creation of living systems’16. nia rzeczywistości, związane z postępem nauki i technologii. Wywołując pytanie o możliwe formy i kierunki postbiologicz- Symbiotic touch nej ewolucji, projekty duetu jednocześnie Realized in 1992, Sommerer and Mignon- „badają społeczne i technologiczne uwa- neau’s debut project Interactive Plant runkowania, które pozwalają na tworze- Growing stood out against the back- nie żywych systemów”16. ground of contemporary interactive ar- tistic realizations due to the specific form of its interface. The link between the real Symbiotyczny dotyk and virtual worlds were plants that are Zrealizowany w 1992 roku debiutancki pro- sensitive to changes in the magnetic jekt Somerer i Mignonneau Interactive Plant field caused by a person’s presence; Growing wyróżniał się na tle ówczesnych touching them triggered the formation of artystycznych realizacji interaktywnych a corresponding plant in the digital domain. specyficzną formą interfejsu. Łącznikiem From this moment on, the use of natural między realnym a wirtualnym światem były interfaces has been one of the hallmarks rośliny, których wrażliwość na zmiany pola of their work. We find them in Eau de Jar- magnetycznego (wywoływane obecnością din, A-Volve and Mobile Feelings. In each człowieka i dotykiem) wyzwalała powsta- case, naturalization of the interface has wanie odpowiadających im roślin w dome- a significant effect on the nature of the nie cyfrowej. Od tego momentu wykorzy- interactive experience. On the one hand, stanie naturalnych interfejsów stało się 16 P. Weibel P., The Art of Artificial. 16 P. Weibel, The Art of Artificial. Sommerer Sommerer & Mignonneau Contribution to & Mignonneau contribution to algorythmic Algorythmic Evolution, [in:] Christa Sommerer, evolution, [w:] Christa Sommerer, Laurent Laurent Mignonneau Interactive Art Research, Mignonneau Interactive Art Research, s. 17. op. cit., p. 17. 47 jednym ze znaków rozpoznawczych ich it poses a challenge in terms of the stand- twórczości. Odnajdujemy je w Eau de Jar- ard ways we use digital technologies. Ac- din, A-Volve czy Mobile Feelings. W każdym customed to normal user interfaces, one przypadku naturalizacja interfejsu w istot- is forced to abandon habitual behaviour, ny sposób wpływa na charakter interak- and must learn a new set of operating tywnego doświadczenia. Z jednej strony, principles and how to operate unusual stanowi wyzwanie dla standardowych ‘natural mechanisms’. On the other hand, form operowania technologiami cyfrowy- the relationship between technology mi. Przyzwyczajony do normalnych inter- and nature is problematized. The plant, fejsów użytkownik zmuszony zostaje do which serves as the interface, disturbs porzucenia nawykowych zachowań, musi our schematic picture of reality based on poznać zasady funkcjonowania i nauczyć a dichotomy between what is natural and się operowania niezwykłymi „naturalnymi artificial, triggering questions about our urządzeniami”. Z drugiej zaś strony, prob- relationship to the reality of the elements lematyczna staje się relacja pomiędzy belonging to both domains. The problem technologią a naturą. Roślina, która pełni here is not just the natural functionality funkcję interfejsu, zaburza schematyczny of the interface, but also our individual de- obraz rzeczywistości oparty na dychoto- cisions about how to use it. Taking into mii tego, co naturalne i tego, co sztuczne, account the fact that we are dealing with wyzwalając pytania o nasz stosunek do a living organism, which has been tempo- elementów rzeczywistości przynależnych rarily moved to a new context and gained do obu domen. Problemem nie jest już tyl- a new function that is unnatural for it, we ko funkcjonalność naturalnego interfejsu, are forced to ask questions about the pos- ale także indywidualna decyzja o sposo- sible and acceptable forms of its use. We bie jego użycia. Biorąc pod uwagę fakt, iż are also made aware that the mechanical mamy do czynienia z żywym organizmem, transfer of habitual behaviours acquired który tylko tymczasowo został przenie- from the use of traditional interfaces siony w nowy kontekst i zyskał nową, can lead to unpredictable consequences, nienaturalną dla niego funkcję, zmuszeni including the destruction of the plant. Fi- jesteśmy zapytać o możliwe i dopuszczal- nally, this unusual contact with a living ne formy jego wykorzystania. Zdajemy organism problematizes our ideas about sobie jednocześnie sprawę, że mechanicz- the natural environment, about a place ne przeniesienie nawykowych zachowań in which living organisms share a com- – sprawdzonych w odniesieniu do trady- mon ecosystem, and about what forms cyjnych interfejsów – może skutkować of contact and communication are pos- nieprzewidywalnymi konsekwencjami, ze sible between human and non-human life zniszczeniem rośliny włącznie. Wreszcie, forms. By touching plant interfaces, we po trzecie, niecodzienny kontakt z żywym not only influence the development of digi- organizmem problematyzuje nasze wyob- tal flora, we also feel the reactions of real rażenia o środowisku naturalnym, o miej- plants. The reactivity of artificial life goes scu żywych organizmów we wspólnym hand-in-hand with the sensitivity of living 48

ekosystemie i możliwych formach kontaktu organisms. A natural haptic interface i komunikacji z nie-ludzkimi formami życia. does not merely act as a driver allowing Dotykając roślinnych interfejsów, nie tylko one to interact with the digital system; its wpływamy na rozwój cyfrowej flory, ale role cannot be reduced to that of a neu- zarazem odczuwamy reakcje realnych ro- tral mediator. On the contrary, it is not ślin. Reaktywność sztucznego życia idzie transparent, but focuses the interactor’s w parze z czułością żywych organizmów. attention on itself, leading him/her to ex- Naturalny haptyczny interfejs nie pełni je- perience in a direct way the presence of dynie funkcji sterownika umożliwiającego an autonomous form of being that cannot interakcje z cyfrowym systemem i jego be reduced to pure functionality. rola nie sprowadza się do neutralnej media- Natural interfaces present a challenge to cji. Przeciwnie, nie jest transparentny, lecz a utilitarian approach to our immediate real- skupia na sobie uwagę interaktora, który ity. Interaction by means of them requires doświadcza bezpośrednio obecności auto- that we interact with them at the same nomicznego bytu, niedającego się sprowa- time. The development of the artificial eco- dzić do czystej funkcjonalności. system depends directly on how we com- Naturalne interfejsy stanowią wyzwa- municate with the living plants. This fact nie dla utylitarnego stosunku ludzi do forces us to look at plants as an active and otaczającej rzeczywistości. Interakcja za meaningful element at the intersection of ich pośrednictwem to zarazem interakcja the virtuality and physicality of the artifi- z nimi. Rozwój sztucznego ekosystemu cial environment. Its development would zależy bezpośrednio od tego, w jaki spo- not be possible without our having an ap- sób komunikujemy się z żywymi roślinami. propriate relationship to living organisms. Fakt ten zmusza nas do spojrzenia na roś- In this way, a network of mutual relations liny jako na aktywny i znaczący element between man, nature and technology is sztucznego środowiska, powstającego built, in which touch is no longer an expres- na przecięciu wirtualności i fizyczności. sion of human domination, but a means of Jego rozwój nie byłby możliwy bez odpo- building a symbiotic relationship. As noted wiedniego stosunku do żywych organi- by Erkki Huhtamo in his analysis of Interac- zmów. W ten sposób budowana jest sieć tive Plant Growing, ‘the interactors hand wzajemnych relacji między człowiekiem, was like the mythological hand of God, it naturą i technologią, w której dotyk nie was not the omnipotent initiator, but rather jest już wyrazem ludzkiej dominacji, ale an element whose interference unleashed buduje symbiotyczną więź. Jak zauwa- a chain of (re)actions toward the unknown. ża Erkki Huhtamo, analizując Interactive Nature, the humans and the computer al- Plant Growing: „Ręka interaktora nie była gorithms were all parts of a system that podobna do mitycznej ręki Boga – nie była created alternative parallel natures’17. wszechwładnym inicjatorem, lecz elemen- tem, którego interferencja zwalniała ciąg 17 E. Huhtamo, Touchspaces. Tactile and (re)akcji rozwijający się w nieznane. Na- Haptic Interaction in the Works of Sommerer & tura, człowiek i algorytmy komputerowe Mignonneau, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, op. cit., p. 34. 49 współtworzyły system, który powoły- AL art as an existential wał do istnienia alternatywną paralelną experiment »naturę«”17. Describing the standard methodology for researching artificial life, Mark A. Be- dau uses the metaphor of a ‘road test’. Sztuka sztucznego życia jako Through multiple repetitions of tests, it eksperyment egzystencjalny is possible to identify the typical behav- Opisując standardową metodologię badań iours of a system under given circum- nad sztucznym życiem, Mark A. Bedau po- stances. At the same time, he suggests sługuje się metaforą „testu drogowego”. that this type of test, apart from pro- Na drodze wielokrotnie powtarzanych viding objectively checked information prób możliwe jest wyznaczenie typo- about the influence of specific factors wych zachowań systemu w określonych on the evolution of a system, also brings warunkach. Wskazuje zarazem, iż tego an awareness of the impossibility of an- typu testy, oprócz obiektywnie spraw- ticipating the effects or consequences dzonej wiedzy o wpływie określonych of decisions taken. Prior assumptions czynników na ewolucję sytemu, przyno- and predictions about the behaviour of szą także świadomość niemożności anty- a system are wrong more often than cypowania efektów i konsekwencji podej- not18. This fact forces us to consider ar- mowanych decyzji. Aprioryczne założenia tificial life as a method and technology i przewidywania odnośnie zachowania that reflects the fundamental problems systemu najczęściej nie sprawdzają się of modern technoscience and the reali- i okazują mylne18. Fakt ten każe myśleć ties it is used to create. We live in times o sztucznym życiu jako o metodzie i tech- in which ever newer scientific discover- nologii, która odzwierciedla zasadnicze ies and technological advances not only problemy współczesnej technonauki question the foundations of received i kształtowanej za jej pośrednictwem rze- views of the world, but also constitute czywistości. Żyjemy bowiem w czasach, a challenge to attempts to conceptual- w których wciąż nowe odkrycia naukowe ise ongoing processes and estimate their i postęp technologiczny nie tylko kwe- possible consequences. Permanent, un- stionują fundamenty zastanej wizji świta, inhibited development goes hand in hand ale zarazem stanowią wyzwanie dla prób with a growing sense of uncertainty, as konceptualizacji zachodzących procesów well as an awareness of the necessity of i oszacowania ich możliwych konsekwen- taking risky decisions. Uncertainty and cji. Permanentny i niepowstrzymany roz- risk constitute, according to Bedau, the wój idzie w parze z rosnącym poczuciem fundamental determinants of existence in a world in which molecular biology, bio- 17 E. Huhtamo, Touchspaces. Tactile and technology, biomedicine, nanotechnology Haptic Interaction in the Works of Sommerer & and digital technology have made what Mignonneau, [w:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, s. 34. 18 M.A. Bedau, Artificial life illuminates..., 18 M.A. Bedau, Artificial Life Illuminates s. 7. Human Hyper-creativity, op. cit.; p. 7. 50

niepewności, ale i świadomością koniecz- was hitherto regarded as obvious, uncer- ności podejmowania ryzykownych decyzji. tain, unclear and undefined. Technosci- Niepewność i ryzyko stanowią, zadaniem ence faces us with decisions we have to Bedau, podstawowe wyznaczniki egzy- make in the dark, realising that we can- stencji w świecie, w którym za sprawą not predict the possible consequences19. biologii molekularnej, biotechnologii, bio- In this context, artificial life becomes medycyny, nanotechnologii i technologii a kind of testing ground where, in safe cyfrowych to, co dotychczas uznawane conditions, we can test different vari- było za oczywiste, okazuje się niepewne, ants of development. Clearly, these kinds niejasne, nieokreślone. Technonauka sta- of simulations cannot provide unambigu- wia nas w obliczu decyzji, które podejmo- ous, definite answers, but they do enable wać musimy po omacku (decisions in the us to, on the one hand, check our initial dark), świadomi, że nie jesteśmy w stanie assumptions and observations of alter- przewidzieć ich konsekwencji19. native forms of system behaviour, while, W tym kontekście sztuczne życie oka- on the other hand, they reveal the dif- zuje się swoistym poligonem doświadczal- ficult status of humans as creators and nym, na którym w bezpiecznych warun- arbiters endowed with hitherto unheard kach testuje się zróżnicowane warianty of abilities to interfere in and shape the rozwoju. Tego typu symulacje nie mogą surrounding world. This second aspect rzecz jasna dostarczyć jednoznacznych seems particularly relevant in the con- i pewnych odpowiedzi, pozwalają jednak text of the AL art made by Sommerer na weryfikację wstępnych założeń i ob- and Mignonneau. The features of their serwację alternatywnych form zacho- projects discussed above provide the wania systemu. Ponadto ukazują proble- viewer/interactor with direct experience matyczny status człowieka jako twórcy of the effects of their decisions. The arti- i decydenta zaopatrzonego w nieznane ficial environment becomes at the same wcześniej możliwości kształtowania i in- time a stage on which the interactors/ gerencji w otaczający go świat. Ten drugi participants are involved in a spectacle of aspekt wydaje mi się szczególnie istotny simulated evolution on equal terms with w kontekście sztuki AL realizowanej przez the digital life forms, but it is also a mir- Sommerer i Mignonneau. Omówione po- ror that reveals their attitudes, imagin- wyżej cechy ich projektów umożliwiają ings, desires and expectations, enabling interaktorom/uczestnikom bezpośrednie them a reflexive analysis of the position doświadczenie efektów podejmowanych of humans in an artificial ecosystem. przez nich decyzji. Sztuczne środowisko This double perception effect – per- staje się tym samym sceną, na której in- ceiving the possible variations in the teraktorzy/uczestnicy na równi z cyfro- evolution of a system, as well as recog-

19 Idem, Artificial Life, [w:] Handbook of 19 M. A. Bedau, Artificial Life, [in:] the Philosophy of Science. Volume 3: Philosophy Handbook of the Philosophy of Science. Volume 3: of Biology, red. M. Matthen, Ch. Stephens; Philosophy of Biology, ed. M. Matthen, C. Stephens; handbook editors: D.M. Gabbay, P. Thagard, handbook editors: D. M. Gabbay, P. Thagard, J. Woods, Elsevier 2007, s. 609. J. Woods, Elsevier 2007, p. 609. 51 wymi formami życia biorą udział w spek- nizing your position within it and your re- taklu symulowanej ewolucji. Jest także actions to unpredictable circumstances lustrem, które ujawnia ich postawy, wy- that arise – seems to me to be one of the obrażenia, pragnienia i oczekiwania, przez most important features of the duo’s cre- co umożliwia refleksyjną analizę pozycji ativity. Seen from this perspective, their człowieka w sztucznym ekosystemie. interactive projects take on the form of Ów podwójny efekt poznawczy – po- a kind of psychodrama. They have the znanie możliwych wariantów ewolucji character of an experiment in perception systemu oraz rozpoznanie własnej pozy- whose aim is to confront new existential cji w jego obrębie i reakcji na zaistniałe conditions with one another. Interactive, nieprzewidywalne okoliczności – wydaje open to intervention from the partici- mi się jedną z najważniejszych cech twór- pants, involving them in a symbiotic net- czości duetu. Widziane w tej perspekty- work of internally systematized artistic wie ich interaktywne projekty przyj- dependencies, their artificial life projects mują postać swoistej psychodramy, mają offer tools and a methodology that en- charakter eksperymentu poznawczego, able one to experiment with existence którego celem jest konfrontacja z nowy- in a (new) unknown world. It is a world mi warunkami egzystencjalnymi. Inter- which undergoes constant reconfigura- aktywne, otwarte na ingerencję uczest- tion and in which our position and our ników i włączające ich w symbiotyczną perception of ourselves in relation to that sieć wewnątrzystemowych zależności environment are far from stable and de- artystyczne projekty sztucznego życia mand our constant readiness to face un- oferują narzędzia i metodologię, które po- predictable challenges. AL art offers us zwalają na eksperymentowanie z byciem the ability to test a variety of behaviours w (nowym) nieznanym świecie. Świecie, and their consequences, but above all, który podlega stałym rekonfiguracjom it allows us to experience being part of i w którym nasza pozycja oraz postrze- a dynamic, biological-technological sys- ganie siebie w odniesieniu do środowiska tem that is being created and developing dalekie są od stabilności i wymagają cią- from the bottom up, in which the person głej gotowości na nieprzewidywalne wy- no longer holds the central privileged po- zwania. sition, but is also not left at a distance, Sztuka sztucznego życia oferuje możli- observing from outside. Although we are wość testowania różnych zachowań i po- given the ability to genuinely influence wiązanych z nimi konsekwencji, ale przede the system’s behaviour, we do not pos- wszystkim pozwala na doświadczenie by- sess the power to control it, because it cia częścią biologiczno-technologicznego forms an integral part of a complex set systemu (dynamicznie, oddolnie powsta- of interrelations in which we play an im- jącego i rozwijającego się), w którym czło- portant, but not a dominant role. In this wiek nie zajmuje już centralnego, uprzy- manner, the relationalist and connectivist wilejowanego miejsca, ale też nie jest na nature of a holistically understood exis- pozycji zdystansowanego, zewnętrznego tential environment is revealed, in which 52 obserwatora. Posiadając zdolność real- biological, technological and social fac- nego wpływu na zachowanie systemu, tors merge and mutually condition one nie może go kontrolować, jest bowiem another. The interactors/participants integralną częścią skomplikowanego splo- are granted an opportunity to experi- tu relacji, w którym pełni istotną, ale nie ence ‘themselves as a part of an infinite dominującą rolę. W ten sposób uwidocz- network of connections in which neither niony zostaje relacyjny i konektywistycz- nature, nor they themselves are isolated ny charakter holistycznie rozumianego and independent’20. środowiska egzystencjalnego, w którym By providing the interactors / partici- przenikają się i wzajemnie warunkują pants the tools with whose help they czynniki biologiczne, technologiczne i spo- can initiate and influence the develop- łeczne. Interaktor/uczestnik zyskuje moż- ment of new, artificial forms of life, Som- liwość doświadczenia „siebie jako części merer and Mignonneau provoke people’s nieskończonej sieci połączeń, w której ani demiurgic tendencies, but they also con- natura, ani my sami nie jesteśmy wyizolo- front them with the experience of hav- wani i niezależni”20. ing limited influence in relation to the Dostarczając interaktorom/uczest- complexity of the system’s internal rela- nikom narzędzi, przy pomocy których tions. The desire to control the system mogą inicjować i wpływać na rozwój no- turns out to be a pipe dream, impossible wych, sztucznych form życia, Sommerer to realise and a fundamentally unrealis- i Mignonneau prowokują demiurgiczne tic pre-conviction. By questioning this skłonności człowieka, jednak zderzają je urge and revealing its irrationality, they z doświadczeniem ograniczonego wpły- also point to the necessity of transform- wu wobec złożoności wewnątrzsyste- ing ideas of human hegemony. Limited mowych relacji. Pragnienie panowania control does not entail powerlessness. nad systemem okazuje się niemożliwym Quite the reverse, an awareness of the do zrealizowania i z zasady nierealistycz- abilities we possess pushes to the fore- nym przesądem. Kwestionując te dążenia front questions of responsibility for our i ujawniając ich bezzasadność, wskazują decisions. While the multi-layered inter- zarazem na konieczność przeformowa- action indicates the relational character nia wyobrażeń o hegemonii człowieka. of the system, the problem of responsi- Ograniczona kontrola nie oznacza bezsil- bility is emphasized in their projects by ności. Przeciwnie, świadomość możliwo- the shaping of conditions for creating ści, jakimi dysponujemy, na plan pierw- a deep, emotional engagement in evo- szy wysuwa kwestię odpowiedzialności lutionary processes. Responsibility is za podejmowane decyzje. Podczas gdy associated with concern and care for wielopoziomowa interakcja wskazuje na the development of processes in which relacyjny charakter systemu, problem od- we participate as one of many active powiedzialności akcentowany jest w ich factors. In this manner, the systems of 20 R. Ascott, Homo Telematicus in the 20 R. Ascott, Homo Telematicus in the Garden of A-Life, „Tightrope”, www.geelhaar.de/TR/ Garden of A-Life, ‘Tightrope’, http://www.geelhaar. artikel/text/asc/index.html, 12.08.2012. de/TR/artikel/text/asc/index.html, 12.08.2012. 53 projektach dzięki kształtowaniu warun- artificial life that they design lead to ques- ków potrzebnych do zaistnienia głębo- tions about the possibilities and methods kiego, emocjonalnego zaangażowania of breaking down anthropocentrism and w procesy ewolucyjne. Odpowiedzialność heading towards a decentralised human. powiązana jest z troską i dbałością o roz- This is especially served by the multilay- wój procesów, w których uczestniczymy ered interaction, but also by the practice jako jeden z wielu aktywnych czynników. of blurred authorship. These projects W ten sposób projektowane przez arty- privilege neither the author nor the par- stów systemy sztucznego życia prowa- ticipants. Instead, they accentuate the dzą do pytania o możliwości i sposoby necessity of responsible and thoughtful przekroczenia antropocentryzmu w kie- cooperation with new, unknown environ- runku zdecentrowanego człowieka. Służy ments. I feel that all these properties of temu przede wszystkim wielopoziomowa Sommerer and Mignonneau’s projects interakcja, ale także praktyka rozproszo- justify regarding them as an expression nego autorstwa. Projekty te nie uprzywi- of critical, bottom-up practices of post- lejowują ani pozycji autora, ani użytkow- humanism. nika. Akcentują natomiast konieczność Sommerer and Mignonneau’s works, odpowiedzialnej i refleksyjnej współpracy although based on a deep understanding w nowym, nieznanym środowisku. Sądzę, of the nuances of biological science and iż wszystkie te właściwości projektów artificial life, and while operating via ul- Sommerer i Mignonneau czynią zasadnym tramodern, frequently innovative tech- uznanie ich za przejaw oddolnej praktyki nological solutions, are a long way from krytycznego posthumanizmu. uncritical technological optimism or even Realizacje Sommerer i Mignonneau, the tiniest hint of techno-fetishism. On choć oparte są na dogłębnej znajomości the other hand, they do not display ex- niuansów nauk biologicznych, sztuczne- cessive criticality of technoscience. go życia i operują najnowocześniejszy- Rather, they balance these two ex- mi, często innowacyjnymi rozwiązaniami tremes, offering participants an opportu- technologicznymi, dalekie są od bez- nity to actively and creatively be present krytycznego optymizmu technologicz- in an artificial, hybrid environment, which nego czy nawet najsłabszych odcieni can, though need not (it depends on the technofetyszyzmu. Z drugiej strony, nie participant), lead to a thought-provoking epatują nadmiernym krytycyzmem wo- experience. I would call it a behavioural- bec technonauki. Balansują natomiast mental experiment, broadening the clas- pomiędzy tymi skrajnymi stanowiskami, sical practice of philosophical thought oferując użytkownikom możliwość ak- games that I mentioned earlier and which tywnej i twórczej obecności w sztucz- are so important for AL. nym, hybrydycznym środowisku, co In the case of the projects made by może, choć nie musi, zależnie od postawy the French-Austrian duo, the main aim of użytkowników skutkować refleksyjnym these experiments is to create a simulated, doświadczeniem. Określam je mianem intense experience, within the context 54

eksperymentu behawioralno-myślowego, of an artistic-scientific laboratory, an poszerzając praktykę filozoficznej gry experience of direct involvement in pro- mentalnej – klasyczną tak ważną, co cesses whose existence is character- wskazałem wcześniej, dla AL. ised by the fluid, unpredictable, hybrid W przypadku projektów austriacko- reality of the early 21st century. Their -francuskiego duetu głównym celem work raises questions about the place tych eksperymentów jest wytworzenie and role of people in this new, unfamil- symulowanego w warunkach arystyczno- iar world in which, in the face of ground- -naukowego laboratorium intensywnego breaking scientific discoveries and the doświadczenia bezpośredniego uczestni- tools we have created for ourselves, we ctwa w procesach, które charakteryzują are forced to ‘discover’ ourselves again egzystencję w płynnej, nieprzewidywal- as an integral part of an environment nej, hybrydycznej rzeczywistości u progu that is more complex and undefined XXI wieku. Ich prace skłaniają do posta- than ever before. Science and technol- wienia pytań o miejsce i rolę człowieka ogy are opening up hitherto unknown w tym nowym, nieznanym świecie, w któ- possibilities before us, but at the same rym w obliczu przełomowych odkryć na- time, they place us in an entirely new ex- ukowych i za sprawą stworzonych przez istential position which demands radical siebie narzędzi zmuszeni jesteśmy do „wy- reflection on such fundamental catego- nalezienia” na nowo siebie jako integralnej ries as: life, nature, culture, the ecosys- części środowiska, bardziej niż kiedykol- tem, communication and, last, but not wiek złożonego i nieokreślonego. Nauka least, community. They evoke an aware- i technologie otwierają wprawdzie przed ness of a situation, extremely intensified nami nieznane wcześniej możliwości, ale through digital-analogue simulation, of zarazem stawiają nas w całkowicie nowej experiencing your presence in a world sytuacji egzystencjalnej, która wymaga that is on the threshold of a new phase radykalnego przemyślenia fundamental- of evolution. While they do not refer di- nych kategorii, takich jak życie, Natura, rectly to ideology, neither de-masking nor kultura, ekosystem, komunikacja czy last deconstructing the ingrained, hidden or but not least wspólnota. Ewokują świado- unconsciously accepted assumptions mość sytuacji granicznej, intensyfikując that shape the meta-narrative of artifi- za sprawą cyfrowo-analogowych symu- cial life, they still fulfil a critical role by of- lacji doświadczenie obecności w świecie, fering participants/interactors a chance który znajduje się na granicy nowej fazy to experience themselves in the face of ewolucji. Choć nie odnoszą się wprost do artificially created, yet highly plausible, or ideologii, nie demaskują i nie deknostruują indeed actual existential scenarios. podskórnych, skrywanych czy nieświa- The artistic, artificial life projects cre- domie akceptowanych założeń kształtu- ated by Sommerer and Mignonneau jących metanarrację sztucznego życia, constitute a challenge to stereotypical, spełniają jednak funkcję krytyczną, gdyż traditional, anthropocentric manners of oferują uczestnikom/interaktorom szansę perceiving human beings and the rela- 55 doświadczenia siebie w obliczu sztucznie tions between the human and non-human wykreowanych, lecz jak najbardziej praw- worlds. They simultaneously reveal the dopodobnych czy wręcz aktualnych, sce- complexity, controversiality and ambigu- nariuszy egzystencjalnych. ity of the processes which, as Nikolas Konstruowane przez Sommerer i Mig- Rose has observed, although they lead nonneau artystyczne projekty sztuczne- to a total transformation of reality, they go życia stanowią wyzwanie dla stereo- are easily assimilated in simplified form, typowych, tradycyjnych, wynikających then regarded as obvious21. The artists wprost z antropocentrycznej perspek- clearly do not propose an unambiguous tywy sposobów postrzegania człowieka answer to this, as doing so would only be i relacji między ludzkim i nie-ludzkim świa- an expression of not only incompetence, tem. Jednocześnie ukazują złożoność, but also irresponsibility. But they do re- kontrowersyjność, niejednoznaczność veal the fact that we are facing prob- procesów, które, jak zauważał Nikolas lems and questions whose importance Rose, choć prowadzą do totalnej zmiany we already understand, although we still rzeczywistości, z łatwością podlegają have a foggy view of the consequences upraszczającemu oswojeniu i przyjmowa- we will face from the answers we will be ne są za oczywiste21. Nie przynoszą rzecz forced to give about ‘decisions made in jasna jednoznacznych odpowiedzi, gdyż the dark’. udzielenie takowych byłoby wyrazem nie tylko niekompetencji, lecz także braku od- powiedzialności, ale unaoczniają fakt, iż stoimy w obliczu problemów i pytań, któ- rych wagę już rozumiemy, lecz jedynie jak przez mgłę dostrzegamy konsekwencje ewentualnych odpowiedzi, których przyj- dzie nam udzielić, w obliczu „decyzji podej- mowanych w ciemności”.

21 N. Rose, The Politics of Life Itself. 21 N. Rose, The Politics of Life Itself. Biomedicine, Power, and Subjectivity in the Biomedicine, Power, and Subjectivity in the Twenty-First Century, Princeton University Press Twenty-First Century, Princeton University Press 2007, s. 5. 2007, p. 5. 56

LITERATURA REFERENCES

| Ascott Roy, Homo Telematicus i | Ascott Roy, Homo Telematicus n the Garden of A-Life, „Tightrope”, in the Garden of A-Life, ‘Tightrope’, www.geelhaar.de/TR/artikel/text/asc/index. www.geelhaar.de/TR/ artikel/text/asc/index. html, 12.08.2012. html, 12.08.2012.

| Art @ Science, red. Christa Sommerer | Art @ Science, ed. Christa Sommerer i Laurent Mignonneau, Springer, and Laurent Mignonneau, Springer: Wien–New York 1998. Wien–New York, 1998.

| Bec Louis, Artificial Life under Tension – | Bec Louis, Artificial Life under Tension – A Lesson in Epistemological Fabulation, A Lesson in Epistemological Fabulation, [w:] Art @ Science, red. Ch. Sommerer [in:] Art @ Science, ed. C. Sommerer i L. Mignonneau, Springer, Wien–New York and L. Mignonneau, Springer: Wien–New York, 1998. 1998.

| Bedau Mark A., Artificial Life, [w:] Handbook | Bedau Mark A., Artificial Life, [in:] Handbook of the Philosophy of Science. Volume 3: of the Philosophy of Science. Volume 3: Philosophy of Biology, red. M. Matthen, Philosophy of Biology, ed. M. Matthen, Ch. Stephens; handbook editors: D.M. Gabbay, C. Stephens; handbook editors: D.M. Gabbay, P. Thagard, J. Woods, Elsevier , Amsterdam P. Thagard, J. Woods, Elsevier: Amsterdam, 2007. 2007.

| Bedau Mark A., Artificial life illuminates | Bedau Mark A., Artificial life illuminates human hyper-creativity, [w:] Biomediale: human hyper-creativity, [in:] Biomediale: Contemporary Science and Genomic Culture, Contemporary Science and Genomic Culture, red. D. Bulatov, The National Center for ed. D. Bulatov, The National Center for Contemporary Arts, Kaliningrad 2004, Contemporary Arts, Kaliningrad 2004, www.people.reed.edu/~mab/publications/ www.people.reed.edu/~mab/publications/ index.html, 18.08.2012. index.html, 18.08.2012.

| Christa Sommerer, Laurent Mignonneau | Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, red. G. Stocker, Interactive Art Research, ed. G. Stocker, Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Springer, C. Sommerer, L. Mignonneau, Springer: Wien–New York, 2009. Wien–New York, 2009.

| Dennett Daniel, Darwin’s Dangerous Idea: | Dennett Daniel, Darwin’s Dangerous Idea: Evolution and the Meanings of Life, Simon Evolution and the Meanings of Life, Simon and Schuster, New York 1995. and Schuster: New York, 1995.

| Gould Stephen Jay, Wonderful Life: The | Gould Stephen Jay, Wonderful Life: The Burges Shale and the Nature of History, Burges Shale and the Nature of History, Norton, New York 1989. Norton: New York, 1989.

| Huhtamo Erkki, Touchspaces. Tactile and | Huhtamo Erkki, Touchspaces. Tactile and Haptic Interaction in the Works of Sommerer Haptic Interaction in the Works of Sommerer & Mignonneau, [w:] Christa Sommerer, & Mignonneau, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, red. G. Stocker, Ch. Sommerer, L. Mignonneau, ed. G. Stocker, C. Sommerer, L. Mignonneau, Springer, Wien–New York 2009. Springer: Wien–New York, 2009.

| Kusahara Machiko, How Much Do You Love | Kusahara Machiko, How Much Do You Love The Creatures You Have Made?, [w:] Christa The Creatures You Have Made?, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, red. G. Stocker, Ch. Sommerer, Art Research, ed. G. Stocker, C. Sommerer, L. Mignonneau, Springer, Wien–New York L. Mignonneau, Springer, Wien–New York, 2009. 2009. 57

| Langton Christopher, Artificial Life, | Langton Christopher, Artificial Life, [w:] Artificial Life, red. Ch. Langton, [in:] Artificial Life, ed. C. Langton, Addison-Wesley, Redwood City 1989. Addison-Wesley: Redwood City, 1989.

| Paul Christiane, Art as Life as Art – | Paul Christiane, Art as Life as Art – Aesthetics and Autonomy, [w:] Christa Aesthetics and Autonomy, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, red. G. Stocker, Ch. Sommerer, Art Research, ed. G. Stocker, C. Sommerer, L. Mignonneau, Springer, Wien–New York L. Mignonneau, Springer: Wien–New York, 2009. 2009.

| Rose Nikolas, The Politics of Life Itself. | Rose Nikolas, The Politics of Life Itself. Biomedicine, Power, and Subjectivity in the Biomedicine, Power, and Subjectivity in the Twenty-First Century, Princeton University Twenty-First Century, Princeton University Press, 2007. Press: Princeton, N.J., 2007.

| Sommerer Christa i Mignonneau Laurent, | Sommerer Christa and Mignonneau Laurent, A-Volve. A real-time interactive environment, A-Volve. A real-time interactive environment, www.interface.ufg.ac.at/christa-laurent/ www.interface.ufg.ac.at/christa-laurent/ WORKS/FRAMES/FrameSet.html, 15.08.2012. WORKS/FRAMES/FrameSet.html, 15.08.2012.

| Sommerer Christa i Mignonneau Laurent, | Sommerer Christa and Mignonneau Laurent, Art as a Living System, [w:] Art @ Science, Art as a Living System, [in:] Art @ Science, red. Ch. Sommerer i L. Mignonneau, Springer, ed. C. Sommerer and L. Mignonneau, Springer: Wien–New York 1998. Wien–New York, 1998.

| Sommerer Christa i Mignonneau Laurent, | Sommerer Christa and Mignonneau Laurent, GENMA. Genetic Manipulator, www.interface. GENMA. Genetic Manipulator, www.interface. ufg.ac.at/christa-laurent/WORKS/FRAMES/ ufg.ac.at/christa-laurent/WORKS/FRAMES/ FrameSet.html, 15.08.2012. FrameSet.html, 15.08.2012.

| Tenhaff Nell, As Art is Lifelike: Evolution, Art | Tenhaff Nell, As Art is Lifelike: Evolution, Art and the Readymade, „Leonardo” 1998, N. 5. and the Readymade, ‘Leonardo’ 1998, no. 5.

| Weibel Peter, The Art of Artificial. Sommerer | Weibel Peter, The Art of Artificial. Sommerer & Mignonneau contribution to algorythmic & Mignonneau Contribution to Algorythmic evolution, [w:] Christa Sommerer, Laurent Evolution, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau Interactive Art Research, Mignonneau Interactive Art Research, red. G. Stocker, Ch. Sommerer, L. Mignonneau, ed. G. Stocker, C. Sommerer, L. Mignonneau, Springer , Wien–New York 2009. Springer: Wien–New York, 2009.

| Whitelaw Mitchell, Metacreation. Art and | Whitelaw Mitchell, Metacreation. Art and Artificial Life, The MIT Press, Cambridge, Artificial Life, The MIT Press: Cambridge, Masschusetts, London, England 2004. Mass., London, 2004. ,QWHUIHMVļV]WXNDLQWHUIHMVX ļķ,QWHUIDFH&XOWXUHĵ ,QWHUIDFHļWKH$UWRI,QWHUIDFH ļij,QWHUIDFH&XOWXUHij

3LRWU=DZRMVNL 59

Christa Sommerer i Laurent Mignonneau są They are ‘artists sans frontiers’, working „artystami bez granic”, pracującymi w labora- in labs in the Far East and Central Europe, toriach Dalekiego Wschodu i Centralnej Europy, in galleries and museums in the Northern w galeriach i muzeach północnej półkuli i na Hemisphere and in the south, lecturing południu, wykładając jako naukowcy i techno- scientists and technologists, as much lodzy, artyści i teoretycy. as artists and theorists. Roy Ascott Roy Ascott

Interfejs Interface Tak jak wiele innych pojęć z obszaru Like many other concepts in techno-culture technokultury (także z chemii, fizyki, karto- (but also in chemistry, physics, cartography, grafii czy geologii) pojęcie interfejsu ma za- and geology), the concept of interface has równo wymiar konceptualny, jak i technicz- both a conceptual and a technical dimen- ny. Być może zresztą ta druga płaszczyzna sion. The latter understanding of interface rozumienia interfejsu jest bardziej konkret- may be more concrete and exact, but it is na i jednoznaczna, to jednak ta pierwsza the first aspect which forces us to move zmusza do wyjścia poza techniczno-tech- beyond a technical or technological frame nologiczne ramy i szukania kulturowych of reference for understanding interface kontekstów rozumienia interfejsu. and seek a cultural context. Pisząc te słowa – używając klawiatury, As I write these words (using a key- myszki, touchpada, a przede wszystkim mo- board, mouse, touchpad, and above all, nitora z kaskadą okien – jestem w wielostop- a monitor with a cascade of windows), niowym układzie interfejsowym. Mam przy I am part of a multi-interface system. tym świadomość, że interfejs nie jest czymś At the same time, I am aware that this przeźroczystym, wręcz przeciwnie, kieruje interface is not something transparent – moimi poczynaniami nie tylko na poziomie quite the opposite: it directs my actions prostej operacyjności (ręce – klawiatura), ale not only in terms of simple operations i na poziomie konceptualizowania tego, co (hands – keyboard), but also in terms of chcę przekazać (napisać). Lapidarnie i traf- my conceptualization of what I want to nie podsumowuje taki sposób myślenia Lev convey (write). Such thinking has been Manovich: „Interfejs nie jest przezroczystym succinctly and accurately summed up by oknem, przez które obserwujemy dane kom- Lev Manovich: ‘far from being a transpar- puterowe; wprost przeciwnie – modyfikuje je ent window into the data inside a com- w sposób zdecydowany”1. Pamiętać należy, iż puter, the interface brings with it strong messages of its own’1. We need to bear 1 L. Manovich, Język nowych mediów, przeł. P. Cypryański, Wydawnictwa Akademickie 1 L. Manovich, The Language of New i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 142. Komentarz Media, MIT Press, Cambridge MA, London2001, do rozumienia interfejsu przez Manovicha p. 46. Commentary on Manovich’s understanding można znaleźć w rozdziale książki Nicholasa of interfaces can be found in a book dealing with Gane’a i Davida Beera poświęconej interfejsowi. interfaces by N. Gane and D. Beer. See: Nicholas Zob. N. Gane, D. Beer, New Media. The Key Gane, David Beer, New Media. The Key Concepts, Concepts, Berg, Oxford, New York 2008, s. 53–69. Berg: Oxford, New York 2008, pp. 53–69. 60 ma on na myśli przede wszystkim graficzny in mind that he is thinking here primar- interfejs użytkownika (GUI – Graphical User ily about a graphical user interface (GUI), Interface), jednakże ten typ myślenia można but this way of thinking can most cer- zapewne z powodzeniem rozszerzyć na inne tainly be extended to other types of in- typy interfejsów, także i tych, które nie opie- terfaces, including those in which con- rają się na fundamencie ekranowego / mo- tact between the user and the machine nitorowgo kontaktu użytkownika i maszyny. is not based on a screen/monitor. A zatem interfejs nam pomaga, jest nie- So, although interfaces are helpful, zbędny, jednak używając interfejsu, jeste- even essential, at the same time (when śmy pod jego silnym wpływem. Jakim? using them), we are under their power- Być może należałoby przypomnieć sta- ful influence. What kind? It is worth re- re antropologiczno-strukturalne prawdy calling here the old structuralist and an- głoszące, iż to nie my mówimy językiem, thropological truth that ‘we do not speak ale język mówi nami. To nie my posługu- language, language speaks us.’ It is not jemy się językiem, ale to język korzysta we who use language, but language z nas jak z medium, przez które i za pomo- which uses us as a medium for manifest- cą którego ujawnia się wewnętrzny, sa- ing an internal, self-contained discourse modzielny dyskurs języka – autonomicz- of language – an autonomous tool for nego narzędzia komunikacji. communication. Czy zatem to my, autonomiczni i sa- Therefore, do we, as autonomous modzielni, posługujemy się nowymi inter- and independent entities, use new in- fejsami, czy też interfejsy posługują się terfaces, or do the interfaces use us? nami? Czy nie jest tak, że nowe interfejsy Is it not true that new interfaces will w sposób naturalny wymuszają zmianę naturally cause users of new media zachowań użytkowników nowych me- to change their behaviour? Interfaces diów? Interfejs ma w sobie tę dwuznacz- possess an ambiguity: they provide us ność: daje nam coś, czego wcześniej with something we never even previ- nawet nie przeczuwaliśmy, jednocześnie ously sensed, and, at the same time, zachłannie podporządkowuje nas swojej they greedily subordinate us to their iron żelaznej logice (wydajność, użyteczność, logic (efficiency, usefulness, intercon- interkonektywność etc.), bowiem domaga nectivity etc.), because their use is de- się użycia go. Filozofia interfejsu polega manded. The philosophy of the interface na spotkaniu (można też ten moment na- is based on an intersection (we can also zwać „przecięciem”), a raczej na bardzo call this moment a ‘meeting’), or rather, różnych spotkaniach, które są w wielu a wide variety of intersections, which przypadkach dobrowolne, a w innych wy- in many cases are freely chosen, and muszane albo predeterminowane przez in many cases forced or predetermined zestawy aparatów medialnych. Te zaś, im by the apparatus and its system. The bardziej są zaawansowane, tym bardziej more advanced they are, the more they domagają się, paradoksalnie, intuicyjne- demand, and hence a paradox arises in go i niewidzialnego interfejsu. Aparaty relation to intuitive and invisible interfac- 61 techniczne wyposażane są w naturalne es. Technical apparatuses are equipped interfejsy, które w gruncie rzeczy symu- with natural interfaces, which basically lują sytuację, jakoby ich nie było wcale. simulate their own non-existence. They Granica, będąca miejscem wspólnym, are a boundary, a shared space, a place miejscem spotkania, obszarem granicz- of contact, a border area – they do not nym, nie należy w pełni (a może wcale) belong fully (or at all) to one side or the ani do jednej, ani do drugiej strony. Przy- other. They belong to both sides at the należy do obu równocześnie, nie będąc same time, without being an integral part jednak integralną częścią żadnej. I to jest of either. This is the interface. I am both właśnie interfejs. Jestem „tu” oraz „tam”, ‘here’ and ‘there’ without really being any- nie będąc w istocie nigdzie, jestem jed- where. I am simultaneously on both sides, nocześnie po obu stronach, a właściwie but I am really in between: inter. It is like będąc pomiędzy jednocześnie jestem a face turned towards something that – inter. Twarzą zwrócony w kierunku tego, requires a reaction – like a shot/counter- co domaga się dopełnienia przez zwró- shot in a movie – the eye turns towards cenie oka w stronę tego, co tymczasem something that is presently outside the znajduje się poza kadrem (jak w filmowej frame, and which is revealed only when figurze ujęcia–przeciwujęcia), a co ujawni the camera is turned 180º. się po odwróceniu kamery o 180º. The interface is the world of technol- Interfejs to świat technologii, ale i ob- ogy, but it is also the realm of thinking szar myślenia o technologii. To pojęcie about technology. It is a technical term techniczne (Human Computer Interfa- (Human Computer Interface, Graphical ce, Graphical User Interface, Application User Interface, Application Program Inter- Program Interface) będące podstawą dla face) that provides the basis for reflect- refleksji nad kulturą interfejsu, która nie ing on the culture of the interface. This dotyczy już tylko komputerowego wymia- is no longer about merely the computer ru rozumienia pojęcia interfejsu, ale prze- aspect of the concept of interface, but, de wszystkim spojrzenia na interfejs jako above all, about viewing the interface as jedną z kluczowych kategorii cyberkultu- a key category in cyberculture, which ry. Ta zaś, krótko mówiąc, jest w istocie is, in short, essentially a ‘culture of „kulturą interfejsu/ów”, bo to one właśnie interface(s)’, because they have es- ustanowiły i wciąż ustanawiają nowy tablished (and continue to do so) a new kształt technokultury, której fundamen- form of technoculture, the foundation tem jest filozofia spotkania „na granicy”, of which is the philosophy of contact at czyli filozofia interfejsu. ‘the border’, that is, the philosophy of in- Ekspansywny rozwój graficznych in- terface. terfejsów użytkownika, zapoczątkowany The rapid development of graphical przełomowymi wynalazkami i koncepcja- user interfaces ushered in by the ground- mi Alana Kaya na początku lat 70. (gra- breaking inventions and ideas of Alan Kay ficzne i ikoniczne reprezentacje funkcji in the early 1970s (graphic and iconic rep- komputerowych, Dynabook), spowodował, resentations of computer functions, the 62

że w studiach medialnych nauka o in- Dynabook), led to that the study of in- terfejsie została sprowadzona do tego terfaces in media studies being reduced aspektu funkcjonowania rozmaitych in- to a study of the functional aspects of terfejsów. Ale to znaczące uproszczenie. various interfaces. But this represented Florian Cramer i Matthew Fuller, tworząc a major simplification. In the general ty- ogólną typologię interfejsów do tej kate- pology of interfaces, Florian Cramer and gorii (user interface), dodają jeszcze czte- Matthew Fuller supplement the category ry typy interfejsów: użytkownik – har- of user interface with four additional dware, hardware – hardware, software types of interfaces: user-hardware, – hardware i software – software2. Inte- hardware-hardware, software-hardware resujące wydają się być zwłaszcza ich and software-software2. Particularly uwagi dotyczące „asymetrii siły”, która interesting here are their comments on jest immanentną cechą interakcji czło- the ‘asymmetry of power’, which is an wiek – maszyna (w tym przypadku myśli- inherent feature of man-machine inter- my przede wszystkim o komputerze jako action (in this instance, we are thinking „maszynie Turinga”). Pomimo nieustan- about the computer primarily as a ‘Turing nego nacisku kładzionego na tworzenie machine’). Despite the continued em- „przyjaznych dla użytkownika” (user- phasis that is placed on the creation of friendly) software’ów oraz hardware’ów user-friendly software, hardware, and jak i interfejsów, to w istocie zasady ich interfaces, these often operate, in fact, działania najczęściej jawią się jako „czar- like ‘black boxes’, whose functioning re- ne skrzynki”, których działanie pozostaje mains unclear to most users. Flusser’s niezrozumiałe dla większości użytkow- notion of the ‘functionary’ of an appa- ników. Formuła Flusserowskiego „funk- ratus, that is, a docile executor of mys- cjonariusza” aparatów medialnych, czyli terious programmes and algorithms, has posłusznego wykonawcy tajemniczych lost none of its universality or relevance. programów i algorytmów, nie straciła nic In our contacts with machines, humans ze swej uniwersalnej aktualności. W spot- function as an extension of their pro- kaniu z maszyną człowiek działa jako grammes, in other words, they are imple- funkcja programu, będąc jego przedłuże- mented into the system. The interface niem, albo inaczej, zostaje zaimplemento- then proves to have been an illusion, be- wany do systemu, wtedy zaś interfejs cause the subject has been included by okazuje się być iluzją, bowiem następuje the object. Inclusive practices are those inkluzja podmiotu przez przedmiot. Prak- situations in which interfaces become tyki inkluzywne to sytuacje, w których invisible. interfejsy stają się niewidoczne. Intelligent technologies ‘things that Inteligentne technologie, „rzeczy, któ- think’, sensitive space, Radio Frequency re myślą”, przestrzenie wyczulone, RFID Identification (RFID), and wireless Inter- (Radio Frequency Identification), interne- net, which has become a prevalent phe- 2 Zob. F. Cramer, M. Fuller, Interface, [w:] 2 See: F. Cramer, M. Fuller, Interface, [in:] Software Studies. A Lexicon, red. M. Fuller, MIT Software Studies. A Lexicon, ed. M. Fuller, MIT Press, Cambridge MA, London 2006, s. 149–152. Press: Cambridge MA, London 2006, pp. 149–152. 63 towe sieci bezprzewodowe, które stają nomenon in ‘urban IT’, as it is commonly się powszechnym zjawiskiem „miejskiej referred to, are causing the interface to informatyki”, jak się zwykło je określać, become ‘so seamlessly embedded in the powodują, że „interfejsy stają się coraz objects of everyday life that it conceals bardziej powszechne, ale i niewidoczne”3. its own presence’3. At the same time, an Jednocześnie dokonuje się nieustan- ongoing translation of digital information na translacja informacji cyfrowych za is taking place between computers and pośrednictwem owych niewidocznych humans via these invisible interfaces, interfejsów, która przebiega na linii which make information comprehensible komputer/y – człowiek, to one czynią to the user. This is a socializing practice informacje zrozumiałymi dla użytkowni- that takes place in social space; this ka. To rodzaj socjalizującej praktyki do- space, however, is increasingly becoming konującej się w przestrzeni społecznej, a hybrid space. Real and virtual environ- przestrzeń ta jednak w coraz większym ments overlap, there is reciprocal aug- stopniu staje się przestrzenią hybry- mentation of these two areas, carried out dową. Wzajemnie przenikają się: realne largely by means of mobile technology. środowisko ze środowiskiem wirtualnym, As Adriana de Souza e Silva has rightly dochodzi do obustronnej augmentacji noted, mobile technologies are becoming tych dwóch obszarów, a dokonuje się interfaces for a hybrid space in which to w dużej mierze za sprawą technologii ‘social interfaces’ determine the relation- mobilnych. Jak słusznie zauważa Adria- ships between users operating within this na de Souza e Silva, mobilne technologie space. The author writes that ‘social in- stają interfejsami przestrzeni hybrydycz- terfaces not only reshape communication nej, w której „społeczny interfejs” wy- relationships but also reshape the space znacza relacje, jakie zachodzą pomiędzy in which this interaction takes place. It użytkownikami funkcjonującymi w owej is important to highlight that interfaces przestrzeni. Wspomniana autorka pi- are also culturally defined, which means sze: „Interfejs społeczny nie tylko prze- that generally, the social meaning of an kształca relacje komunikacyjne, ale też interface is not always developed when zmienia przestrzeń, w jakiej te interakcje the technology is first created but usually zachodzą. Warto podkreślić, iż interfejsy comes later, when it is finally embedded in są definiowane także w wymiarze kul- social practices’4. turowym, co oznacza, że z reguły spo- Thinking about interfaces also means łeczne znaczenie interfejsu nie zawsze thinking about the founding of new kształtuje się w momencie, kiedy poja- wia się określona technologia, ale zwykle 3 N. Gane, D. Beer, Newm Media..., op.cit., p. 64. For more on the progressive networking and technologization of urban space, see: W.J. Mitchell, 3 N. Gane, D. Beer, New Media..., s. 64. Me++. The Cyborg Self and the Networking City, Na temat postępujących procesów usieciowienia MIT Press: Cambridge MA, London 2003. i technologizacji miejskich przestrzeni zob. 4 A. de Souza e Silva, From Cyber W.J. Mitchell, Me++. The Cyborg Self and the to Hybrid: Mobile Technologies as Interfaces of Networking City, MIT Press, Cambridge MA, London Hybrid Spaces, ‘Space and Culture’ 2006, Vol. 9, 2003. no. 3, p. 262. 64 pojawia się później, wtedy gdy osadza się science, one that will meet the challeng- w praktykach społecznych”4. es of hybridizing space and that will cre- Myślenie o interfejsie to także myślenie ate a general theory of the various sur- o fundowaniu nowej nauki, która sprosta faces that come into contact with one wyzwaniom hybrydyzującej się przestrze- another. Before the study of interfaces ni oraz takiej, która będzie tworzyć ogólną began, there existed a study of sur- teorię różnorakich powierzchni stykających faces, because an interface is nothing się ze sobą. Zanim więc powstała i roz- more the surface between two states, winęła się nauka o interfejsie (interface), for example, liquids (oil and water). The musiała rozwinąć się nauka o powierzchni term is used to describe the chemical (surface), bowiem interfejs to nic innego and physical phenomena that affect the jak powierzchnia pomiędzy dwoma stana- formation of the surface, the border be- mi, np. cieczy (olej – woda). Czasem zresz- tween two bodies, species, or phases. tą sam termin bywa wywodzony z opisu In a very inspiring study that forms the zjawisk chemicznych, a także fizycznych, preface to a collective work entitled The które dotyczą formowania się powierzchni, Art of Science Interface and Interaction granicy pomiędzy dwoma ciałami, gatunka- Design5, Peter Weibel outlines the broad mi, fazami. Peter Weibel w niezwykle inspi- historical context for our changing un- rującym studium, będącym przedmową do derstanding of the concept of interface. zbiorowej pracy zatytułowanej The Art of From geometry, which dealt with ‘meas- Science Interface and Interaction Design5, uring the earth’ (and its surface, literally: zarysowuje szeroki kontekst historycz- ‘geo-’ – land, ‘-metry’ – size), and cartogra- nie zmieniającego się rozumienia pojęcia phy (description of the land, the creation interfejsu. Od geometrii, która zajmowała of its ‘pages’, that is, maps), we arrive at się dosłownie „mierzeniem ziemi” (czyli jej the study of simulations and represen- powierzchni: „geo” – ziemia, „metria” – wiel- tations. This process is perfectly and kość), przez kartografię (opisywanie ziemi, succinctly illustrated by means of the tworzenie jej „karty”, opisu – czyli mapy), oft-cited Baudrillardian interpretation of dochodzimy do studiów nad symulacją Jorge Luis Borges’ ‘On Exactitude in Sci- i reprezentacją. Ten proces w doskonały ence’ from A Universal History of Infamy. i skrótowy sposób można przedstawić za Borges brilliantly anticipates (in 1933/34, pomocą wielokroć przywoływanej Baudril- when the ‘samples of narrative prose’ lardowskiej interpretacji miniatury Jorge contained in the book were written) the Luisa Borgesa O ścisłości w nauce ze concepts of simulation and simulacrum, zbioru Powszechna historia nikczemności. which essentially concern the problem of interface. 4 A. de Souza e Silva, From Cyber to Hybrid: Mobile Technologies as Interfaces of ‘In that Empire, the Art of Cartography Hybrid Spaces, „Space and Culture” 2006, Vol. 9, attained such Perfection that the map N. 3, s. 262. 5 Zob. P. Weibel, Foreword, [w:] The Art 5 See: P. Weibel, Foreword, [in:] The Art of Science Interface and Interaction Design, red. of Science Interface and Interaction Design, ed. Ch. Sommerer, L.C. Jain, L. Mignonneau, Springer C. Sommerer, L.C. Jain, L. Mignonneau, Springer Verlag, Berlin, Heidelberg 2008, s. V–X. Verlag, Berlin, Heidelberg 2008, s. V–X. 65

Borges w znakomity sposób antycypuje of a single Province occupied the en- (w latach 1933–34, z których pochodzą za- tirety of a City, and the map of the Em- warte w tomiku „próbki prozy narracyjnej”) pire, the entirety of a Province. In time, koncepcje symulacji i symulakrum, która those Unconscionable Maps no longer w istocie dotyczy problemu interfejsu: satisfied, and the Cartographers Guilds „W owym Cesarstwie Sztuka Kartogra- struck a Map of the Empire whose size fii osiągnęła taką Doskonałość, że Mapa was that of the Empire, and which co- jednej tylko Prowincji zajmowała całe incided point for point with it. The fol- Miasto, a Mapa Cesarstwa całą Prowin- lowing Generations, who were not so cję. Z czasem te Niezmierne Mapy oka- fond of the Study of Cartography as zały się niezadawaląjace i Kolegia Kar- their Forebears had been, saw that tografów sporządziły Mapę Cesarstwa, that vast Map was Useless, and not która posiadała Rozmiar Cesarstwa without some Pitilessness was it, that i pokrywała się z nim w każdym punk- they delivered it up to the Inclemencies cie. Mniej Oddane Studiom Kartografii of Sun and Winters. In the Deserts of Następne Pokolenia doszły do wniosku, the West, still today, there are Tattered że ta obszerna Mapa jest Nieużytecz- Ruins of that Map, inhabited by Animals na i nie bez Bezbożności oddały ją na and Beggars; in all the Land there is no Pastwę Słońca i Zim. Na Pustyniach other Relic of the Disciplines of Geog- Zachodu zachowały się rozczłonkowa- raphy6.’ ne Ruiny Mapy, zamieszkałe przez Zwie- The map and territory in this visionary rzęta i przez Żebraków; w całym Kraju story is nothing more than a prolegom- nie ma innej pozostałości po Dyscypli- ena to the study of the surface, which nach Geograficznych6.” is the basis for learning about interface Mapa i terytorium w tym wizjonerskim opo- – representation and simulation interface wiadaniu to nic innego jak prolegomena do with one another. Today, with the increas- nauki o powierzchni, która stanowi podsta- ing popularity of dynamic and interactive wę nauki o interfejsie – reprezentacja i sy- maps that can be actively (digitally) con- mulacja splatają się ze sobą (interfejsują). verted, we are better able to understand Dziś, kiedy powszechne stają się dynamicz- that old-fashioned cartography, in fact, ne i interaktywne mapy, które produkowane presaged the study of the interface. But są cyfrowo i które można także aktywnie this was played out only on the surface, (cyfrowo) przekształcać, tym lepiej rozu- whereas the hard sciences mapped out miemy, iż stara kartografia w istocie zapo- a new type of contact, a new type of in- wiadała studia nad interfejsem. Ale to roz- terface, one that goes beneath the surface grywało się tylko na powierzchni (surface), and leads to an interface between the inte- podczas gdy nauki ścisłe wyznaczyły nowy rior and exterior, which brings to mind the rodzaj spotkania, nowy rodzaj interfejsu, concept of endophysics. According to Otto

6 J.L. Borges, O ścisłości w nauce, [w:] 6 J.L. Borges, On Exactitude idem,: Powszechna historia nikczemności, przeł. in Science, [in:] Jorges Luis Borges, Collected A. Sobol-Jurczykowski, S. Zembrzuski, Państwowy Fictions, trans. Andrew Hurley, Penguin: New York Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982, s. 87. 1998, p. 325. 66

który niejako wchodzi w głąb i doprowadza E. Rössler, ‘the world is an interface’7, and do „interfejsującego” wnętrza i zewnętrza, a person who walks along (and acts upon) co uświadamiają nam koncepty endofi- the earth’s surface is in permanent inter- zyczne. W ujęciu Otto E. Rösslera „świat to face with its interior. This theme, which interfejs”7, człowiek stąpający (i działający) is worth remembering, was the theme po powierzchni ziemi, to człowiek perma- (along with nanotechnology) of the Ars nentnie pozostający w interfejsie z jej wnę- Electronica festival in 1992. The publica- trzem. Ta tematyka, co warto przypomnieć, tion8 accompanying the event contained pojawiła się jako temat przewodni (obok articles by Rössler, Peter Weibel, and Flo- nanotechnologii) festiwalu Ars Electronica rian Rötzer, and included both scientific w roku 1992. W książce8 towarzyszącej im- and philosophical perspectives, as well as prezie opublikowane zostały artykuły mię- artistic ones. In it, the understanding of dzy innymi Rösslera, Petera Weibla, Floriana interface moved decisively beyond sim- Rötzera, w których perspektywa naukowa ple technological formulations, and was i filozoficzna spotykała się z perspektywą incorporated as an element of fundamen- artystyczną, zaś rozumienie interfejsu zde- tal scientific questions. Questions about cydowanie odchodziło od prostego ujęcia the ‘interface between the observer and technologicznego i stawało się elementem the rest’ and the issues that are central fudamentalnych pytań naukowych. Kwestie to endophysics, that is, to descriptions of „interfeju pomiędzy obserwatorem i resztą” reality from the inside by means of the oraz centralne zagadnienie endofizyki, czy- senses – are among the main problems li opisywanie rzeczywistości od wewnątrz, confronting the study of the interface. poprzez zmysły – to jedne z głównych prob- This, in effect, must lead to subjectifica- lematów nauki o interfejsie. Co musi prowa- tion, since an ‘observer who is part of the dzić do subiektywizacji, bowiem „obserwa- world cannot see the world from what is tor, który jest częścią świata, nie może tego objectively the best observation point’9. świata zobaczyć z obiektywnie najlepszego Peter Weibel, looking at the question miejsca obserwacji”9. of the interface from a very broad per- Peter Weibel, spoglądając na kwestie in- spective, has established the rudiments terfejsu w niezwykle szerokiej perspektywie, of ‘interfaciology’, noting that today the funduje ogólne podstawy „interfejsologii”, Barthean ‘empire of signs’ has become an zauważając, że dziś Barthesowskie „impe- ‘empire of interfaces’. Our contacts with re- rium znaków” zamieniło się w „imperium in- ality, or the world as an interface, are not terfejsów”. Nasze kontakty z rzeczywistoś- only the result of our use of media. Rather cią lub światem jako interfejsem są nie tylko than having direct contact with a territory,

7 O.E. Rössler, Endophysics: The World 7 O.E. Rössler, Endophysics: The World as an Interface, World Scientific, Singapore, New as an Interface, World Scientific: Singapore, New Jersey, London, Hong Kong 1998. Jersey, London, Hong Kong 1998. 8 Zob. The World from Within – ENDO & 8 See: The World from Within – ENDO NANO, red. K. Gerbel, P. Weibel, PVS Verleger, Wien & NANO, ed. K. Gerbel, P. Weibel, PVS Verleger: 1992. Wien 1992. 9 O.E. Rössler, P. Weibel, Our Rainbow 9 O.E. Rössler, P. Weibel, Our Rainbow World, [w:] The World from Within..., s. 14. World, [in:] The World from Within..., op. cit., p. 14. 67 efektem posługiwania się mediami. Zamiast we have contact with a map of it, which bezpośredniego kontaktu z terytorium kon- confirms the accuracy of the Borgean di- taktujemy się z jego mapą, co potwierdza agnosis about the establishment of a domi- słuszność Borgesowskiego rozpoznania do- nant order of simulation. ‘The boundaries tyczącego ustanowienia dominującego po- between the map and the territory, repre- rządku symulacji. „Granice pomiędzy mapą sentation and reality, between what is a terytorium, reprezentacją a rzeczywisto- mechanical and what is organic, machine ścią, pomiędzy tym, co mechaniczne a tym, and man, simulation and reality are blurred. co organiczne, maszyną a człowiekiem, sy- That’s how we look at the world from the mulacją a realnością zacierają się. Tak właś- perspective of the theory of the interface’10. nie spoglądamy na świat z perspektywy teorii interfejsu”10. The art of interface Use of the concept of interface in various Sztuka interfejsu artistic strategies can be broadly divided Zastosowanie pojęcia interfejsu do róż- into two categories. The first would ap- norakich strategii artystycznych można ply to any type of artistic activity where byłoby najogólniej podzielić na dwie kate- there is contact between the user/viewer gorie. Pierwsza odnosiłaby się do każdego and some artefact. In this wider sense, rodzaju działań artystycznych, w których the interface is a domain of art because dochodzi do kontaktu pomiędzy użytkow- a boundary (interface understood literally, nikiem/odbiorcą a jakimś artefaktem. W tym with etymological roots in French) between szerokim znaczeniu interfejs jest po prostu the work and the viewer has always ex- domeną sztuki, bowiem granica (interfejs isted. The most natural boundary is a sim- rozumiany dosłownie, z etymologicznym ple ‘air interface’, for which ‘you don’t need odniesieniem do języka francuskiego) any devices as technical intermediaries in pomiędzy dziełem a odbiorcą istnieje za- order to communicate. We do not have to wsze. Najbardziej naturalna granica to po learn this form of mediation: we already prostu „interfejs powietrzny”, wtedy „nie breathe, see, hear and feel natural scents’11. są potrzebne urządzenia jako techniczne The second category concerns technical pośredniki komunikacyjne. Nie musimy też intermediaries that are used in (new) me- uczyć się tego pośrednictwa: oddycha- dia art, and it is these which demarcate my, widzimy, słyszymy i czujemy zapachy the field of interface art in its contempo- naturalnie”11. Druga kategoria dotyczyłaby rary meaning. As Anthoni Porczak writes

10 P. Weibel, Foreword, s. X. 10 P. Weibel, Foreward, p. X. 11 A. Porczak, Jak kontaktujemy się ze 11 A. Porczak, Jak kontaktujemy się sztuką? [w:] Interfejsy sztuki, red. A. Porczak, ze sztuką? [in:] Interfejsy sztuki, ed. A. Porczak. Wydawnictwo ASP w Krakowie, Kraków 2008, Wydawnictwo ASP w Krakowie: Kraków 2008, s. 118. Dodajmy tylko, że ostatnie stwierdzenie, p. 118. I would add that this last statement on dotyczące „naturalności” procesów percepcyjnych, the ‘naturalness’ of the processes of perception jest dużym uproszczeniem, gdyż nie uwzględnia is a gross simplification, and does not account for historycznie zmieniających się sposobów historical changes in the socialization processes of socjalizacji, na przykład naszego widzenia. our vision, for instance. 68

właśnie owych technicznych pośredników in a briefly definition of this phenomenon, stosowanych w sztuce (nowych) mediów, ‘The art of interface is another way to par- i to one wyznaczałyby pole sztuki interfej- ticipate in the creation of works on the ba- su w rozumieniu współczesnym. Jak pisze sis of a non-permanent (unfinished) autho- Antoni Porczak, lapidarnie definiując to zja- rial artefact. The interface allows for a new wisko, „Sztuka interfejsu jest innym sposo- perceptual-operative means of converting bem uczestnictwa adresata w tworzeniu an artefact into a work of art’12. In this way, dzieła na bazie niestałego (niedokończone- we are also reminded that interface art, go) artefaktu autorskiego. Interfejs umożli- although it should not be confused with wia nowy percepcyjno-operacyjny sposób interactive art, is very close to this phe- przekształcania artefaktu w dzieło sztuki”12. nomenon. Because even though not every W ten sposób równocześnie uświadamiamy work of interface art has to be interactive, sobie, że sztuka interfejsu, choć nie należy in every interactive work there is an inter- jej utożsamiać ze sztuką interaktywną, jest face, which is the point of contact between temu fenomenowi niezmiernie bliska. Bo the viewer and the work. choć nie każde dzieło sztuki interfejsu musi The variety in the interfaces used in new- mieć charakter interaktywny, to każde dzie- media art projects is directly derived from ło interaktywne wykorzystuje jakiś interfejs, the appearance of an increasing number of który stanowi punkt styku użytkownika new interfaces in all areas of the informa- z dziełem. tion society. These dependencies are two- Różnorodność wykorzystywanych in- sided: what cyber-artists design is used in terfejsów w nowomedialnych projektach non-artistic domains, while that which is artystycznych jest wprost pochodną po- aimed at the mass user and has commer- jawiania się coraz to nowych interfejsów cial applications for a number of devices – is we wszystkich obszarach społeczeństwa adapted and applied in the world of cyber- informatycznego. Te zależności są zresz- art. This process of adaptation often has tą obustronne: to, co projektują cyberar- a critical or subversive dimension. You can tyści, znajduje zastosowanie w domenie also describe these phenomena as alterna- pozaartystycznej, zaś to, co skierowane tive applications of widely used interfaces, jest do masowego użytkownika i dotyczy which only after being utilized by artists komercyjnych zastosowań wielu urządzeń reveal their potential as tools for the cre- – adaptowane i aplikowane jest w świecie ation of unique works of new media art13. cybersztuki. Często zresztą ten proces ad- Technical interfaces make use of a variety aptacji ma wymiar krytyczny czy też sub- 12 Ibid., p. 119. wersywny. Można też określić te zjawiska 13 There are a range of examples in the mianem alternatywnych zastosowań po- work of artists like Ken Feingold, Simon Biggs, Toni Dove, Camille Utterback, Scott Snibbe, wszechnie stosowanych interfejsów, któ- Norimichi Hirakawa, David Rokeby, Marie Sester, re dopiero użyte przez artystów ujawniają Golan Levin, Zachary Lieberman, SSS-Sensors_ swoje możliwości jako narzędzia do kreacji Sonic_Sights, Luc Courchesne, Joanna Berzowska, Manel Torres, Martin Frey, presented by Steven niepowtarzalnych dzieł sztuki nowych me- Wilson in a chapter entitled Alternative Interfaces. S. Wilson, Art+Science Now, Thames & Hudson: 12 Ibidem, s. 119. London 2010, pp. 130–15 69 diów13. Interfejsy techniczne mogą wyko- of tracking and detection systems (detect- rzystywać rozmaite systemy trackingowe ing and controlling audio, video, motion pic- oraz detekcyjne (wykrywające i kontrolują- ture, and kinetic objects), sensory experi- ce dźwięk, obraz, ruchomy obraz, obiekty ence, facial and body recognition treated as kinetyczne), doświadczenia sensoryczne, an interface, voice/speech, gestures, hand mogą rozpoznawać twarz i ciało traktowa- movements, wearable systems (sensors ne jak interfejs, głos/mowę, gesty, ruch dło- and displays integrated into clothing and ni, systemy wearable (sensory i wyświetla- textiles), virtual reality etc. This list could be cze zintegrowane z ubraniami i tkaninami), expanded, perhaps not indefinitely, but far virtual reality etc. Tę listę można by wydłu- beyond the elements mentioned above. żać może nie w nieskończoność, ale znacz- nie poza wymienione już elementy. From the beginning, the artistic path of Christa Sommerer and Laurent Mignon- Droga artystyczna Christy Sommerer neau has been dominated by the prob- i Laurenta Mignonneau od początku właś- lem of the interface, which is a conse- ciwie została zdominowana przez problem quence of their quest to establish a new interfejsu, co było konsekwencją ich po- modus for being an artist, in which art szukiwań w zakresie ustanowienia nowe- is regarded as a research process, and go modusu bycia artystą, w którym sztu- scientific experiments find their culmi- ka traktowana jest jako proces badawczy, nation in concrete artistic realizations. zaś eksperymenty naukowe znajdują swoje Thus, since the start of their shared ac- zwieńczenie w konkretnych realizacjach tivity, they have had a strong sense that artystycznych. Tym samym, od początku today’s media artists should work as in- swojej działalności mieli oni silne poczucie, ventors. Inventors who use new technol- iż artyści mediów obecnie powinni działać ogies to revalorize something that has jak wynalazcy. Z kolei posługujący się nowy- essentially always been present in cul- mi technologiami wynalazcy w gruncie rze- ture, the phenomenon of artists as ex- czy rewaloryzują stale obecne w kulturze plorers/scientists14. Even if their works zjawisko odkrywców/naukowców będących continually provoke questions about artystami14. Nawet, jeśli ich dzieła nieustan- where the line runs (another interface) nie prowokują do pytań o to, gdzie przebie- between the worlds of art and science. ga owa granica (kolejny interfejs) pomiędzy These two artist’s meeting one another, 13 Zob. szereg przykładów prac takich which would later result in ground-break- artystów, jak: Ken Feingold, Simon Biggs, Toni ing works in the field of interactive art, Dove, Camille Utterback, Scott Snibbe, Norimichi Hirakawa, David Rokeby, Marie Sester, Golan Levin, interface art, and artificial life, to name Zahary Lieberman, SSS-Sensors_Sonic_Sights, a few key areas of their artistic and Luc Courchesne, Joanna Berzowska, Manel Torres, Martin Frey, których prezentuje Stephen scientific exploration, was the result of Wilson w rozdziale swojej książki, zatytułowanym a particular form of ‘aiding and abetting’, Alternative Interfaces. S. Wilson, Art+Science Now, or maybe intuition, which was as much Thames & Hudson, London 2010, s. 130–157. 14 Na ten temat zob. Artist as Inventors. 14 For more on the subject, see: Artist as Iventors as Atrists, red. D. Daniels, B.U. Schmidt, Inventors. Inventors as Artists, ed. D. Daniels, B.U. Hatje Cantz Verlag, Ostfildern 2008. Schmidt, Hatje Cantz Verlag: Ostfildern 2008. 70

światem sztuki a światem nauki. Spotkanie pedagogical as it was artistic. The spir- dwójki artystów, które później miało zaowo- itual father and midwife of this relation- cować przełomowymi pracami w zakresie ship was Peter Weibel. As the Austrian sztuki interaktywnej oraz sztuki interfejsu, artist, theorist, teacher, long-time artis- Artificial Life (by wymienić tylko kilka kluczo- tic director of Ars Electronica, curator, wych obszarów ich poszukiwań artystycz- and currently director of the Zentrum nych i naukowych), było efektem szczegól- für Kunst und Medientechnologie (ZKM) nego rodzaju „pomocnictwa” czy też intuicji, in Karlsruhe15 Christa Sommerer recalls, tyleż pedagogicznej, co artystycznej. she visited Weibel in 1991 after gradu- Za ojca duchowego i akuszera ich związ- ating from the Academy of Fine Arts in ku należy uznać Petera Weibla. Jak wspo- Vienna in 1990. Two years earlier, Wei- mina austriacki artysta, teoretyk, wykła- bel had co-founded the Institut für Neue dowca, długoletni dyrektor artystyczny Medien at the Städelschule in Frankfurt Ars Electronica, kurator a obecnie dyrektor am Main. She would spend the next few Zentrum für Kunst und Medientechnologie years there, pursuing her artistic inter- (ZKM) w Karlsruhe15, w roku 1991 odwiedziła est in artificial intelligence and artificial go absolwentka Akademii Sztuk Pięknych life, which was a continuation of her ear- w Wiedniu (1990) Christa Sommerer. Dwa lier interest in botany as a student. As lata wcześniej Weibel współtworzył Insti- the director of the institute, Weibel de- tut für Neue Medien w Städelschule we cided to admit Laurent Mignonneau into Frankfurcie nad Menem. I to tam właśnie the school on a research grant. He had miała spędzić kilka następnych lat, rozwi- studied fine arts in France and already jąjc swoje zainteresowania artystyczne, displayed impressive programming zwłaszcza dotyczące sztucznej inteligencji skills, using new computer technology i sztucznego życia, co było kontynuacją as a tool for the creation of digital art. jej wcześniejszych zainteresowań jako This quickly led to artistic collaboration studentki botaniki. Weibel, będąc dyrekto- between the two young, aspiring artists, rem instytutu, zdecydował też o przyjęciu brilliantly evidenced by their first joint na studia w ramach grantu badawczego work, Interactive Plant Growing (1992)16. Laurenta Mignonneau, który we Francji This was the beginning of the brilliant studiował sztuki plastyczne i już wtedy career of these two great artists, who wykazywał znaczące umiejętności progra- 15 See: P. Weibel, The Art of Artificial, misty, używając nowych technologii kom- [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau. puterowych jako narzędzi do kreacji dzieł Interactive Art Research, ed. G. Stocker, C. Sommerer, L. Mignonneau (ed.), , Springer-Verlag: sztuki cyfrowej. Bardzo szybko doszło do Wien, New York 2009, pp. 14–19. artystycznej „kolaboracji” dwójki młodych, 16 I would only add that at the same time the artists were also working on another poszukujących artystów, czego znakomi- interactive work entitled Anthroposcope (1993), which, like Interactive Plant Growing, was 15 Zob. P. Weibel, The Art of Artificial, presented at Ars Electronica in Linz in 1993. [w:] Christa Sommerer. Laurent Mignonneau. The authors’ description of both projects can be Interactive Art Research, red. G. Stocker, found in the following catalogue: Genetische Kunst Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Springer-Verlag, – Künstliches Leben, ed. K. Gerbel, P. Weibel, PSV Wien, New York 2009, s. 14–19. Verleger: Wien 1993, pp. 398–400 and 408–414. 71

| Interactive Plant Growing, 1992

tym dowodem była ich pierwsza wspól- today are emblematic authors of interac- na realizacja, Interactive Plant Growing tive media art. Their use of a formal lan- (1992)16. Był to początek błyskotliwej ka- guage (so-called L-systems) developed riery znakomitych artystów, którzy do dzi- by Aristid Lindenmayer, and implement- siaj są emblematycznymi twórcami sztuki ed for the first time in a computer code nowych mediów interaktywnych. Wykorzy- created by Przemysław Prusinkiewicz17, stanie formalnego języka (tzw. L-systems), gave rise to the creation of a pioneering opracowanego przez Aristida Lindermayera interface that used live plants as a kind i po raz pierwszy zaimplementowanego do of ‘tangible antenna’ that generated the kodów komputerowych przez Przemysława formation of real images and sounds generated by the system’s users. The

16 Dodajmy tylko, że w tym samym use of ‘living objects’ (plants) as the in- czasie artyści pracowali także nad inną pracą terface was a true breakthrough. interaktywną, zatytułowaną Anthroposcope (1993), która podobnie jak Interactive Plant Grownig została zaprezentowana na Ars Electronica 17 See: Przemysław Prusinkiewicz, w Linzu w roku 1993. Autorskie eksplikacje The Algorithmic Beauty of Plants, Springer- obu projektów można znaleźć w katalogu: Verlag: Wien, New York 1990, or Armin Genetische Kunst – Künstliches Leben, Medosch, Technological Determinism in red. K. Gerbel, P. Weibel, PSV Verleger, Wien 1993, Media Art, http://www.thenextlayer.org/files/ s. 398–400 oraz 408–414. TechnoDeterminismAM_0.pdf, pp. 36-37. 72

| Riding the Net, 2000

Prusinkiewicz17, dało podstawy do stwo- Let’s turn our attention to another rzenia pionierskiego interfejsu, w którym aspect of their work – the turn toward wykorzystano żywe rośliny jako swego tangible interfaces: both tactile – based rodzaju „anteny dotykowe” generujące on physical touch, and haptic – project- powstawanie w czasie rzeczywistym ing a physical sensation without actual obrazów i dźwięków generowanych przez physical contact. Already in the duo’s użytkowników instalacji. Użycie „żywych first realizations, this issue would be an obiektów” (roślin) jako interfejsów było important part of their artistic strategy, prawdziwym przełomem. with the artists themselves touching on Zwróćmy uwagę na jeszcze jeden (literally and figuratively) one of the most aspekt ich twórczości – silne zwrócenie important question in new media, the się w stronę interfejsów dotykowych: issue of the media society, which had taktylnych, czyli opierających się na fi- been posed as a fundamental question zycznym dotyku oraz haptycznych, czyli by Marshall McLuhan. We can recall here takich, które projektują fizyczne odczucia A-Volve (1994–95), Riding the Net (2000) bez konieczności faktycznego kontak- and Mobile Feelings (2002 and 2003). tu fizycznego. Już w pierwszych reali- These works explore fundamental ques- tions about the changes taking place in 17 Na ten temat zob. P. Prusinkiewicz, the means of making contact with art The Algorithmic Beauty of Plants, Springer-Verlag, through the sense of touch. Much has Wien, New York 1990, passim oraz A. Medosch, Technological Determinism in Media Art, been said about the primacy in Western www.thenextlayer.org/files/TechnoDeterminismAM culture of the paradigm of distance in the _0.pdf, s. 36–37. 73

| Riding the Net, 2000

zacjach ta kwestia stanie się ważnym relation to the reception of art and the elementem ich strategii artystycznej, aesthetics of contemplation, which come tym samym twórcy dotykają (dosłownie out of an essentially anti-tactile tradition. i w przenośni) jednej z najważniejszych This tradition, however, has been de- kwestii nowych mediów, podniesionej do constructed by the many artists through fundamentalnej kwestii społeczeństwa the use of digital media. The term ‘digital’ medialnego już przez Marshalla McLuha- itself contains a reference to touch, since na. Przypomnijmy sobie chociażby A-Volve digitus is Latin for ‘finger’18. In the works (1994–95), Riding the Net (2000) czy Mo- mentioned above, experiments were bile Feelings (2002 i 2003). Prace te eks- made with multimodal interfaces (elimi- plorują fundamentalne kwestie zmian nating the keyboard, mouse, and touch- zachodzących w sposobach kontaktowa- pad), which provided an intuitive and nia się z dziełami sztuki poprzez zmysł natural means of entrance into the world dotyku. Na temat prymatu paradygmatu of immersive haptic effects. zdystansowanego odbioru sztuki w kul- Also important for the formation of turze Zachodu i estetyki kontemplacyjnej, their attitudes as artists and scientists będącej w swojej istocie antytaktylną 18 See: E. Huhtamo, Twin – Touch – Test tradycją, powiedziano już wiele. Trady- – Redut: Media Archeological Approach to Art, cja ta dekonstruowana jest przez wielu Interactivity, and Tactility, [in:] MediaArtHistories, artystów posługujących się mediami ed. O. Grau, MIT Press: Cambridge MA, London 2007, pp. 71–101; and in terms of the creative cyfrowymi. Już przecież w samym okre- output of Sommerer and Mignonne, see: śleniu „digitalny” zawiera się odniesienie Touchscapes, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau, op. cit., pp. 32–35. 74

do dotyku; digitus to wszak po łacinie pa- were research fellowships, research lec18. W przywołanych powyżej pracach grants and artistic residencies at the eksperymentowano z multimodalnymi in- National Center for Supercomputing Ap- terfejsami (porzucenie klawiatury, myszki, plications (NCSA) in the United States touchpadu), które stanowiły rodzaj intui- (1993–94), the InterCommunictation cyjnego oraz naturalnego wejścia w świat Center (NTT–ICC) (1994–95), and Me- immersyjnych efektów haptycznych. dia Integration and Communications Dla formowania się postawy Sommerer Research Labs (1995–2001) in Japan. i Mignonneau jako artystów i naukow- Another important stop along their path ców duże znaczenie miały także staże of learning and artistic research, experi- naukowe, granty badawcze i rezydencje mentation and exploration was the Inter- artystyczne w National Center for Super- national Academy of Media Arts and Sci- computing Application (NCSA) w Stanach ence (IAMAS) in Gifu, Japan (1997–2005), Zjednoczonych (1993–94), InterCommu- where they gained experience not only nictation Center (NTT–ICC) (1994–95) as an artist-residents, but also as faculty i Media Integration and Communications members, which most likely had an im- Research Labs (1995–2001) w Japonii. pact on their idea later to create an origi- Ważne miejsce w ramach nieustannego nal programme in Interface Cultures for kształcenia, eksperymentów i poszuki- students in Linz A particularly key role wań badawczo-artystycznych zajmuje in this effort was played by Itsuo Sakane, International Academy of Media Arts and who invited them to an exhibition he had Science (IAMAS) w Gifu (1997–2005) w Ja- organised at IAMAS (Biennale of Interac- ponii, bowiem tam zdobywali doświadcze- tion, 1995–2003). Sakane characterized nie nie tylko jako artyści-rezydenci, ale their work in this way: ‘their works have i wykładowcy, co zapewne miało wpływ always been a beautiful unity of scientif- na pomysł tworzenia w Linzu oryginal- ic knowledge and artistic sensibility, not nego kierunku kształcenia studentów to mention the audience’s elation when w ramach „Interface Culture”. Szczególną interacting with a particularly unique rolę w tym czasie odegrał Itsuo Sakane, type of interface design’19. zapraszając ich na organizowane przez This is a very brief summary of the ear- siebie w IAMAS wystawy (Biennale of In- ly cooperation between Sommerer and teraction, 1995–2003). Sakane tak opisu- Mignonneau, but I believe it is important je ich twórczość: „Ich dzieła zawsze cha- in terms of their futures and the choices rakteryzowały się pięknym połączeniem they would make, which related not only to their artistic activity, but, above all, to 18 Na ten temat zob. E. Huhtamo, Twin their work as educators. In some sense – Touch – Test – Redut: Media Archeological Approach to Art, Interactivity, and Tactility, everything related to the work they do [w:] MediaArtHistories, red. O. Grau, MIT in their signature ‘Interfaces Cultures’ Press, Cambridge MA, London 2007, s. 71–101 oraz w odniesieniu do twórczości Sommerer 19 Itsuo Sakane, On the Nostalgic History i Mignonneau: E. Huhtamo Touchscapes, of Interactive Art – A Personal Retrospective, [w:] Christa Sommerer. Laurent Mignonneau…, [in:] Gerfried Stocker, Christa Sommerer, Laurent s. 32–35. Mignonneau (ed.), Christa Sommerer…, p. 30. 75

| Mobile Feelings, 2002–03

wiedzy naukowej i artystycznej wrażliwo- programme at the Kunstuniversität Linz ści, nie wspominając o podnieceniu pub- (Universität für Industrielle und künstler- liczności, która wchodziła w interakcję ze ische Gestaltung) can be seen as their szczególnym typem niepowtarzalnych following in the footsteps of their master interfejsów”19. and mentor, a role undoubtedly played at To bardzo skrótowe przedstawienie the beginning of their careers by Peter początków współpracy Sommerer i Mign- Weibel. This represents an example of noneau ważne jest dla mnie z punktu wi- the long-standing academic and scientif- dzenia ich późniejszych losów i wyborów ic formula of the master-teacher, which związanych nie tylko z działalnością arty- successfully led to the crystallization styczną, ale przede wszystkim pedago- of the artistic personalities of this pair giczną. W jakimś sensie bowiem wszystko, of collaborating artists. They decided to co wiąże się z ich praktyką w obszarze help the young artists applying to study autorskiego programu „Interface Culture” at the school in Linz in the same way, giv- (realizowany w Kunstuniversität Linz – Uni- ing them an opportunity to study under versität für Künstlerische und Industrielle the guidance of artists who today are 19 I. Sakane, On the Nosthalgic History of widely regarded as masters of interac- Interactive Art – A Personal Retrospective, [w:] tive art. Christa Sommerer, Laurent Mignonneau…, s. 30. 76

Gestaltung), można potraktować jako podą- Weibel aptly characterized their ac- żanie śladami ich mistrza i mentora, jakim tions as being determined by an impera- niewątpliwie początkowo był Peter Weibel. tive to obtain knowledge and understand To przecież także realizacja starej akademi- complex problems related to genetic ckiej i naukowej formuły mistrz – nauczy- algorithms, cellular automata, program- ciel, która z powodzeniem doprowadziła do ming, artificial intelligence and artificial wykrystalizowania się artystycznych oso- life, and to use these in their artistic ac- bowości dwojga działających wspólnie ar- tivities, which are treated as a form of tystów. Postanowili oni w ten sam sposób cognitive activity, or even a science20. pomagać młodym twórcom aplikującym do What distinguishes them is the way they szkoły w Linzu, by mogli kształcić się pod combine creativity (understood as ar- opieką artystów dziś powszechnie uważa- tistic inventiveness) and an intellectual nych za klasyków sztuki interaktywnej. approach (i.e., understanding complex Weibel trafnie scharakteryzował ich issues). ‘Their intelligence allows them poczynania jako zdeterminowane przez to understand the problems of art and imperatyw zdobywania wiedzy i rozu- their talent allows them to solve prob- mienia skomplikowanych problemów lems through artistic creativity [...]. They genetycznych algorytmów, automatów study the literature in order to under- komórkowych, programowania, sztucz- stand and to investigate the problem- nej inteligencji i sztucznego życia oraz atics. This requires intellectio’21. But fol- wykorzystania tego w działaniach ar- lowing this comes the time for artistic tystycznych, traktowanych jako rodzaj expression, as a result of which their aktywności poznawczej czy wręcz na- projects acquire their final form, and this ukowej20. Tym, co ich wyróżnia, jest po- is the domain of artistic freedom, the łączenie inwencji (pojmowanej jako arty- search for the best form of expression styczna odkrywczość) z intelektualnym for the complex research problems that podejściem (czyli rozumieniem skompli- underlie the creation of a specific pro- kowanych zagadnień). „Ich inteligencja ject. Moreover, this project is never com- pozwala im na rozumienie problemów plete, since it requires active participa- artystycznych, a ich talent umożliwia tion in its realization on the part of the im rozwiązywanie problemów poprzez users, who are invited to collaborate in artystyczną inwencję […]. Studiując what Weibel calls ‘the art of pARTicipa- literaturę przedmiotu, poznają proble- tion’. In these activities, Sommerer and my badawcze. Ten etap wymaga pracy Mignonneau are, at the same time, inven- intelektualnej”21. Ale potem przychodzi tors, engineers, scientists, and the crea- czas na swobodę artystyczną, której 20 See: P. Zawojski, Nauka i sztuka 20 Zob. P. Zawojski, Nauka i sztuka w wieku technologii cyfrowych. Bezpieczne w wieku technologii cyfrowych. Bezpieczne związki, [in:] Digitalne dotknięcia. Teoria związki, [w:] Digitalne dotknięcia. Teoria w praktyce/Praktyka w teorii, ed. P. Zawojski w praktyce/Praktyka w teorii, red. P. Zawojski, Stowarzyszenie Make it Funky Production: Stowarzyszenie Make it Funky Production, Szczecin 2010, pp. 29–42. Szczecin 2010, s. 29–42. 21 P. Weibel, The Art of Artificial, op. cit., 21 P. Weibel, The Art of Artificial, s. 17. p. 17. 77 efektem jest nadawanie projektom od- tors of new technologies and interfaces, powiedniej formy, a to już jest domena but, above all, they are visionary artists. artystycznej wolności, poszukiwania One of the most important of Christa najlepszego formalnego wyrazu dla Sommerer and Laurent Mignonneau’s pro- skomplikowanych problemów badaw- grammatic statements was published in czych, które stały u podstaw tworzenia the year 2003. The text, which is a kind konkretnego projektu. Ten projekt nigdy of summary of their experiences as art- nie jest zresztą skończony, bowiem do- ists and researchers with new interfac- maga się aktywnej partycypacji w jego es, is entitled From the Poesy of Program- aktualizowaniu przez użytkowników za- ming to Research as an Art Form22. ‘Art praszanych do współpracy, co Weibel as a living system’ – this in a nutshell is nazywa „sztuką partycypacji” (pARTi- how you would define their philosophy cipation). W tym działaniu Sommerer for what they do and create. Research i Mignonneau są jednocześnie wyna- procedures that become an art form, the lazcami, twórcami nowych technologii ‘poetry of programming’ their own soft- i interfejsów, inżynierami, naukowcami, ware, interfaces and dynamic systems ale przede wszystkim wizjonerskimi ar- for violating the principle of end-user art- tystami. ist, these are the imperatives of their ac- Jedną z najważniejszych wypowiedzi tivities. ‘The freedom to design your own programowych Christy Sommerer i Lau- software and create your own hardware renta Mignnoneau jest opublikowany can be compared to the mixing of col- w roku 2003 tekst, stanowiący rodzaj ours and pigments, it is the opposite of podsumowania ich doświadczeń jako using a pre-determined set of colours’23. artystów i badaczy nowych interfejsów, But that freedom can be achieved only zatytułowany From the Poesy of Pro- when you have a thorough knowledge of gramming to Research as an Art Form22. the procedures leading to its existence – „Sztuka jako żyjący system” – tak w skró- and this can only be acquired from study cie można byłoby określić ich filozofię and learning from the best practitioners działania i tworzenia. Procedury badaw- and theorists in new media. Of course, cze, które stają się formą sztuki, „poezja just as one cannot know in advance the programowania” własnych software’ów, impact of dynamic systems that do not interfejsów i dynamicznych systemów have entered into their generative for- przełamujących zasadę end-user-artist mula the principles that predetermine – to imperatywy ich działania. „Wolność the effects of their use, in the learning projektowania własnych software’ów process, one cannot assume that having i tworzenia własnych hardware’ów the most titled and respected educators można porównać do mieszania kolorów 22 L. Mignonneau, C. Sommerer, From the 22 L. Mignonneau, Ch. Sommerer, From Poesy of Programming to Research as an Art the Poesy of Programming to Research as an Art Form, [in:] Code. The Language of Our Time, ed. G. Form, [w:] Code. The Language of Our Time, Stocker, C. Schöpf, Hatje Cantz Verlag: Ostfildern- red. G. Stocker, Ch. Schöpf, Hatje Cantz Verlag, Ruit 2003, pp. 242–249. Ostfildern-Ruit 2003, s. 242–249. 23 Ibid., p. 243. 78

i pigmentów, to przeciwieństwo używa- as instructors is a guarantee that the nia z góry zdeterminowanego zestawu classes will produce brilliant artists. It barw”23. Ale ową wolność można osiąg- is difficult, however, to imagine a better nąć tylko wtedy, kiedy ma się gruntowną way of learning – one’s personal example, wiedzę o procedurach prowadzących do knowledge, and position in the world of jej zaistnienia – to zaś mogą dać studia art and science are the best way to build i nauka u najlepszych praktyków i teo- not only authority, but also a worthwhile retyków nowych mediów. Oczywiście, sharing of knowledge and experience. tak jak efekt działania systemów dyna- Art which is technologically determined micznych, które nie mają w swej gene- by the use of sophisticated digital tools ratywnej formule wpisanej zasady pre- and computers is constantly faced with determinującej efekt ich używania, tak problems, not much with its tools, as w procesie kształcenia nie można zało- with it conceptual ‘instrumentation’ and żyć, że nawet najbardziej utytułowani an understanding of how new technolo- i wiarygodni pedagodzy zagwarantują, gies can be used to produce art. ‘Like bio- że ich klasy opuszczą znakomici artyści. logical systems in which the phenotype Trudno jednak o lepszy sposób kształce- differs from the genotype, programming nia – osobisty przykład, wiedza, pozycja as a form of artistic activity is not about w świecie sztuki i nauki są najlepszym the code itself, but rather about how the sposobem budowania nie tylko autoryte- code finds expression, how it connects tu, ale i sensownego dzielenia się włas- with other environments and what it ną wiedzą i doświadczeniem. Sztuka means in this system.’.24 technologicznie zdeterminowana przez Can this way of thinking and acting be używanie skomplikowanych narzędzi taught? cyfrowych, komputerów nieustannie ma kłopoty nie tyle z narzędziami, co z kon- ceptualnym „oprzyrządowaniem” i zrozu- ‘Interface Culture’ mieniem tego, w jaki sposób można nowe This above question can be answered technologie wykorzystać do pracy na contrarily: it is extremely difficult (like rzecz sztuki. „Tak jak w systemach bio- every form of art education), but we logicznych, w których fenotyp różni się should try. The introduction of ‘Interface od genotypu, programowanie jako rodzaj Cultures’ in 2004 to the curriculum of działalności artystycznej nie dotyczy the Kunstuniversität in Linz was such kwestii kodu jako takiego, ale raczej tego, a form of educational experiment. In jaką ten kod znajduje ekspresję, jak łączy the city where since 1979 the world’s się z innymi środowiskami i co on w tym most important festival dedicated to układzie znaczy”24. new electronic media art has been Czy tego typu myślenia i działania moż- held, where in 1994 Sommerer and Mi- na nauczyć? gnonneau received the Golden Nica for Interactive Art for A-Volve, the city to 23 Ibidem, s. 243. 24 Ibidem, s. 248. 24 Ibid., p. 248. | A-Volve, 1994–97 80

„Interface Culture” which they later returned several times Na powyższe pytanie można przewrot- with other projects, and which is now nie odpowiedzieć, ż e jest to niezmiernie their home. It is hard to imagine a better trudne (jak każdy rodzaj edukacji arty- place: the Ars Electronica Center (with stycznej), ale należy próbować. Taką pró- the Museum of the Future and Futurelab) bą i eksperymentem edukacyjnym jest and Ars Electronica Festival (featuring powołany do życia w roku 2004 w Kun- the Prix Ars Electronica awards) are nat- stuniversität w Linzu program nauczania ural reference points for the students, „Interface Culture”. W mieście, w którym that is, beginning artists, studying here. odbywa się od roku 1979 najważniejszy Every year, everyone held in esteem in na świecie festiwal poświęcony sztuce the world of digital media art comes to nowych mediów elektronicznych, gdzie the event. Since 2005, when students w roku 1994 Sommerer i Mignnoneau first exhibited the work they had pro- otrzymali Golden Nica za A-Volve w dzie- duced during their first academic year dzinie sztuki interaktywnej, mieście, do (2004–05), there has been a tradition którego później wielokrotnie wracali z ko- that during Ars Electronica shows are lejnymi projektami, a obecnie stało się held of work produced during the course ono ich domem. Trudno wyobrazić sobie of the school’s two-year Master’s pro- lepsze miejsce: Ars Electronica Center gram. Between 2005 and 2012, young (z Museum of the Future i Futurelabem) artists exhibited roughly 100 interactive i Ars Electronica Festival (z nagrodami projects, most of which were present- Prix Ars Electronica) to naturalne punk- ed at exhibitions at the Ars Electronica ty odniesienia dla kształcących się tutaj Campus, as well as at many other inter- studentów, początkujących artystów. To national shows. It should be said at the tutaj przyjeżdżają corocznie wszyscy ci, onset that although most students are którzy liczą się w świecie sztuki mediów Austrians, the programme has always cyfrowych. Od roku 2005, kiedy po raz been open to foreigners, and since its pierwszy studenci zaprezentowali swo- first year, students from Spain, England, je prace realizowane w pierwszym roku Germany and Japan have studied there. akademickim (2004–05), tradycją stało The name of the program was coined się, że na festiwalu Ars Electronica poka- from the title of an important book by zywane są prace realizowane w ramach Steven Johnson, Interface Culture: How dwuletnich studiów magisterskich. Po- New Technology Transforms the Way We między rokiem 2005 a 2012 młodzi arty- Create and Communicate25. The first part ści zrealizowali około 100 interaktywnych of the title draws attention to a segment projektów, z których większość była of the cyber-culture paradigm that was prezentowana na wystawach Ars Elec- newly-forming at the time of the book’s tronica Campus, a także na wielu innych publication, and which raised the issues międzynarodowych pokazach. Od razu of interface to the rank of one of the most należy też powiedzieć, że choć większość 25 See: S. Johnson, Interface Culture: How studentów to Austriacy, od początku stu- New Technology Transforms the Way We Create and Communicate, Basic Books: New York 1997. 81 dia te otwarte były dla obcokrajowców important problems in digital culture. The i już w pierwszym roku uczyli się tam stu- second part (‘how new technologies are denci z Hiszpanii, Anglii, Niemiec i Japonii. changing the ways we create and com- Nazwa programu studiów została zapo- municate’) emphasizses the changes życzona od tytułu ważnej książki Steve- taking place in the area of cyberculture26. na Johnsona, Interface Culture: How New Johnson demonstrated that, at the time, Technology Transforms the Way We Cre- interfaces were becoming a kind of ate and Communicate25. Pierwszy człon translator and moderator between the tytułu tej publikacji w momencie ukaza- user and the computer, but this aspect nia się zwracał uwagę na formowanie of translation had a largely semantic di- się w ramach cyberkulturowego para- mension (i.e., it is naturally immersed in dygmatu wyraźnie wyodrębniającego się culture), rather than technical. ‘Digital segmentu, który kwestie interfejsu pod- computers are “literary machines”, as hy- niósł do rangi jednego z najważniejszych pertext guru Ted Nelson calls them. They problemów kultury digitalnej. Drugi człon work with signs and symbols, although („jak nowe technologie zmieniają sposoby this language, in its most elemental form, naszego tworzenia i komunikowania się”) is almost impossible to understand’27. The dookreślał zmiany zachodzące w obsza- breakthrough represented by the crea- rze cyberkultury26. Johnson dowodził, tion of the principles for the GUI at the że obecnie interfejsy stają się rodzajem Xerox Palo Alto Research Center proved tłumacza i moderatora pomiędzy użyt- that the technical dimension of interfac- kownikiem i komputerem, ale ten aspekt es was in fact of secondary importance. translacji ma wymiar w większym stopniu Perhaps the most spectacular event that semantyczny (czyli w naturalny sposób brought this home was Doug Engelbart’s zanurzony jest w kulturze) niż techniczny. famous presentation in 1968 during the „Cyfrowe komputery są »maszynami lite- Fall Joint Computer Conference in San rackimi« (literary machines), jak nazywa je Francisco. This was a turning point in guru hipertekstu, Ted Nelson. Pracują one the history of both computer and screen ze znakami i symbolami, chociaż ich język technology because it then became obvi- w swojej najbardziej podstawowej formie ous that the future would be dominated jest prawie niemożliwy do zrozumienia”27. by screens, monitors and displays, as Przełom, jaki dokonał się wraz ze stworze- the areas where words, numbers, and all niem w Xero Palo Alto Research podstaw other information would appear. Also pre- dla GUI, dowodził, iż wymiar techniczno- sented at that time were the computer -technologiczny interfejsów ma w gruncie mouse, a form of video conferencing and rzeczy znaczenie drugorzędne. Być może teleconferencing, hypertext and hyper-

25 Zob. S. Johnson, Interface Culture: How media presentations, the use of a word New Technology Transforms the Way We Create processor, and the oN-Line System – and Communicate, Basic Books, New York 1997. 26 Na ten temat więcej zob. P. Zawojski, Cyberkultura. Syntopia sztuki, nauki i technologii, 26 See: P. Zawojski, Cyberkultura. Syntopia Poltext, Warszawa 2010. sztuki, nauki i technologii, Poltext: Warszawa 2010. 27 S. Johnson, op. cit., s. 14. 27 S. Johnson, op. cit., p. 14. 82

najbardziej spektakularnym wydarzeniem, all this formed what Steven Levy28 called które to uzmysłowiło, była słynna prezen- in 1994 called ‘the mother of all demos’29. tacja Douga Engelbarta w roku 1968 roku Christa Sommerer and Laurent Mi- w ramach Fall Joint Computer Conference gnonneau clearly point out that in for- w San Francisco. To moment przełomowy mulating the assumptions for this new w historii komputerologii, a jednocześnie field of study, they focused not only on ekranologii, bo stało się wówczas oczy- the purely artistic dimensions of educa- wiste, że przyszłość zdominowana zosta- tion, but also its social aspects. ‘When nie przez ekrany, monitory i wyświetlacze we were asked to take up the position jako obszary uobecniania się słów, cyfr, of professors for Interface Cultures in a właściwie wszystkich informacji. Za- 2004, we were able to start a whole prezentowana wtedy mysz komputerowa, new master study program that not forma wideokonferencji i telekonferencji, only needed to concentrate on human- prezentacje hipertekstowe i hipermedial- computer interface design in the clas- ne, użycie procesora tekstu, system NLS sical computer engineering approach, (oN-Line System) – to wszystko złożyło but also include artistic and social as- się w coś, co Steven Levy28 w roku 1994 pects’30. As a result of such thinking, określił mianem „mother of all demos”29. a new area was staked out, which af- Christa Sommerer i Laurent Mignon- terwards lecturers, professors, and stu- neau wyraźnie podkreślają, iż formułując dents continued to work in, and whose założenia nowego kierunku studiów, zwra- dominant and immanent feature was in- cali uwagę nie tylko na wymiar kształce- teractivity, understood as the breaking nia czysto artystycznego, ale i na aspekty of traditional models of communication społeczne. „Kiedy zostaliśmy zaproszeni known from the classical approach to do projektu w roku 2004, by objąć funk- the artwork as a finished artefact. Thus, cje profesorów, byliśmy skłonni rozpo- the Interface Cultures program ‘teaches cząć całkowicie nowy program studiów students of human-machine interaction pod warunkiem, że nie będzie on koncen- to develop innovative interfaces that trował się wyłącznie na problemach pro- harness new interface technologies at jektowania interfejsu człowiek – komputer the confluence of art research applica- w tradycyjnym podejściu inżynierii kom- tions and design’31. In the programme, puterowej, ale zawierał będzie także kwe- 28 Steven Levy, Insanely Great: The Life 30 stie artystyczne i społeczne” . W efekcie and Times of Macintosh, the Computer That Change Everything, Penguin Books: New York 1994, 28 S. Levy, Insanely Great: The Life and p. 42. Times of Macintosh, the Computer That Change 29 Documentation of this event can Everything, Penguin Books, New York 1994, s. 42. be founf online at: http://sloan.stanford.edu/ 29 Dokumentację tego wydarzenia mousesite/1968Demo.html. można znaleźć w sieci: http://sloan.stanford.edu/ 30 Christa Sommerer, Laurent Mignonneau, mousesite/1968Demo.html. Interface Cultures – Artistic Aspects of 30 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Interface Interface Design, [in:] Christa Sommerer, Laurent Cultures – Artistic Aspects of Interface Design, Mignonneau, Dorothée King (ed.), Interface [w:] Interface Cultures. Artistic Aspects of Cultures. Artistic Aspects of Interactions, Interactions, red. Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Transcript Verlag: Bielefeld 2008, p. 9. D. King, Transcript Verlag, Bielefeld 2008, s. 9. 31 C. Sommerer, L. Mignonneau, Interface 83 takiego myślenia został zakreślony ob- the focus is placed on interactive digi- szar, po jakim konsekwentnie poruszali tal media; and while the programme is i poruszają się zarówno wykładowcy, pro- theory-oriented, the practical ability to fesorowie, jak i studenci, adepci sztuki, create new software and hardware, and której dominantą i immanentną cechą jest teaching students that the use of ready- interakcyjność rozumiana jako przełama- made and widely available applications is nie tradycyjnych modeli komunikacyjnych always to some extent an imitative and znanych z klasycznej sztuki skończone- uncreative activity. This vision clearly re- go artefaktu. Dlatego program „Interface sults from the artistic and research ac- Culture” „jest artystyczno-naukowym pro- tivity of Sommerer and Mignonneau, who cesem studiowania, które daje począt- have become, like Peter Weibel once did kującym artystom i teoretykom mediów for them, the mentors and custodians of solidne podstawy do tworzenia i projekto- young, emerging artists. wania innowacyjnych interfejsów”31. Uwa- This area of study, despite the appar- ga w trakcie studiów skupiona jest na ent limitations of the category of inter- interaktywnych mediach cyfrowych; opie- face in the context of interactivity activ- rając się na teorii, studia zorientowane są ity, is quite extensive, covering: jednak na praktyczną umiejętność tworze- – interaction and interface design, nia nowych software’ów i hardware’ów. – multimodal, hybrid and tangible Proces kształcenia powinien uzmysłowić, interfaces, iż korzystanie z gotowych i powszechnie – audio interfaces and audiovisual stosowanych aplikacji, jest zawsze w pe- interaction, wien sposób działalnością odtwórczą – gaming interfaces, i mało kreatywną. Taka optyka w sposób – ubiquitous computing and intelligent oczywisty wynika z praktyki artystyczno- ambiences, -badawczej Sommerer i Mignonneau, któ- – handheld computer technology, rzy, tak jak kiedyś Peter Weibel dla nich, – interactive art, net art and hybrid art, stali się mistrzami i opiekunami młodych, – experimental forms of interaction początkujących artystów. including nano-art and bioart, Obszar nauczania jest, pomimo pozorne- – media art history and media go ograniczenia przez kategorię interfejsu archaeology. w kontekście działań interaktywnych, These general principles and problems find bardzo rozległy. Obejmuje on zagadnienia: their interpretation in specific courses and – interakcji i projektowania interfejsu, subjects, whose names sometimes overlap – interfejsów dotykowych, multimodal- with the above-mentioned thematic rang- nych i hybrydycznych, es, but which are also complemented by – interfejsów słuchowych i interakcji such important questions (from the point audiowizualnej, of view of new media artists) as: learning how to write academic texts, authorial 31 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Interface Cultures, [w:] Hybrid. Living in Paradox, Cultures, [in:] Hybrid. Living in Paradox, ed. red. G. Stocker, Ch. Schöph, Hatje Cantz Verlag, G. Stocker, C. Schöph, Hatje Cantz Verlag: Ostfildern-Ruit 2003, s. 304. Ostfildern-Ruit 2003, p. 304. 84

– interfejsów do gier komputerowych, explication, presenting and documenting – powszechnej komputeryzacji i inteli- one’s work, practical knowledge on plan- gentnych środowisk, ning exhibitions (budget, production etc.), – przenośnych technologii komputero- how to obtain grants and apply for fund- wych, ing to institutions that support the work – sztuki interaktywnej, net artu oraz of students, how to establish relationships sztuki hybrydycznej, with galleries, museums, festivals, and – eksperymentalnych form interakcji game designers, mobile interaction, a ‘jour- w zakresie nano artu i bioartu, nal club’ (regular meetings to discuss cur- – historii sztuki mediów i archeologii rent issues in the fields of science, art and mediów. politics, based on scientific publications), Te ogólne założenia i problemy znajdują workshops on robotics, and classes on swoją wykładnię w konkretnych kursach programming and the use of sensors and i przedmiotach, których nazwy czasem microcontrollers, as well as on methodolo- pokrywają się z wyżej wymienionymi za- gy and research methods. As can be seen, kresami tematycznymi, ale znajdują też this is a very well-developed programme swoiste uzupełnienie w wielu, tak istot- that not only prepares students to cre- nych z punktu widzenia artysty nowych ate their own work and experiment with mediów, kwestiach. Są to: nauka pisania interactive art and interface art, but it also tekstów naukowych, eksplikacji autor- offers the possibility of learning how to skich, prezentacji własnej pracy oraz navigate the often complex mechanisms jej dokumentacji, praktyczna wiedza na governing the contemporary art market32. temat planowania wystaw (budżet, pro- In subsequent exhibitions held during dukcja etc.), wiedza na temat możliwo- the Ars Electronica festival, virtually all ści pozyskiwania grantów i aplikowania of these specific topics appeared in the o finansowanie projektów do instytucji works of the young artists. Moreover, the wspierających twórczość studentów work was often produced using modest oraz nawiązywanie relacji z galeriami, means, which does not mean that there muzeami, festiwalami. Także projekto- were no interesting works among them. wanie gier, mobilna interakcja, „journal Each edition of the ‘Interface Cultures’ club” (cykliczne spotkania, na których exhibition had its own theme, such as omawiane są bieżące problemy z zakre- this year’s (2012) ‘kitchen interface’, su nauki, sztuki, polityki w oparciu o pub- which explored issues related to making likacje naukowe), warsztaty robotyczne, art and the affinities of this process to programowanie, kwestie sensorów i mi- cooking, food and kitchens. In previous krokontrolerów oraz zaawansowanych years, themes included tangibility, audi- mikrokontrolerów, metodologia i metody- bility, playability and wearable comput- ka badań naukowych. Jak widać, jest to ers (2006), physical computerology and program bardzo rozbudowany, przygoto- 32 This concerns the programme of wujący studentów nie tylko do tworze- studies described in the brochure Interface nia własnych prac i eksperymentowania Cultures. Master Study Program, University of Art and Design, Institute of Media Studies, Linz 2012. 85 w zakresie sztuki interaktywnej i sztuki hybrid interfaces (2007), mobility and interfejsu, ale dający także możliwości performative interaction in public spaces nauczenia się poruszania wśród zawi- (2008), ‘DIY style’ (2009), and the ability łych często mechanizmów rządzących to play (2010). These are just selected ex- współczesnym rynkiem sztuki32. amples of the themes of exhibitions, al- Śledząc kolejne edycje wystaw w trak- though it should be noted that the works cie festiwalu Ars Electronica, można presented in the exhibitions at Ars Elec- stwierdzić, iż właściwie wszystkie te tronica were not always directly related szczegółowe zagadnienia pojawiają się to the previously-determined thematic w dokonaniach młodych artystów. Czę- constraints. In terms of the formal as- sto zresztą ich prace realizowane są pects of these works, we can find a full skromnymi środkami, co nie znaczy, że cross-section of contemporary art forms nie ma wśród nich dzieł interesujących. using new digital technologies based on Kolejne edycje wystawy w ramach „In- the concept of interactivity and making terface Culture” miały swoje motywy use of all known and theoretical inter- przewodnie, takie jak tegoroczny (2012) faces: net art, software art, robotic art, „interfejs kuchenny”, który eksplorował soundspaces and soundart, digital music, zagadnienia tworzenia sztuki i bliskości video games, digital storytelling, mobile tego procesu z kwestiami związanymi art, hybrid art, genetic art, spaceart, z gotowaniem, żywnością i kuchnią. W po- bioart, nano art, audiovisual installations, przednich latach takimi tematami były: information visualization, conceptual dotykowość, słyszalność, grywalność works, interactive environments of artifi- i komputerowe technologie przenośne cial life – and the list goes on. The overall (wearable computers) (2006), fizyczna number of represented types, splinters, komputerologia i interfejsy hybrydyczne mutations, styles and poetics from with- (2007), kwestie mobilności i performa- in the artistic conventions that comprise tywnych interakcji w przestrzeni publicz- the broadly-defined world of new media nej (2008), „styl DIY” (2009), umiejętność art – is difficult to classify and catalogue. bawienia się (2010). To tylko przykładowo An extremely important part of the wybrane tematy wystaw, chociaż należy learning process of the students is a pro- dodać, iż prezentowane na kolejnych edy- gram of lectures of invited guests who cjach festiwalu Ars Electronica prace nie regularly visit the university in Linz. A re- zawsze i nie wszystkie ściśle realizowały cord of these visits and lectures can be narzucone niejako odgórnie ograniczenia found in the previously mentioned book tematyczne. Jeśli zaś chodzi o formalne Interface Cultures: Artistic Aspects of In- aspekty tych realizacji, to mamy tutaj teraction. The texts found within in it are pełen przekrój współczesnych rodzajów based on lectures delivered in Kunstuni- sztuki wykorzystującej nowe technologie versität. It is divided into five sections, which clearly show the thematic range 32 Przedstawiając program studiów, korzystam z broszury Interface Culture. Master of the topics: informational design and Study Program, University of Art and Design, social media, bio-inspired interfaces, the Institute of Media Studies, Linz 2012. 86 cyfrowe, oparte na idei interaktywności cultural and aesthetic aspects of inter- i wykorzystujące wszelkie znane i projek- activity, stage and audio-visual interac- towane interfejsy: net art, software art, tion, and interactive art practices. This sztuka robotyczna, soundart i soundspa- book shows, at the same time, that we ces, muzyka digitalna, gry komputerowe, need to significantly expand our art edu- cyfrowy storytelling, sztuka mobilna, cation methods, and that the candidates hybrydyczna, genetyczna, spaceart, bio- for becoming new media artists must ac- art, nano art, instalacje audiowizualne, quire skills related not only to the ability wizualizowanie informacji, dzieła koncep- to use new technologies, and a knowl- tualne, interaktywne środowiska sztucz- edge of the traditions and history of art, nego życia – tę listę można oczywiście but they should also be able to navigate wydłużać. Ilość pojawiających się rodza- the broadly conceived market for art. jów, odłamów, mutacji, ale też stylistyk Undoubtedly, the position in the world i poetyk w ramach znanych już konwencji of contemporary media art attained by artystycznych w obszarze globalnie poję- Christa Sommerer and Laurent Mignon- tej sztuki nowych mediów jest trudna do neau makes it easier for them to attract sklasyfikowania i skatalogowania. artists and theorists who will be willing Niezwykle ważnym elementem procesu to share their experiences with students. kształcenia studentów jest program wykła- The combination of theory and practice, dów zaproszonych gości, którzy regularnie art and science, is also characteristic odwiedzają uczelnię w Linzu. Zapisem tych of the activities of this Austro-French wizyt i wykładów jest przywoływana już duo. Kim Cascone, Scott Delahunt, Erkki książka Interface Cultures. Artistic Aspects Huhtamo, Katja Kwastek, Ulf Langhein- of Interaction (2008). Zgromadzono w niej rich, Klaus Obermaier, Dietmar Offen- teksty, których podstawą były wykłady huber, Christiane Paul, STATION ROSE, wygłaszane w Kunstuniversität. Podzielo- Keiko Takahashi, Machiko Kusahara, Mi- na ona została na pięć części w przejrzy- chael Naimark, and Joachim Sauter – are sty sposób pokazujących rozpiętość tema- among the well known names from the tyczną i zakres podejmowanych tematów: world of new media art and theory who informational design i media społeczne, have been part of the Interface Cultures interfejsy inspirowane biologicznie, kultu- programme. rowe aspekty i estetyka interaktywności, Finally, I would like to mention a Polish interakcja sceniczna i audiowizualna oraz angle. This year’s exhibition during the interaktywne praktyki artystyczne. Książka Ars Electronica festival included Justy- ta dowodzi równocześnie, że obecnie zna- na Zubrycka’s work Mórimo – a device cząco należy poszerzać sposoby edukacji for experiencing music via the somatic artystycznej, zaś kandydaci na artystów senses. This is probably the first time nowych mediów muszą nabywać kompe- that a Polish student has studied at the tencje nie tylko związane z umiejętnością Kunstuniversität in Linz as part of ‘In- posługiwania się nowymi technologiami, terface Cultures’, which was facilitated znać tradycję, historię sztuki, ale powinni by an Erasmus scholarship. As a result, 87 umieć też odnaleźć się na szeroko rozu- the project has become the artist’s the- mianym rynku sztuki. Niewątpliwie pozycja sisproject at the Faculty of Industrial w świecie współczesnej sztuki mediów, Design at the Academy of Fine Arts in jaką osiągnęli Christa Sommerer i Laurent Kraków. We can only hope that this is not Mignonneau, ułatwia im pozyskiwanie the last such case, and that young Polish wybitnych artystów i teoretyków, którzy students of new media art in the future dzielą się swoimi doświadczeniami ze stu- will be more likely to find their a place dentami. Połączenie praktyki i teorii, sztuki within the walls of this school in Linz. i nauki to także cecha charakterystyczna działalności austriacko-francuskiego due- tu. Kim Cascone, Scott deLahunta, Erkki Huhtamo, Katja Kwastek, Ulf Langheinrich, Klaus Obermaier, Dietmar Offenhuber, Chri- stiane Paul, STATION ROSE, Keiko Taka- hashi, Machiko Kusahara, Michael Naimark, Joachim Sauter – to dobrze znane w świe- cie sztuki i refleksji nowomedialnej postaci, które pojawiły się w ramach programu „In- terface Culture”. Na koniec chciałbym wspomnieć o pol- skim akcencie. Otóż na tegorocznej wy- stawie w trakcie festiwalu Ars Electronica pojawiła się praca Justyny Zubryckiej Móri- mo – urządzenie do odbioru muzyki poprzez zmysły somatyczne. To bodaj pierwszy przypadek, kiedy polska studentka zdoby- wała wiedzę w Kunstuniversität w Linzu w ramach „Interface Culture”, co związane było ze stypendium przyznawanym w ra- mach Erasmusa. Projekt ten stał się pra- cą dyplomową artystki na Wydziale Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Wypada tylko mieć nadzieję, że to nie ostatni taki przypadek i młodzi polscy adepci sztuki nowych mediów w przyszło- ści częściej będą pojawiać się w murach uczelni w Linzu. 88

LITERATURA REFERENCES

| The Art of Science Interface and Interaction | The Art of Science Interface and Design, red. Ch. Sommerer, L.C. Jain, Interaction Design, ed. C. Sommerer, L.C. L. Mignonneau, Springer-Verlag, Berlin, Jain, |L. Mignonneau, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg 2008. Heidelberg 2008.

| Artist as Inventors. Iventors as Atrists, | Artist as Inventors. Inventors as Artists, red. D. Daniels, B.U. Schmidt, Hatje Cantz ed. D. Daniels Dieter, B.U. Schmidt, Hatje Cantz Verlag, Ostfildern 2008. Verlag, Ostfildern 2008.

| Borges Jorge Luis, O ścisłości w nauce, | Borges Jorge Luis, On Exactitudein Science, [w:] idem, Powszechna historia nikczemności, [in:] id., Collected Fictions. trans. A. Hurley. przeł. Andrzej Sobol-Jurczykowski, Penguin, New York 1998. Stanisław Zembrzuski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982. | Christa Sommerer, Laurent Mignonneau. Interactive Art Research, ed. G. Stocker, | Cramer Florian, Fuller Matthew, Interface, C. Sommerer, L. Mignonneau, Springer-Verlag, [w:] Software Studies. A Lexicon, red. M. Fuller, Wien, New York 2009. MIT Press, Cambridge MA, London 2006. | Cramer Florian, Fuller Matthew, Interface, | Gane Nicholas, Beer David, New Media. [in:] Software Studies, ed. F. Matthew, The Key Concepts, Berg, Oxford, New York A Lexicon, MIT Press, Cambridge MA, London 2008. 2006.

| Genetische Kunst – Künstliches Leben, | Gane Nicholas, Beer David, New Media. red. K. Gerbel, P. Weibel, PSV Verleger, The Key Concepts, Berg, Oxford, New York Wien 1993. 2008.

| Huhtamo Erkki, Touchscapes, [w:] Christa | Genetische Kunst – Künstliches Leben, Sommerer, Laurent Mignonneau. Interactive ed. K. Gerbel, P. Weibel, PSV Verleger, Art Research, red. G. Stocker, Ch. Sommerer, Wien 1993. L. Mignonneau, Springer-Verlag, Wien, New York 2009. | Huhtamo Erkki, Twin – Touch – Test – Redux: Media Archeological Approach | Huhtamo Erkki, Twin – Touch – Test – to Art, Interactivity, and Tactility?, [in:] Redux: Media Archeological Approach MediaArtHistories, ed. O. Grau, MIT Press, to Art., Interactivity, and Tactility, [w:] Cambridge MA, London 2007. MediaArtHistories, red. O. Grau, MIT Press, Cambridge MA, London 2007. | Huhtamo Erkki, Touchscapes, [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau. Interactive | Interface Cultures. Artistic Aspects Art Research, ed. G. Stocker, C. Sommerer, of Interactions, red. Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Springer-Verlag, Wien, New York L. Mignonneau, D. King, Transcript Verlag, 2009. Bielefeld 2008. | Interface Cultures – Artistic Aspects | Interface Culture. Master Study Program, of Interface Design, [in:] Interface Cultures. University of Art and Design, Institute of Artistic Aspects of Interactions, ed. Media Studies, Linz 2012. C. Sommerer, L. Mignonneau, D. King, Transcript Verlag, Bielefeld 2008. | Johnson Stephen, Interface Culture: How New Technology Transforms the Way | Interface Culture. Master Study Program, We Create and Communicate, Basic Books, University of Art and Design, Institute of Media New York 1997. Studies, Linz 2012. 89

| Levy Steven, Insanely Great: The Life | Johnson Stephen, Interface Culture: How New and Times of Macintosh, the Computer That Technology Transforms the Way We Create Change Everything, Penguin Books, New York and Communicate, Basic Books, New York 1997. 1994. | Levy Steven, Insanely Great: The Life and | Manovich Lev, Język nowych mediów, Times of Macintosh, the Computer That Change przeł. P. Cypryański, Wydawnictwa Everything, Penguin Books, New York 1994. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006. | Manovich Lev, Język nowych mediów, trans. P. Cypryański, Wydawnictwa Akademickie | Medosch Armin, Technological Determinism i Profesjonalne, Warszawa 2006. in Media Art, www.thenextlayer.org/files/ TechnoDeterminismAM_0.pdf. | Medosch Armin, Technological Determinism in Media Art, http://www.thenextlayer.org/files/ | Mignonneau Laurent, Sommerer Christa, TechnoDeterminismAM_0.pdf. From the Poesy of Programming to Research as an Art Form, [w:] Code. | Mignonneau Laurent, Sommerer Christa, From The Language of Our Time, red. G. Stocker, the Poesy of Programming to Research as an Ch. Schöpf, Hatje Cantz Verlag, Art Form, [in:] Code. The Language of Our Time, Ostfildern-Ruit 2003. ed. G. Stocker, C. Schöpf , Hatje Cantz Verlag, Ostfildern-Ruit 2003. | Mitchell William J., Me++. The Cyborg Self and the Networking City, MIT Press, | Mitchell William J. Me++. The Cyborg Self and Cambridge MA, London 2003. the Networking City, MIT Press, Cambridge MA, London 2003. | Porczak Antoni, Jak kontaktujemy się ze sztuką? [w:] Interfejsy sztuki, | Porczak Antoni, Jak kontaktujemy się ze red. A. Porczak, Wydawnictwo ASP sztuką?, [in:] Interfejsy sztuki, ed. A. Porczak, w Krakowie, Kraków 2008. Wydawnictwo ASP w Krakowie, Kraków 2008.

| Prusinkiewicz Przemysław, The Algorithmic | Prusinkiewicz Przemysław, The Algorithmic Beauty of Plants, Springer-Verlag, Wien, Beauty of Plants, Springer-Verlag, Wien, New York 1990. New York 1990.

| Rössler Otto E., Endophysics: The World | Rössler Otto E., Endophysics: The World as an Interface, World Scientific, Singapore, as an Interface, World Scientific, Singapore, New Jersey, London, Hong Kong 1998. New Jersey, London, Hong Kong 1998.

| Rössler Otto E., Weibel Peter, Our Rainbow | Rössler Otto E., Weibel Peter, Our Rainbow World, [w:] The World from Within – ENDO World, [in:] The World from Within – ENDO & NANO, red. K. Gerbel, P. Weibel, PVS & NANO, ed. K. Gerbel, P. Weibel, PVS Verleger, Verleger, Wien 1992. Wien 1992.

| Sakane Itsuo, On the Nosthalgic History | Sakane Itsuo, On the Nosthalgic History of Interactive Art – A Personal Retrospective, of Interactive Art – A Personal Retrospective, [w:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau. [in:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau. Interactive Art Research, red. G. Stocker, Interactive Art Research, ed. G. Stocker, Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Springer-Verlag, C. Sommerer, L. Mignonneau, Springer-Verlag, Wien, New York 2009. Wien, New York 2009.

| Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, Interface Cultures, [w:] Hybrid. Living Interface Cultures, [in:] Hybrid. Living in in Paradox, red. G. Stocker, Ch. Schöph, Paradox, ed. G. Stocker, C. Schöph, Hatje Hatje Cantz Verlag, Ostfildern-Ruit 2003. Cantz Verlag, Ostfildern-Ruit 2003. 90

| Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, | Sommerer Christa, Laurent Mignonneau, Interface Cultures – Artistic Aspects Interface Cultures – Artistic Aspects of Interface Design, [w:] Interface Cultures. of Interface Design, [in:] Interface Artistic Aspects of Interactions, Cultures. Artistic Aspects of Interactions, red. Ch. Sommerer, L. Mignonneau, D. King, ed. Ch. Sommerer, L. Mignonneau, D. King, Transcript Verlag, Bielefeld 2008. Transcript Verlag, Bielefeld 2008.

| de Souza e Silva Adriana, From Cyber | de Souza e Silva Adriana, From Cyber to to Hybrid: Mobile Technologies as Interfaces Hybrid: Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces, „Space and Culture” 2006, of Hybrid Spaces, ‘Space and Culture’ 2006, Vol. 9, N. 3. Vol. 9, N. 3.

| Weibel Peter, Foreword, [w:] The Art of | Weibel Peter, The Art of Artificial, [in:] Christa Science Interface and Interaction Design, Sommerer, Laurent Mignonneau. Interactive red. Ch. Sommerer, L.C. Jain, L. Mignonneau, Art Research, ed. G. Stocker, C. Sommerer, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg 2008. L. Mignonneau, Springer-Verlag, Wien, New York 2009. | Weibel Peter, The Art of Artificial, [w:] Christa Sommerer, Laurent Mignonneau. | Weibel Peter, Foreword, [in:] The Art Interactive Art Research, red. G. Stocker, of Science Interface and Interaction Design, Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Springer-Verlag, ed. C. Sommerer, L.C. Jain, L. Mignonneau, Wien, New York 2009. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg 2008.

| Wilson Stephen, Art+Science Now, Thames | Wilson Stephen, Art+Science Now, Thames & Hudson, London 2010. & Hudson, London 2010.

| The World from Within – ENDO & NANO, | The World from Within – ENDO & NANO, red. K. Gerbel, P. Weibel, PVS Verleger, ed. K. Gerbel, P. Weibel, PVS Verleger, Wien 1992. Wien 1992. | Zawojski Piotr, Cyberkultura. Syntopia sztuki, | Zawojski Piotr, Nauka i sztuka w wieku nauki i technologii, Poltext, Warszawa 2010. technologii cyfrowych. Bezpieczne związki, [w:] Digitalne dotknięcia. Teoria w praktyce/ | Zawojski Piotr, Nauka i sztuka w wieku Praktyka w teorii, red. P. Zawojski, technologii cyfrowych. Bezpieczne Stowarzyszenie Make it Funky Production, związki, [in:] Digitalne dotknięcia. Teoria Szczecin 2010. w praktyce/Praktyka w teorii, ed. P. Zawojski, Stowarzyszenie Make it Funky Production, | Zawojski Piotr, Cyberkultura. Syntopia sztuki, Szczecin 2010. nauki i technologii, Poltext, Warszawa 2010.

2GV]WXNLHNRV\VWHPöZ GRUHĠHNVMLNU\W\F]QHM :VWÚSGRDQDOL]\WZöUF]RĂFL &KULVW\6RPPHUHUL/DXUHQWD0LJQRQQHDX )URP$UWLğFLDO(FRV\VWHPV WR&ULWLFDO5HĠHFWLRQ $QLQWURGXFWLRQWRWKHDQDO\VLVRIWKHZRUNRI &KULVWD6RPPHUHUDQG/DXUHQW0LJQRQQHDX

5\V]DUG:.OXV]F]\ñVNL 93

Twórczość Christy Sommerer i Lauren- The work of Christa Sommerer and Lau- ta Mignonneau należy do najbardziej in- rent Mignonneau is among the most in- teresujących zjawisk z obszaru sztuki teresting phenomena in the field of new nowych mediów. Posiada bardzo złożo- media art. It possesses a complex, multi- ny, wieloaspektowy wymiar, zarówno na faceted dimension, both on the plane of planie struktur tworzonych dzieł i projek- the structure of the works created and towanych strategii interakcji, do których the planned strategy for interaction, as one zapraszają, jak i na płaszczyźnie well as on the level of the issues it deals podejmowanej problematyki. Cechuje ją with. It is, above all distinguished by its ponadto niezwykle dynamiczny rozwój. unusually dynamic development. Already Już bowiem za sprawą swojej pierwszej with their first joint work, the spectacu- wspólnej pracy, spektakularnej instalacji lar installation Interactive Plant Growing Interactive Plant Growing z 1992 roku, Mig- from 1992, Mignonneau and Sommerer nonneau i Sommerer zajęli eksponowane occupied a prominent place in the world miejsce w świecie współczesnej sztuki of contemporary digital media art. Suc- mediów cyfrowych. Kolejne ich dzieła cessive pieces established their position, ugruntowały tę pozycję, wprowadzając propelling this French-Austrian pair of austriacko-francuską parę artystów do creators to that narrow group of artists raczej szczupłego grona twórców wy- who initiate the most important tenden- znaczających najważniejsze tendencje cies in the development of new media rozwojowe sztuki nowych mediów, prze- arts, and, above all, interactive art. The de wszystkim sztuki interaktywnej. Dru- second most important feature of their gą najważniejszą cechą ich twórczości, work, alongside its exploration of interac- obok eksploracji interaktywności oraz tivity and extraordinary innovation in de- nadzwyczajnej wynalazczości w dziedzi- signing interfaces, is the way the artists nie projektowania interfejsów, jest pod- deal with and develop a set of issues that jęcie i rozwijanie niezwykle istotnego, are extraordinarily important, especially szczególnie obecnie, zespołu zagadnień nowadays, concerning the relationship be- związanych z relacjami pomiędzy sztuką tween art and science, and in this specific a nauką – w tym konkretnym przypadku case – issues about artificial, digital life. zagadnień sztucznego, cyfrowego życia. Out of a dialogue between two fundamen- Z dialogu między tymi dwiema zasadni- tal tendencies – interactivity and cyberbi- czymi tendencjami – interaktywnością ology – emerges the nature of Sommerer i cyberbiologią – wyłania się specyfika and Mignonneau’s work thus far, the dy- dotychczasowej sztuki Sommerer i Mig- namic of its development and the spread nonneau, dynamika jej rozwoju oraz roz- of issues it covers. At the same time, piętość podejmowanych zagadnień. Zara- though, within the area outlined by those zem jednak, w polu wyznaczanym przez two main attributes, many other themes dwa podstawowe atrybuty pojawia się appear, supporting or developing the main ciągle wiele innych wątków, wspoma- themes and giving particular works a de- gających bądź rozwijających te główne sirable variety ultimately, in recent years, 94

| Interactive Plant Growing, 1992

i nadających poszczególnym dziełom steering the work of the two artists in pożądaną różnorodność, aby wreszcie a new direction. Analysing the spectrum w ostatnich latach skierować twórczość of this diversity as well as the ongoing obojga artystów w nowym kierunku. transformation of their work is the sub- Analiza spektrum tej różnorodności oraz ject of the following deliberations. obecnych przeobrażeń całej twórczości The already mentioned first multimedia jest tematem niniejszych rozważań. installation Interactive Plant Growing, as Wspomniana już pierwsza instalacja the artists themselves point out, utilises multimedialna Interactive Plant Growing, an observation by D’Arcy Thompson that jak zwracają uwagę sami artyści, wyko- from the mathematical point of view or- rzystuje obserwację D’Arcy Thompsona, ganic forms are functions of time and że formy organiczne z matematyczne- that, as a result, they can be treated go punktu widzenia są funkcjami czasu as events in space-time. In this installa- i że można je wobec tego traktować jako tion, when the viewer-interactor moves zdarzenia w czasoprzestrzeni. W tej in- their hand towards the real plants which stalacji, kiedy odbiorca/interaktor zbliża constitute part of the work, it initiates dłoń do rzeczywistych roślin, będących a series of digital events leading to the składnikami pracy, inicjuje serię cyfro- creation of virtual plants. The process of 95

| Phototropy, 1995

wych wydarzeń prowadzących do po- forming their shapes and qualitative pa- wstania wirtualnych roślin. Proces for- rameters is set in motion by the influence mowania ich kształtów i parametrów of the electric field generated by the hu- jakościowych jest uruchamiany przez man body on the plants’ electrical fields. oddziaływanie wytwarzanego przez That data is then processed as an event ludzkie ciało pola elektrycznego na pole in the associated computer program, ena- elektryczne rośliny, który to efekt jest bling deliberate, conscious actions by the następnie formatowany jako wydarzenie viewer-interactors. In this way, the viewer przez przygotowane programy kompute- and plant, and above all, the communica- rowe oraz celowe, świadomie podejmo- tion between them, become important wane działania odbiorców/interaktorów. players in the interface and interaction W ten sposób odbiorcy i rośliny, a przede strategy. This fundamentally involuntary wszystkim komunikacja między nimi stają communication, developing on a physi- się bardzo istotnymi składnikami interfej- ological level between people and plants, su oraz strategii interakcji. Ta mimowolna at the same time represents the unimagi- u podstaw i rozwijająca się na poziomie nable plurality of relations which humans fizjologicznym komunikacja pomiędzy can engage in beyond their conscious ludźmi a roślinami reprezentuje zarazem control, resulting from their biological, 96 niewyobrażalną mnogość relacji, w które technological and biotechnological sur- wchodzą przedstawiciele rodzaju ludzkie- roundings. Sommerer and Mignonneau’s go z ich biologicznym, technologicznym installation in this manner is not only an i biotechnologicznym otoczeniem, poza expression of the desire to reach out to kontrolą świadomości. Instalacja Som- the basic tenets of life through artistic merer i Mignonneau jawi się tym samym activity, which is always defined by mor- nie tylko jako wyraz pragnienia dotarcia phogenesis and transformation, but is poprzez działanie artystyczne do zasady also a project engaging a philosophical życia, które jest zawsze określone przez problem – or more precisely an ethical morfogenezę i transformacje, ale również one – arousing a feeling of responsibil- jako projekt podejmujący problematykę fi- ity for the fates of other living forms lozoficzną (zwłaszcza etyczną), budzący that remain within the realm of human wrażliwość i poczucie odpowiedzialności influence, as well as those that exist in za losy innych żyjących form, pozostają- human surroundings, including those cych pod ludzkim wpływem lub egzystu- whose lives we define as artificial, digi- jących w ludzkim otoczeniu. Także tych, tally programmed. This theme will recur których życie określamy jako sztuczne, later on in many other works by Mignon- cyfrowo programowane. Wątek ten bę- neau and Sommerer, as, for example, in dzie później powracał jeszcze w wielu A-Volve (1994-95), Phototropy (1995), or in innych pracach Mignonneau i Somme- Life Spacies (1997). At the same time, it rer, jak na przykład w A-Volve (1994–97), should be observed that there is, in this Phototropy (1995) czy też w Life Spacies context, one further important conse- (1997). Należy przy tym dostrzec w tym quence of the issues raised by Interactive właśnie kontekście jeszcze jedną ważną Plant Growing. Seeing how such a wide konsekwencję wynikającą z zagadnień, range of human influences on the fates które podejmuje Interactive Plant Growing. of other entities take place on an uncon- Skoro tak znaczny zakres ludzkich oddzia- scious level, then a particularly important ływań na losy innych stworzeń wszelkie- role must be played by the knowledge go rodzaju dokonuje się na poziomie nie- traditionally known as science in shaping świadomości, to szczególnie istotną rolę an ethics capable of meeting the chal- w kształtowaniu etyki zdolnej sprostać lenges presented by the modern world. wyzwaniom stawianym przez współczes- It is worth drawing attention to two ność musi odgrywa wiedza tradycyjnie other issues when looking at the debut określana jako naukowa. work by Sommerer and Mignonneau. The Na dwa jeszcze zagadnienia warto first is related to the characteristic fea- zwrócić uwagę przy okazji analizy debiu- ture, strongly accented in this work, of tanckiego dzieła Sommerer i Mignonneau. interactive multimedia art, which takes Pierwsze związane jest z mocno zaak- on particular significance in terms of its centowaną w tej pracy, charakterystycz- involvement in the matter of relations ną właściwością sztuki interaktywnych between material and virtual physical- multimediów, która nabiera szczególne- ity. This feature is tactilism. Interactivity 97 go znaczenia w wypadku ich uwikłania located in physical space by artistic w problematykę relacji pomiędzy mate- works leads more often than not to their rialną i wirtualną cielesnością. Właści- initial reception taking a tactile form. We wością tą jest dotykowość (taktylizm). touch material elements of the interface, Interaktywność usytuowanych w fizycz- or reach towards remote virtual forms (tel- nej przestrzeni prac artystycznych spra- etactility). In these cases, touch always wia, że ich odbiór nader często przybiera has a communicative nature – numerous w pierwszej fazie właśnie postać kontak- works enrich this feature. In Interactive tu dotykowego. Dotykamy bezpośred- Plant Growing, alongside tactile commu- nio materialnych elementów interfejsu, nication, we are dealing with a tactile jak również sięgamy po oddalone formy form-creating process. This is the case wirtualne (teledotyk). Dotyk ma w takim in many of the subsequent works of this wypadku zawsze charakter komunika- pair of artists, which indicates the impor- cyjny – liczne dzieła bardzo uwydatniają tance of this theme across the whole of tę właśnie jego cechę. W Interaktywnej their work. Touch in their works assumes hodowli roślin obok dotykowej komunika- a cognitive, as well as emotional, dimen- cji mamy też do czynienia z dotykowym sion, reaching the sphere of private, inti- procesem formotwórczym. Tak będzie mate experiences. This last aspect is ex- również w wielu kolejnych pracach tej pressed particularly strongly in their later pary artystów, co jednoznacznie sygna- work Mobile Feelings (2002–03). lizuje duże znaczenie tej problematyki A second important issue that needs w całej ich twórczości. Dotyk w ich dzie- to be looked at in relation to Interac- łach uzyskuje wymiar zarówno kognityw- tive Plant Growing concerns something ny, jak i emocjonalny, sięgający w sferę I raised in my initial comments, namely – prywatnych, intymnych doświadczeń. artificial life. Mignonneau and Sommerer’s Bardzo wyraźnie to ostatnie jest wyra- first installation initiated a whole series żone w późniejszej pracy Mobile Feelings of works by them involving artificial eco- (2002–03). systems. Building environments whose Drugie istotne zagadnienie, które na- digital components function according leży podjąć w odniesieniu do Interactive to the rules governing the world of living Plant Growing dotyczy, jak wspomniałem organisms, the artists offer viewers an już we wstępnych uwagach, problema- opportunity to interact with these forms, tyki życia, a dokładniej – sztucznego and through this to immerse themselves życia. Pierwsza instalacja Mignonneau in a living virtual environment and con- i Sommerer inicjuje całą serię tworzo- front the issues and challenges emerging nych przez nich dzieł-sztucznych eko- from the new living spaces generated by systemów. Budując środowiska, których digital technologies. For a dozen years or cyfrowe składniki funkcjonują według more, the concept of an interactive, arti- reguł rządzących światem żywych or- ficial ecosystem set the framework cre- ganizmów, artyści ci oferują odbiorcom ated by these works. Appearing within możliwość interakcji z tymi formami, them in various forms, strategies and 98

| Life Writer, 2006

re-workings, it introduced a range of ever newer strategies into their creativity without, at the same time, changing their fundamental direction. | Anthroposcope, 1993 And thus, the second work by Mignon- neau and Sommerer, Anthroposcope (1993), introduced the theme of archae- a przez to również możliwość zanurzenia ology of the media, juxtaposing, in the w wirtualnym, ż ywym środowisku oraz viewers experience of it, the latest digi- konfrontację z problematyką i wyzwa- tal technologies with the traditional tool niami płynącymi ze strony nowych prze- of discovery – the microscope. In this, strzeni życia, które są generowane przez as in a range of other works, above all cyfrowe technologie. Koncepcja interak- those created in recent years, such as tywnego, sztucznego ekosystemu przez Life Writer (2006), Escape (2012) or Ex- kilkanaście lat wyznaczała podstawowe cavate (2012), the use of old media such ramy tworzonych przez nich dzieł. Poja- as a typewriter or camera obscura, con- wiające się w ich obrębie rozmaite formy, trasted with the latest digital technolo- strategie i koncepcje wprowadzały do gies, arouses thoughts about the tech- ich twórczości zróżnicowanie i coraz to nological revolution and its meaning for nowe wątki, nie zmieniając zarazem jej how we learn about the world and, above zasadniczej orientacji. all, reflections on the range of experi- I tak, druga praca Mignonneau i Somme- ences offered by media technologies and rer, Anthroposcope (1993), wprowadziła their significance in shaping new per- wątek archeologii mediów, konfrontując spectives on reality and the processes w doświadczeniu odbiorczym najnowsze of constructing individual identities. All technologie cyfrowe z tradycyjnym in- these also explore the issue of interac- strumentem poznawczym – mikroskopem. tivity, always presenting it in new forms. W tej, jak i szeregu innych prac, przede In Anthroposcope, the historical interface 99

| Escape, 2012 | HAZE Express, 1999

wszystkim z ostatnich lat, na przykład used first of all allows a glimpse of a vir- Life Writer (2006), Escape (2012) czy tual world inhabited by artificial organ- Excavate (2012), użycie starych mediów, isms. This aspect of the work opened up jak choćby maszyny do pisania bądź ca- a new theme in the work of the two art- mera obscura, zderzonych z najnowszy- ists, connected with the issue of hybrid mi mediami cyfrowymi, inicjuje rozwa- environments and virtual worlds. żania nad rewolucją technologiczną i jej The interactive confrontation of view- znaczeniem dla praktyk poznawczych ers immersed in the reality of the mate- oraz przede wszystkim refleksję nad rial world with a virtual reality that either rozpiętością doznań oferowanych przez opposes or merges with it is a charac- technologie medialne i ich znaczeniem dla teristic form in the work of Sommerer kształtujących się nowych wizji rzeczy- and Mignonneau through which they re- wistości i procesów konstruowania indy- alise the above-mentioned tendencies. widualnych tożsamości. Wszystkie one Alongside Anthroposcope, we also find zarazem niezmiennie eksplorują zagadnie- this theme, among others, in A-Volve and nie interaktywności, oferując przy tym Trans Plant (1995) as well as HAZE Ex- coraz to nowe jej formy. Zastosowany press (1999), Riding the Net (2000), The w Anthroposcope historyczny interfejs Living Room (2001) and The Living Web pozwala ponadto zajrzeć do wirtualnego (2002). In each of these works, we are świata zamieszkiwanego przez sztucz- dealing with a different construction of ne organizmy. Ten aspekt dzieła otwiera the interface, a different form of interac- w twórczości obojga artystów nowy wą- tion and differing forms of experiences tek, związany z problematyką wirtualno- of the virtual worlds and their connec- ści i środowisk hybrydycznych. tions with the actual, material world. In Interaktywna konfrontacja odbiorców za- Anthroposcope, A-Volve and Trans Plant nurzonych w rzeczywistości materialnych these varied elements and experiences światów z opozycyjną wobec nich bądź are accompanied by a constant element przenikającą w ich obręb rzeczywistością – forms of artificial life and the problems 10 0

| HAZE Express, 1999 | The Living Web, 2002

wirtualną jest w twórczości Sommerer associated with it. In HAZE Express, how- i Mignonneau charakterystyczną formą, po- ever, similar to Riding the Net (2000) and przez którą realizuje się wspomniana wyżej the other installations mentioned above, tendencja. Poza Anthroposcope wątek ten the main focus is on experiencing a jour- odnajdujemy między innymi także w A-Vol- ney, travelling between worlds, along ve i Trans Plant (1995), jak również w HAZE with a discourse that creates a tension Express (1999), Riding the Net (2000), The between traditional methods of getting Living Room (2001), The Living Web (2002). around in a homogeneous space with W każdej z tych prac mamy do czynienia the latest sui generis instruments of tel- z inną konstrukcją interfejsu, odmienną eportation between ontologically differ- formą interakcji i różniącymi się od siebie ent worlds. The Living Room introduces formami doświadczenia wirtualnych świa- an additional theme, present in the back- tów oraz ich powiązań ze światami mate- ground in many of Mignonneau and Som- rialnymi czy aktualnymi. W Anthroposcope, merer’s works, concerning surveillance A-Volve oraz Trans Plant tym zróżnicowa- systems, inspection and supervision re- nym elementom i doświadczeniom towa- gimes. All of them, though, on account of rzyszy obecność stałego elementu – form the clear aspirations of the confronted, sztucznego życia i związanej z nimi prob- ontologically different worlds to merge lematyki. W HAZE Express natomiast, po- with one another, build a hybrid experi- dobnie jak w Riding the Net (2000) i pozo- ence immersed in an augmented real- stałych wymienionych wyżej instalacjach, ity. Experiences related to those above, w centrum uwagi pojawia się doświadcze- based on the confrontation of two kinds nie podróży, przemieszczania się pomiędzy of order – albeit different from them on światami oraz dyskurs budujący napięcie account of the character of the worlds między tradycyjnymi środkami poruszania collided – are created by works like się w homogenicznej przestrzeni a najnow- Verbarium (1999) or the already men- szymi narzędziami sui generis teleportacji tioned Life Spacies and Life Writer, in między zróżnicowanymi ontycznie świata- which there is an interactive collision 10 1

| A-Volve, 1994–97

mi. The Living Room wprowadza ponadto dodatkowy wątek, obecny drugoplanowo także w wielu innych dziełach Mignon- neau i Sommerer, a dotyczący systemów surveillance, porządków kontroli i nadzoru. | A-Volve, 1994–97 Wszystkie ze względu na wyraźne dążenie do wzajemnego się przenikania konfronto- wanych i odmiennych pod względem on- and merging of text with visual forms – tycznym światów, budują hybrydyczne do- generated, artificial creatures for whom świadczenie zanurzania się w poszerzonej the text plays the role of genetic code. rzeczywistości (Augmented Reality). All the above-mentioned works con- Pokrewne powyższemu doświadczenie, sistently, and in a lasting manner, involve bo oparte na konfrontacji dwóch różnych interactivity. Throughout the fluidity porządków – choć zarazem różniące się and variety of the forms chosen, this is od niego ze względu na charakter zderza- a constant in the art of Sommerer and nych światów – przynoszą takie prace, jak Mignonneau, a basic signifier in experienc- Verbarium (1999) czy wspominane już Life ing their works and constituting the most Spacies i Life Writer, w których dochodzi important aesthetic feature in these art- do interaktywnego zderzenia i przenika- ists’ work. nia tekstu i form wizualnych – generowa- A particularly interesting, highly com- nych sztucznych stworzeń, dla których plex and internally varied character is tekst pełni rolę kodu genetycznego. achieved in the structure of the interac- Wszystkie przywoływane wyżej projek- tion in the previously-mentioned instal- ty charakteryzuje niezmiennie, w sposób lation A-Volve, which can be seen as an trwały, interaktywność. Przy całej płynno- excellent, even model example of inven- ści i różnorodności przyjmowanych form tiveness and innovation in the field of jest ona stale obecna w sztuce Somme- designing interactions and construct- rer i Mignonneau, będąc podstawowym ing interfaces. Interaction there has 10 2 | The Living Web, 2002 10 4 wyznacznikiem doświadczenia ich prac a multilayered, multifaceted construc- i stanowiąc zarazem najważniejszy wyróż- tion, open to a variety of behaviours nik estetyczny twórczości tych artystów. by the viewer-interactors, giving them Szczególnie interesujący, bardzo złożo- the opportunity to creatively develop ny i wewnętrznie zróżnicowany charakter the work. In the initial phase of interac- uzyskała struktura interakcji we wspo- tive experience of the work, the viewer mnianej instalacji A-Volve, którą można encounters a computer touch screen wręcz uznać za doskonały, wzorcowy with a prepared graphic user interface przykład inwencji i wynalazczości w dzie- through which he or she is expected to dzinie projektowania interakcji i konstruo- design, and in so doing, call to life artifi- wania interfejsów. Interakcja posiada tam cial creatures. The interaction itself, be- wielopoziomową i wielopostaciową kon- ing a series of actions in a digital envi- strukcję, otwartą na różnorodność zacho- ronment, actions carried out using the wań odbiorców/interaktorów i stwarza- proposed interface, possesses both jącą im możliwość twórczego rozwijania a conceptual and manual character. dzieła. W pierwszej fazie interaktywnego Touch here plays an important role. At doświadczenia pracy odbiorca napotyka the end of this stage of interaction, the na swej drodze dotykowy ekran kompute- viewer shows their finished design to rowy z przygotowanym graficznym inter- the installation’s central computer, and fejsem użytkownika, przy użyciu którego that, in turn, sends the designed crea- może zaprojektować i zarazem powołać ture to a pool of water. This environ- do istnienia sztuczne stworzenie. Sama ment, which takes over the interactive interakcja, będąc serią działań w środo- functions previously operated via the wisku cyfrowym, czynności wykonywa- touch screen, becomes the interface nych przy użyciu zaproponowanego in- through which (or within whose con- terfejsu, posiada konceptualny i zarazem fines) viewers-interactors can engage manualny charakter. Dotyk odgrywa tu interactively with the digital creatures więc istotną rolę. Na zakończenie tego in the pool (on a technological level, not etapu interakcji odbiorca przekazuje wy- an experiential one, we are dealing here konany przez siebie projekt do central- with an interactive projection design nego komputera instalacji, a ten z kolei steered by viewer behaviour). wysyła zaprojektowane stworzenie do The interaction in the second stage wypełnionego wodą basenu. Wodne ś ro- of experiencing the installation takes on dowisko, przejmując w drugiej fazie inter- a clearly different quality to that of the akcji funkcje wcześniej realizowane przez previous phase. Instead of operating the ekran dotykowy, staje się interfejsem, za cold, visual abstraction of the graphic pomocą którego (lub w ramach którego) interface, the interactive viewer now odbiorcy mogą nawiązywać interaktyw- steers the installation by touch and in ne relacje ze znajdującymi się w basenie contact with the materiality of the water. sztucznymi, cyfrowymi stworzeniami (na At the same time, though, the viewer is poziomie technologicznym, a nie doświad- confronted with the somehow autono- 10 5

| A-Volve, 1994–97

czeniowym mamy tu do czynienia z inter- mous behaviour of the artificial, digital aktywną projekcją sterowaną zachowa- creatures in the pool, where the interac- niami odbiorców). tion takes place. The touch through which Interakcja przyjmuje na drugim etapie this interaction develops is not, though, doświadczenia instalacji jakość wyraźnie of the same order as the experience of inną niż w fazie poprzedniej. Zamiast po- water. So, in effect, the interactive touch sługiwać się zimną, abstrakcyjną wizuali- in the second stage gains a complex char- zacją graficznego interfejsu użytkownika, acter, proposing at the same time the ma- odbiorca steruje teraz instalacją za sprawą teriality of the water and the digitality of dotyku i kontaktu z materialnością wody. the created creatures. The contact with Zarazem jednak zostaje też skonfronto- the latter loses its pure, abstract nature wany ze swoiście autonomicznymi zacho- from the first stage, gaining a dimension waniami sztucznych, cyfrowych stworzeń of physicality in return. znajdujących się w zbiorniku wodnym, It is also worth noticing one more sig- z którymi wchodzi w interakcje. Dotyk, za nificant difference between the forms pomocą którego rozwijają się także i te of interaction appearing in the first interakcje, nie ma jednak tego samego two phases of encountering the work. charakteru, co w wypadku doświadczenia The first, alongside its straightforward 10 6

wody. A zatem, interaktywny dotyk w dru- interactive experience, has another gim etapie interakcji uzyskuje złożony cha- property – it constitutes a form of rakter, proponując w tym samym czasie meta-interaction to the second phase. doświadczenie materialności wody i digital- It is within it the viewers-interactors ności sztucznych stworzeń. Kontakt z tymi prepare the digital forms – the artifi- ostatnimi traci czysto abstrakcyjny charak- cial creatures – with which the second ter, właściwy interakcji na pierwszym jej phase of interaction takes place. The etapie, zyskując w zamian pewien wymiar consequences of this difference reach fizyczności. further. Designing the shapes of the Warto zauważyć jeszcze jedną istotną artificial creatures in the first phase, różnicę pomiędzy formami interakcji wy- the viewer-interactors define the char- stępującymi w dwóch pierwszych fazach acteristic features of these creatures’ obcowania z dziełem. Pierwsza, obok swe- behaviour, giving them a genetic code go doświadczanego wprost, interaktywne- that determines their future abilities go charakteru, posiada inną jeszcze ważną and tendencies. This has serious con- właściwość – spełnia wobec drugiej funk- sequences for the third phase of devel- cję metainterakcji. W jej ramach bowiem opment within the installation. odbiorcy przygotowują cyfrowe formy At this stage, the interactions take – sztuczne stworzenia – te same, z który- place between the creatures themselves, mi wchodzą w interakcję w fazie drugiej. which, as I mentioned earlier, have a kind Konsekwencje tego zróżnicowania sięgają of autonomy. In their digital life, they per- jeszcze dalej. Projektując w fazie pierwszej ceive the other inhabitants of the pool kształty sztucznych stworzeń, widzowi/ either as food or as partners for procrea- interaktorzy określają zarazem charaktery- tion. The form that each of them acquired styczne cechy zachowań owych stworzeń, as a result of the creative gestures of tworzą ich kody genetyczne, które deter- the viewers determines their abilities and minują ich dalsze możliwości i skłonności. success in interacting with other crea- Przynosi to bardzo poważne konsekwencje tures. The length and quality of their ex- dla kolejnej, trzeciej fazy interakcji rozwija- istence, as well as their ability to create jących się w kontekście instalacji. digital offspring is thus conditioned by Na tym etapie interakcje kształtują się the genetic codes they possess – uncon- pomiędzy samymi sztucznymi stworzenia- sciously created by the design whims of

mi, jak wspomniałem, obdarzonymi swego the viewer-creators. 2010 rodzaju autonomią. W swym cyfrowym The second and third phases of in- życiu postrzegają one współmieszkańców teraction within the A-Volve installa- basenu bądź jako pożywienie, bądź jako tion, which I have described above as partnerów w prokreacji. Postać, jaką uzy- if they occurred consecutively, in fact skało każde z nich za sprawą kreacyjnego take place simultaneously. The view- gestu odbiorców, determinuje w konse- ers, through their interactions with the kwencji ich możliwości i powodzenie w in- digital creatures (phase two) can influ- The Value of Art (Unruhige See), The Value of

terakcjach z innymi stworzeniami. Długość ence the course of events developing |

10 8

| Magic Eye-Dissolving Borders, 2010

trwania i jakość ich egzystencji, jak również between the creatures, in their world – możliwości powołania do życia cyfrowego the digital ecosystem (phase three) – potomstwa są więc uwarunkowane przez lengthening the life of a chosen creature, posiadane przez nie kody genetyczne – improving its qualities, protecting it from nieświadomie kształtowane wytwory de- death. However, these are interventions signerskich działań odbiorców/kreatorów. of a momentary significance only. Left to Druga i trzecia faza interakcji rozwi- themselves, these creatures sooner or jających się w ramach instalacji A-Volve, later meet the fate which was designed które przedstawiłem wcześniej w ten into them. sposób, jakby następowały one po sobie, In A-Volve I can distinguish another, w istocie nakładają się na siebie. Odbiorcy fourth form of interaction, this time bowiem poprzez swoje interakcje z cy- taking place between viewers of the frowymi stworzeniami (faza druga) mogą installation. After designing their arti- wpływać na przebieg wydarzeń rozgry- ficial creatures, along with their tactile wających się między nimi w ich ś wiecie involvement in their fates, the viewers – cyfrowym ekosystemie (faza trzecia), can also (and frequently do), for what mogą przedłużać życie wybranego stwo- I think are fairly obvious reasons, inter- rzenia, poprawiać jego jakość, chronić act with one another. This dimension of 10 9

| The Value of Art (Unruhige See), 2010

przed śmiercią. Są to jednak interwencje interactivity, totally different from the o chwilowym jedynie znaczeniu. Pozo- earlier described forms, completes the stawione same sobie sztuczne stworze- installation’s interactive structure, giving nia wcześniej czy później nieuchronnie it, as I have already mentioned, a rich and dostąpią losu, który został dla nich za- internally varied character. projektowany. I would also like here to emphasize the W A-Volve wyróżniam jeszcze jedną, significance and function of the quasi- czwartą postać interakcji, tym razem autonomy of the virtual creatures that zachodzącą pomiędzy odbiorcami insta- interact together, creating in this man- lacji. Albowiem oni, po zaprojektowaniu ner a kind of ‘life’, influencing its char- sztucznych stworzeń, obok taktylnego acter and course. Thanks to this, the oddziaływania na ich dalsze losy, mogą viewers are able to engage in a kind of też (co często czynią), jak sądzę z oczy- telematic contact with the virtual bod- wistych powodów, wchodzić we wza- ies of these artificial beings, an oppor- jemne interakcje. Ten wymiar interaktyw- tunity to experience, within an artistic ności, zupełnie odmienny niż wcześniej context, a virtual physicality. Some of omawiane jej formy, dopełnia interaktyw- Sommerer and Mignonneau’s other works ną strukturę instalacji, nadając jej, jak już are similar, such as Anthroposcope or 110 wspominałem, bogatą i zróżnicowaną we- Phototropy. They all give viewers an expe- wnętrznie postać. rience of contact with creatures that re- Chciałbym tu jeszcze podkreślić zna- act autonomously to their behaviour, an czenie i funkcję quasi-samodzielności experience sometimes accompanied with wirtualnych stworzeń, które wchodzą the feeling of identifying with these inde- w interakcje pomiędzy sobą, kształtując pendently existing physical worlds. w ten sposób swoje „życie” i wpływając I have already mentioned here some na jego charakter i przebieg. Odbiorca zy- of the newest works by Mignonneau and skuje dzięki temu możliwość swego rodza- Sommerer. I would like now, at the end, to ju telematycznego kontaktu z wirtualnymi draw attention to a new tendency taking ciałami sztucznych istot, możliwość do- shape in them, reflecting an interesting świadczania w kontekście artystycznym twist in the creativity of these artists. wirtualnej cielesności. Podobny charakter What seems especially interesting in posiadają również niektóre inne dzieła these latest works is the development of Sommerer i Mignonneau, jak na przykład critical themes. This criticism on the one Anthroposcope czy Phototropy. Wszystkie hand concerns modern systems of com- one przynoszą odbiorcom doświadczenie munication, media institutions, commu- kontaktu z samodzielnie reagującymi na nication practices and social imaginings ich zachowania istotami, doświadczenie about their capabilities and their actual niekiedy powiązane również z wrażeniem functioning. On the other hand, though, obcowania z niezależnie egzystującymi, it refers to the organisation of the world cielesnymi światami. of art and its institutions. This first criti- Przywoływałem już w tych rozważa- cal theme can be seen in the installa- niach niektóre z najnowszych dzieł Mig- tion Magic Eye-Dissolving Borders (2010). nonneau i Sommerer. Chciałbym teraz, już Meanwhile, criticism of art institutions na zakończenie, zwrócić uwagę na kształ- appears in an unusually intelligent man- tującą się w nich nową tendencję zapo- ner in the installation The Value of Art, wiadającą interesujący zwrot w twórczo- also from 2010, referring to the economy ści tej pary artystów. To, co wydaje się of attention and deconstructing the sys- w tych najnowszych pracach szczególnie tem of attaching value to works of art. In interesujące, to rozwój wątków o charak- this work, a painting connected to a small terze krytycznym. Krytyka ta, z jednej printer and fitted with sensors measur- strony dotyka współczesnych systemów ing the time dedicated to it by viewers komunikacyjnych, instytucji medialnych, thereby defines its own value and prints praktyk komunikacyjnych oraz społecz- out its price. nych wyobrażeń na temat ich możliwości The Wonderful Life exhibition accom- i faktycznego funkcjonowania. Z drugiej panying this publication appears at strony natomiast, odnosi się do organi- a moment when the key concepts for it, zacji świata sztuki i jego instytucji. Ten and almost all previous works by Lau- pierwszy wątek krytyczny można od- rent Mignonneau and Christy Sommerer, naleźć w instalacji Magic Eye-Dissolving as a living system, and its accompany- 111

Borders (2010). Natomiast krytyka insty- ing discourse about artificial life, are tucji sztuki pojawia się w niezwykle in- slowly being replaced in their work by teligentnej formie w instalacji The Value new tendencies developing within it. In of Art, także pochodzącej z roku 2010, this manner, both the exhibition itself a odwołującej się do ekonomii uwagi i de- and this volume become one of the first konstruującej system przypisywania war- attempts at summing up the concluding tości dziełom sztuki. W pracy tej obraz period and identifying the newly devel- malarski, zaopatrzony w sensory mierzą- oping character. ce czas poświęcony mu przez odbiorców oraz małą drukarkę, sam określa i drukuje swoją cenę a zarazem (w tym wypadku) również wartość. Wystawa Wonderful Life, której towa- rzyszy niniejsza publikacja, pojawiła się w momencie, kiedy kluczowa dla niej i dla całej niemal dotychczasowej sztuki Lau- renta Mignonneau i Christy Sommerer koncepcja dzieła jako żyjącego systemu oraz towarzyszący jej dyskurs dotyczą- cy zagadnień sztucznego życia są powoli w ich twórczości zastępowane przez roz- wijające się w niej nowe tendencje. W ten sposób zarówno sama wystawa, jak i ten tom stają się jedną z pierwszych prób podsumowania kończącego się okresu i zarazem rozpoznania rozwijającej się ich nowej postawy. ¥URGRZLVNDĝ\MÈFH – G]LDïDQLHZSU]HVWU]HQLDFKZLHG]\ /LYLQJ+DELWDWV– $FWLQJLQ6SDFHVRI.QRZOHGJH

2OLYHU*UDX 113

Christa Sommerer i Laurent Mignonneau Christa Sommerer and Laurent Mignon- należą do najlepiej znanych reprezentan- neau are among the most well-known tów sztuki genetycznej, kierunku, który exponents of genetic art, a field that stara się zintegrować sztukę z formami, attempts to integrate the forms, pro- procesami i efektami funkcjonowania cesses and effects of life into art. In życia. Wraz z wizualną zasadą immersji conjunction with the visual principle of ta stosunkowo młoda gałąź sztuki cy- immersion, this comparatively young frowej zaczęła odgrywać coraz większą branch of digital art has begun to play rolę w wytwarzaniu iluzji. Od samego po- an increasingly important role in the cre- czątku wyraźną cechą sztuki Sommerer ation of illusions. From the beginning, a i Mignonneau był naturalizm, jaki charak- salient feature of this artist team’s work teryzuje tworzone przez nich instalacje has been the naturalism in their creation służące przede wszystkim prezentacji of boundless installations for, above all, „sztucznego życia”. the presentation of ‘artificial life.’ Na zaawansowanym poziomie tech- On an advanced technological level, nicznym prace Sommerer i Mignonneau Sommerer and Mignonneau’s work en- podejmują temat przewrotów w sztuce gages the upheavals wrought in contem- współczesnej, które wywołała rewolucja porary art by the revolutions in imaging w technologiach wizualnych i naukach media and bioscience. They pioneered biologicznych. Jako pierwsi wprowa- the use of natural interfaces that, to- dzili naturalne interfejsy, które wraz ze gether with artificial life, or ‘A-life,’ and sztucznym życiem (zwanym A-life, od evolutionary imaging techniques, began artificial life) i ewolucyjnymi technologia- a new chapter in the history of inter- mi obrazowania oznaczały nowy etap activity. The ideas driving their art are w historii interaktywności. Koncepcje, impressive in the scope of their engage- które napędzają ich sztukę, są niezwy- ment with the patterns of living nature, kłe ze względu na zakres ich działań the idea of life itself, and people’s inter- i uwzględnienie schematów funkcjo- action with artificial ‘natural’ spaces. nowania natury ożywionej, ideę życia Sommerer and Mignonneau create exot- jako takiego, a także na interakcję ludzi ic, sensuous worlds populated by luxuri- w ramach sztucznie stworzonych „na- ant plants, countless A-life forms, amoe- turalnych” przestrzeni. Sommerer i Mig- bas, picturesque swarms of butterflies nonneau tworzą egzotyczne, zmysłowe or colourful symphonies of microcos- światy pełne bujnej roślinności, niezliczo- mic organisms. Their unique aesthetic nych form sztucznego życia, ameb, ma- distinguishes their installations: from lowniczych rojów motyli czy kolorowych early works like Anthroposcope (1993) symfonii mikroskopijnych organizmów. Ta and Trans Plant (1995), to The Living unikalna estetyka zdecydowanie wyróż- Web (2002) or Wissensgewächs (2007), nia ich instalacje, począwszy od wczes- which have been exhibited all over the nych prac, takich jak Anthroposcope world and are now permanently installed (1993) i Trans Plant (1995), po The Living in media collections and museums. 114

Web (2002) czy Wissensgewächs (2007), But the initial result of the artistic sym- które wystawiane były na całym świecie, biosis of Sommerer/Mignonneau was their a obecnie są stale eksponowane w kolek- first installation Interactive Plant Growing cjach sztuki mediów i muzeach. (1992). This work is already very clear in its Początkowym efektem artystycznej intention to create a connection between współpracy Sommerer i Mignonneau była virtual and real spheres as directly as pierwsza instalacja, Interaktywna upra- possible, for which they coined the term wa roślin (1992). W pracy tej wyraźna ‘natural interface.’ It was shown, like most jest już intencja stworzenia jak najbar- of its successors, in a dark room. Whereas dziej bezpośredniego związku między the white cube became a stereotype for sferą wirtualną a rzeczywistą, co okre- modern art, the black box is primarily a ślili ukutym przez siebie terminem „na- precondition for the luminous spheres of turalny interfejs”. Praca ta pokazywana media art and its perception. In this bor- była, podobnie jak kolejne, w ciemnym derless space, visitors to Interactive Plant pomieszczeniu. Podczas gdy biały kub Growing can interact with the colourful stał się stereotypową przestrzenią dla and bright forms of life that develop on a sztuki nowoczesnej, czarne pudełko jest large screen, visualizing the principles of zwykle warunkiem zaistnienia i recepcji evolution, growth, and random mutation1. dzieł sztuki mediów opartych na świetle. The screen remains substantial in the ma- W tej pozornie bezgranicznej przestrzeni jority of Sommerer/Mignonneau’s works, zwiedzający Interaktywną uprawę roślin transposing us into their virtual habitats. mogą wejść w interakcję z kolorowymi, The system in Interactive Plant Growing jaskrawymi formami życia, które powsta- is capable of registering the varying volt- ją na wielkim ekranie jako wizualizacja age of a plant at a distance of 0–70 cm. procesów ewolucji, rozwoju i przypad- This was a revolutionary principle: trigger- kowej mutacji1. Ekran stanowi podstawę ing computer images by touching a plant większości prac Sommerer i Mignonneau, – a natural interface. The intensity of the przenosząc nas do wnętrza ś rodowisk touch – the electrical potential difference wirtualnych. System Interaktywnej upra- of the user – is registered by the plant and wy roślin zdolny jest do rejestracji zmie- relayed to the computer, which directs the niającego się napięcia rośliny z odległości growth of the colourful, virtual plants on 0–70 cm. Była to zasada rewolucyjna: wy- the wall-height screen. Sommerer and Mi- twarzanie obrazów cyfrowych poprzez gnonneau developed special algorithms to dotykanie rośliny – naturalnego interfej- determine the variables of size, colour, mor- su. Intensywność dotyku – zmieniające phology and growth characteristics, which się napięcie elektryczne użytkownika are also very flexible and allow virtual plant – rejestrowane jest przez roślinę i prze- growth that is not predetermined. kazywane do komputera, który ukazuje The illusion for the visitor grows when wzrost kolorowych, wirtualnych roślin na the image space is denoted with the

1 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, 1 C. Sommerer and L. Mignonneau, Interactive Plant Growing, [w:] Visual Proceedings Interactive Plant Growing, [in:] Visual Proceedings of the SIGGRAPH ’93 Conference, ACM Siggraph, of the SIGGRAPH ’93 Conference, ACM Siggraph: New York 1993, s. 164–165. New York 1993, pp. 64–165. 115

| Interactive Plant Growing, 1992

znajdującym się na ścianie ekranie. Som- same light, perspective, dimension and merer i Mignonneau opracowali specjalne proportion as the real space – Interactive algorytmy decydujące o zmiennych wiel- Plant Growing, A-Volve and other works kości, koloru, morfologii i cech wzrostu, are impressive examples of this. które są również bardzo elastyczne i po- zwalają na swobodny i niekontrolowany wzrost wirtualnych roślin. A-Volve Iluzja wzmaga się, kiedy przestrzeń In Sommerer and Mignonneau’s installa- określona jest przez takie samo światło, tion A-Volve the goal is to make a virtual perspektywę, wymiary i proporcje jak space come to life, this time not with przestrzeń rzeczywista, czego Interak- simulated plants but with virtual crea- tywna uprawa roślin oraz A-Volve są do- tures: subject-like software agents2. A skonałymi przykładami. pool of water stands upon a 3 m2 podium

2 See: C. Sommerer, L. Mignonneau, InterAct! Schlüsselwerke Interaktiver Kunst A-Volve [exhibition catalogue], Duisburg 1997, pp. 96–101; Celem instalacji A-Volve jest ożywienie L. Falk, Brave new worlds of Sommerer and przestrzeni wirtualnej tym razem nie Mignonneau, ‘IRIS Universe’ Spring 1996, no. 35: pp. 36–39. 116

za pomocą symulowanych roślin, ale in the centre of a black-walled room that wirtualnych stworzeń, quasi-podmioto- is almost completely dark. The setting wych agentów oprogramowania2. Basen reminds one a bit of a phantasmago- z wodą stoi na podium o powierzchni ria3. The enveloping blackness of the 3 m2, w centrum pomieszczenia pomalo- surrounding space makes the artificial wanego na czarno, które pozostaje nie- image creatures appear even more plas- mal w całkowitej ciemności. Miejsce to tic and alive as they move in the illu- przypomina nieco fantasmagorię3. Spo- minated water, automatically powered wijająca tę przestrzeń ciemność spra- by the computer in real-time. Gathered wia, że sztuczne stworzenia wydają się around the pool, their ‘creators’ observe jeszcze bardziej plastyczne i żywe, kiedy the survival of their amorphous, surpris- poruszają się w oświetlonej wodzie, na- ingly life-like creatures, which appear to pędzane automatycznie przez komputer swim and wiggle in the water, obeying w czasie rzeczywistym. Zebrani wokół the dictates of evolutionary program- basenu „twórcy” obserwują zmagania ming. In this bright virtual habitat, Som- tych amorficznych, zadziwiająco rze- merer and Mignonneau stage the popu- czywistych stworzeń, które wydają się lar version of Darwin’s principle ‘survival pływać i energicznie poruszać w wodzie, of the fittest’. zachowując się zgodnie z zasadami pro- Each artificial life form, each ‘pheno- gramowania ewolucyjnego. W tym jas- type,’ has a ‘genome’ with ninety vari- nym wirtualnym środowisku Sommerer able parameters, so no two creatures i Mignonneau wystawiają popularną wer- look alike. Life, as understood in bio- sję Darwinowskiej gry wedle zasad „do- informatics, appears to consist of in- boru naturalnego”. formation. Here too, the images of life Każda sztuczna forma życia, każdy „fe- are based on a type of code, and only notyp” posiada „genom” z 90 zmiennymi through its reiteration, the reproduction parametrami, przez co żadne stworzenia of texts, can the creatures reproduce. nie wyglądają tak samo. Życie, wedle de- A possible conclusion is that code/writ- finicji bioinformatyki, wydaje się składać ing, RNA, DNA and evolution are inter- z informacji. Także tutaj obrazy życia op- dependent4. All the colourful creatures arte są na typie kodu i tylko poprzez jego owe their ‘existence’ to the visitors’ in- powtórzenie, reprodukcję tekstu stwo- teraction and to the random interaction rzenia są w stanie się rozmnażać. Moż- 3 O. Grau, Remember the Phantasmago- 2 Zob. Ch. Sommerer, L. Mignonneau, ria! Bildräumliche Illusionspolitik des 18. Jahr- InterAct! Schlüsselwerke Interaktiver Kunst hunderts und ihr multimediales Nachleben, [in:] [katalog wystawy], Duisburg 1997, s. 96–101; L. Falk, Skulptur – zwischen Realität und Virtualität, ed. Brave new worlds of Sommerer and Mignonneau, G. Winter, J. Schroter and C. Spies, Wilhelm Fink „IRIS Universe” Spring 1996, N. 35, s. 36–39. Verlag: Munich 2006, pp. 213–230. 3 Zob. O. Grau, Remember the 4 H.-J. Rheinberger, Alles, was überhaupt Phantasmagoria! Bildräumliche Illusionspolitik des zu einer Inskription führen kann, [in:] Wissensbilder: 18. Jahrhunderts und ihr multimediales Nachleben, Strategien der Überlieferung, ed. U. Raulff, G. Smith, [w:] Skulptur – zwischen Realität und Virtualität, Akademie Verlag: Berlin 1999, pp. 265–277; red. G. Winter, J. Schroter i C. Spies, Wilhelm Fink J. Derrida, Grammatologie, Suhrkamp: Frankfurt/ Verlag, Munich 2006, s. 213–230. Main: 1974. 117

| A-Volve, 1994–97

liwym wytłumaczeniem jest to, że kod/ between themselves. Constant change pismo, RNA, DNA i ewolucja są od siebie and processual development are the wzajemnie uzależnione4. Wszystkie kolo- work’s salient characteristics. rowe stworzenia zawdzięczają „istnienie” The virtual creatures’ forms decide their interakcji zwiedzających i przypadkowej movement and behaviour. The algorithms interakcji między sobą. Ciągła zmiana developed by Mignonneau ensure that i stały rozwój stanowią najważniejsze movements are smooth and natural, that cechy tej pracy. the behaviour is ‘animal-like’, and in no way Fizyczna budowa wirtualnych stwo- predetermined. A creature moves by con- rzeń determinuje ich ruch i zachowanie. tracting its virtual muscle: intensity and Algorytmy opracowane przez Mignon- frequency of this movement follow its level neau sprawiają, że ich ruch jest gładki of stress, which is particularly high when i naturalny, a zachowanie „zwierzęce” it is predatating or trying to flee. During

4 H.-J. Rheinberger, Alles, was the growth phase, in isolation or under überhaupt zu einer Inskription führen kann, the protection of the viewers, the stress [w:] Wissensbilder: Strategien der Überlieferung, level decreases to almost zero5. Obviously, red. U. Raulff, G. Smith, Akademie Verlag, Berlin 1999, s. 265–277; na temat historii pisma 5 C. Sommerer, L. Mignonneau, Interacting zob. także: J. Derrida, O gramatologii, Officyna, with artificial Life: A-Volve, ‘Complexity’ 2, no. 6, Łódź 2011. 1997, pp. 13–22, 16. 118

i w żaden sposób niezaprogramowane. propulsion speed is crucial for survival here. Stworzenie porusza się poprzez skur- The virtual swimming muscle is equally pro- cze wirtualnych mięśni: intensywność nounced in all the creatures, but certain i częstotliwość ruchu wynikają z pozio- forms can swim faster, compete more suc- mu stresu, który jest szczególnie wyso- cessfully, mate and reproduce, passing on ki, kiedy stworzenie poluje lub próbuje their ‘genes’ to the next virtual generation. uciec. W czasie fazy wzrostu, w izolacji Behaviour is thus dependent on the form lub pod ochroną widzów, poziom stre- that the user has given to the virtual crea- su spada niemal do zera5. Oczywiście ture. Some creatures begin as predators prędkość ruchu jest kluczowa dla prze- and, when stronger creatures are ‘born’, trwania w tych warunkach. Wirtualny they become prey. Sommerer and Mignon- mięsień odpowiedzialny za pływanie jest neau have equipped their agents with a tak samo rozwinięty u wszystkich stwo- visual system that registers the surround- rzeń, jednak niektóre z nich potrafią pły- ings at a 110° angle. The virtual creatures, wać szybciej i skuteczniej współzawod- images resembling life forms, are able to niczyć z innymi, łączyć się i rozmnażać, recognize potential prey or predators and przekazując swoje „geny” następnemu avoid obstacles. The virtual eyes can also wirtualnemu pokoleniu. Zachowanie za- process information about the distance leży zatem od kształtu nadanego istocie and energy level of other creatures. przez użytkownika wirtualnej. Niektóre The observers ‘play God’: they create istoty zaczynają jako drapieżniki, a kiedy new creatures and control the simu- „rodzą się” istoty silniejsze, zostają ofia- lated biotope. Stroking the water gen- rami. Sommerer i Mignonneau zaopatrzyli tly – another ‘natural interface’ – lures swoich agentów w system wizualny, któ- the artificial creatures, which then can ry rejestruje otoczenie pod kątem 110°. be held, wriggling, their reproduction Wirtualne istoty, obrazy przypominające manipulated, or they can be ‘killed off’ formy żywe, potrafią rozpoznać poten- through the withdrawal of ‘nourish- cjalne ofiary lub drapieżników i unikać ment’. The suggestive power of these przeszkód. Wirtualne oczy potrafią także images is so strong that the art theorist przetwarzać informacje na temat odle- Machiko Kusahara wrote that the pro- głości i poziomu energii innych stworzeń. jections of the artificial aquatics feel as Obserwatorzy „bawią się w Boga”: two- though they are made of jelly6. Techni- rzą nowe istoty i kontrolują symulowany biotop. Delikatne dotykanie wody – kolej- 6 M. Kusahara, Interactive Plant Growing, A-Volve: Christa Sommerer and Laurent nego „naturalnego interfejsu” – przycią- Mignonneau, [in:] Annual Inter Communication, ga sztuczne stworzenia, które można ed. H. Honda et al., Tokyo 1995, p. 104. Mathias Fuchs disagrees that here the borders between następnie przytrzymać, kiedy się wy- real and unreal are blurred; on the contrary, in his rywają, kontrolować ich reprodukcję lub opinion ‘the differentiation between instances „zabić” przez odebranie im „pożywienia”. of reality are enhanced by their juxtaposition.’ M. Fuchs, ParaReal, [in:] Wunschmaschine 5 Ch. Sommerer, L. Mignonneau, Welterfindung: Geschichte der Technikvisionen seit Interacting with artificial Life: A-Volve, „Complexity” dem 18. Jahrhundert, Springer Verlag: Wien, New 2, N. 6, 1997, s. 13–22, 16. York 1996, p. 212. 119

Prace te są tak sugestywne, że teoretyk cally, a camera detection system makes sztuki Machiko Kushara napisał o nich, że the user interaction effective, relaying projekcje sztucznej wody wydają się zro- the movements of the users to an SGI bione z galaretki6. Z technicznego punktu Onyx workstation, which responds with widzenia system detekcji przez kamery the appropriate images in real-time. sprawia, że interakcja użytkownika jest efektywna, przekazując ruch użytkowni- ka do stacji SGI Onyx, która odpowiada, Artful games nadając odpowiednie obrazy w czasie – the evolution of images rzeczywistym. A-Volve’s evolution is based on genetic algorithms developed by Mignonneau. Generally, the object of these computa- Pomysłowe gry tional operations is to innovatively and – ewolucja obrazów efficiently achieve a homogeneous, uni- Ewolucja A-Volve oparta jest na algo- form optimum of adaptation. To this end, rytmach genetycznych opracowanych evolution is simulated without predeter- przez Mignonneau. Mówiąc ogólnie, mined goals or purposes: the mecha- przedmiot tych operacji obliczeniowych nism of natural selection, with crosso- ma za zadanie innowacyjnie i skutecz- vers and mutations. Although the sexes nie osiągnąć homogeniczną, jednolitą, do not exist as such in A-Volve, repro- optymalną adaptację. W tym celu symu- duction is sexual for a mixing of genes luje się ewolucję bez determinowanych does take place: two chains of vectors, wcześniej celów: mechanizm selekcji na- the ‘chromosomes’, containing an arbi- turalnej z krzyżówami i mutacjami. Choć trary number of elements correlated to płcie w zasadzie tam nie funkcjonują, re- individual physiognomy, exchange pairs produkcja jest płciowa i służy mieszaniu of elements, which are recombined with genów, dwa łańcuchy wektorów, „chro- the existing information. In this way, mosomów” zawierających arbitralnie wy- mutations, and thus new creatures, can braną ilość elementów odpowiadających be simulated by randomly inverting bits indywidualnej fizjonomii, wymieniają pary or whole segments of bits. Decisive for elementów, które łączone są z istniejącą the success of an algorithm is the care- informacją. W ten sposób symulowane są ful determination of the framework for 7 6 M. Kusahara, Interactive Plant selection . With the implementation of Growing, A-Volve: Christa Sommerer and Laurent genetic algorithms, A-Volve endeavours Mignonneau, [w:] Annual Inter Communication, red. H. Honda et al., Tokyo :1995, s. 104. Mathias to incorporate biological mechanisms, Fuchs nie zgadza się z tym, że tutaj granica mię- such as growth, procreation, mutation, dzy rzeczywistością i nierzeczywistością jest niewyraźna. Przeciwnie, według niego adaptation and ‘intelligence’. On the „rozróżnienie pomiędzy przykładami rzeczywistości one hand, evolution is here like boring jest poprzez ich zestawienia tym bardziej wyraźne”. M. Fuchs, ParaReal, [w:] Wunsch- 7 For influential thinking in the 1980s: maschine Welterfindung: Geschichte der D. E. Goldberg, Genetic Algorithms in Search, Technikvisionen seit dem 18. Jahrhundert, Springer Optimalisation, and Machine Learning, Addison- Verlag, Vienna/New York 1996, s. 212. Wesley: Reading, Mass. 1989. 12 0

mutacje i nowe stworzenia poprzez przy- machinery whose most striking charac- padkowe odwracanie fragmentów lub ca- teristic is the extravagant and waste- łych segmentów. O sukcesie algorytmu ful production of ever new forms of life decyduje staranne opracowanie wybie- through random mutation, testing and ranych ram7. Poprzez zastosowanie algo- rejection in a constantly changing en- rytmów genetycznych A-Volve stara się vironment: mass production with slight wprowadzić mechanizmy biologii, takie variations. Presumably, an artificial na- jak wzrost, prokreacja, mutacja, adapta- ture of this kind would be intractable cja i „inteligencja”. Z jednej strony, ewolu- and cruel. However, such a complex cja przypomina tu nudną maszynę, której interactive biosphere provides at the najbardziej uderzającą cechą jest ekstra- same time an opportunity for experi- wagancka i rozrzutna produkcja wciąż ment, play and surrogate experience of nowych form życia za sprawą przypad- nature and its patterns. Something of kowych mutacji, testowania i odrzucania the vital essence of the evolved world we wciąż zmieniającym się środowisku has entered these constructed worlds – produkcja masowa z niewielkimi zmiana- at a time when genetic engineering ap- mi. Prawdopodobnie tego typu sztuczna pears to be trying to outdo natural evo- natura byłaby trudna i okrutna. Jednak lution and make it redundant through taka złożona interaktywna biosfera jed- synthetic evolution. nocześnie daje możliwość eksperymentu, At the centre of the vision of artificial zabawy i substytut doświadczenia natu- life are genetics and recent theories, ry oraz jej zachowań. Coś z wewnętrznej such as systems, information and com- esencji rozwiniętego świata wkroczyło plexity theory, which play a significant w ten skonstruowany świat w momencie, role in newer branches of the life sci- kiedy wydaje się, że inżynieria genetycz- ences and imply a radical new definition na stara się przewyższyć ewolucję na- of the concept of life. The production of turalną i pozbawić ją znaczenia poprzez new organisms becomes a question of ewolucję syntetyczną. the correct information. W samym centrum wizji sztucznego For image production, evolution is a życia znajdują się genetyka i najnowsze groundbreaking procedure: the more teorie, takie jak informacje systemowe complex the random structures are, the i teoria złożoności, które odgrywają zna- more intensively the images appear to czącą rolę w nowszych dziedzinach nauk ‘live’, not fixed but mutable, adaptable, o życiu i sugerują zupełnie nową defini- even ‘capable of learning’ after accu- cję życia. Produkcja nowych organizmów mulated processes of selection. The staje się kwestią poprawnych informacji. application of the random principle al- W kwestii generowania obrazu ewolu- lows the mechanism of evolution to cja jest przełomową procedurą: im bar- generate unpredictable, unrepeatable, transient, unique images. Extrapolating 7 Na temat teorii wpływowych w latach 80. zob.: D.E. Goldberg, Genetic agorithms in this principle reveals the significance of search, optimalisation, and machine learning, this idea for art: the diversity of forms Reading MA: Addison-Wesley, 1989. 12 1 dziej złożone są przypadkowe struktury, that can develop is, independent of the tym bardziej intensywnie wydają się „żyć” individual artist’s imagination, theoreti- obrazy, nie stałe, ale zdolne do mutacji, cally boundless and includes all crea- adaptacji, a nawet „zdolne do nauki” po tures living at present or in the future skumulowanym procesie selekcji. Zasto- plus those that surpass our powers of sowanie zasady przypadkowości pozwa- imagination. la mechanizmowi ewolucji generować Users actually do follow the survival nieprzewidywalne, niepowtarzalne, ulot- of their creatures and try to protect ne i unikalne obrazy. Ekstrapolacja tej za- them from others. The sociality of the sady ujawnia znaczenie tej koncepcji dla users intervenes and, at the same time, sztuki: różnorodność form, które mogą serves to increase immersion in the envi- się rozwinąć niezależnie od wyobraźni ronment through its projection upon the indywidualnych artystów jest teoretycz- individualized software agents, whose nie nieskończona i uwzględnia wszystkie appearance suggests social behaviour, stworzenia żyjące obecnie lub w przy- consciousness and feelings. However, szłości oraz te, które wykraczają poza in A-Volve aesthetic distance has two możliwości naszej wyobraźni. poles: the removal of the boundary Użytkownicy faktycznie śledzą życie between virtual creatures and users, swoich stworzeń i starają się chronić je which is effected by social presence, przed innymi. Zatem wpływają na sytu- has as its opposite, a distance which al- ację i jednocześnie służą zwiększeniu lows the creatures to be controlled in immersji w środowisku poprzez jego pro- the first place and the users to accept jekcję na zindywidualizowanych agentów the inevitability of their demise. oprogramowania, których wygląd suge- Sommerer and Mignonneau do not re- ruje zachowanie społeczne, świadomość gard technology as an end in itself. They i uczucia. Jednak w A-Volve dystans attempt to create an artistic language estetyczny ma dwa bieguny, gdyż znie- that acknowledges the responsibility sienie granicy między wirtualnymi stwo- of the artist to channel the suggestive rzeniami a użytkownikami, wprowadzone power of the images and environments, przez społeczną obecność, jest sprzecz- while still visualizing processes and ne z dystansem, który pozwala kontrolo- principles of life in a way that resem- wać stworzenie i akceptować nieuniknio- bles the patterns of life. A-Volve is a ną konieczność jego śmierci. complex system constantly undergoing Sommerer i Mignonneau nie postrzega- change. In the course of the game, the ją technologii jako celu samego w sobie. users learn how they can create bet- Starają się stworzyć język artystycz- ter-adapted, ‘fitter’ creatures, which in ny, który akceptuje odpowiedzialność turn will give rise to new, mutated, fast- artysty, by prezentować sugestywną er propelled populations. Sommerer and potęgę wizerunków i środowiska, jedno- Mignonneau have created a complex cześnie nadal wizualizując procesy i za- artificial biotope, wherein the users im- sady życia w sposób, który przypomina merse themselves with their creative 12 2 schematy życiowe. A-Volve jest złożonym actions and which they can continue, systemem wciąż podlegającym zmianom. expand, influence or destroy. Within the Podczas gry użytkownicy uczą się, jak systemic structure created by the art- stworzyć lepiej adaptujące się, „silniejsze” ists, meaning is produced only through stworzenia, które z kolei dadzą życie no- the activity of the involved users – wym, zmutowanym i szybciej poruszają- chance constellations of people, also in cym się populacjom. Sommerer i Mignon- fluctuation. The genetic work of art is neau stworzyli złożony sztuczny biotop, no longer a static quantity; like nature w którym użytkownicy mogą kreatywnie itself, it is subject to constant nonlin- działać i który mogą rozwijać, rozszerzać, ear mutations, changing itself and its wpływać nań lub go niszczyć. W ramach observers. systemowej struktury stworzonej przez A-Volve creates the illusion of valid- artystów znaczenie tworzone jest tylko ity and fascinates the users with the poprzez działanie zaangażowanych użyt- artificially created creatures, whose kowników – przypadkowe grupy ludzi, survival and welfare depends on the in- również wciąż się zmieniające. Genetycz- spired game of the visitors. The game ne dzieło sztuki nie jest już statyczną communicates an experience, which ilością, ale podobnie jak natura podlega may not only be confined to dealings ciągłym nielinearnym mutacjom, zmienia- with art but in the future may give rise jąc siebie i swoich obserwatorów. to a new experience of art8. The dream A-Volve wywołuje iluzję rzeczywistości of a collective art, resulting from the i fascynuje użytkowników sztucznie stwo- multifarious combinatory talents of the rzonymi istotami, których przetrwanie i do- participants and the masterly use of brobyt zależy od nich. Gra wyraża doświad- what they are offered, may be realized czenie, które nie tylko dotyczy wyłącznie in the near future of media art. sztuki, ale w przyszłości może służyć po- wstaniu nowego doświadczenia sztuki8. Marzenie o sztuce kolektywnej, będącej A-life’s subhistory rezultatem różnorodnych talentów uczest- To create artificial life, whether hydrau- ników i sprawnego użycia tego, co oferują, lic, mechanical, electronic or digital, is może zostać zrealizowane w niedalekiej a perennial dream of artists and goes przyszłości w ramach sztuki mediów. back at least as far as antiquity. From the 19th and 20th century, artificial life has a list of names, such as Kleist’s Mała historia Marionettentheater, E.T.A. Hoffmann’s sztucznego życia Olimpia, Mary Shelley’s feeling monster Stworzenie sztucznego życia, hydraulicz- in Frankenstein, Jules Verne’s Stilla, the nego, mechanicznego, elektronicznego czy 8 This is not a new idea: Kant, for 8 To nie jest nowa koncepcja. Przykła- example, wanted to judge games by their influence dowo, Kant chciał oceniać gry pod względem ich on our entire existence: I. Kant, Kritik der wpływu na całe istnienie, zob. I. Kant, Krytyka praktischen Vernunft, Reclam: Stuttgart 1973, władzy sądzenia, PWN, Warszawa 1986, s. 99. p. 101. 12 3 cyfrowego, jest odwiecznym marzeniem machine-human in Fritz Lang’s Metropo- artystów i sięga co najmniej czasów anty- lis or Ernst Jünger’s Arbeiter, and the cznych. Od XIX i XX wieku sztuczne życie lineage of disquieting robot fantasies stanowiło temat dla takich dzieł, jak Teatr is long. Like their ancestor, the Jew- marionetek Kleista, Olimpia E.T.A. Hoffman- ish Golem, they can also be read as na, Frankenstein Mary Shelley (wrażliwy metaphors warning us of the dangers potwór), La Stilla Julesa Verne’a, Metropolis of idolatry and elevating ourselves to Fritza Langa (maszyno-człowiek), Robotnik the level of gods. But Sommerer and Mi- Ernsta Jüngera, a lista niepokojących fanta- gnonneau’s work represents a symbolic zji o robotach jest długa. Podobnie jak ich po- space, which above all says something przednika – żydowskiego Golema – można about the level of development of tech- odczytywać je jako metafory ostrzegające nology and the reflection of the image nas przed niebezpieczeństwem idolatrii i wy- of life within it. noszenia się na poziom boski. Jednak prace We may remember that each new art Sommerer i Mignonneau reprezentują prze- form makes its own rules and develops strzeń symboliczną, która przede wszystkim its own methods9. It is sufficient to re- dotyczy poziomu rozwoju technologii i tego, call that if science rests traditionally jak odzwierciedla ona obraz życia. on a combination of methods (an idea Powinniśmy pamiętać o tym, że każda that Paul Feyerabend already opposed nowa forma sztuki tworzy nowe zasady in 1978 with a plea for pluralistic meth- i rozwija swoje własne metody9. Wystar- ods in research, ‘anything goes’), art czy przypomnieć, że jeśli nauka opiera się achieves its power principally by toler- tradycyjnie na kombinacji metod (koncep- ating a range of methods. This playful cja, której już w 1978 roku przeciwstawiał dimension leads art, in its experimental się Paul Feyerabend, postulując plurali- dealings with new media, to surprising styczne metody badawcze – „wszystko results and insights. Science is, in its przejdzie”), sztuka osiąga swoją moc głów- mechanisms and methods, in its sys- nie dzięki tolerancji dla różnego rodzaju tems of truth and proof, a social con- metod. Ten „swawolny”, ”wymiar prowa- struct. Art is too, and in this sense, they dzi sztukę w jej eksperymentalnym po- are comparable10. czynaniu z nowymi mediami do zadziwia- jących efektów i wniosków. Ze względu na swe mechanizmy i metody, systemy From Mnemosyne Atlas prawdy i dowodu nauka stanowi konstrukt to virtual museum społeczny. Podobnie jak sztuka są one po- Inspired by Darwin´s work ‘The Expres- równywalne także w tym sensie10. sion of the Emotions’ Aby Warburg, an

9 Kalejdoskop daleko sięgających 9 The kaleidoscope of far-reaching mutual wzajemnych wpływów sztuki i nauki stanowi influence of art and science is the subject of a temat opracowania Picturing Science Producing compilation by P. Galison et al., Picturing Science Art, red. P. Galison et al., Routledge, New York 1998. Producing Art, Routledge: New York 1998. 10 P. Feyerabend, Wissenschaft als Kunst, 10 P. Feyerabend, Wissenschaft als Kunst Suhrkamp, Frankfurt am Main 1984. Suhrkamp: Frankfurt/Main 1984. 12 4

inspirational figure comparable with Od Atlasu Mnemosyne Freud or Einstein, began his project of do wirtualnego muzeum an art-historical psychology of human Zainspirowany dziełem Darwina O wyra- expression. His famous »Mnemosyne« zie uczuć u człowieka i zwierząt Aby War- image atlas of 1929 tracks image ci- burg, inspirujący badacz porównywalny tations of individual poses and forms z Freudem i Einsteinem, rozpoczął pro- across media and independent from the jekt historyczno-artystycznej psycholo- level of art noveau or genre. He rede- gii ludzkiej ekspresji. Jego słynny Atlas fined art history as medial bridge build- Mnemosyne z 1929 roku śledzi obrazowe ing and argued that art history could cytaty pojedynczych póz i form w róż- fulfil its responsibility only by including nych mediach, niezależnie od poziomu most forms of images. We could also sztuki czy jej gatunku. Warburg zmienił mention André Malreaux with the Museé definicję historii sztuki, rozumiejąc ją jako Imaginare. And now we are witnessing budowanie mostu medialnego, i twier- the birth of the virtual museum a key dził, że historia sztuki spełnia swoją rolę project for the Digital Humanities. But tylko wtedy, gdy uwzględni większość let’s look for a moment beyond the Hu- form obrazowych. Moglibyśmy wspo- manities: in the natural sciences, large mnieć tu także o Muzeum wyobraźni collective projects have addressed new André Malraux. Obecnie obserwujemy research goals. The Virtual Observa- narodziny wirtualnego muzeum jako klu- tory enables hundreds of networked czowego projektu Cyfrowej Humanistyki. astronomical research institutes to Popatrzmy jednak na chwilę poza huma- access the pooled resources of image nistykę, otóż w ramach nauk ścisłych and data materials, sparing the bulk of duże projekty kolektywne skupiły się na tedious work and maximising the effi- nowych celach badawczych. Wirtualne ciency & concentration of astronomers, obserwatorium setkom połączonych as- both professional and amateurs; global tronomicznych instytutów badawczych warming is understood with collective umożliwia dostęp do połączonych baz projects like the Millenium Ecosystem obrazów i danych, oszczędzając sobie Assignment. And the rapid success of nudnej pracy i maksymalizując skutecz- the Human Genome Project enabled by ność oraz skupienie astronomów, zarów- its collective organisation is already no zawodowców, jak i amatorów. Globalne legendary. So far, unknown collective ocieplenie poznawane jest dzięki kolektyw- structures make possible answers to nym projektom, takim jak Milenijna ocena new and complex problems. ekosystemów. A szybki sukces Projektu So why not enable the Humanities as poznania ludzkiego genomu, możliwy dzięki well to address and solve new complex kolektywnej organizacji, stał się już legen- questions important for our knowledge dą. Jak dotąd nieznane kolektywne struk- societies. Why not organize an approach tury umożliwiają znalezienie odpowiedzi na on an adequate scale and give the next nowe złożone problemy. generation of artists, researchers, cura- 12 5

| The Living Room, 2001

Dlaczego zatem nie dać takiej możliwo- tors, media producers and collectors what ści humanistyce i nie sformułować, a na- they need? Comparable with natural sci- stępnie odpowiedzieć na złożone pytania, ences, digital media and new opportunities istotne dla naszych opartych na wiedzy for networked research are catapulting the społeczeństw? Dlaczego nie zorganizo- humanities within reach of new and es- wać badań o odpowiedniej skali i zaofe- sential research, from the documentation rować kolejnej generacji artystów, bada- and preservation of media art to the entire czy, kuratorów, producentów medialnych history of visual media and their human re- i kolekcjonerów tego, czego potrzebują? ception by means of thousands of sources. Media cyfrowe i nowe możliwości sieci These themes express current key ques- badawczych, które pod tym względem tions in regard to the image revolution. In porównywalne są z naukami ścisłymi, po- order to push the development of the hu- pychają humanistykę w kierunku nowych, manities and cultural studies, it is neces- koniecznych badań, od dokumentacji sary to use new technologies globally. The i konserwacji sztuki mediów, aż po całą credo is not to give up individual research historię mediów wizualnych i ich odbioru in the humanities, but to add new, collec- za pomocą tysiąca różnych źródeł. Zagad- tive, net-based working methods which al- nienia te w kontekście rewolucji wizualnej low us to tackle explosive questions. 12 6 | The Living Web, 2002 12 8

wyrażają wiele kluczowych obecnie kwe- Sommerer and Mignonneau’s illusionis- stii. Aby popchnąć naprzód rozwój huma- tic worlds of images have been present- nistyki i studiów kulturowych, istotne jest ed in different formats – wall-filling, in globalne zastosowanie nowych technolo- trompe l’oeil tradition, and in small sizes gii. Credo brzmi: nie rezygnować z indywi- that in a way maintain the principle of dualnych badań w humanistyce, ale do- the peep show and combine it with the dać nowe, kolektywne metody bazujące capability of the digital image. With the na sieciach, które pozwalają podejmować exception of their CAVE tests, it was not najbardziej palące problemy. necessary to experiment with full display, Iluzjonistyczny świat obrazów tworzony circular installations because their basic przez Sommerer i Mignonneau prezento- idea – the interactive handling of artifi- wany był w różnych formatach – jako wy- cial life forms – requires a concentration pełniający ścianę, w tradycji trompe l’oeil, that generates immersive characteris- w małych rozmiarach, które w pewnym tics, but this hardly provoked the effects sensie kontynuują zasadę peep show i łą- of immersion like the works of Charlotte czą ją z możliwościami obrazu cyfrowego. Davis or fragmentarily of Maurice Benay- Z wyjątkiem testów CAVE nie było koniecz- oun did. Nevertheless, with Industrial ne, by eksperymentować z pełnymi, okrągły- Evolution (1999) and The Living Room mi instalacjami, ponieważ ich podstawowa (2002) Sommerer/Mignonneau created zasada (interaktywne potraktowanie form works aesthetically reminiscent of media sztucznego życia) wymaga koncentracji, historic ancestors such as stereoscopes która generuje cechy immersyjności, jed- or panoramas. And with The Living Web nak innych niż te, jakie pojawiają się w pra- their immersive-display format attained cy Charlotte Davis czy w pewnym stopniu a completely new dimension. This work w pracy Maurice’a Benayouna. Mimo to wraz is a new instrument for visual analysis, z Ewolucją przemysłową (Industrial evolu- with the option to compare up to 1000 tion, 1999) czy The Living Room (2002) Som- images in a scientific discussion – an merer i Mignonneau stworzyli prace, które artwork, but a foreshadow of needed pod względem estetycznym przypominają new collective tools for the humanities swoich medialnych historycznych przodków, too. Maybe in a very near future we can takich jak stereoskopy czy panoramy. Wraz create collective tools, as represented z pracą The Living Web immersyjno-eks- in The Living Web, which generate a spa- pozycyjny format osiąga całkowicie nowy tial information sphere in a CAVE from wymiar. Praca ta stanowi nowe narzędzie search engines for web images. Vision- kulturowej analizy, oferując możliwość po- aries Sommerer and Mignonneau reveal równania nawet 1000 obrazów w dyskusji with their artistic tools what the future naukowej – jest to praca artystyczna, ale use of image databases and instruments też zapowiedź potrzeby nowych, kolektyw- for comparing image analysis could be. nych narzędzi dla humanistyki. Być może Today’s 3D software is capable of w bardzo niedalekiej przyszłości możemy generating spaces that have immer- stworzyć narzędzia kolektywne zastosowa- sive potential – from one room to entire 12 9 ne w The Living Web, która generuje prze- cities or even universes. This has rel- strzenne miejsca informacji, takie jak CAVE, evance for art and the entertainment in- z wyszukiwarek obrazów w sieci. Wizjone- dustry, particularly for computer games, rzy Sommerer i Mignonneau ukazują za po- of course, but also for science. The mocą swoich artystycznych narzędzi przy- utilisation of state-of-the-art imaging szłe zastosowanie baz obrazów i narzędzi techniques such as 3D visualisations do porównawczej analizy obrazów. enables interactive research work on a Obecne oprogramowanie 3D jest w sta- macro- and micro-level. As tools, these nie generować przestrzenie, które mają three-dimensional images play a semi- potencjał immersyjny – od jednego po- nal role in cognitive processes. Current mieszczenia po całe miasta czy nawet interface design – the construction of wszechświaty. Jest to istotne dla sztuki hardware interfaces and user interface i dla przemysłu rozrywkowego, szczegól- – mediates between data and users. nie gier komputerowych, ale także dla na- Use of the double slide projector had uki. Użytkowanie najnowszych technologii a considerable influence on art history obrazowania, takich jak wizualizacja 3D, in Germany, for example, on Heinrich umożliwia interaktywną pracę badawczą Wölfflin’s formal analytical methods. In na poziomie makro i mikro. Jako narzędzia the mid 1990s, the changeover to digi- te trójwymiarowe obrazy odgrywają kluczo- tal technology, the inclusion of moving wą rolę w procesie poznawczym. Współ- images such as film or video, and the czesny design interfejsów – konstrukcja construction of image databases were interfejsów urządzeń i interfejsów użyt- all significant events for a discipline kowników – pośredniczy między danymi that was changing into ‘image science’11. a użytkownikami. And now the discipline’s raft of subjects Użycie podwójnego projektora miało zna- once again confronts new techniques of czący wpływ na historię sztuki w Niem- work and analysis that have far-reaching czech, na przykład na formalne metody ramifications. We need to enquire from analizy Heinricha Wölfflina. W połowie lat a scientific perspective, however, what 90. zmiana w kierunku technologii cyfro- stimulative influence do primarily picto- wej, zastosowanie ruchomych obrazów, rial, increasingly polysensual 3D sug- takich jak film czy wideo, i tworzenie baz gestions exert on the process of asso- obrazów stanowiły znaczące wydarzenia ciating, comparing, and cognizing when dla dyscypliny, która zmieniała się w „naukę working with databases and vice versa? o obrazach”11. Obecnie zestaw tematów At what point does an effect set in that

11 Zob. np.: Prometheus (www. 11 See, for example: Prometheus [www. prometheus-bildarchiv.de]; baza obrazów prometheus-bildarchiv.de]; digital image database cyfrowych Bildarchiv Foto Marburg (www.bildindex. of the Bildarchiv Foto Marburg (www.bildindex.de); de); Smithsonian Institution (www.photography. Smithsonian Institution (www.photography.si.edu/ si.edu/Search.aspx); Database of Virtual Art (DVA) Search.aspx); Database of Virtual Art (DVA) (www. (www.virtualart.at), Gateway to Archives of Media virtualart.at), Gateway to Archives of Media Art Art (GAMA) (www.gama-gateway.eu/); archiwum (GAMA) (www.gama-gateway.eu/); media archive sztuki Uniwersytetu Sztuk w Zurychu (http:// of art at the Zürich University of the Arts (http:// medienarchiv.zhdk.ch/). medienarchiv.zhdk.ch/). 13 0 dyscypliny ponownie staje w obliczu no- decreases the observer’s distance and wych technologii pracy i analizy, które mają thus also weakens the functioning of daleko sięgające konsekwencje. Z perspek- cognition, for example, through com- tywy naukowej musimy jednak zapytać, plicated, non-functional technical com- jakiego rodzaju stymulujący wpływ wywie- plexity? rają głównie obrazowe, działające na coraz In the past, slide projections and więcej zmysłów projekcje 3D na proces Powerpoint presentations in the sci- kojarzenia, porównywania i poznawania ences assigned their users familiar and w czasie pracy z bazami danych? I odwrot- pre-established roles, which have been nie, w jakim momencie pojawia się efekt described elsewhere12. The new dimen- zmniejszenia dystansu obserwatora i tym sion of interactive three-dimensional samym osłabienia na przykład jego funk- images has brought about a change in cji poznawczych, które wynikają z obsługi how knowledge is produced and com- skomplikowanej, niefunkcjonalnej, technicz- municated, which Lorraine Daston and nie złożonej aparatury? Peter Galison refer to as ‘haptic sight’13. W minionych latach projekcje slajdów These wide-ranging transformation pro- i prezentacje Powerpoint stosowane cesses need to be analysed systemati- w nauce przypisywały użytkownikom cally and on an interdisciplinary basis in znane i narzucone z góry role, opisane order to define the new possibilities for w innym miejscu12. Nowy wymiar inter- manipulating and changing the images aktywnych, trójwymiarowych obrazów spatially, and the functions of showing, przyniósł zmianę w sposobach produko- highlighting, cropping, zooming in, etc.; wana i komunikowana wiedzy, co Lorrai- in short this is a new way of treating ne Daston i Peter Galison określają mia- images, which we partly found realised nem „wzroku haptycznego”13. Owe daleko in the The Living Web. Clusters of such sięgające procesy transformacji należy images can now be shown on cinema- analizować systematycznie i na poziomie size screens and processed in realtime interdyscyplinarnym, aby być w stanie in great numbers, rather like a digital ful- określić nowe możliwości przestrzennej filment of the vision of scientific images prezentacji i modyfikacji obrazów, a tak- in Aby Warburg’s Mnemosyne Atlas. że funkcji wyświetlania, podkreślania, wycinania, powiększania itd. Krótko mó- wiąc, są to nowe sposoby traktowania obrazów, które częściowo odnajdujemy

12 L. Daston, P. Galison, Das Bild der 12 L. Daston, P. Galison, Das Bild der Objektivität, [w:] P. Geimer, Ordnungen der Objektivität, [in:] P. Geimer, Ordnungen der Sichtbarkeit: Fotografie in Wissenschaft, Kunst Sichtbarkeit: Fotografie in Wissenschaft, Kunst und Technologie, Suhrkamp, Frankfurt 2002, und Technologie, Suhrkamp, Frankfurt 2002, s. 29–100; W. Ratzeburg, Mediendiskussion im pp. 29–100. W. Ratzeburg, Mediendiskussion im 19. Jahrhundert: wie die Kunstgeschichte ihre 19. Jahrhundert: wie die Kunstgeschichte ihre wissenschaftliche Grundlage in der Fotografie wissenschaftliche Grundlage in der Fotografie fand, „Kritische Berichte” 2001, N. 30/1, s. 22–39. fand, ‘Kritische Berichte’ 2001, no. 30/1, pp. 22–39. 13 L. Daston, P. Galison, Objektivität, 13 L. Daston, P. Galison, Objektivität, Suhrkamp, Frankfurt 2007, s. 439. Suhrkamp, Frankfurt 2007, p. 439. 13 1 w The Living Web. Zbiory takich obrazów można obecnie pokazywać na ekranach kinowej wielkości i przetwarzać w czasie rzeczywistym w wielkiej ilości, co okre- ślić można jako cyfrową realizację wizji obrazów naukowych z Atlasu Mnemosy- ne Warburga.

LITERATURA REFERENCES

| Daston Laston, Galison Peter, Objektivität, | Daston Laston, Galison Peter, Objektivität, Suhrkamp, Frankfurt 2007. Suhrkamp: Frankfurt 2007.

| Daston Laston, Galison Peter, Das Bild der | Daston Laston, Galison Peter, Das Bild der Objektivität, [w:] P. Geimer, Ordnungen Objektivität, [in:] P. Geimer, Ordnungen der Sichtbarkeit: Fotografie in Wissenschaft, der Sichtbarkeit: Fotografie in Wissenschaft, Kunst und Technologie, Suhrkamp, Frankfurt Kunst und Technologie, Suhrkamp: Frankfurt 2002. 2002.

| Derrida Jacques O gramatologii, Officyna, | Derrida Jacques Of Grammatology, John Łódź 2011. Hopkins University Press: Baltimore 1974.

| Falk Lorne, Brave new worlds of Sommerer | Falk Lorne, Brave new worlds of Sommerer and Mignonneau, „IRIS Universe” Spring and Mignonneau, ‘IRIS Universe’ Spring 1996, 1996, N. 35. no. 35.

| Feyerabend Paul, Wissenschaft als Kunst, | Feyerabend Paul, Wissenschaft als Kunst, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1984. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1984.

| Fuchs Mathias, ParaReal, [w:] | Fuchs Mathias, ParaReal, [in:] Wunsch- Wunschmaschine Welterfindung: Geschichte maschine Welterfindung: Geschichte der der Technikvisionen seit dem 18. Jahrhundert, Technikvisionen seit dem 18. Jahrhundert, Springer Verlag, Vienna–New York 1996. Springer Verlag: Vienna–New York 1996.

| Goldberg David E., Genetic algorithms in | Goldberg David E., Genetic algorithms in search, optimalisation, and machine learning, search, optimalisation, and machine learning, Reading MA: Addison-Wesley, 1989. Addison-Wesley Reading Mass. 1989.

| Grau Oliver, Remember the | Grau Oliver, Remember the Phantasmagoria! Bildräumliche Phantasmagoria! Bildräumliche Illusionspolitik des 18. Jahrhunderts und Illusionspolitik des 18. Jahrhunderts und ihr multimediales Nachleben, [w:] Skulptur ihr multimediales Nachleben, [in:] Skulptur – zwischen Realität und Virtualität, – zwischen Realität und Virtualität, red. G. Winter, J. Schroter i C. Spies, ed. G. Winter, J. Schroter and C. Spies, Wilhelm Fink Verlag, Munich 2006. Wilhelm Fink Verlag: Munich 2006. 13 2

| InterAct! Schlüsselwerke Interaktiver Kunst | InterAct! Schlüsselwerke Interaktiver Kunst [katalog wystawy], Duisburg 1997. [exhibition catalogue], Duisburg 1997.

| Kant Immanuel, Krytyka władzy sądzenia, | Kant Immanuel, Critique of Judgment, PWN, Warszawa 1986. Hackett: Indianapolis 1987.

| Kusahara Machiko, Interactive Plant Growing, | Kusahara Machiko, Interactive Plant A-Volve: Christa Sommerer and Laurent Growing, A-Volve: Christa Sommerer Mignonneau, [w:] Annual InterCommunication, and Laurent Mignonneau, [in:] Annual red. H. Honda et al., Tokyo 1995 InterCommunication, ed. H. Honda et al., InterCommunication Center: Tokyo 1995. | Picturing Science Producing Art, red. P. Galison et al., Routledge, New York 1998. | Picturing Science Producing Art, ed. P. Galison et al., Routledge: New York 1998. | Ratzeburg Wiebke, Mediendiskussion im 19. Jahrhundert: wie die Kunstgeschichte | Ratzeburg Wiebke, Mediendiskussion im 19. ihre wissenschaftliche Grundlage in Jahrhundert: wie die Kunstgeschichte der Fotografie fand, „Kritische Berichte” ihre wissenschaftliche Grundlage in 2001, N. 30/1. der Fotografie fand, ‘Kritische Berichte’ 2001, no. 30/1. | Rheinberger Hans-Jörge, Alles, was überhaupt zu einer Inskription führen | Rheinberger Hans-Jörge, Alles, was kann, [w:] Wissensbilder: Strategien der überhaupt zu einer Inskription führen Überlieferung, red. U. Raulff, G. Smith, kann, [in:] Wissensbilder: Strategien der Akademie Verlag, Berlin 1999. Überlieferung, ed. U. Raulff, G. Smith, Akademie Verlag: Berlin 1999. | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, Interactive Plant Growing, [w:] Visual | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, Proceedings of the SIGGRAPH ’93 Conference, Interactive Plant Growing, [in:] Visual ACM Siggraph, New York 1993. Proceedings of the SIGGRAPH ’93 Conference, ACM Siggraph: New York 1993. | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, A-Volve: A real-time interactive environment, | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, [w:] ACM Siggraph Visual Proceeding, red. A-Volve: A real-time interactive environment, Andrew S Glassher a.o., New York, ACM [in:] ACM Siggraph Visual Proceeding, Siggraph, 1994, s. 172–3. ed. Andrew S Glassher a.o., ACM Siggraph: New York 1994, pp. 172–3. | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, Art as living system, Systems Control and | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, Information, ISCIE 40, 1996, N. 8, s. 16 –23. Art as living system, Systems Control and Information, ISCIE 40, 1996, no. 8, pp. 16 –23. | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, InterAct! Schlüsselwerke Interaktiver Kunst | Sommerer Christa, Mignonneau Laurent, [katalog wystawy], Duisburg 1997. InterAct! Schlüsselwerke Interaktiver Kunst [exhibition catalogue], Duisburg 1997.

:RQGHUIXO/LIHLQWHUDNW\ZQD V]WXND6RPPHUHU 0LJQRQQHDX :RQGHUIXO/LIH,QWHUDFWLYH$UW E\6RPPHUHU 0LJQRQQHDX

&KULVWD6RPPHUHU/DXUHQW0LJQRQQHDX 13 5

W naszej pracy interesuje nas partycypa- In our art works we are interested in au- cja publiczności jako ważny czynnik two- dience participation as an important fac- rzenia sztuki. W ramach takich tendencji, tor for the creation of art. In Happenings, jak happening, Fluxus, sztuka performen- Fluxus, Performance Art, Early Electronic su, wczesna sztuka elektroniczna, sztuka Art, Art and Technology (E.A.T.), Expanded i technologia (E.A.T.), expanded cinema, ak- Cinema, Actionism as well as in Cybernet- cjonizm czy sztuka cybernetyczna, publicz- ic Art, the audience and the participant ność i uczestnik zyskiwali coraz ważniejszą have gained an increasingly important rolę w samym wydarzeniu artystycznym. role in the art event. A dialogue between Dialog pomiędzy artystą, publicznością the artist, the audience and the artwork a dziełem negocjowany był od lat 30. W la- was negotiated from the 1930s onwards. tach 50. i 60. artyści, tacy jak John Cage, In the 1950s and 1960s, artists such as Yoko Ono, Lygia Clark i inni, zatarli granicę John Cage, Yoko Ono, Lygia Clark and oth- między sobą a publicznością przez zapro- ers broke down the boundaries between szenie ich do uczestnictwa w procesie themselves and the audience by inviting twórczym, a nawet agresywnie stawia- them to participate in the art process or jąc wyzwanie jej udziałowi (Peter Weibel). even aggressively challenge their partici- Dzięki technologiom interaktywnym w la- pation in it (Peter Weibel). In the 1970s, it tach 70. stało się wreszcie możliwe dalsze was finally possible through interactive posunięcie tej wymiany, spowodowanie, technologies to push this exchange and że publiczność wprowadzała poprzez in- feedback even further, and have the au- terakcję własne dane (Edward Ihnatowicz, dience contribute their own interaction Nam June Paik, Nicolas Schöffer, James data (Edward Ihnatowicz, Nam June Paik, Seawright, Myron Krueger i inni). Nicolas Schöffer, James Seawright, My- Postrzegamy nasze prace jako część tej ron Krueger, et al.) tradycji sztuki, w której partycypuje pub- We see our artwork in this tradition of liczność. Wyjątkowość naszego podejścia audience participatory art. Our special wynika jednak z naszego związku z biolo- approach, however, comes from our back- gią, a szczególnie botaniką, jak również ze ground in biology, and in particular, botany, sztuką performensu. W roku 1992 stało and from performance art. In 1992, it be- się dla nas jasne, że dobrze byłoby zapro- came apparent to us that it would be nice jektować interaktywne prace artystyczne to design interactive art works similar to przypominające systemy żyjące, gdzie każ- living systems, where each interaction da interakcja wywoływałaby kolejną akcję triggers the next action and reaction in i reakcję w sposób wcześniej niezdetermi- a non-pre-deterministic way. We imagined nowany. Wyobrażaliśmy sobie otwartą, zło- an open complex network, where each żoną sieć, gdzie każdy element zmieniałby element changes according to the previ- się w zależności od wcześniej wprowadzo- ous input parameters, which then again nych parametrów, które następnie znowu changes by these reactions and actions, ulegałyby zmianie w wyniku tychże reakcji as well. Maturana calls this Autopoiesis, i akcji. Maturana określa to jako Autopoiesis, and Heinz von Foerster coined the term 13 6

a Heinz von Foerster ukuł termin ‘cyberne- ‘Second-Order Cybernetics’ to describe tyka drugiego rzędu’, by opisać aspekty aspects of these interactions in natural tych interakcji w systemach naturalnych or artificial systems. i sztucznych. Combining our background in biology, art Łącząc nasze doświadczenia w dziedzi- and performance, we developed the con- nie biologii, sztuki i performensu, stwo- cept of natural interfaces and evolution- rzyliśmy pojęcie naturalnego interfejsu ary image processes linked to interaction. i ewolucyjnych procesów związanych z in- We started working with evolutionary bi- terakcją. Zaczęliśmy tworzyć przy użyciu ology and became increasingly intrigued biologii ewolucyjnej i byliśmy coraz bardziej by how natural evolution and develop- zaintrygowani tym, w jaki sposób ewolucja ment processes in nature can function as naturalna i procesy rozwojowe w naturze a tool for creation. We adopted evolution- mogą stanowić narzędzie tworzenia. Zasto- ary image processes to create process- sowaliśmy ewolucyjne procesy kreowania oriented art. User interaction became an obrazu, by stworzyć sztukę zorientowaną important component in our artworks, as na proces. Interakcja użytkownika sta- it allows a departure from the art object ła się ważnym składnikiem naszych prac towards art as a process. In Complex Sys- i pozwala odejść od przedmiotu w kierun- tems Theory, tracing principles of self- ku sztuki rozumianej jako proces. W teorii organisation, adaptation and evolution systemów złożonych istotne jest śledzenie are important, and it is agreed that the zasad samoorganizacji, adaptacji i ewolucji interaction between the particles or pro- i panuje zgoda co do tego, że interakcje ponents of a system are the driving forc- pomiędzy cząsteczkami (czy też rzeczni- es in the complexification of a system. In kami) systemu stanowią siły determinu- our approach to interactive art, the par- jące wzrastającą jego złożoność. Nasze ticipants become such elements for the podejście do sztuki interaktywnej zakłada, complexification of a complex computer- że uczestnicy stają się takimi elementami generated image or sound environment, w procesie wzrastającej złożoności skom- where each interaction leads to new out- plikowanego, komputerowo generowanego comes that in turn change the behavior obrazu lub dźwiękowej instalacji, gdzie każ- of the overall system and the participant, da interakcja prowadzi do nowych wyników, as well. As a result, the relationship be- które z kolei zmieniają zachowanie całego tween the artist and the audience chang- systemu i jego uczestników. W rezultacie es, too. We, as artists, only set out the zmienia się także relacja pomiędzy artystą framework of the artwork, but then the a publicznością. Jako artyści wyznaczamy artwork changes, grows and evolves by jedynie ramy, w jakich funkcjonuje praca, itself through the participants’ interac- która zmienia się, rośnie i samodzielnie tions. Visitors to our interactive installa- ewoluuje dzięki interakcjom uczestników. tions thus become essential parts of the Zwiedzający nasze interaktywne instalacje image creation processes in the works. stają się w ten sposób niezbędną częś- Through evolutionary algorithms, images cią procesu tworzenia obrazu w ramach in these installations are no longer stat- 13 7 prac artystycznych. Dzięki algorytmom ic, prefixed and predictable, but become ewolucyjnym obrazy w tych instalacjach like ‘living systems’ themselves. Minute nie są statyczne, z góry określone i prze- changes in the viewers’ interaction data widywalne, ale stają się podobne do „ży- change and evolve the image creation jących systemów”. Niewielkie zmiany da- processes in these art works. nych wprowadzanych przez użytkowników Our first interactive artwork built on przekształcają i rozwijają proces tworzenia these principles was Interactive Plant obrazu w tych pracach. Growing from 1992. In this installation, Pierwszą z naszych interaktywnych prac living plants function as an interface be- zbudowanych na takich zasadach była In- tween the human participant and the art- teractive Plant Growing (Interaktywna work. Visitors engage in a dialogue with uprawa roślin) z 1992 roku. W instalacji tej real plants in the installation by touching żyjące rośliny stanowią interfejs pomiędzy or merely approaching them. The elec- użytkownikami a pracą artystyczną. Zwie- trical potential differences (voltage) be- dzający wchodzą w dialog z prawdziwymi tween the plant and the human’s body are roślinami w instalacji za pomocą dotyka- captured by the plant and interpreted as nia ich lub po prostu zbliżania się do nich. electrical signals that determine how the Różnice napięcia elektrycznego pomiędzy corresponding virtual 3D plants (which rośliną i ciałem ludzkim wychwytywane look similar to the real plants) grow on the są przez roślinę i interpretowane jako syg- projection screen. By modifying the dis- nał elektryczny, który decyduje o tym, jak tance between the participant’s hands odpowiadające im rośliny 3D (wyglądem and the plant, the participant can stop, przypominające rośliny ż ywe) rosną na move, deform, and rotate the virtual plant, ekranie. Modyfikując odległości pomiędzy as well as create new plants and plant swoimi rękami a rośliną, użytkownik może combinations. The growth algorithms are zatrzymać lub kontynuować kształtowanie programmed to allow maximum flexibility wirtualnej rośliny, deformować ją i obracać, by taking every voltage value from the a także tworzyć nowe rośliny i ich kombina- participant’s interaction into account. The cje. Algorytmy wzrostu zaprogramowane virtual plants resulting on screen are al- są tak, by umożliwić maksymalną elastycz- ways new and different, creating a com- ność i biorą pod uwagę każdą wartość plex combined image that depends on the zmieniającego się napięcia, która wynika user-plant interaction and the voltage val- z relacji między uczestnikami interakcji. Po- ues generated by this interaction. These jawiające się na ekranie wirtualne rośliny voltage values increase the closer the są zawsze nowe i inne, tworząc złożony, hand of the participant is to the plant. We połączony obraz, który uzależniony jest use five different distance levels to con- od interakcji między rośliną a użytkowni- trol the rotation of the virtual plants, their kiem i od wartości napięcia generowanego color values, where they grow on screen, przez nią. Wartości napięcia zwiększają się, as well as the on/off growth value. The im bliżej rośliny ręka użytkownika się znaj- final result of the interaction is shown on duje. Używamy pięciu różnych poziomów the screen as a collective image of virtual 13 8 odległości, by kontrolować obrót wirtual- plants grown by several participants. One nych roślin, ich kolory, miejsce wzrostu na of the main artistic motivations for this ekranie, a także wartości dodatnie i ujemne project was to create generative images samego wzrostu. Ostateczny efekt interak- by linking the image algorithms directly cji pokazany jest na ekranie jako zbiorowy to the participant’s input data. This guar- obraz wirtualnych roślin uprawianych przez antees new and individual image results kilku użytkowników. for each participant and creates an open- Jedną z głównych motywacji artystycz- ended artwork that is not predefined. Us- nych dla tego projektu była chęć stwo- ing plants as an interface to create an ar- rzenia generatywnych obrazów poprzez tistic interpretation of the human-to-plant połączenie algorytmów obrazu bezpośred- relationship in order to generate aware- nio z danymi wprowadzanymi przez użyt- ness about this dialogue was still a quite kowników. Gwarantuje to zawsze nowe unusual approach in 1992, and Interac- i oryginalne obrazy każdego z uczestni- tive Plant Growing subsequently became ków i tworzy otwartą pracę, która nie jest a classic piece of interactive art. z góry określona. W 1992 roku zastosowa- In 2004, we created another version nie roślin jako interfejsów rodzących świa- of such human-plant interaction for an domość relacji między rośliną i człowiekiem installation called Eau de Jardin for the poprzez stworzenie artystycznej interpre- House-of-Shiseido in Tokyo, Japan. Here tacji tego dialogu było bardzo niecodzien- a three-sided, vaulted 12x3 meter projec- ne i w efekcie Interaktywna uprawa roślin tion screen forms a triptych that shows stała się klasykiem sztuki interaktywnej. an overhead view of virtual plant images W 2004 roku stworzyliśmy kolejną wer- which resemble aquatic plants. Inspired sję interakcji na poziomie człowiek – roślina by Monet’s Water Lilies paintings and w ramach instalacji Eau de Jardin, powsta- their panoramic setting at the Musée de łej dla House-of-Shiseido w Tokio w Japonii. l’Orangerie in Paris, the wide horizontal W tym przypadku trójkątny sklepiony ekran screens immerse the viewers mentally projekcyjny o wymiarach 12x3 m formował into a virtual water garden. 8 to 10 glass tryptyk ukazujący widok z góry na wirtual- amphorae hang from the ceiling of the ne obrazy roślin, które przypominały rośliny room; their form reminds one of old Greek wodne. Inspirowane późnymi Liliami Mone- or Egyptian transport vessels. They are ta i ich panoramicznym umiejscowieniem completely transparent and contain wa- w Musée de l’Orangerie w Paryżu, szerokie ter plants such as lilies, lotus, bamboo, horyzontalne ekrany pozwalają widzom cypress and other aquatic plants. When zanurzyć się mentalnie w wirtualnym the visitors approach the amphorae, their obrazie wodnego ogrodu. 8 do 10 amfor presence is recognized by the plants, wisi pod sufitem pomieszczenia; ich forma causing virtual water plants to be drawn 2004 przypomina stare greckie i egipskie naczy- on large projection screens. Additionally, nia do transportu. Są całkowicie przezro- images of these virtual plants are also czyste i zawierają rośliny wodne, takie jak ‘reflected’ through the virtual water’s Eau de jardin,

lilie, lotosy, bambusy, cyprysy i inne. Kiedy surface, and a merging of the virtual |

14 0 | Eau de jardin, 2004 14 2

zwiedzający zbliżają się do amfor, ich obec- plant imagery and the reflected plant im- ność wyczuwana jest przez rośliny, co po- ages takes place on the screen. The more woduje, że wirtualne rośliny wodne kreślo- visitors interact with the real plants, the ne są na wielkich ekranach projekcyjnych. more the virtual scene of aquatic plants Dodatkowo obrazy tych wirtualnych roślin builds up – every change in their interac- są „odbijane” przez wirtualną powierzchnię tion is translated and interpreted, result- wody, a połączenie obrazów roślin wirtual- ing in constantly changing water garden nych z tymi odbitymi odbywa się na ekra- images. The virtual pond in Eau de Jardin nie. Im silniejsza jest interakcja zwiedzają- becomes a mirror of the ‘reality’ of virtu- cych z prawdziwymi roślinami, tym bardziej ality. Just as Monet succeeded in creat- rozwija się wirtualna scena roślin wodnych ing two layers of virtuality by blurring the – wszystkie zmiany ich interakcji tłumaczy borders between ‘real’ interpreted plant się i interpretuje, prowadząc do wciąż no- images and their reflected image in the wych obrazów wodnego ogrodu. Wirtualny water’s surface, Eau de Jardin tries to basen w Eau de Jardin staje się lustrem create several layers of virtuality by blur- „rzeczywistości” wirtualności. Podobnie jak ring the borders between real plants, the Monetowi udało się stworzyć dwie war- virtual plants on the screen and their re- stwy wirtualności poprzez zatarcie granicy flected virtual image in the virtual water’s między interpretacją „prawdziwych” obra- surface. Eau de Jardin was presented zów roślin i ich obrazem odbitym w po- in the Wonderful Life exhibition at the wierzchni wody, Eau de Jardin stara się Laznia Centre for Contemporary Art. stworzyć kilka warstw wirtualności dzięki Another interactive art work dealing zatarciu granicy między prawdziwymi roś- with virtual life and virtuality is A-Volve, linami, tymi wirtualnymi na ekranie a ich developed by us in 1994 and shown in wirtualnym obrazem odbitym w wirtualnej the Wonderful Life exhibition. It is an in- powierzchni wody. Instalacja Eau de Jar- teractive environment where visitors can din została zaprezentowana na wystawie interact in real time with artificial crea- Wonderful Life w Centrum Sztuki Współ- tures living in a water-filled glass pool. czesnej Łaźnia. The virtual creatures are created by the Kolejną interaktywną pracą dotyczącą visitors, but they can also be born and życia wirtualnego i wirtualności jest A-Volve, evolve by themselves. Combat, fitness, stworzona przez nas w 1994 roku i pokaza- energy level, speed of movement, repro- na na wystawie Wonderful Life w Centrum duction and lifespan decide the fate of Sztuki Współczesnej Łaźnia w 2012 roku. these creatures in the pool. They trans- Jest to środowisko interaktywne, w któ- mit their genetic code from generation to rym zwiedzający mogą wpływać w czasie generation to create an evolvable envi- rzeczywistym na sztuczne stworzenia ronment. A-Volve was our first installation żyjące w wypełnionym wodą basenie. Wir- where we actually programmed genetic tualne stworzenia kreowane są przez zwie- algorithms. The target was to develop an dzających, ale mogą także rodzić się i roz- open-ended system where the visitors’ wijać samodzielnie. O ich losie w basenie interaction data starts the process of | Eau de jardin, 2004 14 4 decydują walka, sprawność, poziom energii, artificial evolution, but where the artwork prędkość ruchu, reprodukcja i długość ży- itself is also like a living system, autono- cia. Przekazują swój kod genetyczny z po- mous and reacting to outside parameters. kolenia na pokolenie, by stworzyć środowi- When visitors make a design in any kind sko zdolne do ewolucji. of shape and profile with their finger on A-Volve stanowiła naszą pierwszą insta- a touch screen in the installation, they lację, w której zaprogramowaliśmy gene- ‘bear’ virtual three-dimensional creatures tyczne algorytmy. Celem tego działania that are automatically ‘alive’ and swim in było stworzenie otwartego systemu, gdzie the water of the pool. Algorithms calcu- dane wprowadzane przez interakcję zwie- late the creatures’ form and their move- dzających rozpoczynałyby proces sztucz- ment in the virtual water. The movement nej ewolucji, przy czym sama praca byłaby and behavior of the virtual creature are także systemem żyjącym, autonomicznym decided by its form, informed by the visi- i reagującym na zewnętrzne parametry. tor’s design on the touch screen. Behavior Kiedy zwiedzający projektują palcem jakiś in space is, so to speak, an expression of kształt lub profil na ekranie dotykowym form. Form is an expression of adaptation instalacji, „rodzą” wirtualne trójwymiarowe to the environment. Form and movement stworzenia, które automatycznie „ożywa- are closely connected, so a creature’s ca- ją” i pływają w wodzie basenu. Algorytmy pability to move will decide its fitness in obliczają kształt stworzeń i ich ruch w wir- the pool. The fittest creature will survive tualnej wodzie. Ruch i zachowanie wirtu- the longest and will be able to mate and alnych stworzeń determinowane są przez reproduce. The creatures will compete by ich kształt zaprojektowany przez zwiedza- trying to get as much energy as possible. jącego na ekranie dotykowym. Zachowanie Thus, predator creatures will hunt prey w przestrzeni jest, można powiedzieć, wy- creatures, trying to kill them. The crea- razem formy. Forma stanowi wyraz adap- tures also interact with the visitors by tacji do środowiska. Forma i ruch są ściśle reacting to their hand movements in the związane, zatem zdolność stworzenia do water. If a visitor tries to catch a creature, ruchu zadecyduje o jego sprawności w ba- it will try to flee, and it will stay still when senie. Najsilniejsze stworzenie przeżyje it gets caught. The visitor is thus able to najdłużej i będzie mogło prokreować oraz influence their evolution by, for example, mnożyć się. Istoty te będą konkurowały ze protecting prey from a predator. If two sobą, starając się otrzymać jak najwięcej strong creatures meet, they can mate energii. Zatem stworzenia drapieżne będą and a new creature is born, which carries polowały na swoje ofiary, usiłując je za- the genetic code of its parents. Mutation bić. Wchodzą one także w interakcję ze and cross-over provide a naturalistic re- zwiedzającymi, reagując na ruch ich rąk production mechanism. This newly-born w wodzie. Jeśli zwiedzający spróbuje któ- offspring will now also react and live in reś złapać, będzie ono uciekać, a złapane the pool, interacting with visitors and pozostanie w bezruchu. Zatem zwiedzają- other creatures. Algorithms ensure the cy może wpłynąć na ewolucję na przykład creature’s smooth and natural movements | A-Volve, 1994–97 14 6 | A-Volve, 1994–97 14 8

poprzez obronę ofiary przed drapieżnikiem. and ‘animal-like’ behaviors. None of the Kiedy spotkają się dwa silne stworzenia, creatures are pre-designed; they are all mogą się połączyć i wtedy rodzi się kolejne, born exclusively in real-time through in- które posiada kod genetyczny swoich ro- teraction with the visitors and interaction dziców. Mutacja i krzyżówki oferują mecha- among themselves. Thus, a large variety nizmy reprodukcji zbliżone do naturalnych. of forms becomes possible, representing Ten nowonarodzony potomek będzie także human and evolutionary decisions. reagował i żył w basenie, podejmując inter- An interactive art work dealing with akcję ze zwiedzającymi i innymi stworze- virtual life and light is called Phototropy, niami. Algorytmy zapewniają płynne i na- developed by us in 1994 and shown at turalne ruchy tych istot i ich „zwierzęce” the Wonderful Life exhibition. Here an zachowania. Żadne z nich nie jest uprzed- Artificial Life system was created where nio zaprojektowane, wszystkie rodzą się the participant becomes responsible for w czasie rzeczywistym poprzez interakcję the lives of artificial insects that live on ze zwiedzającymi i interakcję między sobą. a projection screen. The participant can Stąd możliwa jest wielka różnorodność interact with these virtual insects and form, która reprezentuje decyzje człowieka he/she can feed and reproduce them i ewolucji. using a flash light. The real physical Interaktywne dzieło sztuki, dotyczące light of the lamp nourishes the virtual wirtualnego życia i światła, noszące nazwę insects, giving them life-supporting and Phototropy (Fototropizm), zostało przez life-enhancing energy. These artificial liv- nas stworzone w 1994 roku i pokazane na ing creatures seek the light, follow it and wystawie Wonderful Life w Centrum Sztu- try to reach its focal point. The creatures ki Współczesnej Łaźnia w 2012 roku. Po- follow every movement the visitor makes wstał tu system sztucznego życia, gdzie with the lamp’s beam in order to obtain uczestnik staje się odpowiedzialny za życie the maximum amount of light nutrition. sztucznych owadów istniejących na ekra- An in-house light detection system was nie projekcyjnym. Może on wejść w interak- developed to measure the position and cję z tymi wirtualnymi owadami i karmić je intensity of a beam of light shone from oraz mnożyć za pomocą światła. Prawdzi- a flashlight onto a large projection screen. we, fizyczne światło lampy żywi wirtualne As the user of the system moves, and owady, dając im energię podtrzymującą the light moves to different parts of the przy życiu i wzmacniającą. Te sztuczne screen, virtual insects appear and fol- żywe istoty szukają światła, podążają za low the light’s beam. The user can ‘feed’ nim i starają się dotrzeć do jego ognisko- the creatures with the light or eventu- wej. Stworzenia śledzą każdy ruch wyko- ally even kill them if he or she provides nany przez użytkownika za pomocą lampy, too much of it. The actual position of the aby otrzymać jak najwięcej odżywczego flashlight’s beam is communicated to światła. Wewnętrzny system detekcji the virtual creatures, which in turn, alter światła został stworzony po to, by mie- their behavior patterns according to the rzyć pozycję i intensywność wiązki światła intensity of the light. The operation of | Phototropy, 1995 15 0

padającej z latarki na wielki ekran. Kiedy this system is very intuitive and natural, użytkownik systemu przesuwa strumień since everyone knows how to switch on światła na inne partie ekranu, wirtualne a flashlight and how to shine light onto owady pojawiają się i podążają za nim. a screen. When the insects acquire a cer- Użytkownik może „karmić” stworzenia tain quantity of real light, they can start światłem lub nawet zabić, kiedy dostar- to reproduce by exchanging their genetic czy go za dużo. Faktyczna pozycja wiązki information. Two creatures produce an światła przekazywana jest wirtualnym offspring that carries the genetic code istotom, które z kolei zmieniają schematy of its parents. Carefully moving the lamp swojego zachowania w zależności od jego on the projection wall (a normal white wall intensywności. Działanie tego systemu is used as a projection screen), one can jest bardzo intuicyjne i naturalne, bowiem increase the insect population within sec- każdy wie, w jaki sposób włączyć latarkę onds, creating a swarm of flying insects i jak skierować światło na ekran. whose movement very much resembles Kiedy owady zdobywają pewną ilość the behavior of butterflies. The life and prawdziwego światła, mogą zacząć roz- existence of these insects are exclusively mnażanie, wymieniając się materiałem bound to the light source: without light the genetycznym. Dwa stworzenia wydają po- organisms fade away immediately. When tomka, który nosi kod genetyczny rodziców. the lamp is switched off or when they do Ostrożnie poruszając lampą po ścianie not obtain sufficient light, the insects die (zwykła biała ściana służy jako ekran pro- and float elegantly to the ground. In Pho- jekcyjny), w kilka sekund można zwiększyć totropy, light is the motor and source for populację, tworząc rój latających owadów, life, growth, reproduction, evolution and których ruch bardzo przypomina zachowa- movement. However, when insects reach nie motyli. Życie i istnienie tych owadów the very centre of the light beam and jest nieodłącznie związane ze źródłem stay too long in the ‘hot spot’ of the lamp, światła, bez którego organizmy natych- the light becomes dangerous and burns miast umierają. Po wyłączeniu lampy lub the insects to death. Installation visitors kiedy nie dostarcza im się wystarczającej thus have to be careful with their lamp. ilości światła, owady umierają i elegancko Although it is very easy to use, it places upadają na ziemię. W pracy Fototropizm responsibility and care for the creatures światło stanowi motor i źródło życia, wzro- in the visitor’s hands. If he/she moves too stu, reprodukcji, ewolucji i ruchu. Jednak fast, the insects will have a hard time fol- kiedy owady siągają centrum wiązki świat- lowing it, and will thus have no time or oc- ła i pozostają zbyt długo w „ognisku” lampy, casion to reproduce. If he or she moves światło staje się niebezpieczne i pali je na the lamp too slowly, the insects will repro- śmierć. Zatem zwiedzający instalację mu- duce rapidly, but also reach the centre of szą ostrożnie postępować z lampą. Choć the beam too quickly: they will burn and bez trudu się jej używa, niezbędna jest die as fast as they were born. The visi- odpowiedzialność i troska zwiedzających. tors therefore become responsible for the Jeśli będą poruszać lampą zbyt szybko, creatures, their evolution and survival. 15 1 owady niemal nie będą podążać jej śladem Phototropy deals with metamorphosis and i nie będą miały czasu ani okazji, by się roz- life. The work links the artificial life of the mnażać. Jeśli użytkownicy będą poruszać insects to the real life of the visitors. Real lampą zbyt wolno, owady zaczną się mno- light is used as the connection between żyć szybko, lecz także zbyt szybko dotrą real and unreal, or real and virtual worlds. do centrum wiązki – spalą się i umrą tak Light is also used as a metaphor for ener- szybko, jak się urodziły. Zatem zwiedzający gy and life: most animals and plants can- stają się odpowiedzialni za swoje istoty, ich not survive without it. ewolucję i przetrwanie. Fototropizm doty- The fourth installation shown at the czy przemiany i życia. Praca łączy sztucz- Wonderful Life exhibition is called Life ne życie owadów z prawdziwym życiem Spacies II, created in 1997. Here also visi- zwiedzających. Prawdziwe ś wiatło użyte tors can create virtual insects, but this jest jako łącznik pomiędzy prawdziwym time they do this by typing text on a key- i nieprawdziwym czy też prawdziwym board. Life Spacies II is based on our objec- i wirtualnym światem. Światło służy także tive to create an interactive artwork that jako metafora energii i życia – większość displays some of the features of complex zwierząt i roślin nie może bez niego żyć. systems. Life Spacies was originally com- Czwarta instalacja, pokazana na wy- missioned by the ICC NTT Intercommuni- stawie Wonderful Life w Centrum Sztuki cation Museum in Tokyo, where the first Współczesnej Łaźnia w 2012 roku, nosi ty- version was presented in Spring 1997. Via tuł Life Spacies II i powstała w 1997 roku. a special Life Spacies web page, people Tutaj także zwiedzający mogą tworzyć all over the world could interact with the wirtualne owady, ale tym razem robią to system: visitors could create their own ar- poprzez wpisywanie tekstu na klawiaturze. tificial creature by simply typing an email Life Spacies II wynika z naszej chęci stwo- message and sending it to the Life Spa- rzenia interaktywnej pracy, która wykazuje cies website. The creature was then ‘born’ niektóre cechy systemów złożonych. Life into the Life Spacies interactive immer- Spacies została początkowo zamówiona sive 3D environment within the ICC NTT przez ICC NTT Intercommunication Muse- museum. In 1999, we created a stand- um w Tokio, gdzie pierwszą jej wersję po- alone version of Life Spacies which was kazano wiosną 1997 roku. Dzięki specjalnej more transportable and could be shown in stronie internetowej Life Spacies ludzie traveling exhibitions. The visitors 3D inte- z całego świata mogli wejść w interakcję gration into the virtual environment was z systemem: zwiedzający mogli tworzyć omitted in this version. The Life Spacies własne sztuczne istoty poprzez tworzenie II system consisted of a graphical user in- wiadomości e-mail i wysłanie ich na stro- terface (GUI) on a laptop placed on a po- nę Life Spacies. Wtedy istota „rodziła się” dium with a 4x3 meter projection screen. w interaktywnym, immersyjnym środowi- In Life Spacies II, we employed a graphical sku 3D instalacji w muzeum ICC NTT. user interface to allow users to type text W 1999 roku stworzyliśmy wolnostoją- messages remotely or onsite at the in- cą wersję Life Spacies, którą łatwiej było stallation. Written text, provided randomly 15 2

| Life Spacies, 1997 | Life Spacies II, 1999 15 4

transportować i pokazywać na wystawach by the users of the system, is used as ruchomych. W tej wersji pominięto integra- genetic code, and our text-to-form editor cję 3D zwiedzających ze środowiskiem translated the written texts into three-di- wirtualnym. System Life Spacies II składał mensional autonomous creatures whose się z graficznego interfejsu użytkownika bodies, behaviors, interactions and sur- (graphical user interface, GUI) na laptopie vival are solely based on their genetic umieszczonym na podium z ekranem pro- code and the users’ interactions. When jekcyjnym o wymiarach 4x3 m. W pracy a text is typed into the left window of the Life Spacies II zastosowaliśmy graficzny GUI, a corresponding creature immediate- interfejs użytkownika, by umożliwić zdalne ly appears in the right window of the GUI pisanie wiadomości tekstowych lub wpro- as well as on the big projection screen wadzanie ich bezpośrednio przez instalację. in the installation. In addition to creat- Jako kod genetyczny służy tekst pisany, ing creatures, users can also ‘feed’ their wprowadzany losowo przez użytkowników creatures by releasing text characters systemu, nasz edytor tekstu tłumaczy go into the right window of the GUI. The user na trójwymiarowe autonomiczne stworze- can decide how much text, which type of nia, których ciała, zachowanie, interakcje text and where to place the text by typ- i przetrwanie zależą wyłącznie od ich kodu ing specific text characters into the web genetycznego i interakcji użytkowników. page. The text (food) is picked up by the Kiedy tekst wpisywany jest w lewe okno creatures, simultaneously shown on the GUI, odpowiadające mu stworzenie na- projection screen. A creature’s behavior tychmiast pojawia się w prawym oknie is essentially dependent on two parame- GUI oraz na wielkim ekranie projekcyjnym ters: a) its energy level (E) and b) its speed w instalacji. (S) or ability to move. While the energy Poza tworzeniem nowych istot, użyt- level is a value that constantly changes kownicy mogą także je „karmić” poprzez as the creature moves in its environment, wpisywanie tekstu do prawego okna GUI. and decreases with increased movement, Użytkownik może zdecydować, ile tekstu the speed value is given by the creature’s i jakiego typu wpisać, gdzie go umieścić body physics. A creature with a large body na stronie internetowej. Tekst (jedzenie) and small limbs will typically move more chwytany jest przez stworzenia ukazujące slowly than a creature with a small body się jednocześnie na ekranie projekcyjnym. and long limbs. Additionally, the shape of Zachowanie takiej istoty zależy zasadni- the creature’s body and limbs have an czo od dwóch parametrów: a) poziomu jej influence on its ability to move. On the energii (E) i b) szybkości (S) oraz zdolności other hand, the speed value is set at the do ruchu. Podczas gdy poziom energii jest point of creation by the arrangement of wartością wciąż zmieniającą się wraz z ru- text characters in the creature’s genetic chem istoty w jej środowisku i zmniejsza się code, which is interpreted and translated on wraz ze wzrostem ruchu, wartość pręd- by the design function table. The crea- kości zależy od fizycznych walorów isto- ture’s interaction with other creatures ty. Stworzenie o dużym ciele i niewielkich depends on how much energy (E) it has 15 5 kończynach będzie poruszała się wolniej at a given moment and the speed (S) at niż istota o małym ciele i długich kończy- which it can move in the environment. If, nach. Dodatkowo kształt ciała i kończyn for example, the creature’s energy level istoty wpływa na jej zdolność do ruchu. reaches a value of E<1, the creature be- Z drugiej strony, wartość szybkości ustala- comes hungry and wants to eat. On the na jest w momencie kreacji poprzez układ other hand, if the energy level rises to E>1, liter w kodzie genetycznym stworzenia, the creature wants to mate with other który to układ interpretuje i tłumaczy ta- creatures. A creature whose energy level bela funkcji projektu. Interakcja stworzenia has fallen to E<1 becomes ‘hungry’ and z innymi zależy od tego, ile energii (E) ma desires to eat the text characters provid- ona w danym momencie i od szybkości (S), ed by the user through the Life Spacies z jaką może się poruszać w środowisku. Je- and Life Spacies II text input editor. The śli przykładowo poziom energii stworzenia kind of text characters and where they osiągnie pewną wartość E<1, stworzenie are released depends solely on the user’s to staje się głodne i chce jeść. Z drugiej decisions. The creatures also have prefer- strony, jeśli poziom energii wzrośnie do E>1, ences for certain types of food and only stworzenie chce z innymi prokreować. Isto- eat text characters contained in their ge- ta, której poziom energii spadł do E<1, staje netic code. By eating text characters, the się „głodna” i pragnie „jeść” tekst wprowa- creature accumulates more energy and dzany przez użytkowników za pomocą edy- eventually its energy level rises to E > 1. tora tekstu Life Spacies i Life Spacies II. However, it might be necessary for the Rodzaj liter i to, gdzie zostają umieszczone, creature to eat several text characters, zależy tylko od decyzji użytkownika. Istoty as the creatures move vigorously while preferują także pewne typy jedzenia i je- looking for text characters. Generally, dzą tylko litery zawarte w ich kodzie gene- creatures of a higher speed can catch tycznym. Poprzez jedzenie liter stworzenia their food more quickly, but the user can akumulują więcej energii i ostatecznie jej ‘help’ slower creatures by placing the poziom wzrasta do E>1. Jednak stworzenie food right in front of them. In this case, może być też zmuszone do zjedzenia kil- even a slower creature might be able to ku liter, jako że w ich poszukiwaniu prze- survive. When a creature succeeds in ac- mieszcza się bardzo żywiołowo. Generalnie, cumulating energy to the level of E>1, it szybsze stworzenia potrafią szybciej łapać becomes a potential mating partner. It will jedzenie, jednak użytkownik może „pomóc” now look for a suitable mate, whose ener- tym wolniejszym, umieszczając jedzenie gy level is also above 1. The two potential bezpośrednio przed nimi. W tym przypad- parent creatures will now move toward ku nawet powolne stworzenia mogą prze- each other and try to collide. If success- trwać. Kiedy istocie uda się zgromadzić ful, the two parents exchange their ge- energię i przejść do poziomu E>1, staje się netic code through a crossover operation ona potencjalnym partnerem reprodukcyj- and, as a result, a child creature is born. nym. Zacznie wtedy szukać odpowiednie- This offspring creature carries the genetic go partnera, którego energia także będzie code of its parents with some mutations. 15 6 powyżej 1. Dwoje potencjalnych rodziców A creature’s lifetime in Life Spacies II is będzie odtąd poruszać się w kierunku part- not predetermined, rather it is influenced nera i starać się połączyć. Jeśli im się uda, by how much it eats. Through eating, the rodzice wymieniają się kodem genetycznym creature increases its body size until it poprzez krzyżowanie i w rezultacie rodzi się reaches a maximum of about four times ich potomek. Istota ta posiada kod gene- the original body size. On the other hand, tyczny rodziców z pewnymi mutacjami. a creature will starve when it does not Czas życia istoty w instalacji Life Spa- eat enough text characters, and ulti- cies II nie jest z góry ustalony, wpływa na mately dies and sinks to the ground. The to ilość pożywienia, które przyjmuje. Dzię- creatures’ constant movement, feeding, ki jedzeniu stworzenie zwiększa rozmiar mating and reproduction result in a com- swojego ciała, aż osiągnie ono maksymal- plex system of interactions that displays nie czterokrotną wartość początkowego features of artificial evolution. Although rozmiaru. Z drugiej strony, istota będzie the selection parameter is to catch food głodowała, jeśli nie zje wystarczająco dużo quickly and thereby mate more frequently, liter, ostatecznie umrze i upadnie na ziemię. users can reverse this process by ‘help- Ciągły ruch stworzeń, jedzenie, prokreacja ing’ slower creatures to gain enough i reprodukcja dają złożony system interak- energy and to mate as well. The users’ cji, który wykazuje cechy sztucznej ewolu- decisions on how they write the text mes- cji. Chociaż parametrem selekcji jest szyb- sages and on how and where they feed kie zdobywanie pożywienia a dzięki temu the creatures thus add constant changes możliwość częstej prokreacji, użytkownicy and create a system that features com- mogą zmienić ten proces, „pomagając” wol- plex interactions between creatures as niejszym stworzeniom zyskać wystarczają- well as between users and creatures. co dużo energii, by także one mogły łączyć Finally, the fifth artwork shown at the się w pary. Zatem decyzje użytkowników Wonderful Life exhibition is called Life co do tego, jak piszą tekst, jak i gdzie kar- Writer. Developed by us in 2006, it con- mią stworzenia, wprowadzają ciągłe zmia- sists of an old-fashioned typewriter that ny i tworzą system, który polega na złożo- was transformed into a computer inter- nych interakcjach pomiędzy stworzeniami, face upon which users can interact using a także pomiędzy nimi i użytkownikami. the normal functions of the machine. The Na koniec, piątą pracą pokazaną na wy- typewriter stands on an old table with stawie Wonderful Life w Centrum Sztuki a projection from above directed onto Współczesnej Łaźnia w 2012 roku była the paper. This creates the impression of Life Writer. Stworzona przez nas w 2006 the paper becoming a computer screen, roku, składa się ze staroświeckiej maszy- since the movement of the typewriter’s ny do pisania zmienionej w interfejs kom- paper tray is seamlessly linked with the puterowy, z którym użytkownicy mogą movement of the projected image. When wchodzić w interakcję za pomocą nor- a user writes text on this typewriter, the malnych funkcji maszyny. Maszyna stoi text transforms into artificial life forms na starym stole, a umieszczony nad nią that appear on the paper of the typewriter 15 7 projektor rzuca obraz bezpośrednio na pa- as if directly emerging from the machine. pier. Powstaje wrażenie, jakby papier sta- These spider-like creatures run around fre- wał się ekranem komputera, bowiem ruch netically trying to find text to eat. When taśmy z papierem jest idealnie powiązany the user types some more letters, the z ruchem projektowanego obrazu. Kie- creatures will quickly snap it up, and once dy użytkownik pisze tekst na maszynie, they have eaten enough text, they will re- zmienia się on w sztuczne formy życia, produce and fill the whole surface of the które pojawiają się na papierze maszyny, paper. The user can also kill the creatures jakby wyłaniały się z niej bezpośrednio. by pushing them off the paper or squeez- Przypominające pająki stworzenia biegają ing them back into the machine. The crea- frenetycznie wokół w poszukiwaniu teks- tures are programmed with genetic algo- tu do zjedzenia. Kiedy użytkownik wpro- rithms, so they are semi-autonomous and wadzi więcej liter, stworzenia pośpiesznie follow their own internal rules of metabo- je pochwycą, a gdy już najedzą się tekstu lization and reproduction. The whole pro- do syta, zaczynają się mnożyć i wypełnia- cess of writing text on the Life Writer be- ją całą powierzchnię papieru. Użytkownik comes a process of giving life to thoughts może także zabić te istoty, spychając je and having thoughts themselves evolve, z papieru lub wpychając na powrót do escape and reconfigure. Life Writer is an maszyny. Stworzenia zaprogramowano extraordinary project, not only in the ap- za pomocą algorytmów genetycznych, są plication of new technologies to sculptural zatem pół-autonomiczne i działają według form and in combining old and new tech- własnych zasad metabolizmu i reproduk- nology through a media archaeological in- cji. Cały proces pisania tekstu na maszy- terface; it is also an example of an art form nie staje się procesem dawania życia my- in which interactive art begins to evolve ślom i sprawianiem, by rozwijały się one, towards a ‘living art’ in itself. The creation uciekały i zmieniały konfigurację. Life Wri- and manipulation of fascinating visual im- ter jest projektem niezwykłym – nie tyl- ages in an interactive environment where ko ze względu na zastosowanie nowych participants also engage in the act of cre- technologii w formie rzeźbiarskiej i połą- ation raises fundamental questions about czenie starej i nowej technologii poprzez human interaction with increasingly ‘intel- medialnie archeologiczny interfejs; jest ligent’ machines and the possible levels of także przykładem formy sztuki, w której human-machine symbiosis. sztuka interaktywna zaczyna ewoluo- The title Wonderful Life for our solo ex- wać w kierunku „sztuki żywej”. Tworzenie hibition at the Laznia Centre for Contem- i manipulowanie fascynującymi obrazami porary Art is a reference to Stephen Jay w środowisku interaktywnym, w którym Gould’s 1989 book with the same title. The uczestnicy także angażują się w akt two- artworks shown at the Wonderful Life ex- rzenia, rodzi fundamentalne pytania na hibition were all strongly inspired by the temat ludzkiej interakcji z coraz „inteligen- combination of art, biology and evolution, tniejszymi” maszynami i o możliwe pozio- and in particular, by our wish to design my symbiozy między ludźmi i maszynami. interactive artworks that are similar to 15 8 | Life Writer, 2006 16 0

Wonderful Life, tytuł naszej indywidu- living systems. The artworks works alnej wystawy w Centrum Sztuki Współ- shown in this exhibition were inspired czesnej Łaźnia, która miała miejsce w 2012 by the scientific principles behind Artifi- roku, jest nawiązaniem do książki Stephe- cial Life and Complex Adaptive Systems na Jaya Goulda pod tym samym tytułem and, for example, the writings of Richard z roku 1989. Prace pokazane na tej wysta- Dawkins, John Casti, John Holland, Stew- wie zainspirowało w dużym stopniu połą- ard Kauffman, Edward O. Wilson, Chris- czenie sztuki, biologii i ewolucji, a szcze- topher Langton and other researchers gólnie nasze pragnienie, by zaprojektować of Complex Systems. We took several of interaktywne prace przypominające sy- these theories and techniques and adapt- stemy żyjące. Pokazane na tej wystawie ed them to our own artistic interpreta- prace powstały także jako wynik inspiracji tions by combining them into interactive zasadami naukowymi, które rządzą sztucz- systems where user participation plays nym życiem i złożonymi systemami adap- a key conceptual and practical role for towalnymi, oraz pismami między innymi the creation, development and evolution Richarda Dawkinsa, Johna Casti, Johna of the artwork itself. Hollanda, Stewarda Kauffmana, Edwarda O. Wilsona, Christophera Langtona i in- nych badaczy systemów złożonych. Sko- rzystaliśmy z kilku tych teorii oraz technik i zaadaptowaliśmy je we własnych arty- stycznych interpretacjach, łącząc w inter- aktywne systemy, w których użytkownik odgrywa kluczową, konceptualną i prak- tyczną rolę w tworzeniu, rozwoju i ewolucji samego dzieła. | Life Writer, 2006 16 2 | Life Writer, 2006 6SLVLOXVWUDFML List of Illustrations 16 5

> s. 12 | p. 12 Interactive Plant Growing Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1992 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU W kolekcji stałej | Permanent collection: ZKM Media Museum, Karlsruhe

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 13 | p. 13 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-Intercommunication Center NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94 Fot. | photo: Christa Sommerer

> s. 15 | p. 15 Phototropy Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1995 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Fot. | photo: Vinzavod, Moskwa, Rosja | Moscow, Russia

> s. 16–17 | p. 16–17 Mobile Feelings © 2002–03 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU IAMAS lnstitute of Advanced Media Arts and Sciences, Gifu, Japonia | Japan We współpracy z: | In collaboration with: France Telecom Studio Creatif, Paris

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 18 | p. 18 Nano-Scape Niewidzialna rzeźba interaktywna | Invisible interactive sculpture © 2002 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Stworzona na wystawę | Developed for the exhibition: Science+Fiction, Sprengelmuseum, Hannover oraz: | and: the ZKM, Karlsruhe Projekt uzyskał wsparcie: | Supported by: IAMAS Institute of Advanced Media Art and Sciences, Gifu, Japonia | Japan

Fot. | photo: Science+Fiction, Niemcy | Germany

> s. 19 | p. 19 Anthroposcope Środowisko interaktywne w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1993 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU

Fot. | photo: Laurent Mignonneau 16 6

> s. 20 | p. 20 Life Writer Tworzenie życia poprzez akt pisania | Creating life through the act of writing © 2006 Laurent MIGNONNEAU & Christa SOMMERER

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 20–21 | p. 20–21 Riding the Net © 2000 Christa SOMMERER, Laurent MIGNONNEAU, Roberto LOPEZ-GULLIVER Wsparcie przy projekcie interfejsu: | Interface design support: Stephen Jones ATR Media Integration and Communications Research Lab, Kioto, Japonia | Kyoto, Japan

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 33 | p. 33 GENMA Manipulator genetyczny | Genetic manipulator © 1996–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Stworzony dla i zainstalowany w: | Developed for and installed at: AEC Ars Electronica Center, Linz, Austria Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ATR Media Integration and Communications Research Lab, Kioto, Japonia | Kyoto, Japan

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 34–35 | p. 34–35 Phototropy Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1995 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 37 | p. 37 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-Intercommunication Center NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 39 | p. 39 Life Writer Tworzenie życia poprzez akt pisania | Creating life through the act of writing © 2006 Laurent MIGNONNEAU & Christa SOMMERER

Fot. | photo: Laurent Mignonneau 16 7

> s. 40–41 | p. 40–41 Eau de jardin © 2004 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation Stworzona dla: | Developed for: The House of Shiseido, Tokio, Japonia | Tokyo, Japan

Fot. | photo: Shiseido, Tokio | Tokyo, Japonia | Japan

> s. 44–45 | p. 44–45 Eau de jardin © 2004 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation Stworzona dla: | Developed for: The House of Shiseido, Tokio, Japonia | Tokyo, Japan

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 71 | p. 71 Interactive Plant Growing Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1992 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU w kolekcji stałej | Permanent collection: ZKM Media Museum, Karlsruhe

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 72–73 | p. 72–73 Riding the Net © 2000 Christa SOMMERER, Laurent MIGNONNEAU, Roberto LOPEZ-GULLIVER Wsparcie przy projekcie interfejsu: | Interface design support: Stephen Jones ATR Media Integration and Communications Research Lab, Kioto, Japonia | Kyoto, Japan

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 75 | p. 75 Mobile Feelings © 2002–03 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU IAMAS lnstitute of Advanced Media Arts and Sciences, Gifu, Japonia | Japan We współpracy z: | In collaboration with: France Telecom Studio Creatif, Paris

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 79 | p. 79 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–1997 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-IntercommunicationCenter NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94

Fot. | photo: Laurent Mignonneau 16 8

> s. 94 | p. 94 Interactive Plant Growing Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1992 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU w kolekcji stałej | Permanent collection: ZKM Media Museum, Karlsruhe

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 95 | p. 95 Phototropy Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1995 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 98 | p. 98 Anthroposcope Środowisko interaktywne w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1993 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 98 | p. 98 Life Writer Tworzenie życia poprzez akt pisania | Creating life through the act of writing © 2006 Laurent MIGNONNEAU & Christa SOMMERER

Fot. | photo: Christa Sommerer

> s. 99 | p. 99 Escape © 2012 Laurent MIGNONNEAU & Christa SOMMERER Stworzony dla: | Developed for: The View Contemporary Art Space, Szwajcaria | Switzerland

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 99 | p. 99 HAZE Express © 1999 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Stworzony w: | Developed at: IAMAS International Academy of Media Arts and Sciences, 1999

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 100 | p. 100 HAZE Express © 1999 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Stworzony w: | Developed at: IAMAS International Academy of Media Arts and Sciences, 1999

Fot. | photo: Laurent Mignonneau 16 9

> s. 100 | p. 100 The Living Web © 2002 Christa SOMMERER, Laurent MIGNONNEAU, Roberto LOPEZ-GULLIVER Projekt stworzony we współpracy z: | Developed in collaboration between: ATR Media Information Science Research Lab, Kioto | Kyoto; the FhG-IMK Frauenhofer Institute for Mediacommunication Bonn; IAMAS Institute of Advanced Media Arts and Sciences, Gifu, Japonia | Japan. Projekt uzyskał wsparcie: | Supported by: the BEC Bonner Entwicklungswerkstatt für Computermedien.

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 101 | p. 101 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-IntercommunicationCenter NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 102–103 | p. 102–103 The Living Web © 2002 Christa SOMMERER, Laurent MIGNONNEAU, Roberto LOPEZ-GULLIVER Projekt stworzony we współpracy z: | developed in collaboration between: ATR Media Information Science Research Lab, Kioto | Kyoto; the FhG-IMK Frauenhofer Institute for Mediacommunication Bonn; IAMAS Institute of Advanced Media Arts and Sciences, Gifu, Japonia | Japan. Projekt uzyskał wsparcie: | Supported by: the BEC Bonner Entwicklungswerkstatt für Computermedien.

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 105 | p. 105 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-Intercommunication Center NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 107 | p. 107 The Value of Art (Unruhige See) © 2010 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU

Fot. | photo: Laurent Mignonneau 17 0

> s. 108 | p. 108 Magic Eye-Dissolving Borders Instalacja interaktywna | Interactive installation © 2010 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Pierwsze miejsca ekspozycji: | First exhibition locations: MNBA, Museo Nacional de Bellas Artes, Santiago de Chile oraz | and Ars Electronica Center, Linz, Austria Wrzesień–listopad | September–November 2010 Kurator: | Curator: Esperanza Rapport

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 109 | p. 109 The Value of Art (Unruhige See) © 2010 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 115 | p. 115 Interactive Plant Growing Iinteraktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1992 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU w kolekcji stałej | Permanent collection: ZKM Media Museum, Karlsruhe

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 117 | p. 117 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-Intercommunication Center NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 125 | p. 125 The Living Room © 2001 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU ATR Media Integration and Communications Research Lab, Kioto, Japonia | Kyoto, Japan Wsparcie programistyczne | Programming support: Roberto Lopez-Gulliver Stworzone dla: | Developed for: Bo01 – Living in the Future, Malmö, Szwecja | Sweden, Maj | May 2001

Fot. | photo: Laurent Mignonneau 17 1

> s. 126–127 | p. 126–127 The Living Web © 2002 Christa SOMMERER, Laurent MIGNONNEAU, Roberto LOPEZ-GULLIVER Projekt stworzony we współpracy z: | Developed in collaboration between: ATR Media Information Science Research Lab, Kioto | Kyoto; the FhG-IMK Frauenhofer Institute for Mediacommunication Bonn; IAMAS Institute of Advanced Media Arts and Sciences, Gifu, Japonia | Japan. Projekt uzyskał wsparcie: | Supported by: the BEC Bonner Entwicklungswerkstatt für Computermedien.

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 139 | p. 139 Eau de jardin © 2004 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation Stworzona dla: | Developed for: The House of Shiseido, Tokio, Japonia | Tokyo, Japan Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012

Fot. | photo: Krzysztof Miękus

> s. 140–141 | p. 140–141 Eau de jardin © 2004 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation Stworzona dla: | Developed for: The House of Shiseido, Tokio, Japonia | Tokyo, Japan Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012

Fot. | photo: Krzysztof Miękus

> s. 143 | p. 143 Eau de jardin © 2004 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Interaktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation Stworzona dla: | Developed for: The House of Shiseido, Tokio, Japonia | Tokyo, Japan Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012

Fot. | photo: Krzysztof Miękus 17 2

> s. 145 | p. 145 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-Intercommunication Center NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94 Wystawa: | exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012

Fot. | photo: Krzysztof Miękus

> s. 146–147 | p. 145–147 A-Volve Interaktywne środowisko w czasie rzeczywistym | Real-time interactive environment © 1994–97 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ICC-IntercommunicationCenter NTT, Japonia | Japan, NSCA, National Center for Supercomputing Applications, Illinois, USA Zrealizowane w: | Realized at: ATR Advanced Telecommunications Research Lab, Japonia | Japan USA / Japonia | USA / Japan 1993/94 Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012

Fot. | photo: Krzysztof Miękus

> s. 149 | p. 149 Phototropy Iinteraktywna instalacja komputerowa | Interactive computer installation © 1995 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012

Fot. | photo: Krzysztof Miękus

> s. 152 | p. 152 Life Spacies Ewolucyjne środowisko komunikacji i interakcji | Evolutionary communication and interaction environment ICC NTT Museum, Tokio, Japonia | Tokyo Japan, 1997 © 1997 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ATR-Media Integration & Communications Research Lab, Kyoto, Japonia | Japan

Fot. | photo: Krzysztof Miękus 17 3

> s. 153 | p. 153 Life Spacies II © 1999 Christa SOMMERER & Laurent MIGNONNEAU Projekt uzyskał wsparcie | Supported by: ATR Media Integration and Communications Research Lab, Kioto, Japonia | Kyoto, Japan

Fot. | photo: Laurent Mignonneau

> s. 158–159 | p. 158–159 Life Writer Tworzenie życia poprzez akt pisania | Creating life through the act of writing © 2006 Laurent MIGNONNEAU & Christa SOMMERER Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012

Fot. | photo: Krzysztof Miękus

> s. 161 | p. 161 Life Writer Tworzenie życia poprzez akt pisania | Creating life through the act of writing © 2006 Laurent MIGNONNEAU & Christa SOMMERER Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012 Fot. | photo: Krzysztof Miękus

> s. 162–163 | p. 162–163 Life Writer Tworzenie życia poprzez akt pisania | Creating life through the act of writing © 2006 Laurent MIGNONNEAU & Christa SOMMERER Wystawa: | Exhibition: Wonderful Life Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk | Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland Maj–czerwiec | May–June 2012 17 4

WONDERFUL LIFE Laurent Mignonneau & Christa Sommerer

Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia Laznia Centre for Contemporary Art 14 maja–24 czerwca 2012 14 May–24 June 2012 organizator | organised by Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia Laznia Centre for Contemporary Art współpraca | cooperation Forum Austriackie w Warszawie | Austrian Forum in Warsaw Politechnika Gdańska | Gdansk University of Technology

redakcja naukowa | scientific editing Ryszard W. KLUSZCZYŃSKI redakcja językowa | editing Dagmara ZAWISTOWSKA-TOCZEK Thomas ANESSI przekład | translation Thomas ANESSI Karolina KOLENDA projekt graficzny | graphic layout Joanna REMUS-DUDA

ISBN 978-83-61646-32-7 druk | printed by Omikron Sp. z o.o. 17 5 wystawa zorganizowana w ramach projektu Art & Science Meeting the exhibition is a part of the Art & Science Meeting project dyrektor artystyczny projektu | artistic director of the project prof. dr hab. Ryszard W. KLUSZCZYŃSKI

Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia ul. Jaskółcza 1 | 80-767 Gdańsk | tel. +48 58 305 40 50 | off[email protected] | www.laznia.pl Jadwiga CHARZYŃSKA, Dyrektor CSW Łaźnia | Director of Laznia CCA koordynator projektu | project coordinator Krzysztof MIĘKUS koordynacja działań promocyjnych | PR coordinator Katarzyna STEŃCZYK podziękowania | acknowledgements Ewa CHUDECKA Helena SZCZEPAŃSKA

honorowe patronaty nad wystawą | honorary patrons of the exhibition

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan ZDROJEWSKI Bogdan ZDROJEWSKI, Minister of Culture and National Heritage

Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław STRUK Mieczysław STRUK, Marshal of the Pomorskie Voivodeship

Prezydent Miasta Gdańska Paweł ADAMOWICZ Paweł ADAMOWICZ, Mayor of the City of Gdańsk

Ambasada Austrii w Warszawie Austrian Embassy in Warsaw

Projekt Art & Science Meeting dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego The Art & Science Meeting project has been supsidized by the Ministry of Culture and National Heritage Patroni honorowi | Honorary patrons

Współorganizatorzy i partnerzy | Co-organisers and partners

Patroni medialni | Media patrons