T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ TOPLUMSAL GÜVENLİK YAKLAŞIMI AÇISINDAN İSRAİL’DE ULTRA-ORTODOKS (HAREDİ) SİYASAL PARTİLERİN ANALİZİ FERİT BELDER 2502130401 TEZ DANIŞMANI DOÇ. DR. SEVGİ UÇAN ÇUBUKÇU İSTANBUL- 2019 ÖZ TOPLUMSAL GÜVENLİK YAKLAŞIMI AÇISINDAN İSRAİL’DE ULTRA-ORTODOKS (HAREDİ) SİYASİ PARTİLERİN ANALİZİ FERİT BELDER Bu tezde İsrail’deki Haredi siyasi partiler olan Yahadut HaTora ve Şas partileri toplumsal güvenlik perspektifinden analiz edilmektedir. Çalışma, İsrail’deki Haredi siyasi partilerin temel algılarının, davranışlarını ve stratejilerini anlamak için toplumsal güvenlik yaklaşımının ana fikirlerini, kavramlarını ve düşünce yöntemini kullanmaktadır. Çalışma güvenliğin inşa edilmiş doğasının ve güvenlik çalışmalarında devlet eksenli yaklaşımının odağından devlet dışı boyutlara doğru değişiminin altı çizilerek başlanmıştır. Bu bağlamda, dinin, güvenliğin bu değişen gündeminde nasıl yer aldığı mevcut literatür ve Haredi kimliği ile Yahudi dini arasındaki ilişkiye referansla tartışılmıştır. İkinci olarak, Haredi kimliğinin tarihi gelişimini (mikro bağlam) ele almakta, İsrail’de din-devlet ilişkilerinin yaratımı ve dönüşümü (makro bağlam) hakkında tarihsel bir anlatı sunmaktadır. Bu bölümde savunulan temel görüş ise Haredi partilerin toplumsal güvenlik algılarının bu mikro ve makro bağlamlar içerisinde şekillendiğidir. Bu bölüm ayrıca Haredi partilerin din-devlet ilişkilerine ve Haredi kimliği ile ilgili konulara yaklaşımdaki referans olarak İsrail’deki statüko düzenlemesini, karşı karşıya kaldığı meydan okumalara yoğunlaşarak yeniden değerlendirmektedir. Üçüncü bölümde, çalışma Haredi partilerin politikalarını dört konu üzerinden analiz etmektedir: Haredi eğitim özerkliği, Yeşiva öğrencilerinin askere alımları, Yahudiliğe geçiş ve Şabat düzenlemeleri. Bu bölüm Haredi partilerin bu konulara Yahudiliği bir inanç olarak, bir toplumsal kimlik (Haredi) olarak ve devletin ulusal karakteri olarak güvenlikleştirerek kimlik- güvenlik ekseninden yaklaştıklarını iddia etmektedir. 2009, 2013 ve 2015 seçimleri ilk üç tema için örnek vakalar olarak seçilmiş olmakla beraber Şabat konusu belirli krizler etrafında analiz edilmiştir. Bu bölümün temel bulguları tezin temel hipotezi olan Haredi partilerin motivasyon ve davranışlarının, dinle alakalı değişik düzey ve biçimlerdeki güvenlik endişeleriyle şekillendiği argümanını da desteklemektedir. Bu yolla, geleneksel Aşkenaz- Sefarad ayrımı temelinden farklı olarak Yahadut HaTora ve Şas partilerinin kıyaslanma ve karşılaştırmaları için analitik bir araç sağlanmaktadır. Sonuç olarak, bu tez toplumsal güvenlik literatürüne büyük ölçüde ihmal edilmiş olan dinin rolünün analiz edilmesi vasıtasıyla katkı sağlarken temel olarak din- iii devlet ilişkileri üzerinde tartışılan Haredi siyaseti literatürüne de güvenlik perspektifinin uygulanmasıyla katkı sağlamıştır. Anahtar Kelimeler: Haredi siyaseti, toplumsal güvenlik, Yeşiva öğrencileri, Şabat, Yahudiliğe geçiş, eğitim, Yahadut HaTora, Şas iv ABSTRACT ANALYSING ULTRA-ORTHODOX (HAREDI) POLITICAL PARTIES IN ISRAEL FROM THE SOCIETAL SECURITY PERSPECTIVE FERİT BELDER This thesis analyses the Israeli Haredi political parties which are Yahadut HaTora and Shas from the societal security perspective. The study uses the core ideas, concepts and way of thinking of the societal security approach in order to understand the main perceptions, behaviours and strategies of the Haredi political parties in Israel. This study begins with the theoretical framework by stressing the constructed nature of security and the changing focus of security studies from state-centric perspective to non-state dimensions. In this regard, it is discussed how the religion could be located in this changing agenda of security by giving references to the existing litature and the relationship between the Haredi identity and the Jewish religion. Secondly, it examines the historical evolution of the Haredi identity (micro context) and provides an historical account on the creation and transformation of the state-religion relations (macro context) in Israel. The main argument supported in this chapter is that the societal security perceptions of the Haredi parties are being shaped within these micro and macro contexts. The chapter also revisits the status quo arrangement in Israel by stressing the major challenges against it as the key reference to adress the motivation of Haredi parties in their approaches to the state-religion relations and the key issues regarding the Haredi identity. In the third chapter, the study analyses Haredi parties’ policies in four key issues which are the autonomy of the Haredi education, the conscription of Yeshiva students, conversion to Judaism and the Shabbat regulations. This chapter claims that Haredi parties are approaching these issues from the identity-security nexus by securitising Judaims as a belief, community identity (Haredi) and the national character of the state. 2009, 2013 and 2015 elections are taken as case studies for the first three themes whereas Shabat issue is analysed with the cases of particular crises. The findings of this chapter support the main hypothesis of this thesis which is that the motivations and the behaviours of the Haredi political parties are being shaped by the security concerns about the religion in different levels and forms. In this way it is also provided an analytical tool to compare and contrast v Yahadut HaTora and Shas parties apart from the traditional comparisons on the basis of Askhenazi- Sephardi divison. In conclusion, this thesis contributes to the societal security literature by analysing the role of religion which has largely been neglected as well as the literature of the Haredi politics which have mainly been discussed in state-religion relations by applying the security perspective. Keywords: Haredi politics, societal security, Yeshiva students, Shabbat, Conversion to Judaism, Education, Yahadut HaTora, Shas vi ÖNSÖZ İsrail’de Ultra-Ortodoks (Haredi) siyasal partiler ve genel olarak Harediler, İsrail siyasetinin ve toplumunun ayrıksı unsurları olarak görülme eğilimindedirler. Bu durum belli oranda doğrudur, ama aynı zamanda hayatın ve siyasi mücadelenin de içindedirler. Bu aktörleri merkeze alan ve onların siyaseti algılama, anlamlandırma biçimini sorunsallaştıran çalışmalar konusunda ise her ne kadar bazı çok değerli yazarlar ile birtakım araştırma kurumlarının kapsayıcı çalışmaları olsa da, özellikle Türkiye’de genel olarak bir akademik ilgi eksikliğinden bahsetmek mümkündür. Pek çok kez anti-Siyonizm ile eşleştirilen Haredi hareket içerisindeki çoğulculuk ise gözlerden kolayca kaçabilmektedir. Bu minvalde bu çalışma Haredi siyasal partiler olan Yahadut HaTora ve Şas’ın İsrail Devleti ile kurdukları ilişki ile Haredi toplumu ve genel İsrail toplumu seslenirken tercih ettikleri söylemler, harekete geçirmeye çalıştıkları kavramlar ve diğer referanslara yoğunlaşarak bir Haredi toplumsal güvenliği meselesini tartışmayı amaçlamıştır. Modernliğin etkilerine gösterilen tepkiler bir yanda, Siyonizme verilen yanıtlar diğer yanda modern Haredi kimliğinin ‘güvenlik’ ekseninde oluştuğu görülmektedir. Aynı şekilde hem Britanya Manda döneminde hem de İsrail Devleti’nin kuruluş dönemi ve sonrasında bu ‘güvenlik’ eksenli yaklaşım farklı biçimlerde ve siyasal düzenlemelerle sürdürülmüştür. Bu yaklaşımın krize girdiği dönemlerde ise Haredi siyasi partiler kimlik güvenliğini değişik biçimlerde gündeme taşımışlardır. Bu minvalde bu çalışmanın temel amacı da bir tarihsel gerçeklik olarak Haredi siyasi hareketi ve Haredi toplumunu kimlik-güvenlik ekseninde analiz etmek olmuştur. Bu resmin diğer tarafında ise 1980’lerde filizlenen, 1990’lı yıllarda ise Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle ortaya çıkan iç savaş ve etnik temelli çatışmaları açıklamak için başvurulan, devlet dışı güvenlik konuları bağlamında ortaya çıkan ‘toplumsal güvenlik’ literatürünün ortaya koyduğu düşünce yöntemi, kavram seti ve soruların din konusundaki çekingenliğine karşı Yahudiliğin bir inanç, bir toplumsal grup ve ulusal kimlik referansı olarak güvenlikleştirilmesinin İsrail Devleti özelinde ve Haredi siyasal partiler ekseninde tartışılmaya müsait olması yatmaktadır. Bu çerçevede tezin literatüre katkısı iki yönlüdür. Öncelikle Haredi siyaseti çalışmalarına kimlik- güvenlik perspektifinden bir katkı sunarak Haredi siyasal tercihlerinin dini inanç, ideal Yahudi toplumu formu olarak Haredi kimliği ve devletin Yahudi karakteri (ulusal kimlik) noktasında nasıl korumacı bir söylem ve pratiği hayata geçirdiği analiz edilmektedir. İkinci olarak ise toplumsal güvenlik literatüründe etnik kimlik karşısında (dini azınlıklar ya da etnik işaret olarak dini kimlik dışında) ikincil vii konumda kalan din boyutu tartışmanın merkezine getirilmiş ve makro düzeyde ya da ulus- altı düzeyde bir güvenlik nesnesi olarak ele alınma eğilimindeki din olgusunu ulusal düzeye taşıyarak toplumsal güvenlik kavramın açıklayıcılığını tartışmıştır. Tez çalışmam sürecinde beni fikirsel anlamda besleyen, metinleri sabırla okuyarak bana geri dönüşler yapan, tezimin her sürecinde gelişimine katkıda bulunan, samimi desteğini her şartta yanımda hissettiğim çok değerli danışman hocam Doç. Dr. Sevgi Uçan Çubukçu’ya öncelikle şükranlarımı sunarım. Tez önerisi toplantısından başlayarak Tez İzleme Komitelerinde hem tezin bölümlerini okuyarak beni yönlendiren, tezin şekillenmesinde katkı sunan ve yapıcı eleştirileriyle beni besleyen Tez İzleme Komitesi üyeleri Prof. Dr. Nurcan Özgür Baklacıoğlu