NRC Cultuur Top 100 Op 1: Ivo Van Hove

DONDERDAG� 23� JUNI�2�0�16 N�RC�.�N�L

cultuur top 100 NRC cultuur top 100 Op 1: Ivo van Hove. En 99 andere succesvolle kunstenaars in het buitenland Cultuur C1-13

JAARGANG�46 N�O.�22�3 PRIJS�€2,50 Brits�referendum Blijven is Brexit is keuze met een keuze het hoofd met het hart Blijven Deze donderdag kiezen de Britten voor Brexit Brexit-stemmers geloven in de eigen kracht een toekomst binnen of buiten de Europese Unie. van het Verenigd Koninkrijk ‘B l i jve n’is een keuze voor zekerheid. Door�onze�correspondent ris Johnson, oud-burgemees- Door�onze�correspondent Wij zijn doorzetters”, zo ver- Titia�Ketelaar ter van Londen dinsdagavond Titia�Ketelaar tolkte Ruth Davidson, partij- tijdens het laatste tv-debat. leider van de Schotse Conser- LONDEN.�Als de Britten stem- Het recht zelf te bepalen wie LONDEN.�Als de Britten deze vatieven dit gevoel dinsdag- men tegen voortzetting van er het land binnenkomt, is donderdag stemmen vóór avond in het laatste tv-debat. hun EU-lidmaatschap, dan is voor de ‘Ve r t re k ke r s ’een lei- hun EU-lidmaatschap, dan is Dat de EU imperfect is, is dat omdat ze geloven dat ze dend motief. Premier David dat vooral omdat zij de econo- een algemeen gedragen idee. buiten de unie eindelijk weer Cameron beloofde in 2010 dat mische risico’s van een ver- De Blijvers geloven echter dat hun eigen wetten kunnen op- de netto-migratie (immigratie trek niet aandurven. Een het antwoord daarop is Eu- stellen, hun eigen grenzen minus emigratie) minder dan keuze voor Europa is een ropa verder te hervormen, kunnen bewaken en zelf kun- 100.000 per jaar zou zijn. Dat keuze voor zekerheid, omdat naar Brits model: een losser nen bepalen hoeveel migran- is bij lange na niet gehaald, de Britten in dat geval niet verband, meer op handel ge- ten ze toelaten. vooral door de komst van EU- vertrouwen wat er, in deze gericht, en met minder regels. Het is een keuze voor soeve- burgers uit Spanje, Portugal en globaliseerde wereld, achter De hervormingen die David reiniteit, een geloof dat het G r i e ke n l a n d . de deur ligt die Brexit heet. Cameron in februari overeen- Verenigd Koninkrijk sterk ge- Visa –ook voor Europeanen Het is een keuze met het kwam, over onder meer de noeg is alleen de wereld in te –zijn volgens het B rex it- k a m p hoofd, niet met het hart. Eu- verhouding van de eurozone gaan. En tegelijkertijd een de enige oplossing. Al verschil- rofielen zullen de Britten met niet-eurozonelanden, en overtuiging dat het land in zijn len de ideeën over hoeveel im- nooit worden en of ze ooit kinderbijslag voor EU-mi- grootsheid wordt beperkt door migranten dan worden toege- pro-Europeser worden, zal de granten, zijn een eerste stap. ‘Br ussel’. De EU zou de Britten laten. Sommigen willen hele- tijd leren. Maar de ‘B l i jve r s ’ De invoer van een digitale in- belemmeren om wereldwijd maal niemand binnenlaten. geloven dat hun land sterker terne markt en een diensten- vrijhandelsakkoorden te slui- Dat de economie schade kan staat in een unie. Econo- markt de volgende. ten, zou te veel naar compro- oplopen na een vertrek uit de misch, maar ook om het hoofd Beperking van immigratie missen zoeken tussen alle 28 EU, is voor hen minder belang- te bieden aan de problemen is voor de Blijvers ook belang- lidstaten én zou blijven stre- rijk. Op de lange termijn geldt van deze tijd als terreur. De EU rijk. Maar zij denken dat een ven naar een federatie. dat zelfbeschikkingsrecht en de rug toe te keren, past vol- economische klap door een „Zij zeggen dat wij geen an- „de terugkeer van de democra- gens hen niet bij een naar bui- Brexit, met als gevolg nog dere keuze hebben dan voor t i e”het land doen bloeien. ten gericht volk. meer bezuinigingen, ook slui- Brussel te knielen. Ze onder- „Wij werken samen met tende ziekenhuizen en gro- schatten dit land en wat het [+]In�het�nieuws:pagina�4-5 onze buren en onze vrienden. tere klassen kan betekenen. De�vo�o�r�p�a�g�i�n�a’s van�twee�Britse�tabloids�donderdag kan doen jammerlijk”, zei Bo- [+]Opinie:�pagina�16-17

A�d�ve�r�t�e�n�t�i�e B r ex i t Boris Johnson twijfelde over zijn keuze

LO�N�D�E�N�.�Boris Johnson, de oud- de tweede column zei: ik schreef burgemeester van Londen, en een dat, ongeacht mijn tegenwerpin- van de voormannen van het pro- gen over de manier waar de EU Brexit-kamp, twijfelde afgelopen heen gaat, ik mijn partij en pre- maart dusdanig over zijn keuze mier zou steunen en dat het daar- dat hij twee versies van zijn co- om beter was lid te blijven. Maar lumn in The Daily Telegraph uiteindelijk was die reden niet schreef. Eén waarin hij de Britten goed genoeg.” opriep lid te blijven van de EU, en De column waarin hij aankon- de andere voor Brexit. digde voor Brexit te zijn, was een Dat werd al langer vermoed, van de keerpunten in de campag- maar woensdagavond bekende ne. Met zijn steun kreeg Vote Lea- 2,50 Jo h n son dat het waar was. Tegen ve, de officiële Brexit-campagne- € het BBC-programma Ne wsnight groep, een charismatische voor- zei hij: „Ik zal je zeggen wat ik in man. (NRC)

EK 2016 De�eerste�36�wedstrijden�op�het�EK�zijn�gespeeld.�Op�de�foto’sbui- telingen�uit�de�eerste�ronde,�vanaf�linksboven�met�de�klok�mee,�uit Theatermaker Ivo van Hove de�duels�Engeland-Rusland,�Ierland-Zweden,�Zwitserland-Frankrijk, Frankrijk-Albanië,�Rusland-Wales�en�Roemenië-Albanië. Internationaal cultuurlab De�achtste�finales�zijn�zaterdag,�zondag�en�maandag. op 1 in NRC Cultuur Top 100 FOTO�’S�AFP,�REUTERS Nederland verdient stimulans

en man geboren in het Belgische Heist-op-den-Berg en Lijst 2015 was het jaar dat hij uitgroeide tot internationale ster. Volgens de opgegroeid in Kwaadmechelen staat nummer 1 in de tweede ‘NRC Cultuur Top 100’die NRC deze donder- jury is hij Nederlands invloedrijkste cultuurmaker. dag publiceert. Regisseur Ivo van Hove (1958) voert de lijst aan van de honderd kunstenaars, cultuurmakers Een kunstinstellingen die het afgelopen jaar in het buitenland de Door�onze�cultuurredactie en design) minder prominent verte- meeste invloed hadden. Dat een Belg de titel ‘Nederlands belang- ge nwo o rd i g d . rijkste cultuurexporteur van 2015’krijgt, zegt veel over ons open A�M�ST�E�R�DA�M�.�Ivo van Hove, de artis- Opvallende trend is de opkomst culturele klimaat. tiek directeur van Toneelgroep Am- van de vrouwelijke cultuurmakers. De Vlaming Van Hove, die sinds 1990 in Nederland werkt, zegt sterdam, was in 2015 internationaal Werd de toptien vorig jaar nog door hier zelf over dat hij zich „op cultureel vlak Nederlander ”vo e l t . de invloedrijkste Nederlandse cul- mannen gedomineerd en was mode- Hij heeft in Nederland, onder meer bij de Toneelgroep Amster- tuurmaker. Dat heeft de jury van de ontwerper Iris van Herpen op de dam waar hij nu werkt, kansen gekregen toneelvoorstellingen te tweede NRC Cultuur Top 100 be- tiende plek de eerste vrouw, dit jaar ontwikkelen die in de hele wereld aanslaan, vertelt hij in het in- p a a ld . staan drie vrouwen in de top van de terview in NRC naar aanleiding van zijn uitverkiezing. Juryleden Tien juryleden uit binnen- en bui- lijst: naast Dumas ook de ontwerpers zijn vol lof uit over het feit dat Van Hove bijvoorbeeld drie produc- tenland verkozen Van Hove, die het Irma Boom en Hella Jongerius. In de ties had op Broadway in een jaar. Daarin is een niet-Amerikaan afgelopen jaar als toneel- en opera- toptwintig is de emancipatie bijna ge- volgens het Britse jurylid Ruth Mackenzie (directeur Holland Fes- regisseur internationaal triomfen realiseerd: zeven vrouwen tegen ne- tival) nooit eerder geslaagd. vierde, boven architect Rem Kool- gen mannen (en verder musea, het Zijn unieke successen met toneelproducties in Londen, Parijs en haas, vorig jaar de winnaar, en boven Concertgebouworkest en een archi- de Verenigde Staten, waar hij op verzoek van David Bowie een to- beeldend kunstenaar Marlene Du- tec tenbureau). neelstuk regisseerde, zijn in die zin ook het succes van de Neder- mas. Cees de Graaff, directeur van landse cultuurpolitiek van de afgelopen decennia, waarin kwali- Van Hove (1958) is een Vlaming die D u tc h Culture, de organisatie die cul- teit én experiment gestimuleerd werden. al sinds 1990 in Nederland werkt, Top�10 turele samenwerkingen tussen Ne- In feite is de hele NRC Cultuur Top 100 –die is gebaseerd op data- eerst als artistiek leider van Het Zui- derland en de rest van de wereld sti- bases met verdiensten, omzet en reputaties van Nederlandse kun- delijk Toneel in Eindhoven, en de 1. Ivo�van�Hove�(57) muleert, noemt het grotere vrouwe- stenaars buitengaats –grotendeels een weerslag van het succes laatste vijftien jaar als directeur van lijke aandeel in de lijst „een prettige van dat jarenlange beleid, waardoor een ruimhartig kunstklimaat Toneelgroep Amsterdam. re�g�i�s�s�e�u�r ontwikkeling die recht doet aan de ontstond. Ook buitenlanders, zoals de Zuid-Afrikaanse kunstena- In een vraaggesprek vandaag in 2.�Rem�Koolhaas�(71) feitelijke situatie”. Ook in bestuur- res Marlene Dumas (nummer drie op de lijst, na architect Rem N RC zegt hij: „Op cultureel vlak voel lijke kunstkringen is het glazen pla- Koolhaas, de nummer één van vorig jaar) kozen daarom Neder- ik mij een Nederlander. In mijn car- a�rc�h�i�t�e�c�t fond voor vrouwen aan het verdwij- land als basis. rière heb ik, na een beginstukje in Bel- 3.�Marlene�Dumas�(62) nen, aldus De Graaff. Voor Van Hove is Toneelgroep Amsterdam een laboratorium voor gië, de grote stappen in Nederland beeldend�kunstenaar Culturele minderheden zijn nog de kunst, zoals heel Nederland voor de overige kunstenaars op de kunnen zetten. Daar ben ik heel dank- wel ondervertegenwoordigd. De Cul- lijst een plaats is, waar ze de ruimte kregen hun kunst te ontwik- baar voor.” 4.�Rijksmuseum tuur Top 100 is nog steeds opvallend kelen die internationaal aanslaat. Dat is om trots op te zijn. In de NRC Cultuur Top 100 van vo- Amsterdam ‘w it’. Dj Afrojack heeft een Suri- Wel is de vraag hoe lang Nederland die positie als internationaal rig jaar stond Ivo van Hove op de naamse vader, beeldend kunstenaar kunstlab op niveau nog kan handhaven. De forse bezuinigingen vijfde plaats. 2015 was het jaar dat hij 5.�Irma�Boom�(55) Fiona Tan een Chinees-Indonesische op cultuur die toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra (VVD) in uitgroeide tot een internationale ster. grafisch�ontwerper vader. Verder dragen culturele min- 2011 inzette, zijn weliswaar door zijn opvolger iets verzacht. Maar Hij regisseerde toneelvoorstellingen 6.�Anton�Corbijn�(61) derheden in het buitenland nog nau- de koers van de cultuurpolitiek is niet langer ruimhartig maar be- in Londen en Parijs en werkte in New welijks bij aan het beeld van Neder- krompen. Hierdoor zou de Nederlandse culturele invloed interna- York aan drie producties, waaronder fotograaf�en�regisseur land Cultuurland. tionaal de komende jaren kunnen afnemen. Dat zou zonde zijn. de door David Bowie geschreven mu- 7.� Jaap�van�Zweden�(55) Uit een onlangs gepubliceerd over- sical Lazar us. Voor de Broadway-pro- heidsrapport blijkt dat de afgelopen ductie A view from the bridge kreeg hij dirigent jaren fors is bezuinigd op het interna- onlangs twee Tony Awards, de be- 8.�Tiësto�(46) tionale cultuurbeleid. Wat de impact Onder Bussemakers paraplu langrijkste Amerikaanse toneelprij- d�e�e�j�ay daarvan voor de cultuurexport is, is Dit EK maakt de kleintjes groot ze n . nog niet onderzocht. Buurlanden als Met zestien cultuurmakers is klas- 9.�Hella�Jongerius�(53) Duitsland, Frankrijk en het Verenigd n het was op een regenachtige maandag dat de minister sieke muziek opnieuw de discipline ontwerper Koninkrijk bezuinigen niet op inter- An a l y s e EK voetbal Het begon saai, maar bij de beslissende duels in de poulefase was er genoeg te genieten. van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen aankondig- met de meeste vertegenwoordigers. nationale culturele samenwerking. de dat de overheid de neerslag te lijf ging. Minister Bus- Maar vergeleken met de Top 100 van 10.�Koninklijk�Concert- semaker (PvdA) liet weten dat haar ministerie een apart vorig jaar zijn de drie D’s (dans, dance g�e�b�o�u�wo�r�ke�s�t [+] NRC�Cultuur�Top�100�Cultuur�C1-17 Door�onze�redacteuren 3.000 volwassen mannelijke voetbal- toeschouwer is het prikkelend: een tijd 2-1 maakte voor Kroatië. Al had sche hooligans in Marseille. Andrew fonds opricht dat organisatoren van ‘e r ke n d e’fe s t iv a l s Bart�Hinke�en lers, honderd profspelers van wie replay van de vorige EK-finale, nu al die gemiste strafschop, volgens de re- (51) uit Portsmouth is stabiel, opende Egeld verstrekt als zij gedupeerd zijn door regen, wind en storm. De Fabian�van�der�Poll (bijna) een kwart van hen op dit EK is. in de achtste finales: Italië tegen gels, opnieuw genomen moeten wor- al even zijn ogen, maar wordt nog bui- doopnaam van deze overheidsgarantieregeling: het Slecht Weer METHODIEK Zonder meer de meest bijzondere Spanje, maandag in Stade de France den wegens te vroeg inlopende Kroa- ten bewustzijn gehouden. Fonds. Bussemaker heeft 500.000 euro uitgetrokken voor het SA�I�N�T-�D�E�N�I�S�/�N�I�C�E�.�Na 36 wedstrij- verhaallijn in Frankrijk. Maar, over bij Parijs. ten, van wie één de rebound weg- Zijn toestand staat symbool voor de fonds. Wie geld krijgt uit het fonds moet dat in betere tijden weer den, soms inwisselbaar maar met een voetbaldwergen gesproken, ook werkte voor een aanstormende Span- donkere kant van dit EK. Bijna elke ter ugbetalen. Soms is het de vraag bij nieuwe overheidsregelin- Ve�ra�n�t�w�o�o�rd�i�n�g stevige punch op het eind, zit de Noord-Ierland gaat verder, met dank Hét moment van het EK: jaard. Björn Kuipers, de Nederlandse dag maakte de Europese voetbalbond ge n : voor welk probleem is dit eigenlijk een oplossing? Met�de�Cultuur�Top�100 taan�de�namen�noemen�vanen�geloofwaardigheid. Een�jury�van�tien�deskun- groepsfase van het Europees kampi- trouwens aan een genadig Duitsland, toch weer Cristiano Ronaldo scheidsrechter van dienst, liet het UEFA bekend een onderzoek in te zul- Dat is hier niet het geval. Het probleem is duidelijk: het weer, al- probeert�NRC�sinds�vorig de�24-jarige�celliste�die�de Op�basis�van�gegevens digen –een�mix�van�bui- oenschap voetbal erop. Met de druk dat verzuimde om de mannen uit Ul- Hét moment van het EK tot nu? Cristi- gaan. Een beslissing die de eerzuch- len stellen naar ongeregeldheden. Er thans de variant die voor organisaties vervelend is, namelijk re- jaar�de�internationale Europese�concertzalen�ver- over�aantallen�optredens, tenlanders�die�in�Neder- er vol op in de slotduels van de groe- ster dinsdag met grote cijfers af te ano Ronaldo namens Portugal, tige Twentenaar mogelijk de EK-fi- waren confrontaties tussen Engelse gen. De gevolgen zijn ook duidelijk: inkomstenverlies voor de or- reikwijdte�van�Neder- overt�of�het�Bredase�dans- exposities�of�ontwerpen�in land�actief�zijn�en�Neder- pen kwam alsnog het spektakel. Zoals straffen. En zo kan het dat één van de woensdag tegen Hongarije. Frustre- nale kan kosten in de concurrentie- en Russische fans, Kroaten die fak- ganisatie. De vraag is natuurlijk wel of die organisatie vervolgens landse�kunst�en�cultuur�tegezelschap�dat�in�2015�in 2015,�over�inkomsten�uit landers�die�van�afstand de 3-3 bij Hongarije-Portugal, en IJs- achtste finales Wales tegen Noord- rend toernooi voor hem tot dusver. strijd waarin de marge voor falen kels op het veld gooiden, Hongaren andere gedupeerden ook (ten dele) schadeloos stelt. Wat te den- inventariseren.�Dat�André veertien�buitenlanden�op- het�buitenland,�over�prijzen naar�Nederland�kijken�– land dat zich heeft geplaatst. Zater- Ierland is, beide EK-debutant. Ook Tijdens een wandeling smeet hij een smal is. Fouten worden keihard afge- die vochten met stewards, Albanezen ken van de exploitanten van eet- en drinktentjes en foodtrucks, Rieu�de�wereld�laat�walsen t�ra�d�? en�aandacht�in�internatio- oordeelde�vervolgens�wie dag begint de knockoutfase, het alles- Ierland ging door, op de valreep microfoon van een opdringerige jour- straft, in een toernooi waar de arbi- die het veld betraden en Belgen die die natuurlijk ook inkomsten derven? Of van de artiesten en de en�dat�Irma�Boom,�Marlene nale�media�is�een�longlist internationaal�gezien�het of-nietsdeel, met de achtste finales. woensdagavond na winst op Italië nalist in het water. Vrije trappen van trage lange tijd voorbeeldig optrad. vuurwerk afstaken. bezoekers, die de regen moeten doorstaan? Al werken regen en Dumas�en�Jaap�van�Zwe- De�Top�100�beoogt�een met�ruim�150�kandidaten�uitmeest�tot�de�verbeelding Wat viel tot nu op? dankzij matchwinner Robbie Brady. hem vlogen weer alle kanten op tegen Voor de 51-jarige Andrew is er wind, zeker zolang er geen dreigend weeralarm is met kans op li- den�internationale�sterren mix�te�zijn�van�autoriteit veertien�verschillende�cul- spraken�en�het�sterkst�bij- (groepswinnaar) Hongarije, in een De donkere kant van dit EK: hoop. Binnenkort wordt hij aan zijn chamelijk letsel, ook verbroederend en stimulerend, zo is de erva- zijn,�zal�weinigen�zijn�ont- en�invloed,�van�reputatie turele�disciplines�samen- droegen�aan�het�beeld�van IJsland? Noord-Ierland? Vijf WK-winnaars in de strijd waanzinnig duel in de reeds ge- vechtende supporters ‘ge b ro ke n’gezicht geopereerd, ring. Regens veranderden Woodstock, de moeder aller popfesti- gaan.�Maar�wie�kan�spon- en�verdienste,�van�omzet gesteld Nederland�Cultuurland. Ja echt, door voor één finaleplek noemde, absurde poule F. Maar Ro- Hij ligt nog in een Frans ziekenhuis meldde zijn broer, terwijl vrienden vals, in een modderpoel, maar dat werkte slechts sfeerverhogend. Geen misverstand: de wanprestatie Het toernooi is fors uit het lood gesla- naldo, al met een assist op Nani bij de nadat ie op de tweede dag van dit EK bijna 40.000 euro voor hem hebben De hamvraag moet hier echter zijn: is een Slecht Weer Fonds een van Oranje, niet gekwalificeerd voor gen door een samenloop van omstan- 1-1 belangrijk, stond wel op toen het knock-out werd geslagen door Russi- i nge z a m e ld . overheidstaak? Doet de overheid hier iets dat het particuliere ini- dit EK na twee nederlagen onder digheden die de organisatie in haar moest. Na rust, bij 2-1 achter, een tiatief níet kan ondernemen? meer tegen IJsland is en blijft histo- wildste prognoses niet had kunnen voorzet van rechts. Ronaldo loopt ei- Nee, dat is hier niet het geval. Het feit dat Bussemaker alleen die K�A�N�D�I�DAT�E�N�L�I�J�ST ZIKA risch. Maar op dit EK, dankzij dat- voorzien, en vermoedelijk ook niet genlijk voorbij aan de bal maar met festivals toegang wil geven tot het fonds die al een subsidierelatie SP-voorzitter Ron Meyer wil Vraag naar abortus in Latijns- zelfde IJsland, is deze in elk geval niet gewild had. De vijf wereldkampioe- zijn rechtervoet veegt hij de bal ach- hebben met de rijksoverheid maakt de regeling er niet beter op. Je in een nog pijnlijker perspectief ge- nen op dit toernooi –Frankrijk, Duits- terlangs het linkerstandbeen, buiten A�d�ve�r�t�e�n�t�i�e zou zomaar kunnen concluderen dat hier sprake is van verkapte meer ‘straat vechters’in fractie Amerika stijgt enorm plaatst, want de mannen van het vul- land, Italië, Spanje en Engeland –strij- bereik van de Hongaarse doelman: 2- staatssteun. Die bovendien niet beschikbaar is voor elk ander fes- kanische eiland tonen zich nu ook aan den in de ene helft van het toernooi- 2. Werelds. Het werd uiteindelijk 3-3, tival dat door regen in problemen komt. DEN�HAAG.De SP-fractie moet na de volgende Twee- AMSTERDAM.�Vrees voor het Zika-virus heeft geleid heel Europa als een serieuze ploeg schema om een finaleplek, de andere in die absurde poule F. Weer Ronaldo, Als de organisatoren van festivals zich willen indekken tegen de Kamerverkiezingen uit meer „s t r a at ve c hte r s ”be- tot een „e n o r m e”stijging in de vraag naar abortussen met een defensief raamwerk dat helft levert met beduidend minder nu met het hoofd. slecht weer, zijn er verschillende mogelijkheden die zij zelf kun- staan. Partijvoorzitter Ron Meyer wil „de rauwheid onder vrouwen in Latijns-Amerika. Dat blijkt uit een staat. Ongeslagen door naar de acht- grote namen hoe dan ook een finalist. Het was voldoende voor een langer nen benutten of organiseren. De grotere festivals kunnen een ver- van de straat”in de Kamer laten binnenkomen, zegt onderzoek in het New England Journal of Medicine. ste finales, op eigen kracht. Nu wacht Bijvoorbeeld Kroatië, Portugal, Wales verblijf van de grootste speler op dit zekering kopen. Maar meer voor de hand ligt dat organisatoren hij in een interview met N RC . Bij SP’ers in de Tweede Volgens schattingen van de onderzoekers zijn verzoe- Engeland, dat juist een wanordelijk of België. toernooi, want dat is hij. Het vierde zelf de handen ineen slaan en een eigen onderlinge ‘ve r ze ke r i ng ’ Kamerfractie is er nervositeit over zijn plannen met ken om abortus meer dan verdubbeld in Brazilië, het indruk wekte. Dat is, uiteraard, eens een keer niet EK waarop hij doel trof; een record. tot stand brengen, zoals de glastuinbouw een aparte verzeke- de kandidatenlijst voor de parlementsverkiezingen centrum van de Zika-uitbraak. In omringende landen Het kan allemaal in dit EK van 24 de schuld van de UEFA. Het toernooi- ringsmaatschappij heeft tegen hagelschade. Vergelijkbare solida- van 2017 en dat noemt Meyer „begrijpelijk”.„We heb- is sprake van een stijging met ongeveer eenderde. De landen, groot en klein. Na de zege op schema was uitgebalanceerd in op- De scheidsrechters doen het riteitsregelingen hebben zelfstandigen zonder personeel opgezet ben een combinatie aan karakters nodig. De bus- onderzoekers baseren hun ramingen op een analyse Oostenrijk, in de slotseconden afge- zet, maar Engeland en Spanje ver- goed, behalve… om inkomstenderving bij ziekte (gedeeltelijk) op te vangen. chauffeur én de academicus.”( N RC ) van bestellingen van abortuspillen bij een on- dwongen (2-1), werd zelfs een tweede prutsten hun duel om de groepswinst Europees kampioen Spanje moest de Broodfondsen heten die. Regen behoort tot het ondernemersrisi- line-organisatie, Women on Web. Abortus is in grote plaats in poule F behaald door de IJs- en moeten nu beuken tegen de –an- penaltyflop van Sergio Ramos duur co. De ondernemer is mans genoeg om dat zelf op te lossen. [+]Interview pagina�10-11 delen van Latijns-Amerika illegaal. (BBC) landers. Ruim 330.000 inwoners, dere –grote naties. Voor de neutrale bekopen toen Ivan Perisic vlak voor N RC HANDEL SBLAD 2In het nieuws DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 3

en man geboren in het Belgische Heist-op-den-Berg en Lijst 2015 was het jaar dat hij uitgroeide tot internationale ster. Volgens de opgegroeid in Kwaadmechelen staat nummer 1 in de tweede ‘NRC Cultuur Top 100’die NRC deze donder- jury is hij Nederlands invloedrijkste cultuurmaker. dag publiceert. Regisseur Ivo van Hove (1958) voert de lijst aan van de honderd kunstenaars, cultuurmakers Een kunstinstellingen die het afgelopen jaar in het buitenland de Door�onze�cultuurredactie en design) minder prominent verte- meeste invloed hadden. Dat een Belg de titel ‘Nederlands belang- ge nwo o rd i g d . rijkste cultuurexporteur van 2015’krijgt, zegt veel over ons open A�M�ST�E�R�DA�M�.�Ivo van Hove, de artis- Opvallende trend is de opkomst culturele klimaat. tiek directeur van Toneelgroep Am- van de vrouwelijke cultuurmakers. De Vlaming Van Hove, die sinds 1990 in Nederland werkt, zegt sterdam, was in 2015 internationaal Werd de toptien vorig jaar nog door hier zelf over dat hij zich „op cultureel vlak Nederlander ”vo e l t . de invloedrijkste Nederlandse cul- mannen gedomineerd en was mode- Hij heeft in Nederland, onder meer bij de Toneelgroep Amster- tuurmaker. Dat heeft de jury van de ontwerper Iris van Herpen op de dam waar hij nu werkt, kansen gekregen toneelvoorstellingen te tweede NRC Cultuur Top 100 be- tiende plek de eerste vrouw, dit jaar ontwikkelen die in de hele wereld aanslaan, vertelt hij in het in- p a a ld . staan drie vrouwen in de top van de terview in NRC naar aanleiding van zijn uitverkiezing. Juryleden Tien juryleden uit binnen- en bui- lijst: naast Dumas ook de ontwerpers zijn vol lof uit over het feit dat Van Hove bijvoorbeeld drie produc- tenland verkozen Van Hove, die het Irma Boom en Hella Jongerius. In de ties had op Broadway in een jaar. Daarin is een niet-Amerikaan afgelopen jaar als toneel- en opera- toptwintig is de emancipatie bijna ge- volgens het Britse jurylid Ruth Mackenzie (directeur Holland Fes- regisseur internationaal triomfen realiseerd: zeven vrouwen tegen ne- tival) nooit eerder geslaagd. vierde, boven architect Rem Kool- gen mannen (en verder musea, het Zijn unieke successen met toneelproducties in Londen, Parijs en haas, vorig jaar de winnaar, en boven Concertgebouworkest en een archi- de Verenigde Staten, waar hij op verzoek van David Bowie een to- beeldend kunstenaar Marlene Du- tec tenbureau). neelstuk regisseerde, zijn in die zin ook het succes van de Neder- mas. Cees de Graaff, directeur van landse cultuurpolitiek van de afgelopen decennia, waarin kwali- Van Hove (1958) is een Vlaming die D u tc h Culture, de organisatie die cul- teit én experiment gestimuleerd werden. al sinds 1990 in Nederland werkt, Top�10 turele samenwerkingen tussen Ne- In feite is de hele NRC Cultuur Top 100 –die is gebaseerd op data- eerst als artistiek leider van Het Zui- derland en de rest van de wereld sti- bases met verdiensten, omzet en reputaties van Nederlandse kun- delijk Toneel in Eindhoven, en de 1. Ivo�van�Hove�(57) muleert, noemt het grotere vrouwe- stenaars buitengaats –grotendeels een weerslag van het succes laatste vijftien jaar als directeur van lijke aandeel in de lijst „een prettige van dat jarenlange beleid, waardoor een ruimhartig kunstklimaat Toneelgroep Amsterdam. re�g�i�s�s�e�u�r ontwikkeling die recht doet aan de ontstond. Ook buitenlanders, zoals de Zuid-Afrikaanse kunstena- In een vraaggesprek vandaag in 2.�Rem�Koolhaas�(71) feitelijke situatie”. Ook in bestuur- res Marlene Dumas (nummer drie op de lijst, na architect Rem N RC zegt hij: „Op cultureel vlak voel lijke kunstkringen is het glazen pla- Koolhaas, de nummer één van vorig jaar) kozen daarom Neder- ik mij een Nederlander. In mijn car- a�rc�h�i�t�e�c�t fond voor vrouwen aan het verdwij- land als basis. rière heb ik, na een beginstukje in Bel- 3.�Marlene�Dumas�(62) nen, aldus De Graaff. Voor Van Hove is Toneelgroep Amsterdam een laboratorium voor gië, de grote stappen in Nederland beeldend�kunstenaar Culturele minderheden zijn nog de kunst, zoals heel Nederland voor de overige kunstenaars op de kunnen zetten. Daar ben ik heel dank- wel ondervertegenwoordigd. De Cul- lijst een plaats is, waar ze de ruimte kregen hun kunst te ontwik- baar voor.” 4.�Rijksmuseum tuur Top 100 is nog steeds opvallend kelen die internationaal aanslaat. Dat is om trots op te zijn. In de NRC Cultuur Top 100 van vo- Amsterdam ‘w it’. Dj Afrojack heeft een Suri- Wel is de vraag hoe lang Nederland die positie als internationaal rig jaar stond Ivo van Hove op de naamse vader, beeldend kunstenaar kunstlab op niveau nog kan handhaven. De forse bezuinigingen vijfde plaats. 2015 was het jaar dat hij 5.�Irma�Boom�(55) Fiona Tan een Chinees-Indonesische op cultuur die toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra (VVD) in uitgroeide tot een internationale ster. grafisch�ontwerper vader. Verder dragen culturele min- 2011 inzette, zijn weliswaar door zijn opvolger iets verzacht. Maar Hij regisseerde toneelvoorstellingen 6.�Anton�Corbijn�(61) derheden in het buitenland nog nau- de koers van de cultuurpolitiek is niet langer ruimhartig maar be- in Londen en Parijs en werkte in New welijks bij aan het beeld van Neder- krompen. Hierdoor zou de Nederlandse culturele invloed interna- York aan drie producties, waaronder fotograaf�en�regisseur land Cultuurland. tionaal de komende jaren kunnen afnemen. Dat zou zonde zijn. de door David Bowie geschreven mu- 7.� Jaap�van�Zweden�(55) Uit een onlangs gepubliceerd over- sical Lazar us. Voor de Broadway-pro- heidsrapport blijkt dat de afgelopen ductie A view from the bridge kreeg hij dirigent jaren fors is bezuinigd op het interna- onlangs twee Tony Awards, de be- 8.�Tiësto�(46) tionale cultuurbeleid. Wat de impact Onder Bussemakers paraplu langrijkste Amerikaanse toneelprij- d�e�e�j�ay daarvan voor de cultuurexport is, is Dit EK maakt de kleintjes groot ze n . nog niet onderzocht. Buurlanden als Met zestien cultuurmakers is klas- 9.�Hella�Jongerius�(53) Duitsland, Frankrijk en het Verenigd n het was op een regenachtige maandag dat de minister sieke muziek opnieuw de discipline ontwerper Koninkrijk bezuinigen niet op inter- An a l y s e EK voetbal Het begon saai, maar bij de beslissende duels in de poulefase was er genoeg te genieten. van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen aankondig- met de meeste vertegenwoordigers. nationale culturele samenwerking. de dat de overheid de neerslag te lijf ging. Minister Bus- Maar vergeleken met de Top 100 van 10.�Koninklijk�Concert- semaker (PvdA) liet weten dat haar ministerie een apart vorig jaar zijn de drie D’s (dans, dance g�e�b�o�u�wo�r�ke�s�t [+] NRC�Cultuur�Top�100�Cultuur�C1-17 Door�onze�redacteuren 3.000 volwassen mannelijke voetbal- toeschouwer is het prikkelend: een tijd 2-1 maakte voor Kroatië. Al had sche hooligans in Marseille. Andrew fonds opricht dat organisatoren van ‘e r ke n d e’fe s t iv a l s Bart�Hinke�en lers, honderd profspelers van wie replay van de vorige EK-finale, nu al die gemiste strafschop, volgens de re- (51) uit Portsmouth is stabiel, opende Egeld verstrekt als zij gedupeerd zijn door regen, wind en storm. De Fabian�van�der�Poll (bijna) een kwart van hen op dit EK is. in de achtste finales: Italië tegen gels, opnieuw genomen moeten wor- al even zijn ogen, maar wordt nog bui- doopnaam van deze overheidsgarantieregeling: het Slecht Weer METHODIEK Zonder meer de meest bijzondere Spanje, maandag in Stade de France den wegens te vroeg inlopende Kroa- ten bewustzijn gehouden. Fonds. Bussemaker heeft 500.000 euro uitgetrokken voor het SA�I�N�T-�D�E�N�I�S�/�N�I�C�E�.�Na 36 wedstrij- verhaallijn in Frankrijk. Maar, over bij Parijs. ten, van wie één de rebound weg- Zijn toestand staat symbool voor de fonds. Wie geld krijgt uit het fonds moet dat in betere tijden weer den, soms inwisselbaar maar met een voetbaldwergen gesproken, ook werkte voor een aanstormende Span- donkere kant van dit EK. Bijna elke ter ugbetalen. Soms is het de vraag bij nieuwe overheidsregelin- Ve�ra�n�t�w�o�o�rd�i�n�g stevige punch op het eind, zit de Noord-Ierland gaat verder, met dank Hét moment van het EK: jaard. Björn Kuipers, de Nederlandse dag maakte de Europese voetbalbond ge n : voor welk probleem is dit eigenlijk een oplossing? Met�de�Cultuur�Top�100 taan�de�namen�noemen�vanen�geloofwaardigheid. Een�jury�van�tien�deskun- groepsfase van het Europees kampi- trouwens aan een genadig Duitsland, toch weer Cristiano Ronaldo scheidsrechter van dienst, liet het UEFA bekend een onderzoek in te zul- Dat is hier niet het geval. Het probleem is duidelijk: het weer, al- probeert�NRC�sinds�vorig de�24-jarige�celliste�die�de Op�basis�van�gegevens digen –een�mix�van�bui- oenschap voetbal erop. Met de druk dat verzuimde om de mannen uit Ul- Hét moment van het EK tot nu? Cristi- gaan. Een beslissing die de eerzuch- len stellen naar ongeregeldheden. Er thans de variant die voor organisaties vervelend is, namelijk re- jaar�de�internationale Europese�concertzalen�ver- over�aantallen�optredens, tenlanders�die�in�Neder- er vol op in de slotduels van de groe- ster dinsdag met grote cijfers af te ano Ronaldo namens Portugal, tige Twentenaar mogelijk de EK-fi- waren confrontaties tussen Engelse gen. De gevolgen zijn ook duidelijk: inkomstenverlies voor de or- reikwijdte�van�Neder- overt�of�het�Bredase�dans- exposities�of�ontwerpen�in land�actief�zijn�en�Neder- pen kwam alsnog het spektakel. Zoals straffen. En zo kan het dat één van de woensdag tegen Hongarije. Frustre- nale kan kosten in de concurrentie- en Russische fans, Kroaten die fak- ganisatie. De vraag is natuurlijk wel of die organisatie vervolgens landse�kunst�en�cultuur�tegezelschap�dat�in�2015�in 2015,�over�inkomsten�uit landers�die�van�afstand de 3-3 bij Hongarije-Portugal, en IJs- achtste finales Wales tegen Noord- rend toernooi voor hem tot dusver. strijd waarin de marge voor falen kels op het veld gooiden, Hongaren andere gedupeerden ook (ten dele) schadeloos stelt. Wat te den- inventariseren.�Dat�André veertien�buitenlanden�op- het�buitenland,�over�prijzen naar�Nederland�kijken�– land dat zich heeft geplaatst. Zater- Ierland is, beide EK-debutant. Ook Tijdens een wandeling smeet hij een smal is. Fouten worden keihard afge- die vochten met stewards, Albanezen ken van de exploitanten van eet- en drinktentjes en foodtrucks, Rieu�de�wereld�laat�walsen t�ra�d�? en�aandacht�in�internatio- oordeelde�vervolgens�wie dag begint de knockoutfase, het alles- Ierland ging door, op de valreep microfoon van een opdringerige jour- straft, in een toernooi waar de arbi- die het veld betraden en Belgen die die natuurlijk ook inkomsten derven? Of van de artiesten en de en�dat�Irma�Boom,�Marlene nale�media�is�een�longlist internationaal�gezien�het of-nietsdeel, met de achtste finales. woensdagavond na winst op Italië nalist in het water. Vrije trappen van trage lange tijd voorbeeldig optrad. vuurwerk afstaken. bezoekers, die de regen moeten doorstaan? Al werken regen en Dumas�en�Jaap�van�Zwe- De�Top�100�beoogt�een met�ruim�150�kandidaten�uitmeest�tot�de�verbeelding Wat viel tot nu op? dankzij matchwinner Robbie Brady. hem vlogen weer alle kanten op tegen Voor de 51-jarige Andrew is er wind, zeker zolang er geen dreigend weeralarm is met kans op li- den�internationale�sterren mix�te�zijn�van�autoriteit veertien�verschillende�cul- spraken�en�het�sterkst�bij- (groepswinnaar) Hongarije, in een De donkere kant van dit EK: hoop. Binnenkort wordt hij aan zijn chamelijk letsel, ook verbroederend en stimulerend, zo is de erva- zijn,�zal�weinigen�zijn�ont- en�invloed,�van�reputatie turele�disciplines�samen- droegen�aan�het�beeld�van IJsland? Noord-Ierland? Vijf WK-winnaars in de strijd waanzinnig duel in de reeds ge- vechtende supporters ‘ge b ro ke n’gezicht geopereerd, ring. Regens veranderden Woodstock, de moeder aller popfesti- gaan.�Maar�wie�kan�spon- en�verdienste,�van�omzet gesteld Nederland�Cultuurland. Ja echt, door voor één finaleplek noemde, absurde poule F. Maar Ro- Hij ligt nog in een Frans ziekenhuis meldde zijn broer, terwijl vrienden vals, in een modderpoel, maar dat werkte slechts sfeerverhogend. Geen misverstand: de wanprestatie Het toernooi is fors uit het lood gesla- naldo, al met een assist op Nani bij de nadat ie op de tweede dag van dit EK bijna 40.000 euro voor hem hebben De hamvraag moet hier echter zijn: is een Slecht Weer Fonds een van Oranje, niet gekwalificeerd voor gen door een samenloop van omstan- 1-1 belangrijk, stond wel op toen het knock-out werd geslagen door Russi- i nge z a m e ld . overheidstaak? Doet de overheid hier iets dat het particuliere ini- dit EK na twee nederlagen onder digheden die de organisatie in haar moest. Na rust, bij 2-1 achter, een tiatief níet kan ondernemen? meer tegen IJsland is en blijft histo- wildste prognoses niet had kunnen voorzet van rechts. Ronaldo loopt ei- Nee, dat is hier niet het geval. Het feit dat Bussemaker alleen die K�A�N�D�I�DAT�E�N�L�I�J�ST ZIKA risch. Maar op dit EK, dankzij dat- voorzien, en vermoedelijk ook niet genlijk voorbij aan de bal maar met festivals toegang wil geven tot het fonds die al een subsidierelatie SP-voorzitter Ron Meyer wil Vraag naar abortus in Latijns- zelfde IJsland, is deze in elk geval niet gewild had. De vijf wereldkampioe- zijn rechtervoet veegt hij de bal ach- hebben met de rijksoverheid maakt de regeling er niet beter op. Je in een nog pijnlijker perspectief ge- nen op dit toernooi –Frankrijk, Duits- terlangs het linkerstandbeen, buiten A�d�ve�r�t�e�n�t�i�e zou zomaar kunnen concluderen dat hier sprake is van verkapte meer ‘straat vechters’in fractie Amerika stijgt enorm plaatst, want de mannen van het vul- land, Italië, Spanje en Engeland –strij- bereik van de Hongaarse doelman: 2- staatssteun. Die bovendien niet beschikbaar is voor elk ander fes- kanische eiland tonen zich nu ook aan den in de ene helft van het toernooi- 2. Werelds. Het werd uiteindelijk 3-3, tival dat door regen in problemen komt. DEN�HAAG.De SP-fractie moet na de volgende Twee- AMSTERDAM.�Vrees voor het Zika-virus heeft geleid heel Europa als een serieuze ploeg schema om een finaleplek, de andere in die absurde poule F. Weer Ronaldo, Als de organisatoren van festivals zich willen indekken tegen de Kamerverkiezingen uit meer „s t r a at ve c hte r s ”be- tot een „e n o r m e”stijging in de vraag naar abortussen met een defensief raamwerk dat helft levert met beduidend minder nu met het hoofd. slecht weer, zijn er verschillende mogelijkheden die zij zelf kun- staan. Partijvoorzitter Ron Meyer wil „de rauwheid onder vrouwen in Latijns-Amerika. Dat blijkt uit een staat. Ongeslagen door naar de acht- grote namen hoe dan ook een finalist. Het was voldoende voor een langer nen benutten of organiseren. De grotere festivals kunnen een ver- van de straat”in de Kamer laten binnenkomen, zegt onderzoek in het New England Journal of Medicine. ste finales, op eigen kracht. Nu wacht Bijvoorbeeld Kroatië, Portugal, Wales verblijf van de grootste speler op dit zekering kopen. Maar meer voor de hand ligt dat organisatoren hij in een interview met N RC . Bij SP’ers in de Tweede Volgens schattingen van de onderzoekers zijn verzoe- Engeland, dat juist een wanordelijk of België. toernooi, want dat is hij. Het vierde zelf de handen ineen slaan en een eigen onderlinge ‘ve r ze ke r i ng ’ Kamerfractie is er nervositeit over zijn plannen met ken om abortus meer dan verdubbeld in Brazilië, het indruk wekte. Dat is, uiteraard, eens een keer niet EK waarop hij doel trof; een record. tot stand brengen, zoals de glastuinbouw een aparte verzeke- de kandidatenlijst voor de parlementsverkiezingen centrum van de Zika-uitbraak. In omringende landen Het kan allemaal in dit EK van 24 de schuld van de UEFA. Het toernooi- ringsmaatschappij heeft tegen hagelschade. Vergelijkbare solida- van 2017 en dat noemt Meyer „begrijpelijk”.„We heb- is sprake van een stijging met ongeveer eenderde. De landen, groot en klein. Na de zege op schema was uitgebalanceerd in op- De scheidsrechters doen het riteitsregelingen hebben zelfstandigen zonder personeel opgezet ben een combinatie aan karakters nodig. De bus- onderzoekers baseren hun ramingen op een analyse Oostenrijk, in de slotseconden afge- zet, maar Engeland en Spanje ver- goed, behalve… om inkomstenderving bij ziekte (gedeeltelijk) op te vangen. chauffeur én de academicus.”( N RC ) van bestellingen van abortuspillen bij een on- dwongen (2-1), werd zelfs een tweede prutsten hun duel om de groepswinst Europees kampioen Spanje moest de Broodfondsen heten die. Regen behoort tot het ondernemersrisi- line-organisatie, Women on Web. Abortus is in grote plaats in poule F behaald door de IJs- en moeten nu beuken tegen de –an- penaltyflop van Sergio Ramos duur co. De ondernemer is mans genoeg om dat zelf op te lossen. [+]Interview pagina�10-11 delen van Latijns-Amerika illegaal. (BBC) landers. Ruim 330.000 inwoners, dere –grote naties. Voor de neutrale bekopen toen Ivan Perisic vlak voor CULTUREEL SUPPLEMENT maandag première |dinsdag media |woensdag film |donderdag cultureel supplement |vrijdag b o e ke n Donderdag 23 juni 2016

Donderdag 23 juni 2016

Ivo van Hove en 99 andere cultuur s u c c e s vo l l e top 100 Nederlandse kunstenaars in het buitenland ILLUSTRATIE�ANNE�VAN�WIEREN N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT C2Cultuur Top 100 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C3 Jury Cu�l�t�u�u�r Top�100 2�0�16

Vrouwen doen het goed in de Vro uwe n cultuursector. In de Top 10 staan drie vrouwen: Irma Boom, Hella Jongerius en Marlene Dumas breken door Aaron�Betsky,�decaan Frank�Lloyd�Wright�School of�Architecture FOTO'S:�ANP,�MERLIJN�DOOMERNIK

Ju r y ra p p o r t gen en hoeveel omzet ze maakten. Klassieke�muziek�meest�vertegenwoordigd VS�belangrijkste�exportland�voor�Nederlandse�cultuur Het duiden van de gegevens was vooral Uit de shortlist van 150 de taak van de jury. De tien juryleden – DutchCulture�verzamelt�in�de�databank�Buitengaats�gegevens�over�Nederlandse�culturele�activiteiten�in�het�buitenland.�In�2015�werden�meer�dan�15.000�concerten,�exposities,�vertoningen,�lezingen�et�cetera�ge- cultuurmakers selecteerde een een mix van buitenlanders die in Neder- Andreas�Blühm,�directeur registreerd.�De�Verenigde�Staten�is�exportland�nummer�1,�vooral�dankzij�1.200�optredens�van�Nederlandse�dj’s.�Ruim�de�helft�van�alle�cultuurexport�gaat�naar�West-Europa,�met�Duitsland�als�exportland�nummer�2. professionele jury de NRC Cultuur land actief zijn en Nederlanders die van Groninger�Museum grote afstand naar Nederland kijken –ga- 7 Top 100. Winnaar van deze tweede 16 editie is Ivo van Hove, die een ven aan welke dertig cultuurmakers volgens hen in het buitenland het afgelopen 12 succesjaar beleefde op Broadway. jaar het meeste tot de verbeelding spra- Klassiek 7 ken en het sterkste bijdroegen aan het 16 Dans beeld van Nederland Cultuurland. Aan de Film 12 Klassiek Door�onze�redacteuren keuzes van de juryleden zijn punten toe- 7 Pop/Rock Disciplines Muziekdisciplines Dans7 4 Daan�van�Lent�en�Arjen�Ribbens gekend, waarna een Top 100 ontstond. Saskia�Bos,�decaan�School Jazz Voor alle duidelijkheid: we hebben ons of�Art�van�Cooper�Union�in 16 LiteratuurFilm Dans Dance 7 Pop/Rock en dancefeest in Miami, Las beperkt tot levende cultuurmakers. Toe- New�York 6 Dance Fotografie12 46 Film Pop & rock Klassiek Tachtig steden Vegas of Ibiza is pas com- ristenmagneten als het Anne Frank Huis, Jazz Dans LiteratuurTheater Erfgoed Klassiek pleet met een dj uit Neder- Kinderdijk en de Keukenhof zijn buiten Beeldende Werk van beeldende kunstenaars Literatuur Improvisatie land. Wereldwijd groeien beschouwing gelaten. Net als commer- 6 DanceArchitectuur FotografieFilm 56 in tachtig Chinese steden 7 Pop/Rock kinderen op met Miffy, Mi ciële bedrijven die (soms) cultuurproduc- 7 kunst Theater 4 Fotografie Dance/Pop&Rock 9 fei of hoe Nijntje elders ook ten voortbrengen, zoals de televisiepro- Jazz Beeldende Theater Wereld 10 Literatuur Canada ArchitectuurDesign 5 Ru Jazz populair in Japan magE heten. En hoeveel prestigieuze bui- ducenten Endemol en Eyeworks. Beeldende kunst Overig sla n 11 7 kunst Fotografie d tenlandse bouwprojecten worden niet 6 Dance 6 n En niet alleen Hans en Geen grenzen 15 Design ate C geleid door Rem Koolhaas, Francine Hou- Michelle�David,�Ameri- 15 Theater St hin Candy Dulfer Design Beeldende a ben of een andere Dutch architect? Dat cultuur letterlijk geen grenzen kent, kaanse�zangeres,�bekend Architectuur de ig 8 Cultuur is een belangrijk Nederlands blijkt uit de Cultuur Top 100. Kijk eens van�The�Gospel�Sessions Architectuur 5 n 15 Media re Ja India 7 kunst exportproduct. Je zou verwachten dat de naar de drie belangrijkste Nederlandse 15 Ve p 12 an overheid fors investeert in internationaal cultuurexporteurs van het afgelopen jaar. 1 % a % Design 0 ik cultuurbeleid. Dat valt tegen, zoals blijkt Hemelsbreed zijn ze bijna 10.000 kilome- 2 er A 21 m z Australië uit het in maart verschenen overheids- ter van elkaar geboren: respectievelijk in Vrouwen doen het beter dan vorig jaar x Plaats in landenlijst A ië 15 15 d- rapport Cultuur als kans. Het budget is het Vlaamse Heist-op-den-Berg, in Rot- r Dance Van de 15.000 Top 5 oo 18 nog geen 50 miljoen euro per jaar, aan- terdam en in Kaapstad. Voor alle drie Top-20 van 2015 Top-20 van 2016 N grootste culturele buitenlandse concerten, Vrouwen doen het beter dan vorig jaar Polen zienlijk minder dan onze buurlanden in- geldt ook dat heel de wereld hun vader- Vrouwen�doen�het�beter Top 6 - 25 exportproduct exposities en vertoningen vesteren in cultuurexport. Bovendien is land is. Even thuis in New York, Doha of Birgit�Donker,�directeur 1 Rem Koolhaas/OMA 1 Ivo van Hove van Nederlandse cultuurmakers 13 de afgelopen zes jaar fors bezuinigd op Peking als in Amsterdam of Rotterdam. Mondriaan�Fonds Top-202 Rijksmuseum van 2015 Top-202 Rem van Koolhaas/OMA 2016 in 2015 kwam bijna de grensoverschrijdende cultuurpromotie. De winnaar van de tweede NRC Cul- helft voor rekening Oceanië 1,2% 3 Anton Corbijn 3 Marlene Dumas Brazilië van muzikanten. Curieus. Zeker als je die 50 miljoen af- tuur Top 100 is een Vlaming die in Neder- Vrouwen1 Rem Koolhaas/OMA doen het beter dan vorig1 jaarIvo van Hove O Tsjechië 4 KCO 4 Rijksmuseum zet tegen de andere pijlers van het bui- land in cultureel opzicht groot is gewor- 2 Rijksmuseum 2 Rem Koolhaas/OMA o 15 Overig 5 Ivo van Hove 5 Irma Boom 12 Wereld s 8 tenlandbeleid. Bij het versterken van de den en allang als Nederlander wordt be- Top-203 Anton van Corbijn 2015 Top-203 Marlene van 2016 Dumas Dance&PopRock t - a - % buitenlandse politieke, maatschappelijke schouwd: Ivo van Hove, vaste regisseur 6 Tiësto 6 Anton Corbijn Improvisatie E 4 KCO 4 Rijksmuseum Mexico % d k Hongarije 1 Rem Koolhaas/OMA 1 Ivo van Hove i i u 16 en economische betrekkingen speelt cul- van Toneelgroep Amsterdam. Ging de on- 5 r Dans 7 Hans van Manen 57 IrmaJaap vanBoom Zweden u r 5 Ivo van Hove 24 e Klassiek o tuur vaak een belangrijke rol. Hoe vaak is derscheiding vorig jaar naar Rem Kool- 2 Rijksmuseum 2 Rem Koolhaas/OMA Z 8 André Rieu 8 Tiësto Film p Robert�van�Leer,�directeur 6 Tiësto 36 MarleneAnton Corbijn Dumas m Turkije het Concertgebouworkest of Het Nationa- haas, onder meer vanwege zijn directeur- 3 Anton Corbijn 9 Hella Jongerius a 20 9 Van Gogh Museum 0,7% Afrika A le Ballet al niet het smeermiddel geweest schap van de Architectuur Biënnale in Ve- The�John�F.�Kennedy 47 KCOHans van Manen 47 RijksmuseumJaap van Zweden 10 Iris van Herpen 10 KCO Pop & Rock bij handelsmissies of staatsbezoeken? netië, dit keer heeft het ongekende suc- Center�for�the�Performing 8 André Rieu 58 IrmaTiësto Boom Erfgoed 115 DickIvo van Bruna Hove 11 Hans van Manen Finland cesjaar van Van Hove en Toneelgroep Arts�in�Washington 9 Van Gogh Museum 9 Hella Jongerius 22 André Rieu 126 MarleneTiësto Dumas 6 Anton Corbijn Literatuur Amsterdam de doorslag gegeven. 10 Iris van Herpen 12 André Rieu 10 KCO Noorwegen Met de NRC Cultuur Top 100 probeert de- 2015 was het jaar dat Van Hove een in- 137 CariceHans van van Manen Houten 137 JohanJaap van Simons Zweden 17 Fotografie ze krant sinds vorig jaar de internationale ternationale ster werd. „Ik weet niet hoe- 11 Dick Bruna 11 Hans van Manen 148 JohanAndré SimonsRieu 148 VanTiësto Gogh Museum reikwijdte van Nederlandse kunst en cul- veel regisseurs in een jaar tijd drie pro- 12 Marlene Dumas 12 André Rieu 159 HellaVan Gogh Jongerius Museum 159 IrisHella van Jongerius Herpen Theater tuur te inventariseren. Dat André Rieu de ducties op Broadway hebben”, vraagt ju- 13 Carice van Houten 4 10 Iris van Herpen 1013 KCOJohan Simons 16 Lotte de Beer Beeldende 16 Daan Roosegaarde V Dance wereld laat walsen en dat Irma Boom, rylid Ruth Mackenzie, de directeur van 14 Johan Simons 14 Van Gogh Museum Marlene Dumas en Jaap van Zweden in- het Holland Festival, zich af, „maar ik 11 Dick Bruna 11 Hans van Manen e 1517 HellaAfrojack Jongerius 1517 IrisMartin van Garrix Herpen r e 12 Marlene Dumas 12 André Rieu kunst ternationale sterren zijn, zal weinigen weet zeker dat nog nooit een niet-Ameri- Ruth�Mackenzie,�directeur 18 Irma Boom 18 MVRDV n 16 Lotte de Beer i 16 Daan Roosegaarde d zijn ontgaan. Maar wie kan spontaan de kaan daarin is geslaagd.”Ook de andere Holland�Festival 13 Carice van Houten g 1913 RinekeJohan Simons Dijkstra n 19 World Press Photo d Media 17 Afrojack 17 Martin Garrix Design a namen noemen van de 24-jarige celliste juryleden zijn lovend over Van Hove. An- Architectuur 14 Johan Simons 14 Van Gogh Museum K l 20 Hardwell 20 Francine Houben s die de Europese concertzalen verovert of dreas Blühm, de directeur van het Gro- 18 Irma Boom 18 MVRDV o t 15 Hella Jongerius 15 Iris van Herpen n i i u het Bredase dansgezelschap dat afgelo- ninger Museum: „Van Hove is de status 19 Rineke Dijkstra n 19 World Press Photo D 16 Daan Roosegaarde 16 Lotte de Beer k pen jaar in veertien buitenlanden optrad? van ‘ge h e i mt i p’in het buitenland al lang r 20 Hardwell 20 Francine Houben i Muziek Met de jaarlijkse Cultuur Top 100 zet- met glans ontstegen.”En Leon Ramakers, 17 Afrojack 17 Martin Garrix jk ten we de meest succesvolle Nederlandse de oud-directeur van Mojo Concerts: „De De18 jongste:Irma Boom Martin Garrix De18 oudste:MVRDV Dick Bruna 2 cultuurexporteurs op een rij. Die met een wereld ligt aan zijn voeten.” 19 World Press Photo 19 Rineke Dijkstra jury samengestelde ranglijst is een mix De jury heeft dit jaar andere accenten Nicolas�Mansfield, 20 jaar 88 jaar 20 Hardwell Martin Garrix 20 Francine Dick Houben Bruna van autoriteit en invloed, van reputatie gelegd. In de Top 100 staan minder dj’s. directeur�Nederlandse De jongste: Martin Garrix De oudste: Dick Bruna 6 21 Oliver Heldens 87 Bernard Haitink S Re�i�s�o�p�e�ra p en verdiensten, van omzet en geloof- Beeldende kunst en klassieke muziek zijn a André Rieu waardigheid. Na raadpleging van diverse prominenter vertegenwoordigd. Vrou- Jonge�dj2024 jaar Harriet’s�en�oude�componistenMartin Krijgh Garrix 8884 jaarherman de vries n Dick Bruna je 19 31 optredens cultuurfondsen is eerst een kandidaten- wen doen het goed. Helaas kan dat niet 28 83 21 OliverAfrojack Heldens 87 BernardHans van Haitink Manen Ibiza in Duitsland lijst opgesteld met namen van 150 cul- gezegd worden van de minderheden. De De jongste: Martin Garrix De oudste: Dick Bruna W a Oostenrijk 2428 Mea Dols de Jong 8482 Cees Nooteboom est-Europ tuurmakers uit veertien disciplines. Daar- Top 100 is bijna zo blank als het vooroor- Harriet Krijgh herman de vries Ibiza nog altijd populair 5 28 op stonden kunstenaars en gezelschap- logse Nederland. De lijst telt achttien 2028 jaar AfrojackJaccoMartin Gardner Garrix 888377 jaarHansLouis vanAndriessen Manen bij dj’s: 172 optredens Dick Bruna Fr 28 an 53% ë pen die in het buitenland actief zijn, maar nieuwe namen. In discjockeytermen: re- 2128 OliverMeaHardwell Dols Heldens de Jong 878277 BernardCeesPaul Verhoeven Nooteboom Haitink kr lgi ook musea en evenementen die grote gisseur Paul Verhoeven is dankzij E ll e ‘te - ijk Be 242829 Dotan 847774 Han Bennink hoeveelheden cultuurtoeristen naar Ne- rug van weggeweest’. En Fiona Tan is de Rick�van�der�Ploeg, HarrietJacco Gardner Krijgh hermanLouis Andriessen de vries 3 32 71 7 derland lokken. Op de groslijst stonden hoogste ‘binnenkomer ’. hoogleraar�in�Amsterdam 28 AfrojackHardwellIris van Herpen 8377 HansPaulPiet OudolfVerhoeven van Manen Italië 14 ook een paar namen die we vorig jaar bij Aan de uitverkiezing is een prijs veren�Oxford 282934 71 Geen taalbarrière MeaDotanMichiel Dols Huisman de Jong 8274 CeesHanTon KoopmanBennink Nooteboom Zwitserland de eerste Cultuur Top 100 over het hoofd bonden. Van Hove krijgt een dubbele ad- 2832 JaccoIris van Gardner Herpen 7771NRCLouisPiet 230621 Oudolf Andriessen / EvG / Bron: NRC Veel theatervoorstellingen hadden gezien, zoals filmfestival IDFA . vertentiepagina aangeboden, te besteden in Vlaanderen Van alle kandidaten is uitgezocht wat in aan een maatschappelijk doel naar keuze. 2834 HardwellMichiel Huisman 7771 PaulTon Koopman Verhoeven Vliegende koe het afgelopen jaar hun belangrijkste pres- 29 Dotan 74NRCHan 230621 Bennink / EvG / Bron: NRC De Stilte danst ‘Vliegende koe’ 27 keer taties waren: hoe vaak ze in het buiten- Met�dank�aan�documentalist�Marianne�Ver- 32 Iris van Herpen 71 land hebben opgetreden of geëxposeerd, maak�en�DutchCulture voor�de�gegevens�uit Piet Oudolf hoeveel bezoekers ze trokken, hoe vaak Buitengaats,�de�databank�met�gegevens 34 Michiel Huisman 71 Ton Koopman zij in buitenlandse media figureerden, over�de�Nederlandse�culturele�activiteiten�in Leon�Ramakers,�oud-direc- NRC 230621 / EvG / Bron: NRC NRC 230621 / EvG / Bron: Buitengaats van DutchCulture, zie: dutchculture.nl welke prijzen of onderscheidingen ze kre- het�buitenland. teur�Mojo�Concerts N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT C4Cultuur Top 100 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C5

Ivo�van�Hove(�H�e�i�s�t-�o�p�-�d�e�n�-�B�e�rgderland�als�directeur�van�het gies�bij�onder�andere�Deutsches Londen.�In�2015�en�2016�won�Van Interview Ivo van Hove 1958)�begon�in�1981�als�toneelre- Zuidelijk�Toneel�in�Eindhoven. Schauspielhaus,�de�New�York Hove�twee�Olivier�Awardsin�En- gisseur�met�eigen�producties. In�2001�werd�hij�directeur�van Theatre�Workgroup,�de�Vlaamse geland, twee�Tony’s in�de�VS�en Voor Ivo van Hove, directeur van Toneelgroep Daarna�was�hij�artistiek�leider�van Toneelgroep�Amsterdam.�Van Opera�en�Teatro�Real�in�Madrid. twee Grand�Prix�de�la�Critique- AKT,�Akt-Vertikaal�en�De�Tijd. 1988�tot�2004�leidde�hij�het In�2014�maakte�hij�met�A�View�from een�reeks�van�de�meest�gerenom- Amsterdam, was 2015 een topjaar. Hij werd gevierd op In�1990�kwam�Van�Hove�naar�Ne- Holland�Festival�.�Hij�deed�gastre- A�Bridge�zijn�debuut�in�West�End�inmeerde�theaterprijzen. West End en bracht drie voorstellingen naar Broadway. „Op cultureel vlak voel ik me een Nederlander.”

Ivo�van�Hove achter�de schermen ‘Ik voelde me veilig bij Bowie’

Kings�of�War

Door�onze�redacteur voor zijn regie van A View from the Bridge „Dat weet ik niet. Ik weet wel dat Neder- debokken worden gecreëerd, gaat ook wat hij bedoelde, it made sense. Maar ik Daan�van�Lent van Arthur Miller op het Londense West land mij toen ik nog heel jong was de kans over het Amerika van nu. Kijk naar de Re- liet het even liggen. Na drie weken kreeg End gevierd werd met twee Olivier heeft gegeven een groot gezelschap te lei- publikeinse verkiezingsstrijd. Mensen be- ik een mailtje: ‘And, what do you think?’ Twee dagen na de uitreiking van de Awards, bracht hij de voorstelling naar den. En ik heb ook nog de kans gekregen talen 170 dollar voor een kaartje. Die zaal Ik wil dat overal Letterlijk zo kort. Ik deinsde even terug, Tony Awards in New York zit Ivo van New York. Daar ontving hij zijn Tony’s om 7 jaar het Holland Festival te leiden. voor duizend mensen zit elke avond vol. ter wereld maar heb een korte mail teruggestuurd Hove in een Parijs’café tegenover voor, als eerste niet-Engelstalige Europe- Daar ben ik heel dankbaar voor. Op cultu- Ik ga tijdens een voorstelling altijd op alle waarom ik vond dat het einde met He roes het Centre Pompidou. Omdat se regisseur. Hij maakte ook Lazar us op reel vlak voel ik me een Nederlander.” balkons kijken; op het derde balkon hin- diepgaand over beter was. Hij ging direct akkoord.” de acteurs van de Comédie- verzoek van zijn idool David Bowie. Hij gen jonge mensen ademloos over de leu- To n e e l g ro e p Française pas om 1 uur ’s regisseerde sterren als Juliette Binoche in Met Toneelgroep Amsterdam heeft u ning om te kijken naar die kleine pop- Krijgt u nu niet veel te veel aanbiedingen A�View�from�the�Bridge middags beginnen met An t i go n e , dat bijna 100.000 bezoekers doelbewust een internationaal beleid petjes beneden. We hebben een diepe A m s te rd a m om nog bij Toneelgroep Amsterdam te repeteren, heeft hij bij trok in acht landen, en Ben Whishaw en uitgestippeld. Heeft u ooit gedacht dat u snaar geraakt bij het Amerikaanse pu- wo rd t kunnen blijven? een kop koffie en een Saoirse Ronan in The Crucible, zijn twee- zo ver zou komen? b l i e k .” „Iedereen is wakker geschoten, ook de glas water de tijd voor een de regie op Broadway. Toneelgroep Am- „Het is onvoorstelbaar dat we overal ter ge s p ro ke n mensen die een beetje hebben zitten sla- inter view. sterdam, waar hij al vijftien jaar directeur wereld in het Nederlands stukken kun- Is het eng om met al die sterren en top- pen. Maar zorgen zijn niet nodig, nou en „Ik heb me nooit gerealiseerd is, trad op voor zalen wereldwijd met nen spelen die veel langer dan anderhalf producers te werken? of dat ik nog voldoende voor Toneelgroep hoe zeer die Tony’s leven in New voorstellingen van onder andere Kings of uur duren. Het is gegroeid sinds Rome inse „Nee, dat raakt me minimaal. Ik ben al- Amsterdam kan doen. Kijk naar de resul- York. Als je er één hebt ontvangen, war, Maria Stuart en Song from Far Away. T ragedie s in 2008. Zes uur Shakespeare leen met mijn kunst bezig. Saoirse Ronan taten: artistiek, financieel, de publiekscij- krijg je op Broadway eerst live een inter- Bij het praten over zijn successen valt zonder pauze, waarbij je mocht in- en uit- was genomineerd voor een Oscar, maar fers. Het gaat op alle fronten goed. view met CBS, daarna loop je langs een op dat hij steeds over ‘w ij’spreekt. Met lopen wanneer je wilde, je een broodje op had vóór The Crucible nog nooit toneel „Of ik genoeg in Amsterdam ben of paar restaurants en cafés naar het pers- ‘w ij’bedoelt hij zichzelf en zijn levens- het podium kon eten terwijl de acteur gespeeld. Daar heb ik me wel zorgen over niet, dat is aan het gezelschap. Ook bij To- centrum met 150 journalisten. Ieder- partner en scenograaf Jan Versweyveld. naast je zijn teksten uitsprak. Dat is le- gemaakt en dat heb ik ook tegen de pro- neelgroep Amsterdam krijg ik vragen of ik een feliciteert je. Dat gaat de hele „Ik ben Jan en Jan is ik. Ik betrek hem gendarisch geworden, maar werd in Ne- ducent Scott Rudin gezegd. Maar ze bleek toch niet wegga. Zonder knipperen met nacht door als je alle feestjes moet vanaf het begin bij alles. Hij heeft erop derland niet direct goed ontvangen. Er een rasactrice te zijn. Ik heb het voorrecht de ogen kan ik daar elke keer ‘n e e’op ant- aflopen met dat beeldje in je aangedrongen dat we View from the Brid- zijn in recensies rare dingen over geschre- dat ik met de allergrootste acteurs ter we- woorden. Voor mij is Toneelgroep Am- hand, tot aan de kelners bij ge gingen maken, ik zag dat eerst hele- ven, zoals dat ‘het ovationele applaus na reld mag werken. Die willen uitgedaagd sterdam een laboratorium op grote het ontbijt in het hotel de maal niet zitten. Wij ontwikkelen samen afloop waarschijnlijk een zucht van op- wo rd e n . schaal. Met�David�Bowie volgende ochtend. De een oeuvre. Samen voelen wij de missie luchting was dat het voorbij was’. Die „Over Rudin had ik veel verhalen ge- „Ik wil heel graag producties blijven liefde voor theater in dat heel unieke, urgente, persoonlijke to- emotionele ontploffing in de zaal heb ik hoord. Google hem maar [‘The greatest maken met het ensemble van acteurs én New York is ongekend. neel te maken.” ook onthouden, maar heel anders. De ac- asshole in Hollywood’is zijn bijnaam, het ensemble van technici. Allebei zijn Het is een gemeenschap. Versweyveld was ook genomineerd teurs stonden te wenen van emotie. We red.], alle vreselijke verhalen zijn waar. top in de wereld. Zonder pochen durf ik Dat mis ik hier soms.” voor drie Tony’s voor scenografie en hadden een gemeenschapsgevoel ont- Maar ik heb in twee jaar nooit ruzie met te zeggen dat we met Romeinse Tragedies, Lang tijd om te genieten had lichtontwerp, maar kreeg ze niet. „Jan is wikkeld. Dat was uniek. Eerst in Neder- hem gehad. Hij wilde heel graag een be- The Fountainhead en Kings of war vo o r - hij niet. „Ik heb gisteravond het sterk. Maar als je genomineerd bent, dan land en daarna in het buitenland. Het was paalde ster in The Crucible, die heel bestellingen hebben gemaakt die uniek zijn vliegtuig genomen, heb twee uurtjes wil je ook winnen. Van acteurs, hoe sterk een bom die viel. kend is van films en televisie. Ik zag hem in de wereld. Met mensen die de moed in mijn hotel geslapen en ben toen het ze ook zijn, weet ik dat ze zich rot voelen „Daarna is ons vertrouwen enorm ge- niet zitten. Ik heb in een lange mail uitge- hebben gehad dat met mij te doen. We repetitielokaal ingestapt”, vertelt hij. Van als ze de Louis of Theo d’Or niet hebben groeid en hebben we diepe relaties kun- legd op welk moment in het derde bedrijf zijn nog niet uit ontwikkeld.” Hove is in Parijs al drie weken aan het re- ontvangen. Dan doet een klein gesprekje nen opbouwen met de theaters waar we het met deze acteur fout zou gaan. Dat ac- peteren voor Les Damnés met de Comé- of bericht wonderen. Ja, met Jan heb ik er speelden in Parijs, Londen, New York, in cepteerde Rudin. Als ik direct het Is ‘Obse ssion’een nieuwe stap voor To- die-Française, het oudste en meest ook over gepraat. Ik heb hem de volgende steden over de hele wereld.” machtsspel zou zijn aangegaan, dan had neelgroep Amsterdam, nu u de Neder- prestigieuze Franse gezelschap, dag een knuffel gegeven, en een dag later ik dat verloren.” landse acteurs met een ster als Jude Law voor de openingsvoorstelling nog één en de volgende dag weer één.” Waar komt dat succes op Broadway van- laat werken? van het Festival van Avig- De Amsterdam Prijs vindt hij daarom d a a n? En met Bowie, uw idool? „Bij Antigone had ik het ook al gewild, non. „Er staat veel op het de mooiste prijs die hij vorig jaar heeft „Niemand had twee jaar geleden gedacht „Ik had geen tekst van hem gekregen, hij maar het kwam niet uit in de planning. Les�Damnés spel. De Comédie-Fran- ontvangen, die ontvingen ze als duo. „D at dat zo veel mensen zouden komen kijken wilde het zelf voorlezen. Dat is het meest Dat vond ik heel spijtig. Ik probeer mijn çaise heeft 25 jaar niet was een teken dat Amsterdam begrijpt naar een productie zonder sterren. Al in angstige moment van de afgelopen jaren internationale contacten ten goede te la- op het festival gespeeld. dat wij het allemaal samen doen. Dat Londen noemde ze A View from the Brid- geweest. Ik wist dat hij aan het eind zou ten komen aan Toneelgroep Amsterdam. Alle voorstellingen zijn uit- moet niemand vergeten.” ge een ‘gamechanger ’. Het blijkt dus te vragen wat ik ervan vond. Dat deed hij in- Zonder mij komt Jude Law nooit in Am- verkocht. Dat is 2.000 man Ook het ereburgerschap van zijn ge- kunnen, hoe Jan en ik werken. De pro- derdaad. Ik zei direct dat het aanvoelde sterdam spelen. Dat samengaan met En- per avond. We komen met een boortedorp Kwaadmechelen heeft hem ductie is de ster. Zo hebben we bij Toneel- als De Schreeuw van Edvard Munch. Dat gelstalige casts, dat is een gebied dat we heel conceptuele voorstelling. Het veel gedaan. „In dat heel kleine dorpje, groep Amsterdam ook altijd gewerkt. Het die existentiële kreet helemaal in het verder zullen uitdiepen. is de eerste keer dat de Comédie- waar ik vroeger nobody was, kwamen de gaat niet om Halina, het gaat om de pro- hoofd van één personage zit. ‘Exac tly ’, „Ik wil dat er overal ter wereld diep- Française werkt op basis van een film- Vlaamse cultuurminister, de verantwoor- ductie. Acteurs schitteren, maar binnen zei Bowie. gaand over Toneelgroep Amsterdam script –van Visconti. Dan kan ik alle To- delijke van de provincie en de burge- de vertelling. „Ik voelde me veilig bij hem en ik denk wordt gesproken. Nu we goed aanwezig ny ’s gewonnen hebben, maar daar win ik meester spreken. Ik heb nog gevraagd of „Met The Crucible voelde ik dat we echt dat hij zich veilig voelde bij mij. Hij wilde zijn in Europa en Amerika willen we Azië op dit moment niets mee. ‘Tony is dead’, ik naast de koning mocht hangen, maar bewezen hebben dat het theater het en- op een gegeven moment een heel ander en Zuid-Amerika verder exploreren. Dat heb ik gisteren tegen de acteurs gezegd.” dat vonden ze toch te ver gaan.” tertainment lang voorbij is. The Crucible einde. Hij stelde een song voor van het hebben we ons acht jaar geleden al voor- Dit is nu het leven van Ivo van Hove. De is een discussiestuk met achttien perso- enige album van hem dat ik nooit heb ge- genomen. Nu lukt het aardig, dat komt internationale hoogtepunten rijgen zich Had u dit internationale succes ook kun- nages. Het speelt in een kleine puriteinse kocht. Dat zei ik eerlijk. Hij zei direct de omdat we zorgvuldig relaties opbouwen. S�JAN�VERSWEYVELD ’

zo snel aaneen, dat hij nauwelijks tijd nen bereiken als u in Vlaanderen was gemeenschap in de zeventiende eeuw. cd te zullen sturen. Daarna stuurde hij KAROLY�EFFENBERGER�VIA�HOLLANDSE�HOOGTE Dat lukt alleen als je niet alleen met je ei-

FOTO� heeft erbij stil te staan. Nadat hij in 2015 gebleve n? Maar de manier waarop in dat dorpje zon- nog een tekst erover. Ik snapte precies gen roem bezig bent.” A�d�ve�r�t�e�n�t�i�e N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT C6Cultuur Top 100 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C7

Anton Corbijn geeft de sterren hun onschuld terug –dat maakt zijn beelden zo ontroerend Neue�Zürcher�Zeitung,�24�dec.�2015 NRC TOP 100 IN JULI ONDER MEER za 02/07 20.00 uur vanaf € 25

Cultuurmaker s T�H�E�AT�E�R naar�de�Rembrandt-tentoonstelling�kijken. Ivo van Hove (5) Het�museum�bleek�ook�in�2015�een�mag- 1 zo 03/07 20.00 uur vanaf € 25 Dit zijn de honderd belangrijkste Nederlandse neet�voor�buitenlandse�bezoekers:�opnieuw Kon�Ivo�van�Hove�(57)�internationaal�nóg�ge- verwelkomde�het�Rijks�1�miljoen�internatio- kunstenaars en culturele instellingen. Wat waren wilder�worden?�Ja,�dat�kon.�We�noemden nale�gasten.�In�mei�ontving�het�Rijks�de�Eu- 2014�in�de�vorige�ranglijst�zijn�‘springplank- ropean�Museum�of�the�Year�Award.�„Dit�is in 2015 hun grootste successen in het buitenland? jaar’,�want�in�2015�volgden�de�echt�grote een�geweldig�museum,�in�de�bloei�van�zijn hoogten.�In�één�jaar�werkte�hij�met�Juliette leven,�dat�een�rijke�ervaring�biedt�aan�het En waardoor vallen zij op? Binoche�én�David�Bowie.�De�verzamelde publiek”,�aldus�het�juryrapport. wereldpers�verdrong�zich�(vergeefs!)�voor ma 04/07 20.00 uur vanaf € 25 een�plek�in�het�ridicuul�bescheiden�New York�Theatre�Workshop�(100�stoelen)�voor DESIGN 11 La�za�r�u�s�,�waarin�Ivo�van�Hove�en�artistiek 5 Irma Boom (18) compagnon�Jan�Versweyveld�in�een�strak Zie�groot�kader gecomponeerd�Gesamtkunstwerk�Bowies universum�tot�leven�brachten.�Kort�voor�La�- za�r�u�s�was�er�al�een�daverend�Broadway-de- FILM�&�FOTOGRAFIE buut,�met�wonderproductie�A�View�From�the 6 Anton Corbijn (3) di 05/07 19.30 uur vanaf € 25 Bridge,�die�even�later�ook�weer,�nu�met�een Grote�stijgers Franse�cast,�naar�Parijs�werd�geëxporteerd. Op�DJ�Tiësto�na�is�er�geen�Nederlandse�cul- Grote�dalers De�lijst�nominaties�en�prijzen�groeide�in tuurmaker�over�wie�in�het�buitenland�meer 2015�van�imposant�tot�duizelingwekkend. geschreven�wordt�dan�fotograaf,�filmregis- En�dit�jaar�houdt�de�piek�nog�even�aan:�eenseur�en�grafisch�ontwerper�Anton�Corbijn tweede�Broadway-regie,�twee�Tony�Awards, (61).�2015�was�voor�Corbijn�opnieuw�een de�opening�van�het�Festival�d’Avignon�en zeer�productief�jaar.�Naast�tal�van�nieuwe�fo- een�aangekondigde�samenwerking�met�Ju- t�o’s,�albumhoezen,�een�spannende�com- vr 08/07 20.00 uur vanaf € 25 de�Law�in�2017,�dat�is�tot�nu�toe�de�score.mercial�voor�Dior�etcetera,�verschenen�twee grote�fotoboeken�en�kwam�de�speelfilm�Life uit,�over�fotograaf�Dennis�Stock�en�filmster A�RC�H�I�T�ECT�U�U�R James�Dean.�Oja,�ter�gelegenheid�van�zijn 2 Rem Koolhaas/OMA (1) zestigste�verjaardag�stelde�Corbijn�in�het Haags�Gemeentemuseum�en�het�Fotomu- Door�zijn�boek�Delirious�New�York(1978�) seum�een�overzichtstentoonstelling�samen werd�Rem�Koolhaas�(71)�al�een�bekende�ar- die�217.500�bezoekers�trok.�De�jarige�trak- DA�N�S za 09/07 20.00 uur vanaf € 25

chitect�nog�voordat�het�mede�door�hem�op- teerde�bij�de�opening�op�een�miniconcert gerichte�Office�for�Metropolitan�Architectu- van�de�Australische�singer-songwriter�Nick re�(OMA)�aan�bouwen�toekwam.�Het�succesCave�. Hans van Manen 5 van�zijn�boek�bracht�OMA�in�een�lastig�par- ket,�vertelde�Koolhaas�vorig�jaar�aan�deze ij is 83 jaar en nog alomtegenwoordig. Het Mariinsky Ballet krant.�Door�de�opdrachten�die�Delirious�New K�L�A�SS�I�E�K werd vorig jaar zelfs met een Van Manenprogramma nog ge- Yo�r�k�opleverde,�werd�OMA�in�het�diepe�ge- Jaap van Zweden (32) nomineerd voor een belangrijke Russische dansprijs. Solisten 7 zo 10/07 20.00 uur vanaf € 28 gooid:�„Het�was�verdrinken�of�zwemmen.�Ik als Igone de Jongh en Marijn Rademaker en ex-solisten van denk�dat�je�nu�wel�kunt�zeggen�dat�we�heb- Leonard�‘Le�n�ny�’Bernstein�liet�hem�ooit�even Het Nationale Ballet vlogen in 2015 de wereld rond om zijn ben�gezwommen.”En�inderdaad:�OMA�is het�Concertgebouworkest�dirigeren�om�de PasH de deux uit te voeren. En naast het NDT dat met zijn Kleines Requiem uitgegroeid�tot�een�internationale�onderne- akoestiek�te�testen.�Nu�treedt�Jaap�van�Zwe- door het buitenland toerde, namen ook gezelschappen als het Boston Bal- ming�met�vestigingen�in�Rotterdam,�New den�(55)�in�Bernsteins�voetsporen:�per�2018 let, Staatsballett Wien en het Zurich Ballett verschillende van de choreo- York,�Beijing,�Hongkong,�Doha�en�Dubai. staat�hij�aan�het�hoofd�van�de�New�York�Phil- grafieën van ‘de Mondriaan van de dans’op het repertoire. Opvallendste�gebouw�van�OMA�in�Neder- harmonic.�Ondertussen�leidde�de�onver- Trots is de zoon van een Duitse dienstbode zeker op de aanhoudende in- land�was�in�2015�het�Timmerhuis�in�Rotter- moeibare�orkestdompteur�in�2015�onder�an- ternationale erkenning van zijn werk, maar hij laat zich niet zomaar lau- do 14/07 20.00 uur vanaf € 25 dam,�een�glazen�‘p�i�xe�l�b�e�rg�’tegenover�het dere�zijn�huidige�orkesten�in�Dallas�en�Hong- weren. De Turkse Staatsopera en -Ballet wilden hem eren als ‘c h o re o g r a a f Stadhuis.�In�Milaan�ging�de�Fondazione�Pra- kong;�alleen�al�het�tijdverschil�van�veertien van de eeuw’, maar Van Manen bedankte voor de eer. Hij wil de prijs niet da�open,�een�oud�fabriekscomplex�dat uur�rechtvaardigt�een�plaats�in�de�top�100. accepteren „zolang in Turkije kranten monddood worden gemaakt en

ILLUSTRATIE'S�ANNE�VAN�WIEREN OMA�verbouwde�tot�het�kunst-�en�cultuur- journalisten die hun beroep uitoefenen in de gevangenis terechtkomen”. centrum�van�het�modebedrijf�Prada. Het was geen primeur voor Van Manen, in het verleden weigerde de Com- DA�N�C�E mandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw ook al de Grote Oosten- DESIGN 8 T i ë st o (6 ) rijkse Staatsprijs en een Griekse prijs om politieke redenen. BEELDENDE�KUNST zo 17/07 20.00 uur vanaf € 25 3 Marlene Dumas (12) Thijs�‘T�i�ë�s�t�o’Verwest�(46)�mag�intussen�een Michelle David, Amerikaanse zangeres: „Leeftijd is echt alleen maar een Irma Boom van�de�oudsten�in�het�dancecircuit�zijn,�zijn getal. Hoe Van Manen moderne dans en klassiek ballet laat samensmelten Haar�grote�overzichtstentoonstelling�The populariteit�is�onverminderd�groot.�Sinds is een bewijs dat twee verschillende werelden harmonieus hetzelfde en en door Irma Boom (55) ontworpen boek ontstijgt het niveau Image�as�Burden,�die�in�2014�in�het�Stedelijk2002�staat�Tiësto�in�de�top�5�van�de�DJ�Mag toch verschillend kunnen zijn. Een concept waar we allemaal naar zouden van informatiedrager. Dat stelde de jury van de Johannes Ver- Museum�te�zien�was,�reisde�in�2015�door Top�100.�Of�het�’t�megaspektakel�Ultra�Mia- kunnen leven.” meer Prijs, de staatsprijs die Boom twee jaar geleden als eerste naar�Tate�Modern�in�Londen�en�de�Fondati- mi�betreft�of�zijn�vaste�avond�in�de�Hakkasan grafisch ontwerper kreeg. Ook internationaal wordt zij erkend on�Beyeler�in�Basel.�In�totaal�brachten�bijnaNightclub�in�Las�Vegas,�deze�blikvangende, als een belangrijk vernieuwer die met haar experimenten van een�half�miljoen�mensen�een�bezoek�aan�diemerken�als�Guess�en�frisdrank�7Up�aantrek- di 19/07 20.00 uur vanaf € 28 grafischeE ontwerpen kleinere of grotere kunstobjecten weet te maken. expositie.�Op�de�Biënnale�van�Venetië�was kende�dancevertegenwoordiger�blijft�zeer Lang is haar lijst met boeken en tentoonstellingen van het afgelopen jaar, Dumas�(62)�geselecteerd�voor�de�hoofdten- actief.�Tiësto�is�ook�een�mentor�die�jong�ta- gerealiseerd in tien verschillende landen. toonstelling�in�de�Giardini,�waar�ze�een�zaallent�als�Martin�Garrix�in�het�zadel�helpt.�Zijn In november werd haar grootste ontwerp ooit onthuld: een ruim honderd vulde�met�kleine�portretten�van�schedels. verhuizing�naar�New�York�(2014)�inspireerde vorig�jaar�samen�met�essayiste�Louise lijk�Concertgebouworkest�nog�steeds�van meter lang tegeltableau voor de fiets- en voetgangerstunnel onder het Am- Haar�bijdrage�aan�deze�nogal�sombere�ex- hem�dit�jaar�tot�Clublife,�Vol.4�-�New�York�City. Schouwenburg�een�manifest�waarin�ze�zich aan�het�bijkomen.�Toenmalig�chef�Jansons sterdam Centraal Station. Boom baseerde haar Delfts blauwe tegelkunst- positie�van�Okwui�Enwezor�werd�in�de�inter- richtte�tegen�de�vele�onzinproducten�en zag�er�een�reden�in�om�het�stokje�door�te�ge- werk op een tableau uit 1700 van de Rotterdamse plateelschilder Cornelis nationale�pers�vaak�als�hoogtepunt�ge- commerciële�hypes�op�de�beurs.�In�oktoberven.�2015�was�een�‘g�e�w�o�o�n’intensief�reisjaar Bouwmeester. Daarop was het oorlogsschip De Rotterdam te zien dat noemd. DESIGN presenteerde�KLM�haar�cabine-interieur�van met�tournees�naar�Azië�en�de�prestigieuze woeste golven trotseert. Maar een 010-schip in een 020-tunneltje? Twee 9 Hella Jongerius (15) de�Dreamliner-toestellen,�wat�budget�be- Europese�podia.�Ademhalen�voor�‘RC�O historici ontdekten dat Boom het Rotterdamse stadswapen op De Rotter- treft�de�grootste�opdracht�uit�haar�loopbaan.meets�Europe’?�Alle�28�lidstaten�van�de�EU BESTEL NU KAARTEN dam had vervangen door drie Amsterdamse kruizen. „Kunstzinnige vrij- MUSEUM Volgens�het�Britse�magazine�Wa�l�l�p�a�p�e�r�*�is zullen�straks�worden�bezocht,�al�is�de�uitsme- h e i d”, reageerde Boom desgevraagd. 4 Rijksmuseum (2) Hella�Jongerius�(53)�na�Apple-ontwerper�Jo- ring�over�drie�seizoenen�comfortabel. nathan�Ive�en�Marc�Newson�de�meest�in- K�L�A�SS�I�E�K Aaron Betsky, decaan van de Frank Lloyd Wright School of Architecture De�blockbuster�Late�Rembrandt,�een�sa- vloedrijke�ontwerper�in�de�wereld.�Dat�werd 10 Ko n i n k l i j k in Scottsdale: „Irma Booms bijdrage aan de grafische vormgeving gaat ver menwerking�met�de�National�Gallery�in�Lon- ze�niet�door�zoveel�mogelijk�opdrachten�aan Concertgebouworkest ( 2 0) DA�N�S voorbij de boekvormgeving.” den,�was�zo�succesvol�dat�het�Rijksmuseumte�nemen,�maar�juist�door�heel�selectief�te 11 Hans van Manen (7) de�deuren�ook�in�de�avonden�moest�open- zijn.�En�kritisch:�tijdens�de�Salone,�de�Mila- Alle�continenten�behalve�Antarctica�aan- Zie�groot�kader zetten.�In�totaal�kwamen�520.698�bezoekersnese�designbeurs,�publiceerde�Jongerius doen�in�jubileumjaar�2013,�daar�is�het�Konink- N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT nrc art C8Cultuur Top 100 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C9

Zoals het complex in Milaan Marlene Dumas is het bewijst, vormen Koolhaas en Prada bewijs dat de schilderkunst een hemels ontwerpkoppel nog lang niet dood is NRC TOP 100 Architectural�Digest,�september�2015 The�Economist,�7�febr.�2015 FENIXLOODS II, ROTTERDAM 23 APRIL–10 JULY 2016 www.IABR.NL

K�L�A�SS�I�E�K fans�onder�zijn�raam.�Garrix�is�dé�dj-ster�van A�RC�H�I�T�ECT�U�U�R golvend�dak�als�tribune.�In�Shanghai�werd Ruhrtriennale�bouwde�hij�een�compleet�fes- 12 André Rieu (8) dit�moment,�die�derde�staat�in�de�populari- 18 MVRDV (27 ) een�gebouw�voltooid,�waarvan�de�vorm�is tivaldorp,�zijn�grootste�kunstwerk�tot�nu�toe. teitspoll�van�de�DJ�Mag�Top�100.�En�dat�is geïnspireerd�op�een�bloem. Als�je�meer�concertkaartjes�verkoopt�dan aan�zijn�miljoenen�volgers�op�de�sociale�me- Het�Rotterdamse�architectenbureau Beyoncé,�dan�ben�je�toch�wel�een�echte dia�accounts�te�zien. MVRDV,�waarvan�de�letters�staan�voor�Winy DA�N�C�E ster.�Walskoning�en�handelaar�in�klassiek- Maar�wat�wil�je�als�je�regelmatig�kiekjes�metMaas�(58),�Jacob�van�Rijs�(51)�en�Nathalie FOTO�G�R�A�F�I�E 24 Hardwell ( 2 0) light-spektakel�André�Rieu�(66)�tourde�in je�nieuwe�beste�vriend�Justin�Bieber de�Vries�(51),�maakte�in�1997�een�vliegende 19 Rineke Dijkstra (22) 2015�van�Duitsland�tot�Zuid-Amerika�en�Chi- plaatst?�Maar�ook,�hoe�130.000�mensen start�met�de�Villa�VPRO�in�Hilversum.�Met House-�en�electro-dj�Hardwell�kan�in�zijn na.�Met�103�concerten�zette�hij�43�miljoen stonden�voor�zijn�podium�op�het�Sziget-fes- zijn�omklappende�én�hellende�vloeren�van Voor�fotograaf�en�videokunstenaar�Rineke muziek�de�energie�met�melodieuze�synthe- dollar�om.�Kitsch?�Kun�je�vinden.�Maar�met tival�in�Boedapest.�Dat�is�groots.�De�protegébeton�werd�het�gebouw�in�architectenkrin- Dijkstra�(57)�blijven�de�tentoonstellingen sizers�en�slim�geplaatste�‘s�t�o�p�s’o�pvo�e�re�n zijn�koninklijk�uitgedoste�Johann�Strauss van�dj�Tiësto�bracht�zijn�dance�op�meer�dangen�wereldberoemd.�Ook�in�2015�werd�weer zich�aaneenrijgen.�In�2015�had�ze�solo-ex- naar�euforische�uitspattingen.�In�de�dit�jaar Orkest�bezorgde�Rieu�wederom�miljoenen negentig�buitenlandse�shows,�voornamelijk een�aantal�‘i�co�n�i�s�c�h�e’gebouwen�opgele- posities�in�Bilbao,�Brussel,�New�York�en�Pa- verschenen�documentaire�Living�the�Dream 29 bezoekers�de�avond�van�hun�leven. in�Europa. verd.�Zoals�Couch,�het�clubgebouw�van�een rijs�en�vele�groepshows.�Alleen�haar�ten- zien�we�de�28-jarige�Robbert�van�de�Corput Amsterdamse�tennisvereniging�met�een toonstelling�The�Krazyhousein�het�Guggen- uit�Breda�binnen�drie�jaar�op�alle�megafees- heim�in�Bilbao�trok�al�186.847�bezoekers. ten�draaien�waar�hij�van�droomde:�Ultra�Mia- T�H�E�AT�E�R Een�jaar�geleden�was�Dijkstra�even�in�het mi,�EDC�in�Las�Vegas,�TomorrowWorld�in 13 Johan Simons ( 14 ) nieuws�omdat�van�haar�staatsieportret�van Georgia.�2015�was�weer�een�jaar�vol�hoog- koning�Willem-Alexander�pas�21�exempla- tepunten�met�zijn�album�United�We�Are,�een Johan�Simons�(69)�blijft�vriend�en�vijand�ver- ren�waren�verkocht.�Inmiddels�zijn�dat�er�55.wereldtournee�die�aftrapte�in�de�Ziggo�Do- bazen.�Intendant�van�drie�of�vier�clubs? me,�vijf�awards�bij�de�International�Dance Geen�probleem!�Hij�had�al�NTGent�en�Ruhr- Music�Awards�(IDMAs)�en�een�hittrack�met triennale,�en�nam�Theater�Rotterdam�als A�RC�H�I�T�ECT�U�U�R Armin�van�Buuren:�‘Off�the�Hook’. WWW.MONDRIAANHUIS.NL parttime�‘artistiek�leider’erbij,�vooruit.�Daar 20 Francine Houben/Mecanoo (8 6 ) voegt�hij�in�2018�zonder�blozen�nog�Schau- spielhaus�Bochum�aan�toe.�Reiken�de�bo- Francine�Houben�(61)�bestiert�als�enige�van A�RC�H�I�T�ECT�U�U�R men�toch�niet�tot�de�hemel?�Theater�Rotter- de�vijf�oprichters�nog�altijd�het�uit�1984 25 Piet Oudolf (24) dam�krijgt�minder�geld�dan�gehoopt.�Maar stammende�Mecanoo.�Bekend�werd�het�bu- Simons�stijgt�van�14�naar�13.�Zijn�eerste reau�door�stadsvernieuwing�in�verschillen- Lange�tijd�was�de�landschapsarchitect�Piet Ruhrtriennale�was�alvast�een�succes.�Nog de�steden.�In�2015�werd�het�oeuvre�van Oudolf�(71)�bekender�in�de�Verenigde�Sta- twee�te�gaan. Francine�Houben�bekroond�met�de�Prins ten,�Groot-Brittannië�en�andere�buitenlan- Bernhard�Cultuurfondsprijs.�Ook�werd�ze den�dan�in�Nederland.�Weliswaar�had�hij�in aangesteld�als�de�architect�van�de�verbou- zijn�woonplaats�Hummelo�sinds�1982�een MUSEUM wing�van�de�monumentale�Public�Library�inkwekerij�van�toen�ongebruikelijke�tuinplan- 14 Van Gogh Museum (9) New�York.�Het�Hilton�Hotel�met�opvallende ten,�maar�zijn�eerste�grote�opdrachten�kreeg BEELDENDE�KUNST 16 pixelgevels�op�Schiphol�was�een�van�Meca- hij�in�het�buitenland.�The�High�Line�in�New Het�Van�Gogh�Museum�blijft�populair�onder noos�gebouwen�die�vorig�jaar�werden�op- York,�een�tot�park�verbouwd�stadsspoor�op toeristen.�Het�museum�trok�in�2015�ruim�1,9 g�e�l�e�ve�rd�. Manhattan�dat�steeds�verder�wordt�uitge- Fiona Tan miljoen�bezoekers,�300.000�meer�dan�het breid,�is�een�van�Oudolfs�bekendste�ontwer- jaar�ervoor.�Ruim�80�procent�daarvan�kwam pen.�In�2015�publiceerde�Oudolf�met�Noel oogste nieuwkomer in de lijst is de in Indonesië geboren kun- uit�het�buitenland.�De�blockbuster�Munch: FOTO�G�R�A�F�I�E Kingsbury�het�boek�Hummelo:�A�Journey stenaar Fiona Tan (49), maker van films waarin de koloniale Van�Gogh,�waar�het�werk�van�Vincent�van 21 Erwin Olaf (4 0) Through�a�Plantsman's�Life. geschiedenis vaak een belangrijke rol speelt. In 2015 opende Gogh�zij�aan�zij�hing�met�dat�van�zijn�Noorse haar tentoonstelling Geography of Time in het National Muse- tegenhanger�Edvard�Munch,�kreeg�lovende Liefst�negen�solotentoonstellingen�had�Er- um of Contemporary Art in Oslo die tot 2017 zal reizen langs 5-sterrenrecensies.�„Een�feest�voor�het win�Olaf�(57)�vorig�jaar,�van�het�Argentijnse FILM/TELEVISIE Luxemburg,H Frankfurt en Tel Aviv. Ook had ze soloshows in de Londense oog”,�schreef�de�Volkskrant.NRC�Handels- Rosario�tot�in�Tokio.�Uit�woede�over�de�terro- 26 Carice van Houten (13) Frith Gallery en het Baltic Center for Contemporay Art, waar ze haar video- blad�sprak�van�een�„meesterlijke�tentoon- ristische�aanslag�op�de�redactie�van�Charlie werk D epot toonde, over een walvis op sterk water die in de jaren vijftig stelling”. Hebdo maakte�hij�twee�gemuilkorfde�zelfpor- Als�vuurheks�Melisandre�werd�Carice�van door heel Engeland reisde in een enorme truck. De internationale pers, tretten.�Ook�opvallend:�Olaf�toont�zich�steedsHouten�(39)�in�2015�een�mondiaal�cultfiguur. waaronder The Guardian, The Independent en Artfor um, schreef er gretig veelzijdiger.�Ontwierp�hij�twee�jaar�geleden Het�vijfde�seizoen�van�HBO’s�hitserie�Game�of over. Tussen de bedrijven door draaide Tan in 2015 ook nog haar eerste MODE de�euromunten�met�het�hoofd�van�koning Thrones�won�een�recordaantal�van�twaalf�Em- speelfilm Histor y’s Future die begin dit jaar op het Filmfestival in Rotter- 15 Iris van Herpen ( 1 0) Willem-Alexander,�recentelijk�verzorgde�hij my�’s,�niet�in�het�minst�door�Melisandres�wan- dam in première ging. voor�het�Rijksmuseum�de�(bejubelde)�vorm- gedrag;�de�‘cliffhanger’naar�seizoen�6�draai- Iris�van�Herpen�(32)�staat�al�jaren�bekend�als geving�van�de�modetentoonstelling�Ca�t�w�a�l�k�. de�eveneens�om�haar.�Van�Houten�pendelt Saskia Bos, decaan van de School of Art van Cooper Union in New York: een�van�de�grote�modevernieuwers:�met In�zijn�Berlijnse�galerie�presenteerde�hij�on- tussen�Nederlandse�filmtop�en�Hollywoods „Ik zag haar History of the Future net in het Museum of the Moving Image haar�experimentele,�technologische�materi- langs�ook�grote�houten�beelden. subtop:�nu�als�Leni�Riefenstahl�in�de�Jesse in New York. Een bijzondere film.” aalgebruik�loopt�Van�Herpen�–in�2010�de Owens-biopic�Ra�ce�,�in�horrorfilm�I�n�ca�r�n�a�t�e eerste�ontwerper�die�een�3D-geprint�kle- en�in�Martin�Koolhovens�western�Brimstone. dingstuk�op�de�catwalk�liet�zien�–ver�op�de K�L�A�SS�I�E�K Laatstekanszwangerschap�van�Brimstone- troepen�vooruit.�In�2015�toonde�ze�twee K�L�A�SS�I�E�K 22 Bernard Haitink (23) tegenspeler�Guy�Pearce�ging�v�i�ra�l�. nieuwe�collecties�tijdens�de�prêt-à-porter- week�in�Parijs.�Met�name�in�de�tweede,�met Bernard�Haitink�(87)�is�een�whisky�die�maar de�collectie�voor�voorjaar�2016,�liet�ze�voor Lotte de Beer blíjft�rijpen.�Dat�weet�de�hele�muziekwereld: DESIGN het�eerst�zeer�draagbare�kleding�zien,�die de�Berliner�Philharmoniker�werd�in�2015�ge- 27 Daan Roosegaarde (16) toch�onmiskenbaar�Van�Herpen�bleef.�Het ie grote vuilnisbelt waarin Hans en Grietje een avondlang trakteerd�op�een�verbluffende�Bruckner,�met Metropolitan�Museum�of�Art�in�New�York rondscharrelden, daarvan was niet iedereen gecharmeerd. het�London�Symphony�Orchestra�vertrok Kunstenaar�en�uitvinder�Daan�Roosegaarde kocht�een�aantal�stukken�van�haar�aan, Maar feit blijft dat operaregisseur Lotte de Beer (34) als een Haitink�naar�Japan.�Wenen�en�Luzern�wer- (36),�het�wonderkind�van�het�Nederlandse waaronder�de�beroemde�3D-geprinte�top�uit van de weinige Nederlanders het grote podium van De Natio- den�wederom�afgevinkt.�De�wereldburger�isdesign,�heeft�een�jaar�met�groeistuipen�ach- Snoop�Dogg�en�Wiz�Khalifa,�nu�is�de�samen- K�L�A�SS�I�E�K 2010. nale Opera mocht vullen, met Hänsel und Gretel van Humper- af�en�toe�nog�in�Nederland,�bij�voorkeur�metter�de�rug.�Opeens�ging�het�niet�over�zijn werking�met�Britse�popster�Rod�Stewart�een30 Louis Andriessen ( 2 8) Ddinck. De Beer koppelt muzikaliteit aan eigenzinnig engagement en een het�Chamber�Orchestra�of�Europe.�Het�KCOlichtgevende�wegen�of�zijn�smogzuigende feit.�Afrojack�bewerkte�niet�alleen�diens�‘Do actuele vormgeving. Het leidde vorig jaar tot het stempel ‘newcomer of verwacht�zijn�terugkeer�in�2017. installaties,�maar�over�zijn�optreden�bij�het you�Think�I’m�Sexy’,�in�een�later�te�verschij- Telg�uit�über-muziekfamilie�wordt�door�The K�L�A�SS�I�E�K the year’, in Londen uitgedeeld door de International Opera Awards. Dat tv-programma�College�Tour.�Toen�presenta- nen�commercial�staan�de�partygangers�ge- Gu�a�rd�i�a�n�tot�‘Eu�ro�p�e’s�greatest�living�com- 16 Lotte de Beer ( 77 ) Nederlandse operazangers en -regisseurs vooral in het buitenland carrière tor�Twan�Huys�hem�confronteerde�met�be- broederlijk�sausjes�te�verkopen.�‘Ziek!’, p�o�s�e�r�s’gerekend.�Terwijl�ze�vooral�in�de�Ver- Zie�groot�kader�pagina�8 dienen te maken, neemt ze ter harte: vorig jaar bracht ze Dvoráks Ru s a lk a BEELDENDE�KUNST schuldigingen�over�het�pronken�met�ander- noemde�de�dj�ondertussen�de�onthulling enigde�Staten�weglopen�met�de�Nederland- in Essen, prestigieuze engagementen bij de Metropolitan Opera, Theater 23 Atelier Van Lieshout (33) mans�veren�reageerde�Roosegaarde�met van�zijn�eigen�wassen�beeld�bij�Madame se�componist�Louis�Andriessen�(77).�Myste- an der Wien en de Bayerische Staatsoper staan in de agenda. Die stijgt nog „Jezus,�wat�zijn�we�aan�het�zeiken”,�om�daar- Tussauds�in�Amsterdam.�Zijn�grootste�hitfeitriën,�zijn�jubileumstuk�voor�het�Concertge- DA�N�C�E wel even door. Atelier�Van�Lieshout,�het�kunstbedrijf�van na�weg�te�lopen. dit�jaar�was�dat�hij�meewerkte�aan�‘Hey�Ma- bouworkest�(twee�uitvoeringen),�ging�víer 17 Martin Garrix (4 3) Joep�van�Lieshout�(52),�opereert�steeds�in- m�a’van�David�Guetta�met�Nicki�Minaj. ke�er�bij�de�Los�Angeles�Philharmonic. Rick van der Ploeg, oud-staatssecretaris voor Cultuur en Media: „L otte ternationaler�en�toonde�zijn�producten�in Ook�in�Los�Angeles:�de�wereldpremière�van Zijn�filmpjes�op�YouTube�krijgen�miljoenen de Beer is meest vernieuwende en aansprekende jonge operamaker.” 2015�op�maar�liefst�23�solo-�en�groepsten- DA�N�C�E opera�Theatre�of�the�World,�in�2016�een views.�Meisjes�vallen�onder�zijn�neus�flauw. toonstellingen,�onder�meer�op�Art�Basel,�de28 Afrojack (17 ) BEELDENDE�KUNST Holland�Festival-blikvanger.�De�prachtpro- En�als�de�20-jarige�Martin�Garrix�iets�te�en- Frieze�in�New�York�en�de�Salone�di�Mobile�in 29 Fiona Tan (-) ductie�van�meesterwerk�De�Materie,�eerder thousiast�online�een�selfie�plaatst�waarop Milaan.�Voor�de�Alte�Nationalgalerie�in�Ber- Werkte�Afrojack�(Nick�van�de�Wall,�28)�eer- Zie�groot�kader te�zien�in�de�Ruhrtriënnale,�bracht�New�York- ook�zijn�hotel�staat,�wachten�tweehonderd lijn�plaatste�hij�een�ruiterstandbeeld,�op�de der�samen�met�onder�anderen�rappers se�triomf. N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT nrc art C10 Cultuur Top 100 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C11

Geef jezelf over aan André Rieu, Jaap van Zweden is op het besefte ik, en hij zal je gelukkig podium een pittige maken. Vaarwel cynisme persoonlijkheid vol energie NRC TOP 100 Melissa�Kite�in�The�Spectator,�27�juni International�New�York�Times,�29�jan.

FILM DESIGN DA�N�S se�locaties.�Amerika�ligt�aan�de�voeten�vanHij�breidde�zijn�werkterrein�uit�van�het�Riet- 31 IDFA (-) 38 Marcel Wanders (52) 43 Het Nationale Ballet (31) de�toonaangevende,�zogenoemde�‘Dutch veldpaviljoen�naar�de�Venetiaanse�lagune, Zie�groot�kader d�a�n�ce’van�Van�Buuren.�Dat�levert�open�deu- waar�hij�een�heel�eiland�tot�kunst�bombar- Veel�vormgevingsliefhebbers�‘love�to�hate’ Vond�in�2015�onderdak�bij�het�agentschap ren�op�voor�samenwerkingen�met�bekende deerde.�2015�bracht�hem�tevens�in�Jakarta, Marcel�Wanders�(52).�De�‘Lady�Gaga�van�de IMG�Artists�om�internationaal�nog�meer�on- artiesten.�Dit�jaar�bracht�Van�Buuren�zijn�zes- waar�hij�een�tentoonstelling�had�in�het�Eras- P�O�P/�J�A�Z�Z d�e�s�i�g�nw�e�re�l�d�’gaat�er�niet�onder�gebukt.�Uitder�de�aandacht�te�komen.�In�eerdere�jaren de�studioalbum�E�m�b�ra�ce�op�zijn�label�Arma- mus�Huis. 32 Metropole Orkest (47 ) zijn�studio�blijft�een�enorme�stroom�van meermaals�uitgeroepen�tot�een�van�de�bes- da.�En�hij�pikte�op�de�International�Dance producten�komen.�In�Zürich�richtte�Wan- te�balletgezelschappen�ter�wereld�trad�het Music�Award�prijzen�voor�beste�trancenum- Hop,�daar�zette�het�Metropole�Orkest�even ders�opnieuw�een�hotel�in.�En�recentelijk gezelschap�in�2015�op�met�Cinderella�van�de mer�(‘Another�you’)�en�beste�trance-dj�mee. MUSEUM een�flink�uitroepteken:�een�Grammy�(Best trok�hij�de�aandacht�met�een�XXL-boek�(à Brit�Christopher�Wheeldon�in�het�Colloseum 50 Stedelijk Museum ( 3 0) contemporary�instrumental)�voor�het�met�de 6.500�euro)�over�de�eregalerij�van�het�Rijks- (3.000�stoelen)�in�Londen�en�in�Hongkong. Amerikaanse�populaire�jazzfunkband museum.�In�zijn�studio�in�Amsterdam�open- De�solisten�zijn�wereldwijd�veelgevraagd.�In BEELDENDE�KUNST Het�Stedelijk�kwam�in�2015�met�een�ge- Snarky�Puppy�opgenomen�album�Sy�l�va�.�Het 31 de�Wanders�ook�een�alleen-op-afspraak- Michaela�DePrince�heeft�HNB�een�juweel 49 herman de vries ( 59 ) waagde�en�revolutionaire�tentoonstelling: met�opheffing�bedreigde�pop-�en�jazzorkest opengalerie�voor�zijn�al�even�dure�desig- die�veel�aandacht�trok�door�haar�recente een�overzicht�van�het�oeuvre�van�Tino�Seh- bewees�maar�weer�hoe�breed�gerenom- nedities. optreden�in�een�muziekvideo�van�Beyoncé. Hij�was�misschien�wel�de�minst�voor�de gal.�Zijn�‘levende�kunstwerken’waren�een meerd�het�is.�Bij�ons�minder�bekend�maar hand�liggende�kandidaat,�maar�de�84-jarigeheel�jaar�lang,�ieder�moment�van�de�dag�te succesvol�in�Canada�was�de�samenwerking herman�de�vries�werd�in�2015�uit�vijf�geno- zien�–een�enorme�logistieke�operatie.�Ver- met�de�Canadese�jazz-zangeres�Emilie�Clai- FOTO�G�R�A�F�I�E K�L�A�SS�I�E�K mineerden�gekozen�om�Nederland�te�verte- der�waren�er�grote�tentoonstellingen�van re�Barlow.�Andere�grote�namen�met�wie�het 39 World Press Photo ( 19 ) 44 Janine Jansen (4 1 ) genwoordigen�op�de�Biënnale�van�Venetië. Matisse,�Ed�Atkins,�Zero�en�Isa�Genzken. orkest�met�name�in�Duitsland�optrad�waren Gregory�Porter,�Ibrahim�Maalouf,�Joshua Organisator�van�’s�werelds�grootste�foto- De�carrière�van�Janine�Jansen�(38)�beleeft Kom hangen bij KAdE Redman�en�Lalah�Hathaway,�onder�meer�op wedstrijd,�in�1955�opgericht�door�de�Neder- een�hoogzomer.�Haar�sensuele�geluid het�Musikfest�in�Bremen.�Een�inmiddels�vas- landse�Vereniging�van�Fotojournalisten.�De straalt�onverminderd�en�verleidt�menig�diri- te�eervolle�prik:�het�Metropole�als�huisorkest tentoonstelling�met�de�winnende�foto’s�was gent.�Dus�werd�Jansen�vorig�jaar�door�de van�de�BBC�Late�Night�Proms. vorig�jaar�wereldwijd�op�96�plekken�te�zienRus�Gergiev�meegenomen�naar�München, T/M 28 AUGUSTUS en�trok�in�totaal�4�miljoen�bezoekers,�een�re- bracht�ze�met�de�Italiaanse�Brit�Pappano cord.�De�winnaar,�de�47-jarige�Australiër een�cd�uit�met�Brahms�en�Bartók,�en�streken BEELDENDE�KUNST Warren�Richardson,�trok�de�aandacht�door haar�vele�internationale�vrienden�traditiege- 33 Mark Manders (4 8) uit�solidariteit�met�de�vluchtelingen�die�hij trouw�neer�in�haar�kamermuziekfestival�in bij�de�Servisch-Hongaarse�grens�fotogra- Utrecht.�Ook�in�2015�zonder�twijfel�Neder- De�effecten�van�zijn�tentoonstelling�op�de feerde,�van�Hongarije�naar�de�prijsuitreikinglands�meest�geroemde�violist. Biënnale�van�Venetië�in�2013�zijn�voor�Mark in�Amsterdam�te�lopen,�een�wandeling�van Manders�(48)�nog�steeds�merkbaar.�De�in- 1.600�kilometer. ternationale�belangstelling�voor�zijn�werk FILM MODE blijft�groot,�met�drie�groepsexposities�in�be- 45 Viktor & Rolf (21) langrijke�internationale�musea:�het�Louvre�in DESIGN Parijs,�S.M.A.K.�in�Gent�en�het�Guggenheim I D FA 40 Joris Laarman (6 4 ) In�2015�namen�Viktor�Horsting�(47)�en�Rolf Museum�in�New�York.�Zijn�New�Yorkse�gale- Snoeren�(46)�een�radicale�beslissing:�in�fe- www.kunsthalkade.nl rie�Tanya�Bonakdar�gaf�hem�in�het�najaar�van et International Documentary Film Festival, elke november De�eerste�overzichtstentoonstelling�van�zijn bruari�maakten�ze�bekend�dat�ze�zouden 2015�een�soloshow,�waar�hij�een�installatie in Amsterdam, is mondiaal toonaangevend. Als grootste pu- futuristische�ontwerpen,�vanaf�november�in stoppen�met�prêt-à-porter�en�accessoires met�nieuwe�keramische�sculpturen�toonde. blieksfestival voor documentaires, met ruim 300 titels en bij- het�Groninger�Museum,�trok�wereldwijd�de voor�vrouwen�en�mannen�en�dat�hun�winkel na 250.000 bezoekers in twaalf dagen, maar ook als aantrek- aandacht�en�zal�binnenkort�onder�meer�in in�Parijs�dicht�zou�gaan.�Sindsdien�beperken kelijke ontmoetingsplek met een robuuste filmmarkt waar Parijs�en�New�York�te�zien�zijn.�Laarman�(36)ze�zich�tot�hun�succesvolle�parfums,�en�hau- 46 DA�N�S Hgeld hongerige filmmakers vindt. Het IDFA tuigt elk jaar toonaangevende trok�ook�internationaal�de�aandacht�met�zijnte�couture.�Met�de�twee�couturecollecties 34 Nederlands Dans Theater (35) internationale filmcompetities op en trekt prominente eregasten: regis- project�voor�een�metalen,�3D-geprinte�brug die�ze�vorig�jaar�lieten�zien�gingen�ze�terug seur Errol Morris vorig jaar, Michael Moore dit jaar. Ook fungeert het festi- over�de�Oudezijds�Achterburgwal�in�Amster- naar�de�experimentele,�surrealistische�koers Eigen�theater�aan�het�Spui�dicht�vanwege val als glorieuze uitstalkast voor Nederlands talent. Binnen de sector staat dam. uit�hun�beginjaren.�Inderdaad,�mode�als nieuwbouw,�dan�fijn�meer�vanuit�de�tijdelijke het IDFA in ieders toptien, en vaak in de topdrie. Directeur van het eerste ku�n�s�t�vo�r�m�. uitvalsbasis�in�Scheveningen�naar�het�bui- uur Ally Derks neemt in 2017 afscheid, bij de dertigste editie van het festi- tenland.�Met�de�primeur�om�anno�2015�als val dat zij groot maakte. K�L�A�SS�I�E�K eerste�moderne�dansgezelschap�in�het 41 Eva-Maria Westbroek (37 ) FILM/TELEVISIE Bolshoj�Theater�in�Moskou�te�staan.�Boven- Andreas Blühm, directeur van het Groninger Museum: „IDFA hoort bij de 46 Michiel Huisman (57 ) dien�keerde�NDT�na�15�jaar�terug�in�Berlijn. dingen die uitgevonden hadden moeten worden als het al niet had bestaan. Ze�is�heel�gewoon�gebleven:�waarschijnlijk Zie�groot�kader NDT�1�en�2�traden�afgelopen�jaar�34�keer�op Telkens weer inspirerend en boeiend. Mijn favoriet is de publieksdag, met zingt�Eva-Maria�Westbroek�(46)�liever�met in�Europa,�de�VS�en�Singapore. tien uur achter elkaar kijken naar vooral de ellende van de wereld.” haar�echtgenoot,�de�tenor�Frank�van�Aken, dan�met�een�arrogante�superster�als�Jonas FILM Kaufmann.�Maar�haar�krachtig�vibrerende 47 Eye (-) FILM stem�is�nu�eenmaal�van�wereldformaat,�en 35 Hoyte van Hoytema (39) vult�met�gemak�de�Metropolitan�Opera�in Het�filmmuseum�Eye�in�Amsterdam�trok�vo- New�York,�zoals�in�2015�bij�Lady�MacBethen rig�jaar�weer�meer�bezoekers:�ruim�700.000. Zijn�eerste�BAFTA-nominatie�heeft�hij�bin- Ta�n�n�h�ä�u�se�r.�Bayreuth�had�het�nakijken,�de In�de�vier�jaar�van�zijn�bestaan�blijkt�het nen,�een�Oscarnominatie�lijkt�een�kwestie rol�van�Isolde�zegde�ze�af:�‘Te�zwaar’. spierwitte�ruimteschip�alles�wat�ervan�werd FILM/TELEVISIE van�tijd.�De�in�Polen�opgeleide�en�in�Zweden gehoopt:�een�baken,�attractie�en�publieks- doorgebroken�cameraman�Hoyte�van�Hoy- magneet�die�Amsterdam�over�het�IJ�trekt. tema�(44)�bevindt�zich�in�de�absolute�we- L�I�T�E�R�AT�U�U�R Eye�trekt�filmliefhebbers�met�een�goede�mix Michiel Huisman reldtop,�ook�door�alleen�topklussen�te�ac- 42 Arnon Grunberg (4 9 ) van�arthouse�en�kwaliteitsfilms,�evenemen- cepteren.�Deze�zomer�is�hij�even�in�Urk,�waar ten�en�festivals�–en�niet�te�vergeten�zijn�vi- u vooral bekend als minnaar van drakenmoeder Daenerys in hij�scènes�voor�oorlogsfilm�Dunkirk va�n minte�îi�ramasese�un�cuvânt,�istorie,�si�ca�în- L�I�T�E�R�AT�U�U�R Hoppla,�wir�sterben!Een�boek�met�een�bete- sueel�vernieuwende�filmexposities.�Maar tv-serie Game of Thrones, maar behalve toyboy in dameswan- Christopher�Nolan�draait,�met�wie�hij�eerder tre�timp�tradusese�deja�acel�cuvânt�în�limba37 Herman Koch (25) re�titel�heeft�Arnon�Grunberg�(45)�waar- wat�Eye�mondiaal�echt�uniek�maakt,�is�min- delhit Wi l d speelde Michiel Huisman (34) in 2015 zijn eerste sf-drama�Interstellar opnam.�Ook�draaide�hij lui�materna,�geschiedenis,�facându-l�pe�data schijnlijk�niet�gepubliceerd.�Het�is�geen�vrijeder�zichtbaar:�de�40.000�films�in�200.000 ‘romantic lead’tegenover Blake Lively in de redelijk succes- de�glossy�Bondfilm�S�p�e�c�t�re�en�Spike�Jonzes sa�sune�mai�putin�primejdios�decât�în�ger- De�schrijver�(62)�die�op�dit�moment�werkt vertaling�van�Fa�n�t�o�o�m�p�i�j�n�of�Blauwe�maan- filmblikken�die�zijn�opgeslagen�–en�deels volle romkom The Age of Adeline. Als creep in de sterke hor- computerromance�Her�in�dof�valiumpastel. mana.’ aan�het�zeer�Nederlandse�Boekenweekge- dagen,�maar�een�Duitse�vertaling�van�een ingevroren�–in�het�nieuwe,�moderne�collec- ror-indieN The Invitation maakte hij indruk. In Hollywood is de hardwer- Net�als�leermeester�Robby�Müller�betrap�je De�kenner�had�het�al�herkend:�de�openings- schenk,�dacht�daarover�na�in�Colombia�en bundel�Grunbergverhalen.�De�New�Yorkse t�i�e�ce�n�t�r�u�m�. kende acteur nu groot in kleine films en klein in grote films. Maar wie weet hem�niet�op�een�handtekening:�stijl�volgt woorden�van�Allerzielen,�oftewel�Ziua�Morti- Australië.�Ook�in�2015�groeide�zijn�buiten- Amsterdammer�blijft�(bijna)�onvermoeibaar hoe groot 2 . 22 wordt, of The American Dream, of loopgravenromance The film.�Anders�dan�Müller�gedijt�hij�prima�in�de lor:�het�in�september�nieuw�uitgekomen landse�catalogus�gestaag�aan,�met�Õht- de�wereld�rondgaan. Ottoman Lieutenant, films met Huisman in hoofdrollen. Hollywoodmachine. deel�in�de�fraai�uniform�uitgegeven�reeks u�sö�ö�k�(Het�dinerin�Estland),�Naapuri�(Ge- ‘Ik�ben�New�York�zo�ontrouw.�Het�doet�me DA�N�C�E Roemeense�uitgaven�van�Cees�Nooteboom achte�heer�M.�in�Finland),�Dom�letni�z�base- echt�pijn’,�schreef�hij�op�zijn�blog,�onderweg48 Armin van Buuren (26) Robert van Leer, directeur van The John F. Kennedy Center for the Perfor- (82).�Ook�de�Zweden,�Italianen,�Spanjaar- nem (Zomerhuis�met�zwembadin�het�Pools) naar�een�festival�in�Praag.�Eenmaal�ter�plaat- ming Arts in Washington: „In een combinatie van Europese charme en L�I�T�E�R�AT�U�U�R den,�Kroaten�en�Duitsers�konden�voor�een en�nog�een�tiental�titels.�Die�worden�gelezen se:�‘Alweer�een�slapeloze�nacht�en�alweer Trance�is�euforie.�Een�viering�zonder�woor- Amerikaans naturalisme acteert Huisman met even veel gemak in het En- 36 Cees Nooteboom (34) nieuwe�Cees�Nooteboom�naar�de�winkel. ook.�Toen�de�site�Bookbrowse�in�de�zomer een�dag�zonder�een�douche�te�nemen.�Nie- den.�Niet�uit�te�leggen�volgens�Armin�van gels als in het Nederlands. Hij is bekend met de vaktaal en normen van het De�Nederlandse�Nobelprijskandidaat�is een�leesclub�over�Summerhouse�with�Swim- mand�heeft�het�geroken,�tenminste�dat Buuren�(39).�Wel�goed�te�voelen.�Met�zijn wereldje maar weet een diepere dimensie toe te voegen.” ‘Abia�la�câteva�secunde�dupa�ce�trecuse�de ove�ra�l�. ming�Poolbegon,�haalde�het�meteen�hon- hoop�ik.’ teams�reist�de�deejay�en�producer�de�wereld librarie�baga�Arthur�Daane�de�seama�ca�în derden�reacties�binnen. rond.�Grote�shows,�radioshows�vanaf�diver- N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT C12 Cultuur Top 100 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C13

Houben zou momenteel wel eens Lazarus is gebracht door Ivo van een van de belangrijkste architecten Hove, de regisseur die ongelofelijk ter wereld kunnen zijn populair is (en terecht) NRC TOP 100 The�Boston�Globe,�2�jan.�2015 New�York�Times,�7�dec.�2015

Desalniettemin�trok�het�Stedelijk�iets�minder FILM BEELDENDE�KUNST K�L�A�SS�I�E�K K�L�A�SS�I�E�K per�jaar�(op�een�totaal�van�ruim�200.000), bezoekers:�720.000�bezoekers,�8�procent 55 Paul Verhoeven (-) 60 Guido van der Werve (42) 61 Ton Koopman (51) 62 Jacob ter Veldhuis (83) het�ontplooit�ook�tal�van�andere�activiteiten minder�dan�in�2014. Zie�groot�kader die�tot�ver�over�de�landsgrenzen�weerklank Schokkend,�een�provocatie,�zo�lekkerbekte Zijn�videokunstwerken�hebben�eenvoudige Wil�een�Amerikaans�orkest�worden�bijge- vinden,�zoals�het�Engelstalige�Foam�Maga- de�filmpers�bij�de�première�vanElle in�Can- titels�–Nummer�Acht,�Nummer�Negene�n�zo�- schoold�in�de�kunst�van�het�barokspel,�dan zine,�de�jaarlijkse�fotobeurs�Unseen�en�rei- DA�N�S nes.�Maar�niemand�protesteerde�tegen�de voorts�–maar�zijn�vaak�episch�in�hun�uitvoe- bellen�ze�bijvoorbeeld�Ton�Koopman�(71), DESIGN zende�tentoonstellingen�(vorig�jaar�onder 51 Introdans (-) verkrachtingsthriller/komedie�met�Isabelle ring.�Guido�van�der�Werve�(39)�filmt�hoe�hijprofessor�muziekwetenschap�aan�de�Uni- 63 Tord Boontje (-) meer�in�New�York�en�Shanghai). Huppert;�in�plaats�daarvan�kreeg�de�77-jari- de�ijskou�trotseert�op�de�Noordpool�of�triat- versiteit�Leiden�.�Zo�leidde�de�dirigent,�orga- Op�één�dag,�13�juni,�stond�het�Arnhemse ge�filmveteraan�Paul�Verhoeven�een�staande lons�aflegt.�De�internationale�belangstelling nist�en�klavecinist�na�een�eerder�engage- Met�zijn�esthetische,�sprookjesachtige�ont- dansgezelschap�in�Indonesië,�Finland�en ovatie�van�een�kwartier�en�gloedvolle�recen- is�groot:�in�2015�werden�de�films�op�elf�bui- ment�bij�de�New�York�Philharmonic�vorig werpen�is�Tord�Boontje�(47)�in�veel�buitenlan- A�RC�H�I�T�ECT�U�U�R Duitsland�op�de�planken.�Na�een�jaar�waarinsies.�Elle was�de�persfavoriet�voor�de�Gou- tenlandse�locaties�vertoond.�In�New�York jaar�de�San�Francisco�Symphony.�De�faam den�bekender�dan�hier.�Het�gezaghebbende69 Adriaan Geuze/West 8 (56) het�weinig�reisde�en�dus�tot�eigen�teleurstel- den�Palm.�Dat�Verhoeven�met�lege�handen luidde�hij�op�31�december�het�jaar�uit�met�devan�zijn�eigen�Amsterdam�Baroque�Orches- Britse�tijdschrift�Wa�l�l�p�a�p�e�r�*�plaatste�hem ling�de�NRC�Cultuur�Top�100�niet�haalde, vertrok�werd�de�omstreden�jury�aangere- door�hem�georganiseerde�Ra�c�h�m�a�n�i�n�o�f�ftra�strekt�ondertussen�tot�in�Japan.�Buiten- 28ste�op�de�lijst�van�invloedrijkste�ontwer- West�8�is�het�Rotterdamse�bureau�dat�Adri- trad�Introdans�in�2015�ongeveer�evenveel�inkend.�Maar�Sony�kocht�Elle�voor�wereldwij- Ru�n�,�een�hardloopwedstrijd�van�55�kilome- landse�aandacht�is�nodig,�want�de�relatie pers.�Vanuit�zijn�studio�in�Londen�ontwierp�hijaan�Geuze�(55)�in�1987�oprichtte.�Van�oor- het�buitenland�op�als�andere�rijksgesubsidi- de�distributie,�en�Verhoeven,�wiens�reputa- ter�naar�het�graf�van�de�Russische�compo- van�Koopman�en�zijn�Amsterdam�Baroque vorig�jaar�onder�meer�producten�voor�Swaro- sprong�is�Geuze�landschapsarchitect,�maar eerde�gezelschappen.�Introdans�haalt�ook tie�in�de�luwte�enorm�is�gegroeid,�lijkt�na�tien nist�in�Valhalla.�Op�Nieuwjaarsdag�holde�hijOrchestra�met�betrekking�tot�binnenlandse vski�en�kerstpostzegels�voor�Post�NL. zijn�bureau�heeft�zich�ook�toegelegd�op�ste- veel�buitenlandse�choreografen�als�de�Ame- jaar�van�gesneuvelde�filmplannen�klaar�voor dezelfde�afstand�ook�weer�terug. subsidies�is�een�grillige. denbouw�en�bruggen�en�heeft�inmiddels 62 rikaanse�Lucinda�Childs�en�Karen�Armitage meer�films�met�superproducent�Saïd�Ben een�groot�oeuvre�in�Europa,�Amerika�en voor�nieuw�werk�naar�de�dansstudio’s�in Sa�ï�d�. K�L�A�SS�I�E�K Azië�op�zijn�naam�staan.�In�2015�was�Geuze Arnhem. 64 De Nationale Opera (74) een�van�de�Zomergasten�van�het�gelijknami- ge�programma�van�de�VPRO.�Ook�werden�in DESIGN Het�gezelschap�zit�vast�aan�het�Waterloo- dit�jaar�twee�grote�projecten�in�Amerika�af- L�I�T�E�R�AT�U�U�R 56 Scholten & Baijings (70) plein�in�Amsterdam,�maar�slaat�via�copro- gerond:�de�inrichting�van�de�Queens�Quay 52 Dick Bruna (11) ducties�de�tentakels�uit.�Men�moet�wel:�de Boulevard�in�Toronto�en�het�Governors�Is- Het�ontwerpduo�Stefan�Scholten�(44)�en�Ca- beste�regisseurs�en�decors�zijn�peperduur. land�Park�in�New�York. De�spierwitte�tekentafel�van�Dick�Bruna�(88),role�Baijings�(43)�is�verantwoordelijk�voor In�het�huidige�jubileumseizoen�kon�worden zijn�kleurenpapiersnippers�en�archiefkasten een�constante�stroom�meubels�en�servie- vastgesteld�dat�Robert�Carsens�productie zijn�nu�museumstukken.�Het�Centraal�Muse- zen,�bedlinnen�en�lampen,�alle�heel�herken- Dialogues�des�Carmélitesuit�1997�–vorig�jaar DESIGN um�in�Utrecht�bouwde�Bruna’s�werkkamer baar�door�hun�kleurrijke�en�poëtische�hand- hernomen�–het�meest�in�het�buitenland�is 70 Maarten Baas (79) na�én�opende�het�nijntje�museum�(10.000 schrift.�Exposeerden�vorig�jaar�onder�meer doorverkocht.�5�procent�van�het�publiek�is bezoekers�in�twee�weken),�in�een�jaar�waarin�het�Cooper�Hewitt�Museum�in�New�York. buitenlander,�daar�valt�gezien�de�toeristen- Maarten�Baas�(38),�bekend�van�zijn�gebla- in�nijntje�ook�het�Rijksmuseum�haalde�en Bij�Phaidon�verscheen�een�lijvige,�Engelsta- groei�vast�nog�meer�uit�te�halen. kerde�en�gekleide�meubels�in�uitbundige Bruna�de�Theo�Thijssen-prijs�kreeg.�Terwijl lige�monogafie�over�hun�werk:�Re�p�ro�d�u�c�i�n�g presentaties,�verraste�in�april�op�de�Salone uitgeverij�Mercis�nog�steeds�nieuwe�mer- Scholten�&�Baijings. in�Milaan�opnieuw.�Dit�keer�met�een�opval- K�L�A�SS�I�E�K chandisingdeals�sluit,�ging�ook�de�museali- BEURS lend�serene�tentoonstelling:�plannen�voor sering�van�Bruna�–oud�en�in�ruste�–en�de 65 TEFAF (46) een�bos�en�een�stoel�die�beide�pas�over�200 bijhorende�artistieke�waardering�een�nieu- FILM jaar�klaar�zullen�zijn.�Bij�veilinghuis�Phillips�in Jacob ter Veldhuis we�fase�in. 57 Heddy Honigmann (-) De�Maastrichtse�kunst-�en�antiekbeurs New�York�bracht�een�van�zijn�staande�klok- maakte�bekend�in�New�York�twee�satelliet- ken�134.000�dollar�op. n de VS heet hij JacobTV. Dat klinkt lekker, net als de muziek van Ter Haar�laatste�documentaire,�Rond�de�wereld beurzen�te�beginnen.�Het�beursbestuur�zet- Veldhuis, die bol staat van welluidendheid én eigenzinnige nieuws- T�H�E�AT�E�R in�50�concerten,�ging�in�première�op�het�ID- te�de�vaste�deelnemers�tegelijk�een�beetje samples. Hij „pepert zijn muziek met suiker”, zegt hij zelf. Van muzi- 53 Wunderbaum ( 5 0) FA�in�2014:�een�eclectisch�portret�van�muzi- 53 de�duimschroeven�aan:�de�beurs�wil�innove- FILM kale moeilijkdoenerij kun je Ter Veldhuis (64) niet betichten, maar Zie�groot�kader kanten�op�tournee�met�het�Koninklijk�Con- ren�en�verjongen.�Dat�leidde�tot�gemor�on- 71 Job, Joris & Marieke (62) het gaat er in die ‘B oombox’-stukken wel degelijk heftig aan toe en certgebouw�Orkest.�Heddy�Honigmann�(64) der�de�oude�garde;�zij�willen�een�vertegen- Izijn opgefokte, vaak geëngageerde soundbytes stuiten sommigen tegen de sleepte�in�haar�lange�carrière�tientallen�prij- woordiger�in�het�bestuur�die�opkomt�voor Met�de�Oscarnominatie�voor�hun�wrangko- borst. De zelfbenoemde ‘av a nt p o p c o m p o n i s t ’won in 2015 de eerste BU- MUSEUM zen�bijeen�en�geldt�als�de�grande�dame�van hun�belangen. mische�korte�animatiefilm�A�Single�Lifevo�o�r MA Classical Award voor beste klassieke exportproduct van Nederland. 54 G emeentemuseum de�Nederlandse�documentaire,�die�wereld- de�Oscar�voor�beste�korte�animatiefilm Wat heet: zijn continu ge-update reality-opera The News was te bewonde- Den Haag (51) wijd�hoog�in�aanzien�staat. maakte�trio�Job�Roggeveen�(37),�Joris ren in het Metropolitan Museum in New York, zijn balletmuziek klonk tot A�RC�H�I�T�ECT�U�U�R Oprins�(36)�en�Marieke�Blaauw�(37)�wereld- in Moskou. Met zo’n duizend optredens per jaar over de hele wereld be- Het�Gemeentemuseum�had�dankzij�Mark 66 Kees Christiaanse/KCAP (58) wijd�naam.�Opvolger�O�t�t�o,�over�een�imagi- hoort Ter Veldhuis tot de meeste uitgevoerde componisten van Europa. Rothko,�Berlinde�De�Bruyckere�en�Anton BEELDENDE�KUNST nair�vriendje,�ging�vorig�jaar�in�Toronto�in Corbijn�een�topjaar�met�718.000�bezoekers. 58 Aernout Mik (81) Nadat�Kees�Christiaanse�(62)�jarenlang�had première�en�was�iets�minder�succesvol,�al Nicolas Mansfield, directeur van de Nederlandse Reisopera: „Met zijn Bovendien�exporteerde�het�museum�diver- gewerkt�bij�OMA�richtte�hij�in�1989�KCAP�op.bewees�het�trio�opnieuw�dat�ze�in�simpele opera The News geeft Ter Veldhuis een indringende blik in hoe de wereld se�tentoonstellingen�naar�het�buitenland, In�het�Sonje�Art�Centre�in�Seoul�ging�in�2015 Behalve�een�kantoor�in�Rotterdam�heeft animatie,�zuurstokkleuren�en�cabaretmu- van nieuws, reclame, spin en propaganda tot in de wortels van ons be- waaronder�Constants�New�Babylon,�dat�in een�nieuw�werk�van�videokunstenaar�Aer- KCAP�vestigingen�in�Zürich�en�Shanghai. ziekjes�emotionele�diepgang�weten�te�vin- staan reikt. Wereldwijd!” het�Reina�Sofia�in�Madrid�te�zien�was.�Die�in- nout�Mik�(53)�in�première�dat�de�grens�tus- KCAP�was�vorig�jaar�betrokken�bij�vijftig�ar- den. ternationale�exposities�trokken�nog�eens sen�Noord-�en�Zuid-Korea�als�uitgangspunt chitectonische�projecten�en�prijsvragen�in 185.000�bezoekers.�Betrokkenheid�bij�een heeft:�Ice�Cream�Hill�(2014-15).�In�de�film elf�buitenlanden.�Meest�in�het�oog�sprin- conflict�tussen�kunstenaar�Danh�Vo�en�ver- wordt�er�gepicknickt�op�Sabseulbong�Peak, gende�project:�het�plan�voor�de�kandidaat- POP zamelaar�Bert�Kreuk�leverde�het�museum�ineen�beladen�plek�die�nog�steeds�verboden stelling�van�Hamburg�voor�de�Olympische 72 Caro Emerald (66) ternationaal�ook�minder�vrolijke�publiciteit gebied�is�voor�de�inwoners�van�Korea.�Mik Spelen�van�2024. o�p. had�verder�een�soloshow�in�het�Kyoto�Art T�H�E�AT�E�R Met�haar�retropop�valt�Caro�Emerald�(35)�bij Center�en�groepstentoonstellingen�in�Düs- een�breed�publiek�in�de�smaak.�Vooral seldorf,�Shanghai,�Kyoto,�Stockholm�en FOTO�G�R�A�F�I�E Groot-Brittannië,�waar�ze�na�de�geboorte M�o�s�ko�u�. Wu n d e r b a u m 67 Inez van Lamsweerde van�haar�dochter�veel�optredens�heeft�ge- & Vinoodh Matadin (36) geven,�krijgt�geen�genoeg�van�hip�gemixte nrc art underbaum, dat is denkkracht, humor, engagement, en zwierige�ballroomjazz,�charleston�en�mam- in�een�Oostenrijks�kasteel�organiseert�ze gel�(39),�de�oprichters�van�Studio�Job?�Ook K�L�A�SS�I�E�K een frisse houtje-touwtje-theatermaakmentaliteit die ho- De�New�Yorkers�Inez�van�Lamsweerde�(52) b�o’s�van�weleer.�Het�optreden�op�het�grote jaarlijks�kamermuziek.�Daar�komt�straks�het afgelopen�jaar�hadden�zij�weer�tientallen 59 Michel van der Aa (53) ge ogen gooit tot ver over de grens. Het charismatische en�Vinoodh�Matadin�(54)�zijn�al�vele�jaren Britse�popfestival�Glastonbury�sprong�al�in Kamermuziekfestival�bij�dat�de�voorlijke presentaties�over�de�hele�wereld.�Met�hun Rotterdamse acteurscollectief speelt in België, het Ver- Nederlands�meest�succesvolle�modefoto- 2014�in�het�oog,�maar�daarna�volgde�haar twintiger�van�Janine�Jansen�overneemt.�On- compromisloze�ontwerpen�op�de�rand�van Noem�één�componist�die�virtuozer�is�in�het enigd Koninkrijk, Scandinavië, Duitsland, Brazilië en de grafen.�Ze�portretteerden�Lady�Gaga,�Prin- show�in�het�Hyde�Park�tijdens�de�BBC dertussen�konden�Europese�concertzalen kunst,�design�en�kitsch�belandden�zij�op- componeren,�filmen,�monteren�en�regisse- WVerenigde Staten. In 2015 rondden ze het project The New Forest af, met ce,�Barack�Obama�en�worden�geschaard Proms.�Daarnaast�trad�ze�veel�op�in�Azië. vorig�jaar�al�nader�kennismaken�dankzij�haarnieuw�op�de�33ste�plek�op�de�lijst�van�in- ren�van�multimediamuziektheater�dan�Mi- theatrale voorstellen voor een nieuw soort samenleving. Bij de Münchner onder�de�vijfhonderd�invloedrijkste�perso- Emerald�werkt�met�haar�producers�aan�nieu- deelname�aan�de�Rising�Stars.�Veelzeg- vloedrijkste�ontwerpers�van�het�tijdschrift chel�van�der�Aa�(46).�Samenwerkingen�met Kammerspiele had klimaatstuk Unser Dorf soll schöner werden succes. Het nen�in�de�mode-industrie.�Hadden�in�het�na- we�muziek;�haar�laatste�studioalbum�dateert gend:�niet�het�Concertgebouw�maar�twee Wa�l�l�p�a�p�e�r�*�. beroemdheden�als�David�Mitchell�en�Kate belooft alvast veel dat ze dit jaar een film maakten op IFFR, eregast waren jaar�een�overzichtstentoonstelling�in�het�fo- van�2013. Weense�zalen�hadden�haar�voor�deze�inter- Miller-Heidke�genereren�extra�aandacht. op het Holland Festival, en prominent aan boord zullen zijn van de Euro- tomuseum�in�Stockholm. nationale�serie�voorgedragen. Zijn�3D-opera�Sunken�Gardenwerd�in�2015 pese theatertrein Europe Endless Express. K�L�A�SS�I�E�K hernomen�in�Lyon.�Ondertussen�vond�de K�L�A�SS�I�E�K 75 Rotterdams Philharmonisch Amsterdam-IJburger�een�nieuw�genre�uit: Ruth Mackenzie, directeur Holland Festival: „Wunderbaum is radicaal, MUSEUM 73 Harriet Krijgh (-) DESIGN (8 0) de�interactieve�muziektheater-app�The origineel, geestig én serieus. Ze spelen zowel met de theatrale vormen als 68 FOAM (65) 74 Studio Job (85) book�of�sand,�in�samenwerking�met�het�Hol- met de belangrijkste hedendaagse onderwerpen.” Celliste�Harriet�Krijgh�(24)�is�een�nieuwko- Hoeveel�toporkesten�verdraagt�Nederland? land�Festival,�BBC�The�Space,�Google�en Het�Fotografiemuseum�Amsterdam�trekt mer�in�de�lijst,�maar�hanteert�al�jaren�een�in- Welke�Nederlandse�ontwerpers�exposeren Actuele�vraag�in�Rotterdam,�waar�buiten- Syd�n�e�y. niet�alleen�70.000�buitenlandse�bezoekers ternationale�blik:�Wenen�is�de�uitvalsbasis, zoveel�als�Job�Smeets�(45)�en�Nynke�Tyna- landse�ambities�van�hogerhand�worden�ge- N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT C14 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C15

Vaak voelt de kleding van Iris van Joris Laarman rekt de grenzen Herpen, die vederlicht lijkt, prettig van digitale technologie op met zwaar aan voor de drager zijn mooie meubelstukken NRC TOP 100 The�New�York�Times,�8�april Ruth�Bloomfield�in�The�Wall�Street�Journal

kortwiekt,�vanwege�de�succesvolle�buren�uit FILM helft�uit�het�buitenland�kwam.�Vooral�de�ten- van�deze�in�Jeruzalem�geboren�singer- producers.�Wekelijks�laat�hij�zich�horen�op sche�sixtiespop�van�Gardner�wordt�om- de�hoofdstad.�Gelukkig�spelen�de�Rotter- 81 Alex van Warmerdam (29) toonstelling�over�de�Frick�Collection,�met songwriter,�zoon�van�kunstenares�Patty�Har- de�podcast�Heldeep�Radio.�Heldens�draai- armd.�In�2015�kwam�zijn�tweede�album�Hyp- dammers�onverminderd�de�sterren�van�de topwerken�van�Ingres,�Constable�en�Ruis- penau,�werden�het�afgelopen�jaar�vervol- de�op�200�shows�–waaronder�op�Ultra�Mia- nophobia uit�waarop�hij�zich�met�fijnzinnige hemel,�ook�in�Europese�steden�en�op�tour- De�selectie�van�B�o�rg�m�a�n�in�de�hoofdcom- dael,�was�zeer�succesvol.�Maar�ook�de�Sel- gens�gebruikt�in�afleveringen�van�de�Ameri- mi,�EDC�Las�Vegas�en�een�uitverkochte�tour- instrumentaties�weer�overtreft. nee�door�de�VS.�Organisatorisch�zijn�er�niet- petitie�van�Cannes�in�2013,�de�eerste�Neder- fies�uit�de�Gouden�Eeuw,�met�zelfportretten kaanse�series�The�100,�Pretty�Little�Liarsen nee�door�het�Verenigd�Koninkrijk. temin�strubbelingen,�en�in�2018�vertrekt landse�film�in�38�jaar�die�deze�eer�ten�beurt uit�de�zeventiende�eeuw,�trok�veel�publiek. The�Originals. wonder-chef�Yannick.�Hoe�gaat�dat�verder? viel,�zette�de�schijnwerper�op�deze�zeer�her- BEELDENDE�KUNST Internationale�allure�is�voorlopig�gegaran- kenbare�film-�en�theatermaker�en�zijn�film POP 100 Theo Jansen (-) deerd�met�het�jaarlijkse�festival�van�erediri- werd�verkocht�aan�27�landen.�Opvolger 80 FILM T�H�E�AT�E�R 99 Jacco Gardner (-) Zie�groot�kader gent�Gergiev. Schneider�vs.�Baxging�vorig�jaar�in�première 89 Mea Dols de Jong (-) 94 Theater Terra (-) in�Locarno�en�maakte�een�ronde�langs�23 De�jonge�Nederlandse�muzikant�Jacco filmfestivals.�Van�Warmerdam�(63)�is�wereld- Nadat�If�Mama�Ain’t�Happy,�Nobody’s�Happy ‘Spot’zo�heet�het�guitige�hondje�Dribbel Gardner�(28)�toert�in�relatieve�stilte�over�deAan�de�NRC�Cultuur�Top�100werken�mee: A�RC�H�I�T�ECT�U�U�R wijd�een�erkende�grootheid.�Met�zijn�thea- (2014)�hoge�ogen�had�gegooid�op�het�IDFAoverzee,�waarmee�jeugdtheatergroep�Terra wereld.�De�multi-instrumentalist�trad�maar Floris�Don,�Roelie�Fopma,�Arjen�Fortuin,�Ber- 76 Ben van Berkel/UN Studio (67) tergroep�De�Mexicaanse�Hond�trad�hij�op�in reisde�Mea�Dols�de�Jong�(28)�de�halve�we- dit�seizoen�op�tournee�ging�door�Noord- liefst�118�keer�op�in�het�buitenland�in�2015,nard�Hulsman,�Amanda�Kuyper,�Daan�van België�met�De�Gelukzalige. reld�rond�met�haar�persoonlijke�moeder- Amerika.�Terra,�hier�vooral�bekend�van�de op�onder�andere�Pukkelpop�in�België�en Lent,�Arjen�Ribbens,�Milou�van�Rossum, In�1996�werd�Ben�van�Berkel�(60),�wiens�ar- dochterdocumentaire�en�sprokkelde�daar Kikkermusicals,�maakt�al�veertig�jaar�hart- Rock�en�Seine�in�Parijs.�Maar�het�is�vooral Sandra�Smallenburg,�Joep�Stapel,�Herien chitectenbureau�toen�nog�niet�UN�Studio 15�prijzen�mee�op�filmfestivals�in�Tel�Aviv, verwarmend�muziektheater�voor�het�hele Amerika�waar�de�dromerige,�psychedeli- Wensink�en�Coen�van�Zwol. heette,�bekend�met�de�Erasmusbrug�in�Rot- DESIGN Sapporo,�Huesca,�München�en�Berlijn.�Vak- gezin.�Theater�Terra�bespeelt�de�hele�we- terdam.�Behalve�gebouwen�ontwerpt�UN 82 Studio Makkink & Bey (54) blad�Va�r�i�e�t�y�koos�haar�dit�jaar�als�een�van�dereld:�van�Canada�en�het�Verenigd�Koninkrijk, Studio,�dat�vestigingen�in�Amsterdam, tien�‘Europeans�to�Watch’.�Maakt�zij�hierna tot�China�en�Japan.�In�de�Verenigde�Staten Shanghai�en�Hongkong�heeft,�ook�installa- ‘Nederland�zet�Hollande�en�Merkel�op�een de�overstap�naar�speelfilm,�haar�eerste�lief- veroverde�Terra�zelfs�een�plekje�op�Broad- ties�en�meubels.�Opzienbarendste�gebouw a�p�e�n�ro�t�s’kopte�de�Volkskrant�in�een�recen- de? way.�Daar�speelde�‘o�n�ze’kikker�een�maand van�UN�Studio�dat�in�2015�werd�opgeleverd,sie�van�het�tijdelijke�interieur�dat�Rianne lang�naast�The�Lion�King. is�het�Centraal�Station�in�Arnhem.�Bijna�twin- Makkink�(52)�en�Jurgen�Bey�(51)�onlangs tig�jaar�duurde�de�bouw�van�dit�station, ontwierpen�voor�het�gebouw�van�de�Euro- DA�N�S waar�in�de�hal�alles�zwiert,�draait,�welft�en pese�Raad�in�Brussel.�Met�hun�experimente- 90 Emio Greco & Pieter C. Schol- FILM buigt. le�ontwerpen�maken�Makkink�&�Bey�al�jaren ten (60) 95 Lernert & Sander (99) furore.�Het�afgelopen�jaar�exposeerden�zij onder�meer�in�Gent,�het�Vitra�Design�Muse- Konden�in�2015�voor�het�eerst�bewijzen�dat98�blokjes�rauw�voedsel,�in�een�streng�grid K�L�A�SS�I�E�K um�in�Weil�am�Rhein�en�het�Grand�Palais�in hun�dubbelbaan�als�artistiek�leiders�bij�ICK gefotografeerd�tegen�een�grijze�achter- 77 Pieter Wispelwey (68) Pa�r�i�j�s�. in�Amsterdam�en�het�Ballet�National�de�Mar- grond.�Die�foto�van�het�Amsterdamse�kun- seille�tot�goede�coproducties�zou�leiden stenaarsduo�Lernert�(Engelberts,�39)�&�San- Praat�je�over�orkestengagementen,�dan�blijft met�hun�tijdens�het�Holland�Festival�in�Carréder�(Plug,�46)�ging�een�jaar�geleden�v�i�ra�l�. het�pad�van�cellist�Pieter�Wispelwey�(53) DA�N�S BEELDENDE�KUNST opgevoerde�E�x�t�re�m�a�l�i�s�m�.�Emio�Greco�(50) Hun�gestileerde,�vaak�humoristische�recla- kronkelig.�Een�debuut�bij�het�Concertge- 83 Club Guy and Roni (90) en�Pieter�C.�Scholten�(56)�bouwen�aan�hunmefilmpjes�voor�grote�merken�als�COS�en bouworkest�laat�op�zich�wachten,�vooral�bij reputatie�in�Frankrijk,�maar�toeren�ook�lustigMartini�vielen�nauwelijks�minder�in�de studentenorkesten�en�minder�beroemde Met�offerdansen�in�Berlijn�trokken�Guy�and Renzo Martens door�andere�Europese�landen smaak�en�werden�met�vier�internationale buitenlandse�orkesten�is�hij�geliefd.�Maar�inRoni�in�Berlijn�55.000�toeschouwers.�Al- prijzen�bekroond. kamermuziekverband�lijkt�Wispelwey�onver- thans�voor�de�film�waarin�zij�dansten�voor�de ijn werkplekken zijn een atelier in Brussel, het door hem opge- minderd�veelgevraagd:�legendarisch�zijn installatie�Gehorsam/Obedience,�die�de richte Institute for Human Activities in Amsterdam, en een voor- P�O�P/�J�A�Z�Z nog�altijd�de�marathonsessies�met�bijvoor- kunstenaars�Peter�Greenaway�en�Saskia malige plantage van Unilever in Congo. Kunstenaar Renzo Mar- 91 Candy Dulfer (61) DESIGN beeld�alle�solosuites�van�Bach.�En�dankzij Boddeke�maakten�voor�het�Joods�Museum tens (43) vindt dat ook Afrikanen recht hebben op gentrificatie, 96 Aldo Bakker (-) deelname�aan�het�experimentele�strijkkwar- in�Berlijn.�Live�stond�het�extravagante�gezel- en begon om die reden een kunstcentrum in Congo, waar de Volg�haar�op�de�sociale�media�en�je�ziet: tet�quartet-lab�blijft�Wispelwey�ook�in�de schap�van�de�twee�Groningse�Israëliers�Ro- Zvoormalige plantagearbeiders producten maken voor de westerse kunst- Hollands�bekendste�altsaxofoniste�was�dit Zijn�het�gebruiksvoorwerpen�of�is�het buitenlandse�pers�spraakmakend. ni�Haver�(42)�en�Guy�Weizman�(43),�samen markt. Ook organiseert hij conferenties in Afrika, in de hoop dat met de jaar�weer�nauwelijks�thuis.�Naast�de�funky kunst?�Bij�Aldo�Bakker�(44)�is�dat�altijd�de met�de�Sloveense�EnKnapGroup,�voor�een komst van de internationale curatoren de huizenprijzen in zijn stukje jun- Europese�optredens�met�haar�eigen�Candy vraag;�alleen�wie�echt�graag�wil�gaat�op�zijn duizendkoppig�publiek�op�het�Festival�van gle zullen stijgen, zoals dat ook in kunststeden als Londen en Venetië ge- Dulfer�band�volgde�een�flinke�Japanse�tour- zitsieraden�zitten.�Het�Britse�Wa�l�l�p�a�p�e�r�*�re�- 100 POP Ljubljana�met�de�voorstelling�Phobia. beurde. Met zijn geëngageerde werk won Martens in 2015 de Amsterdam- nee�met�vader�Hans,�die�daar�in�Azië�ook kent�Bakker�tot�de�25�invloedrijkste�ontwer- 78 Jungle by Night (-) se Kunstprijs. Zijn werk was vorig jaar onder meer te zien in Berlijn, Brus- nog�gloeiend�populair�is.�Samen�gaven�ze pers�van�de�wereld.�Zijn�eerste�grote�retro- sel, Cardiff, Keulen en Warschau. shows�in�onder�meer�de�jazzclub�Blue�Notespectief�is�nog�tot�14�augustus�te�zien�in�het Hun�door�Fela�Kuti�en�The�Budos�Band�beïn- BEURS Tokyo,�die�hen�op�handen�draagt.�Verder Belgische�Le�Grand-Hornu. vloede�afrobeats,�gedragen�door�exotisch 84 Dutch Design Week (87) Leon Ramakers, oud-directeur Mojo Concerts: „In een tijd waarin kunste- reisde�La�Dulfer�(46)�vijf�weken�als�special warm�koper,�waren�een�openbaring.�Ieder- naars in groten getale sociale projecten omarmen, is Renzo Martens in al guest�met�de�band�van�de�grote�Amerikaan- een�wilde�de�Amsterdamse�scholieren�en De�Nederlandse�tegenhanger�van�de�Salo- zijn dubbelzinnigheid een van de weinigen die laten zien dat sociale kunst se�smoothjazz-saxofonist�Dave�Koz�door�de K�L�A�SS�I�E�K studenten,�die�samen�een�liefde�voor�afro- ne�in�Milaan�lokt�elk�jaar�meer�designlief- ook echt kunst kan zijn.” V�S. 97 Calefax Rietkwintet (-) beat,�Ethiopische�jazz�en�Malinese�funk�de- hebbers�naar�Eindhoven.�Vorig�jaar�trok�de len,�op�het�podium�aan�het�werk�zien.�Na veertiende�editie�van�het�evenement Calefax�is�niet�alleen�het�beste,�maar�ook�het veel�festivals�heeft�de�band�nu�een�stevige275.000�bezoekers,�van�wie�10�procent�uit T�H�E�AT�E�R allereerste�rietkwintet�ter�wereld.�Vóór�Cale- livereputatie,�ook�buiten�Nederland.�In�2015het�buitenland.�Curatoren�en�galeriehou- 92 Lot Vekemans (-) fax�bestond�die�bezetting�simpelweg�niet: waren�er�28�buitenlandse�optredens,�voor- ders�van�over�de�hele�wereld�komen�talen- zelf�bedacht,�door�vijf�Amsterdamse�jon- BEELDENDE�KUNST namelijk�in�Europa,�maar�ook�de�Verenigde ten�scouten�op�de�eindexamententoonstel- Ze�toetert�het�niet�van�de�daken,�maar�Lot gens.�Dertig�jaar�(en�honderden�composi- Staten�en�Canada�maakten�kennis�met�de ling�van�de�Design�Academy�Eindhoven. Vekemans�(50)�is�internationaal�de�meest tieopdrachten,�eigen�arrangementen�en Nederlandse�funkexotica. gespeelde�Nederlandse�toneelschrijfster. fantasievolle�theaterproducties)�later�is�Ca- Theo Jansen Ze�wilde�in�twintig�landen�gespeeld�worden,lefax�een�wereldwijd�gekopieerd�fenomeen DA�N�S zei�ze�ooit�gekscherend.�Nu�zijn�het�er�23, dat�overal�optreedt,�van�de�VS�tot�Japan.�Ca- Sinds 1990 creëert Theo Jansen (68) met eenvoudige gele elektriciteitsbui- DESIGN 85 De Stilte (82) van�Spanje�tot�China�tot�Argentinië.�Het lefax�faciliteert�navolgers�sinds�2012�met�het zen de ingenieuze skeletten van een nieuwe diersoort: strandbeesten. Ze 79 Studio Drift (44) loshows�in�vijf�verschillende�landen.�Willem en�‘van�het�hart’,�want�noten�lezen�kan�hij Deutsches�Theater�in�Berlijn�bracht�afgelo- World�Wide�Reed�Quintet�Network,�waarin hebben geen voedsel nodig en worden aangedreven door de wind. Zo Krijgt�wederom�de�prijs�voor�het�gesubsidi- de�Rooij�(47)�stelde�zijn�conceptuele�kunst- niet.�Als�lid�van�de�Instant�Composers�Pool pen�seizoen�drie�van�haar�stukken�en�ze kennis�en�repertoire�worden�gedeeld. groot als ze zijn, zo gracieus dansen ze over het zand. En ze worden steeds Lampjes�met�echte�paardenbloempluisjes eerde�gezelschap�dat�het�meest�in�het�bui- werken�onder�meer�tentoon�bij�Regen�Pro- (ICP)�was�de�jazzdrummer�en�percussionist maakt�daar�op�verzoek�nu�een�nieuw�stuk geavanceerder: inmiddels kunnen ze stormen en overstromingen door- vormden�de�basis�voor�het�succesvolle tenland�optreedt.�Zo’n�honderd�optredens jects�in�Los�Angeles,�Le�Consortium�in�Dijon(en�beeldend�kunstenaar)�een�belangrijke voor�de�grote�zaal.�Première�in�2017. staan. Jansen hoopt dat er in de nabije toekomst hele kuddes van zijn lichtimperium�van�Lonneke�Gordijn�(36)�en deed�het�jeugddansgezelschap�uit�Breda�in en�The�Henry�Art�Gallery�in�Seattle.�De�hand- exponent�van�de�nieuwe�jazzorde�die�de DA�N�C�E strandbeesten op de Nederlandse stranden kunnen leven. Wie de kans Ralph�Nauta�(37).�Hoogtepunt�van�het�af- 14�landen,�in�zalen�én�op�scholen.�Organi- geweven,�abstracte�wandtapijten�en�bloem- wereld�zou�ingaan�als�de�New�Dutch�Swing. 98 Oliver Heldens (-) krijgt er eentje in het wild te zien, gelooft zijn ogen niet. Het Peabody Es- gelopen�jaar�was�hun�lichtinstallatie�‘20 seerde�in�2015�ook�voor�de�derde�keer�in�de stukken�die�De�Rooij�liet�zien�bij�zijn�New Meer�dan�tien�keer�werd�in�2015�met�de�ICP POP sex Museum organiseerde in 2015 de eerste grote Amerikaanse tentoon- s�t�e�p�s’op�de�Biënnale�in�Venetië.�De�winkelthuisstad�het�Internationale�Stiltefestival�met Yorkse�galerie�Petzel�werden�door�New�York gespeeld�in�Amerikaanse�jazzclubs�en�op 93 Dotan (-) Een�nieuwkomer�voor�de�meesten,�de�21-ja- stelling van Theo Jansen. Ook waren de Strandbeesten in Tokio, Seoul en van�het�Museum�of�Modern�Art�in�New Europese�gezelschappen�die�optreden�met Times-critica�Roberta�Smith�opgemerkt. het�Jazzfestival�in�Lausanne. rige�Oliver�Heldens.�Maar�deze�Nederlands Japan te zien. Bij Taschen verscheen een grote monografie: Strandb e e st: York�ging�hun�paardenbloemlampjes�ver- dans,�mime,�poppen-�en�schimmenspel. De�pophymne�van�2014,�‘H�o�m�e’,�werd�de dj�en�muziekproducent,�thuis�in�de�genres The Dream Machines Of Theo Jansen. ko�p�e�n�. doorbraak�voor�de�29-jarige�Amsterdamse deephouse�en�electrohouse,�onthulde�hal- JAZZ MUSEUM zanger�Dotan.�Met�het�uitkomen�van�zijn�al- verwege�2015�dat�hij�schuilt�achter�het�alias Birgit Donker, directeur Mondriaan Fonds: „Kunstenaar-uitvinder Theo BEELDENDE�KUNST 87 Han Bennink (72) 88 Mauritshuis (-) bum�7�Layersheeft�Dotan�meteen�veel�op- HI-LO�(omgekeerd�Oli�H,�wat�duidt�op�Oliver Jansen wordt de grootmeester van de Nederlandse bewegende kunst ge- BEELDENDE�KUNST 86 Willem de Rooij (89) tredens�in�het�buitenland�kunnen�geven�– Heldens),�waarmee�hij�ook�zijn�eigen�pla- noemd. Als hij zijn strandbeesten demonstreert, lijkt hij wel een domp- 80 Renzo Martens (-) Wereldberoemd�is�Han�Bennink�(74)�vanwe- In�het�eerste�volledige�kalenderjaar�sinds�de zeker�29�shows�in�2015,�waaronder�Rock tenlabel�Heldeep�Records�lanceerde.�In�de- te u r.” Zie�groot�kader Hij�is�professor�op�de�kunstacademie�in ge�zijn�volstrekt�eigen�wijze�van�drummen heropening�op�27�juni�2014�trok�het�museum Werchter,�Reeperbahn�Festival�in�Hamburg cember�2015�kwam�zijn�eerste�EP�uit,�met�in Frankfurt,�woont�in�Berlijn�en�had�in�2015�so- op�drumstel�én�meubilair:�snel�en�inventief een�half�miljoen�bezoekers,�van�wie�bijna�de en�de�Mercury�club�in�New�York.�Nummerstotaal�vier�nummers�van�onbekende�house- N RC HANDELSBLAD CULTUREEL SUPPLEMENT C16 Cultuur Top 100 DONDERDAG�23�JUNI�2�0�16 C17

Top�5�van mensen�die volgens�David ook�in�Cultuur Top�moeten Eva�Simons,�z�a�n�g�e�re�s Babs�Gons, John�Agesilas, Shirma�Rouse, Mr.�Probz, & Sidney�James,�dj dichter,�schrijfster c�h�o�re�o�g�ra�a�f z�a�n�g�e�re�s ra�p�p�e�r

FOTO'S�ANP NRC gaat uit Joyce Roodnat Een groene plant, ‘Cultuurtop meer smeltkroes’ een mooie plant

Gouden types. Doe Maar. Haagse museum Meermanno, Fiep Westendorp. Het voor de expositie van de illu- Nationale Ballet. James Lee straties van Fiep Westendorp. B ya rs . Bekijk alleen maar hoe ze een veiligheidsspeld tekende en je Zangeres Michelle David staan, en ook veel vrouwen. Maar diversi- wat ik doe het niet waard om op zo’n lijst „Nee, ikzelf nooit. Ik had altijd het gevoel weet hoe het zit. Ze was een ge- teit, in termen van culturele achtergron- te staan?” dat iedereen dezelfde kansen kreeg, dat ij het reünieconcert weldige tekenaar, dat om te be- (49), jurylid voor de top-100, den of huidskleuren? Nee, dat zag ik er mijn huidskleur er niets toe deed. Ik werd van Doe Maar staat het ginnen. Maar met letterlijk élke mist culturele diversiteit in niet in terug. En daar was ik erg verbaasd Hoe definieert u succes? zo gedreven door mijn eigen passie, dat ik geluid zo hard dat Hen- illustratie laat ze iets extra’s in de top-100. „Waar zijn de ove r.” „Ik herinner me dat een prominente Ne- geen obstakels zag, alleen kansen. Maar Bny Vrienten (heen-en- mijn hersens trillen. Een in- derlandse tv-presentator mij een keer in- ik ben ook niet weer totaal blind voor het weer schuimend op zijn witte zicht, een grap. En dat doet ze hiphoppers, streetdancers en Zijn alle genres wel evenwichtig verte- terviewde. Hij vroeg waarom ik als Ameri- feit dat het in verschillende sectoren van gympen) noch Ernst Jansz te niet omdat ze diep wil doen, genwoordigd op de lijst? kaanse in Nederland was gebleven. Het de maatschappij nog ontbreekt aan diver- verstaan is. Maar dat geeft niet maar omdat ze zo denkt. spoken word-dichters? Er „Het is een heel ‘aristoc ratische’lijst, die was me duidelijk dat hij dacht dat ik het siteit. Dat werd me bijvoorbeeld weer want de 10.000-koppige me- Ben je een danser bij Het Na- wordt aangevoerd door de traditionele niet had gered in Amerika. Ik heb hem net- eens duidelijk toen mijn jongste dochter nigte in de Ziggo Dome vult de tionale Ballet, dan ben je goed, ontbreekt een hele lifestyle.” genres als klassieke muziek, toneel en jes uitgelegd dat ik in 1994 naar Nederland op een dag langs de tv-kanalen zapte en songs woord voor woord in. anders nemen ze je daar niet beeldende kunst. Er ontbreken een hele- ben gekomen om in een musical te spelen. tegen me zei: „Mam, het lijkt wel alsof wij „Carrière maken / Voordat de aan. Met heel goed plus charis- Door�onze�redacteur boel genres. Waar zijn de hiphoppers, Daar kwam telkens nieuw werk uit voort, helemaal niet bestaan.”Ik hoefde niet te bom valt…” . Destijds waren die ma kun je solist worden. Dan Claudia�Kammer streetdancers en spoken word-dichters? waardoor ik uiteindelijk ben gebleven. Ik vragen wat ze bedoelde, ik begreep het liedjes de werkelijkheid van No ben je Igone de Jongh, bijvoor- Dat is een hele lifestyle die hier mist, en ben er zeker van dat ik in Amerika even meteen. Ik was even zo uit het veld gesla- Fun, No Future. Nu zijn ze beeld. Of Jozef Varga. In de angeres Michelle David voelt die over de hele wereld succesvol is. Die succesvol zou zijn, maar het lot heeft mij gen dat ik niet direct kon antwoorden. weet-je-nog-wel-oudje. Niette- voorstelling T ransatlantic zie ik zich thuis in Nederland. De genres worden overigens vaak onderge- hier gebracht. Kennelijk vinden Nederlan- Maar uiteindelijk antwoordde ik: „L aat min deint er ook publiek dat ten de choreografie ‘Year of the Amerikaanse, opgeleid aan bracht in het hokje ‘u r b a n’en daarmee ders succes in Nederland niet genoeg.” dát jouw missie zijn.” tijde van die hits nog geboren R a b b it ’. Die gaat, lees ik in het de beroemde School of Per- weggezet als lage of onvolwaardige cul- moest worden. Voor hen is Doe programmaboekje, over de ver- forming Arts in New York (de tuur. Wat ik ook mis op de lijst zijn de Waarom is er binnen traditionele gen- Hoe kan de culturele sector een betere Maar cult. Wel geinig. houding tussen solisten en het school uit Fa m e ), streek hier vertegenwoordigers van multimediacul- res, zoals klassieke muziek en toneel, zo afspiegeling worden van de be v olking? Dan komt Joost Belinfante corps de ballet. Maar in dit stuk Zin de jaren negentig definitief neer nadat tuur. De deejays staan er wel op, veejays weinig diversiteit? „Zoals ik al eerder zei: je moet jong begin- op. Het gezicht van de vergeten worden álle rollen gedanst door ze aanvankelijk voor één musical naar n i e t .” „Ik denk dat het te maken heeft met geld nen. Er moeten meer culturele program- folkband CCC Inc. die ik, voor de lagere rangen, er is geen so- Nederland was gekomen. Ze woont met en sociale status of je wel of niet in je m a’s komen voor kinderen, niet alleen op mijn gevoel honderd jaar gele- list te bekennen. Daardoor voel haar man en kinderen in de buurt van Hoe verklaart u het gebrek aan culturele jeugd kennismaakt met de meer klassieke elitescholen maar op alle scholen. Dat den, zag spelen op een school- je niet wat er woelt tussen ster- Amsterdam. Momenteel toert ze door het diversiteit in de top-100? genres. Het voelt als het verschil tussen moet niet als luxe worden gezien, maar feest. Toen was Ernst Jansz er ren en kanonnenvlees. Hoe land met drie leden van Beans & Fatback, „Ik kreeg het verzoek om zelf 25 mensen de ‘h ave s ’en de ‘h ave - n o t s ’. Dat is een als noodzaak. Daarnaast moet de top van ook al bij. Hij had het langste kunnen ze dat doen? Niemand de formatie waarmee ze twee albums op- te noemen die niet op de lijst stonden. sfeer die zelden inclusief is. Ik denk dat de culturele sector zichzelf heropvoeden: haar. En hij had zijn moeder springt eruit, en nu zakt het nam, The Gospel Sessions Vol. 1 & 2. Voor Dat viel me nog niet mee. Ik stuitte op het alle kinderen op de basisschool dezelfde stropdas af, overhemd los, ga naar buiten meegenomen –wat opzien stuk door zijn hoeven. de culturele top-100 zat ze in de jury. Ze probleem dat deze culturele top-100 een culturele educatie zouden moeten krij- en kijk wat er gebeurt in niet-traditionele baarde, want in die tijd deed ie- In 1994 dacht de Amerikaan- was „ve r b a a s d”over het gebrek aan di- lijst is van Nederlandse kunstenaars die ‘Urban gen. Dat zorgt ervoor dat alle kinderen, culturele genres. Wees niet bang, zie al dereen of hij geen ouders had. se kunstenaar James Lee Byars versiteit op de lijst, toen ze die onder internationaal succesvol zijn. En dat geldt ongeacht hun achtergrond, het gereed- die nieuwe cultuur niet als een bedrei- Ouders waren per definitie dat zijn einde daar was. In Mu- ogen kreeg. „Er stonden veel mensen op niet voor alle mensen die in mijn hoofd wordt vaak schap krijgen om deze cultuuruitingen te ging, maar als een verrijking. Dankzij de- s q u a re . seum Boijmans is tijdelijk te die ik kende, maar ook een heleboel die ik opkwamen. Dat criterium stoorde me. Zo we g ge ze t w a a rd e re n .” ze top-100 heb ik nu zelf ook een hele lijst Belinfante loopt tegen de ze- zien wat zijn antwoord was: in niet kende. Ik heb alle namen nageplozen vielen er een heleboel mensen af die wel als lage of met namen uit de traditionele genres ventig. Grijze baard. Tuinbroek. een Brusselse galerie maakte hij op internet: video’s bekeken, artikelen megasterren zijn in Nederland. Hoe defi- o nvo l w a a rd i ge Heeft u zelf in Nederland barrières ge- waar ik absoluut naar wil gaan kijken. Het Square. Hij begint hompig te een grote installatie rond een gelezen. Wat ik geweldig vind, is dat er niëren we succes eigenlijk? Het zette me voeld tijdens uw loopbaan, omdat u een zou mooi zijn als de top-100 de komende swingen. Square. En zet een gouden kamer en een zwarte zoveel mensen onder de 30 op de lijst aan het denken over mijn eigen succes. Is cultuur ’ donkere huidskleur hebt? jaren een smeltkroes van cultuur wordt.” ‘Nederlanders�vinden�succes�in�Nederland�kennelijk�niet�genoeg’:�jurylid�NRC�Cultuur�Top�100,�zangeres�Michelle�David lange song in: kamer. De zwarte kamer sloot „Dit is een lied over een hij af. In de, opengewerkte, plant. / Een groene plant, een gouden kamer ging hij liggen mooie plant…” sterven, gekleed in gouden kos- Square? Zou je denken. Maar tuum met zwarte hoge hoed. Belinfante houdt de complete In Boijmans is de zwarte ka- A�d�ve�r�t�e�n�t�i�e Ziggo Dome in de ban met zijn mer toegankelijk, binnen ligt ode aan de ‘Cannabis Sativa een popje van rode stof, een vi- De Deen die buiten ging schilderen Hollandic a’, met in het hart de riel mummietje. In de gouden geweldige kreet: „Neder wiede- kamer wappert het bladgoud w iedew iet!” bij elke beweging die je maakt. Charisma kun je niet leren. Je De kamer is leeg. En toch is Ja- Door�onze�medewerker Al die beroemde Denen waren hij in 1821 maakte van drie aange- onbetekenend binnenplaatsje en leg- eenzettingen over lineair perspectief, kunt het hebben en het dan ont- mes Lee Byars er. Hij is er heel Gijsbert�van�der�Wal aan de kunstacademie in Kopenha- meerde boten bij volle maan doet de niet het volledige Colosseum vast, maar namen gretig ter harte wat hij wikkelen. Ik loop binnen hij het e rg . gen opgeleid door Christoffer Wil- niet voor Friedrichs nocturnes onder. maar het uitzicht op de stad door hun verder adviseerde: „S childer e Gouden Eeuw van helm Eckersberg (1783-1853). Aan Van Parijs verhuisde hij naar Ro- drie bogen van het gebouw. naar de waarneming, welk onder- de schilderkunst in hem is nu een flinke tentoonstel- me, waar hij een meesterlijk portret Terug in Kopenhagen, vanaf 1816, werp dan ook, boerderijen, kerken, Denemarken was niet ling gewijd in de Fondation Custo- schilderde van de beeldhouwer Ber- werd hij een veelgevraagd portrettist kastelen, bomen, planten of dieren, de zeventiende, zoals dia, de Nederlandse kunstinstel- tel Thorvaldsen –ook een Deen in en een schilder van zeegezichten met kortom alles wat er is. Laten we vast- bij ons, maar de ne- ling in hartje Parijs die ook negen- Italië. Een felle, wat verbeten kop minutieus nagebouwde zeilschepen: beraden het grote boek van de na- gentiende. Sinds een tiende-eeuwse Denen verzamelt. met helderblauwe ogen en vette aan beide genres is in Parijs een zaal tuur bestuderen en ernaar streven al- jaarD of dertig winnen de grote na- Wilhelm Eckersberg was een krullen. Daaronder heeft Eckersberg gewijd. En hij werd professor aan de le vooroordelen te vermijden.”Me t men van die eeuw ook buiten Ko- veelzijdige overgangsfiguur, een verschillende soorten zwarte stof academie, waar hij belangrijke ver- zulke aansporingen tot intens en on- penhagen aan bekendheid: het Lou- subtiele vernieuwer. Hij stond nog voelbaar gemaakt in Thorvaldsens nieuwingen doorvoerde. Onder hem bevangen kijken zette Eckersberg ei- vre in Parijs en de National Gallery met één been in de Verlichting, be- broek, bovenkleding en cape. Het werd er niet meer alleen naar manne- genhandig de Gouden Eeuw van De- in Londen maakten een inhaalslag studeerde optica, meteorologie en was het eerste portret waarin hij In- lijk, maar ook naar vrouwelijk naakt nemarken in gang. en kochten werk van schilders als geografie. Op zijn dertigste vertrok gres en David naar de kroon stak. In gewerkt, en behalve getekend wer- Christen Købke, Wilhelm Bendz, Pe- hij naar Parijs om les te krijgen van Rome schilderde hij ook stadsgezich- den de modellen voortaan ook ge- Beeldende�kunst ter Christiaan Skovgaard en Johan de neoclassicist Jacques-Louis Da- ten naar de waarneming, die er als s c h i ld e rd . Thomas Lundbye. Stille, heldere vid en de kans is groot dat hij later puntgave, affe schilderijtjes uitzien Nieuw was bovendien dat Eckers- C.W.�Eckersberg�–Een�Deens�kunste-

landschappen, interieurs en portret- Ingres heeft gekend. Maar hij ont- STATENS�MUSEUM,�KOPENHAGEN en niet als olieverfschetsen. Eckers- berg zijn leerlingen mee naar buiten naar�in�Parijs,�Rome�en�Kopenhagen. ten – „fris als een glas water in de moette ook Caspar David Fried- Christoffer�Wilhelm�Eckersberg,�Vergezicht�door�drie�bogen�van�het�Colos- berg durfde afwijkend te zijn in zijn nam om en plein air te schilderen. De T/m�14�aug�in�de�Fondation�Custodia,�Pa- o c hte n d l u c ht ”, zoals een Deense rich, het opperhoofd van de Duitse seum�te�Rome(1815,�olieverf�op�doek,�32x49,5�cm) onderwerpkeuze, wist een interes- studenten werden wel eens moe van rijs.�Inl:�fondationcustodia.fr FOTO�MUSEUM�MEERMANNO/STICHTING�F.WESTENDORP dichter ooit schreef. Romantiek, en het schilderijtje dat sante compositie te maken van een zijn droge, wetenschappelijke uit- *4 Fiep�Westendorp�voor�Modèle�Modart,�positiekleding.