Duitse Emigrantenliteratuur in De Belgische Dagbladpers 1933- 1939
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Nieuwste Geschiedenis Duitse emigrantenliteratuur in de Belgische dagbladpers 1933- 1939 door An-Marie Buyse Promotor: Prof. dr. Jan Art Masterproef ingediend tot het Copromotor : Dr. Hans Vandevoorde behalen van de graad van Master in de Geschiedenis 1 “Wanneer gij thans dezen geestelijken rommel in de vlammen werpt, moet gij daarmee ook den plicht op u nemen in de plaats van dien rommel leven te geven aan een werkelijk Duitschen geest... Wij voltrekken een krachtige groote en symbolische handeling. Zij moet aan een ieder verkondigen, dat de geestelijke grondslagen van de November-republiek verdwenen zijn en dat zich uit haar 2 puinhoopen een nieuwe geest verheft, dien wij dragen en bevorderen..." 1 Vooruit, 13/05/1933, p.1 “Het duitsche “Beschavingsvuur” laait alderwege! (naar een teekening van Funke Küpper in “Het Volk” van Amsterdam. 2 Vertaling van een deel van de toespraak van Goebbels na de boekenverbranding te Berlijn in: Vooruit 14/05/1933 p.8 2 DOELSTELLING ...................................................................................................................... 6 PROBLEEMSTELLING EN STAND VAN ZAKEN VAN HET ONDERZOEK ................ 7 Stand van zaken van het onderzoek naar emigrantenliteratuur… .............................. 8 …met betrekking tot België? ........................................................................................ 10 …en de vermelding ervan in de dagbladpers? ......................................................... 11 INLEIDING .............................................................................................................................. 15 1. Economische crisis in een ‘gestraft Duitsland’: Hitler grijpt de macht ...................... 15 1.1. Het verdrag van Versailles ....................................................................................... 15 1.2. Hoop op economische welvaart in Duitsland en wereldwijde crisis ................... 17 1.3. Hitler wordt bondskanselier ...................................................................................... 19 2. Het Hitlerbewind ................................................................................................................ 21 2.1. Algemeen .................................................................................................................... 21 2.2. De rol van kunst in het Duitsland van de jaren ‘30 ............................................... 24 2.3. De Duits-Belgische betrekkingen in de jaren ‘30 .................................................. 27 3. Exilliteratur .......................................................................................................................... 30 3.1 Wie waren de emigrantenauteurs? .......................................................................... 30 Vrijwillige emigranten .................................................................................................... 30 3.2. Op zoek naar een tweede thuisland… ................................................................... 31 3.2.1. De emigrantensituatie in Europese landen .................................................... 32 3.2.2. De exilsituatie buiten Europa ............................................................................ 33 Ballingschap in de VS ............................................................................................... 33 Ballingschap in de USSR ......................................................................................... 37 Ballingschap in Latijns-Amerika .............................................................................. 38 3.3. Enkele voorbeelden van Exil-werken ..................................................................... 39 METHODOLOGIE ................................................................................................................. 39 1. Methode .............................................................................................................................. 39 1.1. Inhoudsanalyse .......................................................................................................... 39 1.2. Discoursanalyse en Linguïstische pragmatiek ...................................................... 41 1.3. Categorieën ................................................................................................................ 43 2. Verantwoording mediakeuze ........................................................................................... 45 2.1. Vooruit ......................................................................................................................... 47 2.1.1. Culturele rubriek: Het Geestesleven ............................................................... 47 2.2. De Standaard ............................................................................................................. 48 3 2.2.1. Culturele rubriek: Kunst- en geestesleven ..................................................... 48 2.3. Het Laatste Nieuws ................................................................................................... 49 2.3.1. Culturele rubriek: Kunst en Letteren ................................................................ 49 2.4. De Schelde/Volk en Staat ......................................................................................... 49 .4.1. Culturele rubriek: Geestelijke tijdspiegel en Letteren en Kunst .................... 50 3. Selectieverantwoording .................................................................................................... 50 3.1. Keuze artikelen ........................................................................................................... 50 3.2. Problematisering emigrantenliteratuur ................................................................... 51 3.3. Periode 1933 – 1939 ................................................................................................. 53 ONDERZOEK ......................................................................................................................... 53 1. Canon .................................................................................................................................. 54 1.1. Emigrantenauteurs .................................................................................................... 55 1.1.1. Verdeling van de auteurs over de verschillende kranten. ............................ 56 1.1.2. Accenten en overlappingen in de selectie van de respectieve kranten ..... 59 Overlapping ................................................................................................................ 59 Eigen accenten .......................................................................................................... 60 Vooruit ..................................................................................................................... 61 De Standaard ......................................................................................................... 71 Het Laatste Nieuws ............................................................................................... 79 De Schelde / Volk en Staat .................................................................................. 82 2. Persoonlijke aandacht/ betrokkenheid ........................................................................... 85 2.1. Expliciete naamsvermelding ................................................................................... 85 2.2. Foto’s of illustraties .................................................................................................... 87 2.2.1 Inhoud foto’s ......................................................................................................... 89 Vooruit ......................................................................................................................... 90 Case-studie : Vooruit klaagt aan door middel van fotomateriaal: afbeeldingen van Erich Mühsam en Carl von Ossietzky ................................. 92 De Standaard ............................................................................................................. 95 Het Laatste Nieuws ................................................................................................... 97 De Schelde/Volk en Staat ........................................................................................ 98 Algemeen .................................................................................................................... 99 2.3 Betrokkenheid? ........................................................................................................... 99 3. Toon en houding kranten naar aanleiding van emigrantenliteratuur. ..................... 100 4 3.1. Recensies als aanleiding tot kritiek?..................................................................... 100 3.2. Titelanalyse ............................................................................................................... 104 Informatief ..................................................................................................................... 105 Ironisch/spottend ......................................................................................................... 105 Verontwaardigd/aanklacht .......................................................................................... 106 Oproep/Strijdvaardig ................................................................................................... 109 Bewonderend