Vlinders Kweken: Saturniidae
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
4e jaargangnummer 1, februari 1989 21 Vlinders kweken: Saturniidae De Satumiidae oftewel Zijdespin- ners dan wel Nachtpauwogen, zijn vlinderkwekers bij een populaire groep. De meeste vertegenwoordi- gers zijn van een spectaculair for- maat en niet zelden ze ook zijn nog eens aantrekkelijk getekend. De meeste soorten komen uit tropische streken. Maar in deze aflevering zal met name onze bekendste inheemse satumide; de Nachtpauwoog, uitge- breid aan de orde komen. Figuur 1. Het de mannetjevan men zelden veel ruimte nodig, een vlinder- Jan Meerman Nachtpauwoog. kas ofandere kostbare voorziening is dus niet Tekening: Annemarie van Lierop. nodig. Veel (zon)licht hebben de vlinders ook INLEIDING al niet nodig, het zijn immers nachtvlinders. Zelfs op een zolderkamertje met een raampje Dat de het noorden kan dus Zijdespinners zo geliefd zijn bij vlin- op men Zijdespinners derkwekers kweken. Tenslotte de veel is nietalleen te danken aan hun zijn rupsen van Zij- zodat ook imposante uiterlijk. Belangrijker is wel dat ze despinners nogal polyfaag, voor veel exotische niet als volwassen vlinder geen voedsel tot zich soorten zeldeneen vervan- in tuinof bos nemen. De kweker hoeft dus niet moeilijk te gende voedselplant groeit. doen met bloemenofkunstmatige voeding. Figuur 2. Nachtpauwoog, 'roepend' DE NACHTPAUWOOG Maar er zijn nog meer redenen te noemen, zo Let het dat uil vrouwtje. op geurorgaan hebben de vlinders om tot voortplanting te ko- de achterlijfspunt gestulpt is. In Nederland komen slechts twee soorten Zij- despinners voor: De Tauvlinder (Aglia tau, de fig. 6) en Nachtpauwoog (Saturnia pavo- nia, fig. 1 en 2). De Nachtpauwoog is van deze twee waarschijnlijk het meest algemeen en zeker het De is meest bekend. soort een ty- pische bewoner van heidegebieden, derups leeft daar dan ook meestal op Struikheide (Calluna vulgaris). Maarook in Zeeland leeft een populatie, deze dieren zijn vaak groter dan die van de heidegebieden en de rupsen le- daar onderandere ven op Wilg (Salix sp.), Appel (Malus sp.) en Braam (Rubus sp.). Het zou interessant zijn te weten of de afwijkende grootte van de Zeeuwse dieren veroorzaakt wordt doorhet verschil in voedsel van de 22 4e jaargang nummer 1, februari 1989 spinners verpoptbinnenineén zelfgesponnen cocon. Wil men dus het geslacht van depop voorzicht bepalen, dan zal de cocon openge- knipt moeten worden. Het geslachtsonder- is in scheid bij depoppen dan grote lijnen ver- gelijkbaar met wat ik in een vorige aflevering (Vlinders 2(3):25) aangaf voor de poppen van Pijlstaartvlinders. Dit openknippen van de co- con kan zolang het maar voorzichtig gebeurt totaalgeen kwaad. Zelf doe ik het bijna stan- daardom dekwaliteit van depoppen te kun- nen beoordelen. Maarook als men het niet aandurft om de cocons open te knippen be- staat er een methode om het geslacht van de poppen met vrij grote zekerheid te bepalen. Men heeft dan echter wel een gevoelige weeg- schaal nodig! Voor de rest is het heel simpel. Vrouwelijke poppen zullen namelijk zwaar- der zijn dan mannelijke. Dat dit verschil vrij aanzienlijk kan zijn blijkt wel uit bijstaande grafiek (figuur 3). EEN MANNENVAL Figuur 3. Grafiek met de gewichten in rups of dat hier genetische factoren het Het voordeel van het kweken van een inheem- van in totaal 111 coconsvan eenin de schrijver uitgevoerde alleen is het relatief is 1980 door spel zijn. Een probleem dat opgelost se soort dat gemakkelijk om de kweek van Nachtpauwoog. Het kan worden door van beide populaties een aan vers kweekmateriaal te komen. Bij de uit oorsprong smateriaal stamde Oosterland (Zeeland).Duidelijkkrant stam gescheiden maar onder gelijke condities Nachtpauwoog is dat zelfs wel heel gemakke- in de grafiek tot uiting dat de cocons op te kweken. Een mooie opgave voor de lijk. Zelfs al zou men slechts over één vrou- met de vrouwelijke poppen gemiddeld amateurkweker! dan dekans veel zwaarder zijn dan die met de welijke pop beschikken is om mannelijke poppen. toch met deze soort verder te kweken heel Tekening: J. Meerman. GESLACHTSONDERSCHEID groot. Het principe is eenvoudig. De vrouwe- lijke vlinder zal nadat ze uit de pop is geko- De adulten van de Nachtpauwoog zijn zeer men bevrucht moeten worden. Ze vliegt daar- niet in de minof eenvoudig te sexen. Ten eerste zijn de manne- bij weg hoop meer toevallig tjes beduidendkleiner, maar boven- dienhebben ze een oranje grond- kleur, terwijl de vrouwtjes overwe- gend grijs van kleur zijn. Een heel zeker kenmerk vormen ook de an- tennen. Die van de mannetjes zijn duidelijk veel sterker geveerd dan die van de wijfjes (zie figuur 4). Dit kenmerk gaatop voor alle Zijdespin- ners, dus ook die soorten die niet over zo’n duidelijke sexuele dimor- fie beschikken. Figuur 4. Antennen van een Ook de poppenzijn wel te sexen. Zijdespinner, links mannetje,rechts Een probleem is dan wel dat de vrouwtje. Tekening: J. Meerman. Nachtpauwoog zich zoals alle Zijde- 4e jaargang nummer 1, februari 1989 23 Figuur 5. Schets van een vangkooitje een mannetje tegen te komen zoals het wilde ontworpen voor vangen van bij dagvlinders gebruikelijk, maar mannetjesmet behulpvan een maagdelijkwijfje. Voor verdere blijftrustig zitten en wacht af. verklaring: zie tekst. Helemaalpassief is ze echter niet, Tekening: J. Meerman. want ze stulpt een orgaan uit waar- uit een geurstof vrijkomt. Het zoge- naamdesexferomoon.Zo’n vrouw- is tje ’roept’. De bedoeling dat een mannetje 'onder de wind’ met be- hulp van zijn gevoelige antennen deze geurstof opvangt en aan de hand ervan het vrouwtje weet op te sporen. Elke vlindersoortheeftzijn eigen paringstijdstip. Bij de Nachtpauw- 18 dus! ik zelf nooit oog is dat omstreeks uur. Overdag dat er opgekomen was, ware het Om een mannetje te krijgen hoeft men dus al- niet dat Broeder Melkert mij jaren geleden leen maar met een gazenkooitje waarin een het prototype ervan toonde. maagdelijk wijfje in het biotoop van de soort te gaan staan en tegen het eind van de middag Het betreft namelijk een vangkooitje, een re- het net gereed te houden. Het mannetje (niet gelrechte mannenval. De basis wordt ge- zelden zijn het er meerdere) zal laag over de vormd door een gazenkooitje. Het gaas is grond aan komen vliegen en kan dan voor- heel belangrijk want er moet wind door het waaien. zichtig gevangen worden als hij tegen het kooitje kunnen In het dak van het het De komt fuik. Deze fuik heel gaas van kooitje vliegt. paringsdrift kooitje een kan een- wordt slechts zelden door de vangst ver- voudig gemaakt worden van een plastic beker stoord, in de meeste gevallen zal het manne- of margarinekuipje waarvan de bodem is weg- binnen minuut in het schets tje een nadat hij kooitje gesneden. Bijgaande (fig. 5) spreekt is losgelaten met het vrouwtje paren. verder voor zich. Het formaat is niet echt be- al de de fuik langrijk moet opening van aange- Figuur 6. De Tauvlinder is een Natuurlijk heeft niet iedereen de tijd om een past zijn aan de grootte van de vlindersoort inheemse Zijdespinner. Annemarie Tekening: vanLierop. halve middag bij een vlinder te gaan posten. die men er mee wil vangen. Voor de Nacht- Er is echter een elegante oplossing, zo simpel pauwoog gebruik ik een zogenaamd ponds- kuipje. Tussen de opening van de fuik en de buitenwanden van de kooi moet ongeveer 5 ruimte zitten. Als de ’fuik’ niet cm permanent maar slechts klemvast aangebracht wordt is een deurtje in de kooi niet nodig, als de fuik verwijderd wordt kan men zijn hand door de zo ontstane opening steken. Belangrijk is ver- der nog dat het dak waarin de fuik bevestigd is, van lichtdoorlatendmateriaal is (gaas, transparant plastic). Laat men dit na, dan loopt men het risico dat een bevrucht wijfje lichtste naar de plek in de kooi vliegt, de ope- fuik in ning van de dat geval, en dus toch ont- snapt. Aldus geconstrueerd ’aast’ men het kooitje met het een maagdelijk wijfje en plaatst ge- 24 4e jaargang nummer 1. februari 1989 heel in een geschikt biotoop. Na verloop van spinners relatieflangzaam. Hét totalerupssta- tijd haalt men het kooitje, ditmaal met een be- diumkan onder normaleomstandigheden wel vrucht wijfje plus een mannetje weer op. twee maanden in beslag nemen. Bij de Nacht- Deze methode leentzich ook uitstekendom pauwoog is het naar mijn ervaring ook be- b.v. uurhokken op het voorkomen van bepaal- langrijk om de rupsen niet al te warm op te sexfe- in de soorten te monsteren! Bijna alle met kweken want dan zijn ze te vroeg de zomer al als nadeel verpopt wat voornaamste heeft dat de vlinders danook vaak al vroeg in het zelfs dat volgende jaar ontpoppen,zo vroeg het lokken van wilde mannetjes nog niet mo- gelijk is. Daar zelf gekweekte mannetjes bo- vendien vaak weinig paringslustig zijn, is het handig om de mogelijkheid tot het lokken van wilde mannetjes nietbij voorbaat uit te slui- ten. Als derupsen dan eindelijk toch volgroeid zijn, beginnen zij zich in te spinnen. Dit in- spinnen kan gebeuren in een hoekje van de kooi of gewoon tussen de takken van de voed- selplant. Als na ruim een week de kunstig ge- construeerde cocons voldoende uitgehard zijn binnenin de de zich en cocons rupsen verpopt 7. De Amerikaanse Figuur romonen werkende soorten laten zich met hebben, worden de cocons verzamelden op- maanvlinder is eenmooi voorbeeld deze methode verschalken. Zelf heb ik met geslagen. Dit opslaan kan het best buiten ge- van een gemakkelijkte kweken uitheemse Zijdespinner. zulke kooitjes veel succes gehad bij verschil- beuren, in een kooitje onder een afdak of in Foto: J. Meerman. lende soorten Pijlstaartvlinders. een schuurtje. Liever niet binnen want dan kunnen de poppen te vroeg uitkomen met de DE KWEEK hierboven geschetste gevolgen. Begin april worden de cocons in het zicht gehaald en da- De paring duurtbij de Nachtpauwoog vrij gelijks in de gaten gehouden.