Xhevdet Bytyçi P Ë R M B L E D H J E 1200 TEKSTE KËNGËSH SHQIPE TË MUZIKËS POPULLORE DHE ARGËTUESE Gjakovë, gusht 2006 1 BOTIMI I PËRMBLEDHJES ËSHTË MUNDËSUAR NGA MINISTRIA E KULTURËS, RINISË DHE SPORTEVE TË KOSOVËS Autor i Përmbledhjes : Xhevdet BYTYÇI Redaktor : Hasan ARLLATI Kopertina : Art KUPA Realizimi kompjuterik : Fitim I. HALILI Përgatitur për shtyp dhe shtypur në SHTYPSHKRONJËN “L I T O G R A F I A” në Gjakovë 2 Në vend të parathënies, dy fjalë të autorit Botimi i kësaj përmbledhjeje me tekste të këngëve të muzikës popullore dhe argëtuese shqipe është kurorëzim i një pune shumëvjeçare të bërë me përkushtim e dashuri të veçantë dhe paraqet një kontribut modest për kulturën shqiptare, posaçërisht në fushën e muzikës dhe ruajtjen e trashëgimisë dhe krijimtarisë popullore. Pasioni për mbledhjen e teksteve të këngëve te unë ka lindur shumë vite më parë. Duke qenë nga Gjakova dhe i rritur në një mjedis dhe shoqëri ku është kultivuar muzika e mirëfilltë shqipe, në veçanti kënga qytetare (një vëlla imi është njohës i mirë i muzikës dhe një kohë të gjatë merret me këngën), çështja e mbledhjes së teksteve të këngëve më është bërë pasion që në vitet e shtatëdhjeta dhe me intensitet të ndryshëm, sipas periudhave të caktuara kohore, dhe ka vazhduar deri në ditët e sotme. Këto tekste janë mbledhur në formë dorëshkrimi dhe janë rreth 3.000 faqe të shkruara me tekste të këngëve të ndryshme shqipe. Tekstet, kryesisht, janë nxjerrë përmes dëgjimit të këngëve. Kjo mënyrë e shënimit të teksteve të këngëve mbase është e vështirë dhe për këtë arsye tekstet jo gjithherë mund të jenë të plota dhe të sakta. Vitet e fundit më shumë jam marrë me plotësimin, sistemimin dhe përzgjedhjen e këtyre teksteve nga dorëshkrimet. Për plotësimin dhe korrigjimin e tyre është konsultuar edhe një numër i caktuar përmbledhjesh të këngëve të botuara nga autorë të ndryshëm. Kjo më shumë vlen për këngën shkodrane, siç janë botimet: “Këngë popullore shkodrane” nga Agim Velaj, “25o këngë qytetare shkodrane”, transkriptuar dhe harmonizuar nga Tonin Zadeja dhe Tonin Daija dhe “Këngë popullore shkodrane” nga Kasem Taipi, botuar në vitin 1998 dhe në një masë më të vogël për këngët e Shqipërisë së Mesme, ku do përmendur përmbledhja e këngëve të Isuf Myzyrit nga autorët Sulë Dreshaj dhe Alfons Balliçi, botuar në vitin 1996 dhe Këngë popullore të Shqipërisë së Mesme nga autori Hysen Filja botuar në vitin 1991. Për plotësimin dhe korrigjimin e këngëve gjakovare kryesisht janë shfrytëzuar disa përmbledhje nga Qamili i Vogël të botuara duke filluar nga viti 1961. Pas plotësimit dhe sistemimit rezulton se janë rreth 1.700 tekste këngësh. Do të ishte mirë që këto të botohen të gjitha. Por duke pasur parasysh qëllimin që në një vëllim të vetëm të mblidhet numër sa më i madh këngëve, është bërë një përcaktim që në këtë përmbledhje të botohen tekstet e 1.200 këngëve të muzikës popullore dhe argëtuese shqipe. Është e kuptueshme që pjesa dërrmuese e tyre janë të muzikës popullore - 850 këngë, kurse 350 janë të muzikës së lehtë dhe argëtuese. 3 Pjesa dërrmuese e këngëve popullore, rreth 80 % janë tekste të këngëve të vjetra. Të tjerat janë kompozime të reja dhe janë përfshirë në këtë përmbledhje për shkak të popullaritetit që kanë pasur dhe kanë këto këngë. Një gjë e tillë vlen edhe për tekstet e këngëve të muzikës së lehtë dhe argëtuese, për aq sa mund të thuhet se është e vjetër kjo lloj muzike te ne. Janë bërë përpjekje që në këtë numër të përfshihen tekste me këngë nga të gjitha trevat shqiptare dhe sado që ky ishte edhe synim imi, vërehet ndikimi më i madh i këngëve të disa trevave të caktuara. Ndoshta kjo rrjedh edhe për shkak të kontaktit më të madh me muzikën e këtyre trevave. Kështu, tek këngët popullore dallohet ndikimi i këngëve gjakovare, këngë më të cilat edhe jam rritur, pastaj këngët e Shqipërisë së Mesme, këngëve shkodrane e kështu me radhë. Tek tekstet e këngëve të muzikës së lehtë dhe argëtuese më shumë vërehet ndikimi i këngëve korçare dhe kompozimeve të ndryshme të muzikës argëtuese. Janë bërë përpjekje që këngëve t’iu gjinden dhe shënohen edhe autorët e tekstit. Për një numër të konsiderueshëm të këngëve autorësia është e ditur. Mirëpo, për një numër të konsiderueshëm të tyre, posaçërisht te këngët popullore, duke u kënduar brez pas brezi, edhe janë transformuar dhe iu është humbur autorësia. Për këto arsye është përcaktuar që teksteve të këngëve (edhe e atyre që u dihet autorësia) të mos u shënohet autori i tekstit. Një angazhim i rëndësishëm është bërë edhe në sistemimin dhe renditjen e teksteve të këngëve popullore sipas trevave nga ku e kanë burimin dhe ku janë kënduar e kultivuar më tepër. Ndarja e prerë e teksteve të këngëve sipas kriterit të trevave prej nga e kanë burimin, në veçanti te një numër i këngëve të vjetra popullore është një punë mjaft e vështirë. Arsyet e këtyre vështirësive janë të ndryshme. Po përmendi disa. Është e ditur se shumë këngë janë krijuar, ta zëmë, në Shkodër apo Berat dhe me kalimin e kohës janë shtrirë edhe në trevat tjera, ku kanë lëshuar rrënjë të reja, duke fituar një lloj autoktonie të veçantë. Kjo ka të bëjë me këngët e vjetra, të cilat janë përvetësuar nga njerëzit e një treve të caktuar, kanë krijuar nuanca të dallueshme si në tekst ashtu edhe në vijën melodike, janë kënduar për më shumë se një shekull në një formë pak a shumë të re, prandaj i kemi renditur aty ku janë. Një numër i këngëve që e kanë burimin në një trevë të caktuar më shumë janë kultivuar dhe kënduar në një trevë tjetër, dhe do të ishte vështirë, mbase edhe e padrejtë, që këto këngë të mos i atribuohen trevës ku edhe janë kultivuar dhe kënduar më shumë. Në këtë aspekt duhet kuptuar edhe radhitjen e teksteve të këngëve sipas trevave që i është bërë në përmbledhje, gjithnjë duke mos pretenduar që kjo radhitje të jetë e plotë. Një numër i caktuar i këngëve këndohen në dy apo më shumë versione, duke pasur dallime edhe në përmbajtjen e tekstit. Në raste të 4 tilla, në këtë përmbledhje janë përfshirë që të dyja versionet. Po ashtu, një numër i caktuar i këngëve popullore me përmbajtje të ndryshme të teksteve kanë të njëjtin emërtim, dhe kjo është shënuar, për t’u dalluar, me numër pas titullit të këngës. Te emërtimi i këngëve, respektivisht titulli i këngëve ka pasur vështirësi të theksuara. Pjesa më e madhe e titujve të këngëve të cilat mund të gjinden të shkruara në ndonjë botim, emërtimin e kanë të saktë. Ndoshta kjo, në raste të rralla e të veçanta, nuk mund të thuhet edhe për emërtimet e këngëve të cilat nuk ka pasur mundësi të gjendën të shkruara. Në këto raste, si emërtim i këngës është marrë vargu i parë i tekstit. Meqenëse te një numër i konsiderueshëm i këngëve popullore përdoren terma nga persishtja e vjetër, turqizma, etj, është bërë përpjekje në fund të tekstit të secilës këngë ku përdoren këto terma, të jepen shpjegime për domethënien e tyre. Përveç kësaj, shpjegimi i fjalëve të përdorura në tekstin e këngëve është dhënë edhe në fund të përmbledhjes. Ndihmesë të rëndësishme në këtë drejtim ka ofruar redaktuesi i tekstit të këngëve, z. Hasan Arllati. Jam i bindur që secili dashamir i muzikës sonë, ngado që të jetë dhe kudo që të jetojë, në këtë përmbledhje do të gjejë diç që do t’i pëlqejë, diç që do ta kënaqë dhe do t’i flejë në shpirt. Vlera e përmbledhjes së teksteve të këngëve shqipe të muzikës popullore dhe argëtuese do të jetë shumë më e madhe kur do të bëhet NOTIZIMI i tyre. Nga autori i përmbledhjes janë bërë përpjekje dhe janë hulumtuar mundësitë e notizimit të këtyre teksteve, por në këtë angazhim kanë dalë vështirësi të ndryshme. Notizimi i teksteve të këngëve është një punë më se e vështirë dhe do të bëhet vetëm nga profesionistë të mirëfilltë të muzikës, të cilët edhe kanë dijeni për këngët sipas këtyre teksteve, përkatësisht të cilët i dinë këngët dhe ky kuadër profesionistësh fatmirësisht Gjakovës e Kosovës nuk i mungon. Duke marrë parasysh vjetërsinë e këngëve, trevat e ndryshme shqiptare prej nga e kanë burimin, etj, nuk mund të pretendohet se mund të bëhet notizimi i të gjitha teksteve të këngëve, anipse për pjesën dërrmuese të tyre kjo është e realizueshme. Vështirësia më e madhe në këtë punë është fakti se notizimi i teksteve të këngëve nga kjo përmbledhje do të rriste koston e botimit për më shumë se katër herë. Mbase kjo punë do të realizohet në rastin tjetër. Me rastin e përcaktimit për botimin e kësaj përmbledhjeje, kam pasur dëshirë që kjo punë në një mënyrë t’i atribuohet Gjakovës. Kjo për një arsye shumë të thjeshtë ngase Gjakova zen një vend të rëndësishëm në përgjithësi në kulturën shqiptare, në veçanti në lëmin e muzikës, pastaj edhe për faktin se përmbledhja është botuar në Gjakovë, dhe se autori i kësaj Përmbledhjeje është gjakovar. Kjo është edhe arsyeja pse në ballinën e përmbledhjes është vendosur pamja e qytetit të vjetër të Gjakovës. 5 Krejt në fund, duhet vlerësuar se e gjithë puna në Përmbledhjen e teksteve të këngëve të muzikës popullore dhe argëtuese shqipe do të kishte mbetur e pa kurorëzuar dhe përmbledhja nuk do ta kishte parë dritën e botimit pa kontributin dhe ndihmën konkrete, kryekëput të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve të Kosovës. Xhevdet Bytyçi 6 BETIMI MBI FLAMUR Rreth flamurit të përbashkuar Me një dëshir’ e një qëllim, Të gjith’ atij duk’ iu betuar Të lidhim besën për shpëtim.