Plan Upravljanja Otpadom Za Prostor Opštine Berane (Period 2010-2014

„FLEMER STONE“ & „EKO Montenegro“

PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ZA PROSTOR OPŠTINE BERANE (PERIOD 2010-2014. GODINE)

- N A C R T -

Berane, april 2010. godine Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

S A D R Ž A J

Rešenja o registraciji Odluka o formiranju radnog tima Licence za projektovanje Projektni zadatak

1. UVOD ...... 4 1.1. Cilj Plana upravljanja otpadom za prostor opštine Berane ...... 5 1.2. Onovni principi upravljanja otpadom ...... 6 1.3. Primjena Plana ...... 8 1.4. Zakonodavni okvir ...... 8 1.4.1. Nacionalni propisi ...... 8 1.4.2. Opštinski propisi ...... 9 1.4.3. Zakonodavstvo Evropske Unije ...... 9 1.5. Rečnik termina ...... 12

2. IZVOD IZ PPO-a I GUP-a ...... 19 2.1. PPO opštine Berane ...... 19 2.2. GUP opštine Berane ...... 20

3. KARAKTERISTIKE PRIRODNIH USLOVA ...... 21 3.1. Geografski položaj i topografske karakteristike opštine Berane ...... 21 3.2. Saobraćaj ...... 23 3.3. Geološke i geomorfološke karakteristike ...... 24 3.4. Hidrološke i hidrogeološke karakteristike ...... 26 3.5. Klimatske karakteristike sa meteorološkim pokazateljima ...... 28

4. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA ...... 40 4.1. Stanovništvo opštine Berane ...... 41 4.2. Otpad – klasifikacija, stvaranje, sakupljanje, transport i deponovanje ...... 44 4.2.1. Klasifikacija otpada ...... 44 4.2.2. Stvaranje otpada ...... 45 4.2.3. Proizvođači otpada i odgovornost ...... 45 4.2.4. Sakupljanje otpada ...... 47 4.2.5. Transport otpada ...... 47 4.2.6. Deponovanje ili skladištenje otpada ...... 48 4.2.7. Divlja odlagališta otpada ...... 48 4.3. Komunalni otpad ...... 49 4.3.1. Proizvodnja komunalnog otpada ...... 49 4.3.2. Sastav komunalnog otpada ...... 52 4.3.3. Fizičko-hemijske karakteristike komunalnog otpada ...... 53 4.3.4. Upravljanje procesima sakupljanja i transporta komunalnog otpada ...... 55 4.3.4.1. Materijalno-tehnička opremljenost Javnog komunalnog preduzeća ...... 56 4.3.4.2. Sakupljanje otpada ...... 57 4.3.5. Deponovanje komunalnog otpada ...... 62

1 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4.4. Industrijski otpad ...... 63 4.4.1. Broj preduzeća ...... 63 4.5. Medicinski otpad ...... 68 4.5.1. Farmaceutski otpad ...... 69 4.6. Životinjski, veterinarski i klanički otpad ...... 70 4.7. Opasni otpad ...... 72 4.7.1. Akumulatori i baterije ...... 72 4.7.2. E-materijali, elektronska i električna oprema, fluorescentne i živine cijevi i sl...... 73 4.7.3. Otpadne automobilske gume ...... 73 4.7.4. Otpadna ulja ...... 75 4.7.5. Azbestni otpad ...... 75 4.8. Otpadni mulj iz fekalnih otpadnih voda ...... 76 4.9. Šumsko-drveni otpad ...... 76 4.10. Otpadna vozila ...... 77 4.10.1. Proizvođači ...... 78 4.11. Građevinski otpad, šut i materijal iz otkopa ...... 78

5. PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ZA PERIOD 2010-2014. GODINA ...... 79 5.1. Upravljanje komunalnim otpadom ...... 79 5.1.1. Nastajanje i sakupljanje komunalnog otpada ...... 79 5.1.1.1. Procjena sakupljanja komunalnog otpada za period 2010-2014 ...... 82 5.1.2. Transport komunalnog otpada ...... 88 5.1.3. Deponovanje i reciklaža u opštini Berane ...... 89 5.1.4. Predlog upravljanja otpadom na deponiji ...... 89 5.2. Upravljanje medicinskim otpadom ...... 92 5.2.1. Količina medicinskog otpada za period 2010-2014 ...... 92 5.2.2. Plan upravljanja medicinskim otpadom ...... 92 5.2.3. Tehnologija zbrinjavanja opasnog medicinskog otpada ...... 94 5.4.4. Skladištenje medicinskog otpada ...... 95 5.4.5. Plan upravljanja farmaceutskim otpadom ...... 97 5.3. Upravljanje životinjskim, veterinarskim i klaničkim otpadom ...... 98 5.3.1. Količine životinjskog, veterinarskog i klaničkog otpada za period 2010-2014 ...... 98 5.3.2. Plan upravljanja životinjskim, veterinarskim i klaničkim otpadom ...... 98 5.4. Upravljanje opasnim otpadom ...... 101 5.4.1. Plan upravljanja baterijama i akumulatorima ...... 101 5.4.2. Plan upravljanja e-otpadom ...... 102 5.4.3. Plan upravljanja otpadnim gumama ...... 104 5.4.4. Plan upravljanja otpadnim uljima ...... 106 5.4.5. Plan upravljanja azbestnim otpadom ...... 109 5.5. Upravljanje muljem iz fekalnih otpadnih voda ...... 109 5.7.2. Plan upravljanja muljem iz fekalnih otpadnih voda ...... 109 5.6. Plan upravljanja šumsko-drvenim otpadom ...... 110 5.7. Plan upravljanja poljoprivrednim i zelenim otpadom ...... 112 5.8. Upravljanje otpadnim vozilima ...... 114 5.8.1. Plan upravljanja otpadnim vozilima ...... 114 5.9. Plan upravljanja građevinskim otpadom, šutom i materijalom iz otkopa ...... 115

6. MJERE ZA SPREČAVANJE NASTAJANJA ILI SMANJENJA KOLIČINE OTPADA I NEGATIVNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU, PRAVILNO UPRAVLJANJE OTPADOM ...... 116

7. MJERE I AKTIVNOSTI SAKUPLJANJA OTPADA IZ DOMAĆINSTAVA I PROIZVOĐAČA OTPADA KOJI NE PODLIJEŽU OBAVEZI DONOŠENJA PLANA ...... 119

8. SANACIJA I PROCJENA TROŠKOVA SANACIJE SMETLIŠTA ...... 120

2 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

9. RAZVIJANJE JAVNE SVIJESTI ...... 122

10. NAČIN UPRAVLJANJA OTPADOM U OPŠTINI BERANE ...... 124 10.1. Informacioni centar upravljanja otpadom u opštini Berane ...... 124

11. OCJENA STANJA ...... 125

12. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA OTPADOM ZA PERIOD 2009-2013 ...... 127

13. PREGLED INVESTICIONIH ULAGANJA ...... 129

3 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

1. UVOD

Plan upravljanja otpadom za opštinu Berane do 2014. godine (u daljem tekstu: Plan), predstavlja osnovni dokument kojim se određuju srednjoročni ciljevi i obezbjeđuju uslovi za racionalno i održivo upravljanje otpadom na teritoriji opštine.

Plan uređuje poslove sakupljanja, privremenog skladištenja, prevoza, obrade i odlaganje otpada uz poštovanje principa: održivog razvoja, regionalnog upravljanja otpadom, preventivnog djelovanja, principa „zagađivač plaća“, a sve u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, Strateškim master planom upravljanja otpadom na republičkom nivou i Planom upravljanja otpadom u Crnoj Gori.

Plan ukazuje na zadatke koji stoje pred opštinom Berane, predlaže načine rešavanja i obaveze aktera koji moraju da poštuju Zakon o upravljanju otpadom. Plan je obuhvatio sve faze upravljanja: nastajanje otpada (proizvodnju), sakupljanje, predselekciju, transport, reciklažu, deponovanje, mehaničko-biološku obradu, aspiraciju biogasa i proizvodnju električne energije od biogasa dobijenog iz sanitarne kade na budućoj regionalnoj sanitarnoj deponiji „Vasov do“.

Plan upravljanja otpadom definiše strategiju razvoja i efikasnog i racionalnog upravljanja komunalnim, industrijskim, opasnim, inertnim i drugim otpadom i upozorava da upravljanje otpadom ne smije da dovede u opasnost zdravlje ljudi i ugrozi životnu sredinu.

Plan upravljanja otpadom u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, sadrži:

• vrste, količine i mjesto nastanka otpada; • lokacije postojećih postrojenja i objekata za odlaganje otpada; • vrste otpada i način njihovog selektivnog skupljanja; • djelatnosti koje se odvijaju u okviru reciklažnih dvorišta i transfer stanica u cilju privremenog skladištenja otpada; • mjere za sprečavanje nastajanja otpada ili smanjenja količina otpada i negativnih uticaja na životnu sredinu, obezbjeđivanje pravilnog upravljanja otpadom, uključujući i mjere za smanjenje količina biološki razgradivog otpada sadržanog u komunalnom otpadu koji se odlaže na deponijama, kao i ambalažnog otpada; • program sakupljanja otpada iz domaćinstva i od proizvođača koji ne podliježu obavezi donošenja plana; • program sakupljanja opasnog otpada iz domaćinstava i od proizvođača koji ne podliježu obavezi donošenja plana; • način upravljanja otpadom sa dinamikom realizacije; • dinamiku finansiranja i izvor finansijskih srestava; • razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom.

4 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Plan upravljanja otpadom u opštini Berane, zasniva se na tri principa:

sprečavanju nastanka otpada ili njegovom minimalnom stvaranju i obaveznom smanjenju, recikliranju i ponovnom korišćenju izdvojenih materijala, monitoringu uticaja otpada na prostoru opštine Berane.

1.1. Cilj Plana upravljanja otpadom za prostor opštine Berane

Plan upravljanja otpadom u opštini Berane, treba da obezbijedi poštovanje ciljeva Nacionalne politike upravljanja otpadom, Zakona o upravljanju otpadom, Strateškog master plana upravljanja otpadom za period do 2014. godine.

Plan ima za cilj da smanji negativan uticaj otpada na zdravlje ljudi i poboljša kvalitet životne sredine, poboljša efikasno i racionalno upravljanje komunalnim, industrijskim, medicinskim, životinjskim, opasnim, neopasnim e-otpadom, muljevima iz tretmana otpadnih i fekalnih voda, građevinskim otpadom, zemljom iz otkopa i šutom, otpadnim uljima, otpadnim gumama, vozilima van upotrebe (otpadnim vozilima), drvenim i poljoprivrednim otpadom, azbestnim i drugim otpadom.

Takođe, cilj Plana je da se iskoriste i prikažu najbolje dostupne tehnologije, sagledavajući troškove i ekološku prihvatljivost tehnologija.

Cilj upravljanja otpadom je da materijali što potpunije uđu u zatvoreni ciklus i da se obezbijedi odnošenje otpada prema standardima EU.

NASTAJANJE OTPADA

PRIVREMENO SKLADIŠTENJE

SAKUPLJANJE I SELEKCIJA

TRANSFER I TRANSPORT

OBRADA I KORIŠĆENJE DEPONOVANJE

Slika 1. Šema zatvorenog ciklusa upravljanja otpadom

Ostvarivanjem ovog cilja, upravljanje otpadom u opštini Berane biće u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, Direktivama i standardima EU.

5 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Cilj Plana je da definiše smjernice za odlaganje čvrstog komunalnog otpada na sanitarnu deponiju zbog poboljšanja stanja životne sredine u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom.

Uzimajući u obzir da je u prethodnom periodu bilo nekontrolisano odbacivanje svih vrsta otpada na otvorena odlagališta, Plan upravljanja će direktno uticati na smanjenje otpada koji se proizvodi, strogu kontrolu, pravilno upravljanje, a sve u cilju zaštite zdravlja ljudi, vazduha, voda i zemljišta u opštini Berane.

Cilj je kvalitetna sanacija i rekultivacija prostora koji je bio pod uticajem komunalnog, opasnog, industrijskog i medicinskog otpada. Plan treba da predvidi tehnologije selektivnog sakupljanja otpada na izvoru stvaranja i predloži valorizaciju selektovanog otpada.

Opština Berane mora da definiše odluke i propise kojima će se regulisati, urediti i obezbijediti pravilno i kompletno sprovođenje upravljanja otpadom na svojoj teritoriji, a sve u cilju smanjenja količine otpada koji će se konačno odlagati na budućoj sanitarnoj deponiji „Vasova voda“.

1.2. Osnovni principi upravljanja otpadom

Osnovni principi upravljanja otpadom koji se moraju uzeti u obzir prilikom implementacije Plana upravljanja otpadom u opštini Berane su:

Održivi razvoj

Održivo upravljanje otpadom znači efikasnije korišćenje resursa, smanjenje količine proizvedenog otpada, a sa onom količinom otpada koja je proizvedena, mora se postupati na takav način da doprinese postavljenim ciljevima održivog razvoja.

Princip preventivnog djelovanja

Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na način da: prouzrokuje najmanju moguću promjenu u životnoj sredini, odnosno da prestavlja najmanji mogući rizik po životnu sredinu i zdravlje ljudi; smanji opterećenje prostora i potrošnje sirovina i energije u izgradnji, kao i u proizvodnji, distribuciji i upotrebi; uključi mogućnost reciklaže; spriječi ili ograniči uticaj na životnu sredinu na samom izvoru zagađenja.

Princip regionalnog upravljanja

Regionalno upravljanje otpadom obezbjeđuje se povezivanjem opštine Berane sa susjednim opštinama Andrijevicom, Rožajama i Plavom, u cilju ekonomičnijeg upravljanja otpadom.

6 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Princip blizine

Stvoreni otpad treba tretirati u blizini njegovog stvaranja – nastajanja.

Po ovom principu, stanovnici i privredni subjekti opštine Berane mora da znaju kako je upravljanje otpadom njihov zadatak, jer su oni stvorili taj otpad.

Ovaj princip u sebi sadrži odrednicu da se izbjegne neželjeni uticaj transporta otpada na životnu sredinu. Uvijek se mora imati na umu o kojem je otpadu riječ, njegovoj zapremini i potencijalnom uticaju na životnu sredinu (vazduh, vodu i zemljište).

U određenim slučajevima, ekonomičnost može značiti njegovo tretiranje daleko od mjesta nastajanja.

Princip predostožnosti

Vrši se preduzimanjem mjera za spriječavanje degradacije životne sredine i u slučaju nepostojanja naučnih i stručnih podataka.

Princip „zagađivač plaća“

Princip „zagađivač plaća“, predstavlja opredjeljenje da zagađivač mora da snosi troškove posledica svog djelovanja. Troškovi proizvodnje, tretmana i odlaganja otpada moraju biti sadržani u cijeni usluga koje su vezane za upravljanje otpadom.

Princip poštovanja hijerarhije

Princip poštovanja hijerarhije upućuje na obavezu poštovanja redosleda prioriteta u implementaciji upravljanja otpadom:

prevenciju stvaranja otpada i njegovu redukcija, ponovnu upotrebu – ponovno korišćenje proizvoda za istu ili drugu namjenu, reciklažu – ponovni tretman otpada radi korišćenja kao sirovine u proizvodnji istog ili različitog proizvoda, iskorišćenje vrijednosti otpada kroz kompostiranje, povraćaj energije ili druge tehnologije, odlaganje otpada, ukoliko ne postoji drugo odgovarajuće rešenje.

Princip odgovornost proizvođača

Ovaj princip znači da proizvođači, uvoznici, distributeri i prodavci proizvoda koji utiču na porast količine otpada, treba da snose kolektivnu odgovornost za nastali otpad. Značenje riječi proizvođač, u ovom kontekstu je mnogo šire od uobičajenog. Proizvođač nije samo onaj koji prvi utiče na stvaranje otpada, već i ostali u lancu imaju veliku ulogu. Uloga prvog proizvođača je najznačajnija, imajući u vidu da utiče na sastav i osobine proizvoda.

7 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

1.3. Primjena Plana

Plan upravljanja otpadom u opštini Berane, urađen je na osnovu Zakona o upravljanju otpadom u Crnoj Gori, Strateškog master plana upravljanja otpadom na republičkom nivou i Nacionalne politike upravljanja otpadom.

Plan predstavlja strateške pravce upravljanja otpadom u opštini Berane za period od 2010. do 2014. godine.

Jedinice lokalne samouprave su odgovorne za razvoj i primjenu politike upravljanja otpadom, kroz:

usvajanje programa i planova upravljanja otpadom na svojoj teritoriji, regionalne programe (dvije i više opština), procjenu proizvodnje otpada, plan sakupljanja i transporta, plan tretmana, plan odlaganja – zbrinjavanja, restrikciju proizvodnje otpada, poboljšanje rada i osposobljavanje javnih komunalnih preduzeća, regulisanje rada privatnih preduzeća u sakupljanju, transport i odlaganje otpada, unapređenje sistema dozvola.

Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi („Sl. list RCG“ br. 42/03), razvoj i sprovođenje politike upravljanja otpadom na lokalnom nivou od sakupljanja, transporta, reciklaže, do zbrinjavanja – odlaganja, su u nadležnosti opštine Berane.

1.4. Zakonodavni okvir

U pripremi Plana poštovane su odredbe zakonskih i podzakonskih propisa kao i direktive EU koje se odnose na oblast upravljanja otpadom.

1.4.1. Nacionalni propisi

Zakon o upravljanju otpadom - ovaj Zakon definiše načine i klasifikaciju otpada, propisuje postupke upravljanja otpadom i stvaranje uslova za upravljanje otpadom, sadržaj i postupak donošenja planova upravljanja otpadom, odgovornost i obaveze upravljanja otpadom, principe upravljanja posebnim vrstama otpada (otpadna ulja, akumulatori, otpadne gume, otpadne vozila, medicinski i veterinarski otpad, kanalizacioni mulj), postrojenja za spaljivanje otpada kao i neka druga pitanja.

Opredjeljenja ugrađena u Zakon o upravljanju otpadom su preduslov da se oblast upravljanja otpadom reguliše u skladu sa direktivama i standardima koji važe u

8 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine zemljama članicama EU. Ostvarivanje ovog cilja, zahtijeva izmjene u ponašanju svih subjekata i nosilaca odgovornosti za upravljanje otpadom.

Ostali nacionalni propisi koji imaju uticaja na pitanja upravljanja otpadom:

Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“ br. 80/05), Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“ br. 80/05), Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (“Sl. list RCG” br. 80/05), Zakon o kvalitetu vazduha (“Sl. list RCG” br. 48/07), Zakon o vodama („Sl. list RCG“ br. 27/07), Zakon o životnoj sredini („Sl. list CG“ br. 48/08), Zakon o zaštiti prirode („Sl. list CG“ br. 51/08), Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini („Sl. list CG“ br. 45/06), Zakon o komunalnim djelatnostima („Sl. list RCG“ br. 12/95), Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list RCG“ br. 80/05 i „Sl. list CG“ br. 73/08), Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda („Sl.list RCG“ br. 14/96, 19/96 i 15/97), Uredba o visini naknada, načinu obračuna i plaćanja naknada zbog zagađivanja životne sredine (“Sl. list RCG” br. 26/97, 9/00 i 52/00 i “Sl. list CG” br. 33/08), Pravilnik o sadržini elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list CG“ br. 14/07), Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacije, načinu i postupku odlaganja otpadnih materija („Sl. list RCG“ br. 56/00), Pravilnik o sanitarno-tehničkim uslovima koje moraju da ispunjavaju deponije i mjesta gdje se odlažu fekalije, kao i način uništavanja smeća i fekalija („Sl. list RCG“ br. 20/83), Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“ br. 45/08).

1.4.2. Opštinski propisi

- Odluka o komunalnom uređenju grada (2008)

Ovom odlukom propisano je da se otpad sa javnih površina sakuplja na selektivan način u posude za separatno odlaganje otpada i definisane su obaveze pravnih i fizičkih lica u pogledu iznošenja, odvoza i deponovanje otpada sa javnih površina i kućnog otpada.

1.4.3. Zakonodavstvo Evropske Unije

9 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Direktive EU su pravne instrukcije za usklađivanje nacionalnih propisa, pa su samim tim i obavezujuće pravne norme EU u pogledu ciljeva koji treba da se postignu.

Direktive za upravljanje otpadom mogu se podijeliti u četiri kategorije direktiva, u zavisnosti od toga što propisuju (tabela 1):

a) okvir upravljanja otpadom (okvirna direktiva o otpadu), b) posebne tokove otpada, c) transfer otpada, (uredba o nadzoru i kontroli otpreme otpada unutar područja, na području i s područja Evropske unije) i d) objekte za obradu i odstranjivanje otpada. a) Novu okvirnu direktivu o otpadu 2008/08EC, usvojio je Evropski parlament u decembru mjesecu 2008. godine. Direktiva definiše hijerarhiju postupanja s otpadom sledećim redosledom: prevencija → ponovno korišćenje → reciklaža → energetsko iskorišćavanje → odstranjivanje otpada na sanitarnoj deponiji. Ovako uspostavljenoj hijerarhiji odstranjivanje otpada na deponiji je zadnja opcija, pošto su sve prethodne u potpunosti iskorišćene. Direktivom su postavljeni ciljevi vezani za reciklažu otpada – do 2020. godine 50% od ukupno prikupljenog komunalnog otpada se mora reciklirati i 70% od ukupno prikupljenog građevinskog otpada. b) Direktive za posebne tokove otpada

- Direktiva 2004/12/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Savjeta od 11. februara 2004. godine, kojom se dopunjuje Direktiva 94/62/EC o ambalaži i ambalažnom otpadu, - Direktiva 2000/53/EC, dopunjena sa 2002/525/EC, Evropskog Parlamenta i Evropskog Savjeta od 18. septembra 2000. godine, o istrošenim vozilima (ELV), - Direktiva 2002/96/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Savjeta od 27. januara o otpadu električne i elektronske opreme (WEEE), - Direktiva 2006/66/EC o baterijama i akumulatorima i otpadnim baterijama i akumulatorima (kojom se ukida Direktiva 91/157/EEC), - Direktiva 96/59/EC o odlaganju PCB i PCT (polihloriranih bifenila i polihloriranih terfenila), - Direktiva 2004/35/EC Evropskog parlamenta i Savjeta od 21. aprila 2004. godine, o odgovornosti za životnu sredinu u vezi s prevencijom i rehabilitacijom štete nastale u životnoj sredini. c) Direktiva 259/93/EEC za nadzor i kontolu otpremanja otpada

e) Direktive za obradu i odstranjivanje otpada

- Direktiva 1999/31/EC o deponijama otpada, - Direktiva 2000/76/EC o spaljivanju otpada, - Direktiva 96/61/EC o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine.

10 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 2. Direktive Evropske Unije

Ostalo:

Strateški Master plan za upravljanje otpadom na republičkom nivou (2005)

U Strateškom Master planu upravljanja otpadom na republičkom nivou, prikazana je mreža međuopštinskih deponija za odlaganje čvrstog komunalnog otpada. U skladu sa tim konceptom predviđena je zajednička međuopštinska sanitarna deponija za opštine Berane, Rožaje, Andrijevicu i Plav.

Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008-2012. godine

Republički plan upravljanja otpadom donešen 14.02.2008. godine, predstavlja osnovni dokument kojim se određuju srednjoročni ciljevi i obezbjeđuju uslovi za racionalno i održivo upravljanje otpadom u Crnoj Gori, sadrži sledeće: - ocjenu stanja upravljanja otpadom, ciljeve upravljanja otpadom, dugoročne i kratkoročne mjere u upravljanju otpadom u planskom periodu sa dinamikom realizacije, okvirna finansijska srestva za izvršenje plana, način realizacije i subjekte odgovorne za realizaciju, razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom.

Nacionalna politika upravljanja otpadom (2004).

Sektorska studija upravljanja otpadom (2005), koja je urađena za potrebe izrade Prostornog plana Crne Gore za period do 2020. godine.

11 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

1.5. Rečnik termina

U Planu su korišćeni izrazi dati Zakonom o upravljanju otpadom, Direktivama EU o otpadu, muljevima i ocjednim vodama nastalih iz otpada na deponijama.

- Otpad – prema Direktivi EU 75/442/EEC, pod „otpadom“ se podrazumijeva bilo koja materija ili predmet koji se svrstava pod kategoriju materijala Q1-Q16 (Aneks I), a koje vlasnik namjerava da odbaci ili se od njega zahtijeva da ih odbaci.

- Upravljanje otpadom – podrazumijeva implementaciju sistema zakonskih, administrativnih, organizacionih, tehnoloških i ekonomskih normi, metoda i ostalih mjera koje ograničavaju negativan uticaj otpadnog materijala na životnu sredinu. Upravljanje otpadom uključuje sprečavanje nastajanja, smanjenje, ponovno korišćenje, sakupljanje, prevoz, obradu, reciklažu i odlaganje otpada.

- Integralno upravljanje otpadom – uključuje sve relevantne elemente i partnere u procesu donošenja odluka, korišćenjem raznih opcija upravljanja otpadom sa lokalnim sistemom održivog upravljanja.

- Integralno upravljanje čvrstim otpadom – uključuje smanjenje njegove količine na izvoru, reciklažu, transformaciju i konačno odlaganje po tom hijerarhijskom redosledu. Na taj način se obezbjeđuje svrsishodna i sistematična kontrola svih šest osnovnih funkcionalnih elemenata sistema: 1) nastajanje otpada; 2) postupanje sa otpadom i separacija, smještaj i prerada na mjestu nastajanja; 3) sakupljanje; 4) centralizovana separacija, prerada i transformacija; 5) transfer i transport i 6) konačno odlaganje.

- Ekološko upravljanje otpadom – je postupanje sa otpadom pri kome nema sekundarnih otpadnih proizvoda, odnosno pri kome se svi ostaci vraćaju u upotrebu. Do ispunjavanja ovakvog cilja došlo bi se neprestanim povećavanjem obima primjene potpuno ekološki zasnovanog postupanja sa otpadom po određenom propisanom redosledu, od početnih do finalnih faza, odnosno sve širom primjenom čistih, bezotpadnih tehnologija.

- Održivo upravljanje otpadom – je efikasno korišćenje materijalnih resursa, smanjenje količine otpada koja se proizvodi, a kad je otpad proizveden, postupanje sa njim na način koji aktivno doprinosi ekonomskim, socijalnim i ekološkim ciljevima održivog razvoja.

- Područje za upravljanje otpadom – je područje koje pokriva dvije ili više jedinica lokalne samouprave, koje se sporazumno organizuju radi zajedničkog upravljanja otpadom.

12 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

- Postrojenje za upravljanje otpadom – je objekat za skladištenje, tretman ili odlaganje otpada koji se sastoji od građevinskog dijela i opreme, čineći tako tehnološku cjelinu, a namijenjen je skladištenju, tretmanu ili odlaganju pojedinih vrsta otpada uz dozvolu za upravljanje otpadom.

- Dozvola za upravljanje otpadom – je dozvola koju posjeduje pravno ili fizičko lice čija djelatnost je skladištenje, tretman ili odlaganje otpada, a koja sadrži uslove pod kojima se rad sa otpadom sprovodi na način kojim se štiti zdravlje ljudi i životne sredine.

- Čvrsti otpad – je svaka vrsta smeća, čvrstog otpada, mulja iz procesa ili obrade, svaki drugi čvrsti odbačeni materijal nastao prilikom industrijskih, poljoprivrednih, komercijalnih aktivnosti pojedinaca ili zajednica, akcidentnih i elementarnih nepogoda.

- Tečni otpad – je otpad u tečnoj fazi u otpadnim vodama bez muljeva.

- Komunalni otpad – je otpad nastao u domaćinstvu ili lokalnoj zajednici, kao i drugi otpaci koji zbog svojih osobina i sastava odgovaraju kućnom otpadu.

- Ambalažni otpad – je ambalaža preostala nakon raspakivanja proizvoda, a obuhvata sve proizvode koji služe za zaštitu, rukovanje, plasman i prodaju drugog proizvoda.

- Industrijski otpad – je otpad iz bilo kojeg industrijskog preduzeća ili fabrike (izuzev rudnika ili kamenoloma).

- Opasni otpad – je onaj otpad koji je definisan Direktivom EU 91/689/EEC i naveden na listi, a raspoređen u skladu sa procedurom iz Člana 18. ove Direktive, a takođe na osnovu Aneksa I II i III. On mora imati jednu ili više osobina koje su navedene u Aneksu III. Opasan je otpad koji ima svojstva: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadraživost, štetnost, toksičnost, infektivnost, kancerogenost, mutagenost, svojstvo nagrizanja i otpuštanja otrovnih gasova hemijskom ili biološkom reakcijom.

- Medicinski otpad – predstavlja specifičan otpad, koji može biti čvrsti i tečni, a nastao je u medicinskim ustanovama ili pratećim objektima i ustanovama. U ovaj otpad spadaju opšti predmeti, patološki otpad, kese i boce sa krvlju, špricevi, citostatici, hemikalije koje su opasne, uzorci za analizu, amalgami, vate, papiri, cijevi i muljevi iz medicinskih ustanova. Medicinski otpad je svaki otpad iz Poglavlja 18. Evropskog kataloga otpada (EWC), Direktiva 94/904/EC i 2000/532/EC.

- Proizvođač medicinskog otpada – je svako pravno ili fizičko lice ili ustanova koja se bavi djelatnošću zaštite zdravlja ljudi ili srodnim istraživanjima.

13 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

- Infektivni otpad – je opasni medicinski otpad koji sadrži ili može sadržavati mikroorganizme koji mogu izazvati bolest ljudi i životinja, a čine ga pribor iz mikrobioloških laboratorija, oprema, materijal i pribor koji je bio u kontaktu sa krvlju i drugim izlučevinama infektivnih bolesnika.

- Patoanatomski otpad – su djelovi tijela i drugi anatomski otpad uključujući krv i biološke tečnosti, kao i patološki otpad definisan od strane stručnog osoblja u zdravstvu.

- Farmaceutski otpad – su ljekovi i ljekovite materije uključujući i njihovu primarnu ambalažu i slične pomoćne materije koji su postali neupotrebljivi.

- Neopasni otpad – je otpad koji nije opasan po svojim fizičkim, hemijskim, bakteriološkim, radiološkim osobinama, a deponuje se u skladu sa Direktivom EU 1999/31/EC. Nije opasan pri transportu, slaganju i deponovanju.

- Inertni otpad – je otpad koji po fizičkim, hemijskim ili biološkim osobinama i karakteristikama nema mogućnost raspada, ne može sagoreti, a u slučaju razgradnje, proizvodi nijesu škodljivi.

- Veterinarski otpad – je otpad nastao ispitivanjem i liječenjem životinja ili pružanjem veterinarskih usluga, kao i otpad nastao prilikom naučnih ispitivanja i eksperimenata vršenim na životinjama.

- Građevinski otpad – je otpad nastao prilikom izgradnje, održavanja i rušenja građevinskih objekata.

- Električni i elektronski otpad – je električna ili elektronska oprema koju je korisnik odbacio, a koja je utvrđena katalogom otpada.

- Auto otpad – su vozila, djelovi vozila i gume koje nijesu za upotrebu, a koje je vlasnik odbacio (vozila van upotrebe).

- Otpadna ulja – su maziva ili industrijska ulja koja se ne mogu koristiti za prvobitnu namjenu, naročito ulja iz motora sa unutrašnjim sagorijevanjem, ulja za mjenjač, ulja za turbine, ulja za hidrauliku i druga industrijska ulja i maziva.

- Biorazgradivi otpad – je otpad koji se lako aerobno ili anaerobno razgrađuje.

- Muljevi – koji nastaju u industrijskim procesima proizvodnje aluminijuma, gvožđa, cinka, NaCl, piva, ulja, vina, rakije, u postrojenjima za tretman otpadnih voda i obrade fekalnih otpadnih voda, zajedničkim imenom se nazivaju muljevima.

- Kanalizacioni mulj – je mulj nastao u uređajima za prečišćavanje otpadnih voda prilikom njihovog tretmana.

14 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

- Poljoprivredni čvrsti otpad – nastaje na njivama, u povrtnjacima, voćnjacima, vinogradima, mljekarama, farmama i slično. Čine ga natruli otpaci hrane, biljni otpad i različiti opasni otpadi.

- Biohazardni otpad – je kategorija opasnog otpada koja uključuje opasan otpad iz bolnica i drugih zdravstvenih ustanova, istraživačkih postrojenja, laboratorija, veterinarskih ustanova, klanica, farmi, uključujući infektivni otpad, patološki otpad, oštre predmete, farmaceutski otpad, genotoksični otpad, hemijski otpad, klasični otpad i dr.

- Deponija – je prostor za odlaganje otpada na zemljištu pod posebnim uslovima datim u Direktivi EU 1999/31/EC definisan Članom 4. u Prilogu 1. iste Direktive.

- Stalna deponija – je prostor za odlaganje otpada za vrijeme duže od jedne godine pod strogo kontrolisanim uslovima, a posle zatvaranja, njena kontrola je minimum 30 godina.

- Interna deponija – je prostor za odlaganje otpada samo za proizvođača tog otpada, a koji nastaje u procesu proizvodnje.

- Sanitarna deponija – je objekat na kojem se inženjerskim postupkom odlaže čvrsti otpad na način kojim se štiti ljudsko zdravlje i okruženje. Otpad se rasprostire u tanke slojeve, sabija na najmanju praktičnu zapreminu i na kraju svakog radnog dana prekriva zemljom ili drugim pogodnim materijalom.

- Smetlište – je zemljište na kojem se potpuno nekontrolisano odlažu različite vrste otpada, uključujući i opasni, bez preduzimanja bilo kakvih mjera da se spriječi zagađenje i degradacija okruženja.

- Transfer stanica – je mjesto na koje se otpad isporučuje radi razdvajanja i/ili kompaktiranja prije transfera do drugog mjesta za reciklažu, tretman, ili odlaganje. Tehno-ekonomski je opravdana ukoliko dužina transporta otpada do nje i od nje, nije manja od 20 km.

- Reciklažno dvorište – je prostor na kojem su objekti gdje građani i preduzeća mogu odlagati razne sekundarne sirovine bez ulaska u deponijski prostor.

- Podzemno skladište – je stalno kontrolisano skladište specijalnog i kontrolisanog otpada u dubokim podzemnim prostorima u rudnicima soli natrijuma i kalijuma.

- Ocjedne vode – su po definiciji visokoteretne otpadne vode, koje nastaju na deponijama komunalnog ili industrijskog otpada.

- Biogas deponije – je gas koji nastaje zbog odlaganja otpada na prostor deponije.

15 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

- Integralna prevencija i kontrola zagađenja (IPPC) – je zamišljena da spriječi, onemogući ili smanji zagađenje iz svih postrojenja uključujući i neka postrojenja za upravljanje otpadom, putem izdavanja dozvola za rad zasnovan na primjeni najboljih tehnika.

- Kompost – je smješa organskih komponenti otpada, djelimično razloženih djelovanja aerobnih i/ili anaerobnih bakterija do jednog intermedijarnog stanja, koja se može koristiti kao sredstvo za poboljšanje strukture zemljišta.

- Kompostiranje – je aerobni biološki proces u kojem se organski otpad (baštenski ili organski kuhinjski) pretvara u stabilan zrnasti materijal, koji se može koristiti za poboljšanje strukture zemljišta.

- Održivi razvoj – je takav razvoj, koji u potpunosti može da zadovolji potrebe sadašnjosti i da bezuslovno daje mogućnost za zadovoljenje potreba budućih generacija.

- Tretman – uključuje hemijsku ili biološku preradu određenih tipova otpada u cilju njihove neutralizacije, reciklaže, sterilizacije ili smanjenja zapremine prije deponovanja. - Inseneracija – je kontrolisano spaljivanje otpada radi smanjenja njegove zapremine, toksičnosti, iskorišćenja energije (preostali dio se odlaže u savremenu sanitarnu kadu).

- Spaljivanje otpada – je oksidacioni proces prerade otpada, uključujući sagorijevanje, proizvodnju gasa (gasifikacija) i razlaganje otpada, kao i pirolitičko razlaganje, izvršeno u specijalnim objektima.

- Katalog otpada – je popis otpada prema svojstvima i mjestu nastanka, razvrstan na grupe, podgrupe i vrste otpada, sa popisom djelatnosti koje proizvode otpad.

- Reciklaža – je prerada otpada koja obuhvata preradu materija i materijala sadržanih u otpadu, radi dobijanja supstanci i materijala u svrhu daljeg korišćenja, uključujući i organsku reciklažu, osim za proizvodnju energije. Takođe, ona je niz aktivnosti koje obuhvata: izdvajanje reciklažnih komponenti i komunalnog čvrstog otpada (papir, staklo, metali, plastika i drugo) na mjestu nastajanja otpada (primarna reciklaža) ili centralizovano (sekundarna reciklaža); njihova prerada do nivoa kvaliteta, a koji se mogu upotrijebiti kao sekundarna sirovina u novom proizvodnom procesu; proizvodnja novih proizvoda uz njihovo korišćenje i plasman tih proizvoda na tržištu.

- Sakupljanje otpada – je pripremanje otpada za prevoz do mjesta obrade i odlaganja, a naročito odlaganje otpada u kontejnere, sortiranje i skladištenje.

- Obrada otpada – je djelatnost kojom se vrši promjena karakteristika otpada, uključujući i klasifikaciju.

16 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

- Aerobno razlaganje – je mikrobiološki proces razgradnje biorazgradivog materijala u prisustvu slobodnog kiseonika.

- Anaerobno razlaganje – je mikrobiološki proces razgradnje biorazgradivog materijala u odsustvu slobodnog kiseonika.

- Gasifikacija – je djelimično sagorijevanje čvrstog otpada, pri čemu se dobija sagorljivi gas koji sadrži CO2 i H2O, različite ugljovodonike i tri vrste čvrstog ostatka (pepeo na dnu gasifikatora, čvrsti materijal izdvojen iz nastalog gasa i materijal iz skrubera).

- Obrađivač otpada – je pravno ili fizičko lice koje obavlja djelatnosti odlaganja otpada.

- Odlaganje otpada – je postupak njegovog privremenog ili trajnog odlaganja, pri kome se uticaj na okruženje svodi na minimum ili čak potpuno eliminiše (sanitarno privremeno skladište ili sanitarna deponija).

- Operater – je svako fizičko ili pravno lice koje, u skladu sa propisima, upravlja postrojenjima za tretman otpada, kontroliše ga ili je ovlašćen za donošenje ekonomskih odluka u oblasti tehničkog funkcionisanja postrojenja.

- Vlasnik otpada – je pravno ili fizičko lice u čijem se posjedu otpad nalazi.

- Prekogranično kretanje otpada – je kretanje otpada iz jedne oblasti pod jurisdikcijom jedne države ili kroz oblast koja nije pod nacionalnom jurisdikcijom bilo koje države, pod uslovom da su najmanje dvije države uključene u kretanje (država izvoza – u kojoj j otpad nastao ili iz koje započinje prekogranično kretanje; država uvoza – u koju se otpad uvozi radi odlaganja, prerade ili skladištenja ili prerade ili odlaganja na području druge države; država tranzita – preko koje otpad mora preći nakon što je napustio državu izvoza, a prije dolaska u državu uvoza).

- Proizvođač otpada – je pravno ili fizičko lice pri čijoj osnovnoj djelatnosti nastaje otpad ili čijom se djelatnošću prethodne obrade, miješanja ili drugih postupaka, mijenjaju svojstva ili sastav otpada.

- Regioni za upravljanje otpadom – su tehnološko-prostorne cjeline koje obuhvataju više susjednih opština na kojima otpad nastaje i zajednički se rešava upravljanje na međuopštinskom nivou, ostvarivanjem saradnje opština iz tog regiona.

- Sakupljač otpada – je pravno ili fizičko lice koja sakuplja, razvrstava ili miješa otpad radi prevoza otpada na dalju obradu ili odlaganje.

17 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

- Direktive EU – su pravne instrukcije EU koje povezuju sve zemlje članice, a koje moraju biti implementirane kroz zakonodavstvo zemalja članica u propisanim rokovima.

- Transport otpada – je prevoz otpada van postrojenja koji obuhvata utovar, prevoz (kao i pretovar) i istovar otpada.

- Životna sredina – je prirodno okruženje: vazduh, zemljište, voda, more, biljni i životinjski svijet; pojave i djelovanje: jonizujuća i nejonizujuća zračenja, buka, vibracije, kao i okruženje koje je stvorio čovjek: gradovi i druga naselja, kulturno-istorijska baština, infrastrukturni i drugi objekti.

- Zaštita životne sredine – je skup aktivnosti, mjera, uslova i instrumenata kojima se prati, sprečava, ublažava, i ograničava zagađenje životne sredine čuva i održava prirodna ravnoteža, održivo koriste i unapređuju prirodne i radom stvorene vrijednosti.

- Zagađivanje životne sredine – je unošenje zagađujućih materija ili energije u životnu sredinu, izazvano ljudskom djelatnošću ili prirodnim procesima koje ima ili može imati štetne posledice na kvalitet životne sredine i zdravlje ljudi.

- Zagađivač – je svako pravno i fizičko lice koje posrednim ili neposrednim djelovanjem ili propuštanjem djelovanja uzrokuje zagađenje životne sredine.

- Zagađujuće materije – su sve prirodne i vještačke materije, kao i pojave i djelovanja koje remete prirodni sastav, osobine ili integritet životne sredine u cjelini.

Skraćenice

- Č.K.O. čvrsti komunalni otpad - M.O. medicinski otpad - O.O. opasni otpad - G.O. građevinski otpad - A.B. akumulatori i baterije - O.K.O. opasni komunalni otpad - MBO mehaničko biološka obrada Č.K.O. - PCB polihlorovani bifenili - PCT polihlorovani terfenili - RD reciklažno dvorište - MDK maksimalno dozvoljena koncentracija

18 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

2. IZVOD IZ PPO-a i GUP-a

2.1. PPO opštine Berane

No BILANS POVRŠINA POVRŠINA (ha)

1 POLJOPRIVREDNE POVRŠINE 29.323,00 A Obradive površine 15.736,00 1.1 Oranice 3.935,00 1.2 Voćnjaci 1.081,00 1.3 Livade 10.712,00 B Pašnjaci 13.587,00

2 ŠUMSKE POVRŠINE 27.856,58 A Privredne šume 21.167,32 2.1 Visoke šume 13.158,26 2.2 Izdanačke šume 2.492,31 2.3 Šikare 5.516,75 B Šume za ostale namjene 4.916,50 2.4 Visoke šume 981,70 2.5 Izdanačke šume 3.934,80 C Neobrasle površine 1.772,76 2.6 Pogodne za pošumljavanje 1.162,10 2.7 Za ostale namjene 219,35 2.8 Neplodne 391,31

3 NEPLODNE POVRŠINE 4.120,00 3.1 Goleti, šikare, bare 4.120,00

UKUPNO 1+2+3 61.299,58

19 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

2.2. GUP opštine Berane

BILANS POVRŠINA POVRŠINA NAMJENA NAMJENE (ha) STANOVANJE Individualno 295,50 Kolektivno 110,39 UKUPNO 405,89 DJELATNOST Tržni centar 0,60 Pijaca 1,12 Stočna pijaca 1,53 UKUPNO 3,25 DJELATNOST Industrija 77,39 Proizvodno poslovni sadržaji 2,28 Proizvodno zanatstvo 3,32 Usluge 9,21 UKUPNO 92,20 DRUŠTVENE DJELATNOSTI Zdravstvo 6,50 Školstvo i dječja zaštita 9,74 Kultura 1,22 UKUPNO 17,46 POLJOPRIVREDA Voćnjaci 18,56 Njive 81,50 Šume 365,74 UKUPNO 465,80 ZELENILO Zaštitno, priobalje 76,04 Parkovi 20,96 Sport i rekreacija 14,89 UKUPNO 111,89 KOMUNALNE SLUŽBE Groblje 6,33 Kompleks/prečišćavanje 7,75 ATC 0,60 UKUPNO 14,68 SAOBRAĆAJNE USLUGE Aerodrom 42,75 Autobuska stanica 0,75 Servisi/pumpe 1,13 UKUPNO 44,63 SAOBRAĆAJ Koridor autoputa 12,00 Koridor željeznice 23,00 Saobraćajnice 166,29 UKUPNO 201,29 UKUPNO ZAHVAT GUP-a 1.357,09

20 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

3. KARAKTERISTIKE PRIRODNIH USLOVA

3.1. Geografski položaj i topografske karakteristike

Područje opštine Berane prostire se na površini od 717 km2, odnosno 5,2% površine Crne Gore (13.812 km2). Od ukupno 21 opštine u Crnoj Gori, Berane po površini zauzima 8 mjesto. Od ukupne površine na obradivo zemljište otpada 22%, ostalog zemljišta ima 41%, dok šume zahvataju prostor od 37%.

Beranska opština u Gornjem Polimlju, leži između vrhova Bjelasice na zapadu, Cmiljevice na istoku, Tivranske klisure na sjeveru i Sutjeske i Previje na jugu. Ona je dobro prirodno ograničena, osim na sjevero-istoku gdje su Police i Bihor, manja krečnjačka uzvišenja. Sjedište opštine je grad Berane.

Slika 3. Položaj opštine Berane u Crnoj Gori

Današnje područje opštine Berane bilo je naseljeno još u neolitskom dobu. O tome svjedoče ostaci materijalne kulture otkriveni na lokalitetima: Berankrš, Kremnoštice, Ržanicki lugovi i dr. Na lokalitetima Gradac, Torovine i Rudeš, otkriveni su materijalni ostaci iz doba Ilira, a u ruševinama manastira Šudikova nađen je i zapis keltskog porijekla, koji se čuva u Polimskom muzeju u Beranama. Brojni su materijalni tragovi rimske vladavine na ovom području (u selima Lužac, Dolac,

21 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Budimlja, Luge, Donja Ržanica, Zagrade, Dapsiće, Jasikovac i dr.). U doba Nemanjića ovo područje se zvalo Župa Budimlje. Tu je Sveti Sava, 1219. godine, osnovao jednu od prvih episkopija, sa episkopskim tronom u Manastiru Đurđevi Stupovi.

Berane je najveće i najljepše naselje Gornjeg Polimlja, koje su osnovali Turci izgradnjom tvrđave na Jasikovcu 1862. godine. Naziv je dobilo po seoskom naselju u podnožju markantne gromade Beran-krša na izlazu iz Berana, ali se etimološki, odnosno leksikološki, može dovesti u vezu sa riječi Berak (mađarskog porijekla), što znači šumska rijeka, lokva, blato ili obala. Logična veza postoji, ako se zna da je u najnižem dijelu beranske kotline egzistiralo neogeno jezero i močvara čije su obale bile obrasle šumom. Od 1949. do 1992. godine, nosilo je ime Ivangrad, po revolucionaru Ivanu Milutinoviću. Na istoku grada je neogeno uzvišenje Jasikovac, a na zapadu sportski aerodrom. Prosječna nadmorska visina je 670 metara. Kotlinu na sjeveru pregrađuje živopisna Tivranska klisura, a na jugu je otvorena prema Gradinskom polju i selima Pešca i Buče.

Od prvobitnog turskog utvrđenja i kasabe, Berane se kroz istoriju postepeno razvijalo u gradsko naselje. Posle berlinskog kongresa ovo naselje se brže razvijalo. Izgrađene su dvije glavne ulice od kojih su se zrakasto razvijale ostale. Do 1912. godine, u strukturi stanovništva su dominirali Muslimani, pa su grad sačinjavale tri mahale: Gornja Mahala, Donja Mahala i Hareme. U Gornjoj Mahali živjelo je pravoslavno, a u ostalim muslimansko stanovništvo. Kuće su bile izgrađene od kamena i cigle, pokrivene šindrom ili crijepom.

Značajnija fizionomska i funkcionalna transformacija Berana nastupa posle 1912. godine. Već 1913. godine, osniva se Niža škola, a 1920. godine, Viša gimnazija i Učiteljska škola. Početkom XX vijeka postojala su dva hotela: Hotel ''Amerika'' i Hotel ''Evropa''.

Prvi urbanistički plan grada izrađen je 1960. godine, koji je do 1990. godine, predviđao mogućnost stanovanja za 12.500 stanovnika. Gradska površina je iznosila 230,20 ha. Noviji urbanistički planovi i dopune, podrazumijevaju razvoj industrijske, saobraćajne i stambene zone, sa poslovnim i zanatskim centrom. Urbanistički plan grada usporen je početkom devedesetih godina. Planirana je izgradnja željezničkog kolosijeka od Bijelog Polja i više kapitalnih objekata. Najteži problem je regulacija toka rijeke Lim. Desna i lijeva obala Lima povezane su sa dva mosta, a u planu je njihova rekonstrukcija i izgradnja još jednog. Značajnija prigradska naselja su: Luge, Dolac, Lužac, Pešca, Buče i Beran Selo. U pravcu istoka - Budimlja, Petnjik i Dapsiće. Prema sjeveru - Polica, Trpezi, Petnjica i Vrbica. Ka jugu - Marsenića Rijeka, Vinicka, Donja Ržanica i Šekular. Na zapadu su planinska sela Lubnice, Kurikuće, Praćevac, Bastahe, Zaostro, Štitari i Crvljevine.

Među spomenicima kulture su i čuveni manastiri Šudikova i Đurđevi Stupovi, a iz novijeg vremena Spomenik na Jasikovcu - kamena knjiga od 10.000 slova. Na ovom prostoru ima više vrlo značajnih kulturno istorijskih spomenika u koje spadaju: srednjevjekovni grad Bihor, koji je bio sjedište istoimene Župe u doba

22 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Nemanjića, a nalazi se između sastava rijeka Lima i Lješnice; Budimlja, koja je podignuta na ruševinama ranijeg rimskog naselja i u njoj je 1219. godine, ustanovljena Budimljanska episkopija, koja je kasnije proizvedena u rang mitropolije i Beran krš kod Beran sela.

Beranska opština, na sjeveru Crne Gore, zahvata Gornje Polimlje i leži između vrhova Bjelasice na zapadu, Cmiljevice na istoku, Tivranske klisure na sjeveru i Sutjeske i Previje na jugu. Pomenute planine formiraju Beransku kotlinu, pri čemu se na sjeveroistoku, preko Police i Bihora protežu manja krečnjačka uzvišenja opasana planinskim visovima. Kotlina se pruža u pravcu SSI - JJZ u dužini od 9 km, širine 3-5 km. Sredinom kotline protiče rijeka Lim, sa blagom devijacijom u pravcu sjevera. Tereni sa lijeve i desne strane Lima se osjetno razlikuju. Na desnoj strani je zastupljen neogeni reljef, sa dolinama i malim zaobljenim uzvišenjima, od kojih se ističu Jasikovac, Dubica i Dapsićko brdo. Lijeva strana Lima je terasasta, fluvio-glacijalna sa pet terasa, ravnih i stepenasto poređanih jedna iznad druge, usmjerenih u pravcu toka Lima. Širina ovih terasa se kreće od 300-800 metara.

Slika 4. Satelitski snimak opštine Berane

3.2. Saobraćaj

Glavna saobraćajnica koja prolazi kroz Berane, je Jadranska magistrala. Teritorijom opštine ona dolazi iz pravca Bijelog Polja, sjevero-zapadno od Berana. Kroz Tivransku klisuru ulazi u grad i nastavlja istočno prema Rožajama.To je magistralni put šireg regionalnog značaja, koji povezuje susjedne opštine Bijelo Polje, Berane i Rožaje, a istovremeno čini izlaz prema Srbiji i šire. Pravac od Ribarevine prema Mojkovcu i Kolašinu ide ka Podgorici i primorju. Stoga je Jadranska magistrala vrlo važan faktor za postojeće i buduće privredne aktivnosti ovog kraja. Druga važna saobraćajnica je

23 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine magistralni put Berane – Andrijevica – Plav prema Albaniji, kao i dva kraka od Andrijevice prema Peći, i preko Trešnjevika prema Podgorici.

Ostali putevi su lokalnog karaktera i povezuju prigradska naselja i sela sa Beranama.To su pravci prema Polici i Bihoru, Lubnicama i Kaludri. Veoma važnu pretpostavku za razvoj opštine i regiona predstavlja Aerodrom Berane, čijom se neznatnom modernizacijom može mnogo učiniti za razvoj turizma u regionu. Dužina poletno-sletne staze je 1.950 m, a prekrivena je kvalitetnim višeslojnim asfaltom, širine 40 m. Sa obje strane poletno sletne-staze, postoje pomoćne travne staze, iste dužine (1.950 m) i širine (oko 40 metara).

Slika 5. Putna mreža u Beranama

3.3. Geološke i geomorfološke karakteristike

Geološki sastav Beranske kotline, u širem smislu, obuhvata paleozojske škriljce, trijaske krečnjake, rožnace i neogene sedimente.

Masiv Bjelasice je sastavljen od paleozojskih škriljaca (pješčari, argilošist, filit). Na suprotnoj strani, Cmiljevica je sastavljena uglavnom od trijaskog krečnjaka, sa podlogom od verfenskih škriljaca i rožnaca. Ovakav sastav se javlja i na uskom pojasu Tivrana (čije su padine formirane od srednjetrijaskih škriljaca) i na sjeverozapadu kotline. Na desnoj strani Lima, pobrđu Jasikovac, dobrom dijelu Budimlje, zatim najvećem dijelu Police, preovlađuju neogeni sedimenti koji se uvlače sve do jezerskih

24 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine naslaga u Lugama i južnije do Ržanice. Na lijevoj strani Lima, a dijelom i na desnoj, jezerski sedimenti su prekriveni tanjim ili debljim slojevima (10 do 40 m) fluvio- glacijalnih nanosa (šljunak, pijesak), različitog petrografskog sastava.

Ovakav geološki sastav, uz odgovarajući biogeografski sastav, uslovio je pojavu ruda u ovoj oblasti: ugalj, glineni laporac, ukrasni kamen, olovo, cink i dr. Geomorfološki, Beransku kotlinu čine pet terasa, sa visinom odsjeka među terasama od 3 do 25 metara. Naselje Berane je smješteno na prvoj terasi, na lijevoj obali Lima, kao i uzani dio naselja Hareme i Luge na desnoj obali Lima. Obodna naselja Beran Selo, Dolac, Lužac, Pešca i Buče sa lijeve strane Lima, leže na trećoj i četvrtoj terasi.

Geotektonski posmatrano, područje Berana pripada Limskoj geotektonskoj jedinici. Šire područje Berana je tipična depresija, tačnije velika kotlina, okružena obroncima planina Bjelasice, Bihora, Tivrana i Turjaka. U njegovoj geološkoj građi učestvuju raznovrsni sedimenti, starosti od trijaske (T) do miocenske (M), kao i kvartarni nanosi (Q).

Najstariji otkriveni sedimenti su donjotrijaski (T1) kvarc-liskunoviti pješčari i škriljci. 1 Sledeći u geološkom stubu sedimenata su anizijski (T2 ) slojeviti i masivni krečnjaci i dolomiti. Izgrađuju dobar dio terena sjeverno od Berana, masiv brda Tivran. Ladinski 2 (T2 ) slojeviti krečnjaci sa proslojcima i muglama rožnaca slijede kontinualno preko anizijskih. Nalaze se takođe u području Tivrana.

1+2 Jurski sedimenti počinju krečnjacima gornje jure (J3 ). To su slojeviti krečnjaci sa rožnacima, mjestimično laporoviti. Nalaze se minimalno otkriveni na obodu kotline u njenom sjeverozapadnom dijelu. Veliki prostor u centralnom i posebno istočnom 3 dijelu, izgrađuju sedimenti dijabaz-rožnačke formacije gornje jure (J3 ). Sastoje se od pješčara, rožnaca, laporaca, glinaca i laporovitih krečnjaka. Najčešći članovi su kvarcni pješčari. Uglavnom su čvrsti i kompaktni, sive i sivomrke boje. Liskunoviti pješčari su slični kvarcnim po svom sastavu, a imaju škriljavu teksturu. Posle pješčara, rožnaci su najzastupljeniji. To su čvrsti i krti sedimenti, obično sive i sivozelene boje. Naročito su česti na području sela Kaludre, kao i obodom jezerskog basena od Budimlja prema Limu. Jurske starosti su i vulkanske stijene predstavljene spilitima (ββabJ3). Nalazimo ih u većoj masi istočno od Budimlja i u sasvim maloj pojavi na sjeverozapadnom obodu Beranske kotline.

Oligo-miocenski jezerski sedimenti (Ol, M) su prisutni u centralnom i sjevernom dijelu kotline. Teren od ovih sedimenata je najvećim dijelom potpuno pokriven. Po litološkom sastavu ti sedimenti su vrlo heterogeni. Čine ih laporac, glina, pijesak, pješčar, a ređe šljunkovi i konglomerati. Laporci imaju dominantno učešće. Boje su svijetložute, zelenkaste do sive. Javljaju se u vidu slojeva debljine 15-30 cm. Dubinskim bušenjem konstatovana je moćnost ovih litoloških članova i do 250 m. Pješčari su češći u gornjim djelovima i njima se završava serija. Glinci su takođe česti i javljaju se u vidu slojeva različite debljine na raznim dubinama. Od kvartarnih sedimenata su zastupljeni aluvijalni (al), deluvijalni (d), terasni (t) i jezerski (j) sedimenti. Aluvijon rijeke Lim izgrađen je od pijeska i šljunka. Deluvijalna

25 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine drobina je deponovana ispod strme strane brda Jejevice, sjeverno od Budimlja. Čini je pretežno krupna krečnjačka drobina. Glacio-fluvijalne terase rijeke Lim su posebno dobro očuvane. U njihovoj građi učestvuju slabovezani konglomerati, pijesak, šljunak, glina i dobro zaobljeni komadi karbonatnih i ređe magmatskih stijena. Debljina glacio- fluvijalnih terasnih sedimenata je različita i kreće se od 5 do 30 m. Jezerski sedimenti glacijalnog porijekla, nalaze se na vrhovima Tivrana. To su pretežno kvarcni pijesak, šljunak i komadi stijena.

Slika 6. Geološka karta Berana sa ucrtanom lokacijom buduće regionalne sanitarne deponije „Vasova voda”

3.4. Hidrološke i hidrogeološke karakteristike

Područje opštine Berane je bogato vodom, što je posledica sastava zemljišta, biljnog pokrivača, reljefa i klime. Lim je glavna rijeka koja odvodi 98 % vode sa teritorije opštine Berane. Voda Lima nije iskorišćena, iako raspolaže znatnom snagom koja se može koristiti za izgradnju hidrocentrale. Lim je bogat raznovrsnom ribom (11-15 vrsta) Smatra se da je u Beranskoj kotlini bilo jezero koje je oteklo u miocen-pliocenu. Tada je formirana mreža rijeka sa okosnicom Limom i njegovim pritokama Bistricom,

26 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Budimskom (Dapsićkom rijekom) i Kaludarskom rijekom. Rijeka Lim ističe iz Plavskog jezera. Ima značajan HE potencijal koji sa pritokama iznosi oko 230 GWh/g.

Jezera: Šiško jezero, Pešića jezero, Ursulovačka jezera, Rijeke: Lim (najveća rijeka), Kaludarska rijeka, Šekularska rijeka, Trepčanska rijeka, Bistrica, Brnjica, Popča, Dapsića rijeka, Zagradska rijeka, Lješnica, Bjelički potok, Kapski potok, Vitliješ, Slapovi Radmanske rijeke, kišna pećina Skakavac, Bare/močvare: Kapsko jezero (lokva) i Košutina lokva.

Na terenu opštine Berane zastupljene su jedinice različitih hidrogeoloških svojstava i funkcija. Dominantni su vodonepropusni kompleksi dijabaz-rožnačke formacije i oligo-miocenskih sedimenata.

Od vodopropusnih stijena treba izdvojiti anizijske krečnjake i dolomite Tivrana. To su stijene pukotinske i kaverozne poroznosti, dobre izdašnosti. U terenu imaju funkciju kolektora sprovodnika. Izražen im je proces karstifikacije. Sve vode koje padnu na njih, budu brzom infiltracijom apsorbovane i sprovedene na niže kote gdje se prazne preko izvora. U njima je formirana izdan razbijenog tipa. Od vodopropusnih stijena na terenu su prisutni ladinski i jurski slojeviti krečnjaci sa rožnacima. Oni su srednje propusnosti i izdašnosti, pukotinske poroznosti. U njima postoji pukotinski tip izdani sa slobodnim nivoom vode. Izdan se prazni preko izvora na nižim kotama. Od propusnih i vodonosnih stijena na terenu su zastupljeni kvartarni nanosi, posebno aluvijalni i fluvio-glacijalni terasni sedimenti. To su kolektori sa intergranularnom poroznošću, dobre izdašnosti vodonosnika. U njima je formiran zbijeni tip izdani sa slobodnim nivoom podzemne vode. Ovi sedimenti su značajni akumulatori podzemnih voda, a nivo vode u njima je u hidrauličkoj vezi sa nivoom vode rijeke Lim.

Dijabaz-rožnačka formacija je heterogen kompleks različitih litoloških članova. Ovakav kompleks je specifičnih hidrogeoloških funkcija. Pojedini njegovi članovi imaju različite hidrogeološke karakteristike. Generalno posmatrano, to je slabo propusan i nepropusan kompleks, pukotinske poroznosti i bez jasno izraženog vodonosnika. Podzemna izdan razbijenog tipa se rijetko javlja i to pretežno u zonama sa većim stepenom raspadanja, pa je ograničenog rasprostranjenja i izdašnosti. Jezerski oligo-miocenski sedimenti su praktično vodonepropusni. Predstavljaju barijere za podzemne vode. U površinskom dijelu je male pukotinske poroznosti, a u dubljim djelovima kapilarne i subkapilarne. U ovim sedimentima nema vodonosnika.

Lokalno zagađenje podzemnih voda zbijene i razbijene izdani od strane sadašnjeg smetlišta, može se posmatrati preko njegovog uticaja na vode Lima. One su u osnovi zagađene i kao takve, zagađenje prenose na zbijene i razbijene izdani sa kojima su u neposrednom hidrogeološkom kontaktu. Zagađenost je takvog intenziteta da te vode isključuje praktično iz svake upotrebe.

27 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

3.5. Klimatske karakteristike sa meteorološkim pokazateljima

Beranska kotlina se po klimi značajno razlikuje od okolnog planinskog prostora, koji na većim visinama ima tipičnu planinsku klimu. U samoj kotlini temperaturni odnosi i vjetrovi odgovaraju tipu umjereno-kontinentalne klime, a u rasporedu padavina vide se i uticaji mediteranske klime. Atmosferski talozi su dosta ravnomjerno raspoređeni. Proljeće je prilično vlažno, vjetrovito i hladno, dok je u jesen mnogo ljepše i prijatnije. Zima dosta kasno počinje, ali se katkad produži do kraja aprila mjeseca. Ljeto je prijatno, sa svježim noćima. Najčešći vjetrovi su SZ (9%), JZ (8,7%) i J (6,1%). Bilježe se veliki temperaturni rasponi i ljeti i zimi. Temperatura, tokom ljeta, može dostići 37 oC, a zimi pasti i do - 20 oC.

Padavine

Prosječna godišnja količina padavina je 923,3 mm, a prosječni godišnji broj padavinskih dana je 124,4 što nijesu velike vrijednosti. Najveću količinu padavina ima novembar (112,1 mm), a najveći broj padavinskih dana decembar (12,3). Najmanju količinu padavina ima avgust (54,6 mm), kao i najmanji broj dana sa padavinama (7,9). Kontinentalni tip klime, osim velikih dnevnih i godišnjih amplituda temperature, karakteriše i mala godišnja količina padavina uz prilično ravnomjernu raspodjelu po mjesecima. Dana sa snijegom preko 10 cm prosječno godišnje ima 22,1, a broj dana sa snijegom preko 50 cm iznosi 1,8 godišnje. Snijeg na području Berana pada od oktobra do maja. Na osnovu prosječnih višegodišnjih vrijednosti temperature vazduha i količine atmosferskih padavina, kao i relativne vlažnosti vazduha, klima ove opštine može se okarakterisati kao umjerena i umjereno vlažna. Posledica toga je da se u zemljištu tokom čitave zime intenzivno odvijaju pedogenetski procesi. Maksimum padavina javlja se u periodu septembar-novembar, koji smjenjuje suv period jul-septembar. Ono što posebno karakteriše režim vlaženja ove kotline, je veoma neujednačen raspored padavina tokom raznih godina, tj. izraženo je smjenjivanje vlažnih i sušnih godina.

Padavine su prikazane sledećim tabelama i slikama:

Tabela 1. Količina padavina i broj kišnih dana

Količina padavina

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 75,7 68,8 60,8 79,5 77,4 67,5 61,3 54,6 80,6 88,9 112,1 96,1 923,3 Maksimum 200,9 179 226,3 193,3 298,3 211,2 165,7 158,1 275,4 254,5 370,6 221,8 Minimum 0,7 8,4 1,4 11,3 17,6 9,4 12,1 2,6 4,1 0,2 2,4 14,9

Broj kišnih dana

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 10,5 9,9 10,2 11,9 12 11,1 9,4 7,9 8,6 8,9 11,7 12,3 10,37

28 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Tabela 2. Mjesečna suma dnevnih vrijednosti ukupnog snijega

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 250,7 173,5 79,3 11,6 1,1 0,1 0 0 0 0,8 41,6 128 57,28 Maksimum 1203 1569 749 146 31 4 0 0 2 12 566 955 436,42 Minimum 3 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,33

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Prosječna debljina sniježnog 8,09 5,6 2,56 0,39 0,04 0 0 0 0 0,03 1,39 4,15 1,85 pokrivača

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost dnevnog maksim. 3,57 25,8 23,1 5,5 0,5 0,1 0 0 0 0,6 12,2 24,5 10,52 ukupnog snijega

Broj dana sa snijegom > 10 cm

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 7,8 5,6 2,7 0,3 0 0 0 0 0 0 1,3 4,4 1,84

Broj dana sa snijegom > 50 cm

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 0,8 0,5 0,1 0 0 0 0 0 0 0 0,1 0,3 0,15

Količina padavina

mm 400

350

300

250

200 srednja vrijednost maksimum 150 minimum

100

0 JAN FEB MART APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC period

Slika 7. Količina padavina

29 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Debljina sniježnog pokrivača cm 40.00 35.7 35.00

30.00 25.8 25.00 24.5 21.3

20.00 prosjecna debljina snijeznog pokrivaca 15.00 12.2 10.52

10.00 8.09 srednja vrijednost 5.5

5.6 dnevnog maks. ukupnog 5.00 4.15 snijega 1.85 2.56 0 0 0.5 0 0 1.39 0 0 0.6 0.39 0.04 0 0.03 0.1 0.00 JAN FEB MART APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC god. period

Slika 8. Debljina sniježnog pokrivača

8 7.8 Broj dana sa snijegom 7

6 5.6

5 4.4

broj dana broj >50cm

3 2.7 >10cm 1.84 2 1.3

1 0.8 0.5 0.3 0.3 0.15 0.1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0.1 0 0 0 0 0 JAN FEB MART APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC god. period

Slika 9. Broj dana sa snijegom

Temperatura vazduha

Srednja godišnja temperatura vazduha u Beranama iznosi 9,07°C, pri čemu je najhladniji mjesec januar sa t = -1,5°C, a najtopliji jul sa t = 18,7°C. Ovakva godišnja amplituda od 20,2° i iznos ekstremnih temperatura daju klimi tipična kontinentalna obilježja. Maritimni uticaji koji se ogledaju u tendenciji pomjeranja maksimuma na

30 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine avgust i u tome da je jesen toplija od proljeća, elementi su koji klimi daju umjereno- kontinentalna obilježja.

Godišnji tok temperatura vazduha je dosta izražen, ali ritam kojim temperature rastu i opadaju, pogoduje sazrijevanju pojedinih kultura.

Temperature vazduha prikazane su sledećim tabelama i slikama:

Tabela 3. Temperatura vazduha

Temperatura vazduha JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost -1,5 0,7 4,5 8,9 13,6 16,9 18,7 18,3 14,3 9,5 4,7 0,2 9,07 Maksimalna temperatura vazduha JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 3,6 6,5 10,8 15,2 20,7 24 26,5 26,9 22,4 17,3 10,7 4,1 15,73 Minimalna temperatura vazduha JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost -5,4 -4,2 -0,8 2,6 6,7 9,9 11,3 10,8 7,7 3,8 0,4 -3,7 3,26

Apsolutni maksimum temperature vazduha JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC 12,7 14,9 19,8 23,5 28 30,9 33,1 33,3 29,1 25,5 19,6 13,2

Apsolutni minimum temperature vazduha

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC

-15,7 -13,5 -8,5 -3,3 1 4,2 6,5 5,6 1,8 -3,4 -8,1 -13,6

o C 30 Temperatura vazduha 25

5 Minimalna temperatura vazduha Srednja vrijednost 0 Maksimalna temperatura vazduha

-5

-10 JUL JUN FEB MAJ OKT APR SEP AVG JAN NOV god. DEC MART period

Slika 10. Temperatura vazduha

31 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Apsolutne vrijednosti temperature vazduha

35 oC 30 25

20 15 10

5 Apsolutni minimum temperature vazduha 0 Apsolutni maksimum temperature -5 vazduha -10

-15 -20 JUL JUN MAJ SEP FEB APR JAN AVG OKT NOV DEC DEC MART period

Slika 11. Apsolutne vrijednosti temperature vazduha

Vjetrovi

Najviše padavina Beranama donosi sjeverozapadni, a najmanje južni vjetar.

N 150 140

NW NE 100

120

70 50

W 0 20 E 20

100 90 SW SE Učestalost vetra u (‰)

Slika 12. Godišnja ruža vjetrova

32 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Relativna vlažnost vazduha

Relativna vlažnost vazduha prikazana je sledećom tabelom i slikom:

Tabela 4. Relativna vlaga vazduha

Relativna vlaga

JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 82,3 77 71,9 70 69 70 68,2 69,5 75,5 77,6 80,9 84 74,658

Relativna vlaga vazduha

% 90

0 JAN FEB MART APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC god. period

Slika 13. Relativna vlaga vazduha

Trajanje sijanja sunca

Srednja godišnja količina osunčavanja iznosi 1.741 čas, što je u granicama normalnih suma osunčavanja za planinske krajeve udaljene od mora (u prosjeku vrijednost 1.550 do 1.900 časova). Najsunčaniji je mjesec jul sa 250 časova, a najmanje sunčevog sjaja ima decembar - samo 46,5 časova. Osunčavanje je u tijesnoj vezi sa oblačnošću. Najmanja insolacija je u decembru i direktna je posledica i toga što je decembar u Beranama najoblačniji mjesec.

Suma osunčavanja, broj tmurnih i vedrih dana prikazana je sledećim tabelama i slikama:

33 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Tabela 5. Suma osunčavanja, broj tmurnih i vedrih dana

Suma osunčavanja JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 65,4 94,8 135,2 147,4 189,6 215,5 250 228,9 165,3 129,9 72,5 46,5 145,08 Broj tmurnih dana JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 16,2 12,8 12,2 10,9 9,6 7 5,4 5 7,3 9,3 14,4 17,8 10,66 Broj vedrih dana JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC GOD Srednja vrijednost 1,8 2,4 4 2,9 3 3,7 7,8 8,5 5,5 3,6 1,8 1,1 3,84

Suma osunčavanja

h 300

250

200

150

100

0 JAN FEB MART APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC period

Slika 14. Suma osunčavanja

Broj vedrih, tmurnih i kišnih dana

10 Broj vedrih dana Broj tmurnih dana broj dana broj Broj kišnih dana 5

0 JAN FEB MART APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC god. period

Slika 15. Broj vedrih, tmurnih i kišnih dana

34 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Kvalitet vazduha

Kontrola kvaliteta vazduha u Crnoj Gori obavlja se prema Programu kontrole kvaliteta vazduha koji svake godine izrađuje Ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine.

Kontrola kvaliteta vazduha vrši se mjerenjem nivoa zagađenosti vazduha osnovnim i specifičnim zagađujućim materijama porijeklom iz stacionarnih izvora (ložišta, industrija) i saobraćaja. Izmjerene vrijednosti se upoređuju sa dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu, propisanim Pravilnikom o dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu (“Sl. list SRCG” br. 4/82).

Tabela 6. Stanica za praćenje zagađenosti vazduha na teritoriji Berana

Mjerna Koordinate Nadmorska GRAD stanica G. širina G. dužina visina (m)

BERANE Trafostanica 420 50′ 190 52′ 690

Rezultati mjerenja osnovnih i specifičnih zagađujućih materija u vazduhu Berana izvedenih tokom 2007. godine

• Koncentracije osnovnih zagađujućih materija, sumpor dioksida i ukupnih azotnih oksida na lokaciji Berane-trafostanica, bile su i kao srednje godišnje i kao maksimalna vrijednost ispod GVZd.

• Koncentracija dima i čađi u junu i avgustu je prelazila zakonom propisane norme, ali samo kao Cmax.

• Cmax prizemnog ozona u avgustu mjesecu je prelazila zakonom propisane norme.

• Vrijednosti lebdećih čestica kao Cmax prelazile su GVZd na ovoj lokaciji tokom 2007 godine.

• Sadržaj teških metala u lebdećim česticama u toku svih mjerenja je bio ispod GVZd.

• Cmax olova u taložnim materijama prelazi propisne norme na ovoj lokaciji.

• Sadržaj policikličnih aromatskih ugljovodonika PAH-s u lebdećim česticama i kao Csr i Cmax prelazi GVZd.

• Koncentracije amonijaka u Beranama su bile znatno ispod zakonom propisanih normi.

35 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Kvalitet vazduha ocjenjivan na osnovu osnovnih i specifičnih zagađujučih materija je zadovoljavajući, osim lebdeće prašine i gasova koji su posledica nepotpunog sagorijevanja izduvnih gasova i energenata, kao što je PAH-s i Pb.

Sadržaj radionuklida u životnoj sredini u Beranama tokom 2007. godine

Voda za piće

Ispitivanje sadržaja radionuklida u vodi za piće rađeno je na uzorcima iz gradskog vodovoda. Analiza je obuhvatila prirodne radionuklide 40K, 226Ra, 232Th, 235U, 238U kao i vještački radionuklid 137Cs. Rezultati mjerenja su dati u Tabeli 7. u vidu aktivnosti po litru neuparenog uzorka.

Tabela 7. Specifične aktivnosti radionuklida u vodi za piće

Voda za piće 40K 137 Cs 226 Ra 232 Th 235 U 238 U Berane (mBq/l) (mBq/l) (mBq/l) (mBq/l) (mBq/l) (Bq/l)

I polugodište 16,38 ± 1,51 ≤ 1,47 33,12 ± 0,40 ≤ 5,54 ≤ 9,88 ≤ 0,16

II polugodište ≤ 64,85 ≤ 7,45 ≤ 11,98 ≤ 27,82 ≤ 39,05 ≤ 0,18

Maksimalno dozvoljeni nivoi koji su propisani za vodu za piće, dati su u Pravilniku o granicama radioaktivne kontaminacije životne sredine i načinu sprovođenja dekontaminacije („Sl. list SRJ“ br. 9/99) i to preko izvedenih koncentracija. Te koncentracije su date u Tabeli 8. u istom obliku kao i izmjerene vrijednosti specifičnih aktivnosti radionuklida u vodi za piće.

Tabela 8. Izvedene koncentracije radionuklida u vodi za piće

40K 137 Cs 226 Ra 232 Th 238 U

(mBq/l) (mBq/l) (mBq/l) (mBq/l) (Bq/l) 2.200 1.000 200 100 0,4

Upoređivanjem vrijednosti dobijenih analizama i statističkom obradom rezultata, vidi se da su nivoi specifične aktivnosti za sve radionuklide u uzorkovanoj pijaćoj vodi daleko ispod maksimalno dozvoljenih vrijednosti.

36 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Sadržaj radionuklida u ljudskoj hrani u Beranama tokom 2007. godine

Mlijeko

Tabela 9. Specifične aktivnosti radionuklida u mlijeku iz mljekare u Beranama

Mljekara K40(Bq/l) Cs137(Bq/l) Ra226(Bq/l) Th232(Bq/l) Sr90(Bq/l) Berane 44,18 ± 1,69 0,20 ± 0,03 0,45 ± 0.03 ≤ 0,31 ≤ 0,1 I polugodište

Pšenični hljeb

Tabela 10. Specifične aktivnosti radionuklida u pšeničnom hljebu iz pekara u Beranama

Pekara K40(Bq/kg) Cs137(Bq/kg) Ra226(Bq/kg) Th232(Bq/kg) Sr90(Bq/kg) Berane 32,55 ± 1,31 ≤ 0,07 ≤ 0,14 ≤ 0,28 ≤ 0,1 I polugodište Berane 28,08 ± 1,02 ≤ 0,03 ≤ 0,08 ≤ 0,16 ≤ 0,1 II polugodište

Kukuruzni hljeb

Tabela 11. Specifične aktivnosti radionuklida u kukuruznom hljebu iz pekara u Beranama

Pekara K40(Bq/kg) Cs137(Bq/kg) Ra226(Bq/kg) Th232(Bq/kg) Sr90(Bq/kg) Berane 32,35 ± 1.31 ≤ 0,07 ≤ 0,12 ≤ 0,26 ≤ 0,1 I polugodište Berane 31,93 ± 1,28 ≤ 0,07 0,43 ± 0,05 ≤ 0,37 ≤ 0,1 II polugodište

Na osnovu dobijenih rezultata, može se konstatovati da su analizirani uzorci mlijeka, pšeničnog i kukuruznog hljeba na teritoriji opštine Berane, radiološki ispravni sa stanovišta svih analiziranih radionuklida.

37 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Kvalitet tla

U opštini Berane, tokom 2007. godine je izvršena analiza uzoraka tla na šest lokacija (Gradska deponija 1 i 2, Industrijska zona 1 i 2, Trafostanica 1 i 2). Podaci ukazuju da je na lokacijama Gradska deponija 1 i 2 i Industrijska zona 1 povećana koncentracija nikla (Ni). Koncentracija bakra (Cu) je povećana na lokalitetu Gradska deponija 1. Koncentracija ukupnog fluora (F) je povećana na svim uzorkovanim lokacijama. Kada su u pitanju organske toksične materije, ustanovljeno je prisustvo povećanog sadržaja određenih PCB-a, Aroclor 1260 koji prevazilazi MDK na lokacijama Industrijska zona 1 i Trafostanica 2 i Aroclor 1254, na lokaciji Industrijska zona 1.

Rezultati dobijeni analizama dati su u Tabelama 12, 13 i 14.

Tabela 12. Rezultati ispitivanja toksičnih metala u zemljištu

Rezultati ispitivanja toksičnih metala u zemljištu

Total No Mjesto uzorkovanja Cd Pb Hg As Cr Ni Cu Zn B Co Mo F F

mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg 1. Gradska deponija 1 < 0,5 27,37 0,092 3,93 30,06 123,71 112,80 78,94 2,35 26,18 4,68 402 22 2. Gradska deponija 2 < 0,5 44,48 0,218 4,61 25,08 53,06 58,55 159,62 1,27 18,55 3,57 364 17 3. Trafostanica 1 ------4. Trafostanica 2 ------5. Industrijska zona 1 < 0,5 45,04 0,136 7,72 29,70 58,46 29,77 107,0 1,98 15,88 2,65 301 14 6. Industrijska zona 2 < 0,5 33,13 0,142 4,21 23,78 49,11 33,06 79,78 1,14 15,86 1,45 330 15 MDK (mg/kg) 2 50 1,5 20 50 50 100 300 5 50 10 300 300

Tabela 13. Rezultati ispitivanja organskih toksikanata u zemljištu

Rezultati ispitivanja organskih toksikanata u zemljištu No Organo Organo Polihlo- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- Konge- hlorni fosforni rovani neri neri neri neri neri neri neri neri neri neri neri neri Mjesto uzorkovanja pestic. pestic. bifenili PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s PCB-s 18 28 31 44 52 101 118 138 149 153 180 194

mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg

1. Gradska deponija 1 < 0,002 < 0,002 < 0,004 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001

2. Gradska deponija 2 < 0,002 < 0,002 < 0,004 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001

3. Trafostanica 1 < 0,002 < 0,002 < 0,004 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 4. Trafostanica 2 0,0051 < 0,002 < 0,002 arohlor 0,002 0.001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 1260 5. Industrijska zona 1 0,0051 arohlor < 0,002 < 0,002 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 0,001 < 0,001 0,001 < 0,001 < 0,001 1260 i 1254 6. Industrijska zona 2 < 0,002 < 0,002 < 0,004 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001

MDK (mg/kg) 0,01 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004

38 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Tabela 14. Rezultati ispitivanja ostalih toksikanata u zemljištu

Rezultati ispitivanja ostalih toksikanata u zemljištu

Policiklični aromatični Organo-kalajna Ostali herbicidi No Mjesto uzorkovanja ugljovodonici PAH-s jedinjenja Vlažnost nađeni u zemljištu mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg 1. Gradska deponija 1 0,062 < 0,005 2,19 < 0,3 2. Gradska deponija 2 0,019 < 0,005 1,76 < 0,3 3. Trafostanica 1 - - 3,63 - 4. Trafostanica 2 - - 3,78 - 5. Industrijska zona 1 0,584 < 0,005 1,59 < 0,3 6. Industrijska zona 2 0,057 < 0,005 1,43 < 0,3 MDK (mg/kg) 0,6 0,005

Na osnovu dobijenih rezultata, može se zaključiti da su osnovni uzročnici zagađivanja zemljišta:

• Neadekvatno odlaganje komunalnog otpada, što ima za posledicu povećan sadržaj polutanata (organskih i/ili neorganskih).

• Trafostanica kod koje je zabilježeno povećano prisustvo PCB-a.

• Izražena dinamika saobraćaja. Naime, značajno povećanje broja vozila i nestimulisanje korišćenja bezolovnog goriva, predstavljaju značajan izvor zagađenja okolnog zemljišta, istovremeno ugrožavajući i kvalitet vazduha.

39 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM U OPŠTINI BERANE

Za upravljanje otpadom u opštini Berane, zaduženo je Javno preduzeće „Komunalno“ – Berane, koje je pravni sledbenik Javnog preduzeća za stambeno komunalnu djelatnost Berane, nakon podjele tog preduzeća shodno Odluci Upravnog odbora br. 279 od 22.07.2002. godine, i Odluci Skupštine opštine o davanju saglasnosti na statusnu promjenu Javnog preduzeća za stambeno komunalnu djelatnost Berane.

Djelatnosti koje ovo preduzeće obavlja su:

• održavanje čistoće javnih površina (ulica, trotoara i zelenih površina), • sakupljanje, odvoz i deponovanje otpada, • održavanje deponije otpada, • uređenje, održavanje, čuvanje i utvrđivanje režima korišćenja pijaca i pijačnih objekata (zelena i buvlja pijaca), • upravljanje, uređenje i održavanje gradskog groblja, kapele i obavljanje pogrebnih poslova, • održavanje lokalnih puteva, • uređenje, održavanje, obnavljanje i čuvanje parkova, zasada, travnjaka i drugih zelenih površina, • održavanje plaže na Limu, • pružanje kafilerijskih usluga.

Upravljanje otpadom u opštini Berane predstavlja skup svih aktivnosti, odluka i mjera koje imaju za cilj sprečavanje nastanka otpada, smanjenje količine otpada po svim osnovama, definisanje njegovog uticaja na životnu sredinu, sakupljanje prema savremenim tehnologijama, sortiranje otpada, transport, deponovanje i reciklaža neselektivno i selektivno sakupljenog otpada.

Upravljanje otpadom u opštini Berane ima za cilj i utvrđivanje ekonomskog učinka na životnu sredinu na optimalno prihvatljiv način.

Upravljanje otpadom mora da riješi sve probleme koji su vezani za otpad, a da se pri tome vodi računa da se ne dovede u opasnost zdravlje ljudi i ostalih živih bića primjenom savremenih tehnoloških rešenja.

Sve navedeno mora biti zasnovano na principima održivog razvoja opštine Berane, očuvanja životne sredine sa potpunom zaštitom od zagađivanja vazduha, vode i zemljišta.

40 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Sumirajući, upravljanje otpadom u opštini Berane podrazumijeva implementaciju sistema zakonskih, administrativnih, organizacionih, tehnoloških i ekonomskih normi, metoda, uključujući one mjere koje ograničavaju negativan uticaj bilo kojeg otpada.

Slike 16-21. Mehanizacija i radnici JP “Komunalno” - Berane

4.1. Stanovništvo opštine Berane

Beranska opština se prostire na 717 km2. Od ukupne površine na plodno zemljište otpada negdje oko 65 km2. Na ovoj teritoriji živi 35.068 stanovnika u 10.706 domaćinstava. U Opštini ima 27 mjesnih zajednica sa 66 naselja. U samom gradu živi 11.776 stanovnika u 3.330 domaćinstava.

41 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Broj stanovnika i gustina naseljenosti

Broj stanovnika i gustina naseljenosti dati su u Tabeli 15. na osnovu Popisa stanovništva iz 2003. godine.

Tabela 15. Broj stanovnika u popisu 2003. i 1991. za opštinu Berane

Stanovništvo Apsolutni Index No 2003. 1991. porast / pad 1991. = 100 1. Berane 35.068 37.473 -2.405 92,9 gradska 11.776 11.908 -132 98,5 ostala 23.292 25.565 -2.273 90,7 2. Azane 134 197 -63 68 3. Babino 436 387 49 112,7 4. Bastahe 70 73 -3 95,9 5. Beran Selo 1.492 1.281 211 116,5 6. Berane grad 11.776 11.908 -132 98,5 7. Bor 234 304 -61 79,9 8. Bubanje 212 290 -78 73,1 9. Budimlje 1.701 1.441 260 118 10. Buče 950 941 9 101 11. Veliđe 28 37 -9 75,7 12. Vinicka 619 607 12 102 13. Vrševo 245 407 -162 60,2 14. Vuče 26 68 -42 38,2 15. Glavaca 127 144 -17 88,2 16. Godočelje 219 247 -28 88,7 17. Goražde 556 599 -43 92,8 18. Gornja Vrbica 566 953 -387 59,4 19. Gornje Zaostro 236 253 -17 93,3 20. Dapsići 740 709 31 104,4 21. Dašča Rijeka 114 199 -85 57,3 22. Dobrodole 124 225 -101 55,1 23. Donja Vrbica 403 385 18 104,7 24. Donja Ržanica 806 804 2 100,2 25. Donje Zaostro 149 150 -1 99,3 26. Donje Luge 1.846 1.931 -85 95,6 27. Dolac 1.292 1.272 20 101,6 28. Dragosava 171 240 -69 71,3 29. Zagorje 312 280 32 111,4 30. Zagrad 53 69 -16 76,8 31. Zagrađe 279 314 -35 88,9 32. Javorova 116 179 -63 64,8 33. Jašovići 32 52 -20 61,5 34. Johovica 143 170 -27 84,1 35. Kalica 126 205 -79 61,5

42 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

36. Kaludra 267 343 -76 77,8 37. Kruščića 99 162 -63 61,1 38. Kurikuće 115 182 -67 63,2 39. Lagatori 405 675 -270 60 40. Lazi 99 130 -31 76,2 41. Lubnice 245 243 2 100,8 42. Lužac 834 687 147 121,4 43. Lješnica 50 52 -2 96,2 44. Mašte 205 209 -4 98,1 45. Mezgalji 207 242 -35 85,5 46. Murovac 40 87 -47 46 47. Orah 90 113 -23 79,6 48. Orahovo 130 176 -46 73,9 49. Pahulj 89 129 -40 69 50. Petnjik 674 724 -50 93,1 51. Petnjica 573 624 -51 91,8 52. Pešca 1.722 1.499 223 114,9 53. Ponor 58 168 -110 34,5 54. Poroče 34 60 -26 56,7 55. Praćevac 43 50 -7 86 56. Radmanci 313 541 -138 69,4 57. Radmuževići 106 137 -31 77,4 58. Rovca 105 109 -4 96,3 59. Rujišta 56 59 -3 64,9 60. Savin Bor 259 338 -79 76,6 61. Skakavac 83 93 -10 89,2 62. Tmušići 36 73 -37 49,3 63. Trpezi 763 1164 -401 65,5 64. Tucanje 374 577 -203 64,8 65. Crvljevine 117 69 48 169,6 66. Crni Vrh 144 155 -11 92,9 67. Štitari 277 372 -95 74,5

Podaci o broju stanovnika po naseljima su važni radi lakšeg i kvalitetnijeg planiranja mjesta – lokacija za kontejnere, broja i tipa kontejnera, broja pražnjenja u toku 24 časa, tipa vozila za transport sakupljenog otpada, kao i dobrog planiranja broja ekoloških i zelenih ostrva.

Tabela 16. Broj stanovnika po popisu 2003. i 1991. za opštinu Berane

Stanovništvo Apsolutni Index 2003. 1991. porast / pad 1991. = 100 Berane 35.068 37.473 -2.405 92,9 gradska 11.776 11.908 -132 98,5 ostala 23.292 25.565 -2.273 90,7

43 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Rast stanovništva

Pretpostavka godišnjeg rasta stanovništva temelji se na upoređivanju podataka iz popisa 1991. i popisa iz 2003. godine. Godišnji porast stalnog stanovništva od 0,37 % bio je pretpostavljen kao prosjek za cijelu zemlju (specifikovan sa rastom od 0,81 % za centralni region, sa rastom od 1,26 % za primorski region i opadanjem od -0,68 % za planinski region). Ovi parametri su korišćeni za proračun količina otpada, uz kombinaciju sa parametrima ekonomskog razvoja.

Tabela 17. Broj stanovnika po popisu 2003. i 1991. za opštinu Berane, sa projekcijom za 2009. i 2014. godinu Stanovništvo 1991. 2003. 2009. 2014. Berane 37.473 35.068 33.661 32.531 gradska 11.908 11.776 11.382 11.001 ostala 25.565 23.292 22.279 21.503

4.2. Otpad – klasifikacija, stvaranje, sakupljanje, transport i deponovanje

Otpad je u smislu Zakona o upravljanju otpadom („Sl. list RCG“ br. 80/05) i Novoj okvirnoj direktivi o otpadu 2008/08EC, svaka materija ili predmet koje je vlasnik odbacio ili je dužan da odbaci.

4.2.1. Klasifikacija otpada

Klasifikacija otpada vrši podjele po grupama, podgrupama i vrstama, a sve u skladu sa porijeklom otpada. Klasifikacija otpada vrši se na osnovu kataloga koji utvrđuje organ državne uprave nadležan za poslove zaštite životne sredine i komunalne poslove.

Karakterizacija otpada je bitna, a ostvaruje se ispitivanjima i utvrđuju se fizičke, hemijske i biološke osobine. Tada se otpad karakteriše i označava u skladu sa Zakonom, Direktivama EU, Bazelskom konvencijom i OECD listama.

Vlasnik otpada dužan je da vrši karakterizaciju za sve vrste otpada osim za otpad iz domaćinstva.

Vlasnik otpada snosi troškove preventivnih mjera i mjera upravljanja otpadom, troškove sanacionih mjera zbog zagađivanja i šteta nanijetih životnoj sredini. Vlasnik otpada dužan je da upravlja otpadom u skladu sa Zakonom i zahtjevima zaštite životne sredine. Dužan je da izvrši obradu otpada ili da otpad odloži u skladu sa planovima upravljanja otpadom i principima zaštite životne sredine.

44 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Čvrsti otpad predstavlja velikog zagađivača vazduha, vode i zemljišta. Njegova podjela je u više kategorija:

Komunalni otpad, Industrijski otpad, Medicinski otpad, Životinjski otpad – veterinarski otpad, Opasni otpad, Otpadne baterije i akumulatori, Otpadne gume (vozila i gumeno-tehnički materijal), Ambalažni materijali, Otpadna elektronska i električna oprema (e – otpad), Komunalni mulj izdvojen iz fekalnih otpadnih voda, Otpadna ulja, Vozila van upotrebe, Građevinski otpad od rušenja, Zemlja i šut iz otkopa, Poljoprivredni otpad, Šumsko-drveni otpad.

4.2.2. Stvaranje otpada

Otpad se stvara u domaćinstvima, javnim institucijama, javnim preduzećima, proizvodnim organizacijama, medicinskim i veterinarskim ustanovama, servisima različitih usluga, školama, vojnim ustanovama, laboratorijama, transportnim preduzećima, građevinskim preduzećima, klanicama i dr.

U Zakonu o upravljanju otpadom i Direktivama EU, stvaralac otpada je definisan kao proizvođač koji ima obavezu upravljanja otpadom. Na nivou opštine Berane definisaće se svi proizvođači otpada i klasifikovati u skladu sa Zakonom i opisati njihove obaveze u cilju eliminisanja ili smanjenja zagađivanja.

4.2.3. Proizvođači otpada i odgovornost

Da bi se izvršilo kvalitetno planiranje i upravljanje sa čvrstim otpadom potrebno je da se uradi realna baza podataka u kojoj će biti definisano mjesto nastanka, količina sakupljenog čvrstog otpada, njegovo transportovanje do mjesta reciklaže ili deponovanja. Veoma je bitno da li preduzeća ili ustanove imaju protočna skladišta, privremena skladišta i dr. Ovi podaci će biti dostupni javnosti posle dostavljanja Plana upravljanja otpadom od strane organizacija, ustanova, javnih preduzeća, MUP-a, Sekretarijata za planiranje i uređenje prostora opštine Berane.

Proizvođač proizvoda od kojeg potiče otpad, dužan je da odabere rešenje zaštite životne sredine i podmiruje sve troškove preventivnih mjera, kao i mjera zbrinjavanja i upravljanja otpadom na prostoru opštine Berane.

45 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Komunalni otpad: domaćinstva, preduzeća, javne ustanove, javna preduzeća, ugostiteljstvo, zdravstvo, republičke ustanove, fakulteti, MUP.

Industrijski otpad: industrijska preduzeća koja u svojoj proizvodnji imaju otpad koji nije komunalni niti inertni ili pak pri planiranom remontu proizvode čvrsti otpad koji po svojim karakteristikama ne pripada inertnom i komunalnom otpadu.

Medicinski otpad: zdravstvene ustanove koje pružaju zdravstvene usluge, naučne i stručne organizacije koje se bave naučnim i stručnim istraživanjima iz oblasti medicine, farmaceutska industrija, apoteke.

Veterinarski otpad: klanice, supermarketi, veterinarske ustanove koje pružaju usluge i dr.

Opasni otpad: domaćinstva, preduzeća, ustanove.

Otpadni baterije i akumulatori: domaćinstva, preduzeća, ustanove.

Otpadne gume (od vozila i gumeno-tehnički materijali): domaćinstva, preduzeća, ustanove, autoservisi.

Ambalažni materijali: domaćinstva, ustanove, preduzeća, naučne i stručne organizacije, ugostiteljstvo.

E–otpad: domaćinstva, preduzeća, ustanove, ugostiteljstvo, škole, naučne institucije, fakulteti i dr.

Komunalni mulj izdvojen iz fekalnih otpadnih voda: JP „Vodovod i kanalizacija“.

Otpadna ulja: autoservisi, industrija, ustanove, domaćinstva.

Vozila van upotrebe: domaćinstva, ustanove, preduzeća.

Građevinski otpad od rušenja: građevinska preduzeća koja pripremaju prostore za izgradnju objekata, ako se na tom prostoru nalaze stari objekti koje treba ukloniti.

Zemlja i šljunak iz otkopa: građevinska preduzeća.

Poljoprivredni otpad i otpad sa zelenih pijaca: poljoprivrednici, domaćinstva, JP „Komunalno“ – Berane.

Šumsko-drveni otpad: JP „Komunalno“ – Berane, pilane, stolarske radionice i domaćinstva.

46 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4.2.4. Sakupljanje otpada

Sakupljanje otpada na nivou opštine Berane je definisano opštinskim propisima. Osnovno sakupljanje otpada odnosi se na komunalni otpad. Čvrsti komunalni otpad sakuplja se na posebno definisanim lokacijama u gradu i prigradskim naseljima u metalnim pocinčanim kontejnerima zapremine 1,1 m3, 5 m3 i metalnim buradima od 200 litara.

Slika 22. Kontejneri od 1,1 m3 za sakupljanje Č.K.O.-a u Beranama

Zakon o upravljanju otpadom i Direktiva EU obavezuju da se otpad sakuplja na selektivan način u posebne posude – kontejnere. Kontejneri su posude sakupljači za različite vrste otpada i to: komunalni otpad, papir, karton, plastiku, metal, staklo, akumulatore, medicinski otpad, krpe, fluorescentne cijevi, elektronske uređaje, kompjutere, kabaste materijale, gume i gumeno-tehničku robu, tekstil, metalnu ambalažu i dr.

Zabranjeno je miješanje različitih vrsta opasnog otpada i miješanje opasnog i neopasnog otpada.

4.2.5. Transport otpada

Transport otpada u Beranama obavlja JP „Komunalno“ – Berane. U budućnosti lokalna samouprava može povjeriti sakupljanje i transport privrednom društvu ili preduzetniku, pod uslovom da posjeduje odgovarajuću opremu za sakupljanje i transport otpada i potreban broj stalno zaposlenih kadrova u skladu sa Zakonom.

Važno je istaći da sredstva i oprema kojima se sakuplja otpad ili pak transportuje, moraju obezbjeđivati sprečavanje rasipanja otpada, širenje prašine, mirisa i buke.

47 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slike 23 i 24. Vozila JP „Komunalno“ za transport Č.K.O.-a u Beranama

Oprema koja služi za sakupljanje otpada i sredstva za transport, moraju da ispunjavaju uslove koji su utvrđeni propisima. Privredno društvo ili preduzetnik, moraju posjedovati dozvolu za sakupljanje i transport do mjesta deponovanja ili reciklaže. Postoje uslovi koji se moraju ispuniti da bi se dobila dozvola za rad. Ispunjenost uslova za obavljanje djelatnosti transporta i sakupljanja, utvrđuje i izdaje nadležni organ lokalne uprave.

4.2.6. Deponovanje ili skladištenje otpada

U skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i Direktivom EU 1999/31/EU, deponije za otpad su:

deponije za opasni otpad, deponije za inertni otpad, deponije za otpad koji nije opasan i inertan.

Za deponovanje otpada, nadležni organ državne uprave u saradnji sa drugim organima državne uprave i propisima (pravilnikom) utvrđuje karakteristike: geološke, hidrološke, morfološke, meteorološke, seizmičke i druge uslove izgradnje, sanitarno- tehničke uslove, način rada i zatvaranje deponija.

4.2.7. Divlja odlagališta otpada

Na teritoriji Berana je postojao značajan broj divljih odlagališta na kojima su se odlagale različite vrsta otpada (komunalni, automobilske gume, metalni, građevinski i dr.). JP „Komunalno“ Berane je velikom akcijom uklanjanja otpada sa divljih deponija koja je bila u novembru 2006. godine, uklonilo otpad sa 21 lokacije divljih odlagališta. Od tada se redovno pristupa uklanjanju otpada čim se pojavi neko divlje odlagalište. Radnici JP „Komunalno“ naprave fotografije, uklone otpad, a uslugu fakturišu opštini Berane. U toku izrade Plana upravljanja otpadom, u gradu i okolini nije primijećeno neko divlje odlagalište otpada, sem jedno odlagalište građevinskog šuta iza JZU

48 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

„Opšta bolnica“ Berane, jer se u to vrijeme radilo na rekonstrukciji vodovodnog i kanalizacionog sistema same bolnice.

Slika 25. Građevinski šut odbačen pored kontejnera iza JZU „Opšta bolnica“ Berane

4.3. Komunalni otpad

4.3.1. Proizvodnja komunalnog otpada

Za uspostavljanje sistema upravljanja bilo kojom vrstom otpada, od krucijalnog značaja je da se zna vremenski okvir stvaranja količine otpada i njegovog kvaliteta. Ovi osnovni podaci potrebni su radi:

Procjene potrebnih kapaciteta za odvajanje na izvoru, sakupljanje, transport, recikliranje, tretman i odlaganje, Procjene operativnih i investicionih troškova koje su vezane za odgovarajuće opcije, Postavljanja ostvarljivih ciljeva koji se odnose na stepen obuhvaćenosti komunalnim uslugama, recikliranja i nivoa upravljanja otpadom.

Trenutna predviđanja za proizvodnju komunalnog otpada se zasnivaju na raspoloživim podacima o demografskom, ekonomskom i društvenom razvoju. Količina otpada i njegov sastav, zavise od niza različitih faktora, kao što su:

Rast stanovništva, Promjene ekonomske situacije, Promjene u potražnji i prirodi potrošnih dobara, Promjene u metodama prerade, Efekti političkih promjena.

49 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Postojeća predviđanja proizvodnje komunalnog otpada zasnivaju se na demografskim podacima popisa iz 2003. godine.

Količina proizvedenog čvrstog komunalnog otpada u opštini Berane je u direktnoj vezi sa brojem stanovnika u gradu i u ostalim naseljima, brojem turista, brojem zaposlenih u ustanovama i preduzećima, nivoom organizovanosti domaćinstava u sakupljanju i predselekciji, razvijenosti opštine i angažovanosti Javnog preduzeća „Komunalno“ na sakupljanju i transportu Č.K.O.-a.

Na bazi podataka iz Strateškog master plana upravljanja otpadom u Crnoj Gori i Nacionalnog plana upravljanja otpadom, proizvodnja komunalnog otpada u opštini Berane koja geografski pripada sjevernom regionu Crne Gore, iznosi 0,6 kg/stanovniku/dan.

Tabela 18. Specifična proizvodnja komunalnog otpada

Procjena specifične proizvodnje komunalnog otpada kg/st/dan kg/st/god Rezidencijalno stanovništvo - Planinski region 0,60 219 Izbjeglice 0,25 91 Turisti (vezano za broj noćenja) 1,50

Prema prikazanoj proizvodnji, godišnja količina proizvedenog čvrstog komunalnog otpada na prostoru opštine Berane iznosi 9.069 tona, a za region buduće sanitarne deponije „Vasova voda“ je 19.898 tona.

Tabela 19. Procjena proizvodnje otpada po opštinama regiona sanitarne deponije Berane

Procjena proizvodnje otpada po opštinama Proizvođači otpada Iznos otpada po opštinama (t/god) Lica Lica Lokal. Turisti koja Izbjegl Lokal. koja Izbjegla Opština Turisti Ukupno stanov. (noćenja) rade a lica stanov. rade lica vani vani Berane 35.068 2.323 5.9225.716 8.217 3 329 520 9.069 Rožaje 22.693 1.239 5.0031.140 5.034 2 278 104 5.418 Plav 13.805 0 7.8792.000 3.208 0 437 182 3.827 Andrijevica 5.785 0 686 1.515 1.408 0 38 138 1.584 Ukupno 77.351 3.562 19.490 10.371 17.867 5 1.082 938 19.898

Kratkoročna očekivanja od 20010. do 2014. godine, zasnovana su na sledećim pretpostavkama. U Master planu su date procjene proizvodnje otpada za period 2005- 2009. godina, i 2010-2014. godina. S obzirom da u međuvremenu, od izrade Master plana, nije bilo promjena ni aktivnosti na unapređenju upravljanja opadom, smatramo da se procijenjene količine iz Master plana, mogu bez izmjena projektovati na period 2010-2014. godina:

50 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Generalno, svaka tehnička mjera za poboljšanje usluga upravljanja otpadom, počinje od 2010. godine.

Povećanje stope obuhvaćenosti komunalnim uslugama: − u urbanim sredinama postupno povećanje sa nivoa iz 2009. od 85% na 92 % u 2014. godini, − u ruralnim sredinama postupno povećanje sa nivoa iz 2009. od 15% na 27 % u 2014., izuzimajući naselja sa manje od 190 stanovnika.

Uvođenje odvajanja otpada na mjestu nastanka nekoliko frakcija koje se mogu reciklirati, kao što je: − postupno povećanje udjela papira i kartona u količini sakupljenog otpada do 40% u 2013. godini, − postupno povećanje udjela stakla u količini sakupljenog otpada do 20% u 2013. godini, − postupno povećanje udjela metalnih limenki i konzervi do 10% u 2013.godini, u ukupnoj količini metala u okviru sakupljenog otpada, − postupno povećanje udjela zelenog otpada urbanih sredina u ukupnoj količini organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do 7% u 2013. godini, − postupno povećanje udjela otpada iz dvorišta ruralnih sredina u ukupnoj količini organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do 19% u 2013. godini.

Na osnovu gore navedenih pretpostavki, izračunata je proizvodnja komunalnog otpada koja se predviđa za kratkoročni period od 5 godina za opštinu Berane.

Tokom 5 godina, u periodu od 2010. do 2014. godine, količina otpada će se neznatno smanjiti sa 9.000 tona na 8.950 t. Uticaj na smanjenje proizvodnje otpada koji nastaje usled smanjenja broja stanovnika za 0,68% godišnje, ne može se kompenzovati ni povećanjem BDP za + 2,5% na godišnjem nivou. Ovi faktori imaju za posledicu pad količine otpada u 2014. godini u odnosu na 2010. godinu.

U odnosu na proizvedenu količinu otpada u 2009. godini, 40% se sakupi i odloži. Ovaj procenat je izuzetno nizak i karakterističan je za gotovo sve opštine sjevernog regiona. Za Berane je karakteristično da 34% od ukupne populacije ove opštine živi u gradskom području, a da je od njih 84% obuhvaćeno regularnim opštinskim servisom sakupljanja otpada. U ruralnom području, gdje živi oko 66% stanovništva, svega 15% stanovništva je obuhvaćeno ovom uslugom. Tokom posmatranog petogodišnjeg perioda treba doći do povećanja područja sa kojeg se sakuplja otpad na 62% (55% za odlaganje i 7% za reciklažu). Takođe, i količina deponovanog otpada će se u ovom periodu povećati za oko 40%.

51 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4.3.2. Sastav komunalnog otpada

Informacije i podaci o sastavu komunalnog otpada su važni za procjenu i utvrđivanje sledećih aktivnosti:

Izbora i korišćenja odgovarajuće opreme za skladištenje, sakupljanje, transport, tretman i odlaganje otpada, Procjene izvodljivosti smanjenja otpada/ponovne upotrebe na izvoru, recikliranja i obnove energije, Izgleda transfer stanica, tretmana otpada/postrojenja za reciklažu i deponije.

Generalno, komunalni otpad se sastoji od sledećih glavnih frakcija:

Organski otpad (otpad iz dvorišta, zelena trava, listovi, odsječene grane, otpad od hrane, drveće), Papir i karton (novine, knjige, časopisi, komercijalna štampa, kancelarijski papir, papir za pakovanje, toaletni papir, papir za čišćenje, karton), Plastika (ambalažni materijal, flaše, plastične kese, folije), Staklo (boce, tegle za hranu i piće, ravno staklo), Metal (aluminijumske konzerve, crni i obojeni metali), Tekstil i koža, Ostalo(prljavština, pepeo, pometeno ulično smeće, prašina, neidentifiko- vani materijali).

Prema podacima iz Republičkog plana upravljanja otpadom, sastav čvrstog komunalnog otpada (u težinskim %) za Sjeverni region, je sledeći:

• Papir i karton 15% • Staklo 7% • Metal 4% • Plastika 12% • Tekstil 5% • Organski otpad 35% • Ostali 22%

52 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

30 Papir i karton 25 Staklo 20 Metal Plastika 15 Organski otpad 10 Tekstil 5 Ostali 0

Slika 26. Sastav čvrstog komunalnog otpada Sjevernog regiona prema Republičkom planu upravljanja otpadom

4.3.3. Fizičko-hemijske karakteristike komunalnog otpada

Frakcioni sastav otpada

Da bi se odabrala tehnologija obrade kao i oprema za sakupljanje, transportovanje, separaciju, drobljenje, mljevenje (usitnjavanje), sagorijevanje i deponovanje, bitan je frakcioni sastav otpada. Takođe, da bi se utvrdio frakcioni sastav otpada, potrebno je praćenje nastajanja otpada u toku čitave godine. Na bazi evropskih analiza utvrđeno je:

najviši nivo sitne frakcije u komunalnom otpadu je utvrđen u periodu novembar - april, najmanji udio srednje frakcije u otpadu je prisutan u periodu april - maj, najmanji udio krupne frakcije (kabasti materijal) prisutan je u periodu maj - septembar.

Prilikom nabavke posuda za kabaste materijale treba voditi računa da njihov sadržaj u ukupnoj zapremini otpada na području Berana iznosi 2-4 %.

Frakcioni sastav otpada se mora utvrditi dužim periodom praćenja u sva četiri godišnja doba. Problem će biti prevaziđen kada u Beranama bude izgrađen regionalni reciklažni centar, jer će se na postrojenju izdvajati u posebnom perforiranom rotacionom bubnju organske i neorganske materije granulacije 0-80 mm.

Gustina komunalnog otpada

Gustina komunalnog otpada koji se sakuplja u posebnim posudama (kontejnerima) zavisi od mjesta nastajanja – naselja i godišnjeg doba i kreće se od 50-300 kg/m3.

53 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

U veoma urbanim sredinama gdje nastaje manje poljoprivrednog – zelenog otpada, pepela, pijeska i zemlje, vrijednosti gustine komunalnog otpada su manje. Nasuprot tome, u prigradskim naseljima gustina komunalnog otpada je veća zbog uređenja dvorišta i bašti.

Na gustinu otpada pored mjesta nastajanja utiču i način sakupljanja, transport i odlaganje. Dobro sabijeni otpad u posebnim kontejnerima (eko-pres kontejneri) može da dostigne gustinu i do 850 kg/m3.

Hemijski sastav otpada

Poznavanje hemijskog sastava otpada je važno, jer se na toj osnovi odabira tehnologija i postupak prerade i korišćenja otpada. Sastav otpada se definiše na organski, neorganski i vodu.

Organski otpad čine: papir, karton, tekstil, plastika, otpaci hrane, povrće i biljke.

Neorganski otpad: staklo, kamenje, pijesak, metali, pepeo, keramika, zemlja i dr.

Voda je sastavni dio svakog otpada i zavisi od načina sakupljanja, godišnjeg doba i predselekcije.

Ako se otpad koristi kao gorivo ili u procesu kompostiranja, neophodno je poznavati:

maseni udio vlage i iskoristive komponente, maseni udio nesagorivih komponenti i maseni udio fiksnog ugljenika, maseni udio ugljenika, kiseonika, vodonika, azota, sumpora, pepela, vrijednost donje toplotne moći otpada.

Maseni udio vlage u otpadu je do posebnog značaja za tehnologiji i procese prerade – tretmana. Udio vlage se otpadu opisuje kao masa vode po jedinici mase vlažnog otpada. Najviše vlage ima u jesen i zimi i iznosi od 30 - 50 %.

Toplotna moć otpada

Istraživanja toplotne moći otpada u EU su pokazala da je vrijednost toplotne moći otpada u mnogim slučajevima veća od toplotne moći niskokaloričnih goriva koja se danas koriste u termoenergetskim objektima za proizvodnju električne energije.

Evropska Unija je u poslednjih 20 godina usmjerila svoja istraživanja na utvrđivanju toplotne moći komunalnog otpada.

Toplotna moć komunalnog otpada u poređenju sa drugim vrstama energenata:

komunalni otpad 8 MJ/kg mrki ugalj 20 MJ/kg

54 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

kameni ugalj 29 MJ/kg zemni gas 34 MJ/kg

Upoređujući sa pojedinim frakcijama imamo:

papir 17 MJ/kg drvo 16 MJ/kg vlakno 17 MJ/kg suvi fekalni mulj 20 MJ/kg

Građevinski otpad i otpad od rušenja

Ovaj otpad potiče sa gradilišta i od rekonstrukcije manjih stambenih ili industrijskih objekata. Građevinski otpad čine: kamen, beton, prašina, cigla, malter, drvena građa, plastika, pločice, šljunak, djelovi električnih i vodovodnih instalacija i cjevovoda za grijanje.

Specijalni komunalni otpad

U ovaj otpad spadaju istrošene baterije, akumulatori, stari automobili (otpadna vozila).

4.3.4. Upravljanje procesom sakupljanja i transporta komunalnog otpada

Djelatnosti koje ovo preduzeće obavlja su:

Navedene djelatnosti JP „Komunalno“ – Berane su od javnog interesa.

55 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Otpad se sakuplja u posebnim posudama za te namjene – kontejnerima zapremine 1,1 m3, 5 m3 kao i metalnim buradima od 200 litara.

4.3.4.1. Materijalno-tehnička opremljenost JP „Komunalno“ – Berane

Za realizaciju poslova JP „Komunalno“ – Berane raspolaže sledećim materijalno- tehničkim sredstvima:

poslovni objekti, sredstva rada i oprema, kadrovi.

Poslovni objekti: administrativno-poslovni objekti (250 m2), pomoćni objekti - skladišni prostor (60 m2), radionički prostor (20 m2) i parking prostor za vozni park (450 m2).

Tabela 20. Sredstva rada i oprema u JP „Komunalno“ – Berane

No Sredstva rada i oprema Količina 1. Auto smećar (bubnjar) 3 kom. 2. Auto podizač 3 kom. 3. Auto cistijerna 1 kom. 4. Kamion kiper 1 kom. 5. Utovarivač – rovokopač (kombinirka JCB) 1 kom. 6. Auto čistilica 1 kom. 7. Auto čistilica – mala 1 kom. 8. Putnička vozila 1 kom. 3 9. Posude za smeće – kontejneri od 1,1 m 171 kom. 10. Posude za smeće – kontejneri od 5,0 m3 89 kom. 11. Posuda za smeće – metalno bure od 200 l 350 kom. 12. Ručna kolica 40 kom. 13. Betonske korpe sa uloškom za otpatke 30 kom. 14. Metalne korpice za otpatke 70 kom.

Unutrašnja organizacija JP “Komunalno” – Berane, je uređena po principu podjele na radne jedinice, koje su organizovane po funkcionalnom principu, u skladu sa karakterom procesa rada i nijesu samostalne cjeline:

• RJ „Čistoća i gradsko zelenilo“ • RJ „Mehanizacija i odvoz“ • RJ „Lokalni putevi“ • RJ „Gradske pijace“ • RJ „Gradsko groblje“

56 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

• RJ „Inkasanti“ • RZ „Zajedničke službe“

Ukupno ima 136 zaposlenih, a od toga njih 67 radi u RJ „Čistoća i gradsko zelenilo“ i RJ „Mehanizacija i odvoz“, koje se bave zbrinjavanjem komunalnog otpada.

Tabela 21. Radnici na zbrinjavanju komunalnog otpada

Radnici na zbrinjavanju komunalnog otpada u JP „Komunalno“ – Berane Školska sprema RJ „Čistoća i RJ „Mehanizacija i gradsko zelenilo“ odvoz“ VSS 1 2 VS 1 - SSS 1 3 VK - - KV - 1 PK - - NK 27 31 Ukupno 30 37 SVEGA 67

4.3.4.2. Sakupljanje otpada

Sakupljanje komunalnog otpada se u Beranama obavlja veoma dobro, uprkos nedostatku savremenih sredstava za sakupljanje otpada – kontejnera svih kapaciteta. Na javnim površinama u Beranama raspoređeno je:

kontejnera zapremine 1,1 m3 171 komad posuda za otpad – kontejnera od 5 m3 89 komada metalnih buradi od 200 litara 350 komada metalnih korpica za otpatke 70 komada betonskih korpi sa uloškom 30 komada

57 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 27. Kontejneri zapremine 1,1 m3 za sakupljanje komunalnog otpada

Slika 28. Kontejneri zapremine 5 m3 za sakupljanje komunalnog otpada

Slika 29. Metalna burad od 200 litara

58 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Sredinom 2008. godine, startovalo se sa pilot projektom „Selektivno prikupljanje otpada“, ali sa malim brojem od 10 kontejnera (po 5 za odlaganje papira i PET ambalaže).

Slika 30. Kontejneri za selektivno sakupljanje otpada

Kontejneri se prazne putem specijalnih vozila, autosmećara (bubnjara) i autopodizača.

Pražnjenje kontejnera se vrši prema planu:

U užem i širem gradskom jezgru kontejneri se prazne jedan put dnevno, a u ulicama 29 Novembra, Svetog Save, Polimskoj, Dušana Vujoševića i Voja Maslovarića, 60 – 70 kontejnera se prazne dva puta dnevno.

Prigradskim naseljima jedan put dnevno.

Tabela 22. Naselja u kojima se pružaju usluge odvoza smeća

Naselja u kojima JP »Komunalno« - Berane pruža usluge odvoza smeća Broj domaćinstava kojima Procenat NASELJE Broj domaćinstava se fakturišu usluge odvoza (%) Berane (grad) 3.330 2.850 85,6 Beran Selo 372 300 80,6 Buče 267 230 86,1 Dolac 353 255 72,2 Donje Luge 508 364 71,7 Lužac 228 - 0 Petnjica 125 - 0 Pešca 468 200 42,7 UKUPNO 5.651 4.199 74,3

59 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Tabela 23. Godišnje količine sakupljenog otpada u regionu sanitarne deponije Berane

Oblast Otpad u opštinama (t/god) 2006. god regionalne Opštine Stanovništvo Odloženo Proizvedeno Reciklirano Odloženo deponije (%) Berane 35.068 9.069 0 3.619 40 Rožaje 22.693 5.418 0 2.410 44 Berane Plav 13.805 3.827 0 1.643 43 Andrijevica 5.785 1.584 0 469 30 Ukupno 77.351 19.898 0 8.141 41

U Beranama nema ograđenih soški za kontejnere, već su postavljeni na neuređenim lokacijama na otvorenoj površini. Raspored kontejnera nije ucrtan na planu grada. Preporučuje se da se urade soške za kontejnere na lokacijama gdje je to moguće, kao i da se raspored kontejnera ucrta u plan grada.

Usluge održavanja čistoće na javnim površinama koje se finansiraju iz budžeta opštine Berane:

Efektivna površina koja se mete ...... 84.913 m2

Slika 31. Radnik JP “Komunalno” – Berane na metenju ulica

Mašinsko čišćenje površina je u toku 2008. godine, rađeno u ukupnom trajanju od 306 sati.

Slika 32. Mašinsko čišćenje ulica u Beranama

60 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Pranje ulica, trgova i trotoara je tokom 2008. godine (u periodu od 19. maja do 08. novembra), rađeno u ukupnom trajanju od 554 sata, jednom veoma dotrajalom cistijernom.

Slika 33. Cistijerna za pranje beranskih ulica, trgova i trotoara

Na pročišćavanju uređenih zelenih površina u toku 2008. godine, vozilo FAP je ostvarilo ukupno 169 sati rada.

Slika 34. Park pored Lima

U toku 2008. godine, rađeno je i na pročišćavanje neuređenih površina (aerodromske piste), kao i na revitalizaciji park šume „Jasikovac“.

Slike 35-37. Park šuma “Jasikovac”

61 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Ne postoji podatak o godišnjoj količini sakupljenog i deponovanog kabastog otpada (djelova starog namještaja, odbačenih aparata iz domaćinstava, odbačenih vozila, djelova sanitarne opreme i dr).

4.3.5. Deponovanje komunalnog otpada

Sakupljeni čvrsti komunalni otpad sa teritorije opštine Berane se transportuje na odlagalište „Vasov do“. Lokacija “Vasov do” je udaljena 4,3 km od Fabrike celuloze i nalazi se sa suprotne strane rijeke Lim. Na ovoj lokaciji se komunalni otpad odlaže od oktobra 2005. godine, kada je sa vlasnikom zemlje potpisan ugovor o zakupu za korišćenje u tu svrhu.

Na Slici 38. prikazano je odlagalište na lokalitetu „Vasov do“ u Beranama.

Slika 38. Gradsko odlagalište komunalnog otpada “Vasov do“ u Beranama

Na lokaciji “Vasov do” planira se izgradnja regionalne sanitarne deponije i reciklažnog centra za opštine Berane, Rožaje, Andrijevicu i Plav. Studijom o izboru lokacije regionalne sanitarne deponije, lokacija “Vasov do” je drugorangirana iza lokacije “Buče”, koja je otpala zbog Zakona o restituciji. Prije (ili u toku) izgradnje regionalne deponije na lokaciji “Vasov do”, neophodno je uraditi sanaciju postojećeg odlagališta.

Deponovanje čvrstog komunalnog otpada obavlja Javno preduzeće „Komunalno“ – Berane.

Na osnovu podataka iz Plana upravljanja otpadom na niovu Crne Gore (jer se ne vrši mjerenje otpada) dnevne količine komunalnog otpada koje se odlažu na odlagalište „Vasov do“, iznose oko 25 tona. Godišnja količina komunalnog otpada koja se odloži iznosi oko 9.125 tona.

62 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Ocjena deponovanja neselektovanog otpada na odlagalište „Vasov do“ u Beranama je nezadovoljavajuća, jer nijesu ispunjeni uslovi predviđeni Direktivom EU 1999/31/EC i Zakonom o upravljanju otpadom.

4.4. Industrijski otpad

Industrijski otpad je svaki otpadni materijal koji nastaje u toku jednog industrijskog procesa. Po svojim osobinama može biti neopasan ili opasan. Neopasan industrijski otpad, je svaki otpadni materijal koji nastaje u jednom industrijskom procesu, a koji po svojim osobinama ne utiče štetno na životnu sredinu i zdravlje ljudi, odnosno, ne sadrži toksične supstance preko dozvoljene koncentracije. Zahvaljujući svojoj prirodi, ova vrsta otpada se u cjelini, ili po izdvajanju pojedinih njegovih komponenti koje se koriste kao sekundarne sirovine, može ekološki bezbijedno odlagati na sanitarne deponije komunalnog otpada.

Prilike u beranskoj privredi se mogu okarakterisati kao veoma teške. Ekonomska kriza koja vlada ovim prostorima, bukvalno je zbrisala nekadašnju privredu u Beranama, pa su mnoga od preduzeća dospjela u velike probleme ili stečaj. Ta preduzeća godinama nijesu ništa proizvodila, radnici nijesu primali zarade po nekoliko godina, ili su, pak, štrajkovali, a tokom 2004. godine, i formalno veliki broj uposlenih radnika je proglašen tehnološkim viškom i upućen na Zavod za zapošljavanje.

Najveći broj industrijskih kapaciteta izgrađen je na lokaciji "Rudeš". Međutim, ti kapaciteti su izgrađivani, uglavnom, u bivšoj SFRJ prema ranijim standardima, za potrebe tadašnjih društvenih preduzeća, kao što su: "Fabrika celuloze i papira" (preduzeće koje je u prošlom vremenu bilo nosilac razvoja opštine), "Polimka" – fabrika kože, kožne konfekcije i galanterije, šumskog preduzeća, fabrike medijapan ploča, ciglane, rudnika uglja, pogona za proizvodnju tapeta itd. Posle propasti ovih preduzeća i ti kapaciteti (proizvodne hale, oprema i dr.) su ili rasprodati ili ruinirani. Prema tome, osnova i novi infrastrukturni kapaciteti za dalji razvoj privrede opštine Berane, moraju se obnoviti i nanovo izgrađivati.

4.4.1. Broj preduzeća

U Beranama koje je nekad bio grad sa zavidnom industrijom, sada se glavni akcenat stavlja na poljoprivrednu proizvodnju, trgovinu i usluge. Odlika čitave sjeverne regije je nizak stepen razvijenosti, uprkos značajnim industrijskim kapacitetima.

63 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Tabela 24. Broj i oblik registrovanih preduzeća u Beranama

Red. broj OBLIK DRUŠTVA SVEGA 1. Akcionarsko društvo 23 2. Društvo sa ograničenom odgovornošću 220 3. Ortačko društvo 70 4. Dio stranog društva 4 5. Zadruge 8 6. Ustanove 34 7. Preduzetnici 821 8. Nevladine organizacije 2

U K U P N O 1.182

Tabela 25. Akcionarska društva

Red. broj NAZIV OPIS DJELATNOSTI 1. BERANE Proizvodnja rezane građe 2. KLANICA Proizvodnja i obrada životinjskog mesa 3. BEA CENTAR Održavanje i opravka motornih vozila 4. BEAMAX Trgovina na malo mješovitom robom 5. BEAMEDIA Posredovanje u prodaji goriva, ruda, metala 6. BEPEK Proizvodnja hljeba i peciva od svježeg tijesta 7. BERANKA Proizvodnja papira i kartona 8. FRIGO BELL Proizvodnja i obrada životinjskog mesa 9. GUMIG Protektiranje guma za vozila 10. HTP BERANE Hoteli i moteli s restoranom 11. IVANGRAD Vađenje i briketirnje mrkog uglja 12. IZGRADNJA BERANE Ostali građevinski i specijalizovani radovi 13. JUGOPREVOZ Prevoz robe u drumskom saobraćaju 14. MLJEKARA Proizvodnja ostalih prehrambenih proizvoda 15. POLIEX Proizvodnja eksplozivnih sredstava 16. POLIMKA Štavljenje i dorada kože 17. POLJOP. I ŠUMARSTVO Uzgoj i iskorišćavanje šuma 18. RIBNJAK Mriješćenje i uzgoj riba u ribnjacima 19. RUDEŠ Proizvodnja opeke, crijepa i sl. od gline 20. STADION Restorani 21. UGOSTITELJSTVO Restorani

64 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

22. VELEPRODAJA Ostala trgovina na veliko 23. ZORA Proizvodnja mliječnih proizvoda

Tabela 26. Broj registrovanih preduzeća po sektorima

Red. broj SEKTOR SVEGA 1. Proizvodnja 78 2. Trgovina 442 3. Usluge 347 4. Poljoprivreda 12 5. Građevinarstvo 14

U K U P N O 893

Od svih sektora najveći broj registrovanih preduzeća je u sektoru trgovine ( 442 ili 49,5 % ) kao i usluga (347 ili 38,9 %).

Tabela 27. Struktura preduzeća po djelatnostima u sektoru proizvodnje

Red. broj DJELATNOST SVEGA 1. Proizvodnja i obrada životinjskog mesa 5 2. Proizvodnja sokova od voća i povrća 2 3. Proizvodnja mlječnih proizvoda 1 4. Proizvodnja mlinskih proizvoda 2 5. Proizvodnja hljeba i peciva od svježeg tijesta 7 6. Proizvodnja kolača i drugih nekonzerviranih proizvoda 6 7. Proizvodnja ostalih konditorskih proizvoda 1 8. Prerada čaja i kafe 7 9. Proizvodnja ostalih prehrambenih proizvoda 3 10. Proizvodnja teške konfekcije 1 11. Proizvodnja ćebadi 1 12. Proizvodnja ostalih gotovih tekstilnih proizvoda 1 13. Proizvodnja tepiha i prekrivača za pod 2 14. Proizvodnja pletenih i kukičanih čarapa 1 15. Proizvodnja ostale spoljne odjeće 1 16. Štavljenje i dorada kože 2 17. Proizvodnja rezane građe 19

65 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

18. Proizvodnja građevinske stolarije 4 19. Proizvodnja ostalih proizvoda od drveta 8 20. Proizvodnja papira i kartona 1 21. Proizvodnja talasastog papira i ambalaže 1 22. Proizvodnja ostalih predmeta od papira 2 23. Štampanje 1 24. Reprodukcija zvučnih zapisa 1 25. Reprodukcija video zapisa 1 26. Proizvodnja boja i pigmenata 1 27. Proizvodnja eksploziva 1 28. Protektiranje guma 3 29. Oblikovanje i obrada ravnog stakla 3 30. Proizvodnja i obrada ostalog stakla 2 31. Proizvodnja opeke, crijepa i sl. od gline 3 32. Proizvodnja proizvoda od betona 1 33. Proizvodnja ostalih proizvoda od betona i gipsa 1 34. Sječenje, oblikovanje i obrada kamena 3 35. Proizvodnja plemenitih metala 1 36. Proizvodnja metalnih konstrukcija i djelova 1 37. Proizvodnja metalnih proizvoda za građevinarstvo 2 38. Proizvodnja brava i okova 2 39. Proizvodnja namještaja za kancelarije 1 40. Proizvodnja kuhinjskog namještaja 2 41. Proizvodnja ostalog namještaja 1 42. Proizvodnja nakita i sličnih predmeta 3 43. Reciklaža metalnih otpadaka i ostataka 1

U K U P N O 78

U sektoru proizvodnje, najveći je broj registrovanih društava iz oblasti proizvodnje rezane građe (24,3 % od ukupno registrovanih 78).

Tabela 28. Struktura preduzeća po djelatnostima u sektoru usluga

Red. broj DJELATNOST SVEGA 1. Prevoz putnika u drumskom saobraćaju 1 2. Prevoz putnika u gradskom saobraćaju 2 3. Taksi prevoz 92 4. Prevoz robe u drumskom saobraćaju 76

66 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

5. Održavanje i njega kola 6 6. Usluge u drumskom saobraćaju 1 7. Djelatnost putničkih agencija 1 8. Aktivnost drugih posrednika u saobraćaju 1 9. Ostalo finansijsko posredovanje 1 10. Pomoćne aktivnosti u finansijskom posredovanju 1 11. Agencije za nekretnine 1 12. Ostale aktivnosti u vezi sa kompjuterima 1 13. Računovodstveni poslovi 1 14. Konsalting i menadžment poslovi 1 15. Prostorno planiranje 1 16. Inženjering 4 17. Fotografske usluge 3 18. Frizerski i drugi tretmani za uljepšavanje 22 19. Ostale uslužne aktivnosti, nepomenute 3 20. Pranje i hemijsko čišcenje tekstila i slično 1 21. Kockanje i klađenje 4 22. Ostale zabavne aktivnosti, nepomenute 7 23. Restorani 43 24. Barovi 71 25. Hoteli i moteli, sa restoranom 2 U K U P N O 347

U sektoru usluga, najveći broj registrovanih preduzeća je iz područja taksi prevoza (26,5 %) i prevoza robe u drumskom saobraćaju (21,9 %). Registrovan je 71 (20,5 %) bar i 43 (12,4 %) restorana.

Tabela 29. Struktura preduzeća po djelatnostima u sektoru poljoprivrede

Red. broj DJELATNOST SVEGA 1. Gajenje žita i drugih usjeva i zasada 2 2. Gajenje povrća, cvijeća i ukrasnog bilja 2 3. Gajenje bilja za napitke i začine 1 4. Uzgoj goveda, proizvodnja mlijeka 2 5. Uzgoj ovaca, koza, konja, magaraca 2 6. Uzgoj svinja 1 7. Uzgoj živine 1 8. Mješovito farmerstvo 1 U K U P N O 12

67 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Iz Tabele 29. se može vidjeti da je veoma malo registrovanih preduzeća iz oblasti poljoprivrede, imajući u vidu da područje Berana ima dobre pretpostavke za poljoprivrednu proizvodnju.

Tabela 30. Struktura preduzeća po djelatnostima u sektoru građevinarstva

Red. broj DJELATNOST SVEGA 1. Grubi građevinski i specijalni radovi 4 2. Izgradnja saobraćajnica, pista i slično 2 3. Ostali građevinski i specijalni radovi 3 4. Postavljanje cijevnih instalacija 1 5. Ostali instalacioni radovi 1 6. Ugradnja stolarije 1 7. Bojenje i zastakljivanje 1 8. Ostali završni radovi 1 U K U P N O 14

U sektoru građevinarstva najveći broj registrovanih preduzeća je iz oblasti grubih građevinskih radova (28,6 %) i ostalih građevinskih i specijalnih radova (21,4 %).

U Crnoj Gori, pa i u Beranama, ne postoje validni podaci o količinama i vrstama otpada koji nastaje u tehnološkim procesima, a svrstava se u neopasan otpad.

Otpad koji nastaje u poljoprivredi, proizvodnji hrane, pića i slično, uglavnom se tretira kao komunalni otpad iz domaćinstva

Neopasni industrijski otpad proizvođač odlaže u kontejnere (uglavnom one zapremine 5 m3) koje JP „Komunalno” na osnovu sklopljenog ugovora redovno odvozi i prazni.

4.5. Medicinski otpad

Na području opštine Berane, identifikovani su sljedeći proizvođači medicinskog otpada:

JZU Opšta bolnica - Berane JZU Dom zdravlja „Dr Nika Labović“ - Berane 19 privatnih ambulanti i stomatoloških ordinacija

U Beranama postoji jedna državna bolnica (JZU Opšta bolnica) i JZU Dom zdravlja „Nika Labović“ koji prema dostavljenim podacima godine proizvode (tabela 31).

medicinskog otpada oko 45.000 kg na godišnjem nivou. Ovaj otpad se ne tretira u mašini za dezinfekciju otpada i ne prevodi na nivo komunalnog otpada

68 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

brzopasnog za okolinu, već se odlaže u kontejner za komunalni otpad koji se odvozi na gradsku deponiju. nemedicinskog otpada oko 135.000 kg na godišnjem nivou. Ovaj otpad se odlaže u isti kontejner gdje i medicinski, a zatim odvozi na gradsku deponiju.

Iz dobijenih podataka došlo se do zaključka da jedan bolesnički krevet dnevno generiše 2,5 kg otpada na godišnjem nivou.

Tabela 31. Vrste i količine otpada u Opštoj bolnici i Domu zdravlja u 2009. godini

Vrsta otpada Količina Medicinski 45 t Nemedicinski 135 t Ostalo 6 t

Osim vrsta otpada prikazanih u tabeli 31 Opšta bolnica i Dom zdravlja generišu i druge vrste otpada, koji se takođe ne tretira u mašini za dezinfekciju. Količine na godišnjem nivou su zanemarljive i bez velikog značaja u kvantitetu (posude pod pritiskom, radioaktivni otpad, hemijski otpad, farmaceutski otpad, anatomski patološki otpad).

Slika 39. Medicinski otpad iz Opšte bolnice Berane

4.5.1. Farmaceutski otpad

Glavni proizvođači farmaceutskog otpada na području Berana su:

JZU „Opšta bolnica“, JZU Dom zdravlja „Dr Nika Labović“, Stomatološke ordinacije u privatnom vlasništvu (ukupno 19) Apoteka u državnom i apoteke u privatnom vlasništvu (ukupno 5)

69 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Količine farmaceutskog otpada u Beranama na godišnjem nivou nije bilo moguće utvrditi.

Tabela 32. Privatne stomatološke ordinacije u Beranama

No Naziv stomatološke ordinacije Adresa 1 ALFA DENT OŠ “Mahmut Adrović” - Petnjica 2 BOGAVAC Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 3 CANICO OŠ “Vukašin Radunović” 4 CORONA DENTIS Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 5 ĐEČEVIĆ Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 6 DENTICO OŠ “Vuk Karadžić” 7 DR BOJOVIĆ Mojsije Zečevića – Cvjetni park 8 DR BORIČIĆ Svetosavska 33 9 DR MIĆOVIĆ 29 Novembra 3b 10 DR ZOGOVIĆ Polimska b.b. 11 ĐUKIĆ Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 12 EL-LABOR Jovana Cvijića b.b. 13 EURODENT Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 14 IVANOVIĆ Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 15 JAŠOVIĆ Svetog Save b.b. 16 LEKIĆ Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 17 MAŠA OŠ “Radomir Mitrović” 18 MIKI Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja 19 ORTODENT Miljana Tomičića b.b. - Dom zdravlja

Tabela 33. Privatne apoteke u Beranama

No Naziv privatne apoteke Adresa 1 CENTAR Mojsije Zečevića 20 2 PRIMAX 13 Jula b.b. 3 GALENUS 13 Jula b.b. 4 EOS Dušana Vujoševića 4 5 GUŠMIROVIĆ 13 Jula b.b.

Ovaj otpad se, nažalost, odlaže na gradskoj deponiji „Vasov do“ kao i obični komunalni otpad.

4.6. Životinjski, veterinarski i klanički otpad

Na teritoriji opštine Berane, proizvođači životinjsko-veterinarskog i klaničkog otpada su: Objekti za preradu mesa i oblikovanje proizvoda od mesa

70 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Farme Ribnjak Veterinarske ambulante Uslužni objekti (hoteli, restorani i dr.)

Životinjski otpad prema svom porijeklu predstavljaju:

• Životinjski leševi – uginule ili mrtvorođene životinje i životinje ubijene u postupku sprečavanja, suzbijanja i iskorenjivanja bolesti na određenom području ili u nekoj populaciji, • Konfiskati – organi i djelovi tijela zaklanih životinja ocijenjeni higijenski neispravnim na osnovu rezultata veterinarsko-sanitarnih pregleda, • Sporedni nejestivi nusproizvodi klanja, rasijecanja i obrade – organi i tkiva zaklanih životinja koje ne ubrajamo u meso u širem smislu riječi, • Tkiva goveda, ovaca i koza visokog rizika, • Krv zaklanih životinja koja se ne upotrebljava za ljudsku ishranu niti za preradu u hemijskoj, farmaceutskoj i drugoj industriji, • Životinjski proizvodi koji nijesu ispravni za ljudsku ishranu, • Otpaci iz farmi za proizvodnju pilića, • Ostali otpad životinjskog porijekla.

U ovoj oblasti predstoji donošenje propisa (uputstava i pravilnika koji će upravljanje ovom vrstom otpada potpunije regulisati i usaglasiti ga sa zakonodavstvom Evropske Unije.

Veterinarski otpad je otpad nastao prilikom veterinarskog tretmana nad životinjama ili vršenjem opita.

U opštini Berane nije moguće doći do preciznih podataka o količini ove vrste otpada.

Odbacivanje životinjskog otpada na divlja odlagališta, predstavlja izvor zaraze i zagađenja vode, vazduha i zemljišta.

Slika 40. Uginule životinje kao vrsta životinjskog otpada

71 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4.7. Opasni otpad

Opasni otpad je svaki otpad koji nekom od osobina (zapaljivost, eksplozivnost, toksičnost, nadražljivost, infektivnost) ugrožava život čovjeka, biljnog i životinjskog svijeta. Sve je više vrsta takvog otpada i sve je šira njihova primjena. Skoro da nema oblasti života gdje se ne koriste takvi proizvodi u naizgled bezazlene svrhe, ne razmišljajući o njihovoj štetnosti.

Proizvodi ga industrija, ali problematičnog kućnog otpada ima i previše, a to su: baterije, ljekovi, boje, lakovi, rastvarači, filmovi, kozmetika, hemikalije za čišćenje, pesticidi itd.

U svijetu danas postoje razne metode zbrinjavanja opasnog otpada, a to su uglavnom: fizičko-hemijske, termičke i deponovanje. U Švajcarskoj se 1/3 ovog otpada iskoristi, 1/3 spali, 1/3 deponuje. Deponovanje se često vrši u rudnicima kamene soli, jer su vodonepropusni.

4.7.1. Akumulatori i baterije

Otpadni akumulatori i baterije čine opasan otpad koji nastaje u domaćinstvima, ustanovama, javnim servisima i sl.

Ova vrsta otpada je opasna, jer su kod njega prisutni elementi kao što su živa, kadmijum, olovo, bakar, selen, litijum, berilijum, bor i dr. Zbog svoje specifičnosti, ovu vrstu otpada moguće je odlagati na posebno određenim mjestima, uz prethodni tretman.

Stanje u opštini Berane je nezadovoljavajuće kada je u pitanju ova vrsta otpada. Opština Berane je dužna da u skladu sa Zakonom o upravljanju i Direktivom EU o baterijama i akumulatorima i otpadnim baterijama i akumulatorima 2006/66/EC riješi na odgovarajući način sakupljanje i tretman baterija i akumulatora.

Ovo pitanje je prilično urgentno zbog toga što u opštini Berane postoji značajna količina ovog otpada, a ovo potvrđuje i podatak za akumulatore iz kojeg se vidi da je u Beranama u funkciji oko 11.000 akumulatora, a da se godišnje zamijeni oko 3.000. Ovih 3.000 otpadnih akumulatora sadrži opasne materije kao što su olovo (Pb) i sumporna kiselina (H2SO4). Zbog ovih opasnih materija, moraju se preduzeti odgovarajući koraci kako bi se spriječilo nekontrolisano odlaganje ove vrste otpada, jer postoji velika opasnost od zagađenja životne sredine.

Gore navedeni podaci nameću konstataciju da je neophodno uraditi Studiju i Plan upravljanja otpadnim akumulatorima i baterijama u opštini Berane koja će definisati količinu ove vrste otpada na nivou opštine, kao i mjesta njihovog nastajanja. Na bazi

72 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Studije treba definisati tehnologiju sakupljanja, transporta, odlaganja i tretmana baterija i akumulatora.

Slike 41. Akumulator i baterije

4.7.2. E – materijali, elektronska i električna oprema, fluorescentne i živine cijevi i slično

Stanje upravljanja e-otpadom u opštini Berane je nezadovoljavajuće. Do ove ocjene se došlo iz razgovora sa rukovodstvom JP „Komunalno“, mada ne postoje podaci koliko se godišnje na nivou opštine Berane stvori e-otpada otpada.

Ova vrsta otpada čini opasan otpad i sadrži u sebi veoma toksične materije koje mogu opasno ugroziti životnu sredinu i ljudsko zdravlje. Na bazi ovoga je potrebno obezbijediti sakupljanje ove vrste otpada, tako što bi se sakupljeni otpad od strane JP „Komunalno“ ili preduzeća registrovanog za ovu vrstu poslova, dovozio do mjesta njegovog odlaganja.

Slike 42-43. Fluorescentna i živina cijev

4.7.3. Otpadne automobilske gume

Veliki priliv starih automobila u Crnu Goru poslednjih godina, doveo je do toga da sada u opštini Berane ima registrovanih oko 10.000 automobila i 1.000 kamiona i autobusa. Ovako veliki broj vozila, godišnje stvori oko 25.000 otpadnih automobilskih

73 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine i 2.500 kamionskih guma. Uzimajući u obzir prosječnu težinu jedne automobilske gume od oko 10 kg i kamionske oko 55 kg, dobija se podatak da se u Beranama u toku jedne godine stvori oko 240 tona ove vrste otpada.

Imajući u vidu da se automobilske gume tretiraju kao opasan otpad, a obzirom na njihovu veliku količinu na godišnjem nivou, potrebno je obezbijediti lokaciju za njihovo odlaganje. Predlaže se da lokacija bude definisana u okviru prostora budućeg reciklažnog centra.

Pošto postoji mogućnost iskorišćenja starih otpadnih guma, Planom upravljanja otpadnim automobilskim gumama, treba definisati njihovo sakupljanje, transport, odlaganje i tehnološku obradu.

Proizvođači otpadnih guma na nivou opštine Berane su sva vozila u upotrebi, a mjesta stvaranja ove vrste otpada u najvećoj mjeri su auto servisi, gdje se vrši zamjena dotrajalih guma novim.

Uredbom o načinu i postupku prijave stavljanja guma na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih guma i rada tog sistema („Sl. list CG“ br. 09/10) od 19.februara 2010. godine, između ostalog, regulisano je sakupljanje otpadnih guma, mjesto preuzimanja i njihova prerada. Prema Članu 12. ove Uredbe, obrađivač otpadnih guma (pravno lice koje ispunjava uslove propisane Zakonom o upravljanju otpadom) je dužan da uz zahtjev za izdavanje dozvole za preradu otpadnih guma, iz plana upravljanja otpadnim gumama, dostavi podatke o: načinu i obimu preuzimanja otpadnih guma od proizvođača otpadnih guma, predviđenom broji mjesta za preuzimanje i prevoznicima otpadnih guma od mjesta preuzimanja do postrojenja za obradu. Proizvođač otpadnih guma je pravno ili fizičko lice, koje je vlasnik otpadne gume ili kod kojeg zbog vršenja djelatnosti stalno ili povremeno nastaju otpadne gume.

Slika 44. Odložene stare gume u Beranama

74 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4.7.4. Otpadna ulja

U opasan otpad spadaju i otpadna ulja, koja neadekvatnim tretmanom u značajnoj mjeri mogu zagaditi zemljište, površinske i podzemne vode. Proizvođači otpadnih ulja u najvećoj mjeri su auto servisi gdje se vrši zamjena ulja. U Beranama postoji 6 registrovanih auto servisa i petnaestak preduzetnika koji se bave održavanjem i opravkom motornih vozila, ali je taj broj sigurno veći, jer ima određen broj auto servisa koji nijesu registrovani.

Na prostoru opštine Berane godišnje se na bazi broja automobila, kamiona i autobusa proizvede više od 120.000 litara otpadnog ulja. Obzirom na ovako veliku količinu otpadnog ulja, potrebno je u okviru auto servisa izvršiti kontrolu sakupljanja i njegovog daljeg tretmana.

Tabela 34. Autoservisi u Beranama

No Naziv auto servisa Adresa 1 AUTO MOTO-BERANE Miljana Tomičića b.b. 2 BEA CENTAR D. Vujoševića 14-16 3 D & D Milorada Jovančevića b.b. 4 FERRARI Mojsije Zečevića b.b. 5 GLAS AUTO M. Tomičića b.b. 6 KUATRO D Milorada Jovančevića b.b. 7 START Rudeš b.b. 8 LABUS Donje Luge b.b. 9 HARIS Vuka Karadžića 4 10 MONTENEGRO Dragiše Radevića b.b. 11 BMB Budimlja b.b. 12 N I M Milorada Jovančevića 9 13 OBRADOVIĆ Obalsko naselje b.b. 14 W Svetog Save b.b. 15 PIRELI Ustanička b.b. 16 RADUNOVIĆ I - COMPANY Rudeš b.b. 17 BRAĆA KASUMOVIĆ M. Tomičića b.b. 18 TEHNO SERVIS Jovana Cvijića b.b. 19 AUTOSERVIS Dragiše Radevića b.b.

4.7.5. Azbestni otpad

Azbestni otpad pripada grupaciji opasnog otpada i to kao sirovi azbest i materijal ili predmet koji sadrži azbest i azbestna vlakna; azbestna prašina nastala emisijom azbesta u vazduh kod obrade azbesta, materijala i proizvoda koji sadrže azbest, a koje vlasnik odbacuje, namjerava ili mora odbaciti. Proizvodi koji sadrže azbest do 90 % su osjetljiviji i lakše se oštećuju. Tu spadaju obloge bojlera i cijevi. Kod proizvoda koji imaju manji sadržaj azbesta, od 10-15% (azbestni cementni krovovi), azbest je

75 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine zacementiran i teško dolazi do zagađenja, osim ako se ovi materijali mehanički ne oštete.

Udisanje vazduha sa prisustvom vlakana od azbesta izaziva prije svega rak pluća i druge plućne bolesti.

U toku izrade Plana upravljanja otpadom za prostor opštine Berane, nije se moglo doći do preciznih podataka o količini azbestnog otpada, pa je zato potrebno da se u toku 2011. godine, izradi poseban Plan upravljanja azbestnim otpadom.

4.8. Otpadni mulj iz fekalnih otpadnih voda

U procesima prečišćavanja fekalnih-sanitarnih otpadnih voda, predviđena su postrojenja za tretman otpadnih voda u cilju izdvajanja mulja.

Berane, opština sa 35.000 stanovnika (popis iz 2003. godine), nema izgrađeno postrojenje za prečišćavanje fekalnih otpadnih voda, ali je rešavanje tog problema prioritetno.

Slika 45. Mulj iz fekalnih otpadnih voda

4.9. Šumsko-drveni otpad

Na teritoriji opštine Berane postoji 19 pogona za proizvodnju rezanje građe, 4 za proizvodnju građevinske stolarije i 8 za proizvodnju ostalih proizvoda od drveta.

Sve u svemu, količina ove vrste otpada nije tolika da bi se moralo tražiti rešenje za njeno adekvatno odlaganje na nekoj posebnoj lokaciji.

76 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Tabela 35. Pogoni za proizvodnju rezane građe u Beranama

No Naziv pogona Adresa 1 POLIMLJE Rudeš b.b. 2 BERKOM Buča b.b. 3 BUDIM-PROMET Budimlja b.b 4 DRVO-INŽENJERING Donja Ržanica 5 DRVOKOMERC Donje Luge b.b. 6 DRVOPREX Donje Luge b.b. 7 FAGUS ELEMENTI Buča b.b. 8 GRANDEX Dolac b.b. 9 LAZ-PROMET Dapsiće b.b. 10 MI-MA Polimska b.b. 11 RD KOMERC Novo naselje b.b. 12 NOVA Jovana Cvijića 12 13 ŠEKULAR Šekular 14 TRGOAGENT Polimska b.b. 15 STEFAN COMERC Pešca b.b. 16 DOM Donja Luga b.b. 17 SHEER MONT Petnjik b.b. 18 MIT Novo naselje b.b. 19 ZANATSKA RADNJA Petnjica-Trpezi

4.10. Otpadna vozila

Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o načinu i postupku prijave stavljanja vozila na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih vozila i rada tog sistema („Sl.list CG“ br. 09/10) od 19. februara 2010. godine, kojom tretiraju otpadna vozila. Direktiva EU 2000/53/EC, dopunjena sa 2002/525/EC, reguliše pitanje prihvatanja, recikliranja i lagerovanja otpadnih vozila.

Otpadna vozila, predstavljaju veliku opasnost u pogledu mogućnosti zagađivanja životne sredine, zbog prisustva mineralnih i drugih ulja, kiselina i elektroda iz akumulatora, kao i od namjernog spaljivanja vozila.

Master planom upravljanja otpadom na republičkom nivou, predloženo je:

uvođenje naknade za odlaganje vozila, koja može pozitivno da utiče na veće recikliranje otpadnih vozila,

šema koordinacione saglasnosti, gdje su industrijski sektor ili uvoznici, odgovorni za prikupljanje i reciklažu otpadnih vozila.

77 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4.10.1. Proizvođači

Poslednjih godina zbog uvoza velike količine polovnih vozila iz evropskih država, nametnuto je pitanje ubrzanog rešavanja problema vozila van upotrebe.

Glavni proizvođači vozila van upotrebe su auto-otpadi koji ovu djelatnost obavljaju na neodgovarajući način.

Trenutno stanje na nivou opštine Berane je takvo da nema podataka o broju vozila van upotrebe. Postoje sakupljači metalnog otpada koji sakupljaju i presuju metalne djelove odbačenih vozila.

Slika 47. Talum - mjesto sakupljanja metalnog otpada i djelova odbačenih vozila

4.11. Građevinski otpad, šut i materijal iz otkopa

Otpad koji nastaje prilikom izgradnje novih objekata, rekonstrukcije starih, sanacije ili rušenja, naziva se građevinskim otpadom. Prema tehničkim karakteristikama, građevinski otpad se dijeli na građevinski iskop, otpad sa gradilišta, iskop zemlje i otpad od loma asfalta. Materijali nastali prilikom rušenja i/ili ponovne gradnje svrstavaju se prema sadržaju mineralnih materija (pijesak, kamen, zemlja) u građevinski iskop i prema udjelu nemineralnih materija u otpad sa gradilišta.

Građevinski otpad se može ponovno upotrijebiti, pri čemu se građevinski otpad koji

78 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine sadrži štetne sastojke zasebno odlaže i uklanja. Više od 50 % građevinskog otpada se može ponovno iskoristiti. Građevinski otpad transportuje izvođač građevinskih radova. Grubi otpad se odvaja i koristi za nasipanje puteva i sl. Građevinski otpad se ne smije ukopavati na građevinskom zemljištu ili koristiti kao ispuna građevinskih jama.

Slika 48. Građevinski šut iza JZU „Opšta bolnica“ Berane

Građevinski otpad se u Beranama odlaže na gradskoj deponiji „Vasov do“.

5. PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ZA PERIOD 2009-2013. GODINA

5.1. Upravljanje komunalnim otpadom

5.1.1. Nastajanje i sakupljanje komunalnog otpada

Da bi se izvršilo pravilno sakupljanje komunalnog otpada u opštini Berane, potrebno je u narednom petogodišnjem periodu vršiti organizovano selektivno sakupljanje komunalnog otpada. Istina, u narednom periodu 2009-2013. godine, neće se kompletno riješiti selektivno sakupljanje otpada, ali je sigurno da se može na kraju 2013. godine dostići nivo 30 % selektovanja. Za realizaciju selektivnog sakupljanja

79 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine potrebno je planirati posebna sredstva za nabavku opreme, obezbijediti prostore za formiranje ekoloških dvorišta, zelenih i ekoloških ostrva. Na slikama 49–65 prikazani su tipovi kontejnera za selektivno i neselektivno sakupljanje komunalnog otpada.

Takođe je u periodu 2009-2013. godine, potrebno planirati organizovano neselektivno i selektivno sakupljanje u ruralnim sredinama i mjestima gdje je broj stanovnika veći od 20.

Tabela 36. Potreban broj kontejnera za materijale koji će se reciklirati u regionu buduće sanitarne deponije u Beranama

Oblast Papir i Plastika Konzerve Otpad iz regionalne Staklo Ukupno karton (PET) i limenke dvorišta deponije BERANE 260 220 120 220 180 1.000

Posude za sakupljanje komunalnog otpada

Slike 49-51. Kante za sakupljanje neselektovanog čvrstog komunalnog otpada

Slike 52-54. Kontejneri za neselektovani Č.K.O. zapremine 1,1 m3

80 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slike 55-56. Kontejneri za neselektovani Č.K.O. zapremine 5 i 7 m3

Slike 57-59. Kontejneri za sakupljanje plastike (PET ambalaže)

Slike 60-62. Kontejneri za sakupljanje papira

Slike 63-65. Kontejneri za sakupljanje stakla

Tabela 37. Količina komunalnog otpada koji se proizvodi na nivou opštine

81 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Berane i upoređenje sa razvijenim državama u 2007. godini

Opština Berane Slovenija Austrija Stanovništvo 35.068 2.000.000 8.100.000 Ukupna količina Č.K.O.-a 9.125 t/god 800.000 t/god 3.100.000 t/god Količina Č.K.O.-a po 260 kg/god 400 kg/god 383 kg/god stanovniku

Tabela 38. Obrada i odlaganje komunalnog otpada u 2007. godini

Opština Berane Slovenija Austrija Komunalni otpad odložen 100 % 0 % 0 % na smetlištu Komunalni otpad odložen 0 % 73 % 29 % u sanitarne kade

Na bazi tabele 38 može se zaključiti da se opština Berane nalazi tek na početku organizovanog sakupljanja, transporta i deponovanja Č.K.O.-a, jer tek treba da se sagradi sanitarna deponija. Inače, što je razvijenost zemlje veća, manji je procenat deponovanja otpada u sanitarne kade, jer je procenat recikliranog otpada veći.

5.1.1.1. Procjena sakupljanja komunalnog otpada za period 2010-2014.

Strateškim master planom upravljanja otpadom, za period 2005-2009. predviđan je sledeći porast stope obuhvaćenosti komunalnim uslugama:

u gradskim naseljima postupno povećanje sa nivoa iz 2004. godine od 85% na 92% u 2009, u ostalim naseljima postupno povećanje sa nivoa iz 2004. godine od 15% na 27% u 2009. izuzimajući naselja sa manje od 190 stanovnika.

U gradu Beranama je 2009. godine, obuhvaćenost komunalnim uslugama je iznosila 85,6%, što je manje od Master planom predviđenog procenta.

Srednjoročna očekivanja sakupljanja komunalnog otpada, prema Strateškom master planu upravljanja otpadom, za period 2010-2014. godine, predviđaju porast stope obuhvaćenosti komunalnim uslugama:

u gradskim naseljima postupno povećanje sa nivoa iz 2010. godine, od 93,3% na 100% u 2014, u ostalim naseljima postupno povećanje sa nivoa iz 2010. godine, od 48,3% na 75% u 2014. godini izuzimajući naselja sa manje od 190 stanovnika.

82 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Očekivanja u procesu sakupljanja komunalnog otpada u gradskim naseljima Berana, su takva da predviđaju povećanje stope obuhvaćenosti uslugama sa 85,6 % u 2009. na 95% u 2014. godini (tabela 39).

Tabela 39. Sakupljanje komunalnog otpada u gradskim naseljima za period 2010-2014.

Godina Procenat sakupljanja 2010 87 % 2011 89 % 2012 91 % 2013 93 % 2014 95 %

Postojeće stanje u oblasti sakupljanja komunalnog otpada u seoskim naseljima je takvo da se Č.K.O. organizovano ne sakuplja od strane JP „Komunalno“.

Obrađivači Plana očekuju da će u toku 2010. godine, otpočeti sakupljanje komunalnog otpada u ostalim (seoskim) naseljima sa stopom od 5%. Očekivanja sakupljanja Č.K.O.-a u ostalim naseljima za period 2009-2013. godine, prikazana su u tabeli 40.

Tabela 40. Sakupljanje komunalnog otpada u seoskim naseljima za period 2010-2014.

Godina Procenat sakupljanja 2010 5 % 2011 10 % 2012 15 % 2013 20 % 2014 25 %

Reciklažno dvorište

Reciklažno dvorište je posebno nadgledani prostor i mjesto specijalno opremljeno za odvojeno prikupljanje materijala koji se ponovo mogu koristiti, kao i mjesto za problematične opasne otpadne materijale iz domaćinstva.

U reciklažnom dvorištu se odvojeno odlažu sve vrste otpada koji nastaju u domaćinstvu, a po sadržaju ne pripadaju komunalnom neopasnom otpadu.

Reciklažno dvorište treba posmatrati kao polaznu tačku savremenog upravljanja otpadom. Zato opština Berane treba da formira reciklažno dvorište u narednom periodu. Reciklažno dvorište mora da radi po uputstvima. Vlasnik reciklažnog dvorišta mora da ima zaposleno edukovano osoblje, tako da može garantovati pravilno i blagovremeno odvajanje otpada. On mora biti odgovoran da se takav otpad usmjeri

83 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine dalje na obradu u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom. Prikupljeni materijal treba dalje reciklirati, balirati i odložiti do prodaje, što znači da neće zagaditi životnu sredinu.

Svaki materijal koji se odlaže u reciklažnom dvorištu mora imati poseban kontejner na kojem će biti vidljivo ispisana oznaka namjene kontejnera (papir, karton, staklo i dr.).

Veoma je važno pitanje šta se odlaže u reciklažno dvorište. U zavisnosti od veličine reciklažnog dvorišta, finansijske moći investitora i prostora namijenjenog za reciklažno dvorište, građani bez ikakve nadoknade mogu odložiti u za to namijenjene kontejnere:

karton i papir, staklenu ambalažu (obojenu i providnu), ravno staklo (od polomljenih prozora, vrata i dr.), aluminijumske limenke, PE gajbe ( za pivo, vino, sokove i dr.), PET ambalažni materijal, pjenasti polistiren (stiropor, stirodur, okipor i dr.), automobilske gume (lična vozila) bez felgi, do 4 komada, kabasti plastični materijal, kabasti drveni materijal, bijelu tehniku (frižideri, zamrzivači, električni šporeti i dr.), elektro opremu (video i audio tehnika, kompjuteri), mobilne telefone, otpadne kablove, čelični manji otpad, sivi liv, aluminijumske blokove motora automobila, obojene metale (bakar, aluminijum, cink i dr.), tekstil, plutu, zeleni otpad.

U reciklažnim dvorištima nije dozvoljeno primanje i odlaganje integralnog i industrijskog otpada.

U reciklažnom dvorištu na posebnom platou u posebne vidno označene kontejnere, mogu se odlagati baterije do 0,5 kg, akumulatori, uljni filtri.

U reciklažnom dvorištu na posebno uređenom prostoru, mogu se postavljati i strogo kontrolisati posude za prikupljanje opasnog otpada, kao što su razne vrste ulja i antifrizi.

Takođe se na posebnim mjestima u reciklažnom dvorištu postavljaju kontejneri za ljekove koji nijesu za upotrebu i opasan otpad (boje i lakovi, razređivači i hemikalije).

84 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Kvalitetna reciklažna dvorišta imaju posebne podgrupe za prikupljanje otpada:

kartonska ambalaža se sakuplja u plavo obojenim kontejnerima, čvrsta PE ambalaža se sakuplja u žutim kontejnerima, staklena ambalaža se sakuplja u posebnim kontejnerima specijalne izrade, kabasti metalni otpad se odlaže u kontejnere sive boje.

Očekuje se da će građani opštine Berane prihvatiti postavljanje reciklažnih dvorišta, pod uslovom da su dobro organizovana.

Građani moraju biti preko sredstava javnog informisanja obaviješteni o mjestu postavljanja reciklažnog dvorišta, njegovom radnom vremenu i vrstama materijala koji se odlažu, sa naglaskom da je odlaganje tih materijala besplatno. Isto tako, građani moraju da se obavijeste kako reciklažna dvorišta nijesu odlagališta komunalnog i industrijskog otpada.

Da bi se izgradilo reciklažno dvorište, potrebno je, u skladu sa zakonom, uraditi izbor lokacije i načinom upravljanja reciklažnim dvorištem u opštini Berane.

Vlasnik reciklažnog dvorišta mora dobiti dozvolu za postavljanje reciklažnog dvorišta. Dozvolom mora biti definisan: broj kontejnera, radno vrijeme sa obavezom urednog vođenja knjiga prijema i otpreme sakupljanog otpada. Kvalitetno reciklažno dvorište će biti praktična edukacija predselekcije otpada na nivou opštine Berane.

Na području grada Berana u 2011-oj treba obavezno postaviti reckilažno dvorište.

Prvo treba uraditi tehničku dokumentaciju o postavljanju reciklažnog dvorišta i tačno definisati broj kontejnera i njihovu namjenu.

Tabela 41. Mreža reciklažnih dvorišta za područje sanitarne deponije u Beranama

Potpuno Djelimično Broj Otpad Centar Obuhvaćene opštine opremljeno opremljeno stanovnika (t/dan) RD RD Berane 35.068 24,86 1 Andrijevica 5.785 4,34 1 Berane Plav 13.805 10,48 1 Rožaje 22.693 14,84 1 4 reciklažna dvorišta Ukupno 77.351 54,52 2 2 za 4 opštine

Zeleno ostrvo

Na prostoru grada treba obavezno što prije postaviti više zelenih ostrva.

85 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Zelena ostrva omogućavaju odlaganje više vrsta otpada na jednom mjestu, što olakšava građanima rešavanje problema kućnog otpada. Kvalitetnim estetskim izgledom dodatno stimuliše građane na reciklažnu sirovinu. Pogodne lokacije za smještaj zelenih ostrva su u blizini dječjih vrtića i škola, gdje ima i edukativni značaj, jer stvara naviku za reciklažu kod najmlađeg naraštaja. Sastoji se npr. od kontejnera za: papir, staklo, PET ambalažu, limenke, stare ljekove i baterije.

Zelena ostrva treba da budu pod nadzorom JP „Komunalno“ - Berane. Posude se moraju čistiti i prazniti dva puta dnevno, a nekada i više puta, što će utvrditi organizacija zadužena za održavanje zelenih ostrva.

Bilo bi veoma uputno i preporučljivo da se pored kontejnera postave posude sa cvijećem kako bi uljepšale prostor. Prostor zelenog ostrva se ne može ograđivati žičanim ogradama.

Treba razmotriti mogućnost postavljanja zelenih ostrva makar na svakih 2.000 stanovnika grada Berana.

Slike 66-67. Reciklažno dvorište i zeleno ostrvo kakvi su potrebni Beranama

Transfer stanice

Slika 68.Transfer stanice

86 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Transfer stanice su obavezne u svim opštinama u kojima nema sanitarnih deponija. One služe za prihvat komunalnog otpada, koji se nakon toga transportuje do regionalne sanitarne deponije. Postojanje transfer i pretovarnih stanica je značajno u zimskom periodu i u vrijeme otežanog ili prekida saobraćaja. Mikrolokacije pretovarnih i transfer stanica treba da definiše odgovarajuća Studija.

Transfer sistemi uključuju mjesta za privremeno odlaganje otpada i specijalno urađene platoe za punjenje vozila za transport otpada. Sistem mora da razradi proceduru za rad i održavanje postrojenja i opreme.

Tabela 42. Transfer stanice za područje sanitarne deponije “Vasov do”

Centar Obuhvaćene opštine Broj stanovnika Otpad (t/dan) Andrijevica 5.785 4,34 Berane Plav 13.805 10,48 Rožaje 22.693 14,84 Ukupno 3 transfer stanice za 4 opštine 42.283 29,66

Prilikom projektovanja transfer stanice tehničke karakteristike moraju biti potpuno usklađene sa lokalnim sistemom upravljanja otpadom.

Transfer stanice treba da posluže za sledeće:

pretovar komunalnog otpada iz malih vozila u veća racionalizaciju transporta na udaljenosti više od 15 km od sanitarne deponije, izbjegavanje stvaranja divljih smetlišta, da pretovar komunalnog otpada bude opremom koja posjeduje sabijanje otpada.

Objekat transfer stanice treba da bude jeftin i prihvatljiv.

Transfer stanice mora biti urađena tako da:

ima dovoljnu veliku površinu da prihvati dopremljeni komunalni otpad omogući rad transfer stanice u svim vremenskim uslovima, da ima kvalitetan pristupni put do glavnog puta, omogući manipulaciju transportnih i utovarnih sredstava, ima dovollno veliku površinu da prihvati sakupljeni komunalni otpad u toku jedne sedmice,

U pojedinim pretovarnim stanicama mogu da se izrade prostori za odlaganje – držanje opasnog otpada.

87 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Upravljanje pretovarnim stanicama u treba da se povjeri organizaciji kojoj budu ustupljeni poslovi sakupljanja i transporta komunalnog otpada do buduće regionalne sanitarne deponije „Vasov do“.

Slike 69- 70. Preskontejneri zapremine 20 m3 u transfer stanicama

5.1.2. Transport komunalnog otpada

Ukoliko opština Berane želi da u potpunosti primijeni Zakon o upravljanju otpadom i ispoštuje Direktive EU, potrebno je u periodu 2009-2013. godine, obezbijediti sredstva za nabavku vozila za transport komunalnog otpada do buduće sanitarne deponije. Potrebno je izvršiti nabavku sledećih tipova vozila:

Vozila za transport (autosmećare-bubnjare), Vozila za prihvat i transport kontejnera zapremine 5 m3, Vozila za prihvat i transport preskontejnera iz transfer i pretovarnih stanica, Vozila sa kipom – kiperi.

Osim vozila namijenjenih transportu komunalnog otpada, potrebno je nabaviti i određeni broj građevinskih mašina:

Utovarivač, Bager, Dozer.

Da bi se održavala higijena postojećeg voznog parka JP „Komunalno“ i vozila koje treba nabaviti u narednom periodu, kao i kontejnera za sakupljanje otpada, potrebno je uraditi prostor za njihovo pranje.

88 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slike 71-72. Vozila za transport komunalnog otpada

5.1.3. Deponovanje i reciklaža komunalnog otpada u Beranama

Deponovanje komunalnog otpada

Lokacija za deponovanje i reciklažu čvrstog komunalnog otpada „Vasov do“ je definisana Studijom za izbor lokacije regionalne sanitarne deponije za opštine Berane, Rožaje, Andrijevicu i Plav.

Slika 73. Regionalna sanitarna deponija i reciklažni centar u Beranama

5.1.4. Predlog upravljanja otpadom na deponiji

Sanitarna deponija je inženjerski postupak odlaganja čvrstog komunalnog otpada na zemljištu na način kojim se štiti ljudsko zdravlje i okruženje.

89 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Deponijski prostor strogo kontrolisan i u njemu su, shodno Zakonu o upravljanju otpadom, tačno definisana pravila i objekti koje mora imati. Takođe je definisano minimalno vrijeme zbrinjavanja otpada u sanitarnu kadu.

Ulaz na sanitarnu deponiju komunalnog otpada je strogo kontrolisan svima koji nijesu dobili ovlašćenja za nesmetan pristup. Vozila koja ulaze na deponiju, moraju imati identifikacioni broj. Vozilo se propušta nakon utvrđivanja o kojem je vozilu riječ. Vozilo koje je dobilo dozvolu za ulaz, odlazi do prijemnog punkta gdje se vrši identifikacija vozila, vozača i donijetog materijala. Na prijemnom punktu se nalazi kolska vaga na kojoj se utvrđuje bruto težina vozila bez vozača. Nakon mjerenja, u zavisnosti od vrste donijetog materijala, vozilo sa otpadom se upućuje ili u reciklažni centar ili na radni dio kade na kojoj se trenutno vrši odlaganje otpada. Maksimalna dozvoljena brzina na internoj saobraćajnici iznosi 10 km/h. Nakon istovara, prazno vozilo obavezno ide na pranje točkova, a potom ponovo na vagu. Tada se utvrđuje neto težina otpada. Vozilo dobija otpremnicu – potvrdu o količini odloženog materijala, nakon čega vozilo napušta deponijski prostor.

Vozilo koje je dovezlo materijal određen za trajno odlaganje na deponiji, dolazi do određene radne zone ili radne površine na tijelu deponije i istovara otpatke.

Obzirom da se radi o površinskom načinu odlaganja otpada, širina radne zone ne smije biti velika, da se ne bi stvorili uslovi za podizanje velike količine prašine i rasturanja otpadaka, odnosno za povećanje stepena zagađenja okoline, ali ni pretjerano mala, da ne može da primi prispjelu količinu otpada.

Otpaci se, po dovoženju, sistematski rasprostiru utovarivačem, tj. izravnavaju u slojevima debljine 0,2 - 0,3 m i zbijaju kompaktorom do određene gustine. Na svaki zbijeni sloj, utovarivač rasprostire sledeći tanki sloj otpada preko radne površine i ponovo ga sabija. Ova operacija se ponavlja sve dok se ne postigne ukupna visina radnog sloja i dok se svi otpaci obuhvaćeni jednim iznošenjem otpada ne rasprostru i sabiju.

Srednja gustina otpadaka posle sabijanja kompaktorom, treba da iznosi 0,85 t/m3. Postizanje ovih vrijednosti zavisi od debljine slojeva koji se sabijaju, od broja prelaza radne mašine i od smjera njegovog kretanja: mašina za sabijanje isključivo ide uz radno čelo, a ne obrnuto.

Treba napomenuti da se najbolje gustine sabijanja postižu kod slojeva čija debljina ne prelazi 0,5 m, pa je stoga najefikasnije da se sabijanje vrši preko većeg broja tankih slojeva. Ravnanje i sabijanje je bolje ukoliko su otpaci vlažni, ali obzirom da vlaga ubrzava razlaganje organskih otpadaka, što dovodi do povećanog izdvajanja gasova, vlaženje otpadaka se svodi na minimum. Vlaženje otpadaka prskanjem se preporučuje samo ljeti i za vrijeme dužih sušnih perioda.

Cjelokupna količina otpadaka koja se u toku jednog dana rasprostre i sabije preko jedne radne površine, na završetku radnog dana se prekriva inertnim materijalom, koji

90 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine se takođe sabija, tako da na kraju radnog dana ne ostaje nepokriven niti jedan dio otpada, čime se štiti životna sredina, odnosno sprečava se kontakt sa odloženim otpadom. Debljina dnevnog prekrivnog materijala iznosi 20 – 30 cm.

Kapacitet sanitarne kade mora biti definisan Glavnim i Izvođačkim projektom u m3 do njenog zatvaranja. Projektnom dokumentacijom mora biti definisano dno sanitarne kade gdje se stvaraju ocjedne vode koje se sakupljaju na dnu i kroz perforirane cijevi odvode do šahti. Iz šahte se ocjedne vode zajedničkim cijevima transportuju u poseban rezervoar.

Očekivanja za 2010. godinu, su da neće doći do porasta količine deponovanja Č.K.O.- a na gradsku deponiju „Vasov do“. Izgradnjom regionalne sanitarne deponije, svakako će doći do porasta količine otpada, jer će se priključiti opštine Rožaje, Andrijevica i Plav.

Tabela 43. Cijena odlaganja komunalnog otpada u 2009. godini

Lokacija sanitarne deponije Cijena deponovanja €/toni Podgorica 68 Zagreb 60 Austrija 60-130 Italija 90-110

Reciklažni centar

U sklopu izgradnje regionalne sanitarne deponije „Vasov do“, planirana je i izgradnja regionalnog reciklažnog centra za opštine Berane, Rožaje, Andrijevicu i Plav.

Reciklažni centar treba projektovati tako da kapacitetom može potpuno prihvatati komunalni otpad iz pomenutih opština do 2025. godine, bez proširenja kapaciteta.

Odgovori na pitanje zašto je bitno da se na nivou opštine Berane uvede reciklaža komunalnog otpada su:

• Zato što dugi niz godina (20–30 godina) neće do kraja završiti potpuna predselekcija komunalnog otpada, kao u državama EU koje su počele da primjenjuju Direktivu o otpadu 75/442/EEC još 1975. godine. • Smanjuje se količina komunalnog otpada koji će se deponovati. • Izvršiće se valorizacija sekundarnih sirovina (papir, karton, metal, plastika). • Reciklirane sirovine iz komunalnog otpada se mogu koristiti za sopstvene potrebe, veoma se lako mogu prodati na inostranom tržištu. • Čuvaju se sopstveni resursi: šume, metali (Al, Fe i dr). • Štedi se energija. • Otvaraju se nova radna mjesta.

91 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

• Štiti se životna sredina. • Ispoštovaće se Zakon o upravljanju otpadom i Direktive EU.

Oprema

Potrebna oprema za rad savremene regionalne sanitarne deponije kao što će biti „Vasov do“ je:

• Kamion – kiper zapremine 7 m3, • Bager – rovokopač, • Kompaktor 30 t, • Kamion – kiper zapremine 18 m3, • Mlin za gume, • Sistem za granulaciju guma.

5.2. Upravljanje medicinskim otpadom

5.2.1. Količina medicinskog otpada za period 2010-2014.

Na bazi podataka dobijenih iz JZU „Opšta bolnica“ Berane i JZU Dom zdravlja „Dr Nika Labović“ Berane, kao proizvođača koji generišu najveću količinu medicinskog otpada, urađene su procjene o količini medicinskog otpada u Beranama za period 2010-2014. godine, a prikazane su u tabeli 45.

Tabela 45. Količine medicinskog otpada za period 2010-2014.

Godina Medicinski otpad Nemedicinski otpad Ostali otpad 2010 46 t 140 t 6 t 2011 47 t 145 t 6 t 2012 48 t 150 t 6 t 2013 49 t 155 t 6 t 2014 50 t 160 t 6 t

5.2.2. Plan upravljanja medicinskim otpadom

Upravljanje medicinskim otpadom podrazumijeva njegovo razvrstavanje na mjestu nastanka, sakupljanje, vođenje dnevnika i prijavljivanje, skladištenje, predtretman i tretman, prevoz i odlaganje.

Ambalaža za sakupljanje medicinskog otpada (plastične vreće, kartonske kutije, posude i kontejneri) mora biti izrađena tako da:

92 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

svojim karakteristikama (boja, oblik, veličina) omogućava i olakšava razvrstavanje na mjestu nastanka. Oznake su: crvena boja za infektivni otpad, crvena sa crnim pojasom za patološki otpad, žuta boja za hemijski otpad, zelena za farmaceutski otpad, a crna i plava za komunalni otpad, nepropusna je za tečnosti, onemogućava ispadanje ili izlivanje sadržaja, onemogućava neovlašćeno otvaranje posuda i kontejnera pri daljem postupanju ili tretmanu, pri tretmanu ne zagađuje životnu sredinu, mora biti neprobojna za sadržaj pri normalnim uslovima postupanja, a napravljena tako da je onemogućeno ispadanje sadržaja ili povređivanje i prenos infekcija na osobe koje upotrebljavaju posudu ili postupaju s otpadom, mora biti označena natpisom „opasni medicinski otpad“ sa naznakom o vrsti otpada, omogućava adekvatno pranje i dezinfekciju, ako se kontejneri od metala i plastike koriste više puta.

Slike 78-80. Kontejneri za sakupljanje medicinskog otpada

93 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

5.2.3. Tehnologije zbrinjavanja opasnog medicinskog otpada

Nisko temperaturne tehnologije (95 – 180°C)

Dezinfekcija parom ili vrućim vazduhom, Autoklavi (sudovi za sterilizaciju) i mikrotalasni uređaji, Nema hemijskih reakcija u otpadu.

Srednje temperaturne tehnologije (180 – 370°C)

Nijesu još komercijalno primjenjive, Obrada otpada na visokim temperaturama i pritisku, Odigravaju se hemijske reakcije.

Visoko temperaturne tehnologije (540 – 8000°C)

Piroliza, Potpuna razgradnja materije.

Infektivni medicinski otpad se prije odlaganja može inkapsulirati (zatvaranje u plastične ili metalne posude uz dodavanje inertnog materijala). Ukoliko je medicinski otpad izrazito infektivan, treba ga prije odlaganja sterilisati.

Otpad koji sadrži citostatike se ne smije odlagati na sanitarnu deponiju, niti prosipati u gradsku kanalizacionu mrežu. Načini zbrinjavanja ovog otpada su spaljivanje na visokim temperaturama i hemijska razgradnja.

Što se hemijskog otpada tiče, on se u manjim količinama zbrinjava inkapsuliranjem i odlaganjem (dezinfekciona sredstva se ne smiju inkapsulirati, jer su veoma korozivna) ili spaljivanjem na povišenim temperaturama. Velike količine hemijskog otpada nije preporučljivo odlagati, već izvršiti spaljivanje na povišenim temperaturama.

Ministarstvo zdravlja je shodno članu 51. Zakona o upravljanju otpadom, dužno da definiše postupak sakupljanja, transporta, odlaganja ili uništavanja medicinskog otpada. Opština Berana će obezbijediti adekvatan prostor za odlaganje medicinskog otpada.

Autori Sektorske studije upravljanja otpadom za potrebe Prostornog plana Crne Gore, smatraju da tretirani medicinski otpad na nivou Crne Gore treba deponovati u Podgorici, Nikšiću i na po jednom lokalitetu u Primorskom i Sjevernom regionu. Za Sjeverni region predlažu Berane kao mjesto odlaganja tretiranog medicinskog otpada.

94 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 81. Mjesta deponovanja medicinskog otpada

Medicinski otpad se nakon adekvatnog tretmana (obrade) može prihvatati i deponovati u sanitarne kade na budućoj sanitarnoj deponiji „Vasov do“ u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i Direktivom o otpadu, ukoliko je ta vrsta medicinskog otpada dovedena do nivoa komunalnog otpada.

5.2.4. Skladištenje medicinskog otpada

Proizvođači medicinskog otpada dužni su, da u skladu sa članom 22. Zakona o upravljanju otpadom, izrade plan upravljanja otpadom, ako proizvode više od 200 kg opasnog otpada na godišnjem nivou.

Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane obuhvata:

razvrstavanje medicinskog otpada, inicijalno skladištenje, puteve, način, zadužene osobe i vremenski plan sakupljanja otpada, edukaciju zaduženih i odgovornih osoba i osoblja koje razvrstava otpad, puteve, način i zadužene osobe za prevoz otpada do mjesta sekundarnog skladištenja, uslove, način i trajanje sekundarnog skladištenja, odgovorne osobe i način vođenja evidencija (dnevnik, prijavni listovi, izvještaj o ispitivanju fizičko-hemijskih svojstava otpada itd.) i obilježavanje otpada,

95 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

način i vremenski plan odvoza, način obrade i odlaganja otpada, odgovornu osobu (ili osobe) za organizaciju i unutrašnji nadzor.

Pojedinačne posude ili držači s vrećama, moraju biti smještene u inicijalna skladišta:

prostorije za nečisto, prostorije za dekontaminaciju instrumenata (iz hirurške sale), ordinacije, previjališta, laboratorije i druga mjesta gdje se generiše medicinski otpad.

Sakupljanje medicinskog otpada treba da obavljaju zadužene osobe jednom dnevno, a po mogućnosti jednom u smjeni.

Prevoz otpada do mjesta sekundarnog skladištenja u odgovarajućoj ambalaži, obavljaju zadužene osobe prevoznim sredstvima napravljenim od nepropusnog materijala koji se lako čisti i dezinfekuje (propisi Ministarstva rada, zdravlja i socijalnog staranja).

Putevi sakupljanja i prevoza otpada moraju biti predviđeni i jasno naznačeni, trebaju biti odvojeni od puteva kojima se odvijaju uobičajene zdravstvene aktivnosti (bolesnici, čisto rublje, sterilni materijal itd.) ako ne prostorno, barem vremenski.

Osobe koje postupaju sa medicinskim otpadom, moraju biti edukovane za postupanje i moraju biti opremljene radnim odijelima i zaštitnim sredstvima. Medicinski otpad se sekundarno skladišti u odvojenom, označenom, ograđenom i natkrivenom prostoru, predviđenom samo za tu namjenu, koji je građen tako da se lako čisti i dezinfekuje i kojem je omogućen pristup vozilima za odvoz. Dezinfekcija prevoznih sredstava obavlja se jednom dnevno, sekundarnog skladišta barem jednom sedmično, a po potrebi (u slučaju prosipanja otpada) i češće.

Evidencija o opasnom medicinskom otpadu, koji vode zadužene osobe,sadrži:

dnevnik o vrsti, količini i mjestu nastanka, prijavne listove, prateći list uz prevozno sredstvo.

Zadužena osoba prikuplja podatke o medicinskom otpadu, vodi bazu podataka i sačinjava mjesečni izvještaj koji dostavlja odgovornoj osobi za organizaciju.

Skladištenje infektivnog otpada i oštrih predmeta bez kondicioniranja, smije trajati najduže osam dana. Infektivni otpad i oštri predmeti se tretiraju u pećima za spaljivanje infektivnog otpada ili se postupcima obrađivanja (drobljenje, mljevenje, dezinfekcija, sterilizacija), dovode u stanje kada više nijesu opasni za zdravlje, pa se mogu reciklirati ili odlagati kao komunalni otpad.

96 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Anatomski patološki otpad, se iz etičkih razloga sakuplja, skladišti i tretira posebno. Zbrinjava se spaljivanjem u krematorijumu ili zakopavanjem na groblju.

Krv koja ostaje nakon laboratorijskih analiza, tretira se kao infektivni otpad.

Krv i krvni derivati koji su tokom dijagnostičkih analiza pomiješani sa hemikalijama, tretiraju se kao hemijski otpad.

Opasni hemijski otpad i veće količine inertnog hemijskog otpada (10 litara na dan) sakupljaju se u ambalaži (žuta boja za hemijski otpad), koja je posebno prilagođena izabranom sastavu zbrinjavanja. Hemijski otpad se može tretirati spaljivanjem u pećima za spaljivanje opasnog otpada.

Posude pod pritiskom se ne smiju izlagati povišenoj temperaturi zbog mogućnosti eksplozije, niti odlagati bez deaktivacije. Posude pod pritiskom, mogu se reciklirati.

5.2.5. Plan upravljanja farmaceutskim otpadom

Farmaceutski otpad se mora sakupljati u posebnoj ambalaži (zelena boja za farmaceutski otpad) i skladištiti u odgovarajućem skladištu. Ovaj otpad se može tretirati spaljivanjem u spalionicama za opasni otpad.

Apoteke moraju u svojim prostorima za izdavanje ljekova držati ambalažu za farmaceutski otpad u koju korisnici mogu odložiti farmaceutski otpad koji nastaje u domaćinstvu.

Postupci zbrinjavanja farmaceutskog otpada:

kontrolisano spaljivanje u spalionicama opasnog otpada, inkapsuliranje (zatvaranje u plastične ili metalne posude uz dodavanje inertnog materijala).

Farmaceutski otpad se ne smije odlagati na sanitarnim deponijama za čvrsti komunalni otpad.

97 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 82-83. Posude za sakupljanje farmaceutskog otpada

Za izradu Plana upravljanja farmaceutskim otpadom, zaduženo je Ministarstvo zdravlja.

5.3. Upravljanje životinjskim, veterinarskim i klaničkim otpadom

5.3.1. Količine životinjskog, veterinarskog i klaničkog otpada za period 2010- 2014. godine

U toku izrade Plana upravljanja otpadom obrađivači nijesu došli do podataka o količini životinjsko – veterinarskog otpada, pa se ne može se dati precizna procjena o količini ovog otpada u opštini Berane, za period 2010-2014. godina.

5.3.2. Plan upravljanja životinjskim, veterinarskim i klaničkim otpadom

Državnim planom upravljanja otpadom, predviđeno je da Crna Gora, odnosno organ državne uprave nadležan za poslove poljoprivrede, treba da obezbijedi da upravljanje otpadom životinjskog porijekla bude u skladu sa propisima i standardima Evropske unije, vezanim za upravljanje ovom vrstom otpada. Potrebno je da se uspostavi sistem vođenja podataka o otpadu životinjskog porijekla, uspostavi sistem sakupljanja i tretman i odlaganje ovih vrsta otpada.

Autori Sektorske studije o upravljanju otpadom za potrebe Prostornog plana Crne Gore, pledložili su da se životinjski otpad Sjevernog regiona ne tretira u Beranama, već u Bijelom Polju i Pljevljima.

98 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 84. Mjesta deponovanja životinjskog otpada

Savremeni postupci upravljanja životinjskim otpadom podrazumijevaju prihvat, sakupljanje, razvrstavanje prema stepenu rizičnosti (kategorije), privremeno skladištenje otpada u sabiralištima sa uređajima za hlađenje i toplotnu preradu.

Sa životinjskim otpadom treba upravljati na način da se:

zaštiti zdravlje ljudi i zdravlje životinja, osiguraju uslovi za proizvodnju higijenski ispravnih životinjskih proizvoda za ishranu, izbjegne zagađenje životne sredine (vode, zemljišta i vazduha), spriječi nekontrolisano odlaganje i razmnožavanje zaraženih životinja i patogenih mikroorganizama, onemogući stvaranje neprijatnih mirisa, podvrgne toplotnoj preradi i iskoriste vrijedna svojstva, vodi evidencija i dostavljaju izvještaji nadležnim upravnim tijelima.

Objekti sabirališta za privremeno odlaganje životinjskog otpada do njegovog otpremanja na toplotnu preradu moraju:

biti izgrađeni van naseljenog mjesta i u području koje urbanističkim planom nije predviđeno za izgradnju stambenih objekata, objekata prehrambene industrije i drugih objekata za proizvodnju, držanje i promet životinja,

99 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

biti izgrađeni na zemljištu koje nije vodoplavno i na kojem je dubina podzemnih voda niska, biti izgrađeni na mjestu na kojem glavni vjetrovi ne duvaju u smjeru naselja ili objekata prehrambene industrije, biti ograđeni tako da se onemogući ulazak životinja, imati prilazni put i ostale puteve u krugu objekta od čvrstog materijala (asfalt, beton), a ostale površine moraju biti pokrivene zelenilom, imati dovoljne količine hladne i vruće (najmanje 83°C) vode koja zadovoljava uslove kao voda za piće, imati uređaj i opremu za pranje, dezinfekciju i održavanje lične higijene zaposlenih, imati prostoriju za smještaj sredstava za pranje i dezinfekciju, imati drenirani prostor za pranje i dezinfekciju prevoznih sredstava.

Životinjski otpad se podvrgava toplotnoj preradi u kafileriji (objektu za utilizaciju). Toplotna prerada podrazumijeva sterilizaciju usitnjenog otpada pod pritiskom i na temperaturi od najmanje 133°C, u trajanju minimum 20 minuta i pritisku vodene pare od 3 bara i više. Dobijene poluprerađevine po završetku toplotne prerade su:

životinjski proteini: koštano, mesno i mesno-koštano brašno, krvno brašno, brašno od perja i tkiva peradi, riblje brašno, ostale poluprerađevine koje sadrže životinjske proteine. životinjska mast.

Slika 85. Uređaji za prihvat, pothlađivanje i skladištenje životinjskog otpada zapremine 1,5 i 3 m3

100 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 86. Uređaji za prihvat, pothlađivanje i skladištenje životinjskog otpada zapremine 16 i 32 m3

5.4. Upravljanje opasnim otpadom

5.4.1. Plan upravljanja baterijama i akumulatorima

Zbog činjenice da obrađivači Plana nijesu došli do podataka o godišnjoj količini otpadnih baterija težine do 0,5 kg, veoma je teško prikazati precizne podatke o količini ovog opada u periodu 2010-2014. godina.

Na bazi ukupnog broja registrovanih automobila, autobusa i kamiona, procjenjuje se da se u Beranama godišnje proizvede 2.500 komada otpadnih akumulatora. Porast broja vozila u Beranama uzrokovaće povećanje broja otpadnih akumulatora za period 2010-2014. godina. Procjena količine otpadnih akumulatora za ovaj period prikazana je u tabeli 46.

Tabela 46. Broj otpadnih akumulatora u periodu 2010-2014. godina

Godina Otpadni akumulatori 2010 2.500 2011 2.550 2012 2.600 2013 2.650 2014 2.700

Plan upravljanja opasnim otpadom kao što su baterije i akumulatori treba da ima za cilj sledeće:

da spriječi zagađivanje životne sredine usled neadekvatnog njegovog tretmana, promovišući upravljanje koje nije štetno na životnu sredinu, da zaštiti zdravlje ljudi,

101 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

da sagleda postojeće tehničke i ekonomske mogućnosti opštine Berane.

Takođe, Plan mora uzeti u obzir postojeće nacionalno zakonodavstvo i zakonodavstvo EU, kao i buduće zakonodavstvo, a koje se odnosi na upravljanje opasnim otpadom akumulatorima i baterijama. Hitno je potrebno da se na nivou Crne Gore donese zakon ili drugi propis o upravljanju opasnim otpadom – akumulatorima i baterijama.

Ukoliko se žele poštovati postojeće i buduće zakonske norme za upravljanje ovom vrstom otpada, potrebno je definisati prostor za odlaganje ove vrste otpada i način njegovog sakupljanja. Kada ova vrsta dospije na tako određenu lokaciju, tehnološkim procesom neophodno je tačno definisati način rastavljanja i daljeg tretmana (npr. neutralizacija kiseline iz akumulatora). Pravilnom selekcijom korisnih komponenti, moguće je doći do značajne količine materijala koje mogu dati značajne ekonomske efekte.

Do kraja 2012. godine, obaveza je opštine Berane da uradi Studiju upravljanja baterijama i akumulatorima sa izborom lokacije za odlaganje baterija i akumulatora.

Slika 87-90. Kontejneri za sakupljanje starih akumulatora i baterija

5.4.2. Plan upravljanja e-otpadom

Procjene autora Plana upravljanja otpadom ukazuju su da se u opštini Berane proizvodi i odbaci 6 kg e-otpada po glavi stanovnika na godišnjem nivou. Na osnovu

102 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine ovog podatka urađene su godišnje procjene količine e-otpada u opštini Berane za period 2010-2014. godine, koja je prikazana u tabeli 47.

Tabela 47. Godišnje količina e-otpada u opštini Berane za period 2010-2014. godine

Godina e-otpad 2010 210 t 2011 220 t 2012 240 t 2013 260 t 2014 290 t

Iz tabele 47. se vidi da se radi o prilično velikim količinama opasnog e-otpada koji je izuzetan zagađivač podzemnih voda i u slučaju zagađivanja vazduha i zemljišta.

Odlaganje e-otpada je potrebno vršiti u skladu sa Zakonskom regulativom uz maksimalno moguće mjere zaštite životne sredine. Dalji tretman ovog otpada na lokaciji njegovog odlaganja zavisi od vrste otpada, pa je potrebno uraditi odgovarajući tehnološki projekat, u okviru kojeg bi se definisala i oprema za neophodna za provođenje tehnološkog procesa obrade ovog otpada sa konačnim ciljem ekonomske valorizacije ovog materijala.

Do kraja 2011. godine, opština Berane treba da uradi Studiju upravljanja e-otpadom sa izborom lokacije za tretman i odlaganje ostatka ovog otpada.

Slika 91-94 . Kontejneri za sakupljanje e-otpada

103 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

5.4.3. Plan upravljanja otpadnim gumama

Na bazi ukupnog broja registrovanih automobila, autobusa i kamiona, procjenjuje se da se u Beranama godišnje proizvede i odbaci oko 240 tona otpadnih guma. Konstantno povećanje broja vozila u Beranama, usloviće i porast količine otpadnih guma u narednom periodu. U tabeli 48. su prikazane procjene o godišnjim količinama otpadnih guma u Beranama za period 2009-2013. godina.

Prema Direktivi EU 1999/31/EC odlaganje cijelih automobilskih guma od 2003. godine, više nije dozvoljeno, a od 2006. godine, nije dopušteno ni odlaganje izrezanih auto guma.

Godine 1992. u 12 država EU, 65% otpadnih guma se odlagalo na deponije, a samo 35% se zbrinjavalo na drugi način. Deset godina kasnije, 2002. godine, situacija se potpuno izmijenila. U tadašnjih 15 država EU, 65% otpadnih guma se zbrinjavalo protektiranjem (obnovom guma), reciklažom, upotrebom u energetske svrhe ili izvozom za ponovnu upotrebu, a manje od 35% je završavalo na deponijima. Reciklaža guma spada u djelatnosti održivog razvoja. Proizvodi dobijeni reciklažom otpadnih guma, mogu se koristiti u proizvodnji velikog broja novih proizvoda.

Važno je napomenuti da se otpadne gume mogu u potpunosti reciklirati, a njihove hemijske i fizičke osobine čine ih vrijednim sirovinama.

Mnoge prednosti koje gume imaju tokom upotrebe, ostaju važeće i kod primjene otpadnih guma u sekundarnoj fazi njihove obrade, kada se guma koristi kao materijal za izradu drugih vrsta proizvoda. U svakom obliku guma zadržava svoje osnovne karakteristike, uključujući usporen razvoj bakterija, otpornost na buđ, toplotu i vlagu, sunčevu svjetlost i UV zračenje, kao i na razne vrste mineralnih ulja, većinu razređivača, kiselina ili drugih hemikalija.

Fizičke osobine otpadnih guma imaju veliku vrijednost, jer nijesu toksične, nijesu bio- razgradive, njihov oblik, težina i elastičnost čine ih u potpunosti upotrebljivim za veliki broj raznih proizvoda, u obliku cijelih guma, komada, granulata ili u obliku prašine.

Postupkom mehaničke reciklaže, gume se kidaju na komade i postupnim usitnjavanjem prolaze proces separacije u kojem se zasebno odvajaju gumeni djelovi, čelik i tekstil, što su osnovne komponente svake gume.

U postupku takve reciklaže, ne stvara se nikakva druga otpadna supstanca, sve je ''upotrebljivo'', a izuzetno je važno da nema nikakvih popratnih ''emisija u životnu sredinu'' – u vazduh, vodu ili zemljište. Istraživanja su pokazala da je mehanički postupak reciklaže otpadnih guma daleko povoljniji za životnu sredinu od spaljivanja u energetske svrhe. Upravo reciklažom kroz gumeni granulat koji ulazi u ponovni ciklus upotrebe, čuvaju se prirodni resursi.

104 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Savremenom tehnologijom, od otpadnih guma se dobija granulat različitih veličina čija je dalja primjena prisutna u mnogim privrednim djelatnostima: od građevinskih, infrastrukturnih, prevozničkih, poljoprivrednih (stočarskih i vrtlarskih), do sportskih terena i urbanih sredina sa uređenim površinama za slobodno vrijeme, dječjim igralištima, kao i centrima za rehabilitaciju.

Slika 95. Pogon za reciklažu otpadnih guma

Tabela 48. Procjena količine stvaranja starih guma za period 2010-2014. godina

Godina Otpadne gume 2010 240 t 2011 245 t 2012 250 t 2013 255 t 2014 260 t

Savremeni postupci upravljanja gumama definišu upotrebu otpadnih guma:

kao pogonsko gorivo u cementarama, reciklažu kod proizvođača automobila, za proizvodnju granulata, protektiranje.

Gorivo Energetska vrijednost Ugalj ~ 29 MJ/kg Mješavina 90% uglja i 10% gume ~ 35,8 MJ/kg Guma ~ 32,5 MJ/kg

105 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Iz navedenog se može zaključiti da mješavina 90% uglja i 10% granulata otpadnih guma razvija toplotnu energiju koja je oko 25-30% veća od energetske vrijednosti uglja, a ujedno se štedi na uglju kao osnovnom energentu. Ujedno, sagorijevanjem otpadnih guma u rotacionoj peći, nastaje manje dimnih gasova nego sagorijevanjem kamenog uglja, a u odnosu na loži ulje srednjeg kvaliteta, otpadne gume sadrže manju količinu sumpora.

Slika 96. Mlin za rezanje starih guma

5.4.4. Plan upravljanja otpadnim uljima

Procjenjuje se da se u opštini Berane godišnje proizvede oko 100.000 litara otpadnog ulja. Rast broja vozila svakako će uticati na povećanje količine otpadnih ulja u periodu 2010-2014. godina. Procjena količine otpadnih ulja koja će se proizvesti prikazana je u tabeli 49.

Tabela 49. Količina otpadnih ulja u Beranama za period 2010-2014. godina

Godina Otpadna ulja 2010 100.000 litara 2011 105.000 litara 2012 110.000 litara 2013 115.000 litara 2014 120.000 litara

106 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

I pored toga što se zadnjih godina u Crnu Goru uvezla ogromna količina motornih vozila, ne postoji organizovano prikupljanje korišćenih motornih ulja nakon zamjene.

Može se reći da je situacija lošija nego prije dvadesetak godina, kada je tadašnji “Jugopetrol” imao mrežu sakupljačkih stanica u vidu namjenskih tankova postavljenih kod većih auto servisa i prevozničkih firmi.

Uglavnom se korišćena ulja koriste kao jeftino energetsko gorivo u pećima koja nijesu projektom namijenjena i prilagođena za takva goriva (radionice, servisi, itd.), pri čemu nastaju veoma toksični i kancereogeni dimovi i gasovi koji zagađuju atmosferu.

Negativni uticaj nepropisnog postupanja sa otpadnim motornim uljima je višestruk. Najprisutnija je kontaminacija vodotokova i zemljišta. Kod površinskih vodotokova prisutno je stvaranje površinskog “filma” koji sprečava prodor kiseonika u vodu, smanjenje životnih uslova velikog broja biljnih i životinjskih vrsta, intoksikacija i stvaranje otrovnih materija.

Posebnu opasnost predstavlja prisustvo otpadnog ulja u vodenim tokovima tzv. zaštitne sanitarne zone, koja služi za snabdijevanje naselja i industrije vodom visokog kvaliteta.

Prema nekim statističkim podacima, jedna petina zagađivanja voda potiče od iskorišćenih ulja. Prema drugim podacima, ilustrace radi, jedna tona korišćenog ulja u vodi po svojim lošim efektima odgovara količini klasičnih otpadnih voda koju stvara naselje od 40.000 stanovnika. Isto tako treba znati i podatak EPA-e (Američke državne agencije za zaštitu životne sredine), da jedan litar otpadnog ulja kontaminira milion litara vode, odnosno da koncentracija korišćenog ulja u vodi od 1-2mg/l, čini vodu nepitkom i opasnom po zdravlje.

Korišćenje ulja kao energenta na neadekvatan način, velika je prijetnja kvalitetu atmosfere. U uslovima stalnog porasta cijena energenata, veoma je česta pojava korišćenja otpadnog ulja na tehnički neispravan način, jer se obično koriste nepropisna ložista, a sam proces sagorijevanja se obavlja na niskim temperaturama, bez potrebnog monitoringa samog procesa sagorevanja i koncentracije emitovanih jedinjenja.

Imajući u vidu hemijski sastav iskorišćenog ulja, u smislu sadržaja sumpora, azota, hlora, fosfora, jedinjenja iz aditiva i ostalog, produkti sagorijevanja su veoma štetni po ljudsko zdravlje, uključujući i činjenicu da neki od njih imaju i kancerogena svojstva.

Otpadna ulja se svrstavaju u kategorije u zavisnosti od sadržaja hlora i polihlorovanih bifenila (PCB). Prema njemačkoj klasifikaciji, ulja za termičko iskorišćavanje moraju sadržavati manje od 10 mg/kg PCB i imati ogrijevnu vrijednost veću od 30 MJ/kg.

Plan upravljanja otpadnim uljima treba da obezbijedi:

107 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

da se sakupljanje i odlaganje otpadnog ulja u okviru auto servisa sakuplja u odgovarajuće posude i odlaže na odgovarajuće mjesto unutar auto servisa, da se obezbijedi preuzimanje otpadnih ulja iz auto servisa od strane ovlašćenog preduzeća, da ovlašćeno preduzeće izvrši transport otpadnog ulja sa lokacije preuzimanja, do lokacije skladištenja, da se, ukoliko je to moguće, obezbijedi odgovarajući tehnološki tretman otpadnog ulja uz mogućnost njegove dalje upotrebe, da se prilikom sakupljanja i njegovog tretmana, preduzmu odgovarajuće mjere kontrole, kako bi se izbjegla mogućnost njegovog nekontrolisanog odlaganja, sa ciljem zaštite zemljišta, površinskih i podzemnih voda.

Savremeni postupci upravljanja otpadnim uljima su:

regeneracija, rekondicioniranje, rerafinacija, spaljivanje i suspaljivanje.

U periodu 2010-2014. godine, opština Berane treba da usvoji dokument o upravljanju otpadnim uljima, koji će biti u skladu sa Zakonom, Direktivom EU ili eventualnom Uredbom koju bi donijela Vlada Crne Gore.

Slika 97. Rezervoar za sakupljanje otpadnih motornih ulja

108 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 98. Cistijerna za sakupljanje otpadnih motornih ulja zapremine 10 m3

5.4.5. Plan upravljanja azbestnim otpadom

U toku izrade Plana upravljanja otpadom, obrađivači nijesu došli do podataka o količini veoma opasnog azbestnog materijala. Iz tog razloga je nemoguće uraditi procjene o količini azbestnog otpada u opštini Berane za period 2010-2014. godine.

Upravljanje azbestnim otpadom obuhvata djelatnosti skupljanja, transporta, privremenog skladištenja, i zbrinjavanja odnosno obrade ili odlaganja azbestnog otpada.

Prije transporta azbestni otpad se mora obraditi postupcima očvršćivanja ili uništavanja azbestnih vlakana kako bi se spriječilo oslobađanje ovih vlakana u okolinu. Takođe, azbestni otpad se mora prije transporta zapakovati na način da se spriječi ispuštanja azbestnih vlakana i azbestne prašine u okolinu.

Privremeno skladištenje azbestnog otpada mora se obaviti na način da se u najvećoj mogućoj mjeri spriječi zagađenje životne sredine ispuštanjem azbestnih vlakana i/ili azbestne prašine.

U periodu 2010-2014. godine, opština Berane treba da usvoji dokument o upravljanju azbestnim otpadom, koji će biti u skladu sa Zakonom, Direktivom EU ili eventualnom Uredbom koju bi donijela Vlada Crne Gore.

5.5. Upravljanje muljem iz fekalnih otpadnih voda

U opštini Berane ne postoji postrojenje za prečišćavanje i otpadnih voda i tretman mulja, ali je namjera lokalne samouprave da ga izgradi u što skorije vrijeme.

5.5.1. Plan upravljanja muljem iz fekalnih otpadnih voda

Mulj iz otpadnih voda se može, u skladu sa savremenim postupcima upotrijebiti za:

109 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

proizvodnju biogasa i električne energije, kompostiranje, poboljšanje strukture zemljišta.

Nacionalnim Planom upravljanja otpadom planirana je izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i tretman mulja u svim opštinama regiona čiji je centar Berane.

Slika 99. Mjesta tretmana mulja iz fekalnih otpadnih voda

Pošto se očekuje se da će postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda biti izgrađeno tek krajem posmatranog planskog perioda, tako ovim dokumentom nije obuhvaćeno planiranje upravljanja kanalizacionim muljem, već će to biti riješeno u sklopu Glavnog projekta postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda.

5.6. Plan upravljanja šumsko-drvenim otpadom

JP „Komunalno“ (RJ „Čistoća i gradsko zelenilo“) obavlja na teritoriji Berana poslove održavanja, obrezivanja i transport drvenih masa do mjesta odlaganja. Prema podacima Centralnog registra Privrednog suda, na prostoru Berana je registrovano 19 radionica i pogona za proizvodnju rezane građe.

Slika 100. Radnici RJ “Čistoća i gradsko zelenilo” u akciji

110 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Obrađivači Plana upravljanja otpadom nijesu došli do podataka o količini ukupnog šumsko-drvenog otpada koji se proizvede u opštini Berane. Da bi se pravilno upravljalo ovom vrstom otpada, potrebno je uraditi Studiju upravljanja ovim otpadom u opštini Berane.

Šumsko-drveni otpad se može prema savremenim procesima upotrijebiti za:

proizvodnju namještaja parkovskog mobilijara, kompostiranje, proizvodnju biogasa i električne energije, zagrijavanje prostorija.

Gasifikacija drvenog otpada može da riješi vrlo značajan ekološki problem kontaminacije tla, vodotokova i vazduha, koji nastaje na mjestu odlaganja otpada iz pilana, drvoprerađivačke industrije, industrije papira, šumskog i poljoprivrednog čvrstog otpada.

Gasifikacija drvenog otpada, uz rešavanje ekološkog problema, ima značajnu ekonomsku karakteristiku, jer omogućava iskorišćenje energetskog potencijala sadržanog u otpadnom drvetu za kombinovanu proizvodnju električne i toplotne energije. Na ovaj način, energetski potencijal starog i otpadnog drveta se može plasirati potrošačima koji su udaljeni od deponija drvenog otpada, tako što se gas transportuje do potrošača energije ili se električna energija plasira u elektro- distributivnu mrežu i tako dolazi do potrošača (industrija, naseljena mjesta, turistički centri).

Slika 101. Gasifikacija drvenog otpada

Iz svakog kilograma suve mase moguće je proizvesti oko 2 Nm3 gasa energetske vrijednosti od 1,6 do 2,4 kWh/Nm3. Pripremljena drvena masa se ubacuje u reaktor gdje se odvijaju procesi sušenja, termičkog razlaganja, redukcije, oksidacije i

111 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine gasifikacije. Gasovita faza napušta reaktor, a čvrsta materija (šljaka, pepeo, ugalj) u zavisnosti od sastava, koristi se kao sekundarna sirovina.

Nastali gas se priprema (hlađenje, uklanjanje kondenzata, katrana i čađi, filtriranje) lageruje ili vodi direktno do kogeneracionog postrojenja, gdje se proizvode električna i toplotna energija. Proizvedena energija se koristi za interne potrebe ili se plasira u ED mrežu, odnosno daljinski sistem grijanja.

Do kraja 2011. godine, potrebno je da se uradi Studija o upravljanju šumsko-drvenim otpadom za region sanitarne deponije u Beranama.

Slika 102. Mlin za drvo i šumsko-drveni otpad

5.7. Plan upravljanja poljoprivrednim i zelenim otpadom

JP „Komunalno (RJ „Gradske pijace“) na prostoru Berana gazduje i organizovano sakuplja zeleni otpad sa pijačnih prostora.

Količina zelenog otpada koja se godišnje sakupi na tržnicama i pijacama nije poznata.

Poljoprivredni i zeleni otpad se na bazi savremenih tehnoloških postupaka može upotrijebiti za:

kompostiranje, proizvodnju biogasa i električne energije.

Nacionalnim planom upravljanja otpadom, predviđena je izgradnja 3 do 5 centara za kompostiranje u 15 opština centralnog i sjevernog regiona Crne Gore.

112 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Autori Sektorske studije o upravljanju otpadom za potrebe Prostornog plana Crne Gore, pledložili su da centar za kompostiranje Sjevernog regiona bude u Bijelom Polju.

Slika 103. Planirani centri za kompostiranje u Crnoj Gori

Svaki građanin Crne Gore godišnje odbaci oko 270 kg raznog otpada; 40% tog otpada je bioorganski otpad kao što su lišće, biljke, otpaci od voća i povrća i sl.; 20% tog otpada su razne vrste kartona i kartonske ambalaže. U Crnoj Gori se mala pažnja daje kompostiranju ovih materijala, iako je kompost jedno od najkvalitetnijih đubriva koje se koristi u organskoj poljoprivredi. Hiljade tona ovakvog otpada trenutno nalazi mjesto na ulicama, u rijekama ili na sličnim mjestima, dok se veliki dio takvog materijala spaljuje, nakon čega dolazi i do atmosferskih zagađenja.

Loše je razvijena javna svijest svih građana o očuvanju prirodne okoline i načinima očuvanja prirode kroz pravljenje kompostišta. Isto tako postoji veoma malo znanja o tome koji materijali i biljni ostaci se mogu kompostirati, koji su načini njihovog kompostiranja i šta je to što bi trebalo znati kada je kompostiranje u pitanju. Na drugoj strani organski proizvođači imaju problem sa nedostatkom kvalitetnog organskog đubriva za njihovu proizvodnju. Veoma mali broj građana zna kakve su mogućnosti organske poljoprivrede i na koji način mogu pomoći razvoj organske poljoprivrede kompostiranjem.Vrlo malo se govori o kompostiranju kao jednom od održivih načina usklađivanja prirode i čovjekovih aktivnosti.

Zbog svega ovoga nastao je i projekat "Priroda u službi čovjeka-Čovjek u službi prirode" sa ciljevima očuvanja životne sredine i povećenja svijesti građana Crne Gore o načinima očuvanja prirodne okoline gradskih područja u Crnoj Gori, povećanja

113 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine nivoa znanja o načinima i mogućnostima kompostiranja i pripreme komposta u svakom domaćinstvu.

Kompostirati se mogu svi biološko organski ostaci u domaćinstvu, bašti, cvjetnjaku, voćnjaku i ostalim poljoprivrednim površinama. Tako se u voćnjaku i vinogradu može kompostirati sve što nastaje kao ostatak: u proljeće orezano granje, a u jesen otpalo lišće i neupotrebljivi i otpali plodovi, kao i ostatak nakon prerade plodova – kom nakon proizvodnje rakije, ostatak nakon gnječenja (muljanja) grožđa, ostaci voća i povrća pri proizvodnji sokova, džemova i zimnice.

Slika 104. Komposter za kompostiranje biljnog otpada u domaćinstvu

5.8. Upravljanje otpadnim vozilima

U periodu 2010-2014. godina, može se očekivati da će u opštini Berane biti veliki broj vozila van upotrebe. Ovo iz razloga što će Crna Gora u 2010. godini primijeniti EURO 3, pa se sva vozila koja primjenjuju normative EURO 1 i EURO 2 u narednom periodu neće moći registrovati.

5.8.1. Plan upravljanja otpadnim vozilima

Tretman vozila van upotrebe treba da se obavi na sledeći način:

mjesto za obradu mora biti urađeno sa vodonepropusnom podlogom, odstranjeni rezervni djelovi moraju se odvojeno skladištiti, a djelovi zaprljani uljem, moraju se skladištiti na nepropusnoj površini,

114 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

akumulatori, filtri i kondenzatori koji sadrži PCB/PCT i ostali opasni i neopasni otpad koji nastaje tretmanom vozila van upotrebe, mora se skladištiti u posebnim posudama, tečnosti iz vozila van upotrebe: gorivo, motorno ulje, ulje mjenjača, ulje hidrauličkih sistema, radna tečnost u rashladnim uređajima, antifriz, tečnosti kočnica, kiseline iz akumulatora, radna tečnost u klima uređajima i sve druge tečnosti i opasne materije, moraju se skladištiti u posebnim posudama, mjesto za tretman mora raspolagati opremom za tretman otpadnih voda.

Prije dalje obrade vozila van upotrebe (presovanje ili usitnjavanje), moraju se ukloniti:

katalitički konverteri, stakla, gume, veliki djelovi od plastičnih materijala (branici, instrument table, posude za tečnosti itd.), metalni djelovi koji sadrže bakar, aluminijum i druge metale.

5.9. Plan upravljanja građevinskim otpadom, šutom i materijalom iz otkopa

Građevinski otpad obuhvata veliki broj različitih otpadnih materija, koje nastaju tokom građevinskih radova. Svaka građevinska aktivnost vezana je uz proizvodnju veće ili manje količine različitih vrsta otpada. Ako se na mjestu nastanka izmiješaju različite vrste otpada nastaje smeće, koje redovno uzrokuje povećane troškove zbrinjavanja i zagađuje životnu sredinu. S druge strane pravilno sakupljeni i odvojeni otpad može se ponovo iskoristiti ili odložiti po znatno nižim cijenama.

Građevinski otpad može sadržavati i opasne vrste otpada kao npr. azbestni otpad, ulja i zauljeni otpad, otpadne boje, lakove i razređivače, akumulatore, baterije itd. Ako se različite vrste neopasnog građevnog otpada pomiješaju sa opasnim vrstama otpada, tada sve količine građevnog otpada postaju opasan otpad. U tom slučaju potrebno je poštovati vrlo stroge i skupe tehnologije obrade ovog otpada.

Državnim planom upravljanja otpadom, predviđeno je da opštine Berane, Rožaje, Andrijevica i Plav imaju svoja odlagališta građevinskog otpada, šuta i materijala iz otkopa.

115 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Slika 106. Mjesta za odlaganje građevinskog otpada, šuta i materijala iz otkopa

Pravilno upravljanje građevinskim otpadom zahtijeva:

odvojeno sakupljanje, nadzor proizvedenih i odloženih količina.

Lokalna samouprava Berana treba da izdaje dozvole za transport i odlaganje ovog otpada. Ovo iz razloga što je Zakonom o upravljanju otpadom, definisano da svaki proizvođač koji stvori više od 40 t/god neopsanog otpada (u koji spada građevinski), dužan je da uradi Plan upravljanja otpadom za period od pet godina i dostavi ga lokalnoj samoupravi na saglasnost za privremeno ili stalno odlaganje, razvrstavanje i ponovnu upotrebu sa nadzorom transporta materijala u oba smjera. U 2010-oj godini potrebno je utvrditi količine građevinskog otpada, šuta i materijala iz otkopa i izabrati lokaciju za odlaganje ovog otpada sa prostora opštine Berane.

6. MJERE ZA SPREČAVANJE NASTAJANJA ILI SMANJENJA KOLIČINE OTPADA I NEGATIVNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU, PRAVILNO UPRAVLJANJE OTPADOM

Sprečavanju nastajanja ili smanjenja količine otpada i negativnih uticaja na životnu sredinu u opštini Berane, mora biti posvećena posebna pažnja. Opština Berane će izgradnjom regionalne sanitarne deponije „Vasov do“ sa reciklažnim centrom, a što je planirano za 2011. godinu, riješiti pitanja deponovanja neopasnog komunalnog otpada i reciklaže.

116 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Smanjenje količine otpada podrazumjeva umanjenje količine bilo koje vrste otpada koji nastaje, obrađuje se, skladišti ili odlaže. Tehnike smanjenja otpada se usredsređuju na umanjenje izvora otpada ili aktivnost reciklaže koja smanjuje količinu otpada.

Opština će riješiti pitanje deponovanja neopasnog komunalnog otpada izgradnjom regionalne sanitarne deponije “Vasov do“, kao i pitanje reciklaže.

Takođe, važna neriješena pitanja su predselekcija i sakupljanje opasnog otpada (baterije i akumulatori, kompjuteri, mobilni telefoni, elektronska oprema, gume, motorna ulja, i dr.), građevinskog otpada i zemlje iz otkopa, koja će se riješiti izgradnjom reciklažnog dvorišta u toku 2011. godine.

Predselekcija otpada na izvoru stvaranja je bitan faktor u sprečavanju i smanjenju zagađivanja životne sredine, kao i izdvajanje vrijednih komponenti i odvajanje opasnih materija iz čvrstog komunalnog otpada, a koji se ne smiju miješati.

Za predselekciju otpada u Beranama, potrebno je formirati kontrolisana reciklažna dvorišta, ekološka i zelena ostrva, u kojima shodno Zakonu o upravljanju otpadom, treba postaviti specijalne posude – kontejnere, koji su vidno obilježeni natpisima za akumulatore, baterije, kompjutere, mobilne telefone i druge e-materijale. Prednost ovakvog sakupljanja je sprečavanje zagađivanja vode, vazduha i zemljišta od raspada opasnih materijala, a građani bi u definisanom vremenu bez naknade odlagali opasne otpadne materijale u posebne posude.

Postoji više mogućih postupaka zbrinjavanja otpada s vrlo različitim uticajem na okolinu. Prevencija nastajanja otpada je svakako najpovoljnija metoda za rešavanje problema otpada. Druge mjere se preduzimaju u toku tehnološkog procesa na mjestu nastajanja otpada, a uključuju prevenciju nastajanja promjenom načina proizvodnje ili načina upotrebe, redukciju na samom izvoru, kao i ponovnu upotrebu proizvoda. Postupci reciklaže, odnosno prerade materijala, takođe daju dobre rezultate u pogledu uticaja na okolnu, a odnose se, uglavnom, na odvojeno prikupljeni otpad koji se može iskoristiti kao sekundarna sirovina.

• Smanjivanje otpada na izvoru

Za razliku od drugih opcija u hijerarhiji otpada, redukcija otpada nije opcija koja se može odabrati u nedostatku drugih. O redukciji se mora razmišljati svaki put kada se donosi odluka o korišćenju resursa. Redukcija mora biti osmišljena od projektovanja, preko izrade do transporta, ambalaže i prodaje proizvoda. Potrošači takođe treba da aktivno učestvuju u redukciji otpada kupovinom proizvoda koji daju minimalni otpad.

• Ponovna upotreba

Neki proizvodi su dizajnirani da bi se mogli koristiti više puta. U nekim slučajevima proizvodi se mogu preraditi u proizvode iste ili slične namjene. Ponovnim korišćenjem

117 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine proizvoda štedi se energija, smanjuju se troškovi odlaganja, kao i troškovi trgovaca i potrošača.

• Reciklaža

Reciklaža je značajna kako u domenu industrijskog tako i u domenu komunalnog otpada. U oba slučaja se mogu ostvariti izuzetno značajni tehnički, ekološki i ekonomski efekti. Najznačajniji su svakako: smanjenje količina industrijskog i komunalnog otpada koje bi se morale trajno zbrinuti odlaganjem na deponije (čime se vijek deponija produžava) i značajno usporavanje procesa iscrpljivanja prirodnih sirovinskih resursa.

Uvođenje selektivnog prikupljanja otpada u naseljima i gradovima, počinje opredjeljenjem lokalnih vlasti da frakcije komunanog otpada, koji se može reciklirati ne odlažu na sanitarne deponije, već da se izdvajaju i koriste kao sekundarne sirovine. Ukoliko se izdvajanje korisnih frakcija otpada vrši na mjestu njegovog nastanka, potrebni su novi kontejneri za selektivno sakupljanje otpada i nova vozila za sakupljanje i prevoz otpada. Dalje sortiranje i kompaktiranje ovih materijala obavlja se u centralnoj stanici za reciklažu, odakle ih preuzimaju kupci, koji ih koriste kao sekundarne sirovine.

• Kompostiranje

Kompostiranje predstavlja ubrzano, djelimično, razlaganje vlažne, čvrste organske materije, prvenstveno otpadaka od hrane, pomoću aerobnih mikroorganizama i pod kontrolisanim uslovima. Kao proizvod se dobija koristan materijal - kompost, sličan humusu, koji nema neprijatan miris i koji se može koristiti kao sredstvo za poboljšanje kvaliteta zemljišta ili kao đubrivo.

Prednosti i nedostaci kompostiranja: prednosti – krajnji proizvod ima izvjesnu tržišnu vrijednost, prostor potreban za lokaciju postrojenja je relativno mali, cijene transporta nijesu mnogo visoke; nedostaci – potrebna velika ulaganja u postrojenje, tržište nije uvijek osigurano, skladištenje krajnjeg proizvoda može biti problem, često je potrebno kompost dodatno tretirati (proces sterilizacije, itd.).

Zbog razlike u kvalitetu pojedinih postupaka obrade otpada, Zakon o upravljanju otpadom definiše strogi hijerarhijski postupak zbrinjavanja otpada:

PREVENCIJA NASTAJANJA OTPADA → PONOVNA UPOTREBA → DOBIJANJE MATRIJALA → DOBIJANJE ENERGIJE ILI DRUGE VRSTE OBRADE PRIJE KONAČNOG ODLAGANJA OTPADA

118 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

7. MJERE I AKTIVNOSTI SAKUPLJANJA OTPADA IZ DOMAĆINSTAVA I PROIZVOĐAČA OTPADA KOJI NE PODLIJEŽU OBAVEZI DONOŠENJA PLANA

Kućni otpad se mora odvajati od ostalog otpada i na taj način dobiti potpuna jasna slika potrebne frekvencije sakupljanja otpada koji proizvode domaćinstva. Tako će se odrediti cijena koju će domaćinstva plaćati za usluge sakupljanja, transporta, reciklaže i deponovanja.

Mjere i aktivnosti za period 2010-2012. godina:

pravilno organizovanje selektivnog sakupljanja otpada u posebne posude i njihovo pražnjenje, eliminacija stvaranja spontanih („divljih“) smetlišta u opštini Berane i na seoskom području, organizovanje reciklažnih dvorišta za prihvatanje kabastog materijala, promovisanje otvaranja reciklažnih dvorišta i ekoloških ostrva u kojima će građani sami donositi i odlagati otpad u posebne posude i kontejnere, rekultivisanje svih obrađenih smetlišta, izgradnja pretovarnih stanica u seoskim sredinama.

Sakupljane otpada iz prigradskih naselja bi trebalo organizovati tako da svako domaćinstvo dobije ili kupi kante za komunalni otpad. Preduzeće za sakupljanje otpada bi određenim danima u određenom vremenu preuzimalo proizvedeni otpad.

Poželjno bi bilo da se ovakvo sakupljanje za početak eksperimentalno organizuje u pojedinim naseljima visoko opterećenih otpadom, da bi građani uvidjeli prednosti navedenog načina. To bi dovelo do toga da se izbace posude od 1,1 i 5 m2 iz prigradskih naselja koja su uglavnom bila visoko opterećena otpadom, neredovno pražnjena i neuredna.

Uvođenjem procesa reciklaže, tj. izgradnjom reciklažnog centra, domaćinstva bi dobila kante za selektivno odlaganje papira, stakla, PET ambalaže. Na ovaj način bi se povećao procenat selektovanog otpada koji se prikuplja iz domaćinstva.

U cilju poboljšanja sakupljanje otpada iz stambenih jedinica, potrebno je definisati vrijeme iznošenja komunalnog otpada, koji se znosi iz stanova:

• u periodu od 01.juna do 30. septembra u vremenu od 20.00 do 7.00 sati, • u ostalom periodu u vremenu od 18.00 do 8.00 sati.

Proizvođači otpada koji ne podliježu donošenju plana, odnosno koji proizvode manje od 40 tona neopasnog otpada na godišnjem nivou (trgovine, supermarketi, minimarketi i dr.), a proizvode značajnu količinu kartonske i papirne ambalaže, moraju u okviru

119 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine svojih dvorišta imati posude za selektivno sakupljanje otpada, odnosno isti ne mogu odlagati u posude za odlaganje otpada iz domaćinstava.

8. SANACIJA I PROCJENA TROŠKOVA SANACIJE SMETLIŠTA

Svako nekontrolisano odlagalište otpada koje nije urađeno u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i Direktivama EU, predstavlja nekontrolisanog zagađivača vazduha, vode i zemljišta.

Na teritoriji opštine Berane je postojao veliki broj divljih odlagališta na kojima su odlagane različite vrste otpada (komunalni, automobilske gume, metalni, građevinski i dr.), ali JP “Komunalno” uspijeva da ovaj problem drži pod kontrolom.

Karakteristično za ova odlagališta je to da se uglavnom nalaze pored rijeka, potoka i puteva (lokalnih ili magistralnih).

Da bi se izvršila sanacija, potrebno je uraditi katastar svih „divljih“ odlagališta otpada na prostoru opštine. Posle utvrđivanja lokacija svako odlagalište otpada u Beranama, treba ga ispitati po vrsti, opasnosti, površini, kapacitetu odnosno zapremini, a zatim na bazi tih podataka definisati tehnologiju sanacije.

Posle sanacije, pristupa se rekultivaciji zemljišta postavljanjem rastresitog zemljišta i vegetacije. Poželjno je da sloj nanešene zemlje bude 1 m.

Prilikom sanacije prostora gde se nalazi “divlje” odlagalište, treba na licu mjesta obavezno izvršiti izdvajanje: automobilskih guma, gumeno-tehničke robe, frižidera, električnih i peći na drva, e-otpada (kompjuteri, mobilni telefoni i dr.), kabastih plastičnih materijala i kabastih drvenih materijala.

Ne postoji univerzalni način sanacije, već se svako smetlište mora posmatrati i tretirati na specifičan način.

Za period 2009-2013. godina, treba planirati i iznos finansijskih sredstava koja će se utrošiti na izvođenju sanacija. Sanacije uraditi prema prioritetima.

Faktori za određivanje sanacije:

blizina naselja, blizina vodenih tokova, raspoloživost alternativne lokacije za odlaganje otpada, mogućnost razbacivanja građevinskog otpada po površini koja se sanira.

Faktori ograničenja:

120 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

raspoloživost finansijskih sredstava, raspoloživost materijala za pokrivanje i ograđivanje, raspoloživa oprema, raspoloživo tehničko osoblje.

Oprema potrebna za sanaciju:

rovokopač za kopanje rovova, buldozer za uklanjanje otpada ili čišćenje okolne vegetacije, razastiranje i sabijanje otpada tamo gdje otpad ostaje na lokaciji, utovarivač za punjenje kamiona otpadom koji se uklanja, kamion kiper za dovoz pokrivnog materijala.

Za sanaciju su potrebni i sledeći materijali:

prekrivni materijal – zemlja, izdrobljeni građevinski otpad, ograđivanje, metalni stubići i metalna mreža, bodljikava žica ili slično, materijali za punjenje (ispuštanje vode i gasova) - šljunak (građevinski otpad), materijal za aeraciju filtrata – veliki komadi građevinskog otpada, kanali za odvođenje vode.

Posle završene sanacije određenog prostora, veoma je važno upoznati građane informisanjem preko pisanih i elektronskih medija o završenim radovima sanacije i oglasiti zabranu budućeg odlaganja bilo koje vrste otpada na saniranom prostoru.

Prioritet u sanaciji odlagališta treba da bude sanacija odlagališta „Vasov do“ koja se već više od 3 godine koristi kao odlagalište otpada sa teritorije opštine. Potrebno je uraditi Glavni projekat sanacije odlagališta „Vasov do“.

Nacionalnim upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008–2012. godine, za sanaciju odlagališta “Budimlja” predviđena je suma od 85.360,00 €.

Ukupna finansijska srestva koja su potrebna za sanaciju svih odlagališta na teritoriji opštine Berane biće poznata po završetku katastra divljih odlagališta.

121 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

9. RAZVIJANJE JAVNE SVIJESTI

Politika razvijanja javne svijesti, radi uključenja svih subjekata u opštini Berane u rešavanje problema zaštite životne sredine od uticaja svih vrsta otpada, obaveza je Sekretarijata za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, uz podršku stručnjaka iz oblasti zaštite životne sredine.

Sve institucije koje se bave problematikom otpada na nivou opštine Berane, moraju se potpuno uključiti u kampanju razvijanja javne svijesti, a pogotovo JP „Komunalno“ - Berane.

Prilikom svake prezentacije, javnosti se mora prikazati šta je pravilno, a šta pogrešno odlaganje, selektovanje i upravljanje otpadom, kao i ukazivati na negativan uticaj pogrešnog odlaganja otpada na životnu sredinu i zdravlje ljudi. Veoma je bitno da sva predložena nova poboljšanja upravljanja otpadom koja treba da se primijene, budu uz učešće javnosti. Takođe je bitno upoznati javnost, da će sva poboljšanja koja se urade u upravljanju otpadom u praksi, donijeti određeni povraćaj sredstava kroz princip „zagađivač plaća“, a to će uticati na smanjenje troškova sakupljanja, transporta, reciklaže i deponovanja otpada.

Pravna lica koja se bave sakupljanjem, selekcijom, transportom otpada u opštini Berane, moraju biti registrovana u Sekretarijatu za komunalne poslove (moraju dobiti licencu za obavljanje poslova), počev od 2009. godine, a javnost treba da bude upoznata koja su to pravna lica. Takođe, treba objaviti brojeve telefona na koje se građani mogu javiti za informacije u vezi sa upravljanjem otpadom.

U početku kampanje razvijanja javne svijesti, treba uvesti striktnu primjenu Zakona o upravljanju otpadom i drugim propisima. Značajnu ulogu na realizaciji Plana imaju inspektori komunalne i ekološke policije, zbog djelovanja na sve prekršioce Zakona i propisa. Takođe je bitna povezanost svih struktura za sprovođenje zakona.

Na nivou opštine Berane treba koristiti:

sve vrste medija, a posebno lokalnu televiziju, povjerenje stanovništva, pojedinačne akcije preduzeća, NVO-a i pojedinaca, sve ciljane poruke, formiranje radionica po mjesnim zajednicama, školama i vrtićima, jednostavne poruke preko svih medija.

Ovo sve zbog toga da bi Plan upravljanja otpadom u opštini Berane za period 2009- 2013. godine, bio u potpunosti realizovan.

Da bi Plan upravljanja otpadom na nivou opštine Berane bio kompletan, a realizacija brza i efikasna, potrebno je postojećem opštinskom Informacionom centru nadležnost proširiti za segment upravljanja otpadom.

122 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Takav Info-sistem bi na nivou opštine Berane predstavljao integralni dio ukupnog sistema upravljanja otpadom, koji može da ujedinjuje i koordiniše djelatnosti za stalnu edukaciju.

Program stalne edukacije stanovništva opštine Berane ima za cilj prihvatanje i sprovođenje usvojenog Plana upravljanja i to:

ekološko zbrinjavanje čvrstog komunalnog otpada, ekološko zbrinjavanje industrijskog otpada, ekološko zbrinjavanje medicinskog otpada, ekološko zbrinjavanje životinjskog – veterinarskog otpada, ekološku obradu poljoprivrednog i drvenog otpada, ekološko zbrinjavanje muljeva izdvojenih iz fekalnih i otpadnih voda, ekološko zbrinjavanje automobilskih guma, ekološko zbrinjavanje baterija i akumulatora, ekološko zbrinjavanje opasnog komunalnog otpada, ekološko zbrinjavanje e-otpada, ekološko zbrinjavanje otpadnih ulja, ekološko zbrinjavanje građevinskog otpada i zemlje iz otkopa.

Da bi se realizovao ovaj Plan, mora se stvoriti povoljna klima za razumijevanje temeljnih društvenih odgovornosti, ekološka svijest, odgovornost i angažovanje svih građana, zbog opšteg dobra opštine Berane i budućih generacija.

Realizacija Plana upravljanja treba da teče po fazama i to:

Prva faza su predavanja u mjesnim zajednicama, školama i vrtićima, javnim ustanovama i većim naseljima ili drugi prihvatljiv način edukacije. Predavači moraju biti iskusne osobe koji dobro poznaju oblast upravljanja otpadom i vrstama otpada. U prvoj fazi treba angažovati sredstva javnog informisanja na realizaciji Plana savremenog upravljanja otpadom, uraditi i distribuirati materijale na CD-u, crtane materijale i uraditi ciljane edukativno popularne priloge na lokalnoj televiziji. Animirati i finansijski dati potporu nevladinim organizacijama koje se bave zaštitom životne sredine na prostoru opštine Berane.

Druga faza Projekta upravljanja otpadom na nivou opštine Berane će biti uspješna onoliko koliko je stalna podrška građana. Podrška se postiže na dva načina i to: stimulacijom i nagrađivanjem građana i institucija i primjenom propisa kažnjavanjem subjekata za neprimjenjivanje Zakona o upravljanju otpadom, odluka i propisa.

Dosadašnja iskustva razvijenih zemalja su pokazala da se javna svijest u početku više razvija striktnom primjenom Zakona, odluka i propisa, nego na bazi informacija. Komunalni i ekološki inspektori u početku imaju izuzetno težak zadatak.

123 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Realizacija Programa razvoja javne svijesti, zahtijeva potpuno angažovanje na nivou opštine Berane donošenjem propisa i odluka, kako bi primjena Plana upravljanja otpadom bila legalna i legitimna, a time bio i obavezan nadzor nad realizacijom.

Projekat ekološkog zbrinjavanja otpada je veoma složen projekat i mora biti jedan od prioritetnih hitnih zadataka koji će biti oročeni vremenom i označeni subjekati zaduženi za izvršavanje.

10. NAČIN UPRAVLJANJA OTPADOM U OPŠTINI BERANE

10.1. Informacioni centar upravljanja otpadom u opštini Berane

U okviru opštine Berane već postoji Informacioni centar. Nadležnost centra treba proširiti za segment upravljanja otpadom. Centar treba da bude povezan sa Agencijom za zaštitu životne sredine i to sa sektorom za upravljanje otpadom. Informacioni centar treba da bude organizaciona jedinica usko povezana sa Sekretarijatom za komunalne poslove i zaštitu životne sredine.

Informacioni centar na nivou opštine Berane bi bio u obavezi sa sakuplja podatke od pravnih i fizičkih lica, vlasnika otpada i podnosi godišnji izvještaj Skupštini opštine Berane o stanju životne sredine iz oblasti upravljanja otpadom. Da bi informacioni centar radio kvalitetno, potrebno je na nivou opštine Berane donijeti Odluke i propise kojima će se regulisati pitanja vođenja svih knjiga o svim vrstama otpada. Knjige se moraju evidentirati u informacionom sistemu u registru otpada za prostor opštine Berane.

Centar treba da bude organizovan tako da u svakom trenutku može komunicirati sa Agencijom za zaštiru životne sredine Crne Gore, institucijama, organizacijama i nevladinim organizacijama koje se bave otpadom.

Za jednog od rukovodilaca organizacione jedinice Info-centar, treba da bude imenovana osoba koja poznaje poslove upravljanja otpadom i poznaje tehnologije sakupljanja, transporta, reciklaže, selekcije, deponovanja i lagerovanja sekundarnih sirovina.

U organizaciji upravljanja otpadom treba predvidjeti stranicu na web-sajtu i popuniti je relevantnim podacima, uputstvima i informacijama koje posjeduje informacioni centar opštine Berane. Veoma je važno da Info-centar opštine Berane ima mogućnosti dobijanja direktnih informacija od građana i institucija, preko telefona i posebno definisane e-mail adrese.

124 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Ovakav način organizovanja Info-centra za upravljanje otpadom, omogućiće pravovremeni i stalni prenos informacija koje su bitne za funkcionisanje ukupnog sistema upravljanja otpadom, a blagovremeno će informisati građane i turiste o aktivnostima i obavezama na prostoru opštine Berane.

Info-centar upravljanja otpadom može vršiti ankete u cilju razvijanja javne svijesti kod građana po pitanju zbrinjavanja svih vrsta otpada, a po mogućnosti da izdaje šestomjesečni informator.

11. OCJENA STANJA

Bez obzira što je po popisu iz 2003. godine, broj stanovnika u opštini Berane manji nego što je bio po popisu iz 1991. godine, količina otpada svih vrsta nije se smanjila.

Da bi planiranje upravljanja otpadom na prostoru opštine Berane bilo sa manjim odstupanjima realno, bez obzira na finansijska sredstva, potrebno je uzeti u obzir da je Evropska Unija još 1975. godine usvojila i počela primjenu direktive 75/442/EEC o upravljanju otpadom. Zapadna Evropa je prije 33 godine počela primjenu organizovanog upravljanja otpadom, pogotovo sakupljanje, transport i odlaganje komunalnog otpada.

Crna Gora je među prvim državama Zapadnog Balkana usvojila 2005. godine Zakon o upravljanju otpadom, čija je primjena počela 01.01.2010. godine, ali u trogodišnjem periodu od usvajanja Zakona do njegove primjene, nije urađeno ni približno koliko je moglo i trebalo.

Zato, realizacija ovog složenog i veoma važnog pitanja može se završiti, pod uslovom da ono što je planirano za sve subjekte u opštini Berane, bude i ostvareno u periodu 2009-2013. godina.

Na osnovu prezentovanih rezultata o upravljanju otpadom na nivou opštine Berane, konstatovano je da se osnovni problemi mogu svrstati u grupe i to:

mogućnosti i način sakupljanja čvrstog otpada, transport otpada, reciklaža, deponovanje otpada, edukacija stanovništva.

Mora se istaći da opština Berane nije riješila niti jedan od pet bitnih problema: deponovanje, reciklažu, predselekciju komunalnog otpada na mjestu nastajanja, transportna sredstva i edukaciju stanovništva.

125 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Kada se govori o načinu i mogućnostima sakupljanja čvrstog otpada uočava se više vrsta i to:

komunalni otpad, industrijski otpad, medicinski otpad, životinjski otpad, komunalni opasni otpad, e-otpad, građevinski otpad.

Ukoliko se posmatra komunalni otpad, tada se mora naglasiti da postoje varijacije u dnevnoj masi i sastavu u zavisnosti od godišnjeg doba i dana u nedjelji.

U dijelu sakupljanja, selekcije i odlaganja komunalnog otpada, može se konstatovati:

neriješeno pitanje sakupljanja, predselekcije, transporta, reciklaže i deponovanje inertnog komunalnog otpada, neriješeno pitanje sakupljanja, predselekcije, transporta, reciklaže i deponovanje opasnog komunalnog otpada, neriješeno pitanje selektovanja, reciklaže i deponovanja opasnog industrijskog otpada, neriješeno pitanje sakupljanja i valorizacije otpadnih ulja, neriješeno pitanje predselekcije komunalnog otpada na izvoru nastajanja, neriješeno pitanje sakupljanja, transporta, tretmana i deponovanja starih automobilskih guma, kao veoma važnog pitanja.

U dijelu transporta komunalnog otpada, može se konstatovati:

nedostatak broja modernih odgovarajućih vozila za prihvat i transport do mjesta odlaganja, procječna starost vozila je iznad 10 godina.

U dijelu reciklaže komunalnog otpada ocjena je:

da opština Berane namjerava da u sklopu reginalne sanitarne deponije izgradi i savremeni reciklažni centar.

Što se tiče industrijskog otpada, opština Berane od 01.01.2010. godine, može u potpunosti da primijeni Zakon o upravljanju otpadom, jer proizvođač otpada treba da plaća i rešava problem otpada koji je stvorio u toku procesa proizvodnje. Ovo se naročito odnosi na autoservise i proizvodna preduzeća koja generišu više od 200 kg/god opasnog otpada ili 40 t/god neopasnog otpada. Opština Berane nije obavezna da finansira ove vrste otpada, ali je obavezna da vrši upravljanje na svojoj teritoriji.

126 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

Takođe je bitno riješiti pitanje uvoza starih automobila i takse pri uvozu za njihov tretman nakon upotrebe.

Crna Gora i opština Berane nemaju proizvođača automobilskih guma, ali zato postoji izuzetno veliki problem njihovog sakupljanja, transporta, odlaganja i tretmana. Da bi se ovaj problem riješio, trebalo bi da se pokrene inicijativa prema državi o donošenju uredbe da se pri uvozu automobila i automobilskih guma plaća posebna taksa koja bi se davala onima koji sakupljaju, deponuju i tretiraju otpadne gume.

Pitanje transporta i odlaganja građevinskog šuta, zemlje i šljunka iz otkopa je obaveza opštine Berane, pa se u što kraćem roku mora definisati mjesto odlaganja i pitanje transporta i kretanja vozila po gradu. U ocjeni stanja, mora se naglasiti sledeće:

nedovoljna svijest pravnih lica da svoje privredne otpade moraju sami da zbrinjavaju i da urade plan upravljanja otpadom, nedovoljna edukacija građana, nepoštovanje potrebnih uputstava, pravilnika i dozvola na nivou Crne Gore i opštine Berane, nepripremljenost organizacija i ustanova za kvalitetno i obavezno rešavanje pitanja medicinskog otpada (za ovu oblast je zaduženo Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja), neriješeno pitanje zbrinjavanja životinjskog-veterinarskog otpada (obaveza Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede), nedovoljan broj visokostručnih kadrova angažovanih na rešavanju upravljanja otpadom, veoma niske zarade zaposlenih, pogotovo neposrednih izvršilaca u sakupljanju, selekciji, transportu, deponovanju i dr.

12. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA OTPADOM ZA PERIOD 2010-2014. GODINA

Implementacija Plana upravljanja otpadom na prostoru opštine Berane za period 2010- 2014. godine, treba da počne odmah nakon njegovog usvajanja u Skupštini opštine Berane.

Lokalna samouprava će preko svojih sekretarijata i ostalih službi, a na bazi Plana, uraditi sledeće:

Konkretizovati sve mjere i aktivnosti sa rokovima za period realizacije Plana (rok – odmah nakon usvajanja Plana). Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da uradi popis svih proizvođača bilo koje vrste otpada na nivou opštine Berane (rok – II

127 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

kvartal 2010. godine), da vodi registar podataka o proizvodnji otpada i upravljanju otpadom i izdatim dozvolama. Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da svojim dopisom i preko javnih glasila upozna proizvođače otpada koji u toku jedne godine proizvode više od 200 kg opasnog otpada ili 40 t neopasnog otpada, da su dužni da urade srednjoročni i godišnji plan upravljanja otpadom i dostave ih Sekretarijaut za komunalne poslove i zaštitu životne sredine do 01.09.2010. godine. Izvršiti reviziju svih postojećih odluka o komunalnim djelatnostima donešenih na nivou opštine Berane i izvršiti njihovo hitno usaglašavanje sa Zakonom o upravljanju otpadom („Sl. list RCG“, br. 80/05) (rok – III kvartal 2010. godine). Služba za urbanizam i gradsko građevinsko zemljište, treba da lokalnim planskim dokumentima definiše lokaciju za buduće reciklažno dvorište, uradi tehničku dokumentaciju o njegovoj namjeni i odredi mjesta kontejnera za selektivno prikupljanje otpada (rok III kvartal 2010. godine). Služba za urbanizam i gradsko građevinsko zemljište u saradnji sa Službom za izgradnju i razvoj i JP „Komunalno“, treba da definiše: mikrolokacije zelenih ostrva, njihov izgled, način ograđivanja, broj i vrste kontejnera na zelenim ostrvima (rok do kraja 2010. godine). Služba za izgradnju i razvoj, treba da definiše i razvije model tendera za vrešenje usluga za upravljanje otpadom, da budžetom opštine Pljevlja planira sredstva za implementaciju Plana upravljanja otpadom za period 2010-2014. godine. Za budžete opštine za 2011. i 2012. godinu, posebno planirati sredstva za sanaciju divljih deponija (rok do kraja 2010. godine). Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da uradi katastar divljih deponija na prostoru opštine, definiše prioritete sanacije i rekultivacije (rok III kvartal 2010. godine). Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da definiše tehnologiju sanacije divljih deponija, kao i tehnologiju rekultivacije zemljišta nakon izvršene sanacije (rok IV kvartal 2010. godine). Donijeti odluke na nivou opštine Berane o zabrani odlaganja otpada na ilegalna divlja odlagališta (rok – III kvartal 2010. godine). Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da pripremi odluke za izdavanje dozvola za rad sa otpadom pravnim licima čija je djelatnost registrovana kod nadležnih organa (rok – III kvartal 2010. godine), Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da uvede EKO obilježavanje po teritoriji opštine Berane (rok – III kvartal 2010. godine). Na osnovu Plana upravljanja otpadom u opštini Berane za period 2010-2014. godine, Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da uradi spisak potrebnih Studija i elaborata prema prioritetima i raspiše tendere za njihovu izradu (rok – III kvartal 2010. godine). Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da radi na promociji upravljanja otpadom i zaštiti životne sredine, predlaže, podstiče i podržava sve dobre ideje o kvalitetnom upravljanju otpadom, sprovodi

128 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

kampanju o jačanju javne svijesti i vrši ispitivanje javnog mnjenja (stalna aktivnost). Sekretarijat za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, treba da kontinuirano informiše javnost o stanju životne sredine i o svim aktivnostima i postignutim rezultatima u oblasti upravljanja otpadom, kao i da priprema zbirni godišnji izvještaj koji dostavlja Agenciji za zaštitu životne sredin (stalna aktivnost). Komunalna policija, treba da adekvatno sprovodi Zakon o upravljanju otpadom i Odluku o komunalnom uređenju grada i mjesnih centara, odnosno njihovih kaznenih odredbi za počinjene prekršaje (stalna aktivnost). Budžetom opštine Berane planirati sredstva za izradu Studija i Elaborata definisanih planom upravljanja otpadom (rok – 2010. godina). Procijeniti ljudske resurse u opštini Berane i JP „Komunalno“ i donijeti potrebne odluke na nivou opštine Berane (rok – III kvartal 2010. godine).

13. PREGLED INVESTICIONIH ULAGANJA

Praksa razvijenih zemalja je potvrdila da uz dobru organizaciju, optimalnu i adekvatnu savremenu opremu i kvalitetan transport, treba očekivati značajne ekonomske rezultate i potpuno opravdanje investicija u sistemu upravljanja otpadom u opštini Berane.

Segmentu predselekcije otpada treba posvetiti posebnu pažnju, jer na taj način treba očekivati brzu edukaciju i brzi realan prihod od prodaje izdvojenih materijala. Tržište materijala je domaće i inostrano:

Karton i papir – prodaja domaćem i inostranom tržištu, PET ambalaža – prodaja na inostranom tržištu, Plastika – prodaja na inostranom tržištu, Aluminijska ambalaža – prodaja na domaćem i inostranom tržištu, Staklo – prodaja na inostranom tržištu.

Predselekcija i reciklaža kao sistem odvojenog sakupljanja i kontrolnog razdvajanja otpada imaju ekonomski efekat ostvarivanja profita, efekat očuvanja postojećih resursa i veoma bitno smanjenje zagađenja životne sredine na prostoru opštine Berane.

Predselekcija, presovanje, baliranje, reciklaža i prerada izdvojenih sirovina, direktno će uticati na smanjenje zagađenja životne sredine na mjestu nastanka otpada i povećati vijek trajanja buduće regionalne sanitarne deponije „Vasov do“ u Beranama.

Prilikom ekonomske analize upravljanja otpadom, moraju se uzeti u obzir troškovi:

izgradnje regionalne sanitarne deponije i reciklažnog centra, odvojenog sakupljanja otpada, prevoza otpada,

129 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

odlaganja otpada, sanacija divljih odlagališta otpada.

Veoma je bitno da se utvrdi odnos u troškovima između onih koje plaća opština Berane i troškova koje će plaćati ostali učesnici u opštini (domaćinstva, a posebno ustanove i preduzeća).

Da bi se Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane realizovao za period 2010-2014. godine, potrebno je da se obezbijede finansijska sredstva za nabavku opreme, sredstava i uređaja kao i za obezbjeđivanje prostora i kadrova.

Uzeto je u obzir da je opština Berane osnivač i vlasnik JP „Komunalno“. Izrada ovog plana upravljanja otpadom, ukazala je na potrebu značajnog investiranja, da bi se navedeni problem riješio na adekvatan način.

Transport otpada u Beranama obavlja JP „Komunalno“ – Berane. Planiranje aktivnosti u periodu 2010-2014. godine, i neophodne investicije projektovane su na bazi kvantitativne analize koja je već data u prethodnim poglavljima ovog Plana i to: broj stanovnika Berana (poglavlje 4.1.) transport (poglavlje 4.2.5.) i deponovanje otpada (poglavlje 4.2.6.), proizvodnja komunalnog otpada (poglavlje 4.3.1.) i materijalno- tehničke opremljenosti JP „Komunalno“ (poglavlje 4.3.4.1), kao i plan upravljanja otpadom za period 2010-2014. godine (poglavlje 5.1.).

S obzirom da je glavna djelatnost JP „Komunalno“ – Berane sakupljanje i transport otpada, raspoloživa oprema koja služi za sakupljanje otpada i sredstva za transport, moraju da ispunjavaju uslove koji su utvrđeni propisima. Glavni nedostatak u efikasnom obavljanju postojećih aktivnosti JP „Komunalno“, je u nedostatku savremenih sredstava za sakupljanje otpada – vozila i kontejnera svih kapaciteta.

Deponovanje i reciklaža čvrstog otpada će se vršiti na budućoj regionalnoj sanitarnoj deponiji „Vasov do“ u sklopu koje treba da se izgradi i Reciklažni centar.

Regionalna sanitarna deponija

Tabela 50. Procjena investionih troškova regionalne sanitarne deponije „Vasov do“ sa Reciklažnim centrom

No O P I S Cijena (€) 1. Nivelacija prostora 1.1 Čišćenje terene 40.000,00 1.2 Iskop materijala 220.000,00 1.3 Nivelacija prostora (Sanitarna kada) 36.000,00 1.4 Kontrola prostora (Sanitarna kada) 24.000,00 Ukupno (1) 320.000,00 2. Izrada podloge, ocjedne vode

130 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

2.1 Mineralni sloj za zaptivanje (50 cm) 300.000.00 2.2 Sintetički bentonit 132.000,00 2.3 Ispitivanje i pregled mineralnog sloja za zaptivanje 24.000,000 2.4 HDPE folija (2,5 mm) 228.000,00 2.5 Geotekstil (1.200 g/m2) 72.000,00 2.6 Drenažni sloj , 50 cm šljunka (16/32) 240.000,00 2.7 HDPE drenažna cijev za ocjedne vode (300mm) 32.500,00 2.8 Šljunak za drenažne cijevi 10.000,00 2.9 Šahta (3 kom) 2.700,00 2.10 Bazen za ocjedne vode 50.000,00 2.11 Oprema za recirkulaciju 30.000,00 2.12 Tretman ocjednih voda (kontejnerski sistem) 400.000,00 2.13 Privremeni prekrivač 25.000,000 2.14 Pumpa za ocjedne vode 42.000,00 Ukupno (2) 1.588.200,00 3. Zatvaranje sanitarne kade, površinske vode 3.1 Sloj za nivelisanje (50 cm) 120.000,00 3.2 Geotekstil (1 sloj) 43.200,00 3.3 Mineralni sloj za zaptivanje (50 cm) 300.000,00 3.4 Drenažni sloj (50 cm) 240.000,00 3.5 Rekultivacioni sloj (100 cm) 120.000,00 3.6 Jarkovi oko sanitarnih kada 18.0000,00 3.7 Put za nadzor oko deponije 20.000.00 3.8 Kišna kanalizacija duž interne saobraćajnice 15.000,00 Ukupno (3) 876.200,00 4. Sakupljanje i spaljivanje gasa 4.1 Biotrnovi (bunari za sakupljanje gasa) 96.000,00 4.2 Cijevi za gas (DN 100) 30.000,00 4.3 Cijevi za gas, DN 250 4.4 Cijevi za kondenzovanje gasa,DN50 4.5 Stanica za prikupljanje gasa 4.6 Stanica za kompresovanje gasa 4.7 Ukupno (4) 427.250,00 5. Infrastruktura 5.1 Interni put (širina 6 m) 180.000,00 5.2 Kontrolni punkt, Objekat za osoblje 120.000,00 5.3 Vaga 40.000,00 5.4 IT (Hardware, Software) 20.000,00 5.5 Mreža za osvjetljenje 3.000,00 5.6 Postrojenje za pranje točkova vozila 90.000,00 5.7 Septička jama 15.000,00 5.8 Oprema za kontrolu ocjednih voda 95.000,00 5.9 Pijezometri za monitoring podzemnih voda 6.000,00 5.10 Ograda i kapija 35.000,00 Ukupno (5) 604.000,00 6. Oprema za rad deponije 6.1 Kompaktor 255.000,00

131 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

6.2 Rovokopač sa točkovima 145.000,00 6.3 Buldozer 155.000,00 Ukupno (6) 555.000,00 7. Infrastruktura 7.1 Pristupni put (širina 6 m) 40.000,00 7.2 Elektroenergetska mreža 60.000,00 7.3 Trafostanica (630 kVA) 60.000,00 7.4 Dovod vode 115.000,00 7.5 Sistem za komunikaciju 22.500,00 Ukupno (7) 297.500,00 8. Reciklažni centar 8.1 Izrada hale (podovi, zidovi, krov i dr.) 300.000,00 8.2 Opremanje hale (aeracija, struja i dr.) 150.000,00 8.3 Oprema za separaciju i recikliranje 1.400.000,00 Ukupno (8) 2.000.000,00 9. Dodatni troškovi 9.1 Premjer zemljišta 21.000,00 9.2 Glavni projekat 143.504,00 9.3 Menadžment 55.194,00 9.4 Nadzor nad izvođenjem radova 110.388,00 9.5 Naknadni radovi za građenje 441.552,00 Ukupno (9) 771.668,00 Ukupno ulaganje (1+2+3+4+5+6+7+8+9) 7.439.788,00

Sakupljanje otpada

Tabela 51. Procjena investicionih troškova sakupljanja otpada

O P I S Cijena (€) 1. Vozila 3.280.000,00 Specijalna vozila za pražnjenje kontejnera i transport otpada (autosmećari) – investicija i reinvesticija 2.560.000,00 Specijalna vozila za pražnjenje kontejnera i transport otpada (autopodizači) – investicija i reinvesticija 720.000,000 2. Kontejneri 1.815.000,00 Kontejneri za sakupljanje neselektovanog komunalnog 1.007.500,00 otpada (140 l) – investicija i reinvesticija Kontejneri za sakupljanje neselektovanog komunalnog otpada (1.100 l) – investicija i reinvesticija 697.500,00 Kontejneri za sakupljanje neselektovanog komunalnog otpada (4 m3 -10 m3) – investicija i reinvesticija 110.000,00 3. Infrastruktura (Oprema) 1.890.000,00 Radionica – prva investicija i reinvesticija 525.000,00 Administracija (IT, Office) – investicija i reinvesticija 345.000,00 Transfer stanice – investicija i reinvesticija 780.000,00 Ostalo – investicija i reinvesticija 240.000,00

132 Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine

4. Dodatni troškovi 419.100,00 Menadžment 69.850,00 Izdaci za investicije 349.250,00 Ukupno za sakupljanje otpada (1+2+3+4) 7.404.100,00

Tabela 52. Ostali troškovi

No Opis Cijena (€) 1 Izrada Plana postavljanja posuda za selektivno i neselektivno sakupljanje otpada 1.500 2 Definisanje lokacije za reciklažno dvorište, rešavanje imovinsko-pravnih pitanja i otkup zemljišta 50.000 3 Izrada projekta uređenja reciklažnog dvorišta 5.000 4 Usaglašavanje normativnih akata i Plana upravljanja otpadom - 5 Izrada projekata sanacije divljih odlagališta 2.500 6 Sanacija divljih odlagališta 100.000 7 Edukacija građanstva – razne aktivnosti 25.000 8 Uređenje zelenih ostrva 90.000 9 Izgradnja i opremanje reciklažnog dvorišta 250.000 10 Izgradnja soški za kontejnere 20.000

UKUPNO 544.000,00

SVEUKUPNO (Sanitarna deponija sa Reciklažnim centarom + Sakupljanje otpada + Ostali troškovi) = 15.387.888,00 €

Izvori finansiranja Finasiranje Plana biće obezbijeđeno iz:

▫ Budžeta opštine, ▫ Budžeta Crne Gore, ▫ Fondova Evropske Unije, ▫ Kredita međunarodnih finansijskih institucija, ▫ Donacija.

133