1980 Sonrasi Türkiye Solu: Shp Örneği
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ 1980 SONRASI TÜRKİYE SOLU: SHP ÖRNEĞİ Abdullah POLAT Danışman Yrd. Doç. Dr. Hakkı Uyar 2009 Yemin Metni Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “1980 Sonrası Türkiye Solu: SHP Örneği” adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. ..../..../ 2009 Abdullah Polat ii YÜKSEK LİSANS TEZ SINAV TUTANAĞI Öğrencinin Adı ve Soyadı :Abdullah POLAT Anabilim Dalı :Tarih Programı :Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Tez Konusu : 1980 Sonrası Türkiye Solu: SHP Örneği Sınav Tarihi ve Saati :…../…../….. Yukarıda kimlik bilgileri belirtilen öğrenci Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün …………………….. tarih ve ………. sayılı toplantısında oluşturulan jürimiz tarafından Lisansüstü Yönetmeliği’nin 18. maddesi gereğince yüksek lisans tez sınavına alınmıştır. Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini ………. dakikalık süre içinde savunmasından sonra jüri üyelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayanağı olan Anabilim dallarından sorulan sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin, BAŞARILI OLDUĞUNA Ο OY BİRLİĞİ Ο DÜZELTİLMESİNE Ο* OY ÇOKLUĞU Ο REDDİNE Ο** ile karar verilmiştir. Jüri teşkil edilmediği için sınav yapılamamıştır. Ο*** Öğrenci sınava gelmemiştir. Ο** * Bu halde adaya 3 ay süre verilir. ** Bu halde adayın kaydı silinir. *** Bu halde sınav için yeni bir tarih belirlenir. Evet Tez burs, ödül veya teşvik programlarına (Tüba, Fulbright vb.) aday olabilir. Ο Tez mevcut hali ile basılabilir. Ο Tez gözden geçirildikten sonra basılabilir. Ο Tezin basımı gerekliliği yoktur. Ο JÜRİ ÜYELERİ İMZA …………………………… □ Başarılı □ Düzeltme □ Red ……………... ………………………………□ Başarılı □ Düzeltme □Red ……….......... …………………………...… □ Başarılı □ Düzeltme □ Red ……….…… iii ÖZET Tezli Yüksek Lisans 1980 Sonrası Türkiye Solu: SHP Örneği Abdullah POLAT Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Yüksek Lisans Programı Sosyaldemokrat Halkçı Parti, (SHP) 12 Eylül 1980 Askeri Darbesinden sonra Türkiye'de, kapatılan Cumhuriyet Halk Partisi'nin oylarını bünyesinde toparlamak maksadıyla kurulmuş olan siyasi partidir. Aynı kulvarda kurulmuş olan HP ve SODEP’in 3 Kasım 1985 tarihinde birleşmesiyle Erdal İnönü'nün genel başkanlığında kurulmuştur. Partinin amblemi olarak zeytin dallarıyla çevrelenmiş altı ok benimsenmişti. SHP, 18 Şubat 1995'te CHP ile birleşmiş böylece hukuki varlığı sona ermiştir. SHP 1960'lı yıllardan itibaren oluşmaya başlayan Marksizm temeline dayanan Sosyal Demokrasi'nin dolayısıyla sol’un temsilcisiydi. Siyasal hayatta bulunduğu sürece SHP Türkiye'deki sosyal demokrat kesimin sözcüsü olmuştur. Ancak tek başına iktidar olamaması programını tam anlamıyla uygulamasına engel olmuştur. SHP programında partinin bireye ilişkin amaçları özgürlük ve eşitlik olarak belirlenip, emeğin en yüce değer sayıldığı vurgulanmıştır. Kürt sorunu konusunda diğer partilere göre daha özgürlükçü ve ılımlı olan SHP bu nedenle bazı çevrelerce eleştirilmiştir. SHP en büyük başarısını 1989 yerel seçimlerinde elde etti. %28 oy oranıyla birinci parti olan SHP, başta Ankara, İstanbul ve İzmir Büyükşehir Belediye başkanlıkları olmak üzere birçok ilde seçimleri kazandı. 20 Ekim 1991 tarihinde yapılan erken genel seçimlerde SHP'nin HEP’le ittifak kurarak seçimlere gitmesi de partinin ağır eleştiriler almasına yol açtı. Deniz Baykal'ın, sık sık olağanüstü kongre yaptırması, ancak bu kongreleri Erdal İnönü’nün kazanması, partinin üst yönetiminde yaşanan huzursuzlukların su yüzüne çıkmasına yol açtı. Anahtar Kelimeler: Sosyal Demokrat Halkçı Parti, SHP, Erdal İnönü, Partiler, 12 Eylül, iv ABSTRACT Master’s Thesis After The End Of 1980, Turkey’s Left: An Example Of SHP Abdullah POLAT Dokuz Eylul University Institute of Social Sciences Department of History History of the Turkish Republic Programme Social Democrat Populist Party(SHP), was founded after 12 September 1982 military stroke to gather the votes of blocked Republic Party (CHP). It was established by Erdal İnönü with the association of HP and SODEP that had same goals, in 3 November 1985. The emblem of the party was six arrows surrounded by olive branches. SHP incorporated with CHP in 18 february 1995. So its legal presence was finished. SHP was the representative of Social Democracy based on Marxism which began to gain popularty from the beginning of 1980s. It was spoksman of Social Democrat Public section when it was in social life. However, since ıt didn’t become a goverment power alone ,it could not apply its programme entirely. In SHP programme, party had some goals related to individuals such as freedom and equalty and labor was stressed as being the biggest value. As it was more liberal and moderate when compared with other parties SHP was ciriticized by some surroundings. SHP gained its biggest accomplishment in 1989 local elections. It became the first party with its %28 voting rate and it won elections not only in Ankara, İstanbul, İzmir but also in many other counties. It was criticized much when associated with HEP in early elections in 20 October 1991.Deniz Baykal often did extraordinary congresses but they were gained by Erdal İnönü. Therefore, uneasinesses in the upper part of the party became apparent. Key Words: Social Democrat Populist Party, (SHP), Erdal Inönü, Parties, 12 September v İÇİNDEKİLER 1980 SONRASI TÜRKİYE SOLU: SHP ÖRNEĞİ YEMİN METNİ.............................................................................................................. ii TUTANAK ..................................................................................................................... iii ÖZET .............................................................................................................................. iv ABSTRACT.................................................................................................................... v İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... vi KISALTMALAR ............................................................................................................ x TABLOLAR LİSTESİ.................................................................................................... xi GİRİŞ .............................................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM 12 EYLÜL ASKERİ MÜDAHALESİ VE SONRASINDA GENEL DURUM 1.1 12 EYLÜL ASKERİ MÜDAHALESİ VE SONRASI SİYASAL ORTAM 1.1.1 12 Eylül Müdahalesi ve Sosyal Hayata Etkileri..................................... 9 1.1.2 12 Eylül Müdahalesinden Sonra Terörizmin Bastırılması..................... 14 1.2 12 EYLÜL SONRASI DEMOKRASİYE GEÇİŞ AŞAMASI 1.2.1 Yeni Anayasa Çalışmaları ve Danışma Meclisi...................................... 16 1.2.2 Partilerin Kapatılması ............................................................................. 17 1.2.3 1982 Anayasası ....................................................................................... 19 1.2.4 Siyasal Partili Hayata Güdümlü Dönüş .................................................. 22 1.2.5 12 Eylül Müdahalesi ve Sol .................................................................... 24 vi İKİNCİ BÖLÜM 12 EYLÜL SONRASI SOL HAREKETLER 2.1 SOSYAL DEMOKRASİDE PARTİLEŞME ÇALIŞMALARI 2.1.1 Solun Dağıldığı Dönem ............................................................................. 27 2.1.2 Solda Partilerin Oluşmaya Başlaması ........................................................ 29 2.1.3 Erdal İnönü ve SODEP .............................................................................. 32 2.1.4 HP ve SODEP’in Kuruluş Aşaması ........................................................... 37 2.1.5 1983 Seçimleri Öncesinde Karşılaşılan Vetolar ........................................ 41 2.2 SOSYAL DEMOKRASİDE BİRLEŞME ÇALIŞMALARI 2.2.1 1983 Genel Seçimleri................................................................................. 45 2.2.2 1984 Yerel Seçimlerinde HP ve SODEP’in Durumu ................................ 49 2.2.3 SODEP-HP Birleşme Görüşmeleri ............................................................ 52 2.2.4 SODEP’in HP’ye Katılması ve SHP’nin Kuruluşunun Tamamlanması ......................................................................................... 56 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SHP’NİN SİYASAL YAŞAMDAKİ YERİ 3.1 YENİ BİR OLUŞUMUN ARDINDAN: SHP 3.1.1 SHP’nin Kuruluş ve Amacı........................................................................ 58 3.1.2 SHP’nin İdeolojisi...................................................................................... 58 3.1.3 SHP’nin Siyasi Görüşü .............................................................................. 59 3.1.4 SHP’nin Programı ...................................................................................... 59 3.2 1987 SEÇİMLERİNE KADAR SHP VE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR 3.2.1 Sosyal Demokrat Arenada İkinci Parti: Demokratik Sol Parti............... 59 3.2.2 SHP-DSP’nin Benzer ve Farklı Yönleri ................................................. 61 3.2.3 Solda Birlik Görüşmeleri ve Yolların Tamamen Ayrılmaları................. 64 3.2.4 Erdal İnönü’nün SHP Genel Başkanlığı ................................................. 65 3.2.5 SHP ve DSP’nin Sosyalist Enternasyonal’e Danışman Üyeliği