Relacje I Wspomnienia Osadników Rejonu Gminy Kotla

GMINNY OŚRODEK KULTURY I SPORTU W KOTLI URZĄD GMINY KOTLA

RELACJE I WSPOMNIENIA OSADNIKÓW REJONU GMINY KOTLA

WYBÓR I OPRACOWANIE MAREK ROBERT GÓRNIAK

KOTLA - LUBLIN 2007 Komitet redakcyjny: Jan Baraniecki, Halina Fendorf (przewodnicząca), Marek Robert Górniak, Magdalena Marzec, Dariusz Mikołajewicz (skład komputerowy), Longina Nowak, Jolanta Pasek (sekretarz).

ISBN: 978-83-926070-0-7 Matka Boska Koziedolska

Matko Przenajświętsza, Matko Koziedolska, Królowo świata i nasza, polska. Tobie, o Matko, hołd wdzięczny składamy, o powrót do nas serdecznie błagamy. Tobie długie lata młodzież „Chwalcie łąki umajone” tu wdzięcznie śpiewała, Ciebie cała wioska serdecznie i wiernie kochała. Ty, Matko Najświętsza, nas wygnańców do siebie tuliłaś, Ty razem z nami z Winiatyniec w te strony przybyłaś. Błogosław nas Matko wraz z Synem Twoim, zlituj się Królowo nad ludem swoim.

Helena Horgos Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 4 ró interesuj (...) Zestawionewspomnieniaosadników przynosz skróty tekstów. W ka niezb Zabiegi redakcyjnewprowadzonog (oznaczona najcz w formieoryginalnej.Ingerencjatekst jestnieznaczna sukcesu. m miejscu.Zopisówemanujeentuzjazm,zapa im oraz ufno ś na miejscowo pocz i wspomnie ludzi prze We wspomnieniach odnajdujemyte wytrwa i ich zawiera opisypowszedniejegzystencjiosadników Chc wraz zubywaniemnaocznych wspólne dla ca ojczyzny”. mieszka na Dolnym wiatowej, skoncentrowali ż norodno ą ą c jeocali ę tki zagospodarowaniategoregionupoIIwojnie Publikowane relacjeiwspomnieniazosta W wieluwspomnieniach zaznaczonozjawiska Wspomnienia opionierskichlatachpowojennych dne dlazrozumieniatekstu.Niekiedyzastosowano ń ą cy gminyKotlazmierzali doswojejnowej„ma cy materia ż ść ywaj ść ń wsensuczciwejpracyirado osadnikówziemig ł losów ś ej walkizwielomaprzeciwno Ś ć ł ciach rejonugminyKotla.Zebranymateria l ej ziemig , przedstawiamyPa ą ą cych osiedleniesi sku stopniowoodchodz ęś ł ż ciej nawiasemkwadratowym[…]). informacyjnyisocjologiczny. Ukazuj dym przypadkuzosta ż yciowych iwielo WST ł ogowskiej oraz specy ś my si Ę P ś ę wiadków tamtejepoki. ń nanowym,nieznanym ł ę stwu fragmentyrelacji ównie tam,gdzieby ł przedewszystkim ogowskiej. Opisuj ż szczereodczucia ść ł y onezaznaczone ą dróg,którymi wniepami ść ł ł , po ś y zestawione ﬁ zka ciami losu. czne cechy ś wi ę ż cenie dego ł ą ęć ł ej y ą ą c ł

na dziesi kulturowego by tradycji izwyczajóworazprzyswojeniecz spo Zasymilowanie si oni nale spo w czasowym orazprzestrzennym zró W dzia sytuacje spo wspomnie w z ziem wschodnich orazdeportowanipodczaswojnyprzez ma do - zwi osobistych losówposzczególnychautorów, równie okresu powojennego.Zawieraona, poza prezentacj oraz oddajeskomplikowanycharakterowego pionierskiego gminy Kotla. Wierzymy, - z wyboru,aniekiedyprzypadku,czywr regionalnej. Publikacjataprzedstawiahistori godn lokalnej spo charakterystyka osadnikówiichpoziomu du zbioru relacji-wspomnie warunków ekonomicznych,spo ł ś adze radzieckie(g łą ż ł ród osadnikówby ł ł e trudno o znanychszczegó ł ecznego poII wojnie ecznego iprzedstawicielewieluzawodów. Wszyscy czyli przesiedle ania. Ponadtoprzeanalizowali warunkiisytuacje ą ą re Nale zali swójlosztymregionem.Dogronaosadników ą ﬂ ż eksji lektur eksji tki lat. ń eli do pionierów iwspó ż opisaliuwarunkowania y nadmieni ł ś ł eczne, wjakichsi eczno ci aprowizacyjne,negatywneskutkiwojny, ł o procesemd ę zt ś ci wpisa ń ą ł ą ównie naSyberi ziemi cy zPolskicentralnej,wyp wramachpopularyzowaniahistorii ł ć ów zhistoriigminy Kotla. Autorzy ż ń ł , i e niniejszewspomnieniab y osobyró zainicjowa ś ż wiatowej naziemig pomys ą ł , atak y si ł ł ę ecznych ipolitycznych(m.in. ugotrwa znajdowaliipodejmowali ę

ż ł ż przygotowaniaiedycji e wpisaniewni ł yciorysy ludzi,którzy y w ś ł rodowiskowe iró organizatorów ę ż ż idoKazachstanu). ł nego pochodzenia ł nicowaniu. Zespó ym, rozci adze samorz ęś ż ę ycia). Wdzieje cz z przymusu ci dziedzictwa ę osadników ł ogowskiej. ę ą ą d gni w ą ż ą ę dobr wiele ł dowe dzeni ż asnej ę ycia tym ż ne ą ą ł ,

5 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 6 fotogra swoich materia oraz panuJanowiBaranieckiemuzaudost Jolancie Pasek,któraudzieli Szczególne podzi pomoc materialn regionalnie ispo Dzi w G i Dziedzictwa Narodowego,StarostwaPowiatowego i dzi w okresiepowojennejPolski. uatrakcyjni kronikarsk dziejów powojennychgminyKotla.Jednocze Gra Potrykowskiej, MariiRutkowskiej,Stefanii Szczepa Ma przyj Górniaka, S Heleny Binkowskiej,HalinyFendorf, MarkaRoberta wspomnie obrazy z wydarze redakcyjny manadziej ł ę ż aszewskich, Tomasza Mietlickiego,Janiny ł kuj yny Szymczyszyn,Jana Tarasa) powiniendodatkowo ogowie orazBankuSpó ę ę ciem ib Nasze wspomnieniazosta ki Marek RobertGórniak ﬁ ą czn ń c sponsoromzawsparcierealizacjitakwa historycznychlosyludziispo ń ż ą ﬁ ć nansowemu wsparciuMinisterstwaKultury . Za ycia codziennego,spotkasi prób ł ą lektur awomira Majewskiego,LeokadiiiW iilustracje,któres ł ów. Pracaniniejsza zawiera dokumentacj ł ą ę łą ecznie tematubadawczegoorazwymiern ą ę , wyra dzie stanowi obserwacjiprzemianwsidolno ę czony zestawfotokopii(ze zbiorów kowania autoropracowaniask materia ę ż , amy nasz ż e pracata,opisuj ł u. ł a wielucennychwskazówek ł ć dzielczego we Wschowie. ą ł cenne y wydanepodpatronatem uzupe ą serdeczn ł nieniem zebranych ę ź zprzychylnym ród ą ł ą eczno c natlewielu wdzi ł o-dokument ś nie b ł ł adys ada pani ś ę ę ci oraz ś czno pnienie ń l ż ą skiej, ę nego skiej ł dzie awa ść ę ą .

w obawie przed odwetem Armii Czerwonej zazbrodnie ludno z (wyj 1939 rokiemzamieszkiwa 1466-1657 lennemKoronyPolskiej).Ziemie Odzyskaneprzed oraz powiatwa (1793) orazpo utracone wnast Odzyskane obj prastarym miejscempa wieku, popodzialedzielnicowym,np. Polska utraci Ludowej dlauzasadnieniaprawadotegoobszaru,b 1180, ziemia lubuska ok.1250),natomiastwi od OdryiNysy 1945) iPoczdamie(17 VII -2 VIII 1945)terenynawschód by mocarstw przyj w odniesieniu doPolski.Namocyuchwa II RzeczpospolitejPolskiejwynosz ZSRR Kresy Wschodnie antyhitlerowskiej oraz„rekompensat nast stanowi w ł otowska). Dzia łą ł o powszechnieu czono wgranicepowojennejPolski.Mia ą ą pi tek stanowi ś Wówczas zrodzi Wraz zzako ci niemieckiejdoopuszczenia tychziem(g ł y znacz ć dlaPolski„zado ł a wXIIiXIIIwieku(PomorzeZachodnie ęł ę ł udniow pstwie rozbiorów:PrusyKrólewskie, Warmi ę ł WPROWADZENIE y tak ł ecki (1772),Gda ł tych nakonferencjachwJa ania wojenne1944-1945 zmusi ą a wschodniacz ce zmianyterytorialne,szczególnie Ł ż ń ywane wokresiePolskiejRzeczpospolitej u czeniem IIwojny ż ż e historyczneterytoriaRzeczpospolitej yckiej (opowierzchni103 788 km ł ń ą o si stwowo cz ( ł ść obszar a wwi ę ęść poj uczynienie” zaudzia Prus Wschodnich (b ę ś cie ZiemieOdzyskane,które

ci polskiej.Cz ę dawnych ziemwschodnich ęść kszo ń ą sk iziemi cy 179649km Opolszczyznyiziemia ę ” zautraconenarzecz ś ś Ś ci ludno wiatowej wEuropie l ą sk (1348).Ziemie ę ł kszo zwyci ę ęść ł ść wschowsk ł cie (4-11 II y wi ł niemiecka wkoalicji tychziem ść 2 ). ę ę ł ę wXIV y one d d ł kszo ę ównie ą ą skich cych cego ść 2 ą ę )

7 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 8 w sprawie„gospodarowaniamateria roku MinisterstwoZiemOdzyskanychwyda traktowane przezpolskiew mienie, natomiastpozostawionewcale nielepiejby Armi maj w znacznym stopniuzceg nast W posiadaniu Armii Czerwonej(od1946rokuRadzieckiej, si budowlanego nietylko zniszczoneobiekty, aleiteznajduj rozebrano i zdemontowano dlapozyskaniamateria W ramach tzw. „akcjiodzyskowej”wlatach1947- 949 tzw. maruderzywymykaj elementów budowlanych)dlaodbudowuj przemocy wobecludno niewielkimi posterunkamiMilicjiObywatelskiej. Aktów one wdzia bezkarne na„swoim”terenie.Niejednokrotnieingerowa od punktówdowodzeniamniejszejednostkiradzieckieby komendantur wojennych.Zewzgl traktowane jako (g niemieckie dokonanewRosji).Sporajejcz lini Józefa Stalinawramachrekompensatyzaobszarpozatzw. lini i ustalono zdecydowano ewakuowa tego exodusustraci ę ł wstanienienaruszonym (Warszawa zosta ównie dotyczy ą ą ę Curzona(terenyw tki ziemskie.Cz pnie Pó ę Czerwon Niestety ZiemieOdzyskaneodsamegopocz ł ł nocnej Grupy Wojsk Radzieckich)by alno ę zachodniejgranicyPolski,zakre ą ł umy up wojennystacjonuj ść ł o ceg ł polskiejadministracji,dysponuj a ę ś sto naterenach„wyzwalanych”przez lnie palonolubniszczonoopuszczone ż ś łą ycie. NakonferencjiwPoczdamie ci cywilnejdopuszczalisi czone doZSRR). ą ł ć y, dachówekicz cy si pozosta ł adze centralne. W po ł y zaw ę spodkontrolidowódców. ę du naznacznieoddalenie ł aszczonej na Ziemiach łą ludno ł ą ami budowlanymi” cych turadzieckich ą cych si ł ł a odbudowana ść o zarz ęść ę niemieck ś sto ca ł lon owie 1947 ę podczas ą g ł ę tku by y liczne ą ą miast. ł dzenie przez ównie ł ą ych ą cej ce ł ł ł ł ł o u y y y ą

zosta okr Polkowice). Decyzj wojskowymi. Równocze rz powo W niektórychmiastachigminach naterenieIIIObwodu Ustalania NazwMiejscowo (1946-1950 przyprezesieRadyMinistrówdzia powiatów wszystkiemiejscowo II Okr Zachodnie orazMazuryi Warmi (kierowane przez W 1945-1949 funkcjonowa Ustalono powierzchni w administracyjne: urz (powiaty). W miejscewojewodówistarostówpowo w W marcu 1945rokunaZiemiachZachodnichiPó by z reszt w prowadzenia wojnyl z 18pa mienie, niedokonywanoremontówima Odzyskanych). Do1956rokumasowowywo ł ł ł ą adz adze polskieustanowi ł adz d, ę a administracjaZiemiamiOdzyskanymi orazscalenie ę dy pe gi przekszta ł ł województwem wroc ę ę ę ano zarz Ziemie Odzyskanepodzielonona 4 okr ą Zgodnie zustaleniamiKonwencjiHaskiej cywiln obj ś ź giem, adawnypowiatg kraju. ci dziernika 1907roku ł ś nomocników Rz le wspó ę li wojskowikomendancizwyci ą (zwyj ą ł cono wwojewództwa. Okr dy (G Ś l ą ł ł ą pracuj RadyMinistrówz29 maja1945roku adys sk Dolny, ę ą ą gminorazpowo tkiem s dowej ł ł ś ł o MinisterstwoZiemOdzyskanych ogów, Kotla, S y okr ł nie zadministracyjnympodzia awa Gomu ą ś ą du RP, którzyprzejmowalipe ci iObiektówFizjokratycznych). c zmiejscowymiw ł awskim. W lipcu1945roku naZiemiachOdzyskanych ą ę downictwa). Reprezentowali ś gi (województwa)iobwody O prawachizwyczajach ci otrzyma ł Ś ogowski -IIIObwodem. l ą ę sk Opolski,Pomorze ł . Dolny k ł ę ano wójtów. W latach ), któregozadaniem ł o budowano. ł ł y polskienazwy awa, Jakubów, ę g Dolny ę Ś ł skiej armii. a l ł ą ż a Komisja sk zosta ono st ł nocnych ł adzami Ś ł l ł ano ą em ł ę n ą sk gi d ą ł

9 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 10 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla i G 16 maja1945roku,jad S Pierwszagrupapolskichosadników, skierowanaprzez Pa wójtów. z podzia S wiejskich: Bia polskie nazwy, ustalono powierzchni (Gr (Bia i powo dokonano nowegopodzia nem Wincentym (wSkidniowie). Adol ł ł awie, BytomiuOdrza awa i ń ﬁ ę ł stwowy Urz nai Adam Sznigirowie zsy- ogówko. Przyby ł boszyce), Jakubów(D obrzezie), Gaworzyce(Chwarzyce),Gr ł ano zarz ł Ż em powiatuwszystkimmiejscowo arków. Zarz ł o ą ą łę d RepatriacyjnywPoznaniu,dotar dy wmiastachigminach.Utworzono9gmin ka (wtedyBia ł o 56rodzin,którezaj ą ą dy miejskiepowo ń c zPoznaniaprzezLeszno, Wschow skim iPolkowicach.Równocze (pe wójta W mieszka z Poznania zorganizowa przedstawiciel Pa Urz niemieck opuszczone przezludno ludno Sznigira. Wmiar Sznigira orazso sekretarza - Wincentego wójta -FlorianaPotrykowskiego, do 30pa (Bogomice), StefanDrop zostali: Bart wyborów so ł u administracyjnegopowiatu ł ni ę ę ł du Repatriacyjnego odrzewie), BytomOdrza bina), Kotla,Polkowice, ś ł obowi ci dokonywanodalszych ł ń adys ą ców. Wybrano nanim . Kilkadnipó ę ź gminorazpowo dziernika), zast ł ł awa Kazimierskiego awa Kazimierskiego omiej Wodzia ą ł ł zki od17maja tysów, którymi ano wG ę ł ęł tysa - Adama osiedlaniasi ś y mieszkania ciom nadano ń stwowego ł ł a doKotli zebranie ł ogowie, ę bocice ź ę ł ń ń ś niej ano pc nie ski ski ść ę ę ę

PKP, Le Biechów, Brze Stare Serby, Wilków, ZabieleStare,oraz19przysió Krzekotówek, Kulów, Moszowice,Serby, Sobczyce,Skidniów, Grodziec Ma Bogomice, Chociemy 18 128ha. W jejgranicachznajdowa W 1945rokupowierzchniagminyKotlawynosi 1945 roku. Ka Biega osadników poleci Rokossowski. Pozapoznaniusi wraz zpolskimiiradzieckimi o Florian Potrykowski. W lipcu1945rokudoKotliprzyby Gminy mie pracownikami biuraZarz czasie przezposterunekMilicjiObywatelskiej.Pierwszymi Potrykowski i W wójta (od30pa W 1945 rokuorganizatorami Zarz Po odwo Winowno, Zabiele,Zaszków, Robaków, Skidniówek,Skórzyn, Wilków G Le (G (Chociemy Józef Szymczak(Skidniów)iBoles Wed Krukowski (Sobczyce),LudwikSemegen(GrodziecMa ł ś ł ł adys ogówko), Aleksander Hachu ogówko), Aleksander niewski (Kulów),Smid(Krzekotówek),Micha muczak. Zarz ń ska, Boles ł aw Kazimierski, Wincenty Sznigir, Florian ś na Dolina,Nowy Wilków, P ł ś ś ug protoko l), Zinkiewicz(Golina), Antoni Ka ci ł ł ź y, Klucze,Kotla,KozieDo a si ł niak, Ceber, Dorzecze,Gródkowo,Kamionna ź aniu W dziernika do17listopada 1945roku)pe ł ł ł odzimierz Bakinowski.SiedzibaZarz ę ą wojskom radzieckim przekazanie du aw Ku wbudynkuzajmowanympó d Gminyrozpocz ś ł adys l, G ł ź u sporz ą micki, Wincenty Sznigiri Antoni du GminyKotlazostali:Helena ł ł awa Kazimierskiegoobowi ogówko, Gola,Grochowice, Ż ukowiczki i ł ﬁ a (Grochowice),Bronis ę ą cerami genera cerami zwarunkami bytowymi du GminywKotlibyli: ą ł dzonego 8listopada aw Mikrut(Zabiele). ł o si ął prac ę ę koszów, Rapocin, 19wsiso Ż ł yznów. ł y, Krzekotów, ę ogowski PKP, 20czerwca ł Konstanty ź niejszym ł ł muczak eckich: ł ków: ż ą ą ego ł ł ł zki aw y), ni du ł a ł ł ł

11 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 12 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Po zako Po Ma mi Szymczak od13marca1947roku.Ponadto radnymizostali Edward Ka na przewodnicz w Kotli zostaliwybrani:FranciszekCzapczyk, powo 26 radnych.DoPrezydiumGminnejRadyNarodowej odby Wincenty Sznigir. PierwszasesjaGminnejRadyNarodowej sekretarza pe 1947 rokuwójtemgminyby w 18so Kotla 9 stycznia 1948 roku,podkoniec1947roku W polskiej Publicznej Szko Wed Bezpiecze W sierpniu1945 roku pe aresztowany przezfunkcjonariuszyzPa wiele cennychprzedmiotówmiejscowymosadnikom,zosta By Obywatelskiej wKotliby posterunek MilicjiObywatelskiej.Komendantem si Poniewa nakazy urz z budynków szkolnychznajdowa i katolicka.Stantechniczny obuobiektówby maj znajdowa ę ł ę dopracy. W drugiejpo ł adys ł zdemolowany, niemia ą dzy innymi:Micha gjasik iJózefLipiec. tku rolnegonarzeczpolskichw ł a si ł ł awowi Ma ectwach mieszka ż ł ę jednakdopu ń y si 21 grudnia 1946roku. W jejsk ę ł stwa Publicznego. ug spisuprzeprowadzonegowgminie dowe wzywaj ł u ł ż ni ę ny, Aleksander KubaszewskiorazJózef dwieponiemieckieszko ą ł ń cego 5grudnia1947roku,Józef Adamiak, (nieprzerwanieod20maja1945roku) czeniu dzia ł aszewskiemu (zobaczkopiadokumentu ś ł Trznadel, JanChmielewski,Ignacy ci ł ł owie maja1945rokuzorganizowano y Powszechnej wKotlipowierzono ą ł si ł ce mieszka ł ł o 6250osób.Od23czerwca JózefKro nienie obowi ł ę podstawowegowyposa ł licznychnadu rolnikStefanDrop.Funkcj ł a ń ł wojennychwKotli ł si adz. W tejsytuacjiwydano ę ń wpobli ś ców wsidostawienia ciak [velChru ń ą stwowego Urz zków kierownika ł y: ewangelicka ż ł ad wchodzi y ć ż ł izrabowa z u ko ł y. Jeden ś ż ś cio enia. cik]. ł any ę du ł ł a. o ę ł ł

Tymczasowe za ś wiadczenie osiedlenia z14listopada1945roku. 13 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 14 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 197 uczniów, awroku nast Krzy a miesi w Kro 49. dru 1950/1951, kierownictwoobj na stanowisko zast szko Zrzesze Handlowej, IzbyRzemie roku (Wydawca: Wydawnictwo IzbyPrzemys kierownikiem szko oraz IrenaMazurkowa.Od15listopadafunkcj a po niej W niej a po pe Pierwszymi nauczycielamibyli W drugiego semestruszko placówki dorozpocz Józefa Szczepa inspektora o w ci pierwszy roknauki. W dwóchsalachlekcyjnychrozpocz roku wSzkolePodstawowejKotlizainaugurowano Podstawowej nr1wG - ilustracjanastronie93). W j Zapotoczny przeszed powiaty G sierpnia 1945rokupodpisanaprzezinspektoraszkolnegona z ą 90uczniów(wed ł ni ą ł ł ż y obj gu rokuszkolnegoliczbatawzros a IrenaMazurkowa(wlipcuzosta a. W rokuszkolnym1946/1947doszko W lutym1946rokuprzyszkolewKotlipowo Dolno ż ą ś ń yn c pó nie Odrza Kupieckich Dolnego ął ł ę ogów iLubin–Bronis ł harcersk JózefZapotoczny. ś adys ś wiaty), aobowi ź l ą niej za ń ski InformatorGospodarczy skiego zaj ł aw Ma ę ł pcy dyrektoraLiceumOgólnokszta ń y zosta skim). Nast ę ł ł ł cia rokuszkolnego.4wrze ug danych Walentego Nawrockiego o nastanowiskokierownikaSzko ą ł a liczy ł im.Boles ż ogowie (od1950rokuby ł ono ko aszewski. W listopadzie 1955roku ś ął lniczej, WojewódzkiegoZwi ł ę ponownieJózefZapotoczny. ł si pnym -208. W 1949 rokuJózef adys ą ł zki kierownikaszko ę a sze ęł remontemiprzygotowaniem ł a LeokadiaMa ł ę ł o PolskiegoCzerwonego awa Wojcieszk aw Ma pnie, wrokuszkolnym ść Ś l ł oddzia ą adys ł ska we Wroc awa Krzywoustego, ł aszewski zpomoc ł aw Ma ł a ipodkoniec ł ł ów i151dzieci). a przeniesiona ł y ucz ę z1947 kierownika ę ł , fotokopia ł aszewska, ł ś ł y wKotli zast aszewski nia 1945 ę ł szcza c ł ł ą awiu) owo- ą cego cego ę ł ano zku pc ęł ł ł o y o ą ą

Akt nadaniaw – zlistopada1947 roku. ł asno ś ci gospodarstwa rolnego wKotli 15 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 16 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Orzeczenie owykonaniu aktunadaniaz18 grudnia 1951roku. Orzeczenie owykonaniu aktunadaniaz18 grudnia 1951roku (cz ęść 2). 17 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 18 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla i (Kazimierz Gierczak – Szczerbów). Tyska –Szczerbów, Józef Wójcik –Kotla)oraz stolarze Szkudlarek –Bielawy, Maria Terlecka –Kotla,Gabriela Oliwa –Kotla93, Tadeusz Oliwa–Kotla143, Antonina Mrozkowiak –Kotla,LeonNiestatekBielawy 27,Ludwik – Ma Serby, gminaG Wolnik –Kotla71),restauracje(JózefLe Maik – Wilków), rze Golina [obecnieGola,gminaSzlichtyngowa],Franciszek [obecnie Chociemy Saj –Kotla159,MarianSuszkiewiczKociemy Sobczyce], IreneuszPiotrowski–Ma – Ma Wojciech Kowalczykowski –G Ferdynand Jardel–Golina,Micha Dobro (Stanis sklepy spo – Kotla2,Bronis Rybakowski –Kotla167),krawcy(AleksandraKiewlicz kowale (IgnacyBanasiak– Wików, LeonPenzej–Siod Mieczys 50 [obecnieKozieDo – Kotla),ko jednostki us Obywatelskiej, Urz wymienia naterenieówczesnejgminyKotlanast instytucje i zak ż natereniegminyKotla funkcjonowa ł ł y Grodziec, W Na podstawiespisudokonanego w1950rokuwiadomo, ń y Grodziec,FlorianKukanow–Kotla 26, Henryk ł aw Malinowski–Ma – Wilków, Eugeniusz Góral–Ma ł aw [Ratajek]–SuchyChleb37[obecnieSkidniów]), ż ywcze (AndrzejBiniewicz–Szczerbów[obecnie ł ugowo-handlowe: kominiarze(StefanGraf ł ł odzieje (JózefRatajczak–[P ady pracy: Zarz ł ogów], Stanis ł aw Kuniej–G ą ź ł ś adys ł d Pocztowy wKotliiG nicy (RomanDobran– Wilków, Stefan l]), piekarze(AntoniMalcherek– y], Micha ł aw Pako ł y Grodziec10, Antoni Mi ł aw Cie ą ł Pytel–Kotla167,Stanis d Gminy, posterunek Milicji ł ogówko 49,PiotrKubacki ść ł ł ogówko 32),m Kostowiecki–Kotla, ł –Czepice60[obecnie y Grodziec,Kazimierz ś ł la –Czepice,Roman y nast ś ę niak –Kotla), puj ł y Grodziec, ą ę ce urz ł koszów], ogówku, ę ł ynarze ś puj le 95 ę ł ł ś ą ów dy, aw ko ce Cegielnia wKotli,GminnyO Ma G Spó Gospodarstwa Rolne–wKotli,CebrzeiDorzeczu, w Kotli,m Zarz Dyrekcja Zespo Polskiej, KomendaGminnaOrganizacji „S Partii Robotniczej,Zarz Spó Serbach, G Szko ł ogówko oraz Tuczarnia Trzody Chlewnejw Wilkowie. ł ł ł ym, Nadle ą dzielnia MleczarskaKozieDo dzielcza, KomitetGminnyPolskiejZjednoczonej ł d GminnejSpó y PodstawowewKotli,Chociemy ł ł yny pa ogówku, Sobczycachi Wilkowie, GminnaKasa ś nictwo Pa ł u Pa ń stwowe –wKotli,SkidniowieiGrod ń ł dzielni SamopomocyCh stwowych GospodarstwRolnych, ą ń d GminnyZwi stwowe G ś rodek Maszynowy, Gorzelnia ł y, TartakPa ł ogówko, Pa ś li, Grod ą zku M ł u ż ź ba Polsce”, cu Ma ń ń ł ł opskiej, stwowy odzie stwowe ł ym, ź cu ż y 19 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 20 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Grodziec Ma Kamiona PKP oyWló * * Nowy Wilków Le reoóe li oekKleinVowerk KleinVowerk Krzekotówek Grochowice Chociemy G kbeznZeevrekZiebern Ziebervorwerk Skobierzyn Kr ozwc Brückenfeld/Mo Moszowice Kozie Do reoó rs oekGrossVowerk GrossVowerk Krzekotów POLSKA rdooGutNuhof Gródkowo G ooieBent igizBeoie igmc * Biegonice/ Biegomice Biegnitz Biegnitz Bogomice Brze NAZWA ozceBsho kye ozce42 Dorzecze Skeyden Buschhof Dorzecze icó Beichau Biechów ł ś gwGjPzsae K * PrzystanekPKP ogów Gaj ł lceSeae/Katc ehgnKuz gm.G Klucze Seehagen Seehagen/Klautsch Klucze ąż uó ökih ökih uó 156 Kulów Höckricht Höckricht Kulów ee ibr igizSbezn138 Sobierzyn Biegnitz Ziebern Ceber aDln tdfrt ösee uluDolina Le Guhlau Stadtforst/Försterei na Dolina gwoGoicdr lgshofG Glogischdorf Glogischdorf ogówko ol uta uta ol 1431 Kotla Kuttlau Kuttlau Kotla oaGha uluGola Guhlau Guhlau Gola ók ekazKtluKrzy Kuttlau Neukranz kówko ź Wykaz miejscowo ikCrso ae reie * Brzezinek Sabel Carlshof niak ł ś oidl rnuDmfl Siod Dammfeld Kosiadel/Grünau y l ł y Niederfeld/ Klein Z 1943ROKU Kotzemeuschel NIEMIECKA Heidegrund/ NAZAWA Dammfeld/ Grochwitz Gräditz β izBrückenfeld witz ś ci gminyKotla(1945-2007) WIEJSKA W 1943 ROKU Moszowice- Heidegrund przy szosie Krzepielów idredGrodziecMa Niederfeld Oderhorst amedKociemy Dammfeld GMINA Beichau folwark Mostówek, My Czempinek Ma Czempinek Du Czepinek Du Czepinek Ma W LATACH Grochowiska Grochowice 1945-1946 Moszówek, Stacja PKP NAZAWA ryuz gm.G Przymurze Gródkowo Kamiona Ż ł ł gwo367 ogówko ów/ Siod yznów ż wk22 ówek ś ś e368 le a1 na ś ż ł ł ż ł gm.G y lice ł y y y / 203 a y/ MIESZKA gm. Szlich- cz LICZBA tyngowa - CÓW Wilków (2007) ęść 382 109 120 ł ogów * * * ł ł ogów ogów wsi Ń

G – verbessert undergänzt Landes polnisch-deutsch unddeutsch-polnisch.Zweite Ausgabe poprawione iuzupe ziemi g .13 4 Jry Bogus Jerzy s. 153-54; w latach1938-1968.Kronika w Opolu,Opole1995(passim); Walenty Nawrocki, deutsch-polnisch Wörterbuch derOrtsnameninNiederschlesienpolnisch-deutsch und miejscowych Dolnego ail tr e ae ae tr ail * StareZabiele Sabel NeuSabel Zabiele Stare ł Stare Serby kdiwkFidrkno Skeyden Friederikenhof Skidniówek Ż G ogów 2002(passim). P ocyeKetna/TcoizKlentental Klentental/Tschopitz Sobczyce oaó oethfKtluRbzn* Robczyn Kuttlau Robertshof Robaków Winowno kdiwSednSednScyClb280 SuchyChleb Skeyden Skeyden Skidniów azó attteZikku uta azó 5 Zaszków Kuttlau GaststätteZeiskekrug Zaszków kwck ernof*SbeznkGry* SobierzynekGórny * Herrendorf ukowiczki aoi asnRbe aoia* Rapocina Rabsen Rabsen Rapocin kry cuahro uta kry/Sónk1 Skórzyn/Skórnik Kuttlau Schumacherhof Skórzyn Maj Ż ę ł ail l ae/SblSblNw ail 114 NoweZabiele Sabel AltSabel/Sabel Zabiele ikwWla/ ikuWla ikwgm.G Wilków Wolfau Wolfau/ Wilkau Wilków Wilków ogowski Serby zó mesatWla Wilczynek Wolfau Immerstatt yznów ozwMtidu idugSednMtloo50 Matyldowo Skeyden Mathildau/Siedlung koszów PKP ą tek ł Ź ogowskiej polsko-niemiecki iniemiecko-polski.Wydanie drugie ród ł ecebr/Zra Lerchenberg Lerchenberg/ Zerbau a: enegowr Biegnitz Weinbergvorwerk Alt-Lerchenberg/ MonikaChoro Lerchenberg e ikuBiegnitz Neu Wilkau , Wyd.Pa ł nione Ś ł l aw Sadowski, ą ń , Wyd. TowarzystwoG Ziemi . ska polsko-niemieckiiniemiecko-polski. stwowy InstytutNaukowy– Verzeichnis deOrtsnamen desGlogauer ecebr zzróe * Szczerbówek Lerchenberg (maszynopis) T. 1,G ś , Ł ucja Jarczak, S ł ownik nazwmiejscowo Maj Sobierzynek Dolny Czepiel/ Czpice/ Nowy Wilków Nowe Serby ą Biegonice Dorzecze/ tek Biegoniec/ Sobczyn Kolonia Serby Ziemia g S ł ł ownik nazw ogów 1968, ł ogowskiej, gm. G ł cz pó ogowska Wilków ęść ł 285 nocna 62 * * ł ł Ś ogów ogów wsi l ą ski ś ci 21 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 22 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla siostra Mariaim W Winiaty z drewna. rolnictwem. Ojciecby Stanis Micha powiat Zaleszczyki,województwo Tarnopol. Moirodzice, ł aw Baczy Urodzi ł

i Sabina zdomuKalinowska,trudnilisi ń ski. ł

em si W SP OMNIE A STANIS O S A DNIKÓ W ł odszy bratFranciszek. ę ń w1928roku Winiaty cach urodzi Ł ł cie AW BACZY do tejmiejscowo ch Tu spotkali lisza. W mieszkali Kaliszu Nast Wielkopolskiego. do Ostrowa wi Nam tonieodpowiada do Gorzowa Wielkopolskiego. Katowice. St chód. Pierwszypostójtostacja ci zacz si ze Wschodu, którzyosiedlili kilka miesi ś ę ą ę ę l wpobli giem towarowymna Za- ą cili nasdowyjazdu w c ruszyli , budowa ęł ę W kwietniu1945roku pnie pojechali a si ł a si ę ż Ń naszapodró u G ę ę ą SKI ś te ś cy wbarakach. my zpowrotem d skierowanonas ł my znajomych równie ł ż ogowa. Oniza- mojastarsza ś ci, wktórej ś my do Ka- ę g ż domy ł ń ównie ż ł cach, a po- ś ś my nie ł o, si majowe. W ogóle ludziemieliwielk wszyscy mieszka krow Repatriantom przydzielanokrowy. Mieli mieszka wykonawc czy ogo bardzo (tzw. t zimowe wieczorykobietyspotyka W zbudowano kapliczk gospody miejscowo w G i wtymsamymczasiechodzi a jednocze zaspy o wszystko si mebli, w by si ś mieszkamy dodzisiaj,tj.KozieDo ż posadzone by w sierpniu1945roku.Napolupobli niej du e tutajjesttaki ę ę ł , sp . W domu,któryodt a taksroga, ł ogowie. ę Pierwsza zimaby Mieszka W KozichDo wokolicachJeleniejGóry. Mójojciecorazinni ę ś ł ż ż dzania wspólnie czasu.Coniedziel oki), kolejnowmieszkaniachposzczególnych niegu. Pracowa ń ł ń o naszychznajomychzpowiatuzaleszczyckiego. yczliwi. Pomagalisobieprzypracachpolowych. ł ocone, zbierali cy wybralisi a . Wspólnym wysi . Wspólnym ś ś ą ś nie w1947rokuposzed ciwie nicnieby ciach itam,gdziedomynieby by ę postara ń ł y karto cy wioskipowojniebylidlasiebie ż ł W e zamarz ń ł cy wioskigromadzili si agodny klimat. Ale ju ł adys ę ł ć ę ach zamieszkali ipostawionokrzy . Je tampieszo. ﬂ ą ś ł e, którymijesieni d by my jakie em zojcemnagospodarstwie, ł a bardzo ł ł ź aw Wróblewski.maju Tu w a Odra,dooko ł dzi kiem wszystkichmieszka ł o. Wjaki ł nasz,nieby ł ł em zojcempookolicznych em doSzko ś ł ł y. Tuosiedli szafki, em nanauk ł ą ł agodna. My y si potrzeb ś sposóbtrzebaby ś my ca ż ś ę ę ł my doodebrania ż u naszegodomu nadarciupierza ł a le nanabo nast y jeszczezaj ł ł ł ę o ju ó y Zawodowej ż ą po ż ę . G ż

ę ka, krzes ł spotykania a o si łą dokrawca ę ż ż ł pna zima y wielkie ywili

rodzin ś ż ł ż leli ę ównym adnych e wcze- ł ń udniu ń ś stwa ś ców my, my ę ł ł te a. o ą

23 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 24 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla dzielenie si jak ju Kotla. Ka wsi z dzie na którymgromadzilisi na tychpota Stanis Le W KozichDo na skrzypcach,tr w Kotli.Mieli by Ź Anna Baczy ród ł ś y pota niak, Mari ł ł a: awa Baczy Na saliwiejskiejorganizowano wspólnyop ż Wspomnienia spisaneprzez Mari wspomnia ń ska. ń cówki. Znale ć ż ę mi. Zapraszanyby dy przynosi ń zewszystkimiop cówkach. ł ę ś ach mieszkamdodzisiaj. ń my pi , Mieczys skiego) -Kozie Do ą bce iakordeonie.Oninamprzygrywali ł em, mieli ę w Chociemy Bia si repatriantk z Ann zapusty iandrzejki. Organizowano równie kol swój zak pracowa na krawcaipocz cioro dzieci ę wKotli. ź ę ł ł ł li si orusi. Onaijejrodzinaosiedlili awa orazJózefa–przypisMRG]. dowanie izabawadobia swojejedzenie,aorkiestr ę ą prawiewszyscymieszka W 1950rokuo Trzeciakiewicz, któraby ę ł ś tacynawsi,coumieligra em wspó my swoj ł ad krawiecki,apó ł ł ą ł y, 27marca2007roku. ksi atkiem, pó zterenówobecnej

[El Ż ś li. Jawyuczy ona by ż ą biet dz znaszejpara ł dzielni krawieckiej ę ą Baczy . Najpierwby ę ą , Iren ł tkowo mia a nauczycielk ź niej wspólne ż ż wspólnie eni ń ę sk -obecnie ł ego rana. ł ł ą em si em si (córk ł ź atek, niej ł ń em cy ﬁ ł ł ę i o ą a ę ę ć ę ,

koni ikrównieotrzymali na zagospodarowanie par te rodzinyniemieckie,którezosta obsiana zbo nam, Ś tylko dlasiebie, aleidlainnych. Zbo do PUR[Pa Wybrali znajdowa Odry, dotarli konie, którychu Z Bartczak. poci Pracowali spali Pocz wyhandlowa Szymczak zsynem Antonim orazjazsiostr Matyjasik zsynemSylwestrem, Wac Szymczaka. Rodziny przyjecha osiem osóbwkierunkuG grupa osadnikównaZiemieZachodnie.ZJedlcawyjecha – przypisMRG]. W 1945rokuznaszegopowiatuwyjecha w województwie wielkopolskim,wpowieciepleszewskim si Jedlec znajdujesi Pochodz l ę ą

skiej. JeszczeprzedwyjazdemzJedlecobiecano ż ś niwa. Potrzebneby my u Wejcherta. Naso ż e naZiemiachZachodnichka ś my wolnegospodarstwa.Nast ł ś o si my wszyscyrazem. Bardzo przyda ą ż ń tkowo, zobawyprzedNiemcami,wszyscy ś ą ć M ICH A em ozimym. Wiosenne pracewykona stwowego Urz my doSkidniowa.By gu wysiedli odwojska. ę ę zewsiJedlec,powiatJarocin[wie ż jeszczedziewi ywa ę oko ł em dokoszeniaizwo ł o 20kmodKalisza,1999roku Ł ł ś ę y konie.Jedn ł my wG ogowa: Andrzej Wejchert,Ignacy ogowa: Andrzej B A R T CZ A K koniikrow ę ś du Repatriacyjnego]w S my. Ziemiaby ł y podkonieclipcana ł tysa wybrali ł ęć ogówku. Id ł ł o to15czerwca. Wewsi y. Tymczasemzbli rodzinniemieckich. ł ę ż aw Biega ą ż . Jednakobiecanych a obrodzi ę par dy znasotrzyma pnie udali ż ę enia zbo uda ą ł a cz ą c wkierunku ś ł Stanis my Józefa y si ń ł ski, Józef y dobrze. ł o misi ęś ś ł y tylko ę my si ż ż ciowo moje niwa. ł a, nie awie ł ż aw a ł ł ł o y ę ą ę a ś

25 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 26 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla roku zapomoc m D w wyremontowa naszej miejscowo okolic pobilirodzin z Bia do bójki,podczasktórejzabitocz roku nazorganizowanej wP gospodarstw. Dosz osadnikami istnia Tadeusz Mazurek(wrzesie osadnicy zBia a nawet kaliskiego. W tymczasierównie a lipca. Pochodzilionizinnychwsipowiatujaroci od przez tegosamego„mechanika”.Pierwsze pó Pó Nast (bez b w zbiorachBiblioteki PublicznejwKotli). do monogra (Skidniów, 10sierpnia1971roku);Marek RobertGórniak, Ziemia by Ź ród ł ą a ź ź k ś n niej traktorzast ę ciwie usta ł ą ł a: ] moim orusi. W odwetludziepochodz jesieni ł ota). Maszynopisrelacjisporz ł ugo niemieli ł ﬁ i gminy Kotla a dobrzeuprawiona. W dobrymstanieby ę pni osadnicyzacz ą ś rutownikiem, poruszanymtraktorem. W 1946 1947roku. ł ł ł ą starytraktor. Odtegoczasu[mielonozbo orusi, apó y. tego ł ł ą y sporynatlepochodzeniaizaj o nawetdotragicznegowypadku. W 1947 piono maszyn ż ś ś traktorapróbowanouruchomi ę ci, Stanis my elektryczno , Lublin-Kotla 1999,s.114-115 (maszynopis zabójcy. Odtegoczasuzatargi ź ń niej zUkrainy. Ostatniprzyjecha 1946roku).Pocz ę ą koszowie pota dzonej przezJanaBaranieckiego ę ą li nap parow ł aw Kaczmarkiewicz, ł owieka pochodz ś i ee osadników ci. Jedenz ą ż cy z tych samych zacz ą ł ywa , wyremontowan ś wiat ą ń tkowo mi ę cówce dosz ć li przybywa stopniowo ł o zab Materia ń ł ć skiego, y drogi m ą ę ż ł cego ę tych ys ł e na dzy yn. ł ł ł o o ć ą y ł

jako ucze W dniu27marca1944rokuwkracza Armia Radziecka, wszyscy Polacyzg na palacza(...) Zygmunta Kolanowskiego,gdziepomy maszyny om Arbeit-Zamt przekazujemniedopracy(...)Jestempalaczem nauk w nimNiemców. 24pa Piechot Zawi Na ca Radzieckim iNiemcami.Szko przed bandami. Organizujemy punktydy – wie 1941 rokuzca zawodowej budownictwakolejowego. W dniu16 czerwca We wrze 1939 ucz w rodziniepochodzeniarobotniczego(...) W latach1932- w Jezierzanach (powiatBorszów, województwo Tarnopol) domu Komora dodatkow

i JózefCerkowniak. Opróczpracwarsztatowychpe czeladnik. RazemznamipracujeUkrainiec [Tosiek] Najda mojego mistrza Tomasza Wojczyszyna itampracuj kieruje mniedowarsztatukolejowego, dopierwszego ę ś ś kowalsko- lak, JanHaciaija. W dzie łą Ja, Micha Stupki–iwtedywybuchawojnami ą wiosk przezlini ś ę ń ą niu 1940rokuwyjecha szcza funkcj pracuj łą ł M ICH A ń otowej, przylokomobiluumaszynisty ę szko ł ska, urodzi em do7-klasowejszko Jezierzanyprzypada nastrzech– Adam ś ł ę Bili lusarsk ą ł podbroni c od aszaj ę łą frontudostaj wyje ń ź ą ś ski, syn Antoniego i Teresy z ą dziernika 1941rokurozpocz witu donocy. 15maja 1943roku si Ł umistrza Tomasza Wojczyszyna ż ł ę BIL I em si d dowojska. Wojenna Komenda ż ą amy napraktyk jakoochronam ł a naszazostajerozwi ł ę em doKijowaszko ę 29wrze ń si praca,wnocydy Ń ę SKI ł dodomu,zastaj ś y podstawowej.(...) lnie zdaj ę ż ś dzy Zwi urów Polaków nia 1926roku ę d Tarnopola do ł odej milicji. ę egzamin ą ę ą zkiem jako zana. ął ł ż em ni ą ur ł y c ę

27 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 28 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla brakuje pasównap Zaczynamy remontm Przyje Szukamy mnie kpt.Moroz(...) m Zg go. Tenpowiedzia matka. Pojecha Jest jednostkawojskowaimaparow ale jemuniewolnonigdzie wyje od marynarzy radzieckich, brat W Z rodzicamiosiedlamysi Wielki problem wwioscestanowibraklekarza, a wypadków ichoróbcoraztowi m piekarni, którakuzadowoleniuwszystkich podobniejak piekarza PiotraKubackiego. Ten zabra Ireneusz Piotrowskipojecha Stanis ju innymi JózefGryniewicz,B si za bimber. Poo Niektóre otrzymujemyodradzieckichmarynarzywzamian 1945 rokuprzyje 1945 rokuuruchamiamym na poszukiwanie pasów [nap ja wrazzca po ca ę ł ż yn pracujedochwiliobecnej. ł , byprzekona wruchu.By aszam si ł ł ej wiosceitaktotrwado14maja1945roku. Wtedy ż aw Pizu ł d adys ż aj ą ę ł braciaZygmuntiIreneuszPiotrowscy. łą aw zaczynamymy jakopalaczdomaszynyich ń rodzin ł ł ski, W topierwszywpowiecieuruchomionym ć em doG si ś ż ł miotygodniowym remoncie14sierpnia ł ynarzy, zg d , ę ż ż naw amy doGrod e chorego trzeba dostarczy ą ł ł ę yna. Brakis adys wyje dowych. IdziemydoG ł ogowa szuka ł ż asne oczyczytoprawda, ę ł e wG ł yn. Mieszka wGrod aw Nied ł ż ł asza si wswojestronyiprzywióz d ę ż dowych] iinnychcz ł ś amy doPolski.1czerwca ogowie jestlekarzNiemiec, le ż ł d ą ć a ź ę ż du , jakuruchomi ż ca. S ź Stanis a ź ków, StefanZarzecki, wiecki iwieluinnych. ę ć ł cu. Jaimójstarszy ą ć si cej. Dowiaduj . Zachorowa ż maszyn ń lekarza,znalaz e, wszczególno ę cy wioskischodz ą douruchomienia znamimi ł ę aw Malinowski. tnie przyjmuje ę ć , im doniego, ć ż ł ł a moja m e m ogowa ę ł ę ęś si óc ł ł ł dzy ł yn. yn. em ś yn ci. ci ą ę ą ł .

saperska oraz Niemcyrozminowuj Niemców doGrod s Niemcach, którzyminowalitepola. Twierdzi, o m do szpitala, gdzieamputuj nie potra wojsk radzieckich,odwo si i niesiemydoGrod nadepn w Serbach, i podporucznika Majewskiego.Zaczynasi Polskiego poddowództwemkapitana RomanaKuzia pól. KapitanKu z mieszka Serbach iwkierunkuSobczycs Biegniemy taminieprzytomnegouk Jan StarczewskiiCzes wypadki obawiaj po jednejnodze.Odt JakwiadomopodG pozosta innych. Bylitolekarze[Günther]Mülleri[KarlBarthel]. padaj tygodnie pó przeprawia nas m Robimy noszezkoca,chor czyli doszpitala,którymie ą ę ł ęż wG yna imówipopolsku. Udzielaonkapitanowiinformacji , ż czyzn nazmian e wem ą dwiesiostry: W ł ą ł o du ogowie. Podajeich nazwiska. Przywozimytych si ﬁ ń

ś ą ców Grod miertelne: giniedwóchm ł ź ę mupomóc. Wojsko odwozigodoLegnicy ynie mamyNiemcazrodzin niej odnosimyStefani ż min.Przyje o ró ź zamieszkujeunas. W rozmowiedowiaduj ł ódk ż nego rodzajubroniipocisków;pierwsze ź ął ca celemrozminowania pól.Jednostka ź ę namin ą ca. WGrod ą niesiemydoG Niemiec. W tensamsposóbtrzy ł d wpoleniktniechodzi,wszyscy ź adys ł ca, Micha aw Derenowski.PolawGrod żą ż ś ą d godoszpitala,alewG ci ą ł munog ż awa iGabriela Tyska. Te uk ł ł a jednostkasaperska Wojska si ogowem toczy ę izosta ę ł adamy na noszach io wkoszarachwojskowych. ę ź Zarzeck cu stacjonujejednostka ą ł ą Tombalski,b pola.Odbezpieczone ę zaminowane.Jeden ł . Pó ą adamy nadrzwiach ł ł ł ci Schüp.Jeststró ogowa. NaOdrze odych ch ź ęż ę ą niej o rozminowanie (poród)iwielu ko ranny(...) ł y si ż e ciNiemcy ﬁ ę ar ł ł opaków walki, ogowie ż ą trac min ś ę ż ź miu d em cu, ą c ę ą

29 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 30 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla warsztat kowalsko- prace dlagospodarzy, a Stanis warsztat stolarski,wykonuj sprzedawc Eugeniusz Góralotwieraprywatnysklep,wktóryms Ch pierwszej potrzeby. W 1946 rokuZwi (komendant JanRogalski,12 stra dla osiedle rozdzielone w 5 VII 1945rokuwGrod 5 ze StaregoStr Dochód przeznacza si Kierepka iinni).Jest tozabawazapoznawczamieszka wsi, pó Franciszek K przez pierwszedwalata).Kolejnelatakierowa gra orkiestrazBogomic (JózefKrzy Franciszek K roku urz czasu milicjazostajeprzeniesionadoKotli. W sierpniu1945 i Durakiem. MilicjipomagaFabianStarczewski.Poroku i trzema milicjantamiNowaczykiem,Niemczykiem e irsyi cz Jej pierwszymi W czerwcu1945rokupowstaje[posterunekMilicji Obywatelskiej], zkomendantemStanis potrzebnych dlaludno (...)Organizuje si Tam s miny Ryszard Satoraodwoziko ł opskiej organizuje sklepwGrod ą niszczone. ź niej komitetrodzicielski urz ą dzam pierwsz ą ń zostaje Adam Grecki.JózefCerkowniakotwiera ców. Wydarzy ą ł ł apo ś cza to20sztukkrówi35cielaków. Byd apo ród mieszka ł ł uch. Pierwszyprzydzia ł uch, StefanZarzecki(jejprzewodnicz onkami s ś lusarski, wykonuj ę ś napotrzeby szkolne.Mieszka ci. ź ą cu powsta zabaw ń ł ą o si ców wsi.By c drzwi, okna i wiele innych prac c drzwi,oknaiwieleinnychprac ą ę : mójojciec, Antoni Bili „SamopomocCh ę towewrze ę ż ł ń aw Mi w ł aków). W lipcu1945roku mi wkorytoStarejOdry. a ochotniczastra ą ą ś dza festynizabaw wietlicy wGrod c wszelkiego rodzaju c wszelkiegorodzaju ł ź ł a to pierwsza pomoc pierwsza pomoc a to ł awem D ą cu, jej pierwszym cu, jejpierwszym od „Samopomocy” „Samopomocy” od ł zek Samopomocy zek Samopomocy oszewski zak ż anowski, Lolek anowski, Lolek ś niu 1945 roku. niu 1945roku. ł ą o zosta o to browskim browskim ą ż artyku po ł ń opska”. opska”. cy wsi cy wsi ń ż ł ń ni arna arna ców ców ł ź ski, ski, ada ada ą cu, cu, cy cy ł ł ę y o ą .

Mieczys poruszan mia kiedy przyjechali jeszcze zaNiemcówiktomóg przywiezione ze sob ż i niektórzygospodarzewybralinajlepszeposadzili,tak i Sikorska(...). rodzin by a ciniewrócili,p przyst codziennie przynosilistyiodwozijezwioski.Gospodarze by zawodzie, aby dor Agencjapocztymasiedzib i s i zpe wiosek przyje roku. Hojnackiw 1946 rokuotwieraolejarni (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Materia zdemobilizowanych W od 20 VI 1945rokudo10XI1954,asekretarzemwiejskim aktywny jestso g (...)Zka bardzo aktywnieudzielaj Ź ł e nadrugirokmieliswojesadzonki.Zbo ród ogowskiej ł ł ł onecznika. adys o zrodzinami,któreoczekiwa ę ł ziarnote czycielem wGrod ł a: ł ę nym zapa ł WalentyNawrocki, puj ł y domonogra aw Bili ł ą aw Nowickii W ł silnikiemspalinowym.Maszynyu o 5–Florkowa,Bobowska, Paszy . T. 1,G ą dopracrolniczych.Pierwszyrazsiej ż ż nazasiew. Om d ł ł ń ż ł o ichwnaszejwsiponad50osób.Gorzej tys wsiLudwikSemegen.By em zabieraj ś ski od20 VI 1945rokudo20XI1954 aj ł ł ż my, gdzieniegdzieby ac ogów 1967,s.163-168; Marek RobertGórniak, ą dym dniemprzybywacorazwi ludzierobi ą ﬁ ż i gminyKotla ą c zawolno o , braktylkoziemniaków. Wiosn ł nierzy, powracaj ą ł adys pomocytejorganizacji. Bardzo ź cu jestMalinowski,który ą si Wspomnienia osadników ziemi ł ł oty odbywa ł orazmia ć aw Bili ę ść olej z rzepaku, lnu, konopi olejzrzepaku,lnu,konopi dopracy, ka ł y swoichm w , Lublin-Kotla 1999,s.116 ł asnym ł ń y kopceziemniaków ł ę ski. ą terazczymzebra wG doswoichrodzin ł y si ę ż ń ż , z okolicznych , zokolicznych e by ska, Kafarowa yciem. Takich ęż ł ż ę onso dy wswoim m ów iojców, ł o zasiane ł ł ogówku, ockarni ą ż zbo ł yczali tysem tysem ę cej ż ć ą ą e , ,

31 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 32 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla kaprala wiosn Ż wojskow samochodami ci Z Lesznapieszop do niewoli.ZSandomierza przywie zawrócono nasdoSandomierza itunasNiemcyzabrali Wróci Dlatego odwróttrwa ucieczki, mieli – wozami jechali bombardowanie zsamolotów, zw nast – Ko za 45 z mobilizacj D Maj (...) W dniu26sierpnia1939rokuog Pracowników RolnychiLe Przed 1939rokiemnale (otrzymywa pracowa zroi, oit Ko powiat w Czarkowie, pastuch byd pozna Urodzi andarmerii wPoznaniu.Uko ą ł browskiego do kopalni w adowano nasdowagonówipowieziono... do ą ą ł c siedemna pi miesi ł ń ł a –Kutna.Nast em wi ł skie. (...)Maj S T A NIS a wkopalniredukcja,któraimnieobj ć ą wniemieckimmaj odby ę ę , punktemzbornymby ł ł em jednoubranienarokiwy cznie, by ł a. By ę em si ą c dalejna s 1931roku.B ś ł ś my ró em wlatach1929-19317.Dywizjonie ęż ś cie lat,pojecha my a ł arowymi przewie Ł ę a totakzwanas dzono nasdo Wschowy, a stamt ą ę A W DOMINCZ A K c [kilkana dnia31sierpnia1906roku ł ł ż ż o tow1923roku. W 1925roku przewa doRównego.Podrodze,wczasie ne przygody, np.ostrzeliwanie, ż ę a pnie napodwodachkonnych ł ł em doZwi u ś nych. ż ę b d ę ą ś ą ż ę ł dogospodarza.S c ju cie] latpracowa ś em na tku obszarniczym(...) ń nie noc gla. Tamzarabia cian, województwo czy ł ż Pozna ź ł

u ź ł ł ż li nasdo [Amtitz] ą em j aszcza wdzie li nasdoLeszna. ż onatym, zacz zku Zawodowego Ś ba ugospodarza l ą ą . ZRównego sk doZag ą ń wstopniu . Nast ż ywienie). ł em jako ł oszono Ł ł ę łę ął u odzi pnie ł ęł ż bia em em b ą ń a. d ę .

tak licha, na dostali w tychjedynychmundurachwojskowych,których – przypis MRG)ko [Baudach] (obecnieBudziechów, gminaJasie na robotydomaj (...) Nast krzycza tych, którzywo W tychwarunkachnietrudno by po pó raz nakwarta i brudni,starszekobiety, dziewcz w lesie,mieszkali [Schermiested] powiat Mi przebywali [prawdopodobnie w Meklemburgii –przypisMRG], gdzie Zabrano naswówczas naIzb 50 fenigów dziennie.Zarobionepieni 50 trwa pada do obozupodnamiotami,spali MRG]. Ten przyniós (obecnie G kawy. Nanast s – wokresieokupacjistra wachmanowi – dozorcy [odniemieckiego pozosta ł omie. Nadrog ś wi ł ł a od2 silnydeszcz,b ł roku. ę ś to orazna wszystkie uroczysto ł my si ł tylkoko y „je ż ś 00 ę e ba my przez7dni.Nast bice ko po ść ł ę , by doniewoli.Mundurs ę ę ”. Niemcyza ł ł pnie podzielononasnagrupyiwys pny dzie ali. em si ę ł ą danonamwe Wschowie nierz iszewki.Pokaza ś ł tku ziemskiego.By ł y wypadki, my wbarakach, budowali udniu do1 ł ł o Gubina–przypisMRG).Podró o KrosnanadOdr ł minow ę ł oto by j ą ń zdj ż ę poprzyje nik lubwartownik–przypis dzyrzecz. Tampracowali ś chodziliznahajkamiibili ę ł 00 ąć o okropne,ludzieg ChorychdoFürstenberg ż ę ą wnocy. Za e wyp ś pnie przewieziononas do . Kiedyj koszul my nabrudnejistarej ę ta ipó ą ź dze wyp ł ł dzie do[Amtitz] ś a tomiejscowo at ą ci. Koszulaby ł ę ł . Pracowali u ę . Zarabiali em tonaszemu ą otrzymali ż ł razzdj ł o y ł adowano nas nagie dzieci ł ć dopracy, ś Wachmann wier ł my drogi. acali nam ś wierzb. ć ął ł litra odni ł ś ś ś ś em, ano my my my my ść ł ń a ż

33 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 34 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla do Poznania. (...)Naterenpowiatug to transport Czerwonego Krzy na samochódci wozami zaprz (...)Powkroczeniu Armii Radzieckiej,któranas wyzwoli ca 4,5 rokubez By Namówi bi Niemiec izapyta gospodarze nanasczekali.Pami zwanych bauerów. Przywie skierowani dopracyugospodarzyniemieckichtak byli Zapanowa Fürstenbergu. III- Bw robót wlesie,zabranonaszpowrotemdoLagru ż poniewa (...) i dwiecórki. Zaj Jesieni wówczas nautrzymaniu Mia Wynagrodzenie –jakzwykle50fenigówdziennie. Naszym zaj – nauczycielem,którypochodzi Na osiedlenieprzyjechali przyby o ć ł ł ł y okreswojny, tojest5,5roku. , drugiza nierz jakmy–tylkorozbrojony”.Pozako to takzwanyOrtsbauerführer. Pracowa ś ł em ró my zamkni ą ł em zNiemiec.Osiedli 1945rokupojecha ż ł ł mniedotegoJanSzymendera zChociemy a, udali onjako wo ż ę ne przygody, jedenwachmanchcia ś ż ciem by mniebroni adnego urlopu,zreszt ął ęż em gospodarstwow czerwcu1945roku. ę onymi wkonielubwo ś ci 6tygodni.Powyleczeniuzostali ęż my si ł , czyumiemmówi arowy jedenoficerradziecki,by ł o wy ę ź doPolski,troch ś ł nica wywióz imówi my razemz[Józefem]Motylem ł ż adowywanie ź on li nasdo itamju ł em ponowniedo Niemiec. ł em si ę ż oraztrojedzieci,syna a iznimiprzyjecha ę ł ł ze Wschodu. Mia tam, podszed : „Widzisz ontakisam ł a biegunka,wlagrze ą ę niemia wewsiChociemy ł ć tamNiemców, ż poniemiecku. ł ę y. Zabra wiru ikamieni. pieszo,troch ł ł ł ogowskiego em goprzez em uniego ł do mnie ń ł ł czeniu mnie mnie ś ł ł my ś em em ś li, l. ę ż ł

so nie mia Stefan Drop,nast nadane naszymosadnikom.Urz szkolnym. roku zosta w 1946 roku.Posiada „Arsena i Matyaszczyk, Wyd.Doroty Wydawnictwo Artystyczno-Gra z Komisj bo zasia Mi (maszynopis wzbiorach BibliotekiPublicznejwKotli;porównaj Materia wi pa od i ziemniaki g dniach jesieni w nimi gospodaruj przydzielili mitogospodarstwopowtórnie.Mieszkam do Chociemy jego konie,którechcia swoich pracodawcówprzedfrontemitampozosta Ź osadnik. (...)Uda Ś ł ród l ogowskiej ą ł ę ę tysem. Funkcj dzyrzecz iokolice skiej iwPa c zacz ł a: ł ł WalentyNawrocki, y domonogra ”, Mi ł em trudno ł em naswojejziemi150kg ą . T. 1,G Osiedle ł ął em wybranypodso ę dzyrzecz-Gorzów Wielkopolski1998. em upraw ą ś 1945rokunazasiewotrzymali li, mojegospodarstwozaj ł ę ogów 1967,s.72-78);Marek RobertGórniak, ń ę ń ś . Pracazbiorowapodred. Tomasza pnie Dropzosta ﬁ igminyKotla stwowym Urz t ci z zagospodarowaniem (...) ci z W 1945 ń cz ł ę stwa, wszystkonakredyt.Zaraz em si ę podzi ą sprawowa ł opisa em w ę burakówcukrowych.Gorzej, ł odebra ę Wspomnienia osadnikówziemi doStarostwawS ł ś ł em wszystkiegospodarstwa dzie asn , Lublin-Kotla1999,s.116- 117 ł tysem wsi.So ę ą ć dowali ł ę ł si (...)Kiedywróci em 4,5roku.Razem wójtem,ajazosta ń dzie Repatriacyjnym . (...) W pierwszych łę ż yta itylezebra poci ś my wbudynku ą ął gow ju ł ś tysem by my zbo ą ż Ł , wi inny uczaka ł ﬁ awie czne ł ł ł em em em ę ż ł y c e ł

35 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 36 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla oczom ukazywa do domu.Ruszyli wyprowadzono naspozalini zebra z zamiarempowrotudorodzinnychstron. Podrodze rosyjskiego, pracuj Walki trwa Zim s Na miejscuokaza Ż dni, zosta Po odpowiedniejselekcji,trwaj z innymiprzetransportowanodoFrankfurtunadOdr lubuskim –przypisMRG].By w miejscowo od i rosyjskim„Uwaga miny”.Ztejnaszejlicznejgrupy Zanim znalaz w podobnym wiekunaprzymusowerobotydoNiemiec. zosta – przypisMRG]. W czasieIIwojny [obecnie miastonaUkrainie,wobwodzielwowskim Stare Sio Urodzi kilka dnitrzymanonasweLwowie,anast frontu. Namurachwidnia ą ar [obecniegminaipowiat Ukrainkamiipo9miesi łą cza ł ł am wywiezionazczteremainnymikobietami a si ł y si ł o, powiatBóbrkawwojewództwielwowskim ą ę ł ł 1945rokuprzeztenterenprzeszed grupalicz y ca y ę ś ł ś mniejsze grupki,którepod my skierowanedopracywrolnictwie am si ci Benau(obecnieBieniów)niedaleko ł ł y y tydzie ś ł y si my si ł o si ś ę ą my nawschódwkierunkuLeszna ZOFIA DURKA 22lutego1927rokuwmiejscowo cych tuPolaków, najegorozkaz z domu ę ę ą strasznewidoki po przej , ń ca kilkadziesi ę . Pospisaniu,zpoleceniaoficera ż ł namiejscuprzeznaczenia, e dwiekobietyznaszejgrupy y napisywj ą cach zosta ę Szmidt frontuipozwolonowraca ł o towsierpniu1942roku. Ż ary wwojewództwie ą cej czterylubpi ę ł ą y onezwolnione. zyku niemieckim t osób.Naszym ąż ę a pnie razem ł y wró ś wiatowej ł front. ś ż ciu ś ne ęć ci ą ć .

zwierz My tymczasemposzli min i dalej przezChociemy oraz Stasiaka,ruszyli Za rad Wzd zatrzyma z G Przez Odr Kotl nas. Jeden znichprzedstawi Ruszyli ta utkwi ż jedzie rosyjskisamochód z Bytomia Odrza 22 lutego 1945roku.Pi ale Adamiak wyprowadzi ale Adamiak cegielni i ko jeszcze walki,przeprawili ż to do ale namtoodradzono.Ruszyli Zaniepokojeni postanowili po Kiedy jednakdowiedzieli Pocz strony. Ostatecznienaszagrupaliczy pod Krzepielowem,a Adamiaka ci e todu e rosyjski ł o ł ę ogowa doS ę ż ł ą li u ść doszli on tkowo mieli ą ś ż ą my KozieDo bardziejdo d ś drogile t. Uszli ż ą ł my dalej.Patrzymy, atuodstronyKrzepielowa a miwpami a wie ł miejscowo ł rosyjski ę ugo. Wreszcie gozobaczyli przewióz ż o ś ś my doskrzy ció ł ś nierz chcia ś , bozauwa ł my sporykawa awy ń ł skiego. By . My ś ż my zamiari ś a ż wiadczonych, panaJózefa Adamiaka ł Ś ść ę y porozrywaneszcz o ł ś l ci, gdy nas ł ś ą . Nadwsi my dalejwkierunkuKrzepielowa. nierz i chwil ł leli skiej przezKrzepielów. Adamiaka ś y, zdalaujrzeli l iKozieDo ś ł ż ś zapali my w kierunku Skidniowa ę ś ś y ś ż my si ł my naniegozaczeka knie my si my nawet, owania zdrog ł ódk ł ż budynkigospodarcze.Przez nasz b ł ł by pogodny, zimowydzie si ł ść drogi.Byli ą ż ą ś ę ł górowa w kierunku NowejSoli, w ę o ć niemieckiprzewo my wstron todzie ę , ś , ipyta ł przezOdr wieci ż nierzami. Zatrzymali ż ą e oG ę e jestkomendantem gle nieby znimrozmawia ł y do Kotli. Kiedy łę ż ł ś ł a dziesi ń ł e to miasteczko, e to my. Powiedzia ł o s du. Stwierdzi go opapierosy. ł y wysokikomin moichurodzin. ogów tocz ś ą ą my ju ś prowadz tki zabitych my pi ł ę o ę G ń w rejonie ł ć ce. Data o wida ęć ż . Trwa ł ogowa. prawie osób. ę ź ą knie nik. si ą c ł ć ł ł ł ń o ą ę . , , .

37 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 38 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Machajek], któr [pó jeszcze autochtonka zGrochowicHelena Weiman rosyjskiej, abyzorientowa ż Rosjanie zwozilidoKotlizabiteirannebyd frontu, postanowi niemiecki ksi przed frontem.Zosta zapasy kwietnia 1945roku,trwa m czy mo repatriantów z Tarnopola. Zapyta W na cootrzyma po z dwomacórkami),Stanis uczestniczki Powstania Warszawskiego (jednaznich Sobolewscy. Oprócz mnieby i HelenaBakinowscyorazpa tym mieszkaj na pi wi tymczasowo naparterzebudynkuko i zawie tam i szuka Powiedzieli maj z e mnietamniepuszcz ł o ąż ę ż ź c t ą ), Józef Adamiak iIrenaPolak. W tymczasie,do 1 y niej Krawczyk,apo wyj cym siedzib ść ę ł ł o, t ł trze urz , bojesttoniebezpieczne.Zabralinasnasamochód umaczem. Ksi ź ż ż li doKotli,gdzieby ywno na dosta ł umacza do rozmowy zksi ż y cai by czasie e wtym ł ś owie czerwcadoKotliprzyjecha my, ą ś ł ą ę obecniedwierodziny:pa zgod ci. Wie dz zkilkomarodzinami,po przej dowa ą ż Rosjanieprzywie ć ł ę e dodomu.Odpowiedzia wróci si wKotliizapyta ę ę ł . ł rosyjskikomendant. W budynku ą ś doLwowa,aleon odpowiedzia o tylkokilkarodzin. Tymczasem dz zapyta by ć ł y ci dowsi.Dotar ł ą a wyludniona.Niemcyuciekli . Razemznamimieszka ć ł ą aw Durka(mójpó si ś ł ichsztab.Zamieszkali l ezz ak G gle jeszczewalkio ciu zam ę ń ł ł od yuci Tak si codosytuacji. y jeszczedwiePolki, am sama,komendant ł ł stwo KrzysztofiLilla am rosyjskiegooficera, , czymog ź li wrazzpozosta ł o m ąż ł ł ę , dok dokomendantury dzem. Zosta nosi ł ń yna, wktórym ł stwo Ryszard , ż ą ą ł e niemo tuwróci d idziemy. a nazwisko ł ł transport o irobili ź niejszy ł ogów. ł ś ś ymi ł ż my ciu am na ł ć ł ę a , ,

o i sprowadzili tuswoj na robotach wokolicachGubinaiRosjaniezaanga na Jan i Maria M rodzina Weimanów (Krawczyk).Mieszkaliturównie ich dop mieszka Konstanty Oku lkadr Hachu i Aleksander Adamiak (zokolicKalisza),Stanis W Kotlimieszkali a nast grup oraz Jugos Hachu za nami doKotlidoszlipowracaj za polskie nazwisko–Krawczyk. Tymczasem zaraz w Grochowicach.Rodzinataniewyjecha Józef Weiman iMaria(zdomuKrawczyk),mieszkali Hachu oraz inni.Napierwszegoso (Grochowice, 28marca2007roku). Niemcami dopracywmiejscowymmaj Ź ż niwami. Wkrótce osiedlilisi ż ród eni ł ę a: ł osiedle ę si ł łę Maszynopisrelacjisporz pnie przenie a, JózefJagodzi ł . Zacz ę ezz ik oznneicihi wspomniana o jeszczekilkarodzinniemieckichi ę Aleksander Hachu Aleksander dzenia byd ł owianin BolfMilan. ę ń ń li ców, opróczmnie, stanowili:Józef , apó ł ś ynarczykowscy. Byli oniwcze my budowa ś li ł ł ś a. Do ą ź a nawschód. Wkrótce odnale my si córk niej jegobrat–Czes ń ski, M ś ł my ponadtrzymiesi ą tysa wybrali ę ę dzonej przezJanaBaranieckiego ę łą ć ł doGrochowic.Pierwsz Helen turepatriancize Wschodu a. By nowe czy ł odecki, RosjankaNina ą cy zrobót: Aleksander ł donasponadto ł tookrestu ż ę ycie. , zktórapó ą ś tku. Jejrodzice, my Aleksandra ł ł ł a i przyj aw Durka aw. We wsi ż ż przez owali ź ś ą niej niej ęł ce, ź li ż ą a

39 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 40 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla (...) W roku1938przenios w r a potem polskiejzwiedzi cesarsko-królewskiej armiiaustriacko-w maszyn (przerwawlatach1914-1920;wtedyjakopiechur 98 98 pracowa 1908- 1938 uznali t w którejnaukatrwa 7 koron20halerzy. Ucz Jako robotnikniewykwalifikowanyzarabia z domuJasiowicz,byliwyrobnikami[w s Rolniczej, którytakim pracowa starej drewnianejchatyi ma urodzi W tejtowioscenale ograniczano prac co pewien czaswybucha si na ichmiejscurozlewasi jej tamniema). Wioska znik to poto,abysi brzegiem rzekiSo pa Ż

w okolic ł ywca wkierunkupó u ę ń uczy ż ę stwowej nadosy y ce). ł rad Oko ł em si ć ł ę ę wfabrycepapieru Zab zawodurolnikaprzy pomocyinstruktorazIzby edukacj Torunia,nabywaj ą ł o czterykilometryodpowiatowegomiasta , odwiedzaj ę 30. 10. 1895 roku. Moi rodzice, JaniEmilia 1895 roku.Moi 30.10. JÓZEF GA ę uniezale ł ę y le dotrzechdniwtygodniu. Zacz ę żą ł zawystarczaj a odlistopadadokwietnia.Rodzice ć ż ł ł cej do województwa krakowskiego cej do dogodnychwarunkach.Zrobi em wprz nocnym wdolinie a ą ł ę isaZdil b obecnieju a wioskaZadziele(bo c cz szcza ł ś em kawa ę ż wie sztucznejezioro ł ni Ł ł a, a zni ę ą kryzysbezrobocia lub ć CZYNIAK sto tenowe gospodarstwa c osad ż ł odprzemys em czteryzimydoszko ł o upieczonymrolnikom ej zagrody. Mójojciec ę ł em si dzalni przyobs ł Europyzkarabinem ą ą ę i kilka innych,teraz i ł c ociu obok roln ą ę (...) W latach Ż wrazzrodzin ywieckiej, nad ą ł ł ł zparcelacji u, wktórym tygodniowo a Ż ś ę cicielami] ywieckie. gierskiej, Ż ywca. ł ął udze ł em em ł y, y, ą ż

reutkwsainc re U Saotow Toruniu. Starostwow przepustek wystawionychprzezPURi zatrzymani przezw lecz tam,przechodz z s ziemiach przywróci na was praca,ziemia,warsztaty, handel,musimyna tych do cz ta niedawa przygód (w postacijazdynadachu wagonu,nabuforach a (...) przetrwamy. B do wyjazduwmy pomie o wymiarach2x2,5.Niemogli gdzie danomnieimojejrodzinieizdebk swoje obowi Po wyrzuceniu zosadyznalaz si miejscowo lecz tymrazemna[Dolny] z powrotem do Torunia. W lipcuwybra zje wysiedli w maj do pracywmaj dniach widz (...) Okupacj Papiery namzabrano,a nas wys ﬁ ę sze nawo ą tutaj. W tymcelu wróci ż siadem doPrus Wschodnich wokoliceMalborka, d ł ż owieka s Na ziemig ś aj ą ci tku HerrKlüga,poniewa ą ł ć y Polaków, obsadzaj cymi zró , alezuporemmówili ś ł ci w okolicy G ą ę uj ł c, d ę ą a mispokoju,bowezwaniaprzemawia ą 1939-1945prze ą zki so ż ce dowyjazdunaZiemieOdzyskane.My c w Toruniu, wmaju1945roku zobaczy ą ł owami „PolacynaZachód,tamczeka e nie tku prowadzonymprzezwojsko.Pokilku ś ł l nawo ogowskiej. ł ć adze radzieckie,któreniehonorowa ą

ł ł c przezmiasteczkoSusz,zostali eckie iinneorazprzygotowa ż atwo si ż ycie”. Ponamy nych strondo< Vaterlandu>. ł ł ywa em dodomu,abyuporz ł ogowa, postanowi ę st ń Ś Pokilkugodzinnej pe ż ą „PolacynaZachód”. l ą ą y c ichmiejscaNiemcami ł ł d wyrwa ś sk. Poobejrzeniukilku ano podstra em prac ł my si em jakorobotnikrolny ż w ś ś le uda my sobie,mo ł ł ę em si adze niemieckie wtej[dziupli] ć ę , da ę nafolwarku, napoddaszu ł ł ę żą em si ł em osiedli em drapaka ponownie,

ż ą o dkowa ł ę nierza wraz ć ś si ł ł my nej em ż ł ł ś y y e ę ć ć l

41 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 42 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla w j kolczastego oznaczoneteraztablicamiostrzegawczymi pozrywane mostki,wkilkumiejscachzasiekizdrutu nasyp zostawiono. Tu iówdzierozbiteczo brakowa niemieckich betów. Tor kolejowy by to wala meble, po wymar ponad dwa miesi tote kolejowym w kierunku G w wynikuczegookolica odetchn tygodni przeszukiwa by oddzia – posuwali Po wyj w i m (obecnie G b 10 sierpnia1945rokunama wypadki zwybuchamiikilkadziesi W latach1945-1946cokilkadnizdarza oraz wyrwyodbombipociskówarmatnich (...) ś poci godzinnym marszuzbli i tympodobniejaktow[czasach]powojennych)je wiadczy ą ł d ł asnej nieostro ę a d ź ż zyku rosyjskim„Uwagaminy”.Po przesz ą ęż zostawa ci giem z Torunia przezPozna ł czyzn ró ł ł uga imro ś ąż ł wojskowychminierów, którypotemprzez kilka a, nigdzie o si ciu zwagonuwrazgromad ł o szynidrewnianychpodk ł y ś y corazcz ł ciel, naczyniakuchennei domowe. Wszystko ś y niesionetobo ę my si ł popolach,wiatrroznosi ogówko), poci ł o kalekami,wczymnaturalnieby ż ź ś ż ą nego wiekuobarczonychtobo na, spad ę ladu no ce mieli ponad100-osobow ęś ś ł teren,usuwaj ci. Wiosn ciej spotykanebudynkiwgruzach ż ycia, tylkooboktoruporozrzucane ż ali ł ł ł ś ogowa. S y du y. Okolicawydawa my wygodny mostpolodzie. ś my si ą g ju ł ż ej stacyjceGlogischdorf ą ęł e 1947rokuzjawi ń ę a. (...)Zima1946-1947 ś , znalaz ł ą do G niegi. Odrazamarz ż adów, dobrze, ą t ludzistraci ł dalejniejecha c minyiniewypa o ł piórazrozdartych ń ą ce przygrzewa ą gromad ludzi–kobiet ł ogowa, oczym ł ł em si ł rozebrany, gi, samoloty, ł a si ę ł ł ą o o sporo wdniu ż ę torem ł e cho jakby ż ł y si ź kami ł ycie, dzie si ł ł ł ł o, a, y, y, ł o ć ę ę .

wytrzymywa si poci cz Odrze mostrównie na nr 11(186). od zapomnienia

Kultury, ZielonaGóra1973,s.28-40; zob.JózefPszczó Wybór iopracowanie Wies Poci tam nieby hula oczy, modl k marzy stacyjki kolejowejpoddrugiejstronieniemogli potem wolniutkoposuwa Ze wspomnie si g Ale zato,gdywmarcuprzysz Ź przed wjazdem na ten most,stawa przed wjazdemna ł łę ród ogowskiej ę ę ęś trz nadrugibrzegnieby bowisko kryiba ci. Z ą ł ł ą a: a w g jecha g doje ć WalentyNawrocki, ę . Pozostawa s łą ł ś . T. 1,G o, chwia ród gruzów. Odoj ą czono gotymczasowodobudówk ń ł ż c si o takiegowyborutowarówjakwLesznie. g d [Zadziele],„NadSo ł ł . Gdy poci ponimbardzowolniutko,bo wszystko ż ł ogowian a ę ł , abytorusztowaniewytrzyma ju ł ogów 1967,s.172-225; ż ł ł ł o. Ktomia a NowaSóliZielonaGóra. Ale do Wroc wanów, zala , Tekstyzgromadzi ż ł aw Sauter, Wyd. Lubuskie Towarzystwo przerwanyitowswej ą ł ł g min o mowy. Rzekaprzedstawia si Wspomnienia osadnikówziemi ę ł , apasa awia, leczw ł ś a odwil ciu doprowizorycznej ął łą ł ł ł s a ni iKoszaraw stacj nad ł absze nerwy, nie ż ż ł WalentyNawrocki. sz Mój domnadOdr ż ł erowie zamykali u , oprzedostaniu ę ą ż w cz sz Ś ą ą cinawie by ęść [przerw zdrzewa, ś ą Ś rodkowej ł ł ” 9(2006) ka, o. cinawie, miasta, Ocali ś my ę ł ą ], a ć ł .

43 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 44 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla nale niebezpieczn z pe rodzina (...)Patrz prom (...)Zaminowany terenG utrudnia wojennych mosty– ko bez szwanku;tamrównie zasiedlonych, szczególnieprzezrepatriantów z Wo Wysadzone i Tarnopolskiego. b który szcz Mia stanowi obiektów mieszkalnychigospodarczych GrodziecMa popularnego wówczastzw. szabru.Mojeosiedleniesi na tymterenie.Urodzi nie przerazi na ziemi g miastu powiatowemu.Zwyj po prawejstronieOdryunikn oddalonej odG instytucj (...) Mieszka ż jesieni NaZiemieZachodnie,akonkretnie do Grod Ma e w ł ego wpowiecieg ż ł ł n a a ą ł ś ą o post odpowiedzialno nie tuby 1946roku.Nieby ł ł zwartykomplekszabudowa ę y , jakrównie ł ł ęś łą ogowskiej warunkowa em dopierodwadzie ł mnieogromzniszcze czno liwym trafemwyszed ą pu ą pi ł ł o mojemiejsce. ą ogowa osze ść ć ł c dzisiajzperspektywyczasu,stwierdzam apk , dokona zmiastem.Jedynepo ł em wtedywGrod ADAM GRECKI ą ą ż d ł zagra nieszuka em si ź ś ł ogowskim, przyjecha zniszczonewczasie dzia ci ż ł ł ą owy ikolejowy– naOdrze pozosta em tutajskierowanyprzez , ł ż ę em prawid ż e w iwychowa ść aj ś ą cia dwalataichybadlatego tkiem kilkuzniszczonych kilometrów. Usytuowana ęł ą ł ł ł ogowa ijegookolic by c y sprawymatrymonialne. ł a ń a losu,jakizgotowano em zdobyczywpostaci ą ł ś , zjakimizetkn ł a ca

ciwie tak,anieinaczej zdzia ż ń yciu ludzkiemu (...) stosunkowoszybko ł ź a mojado cu Ma ł ł łą owego wyboru, em wKrakowie, czenie stanowi ł a ń ł wojennych em dopiero ł ym –wsi ł y ść ął ń liczna skiego em si ż adn ź ł a ca ł ń y ę ę ą ł ł

by ko dosta W zarz nale gminnym i kumojemuzadowoleniu obj o przeniesienie zgminnejspó para do PPR.Lubi miejscowego posterunku MO,wójtgminy, proboszcztej „tat do sklepu nieprzychodzili[natakzwan skierowany zosta wst (...)Dopierorok1947stanowi zaanga w moim codziennemu (...) Ch W Kotlipracowa kierownik sklepuGminnejSpó do klubusportowego,któryprzytymzak Libacje alkoholowezak ju z bronipalnej.Brakstabilizacjiw zarz poniewa niebezpieczne sytuacje.Nocamicz który wtymokresieprzewija to twierdzenie pozbawioneracji.Ró „Dziki zachód”–szeptanoniejednokrotnieinieby ż ł ł ł wtedyZMP. Funkcj a Zwi em przewodnicz ą ę opskiej. Dziwnetoby ą ż ﬁ pi zmam i miejscowyrze d powiatowynaprzewodnicz a ł em, aktórewyda ł ł em wKrakowiedoCzerwonegoHarcerstwa(...) ą em doZwi dzie powiatowymZMW pierwszymzadaniem,które ż ą gdzie zku WalkiM ą ” (spirytuszsokiem)] (...),m.in.komendant ł em ż ś owaniu politycznym. W tymbowiemroku ł porokuzosta em dopracywcukrowniG ą zku WalkiM ż ą ycie organizacyjne, ju cym ko ł o misi ę ł ł t odych wmojejwsi(...)Nied óca ł ź ę em od1948rokujakodrugi nik prywatny. (...)Poprosi pe ł y czasy. Nieby ł y spokójitowarzyszy ł a ZMW wGrod ę ł ł ł si dzielni dopracywzarz ni bardzo ł ę ł em do1950roku,apotem ł odych, amiesi przeztetereny, stwarza ł adzy sprzyja ą ę em wytypowanyprzez cego zarz ł sto s ż dzielni Samopomocy ny elementspo ł atwe, by ł ą zasadniczyzwrot ł ł ycha wtedypopularnie adzie istnia ął em stanowisko ż ł ogów, a ą przedwojn ł ć o dnia, du gminnego by ź ł ł bezprawiu. cu Ma o za ą c pó ł o strza ł y ł ł o ł eczny, ś . ż ż ci ą ź ż ł ł yciu enie dzie ym, ugo ł niej eby ś em lej ż ł ł y o ą e ł

45 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 46 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Budownictwa RolniczegowG zast 1 czerwca1968rokuzosta 1968 roku–kawa g Robert Górniak, Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 1974,s.164-175;porównaj Marek referenta ubezpiecze rozpocz w Kotli). 1999, s.173-174(maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej z legnicko- g te referenta dosprawwojskowych.(...)Nanowymstanowisku Ź Widok Kotlizlat60.XXwieku. ł ród ż ogowskiej przepracowa niezagrza ę ł o: FranciszekJakubczak, pcy dyrektorad/sekonomicznychwPrzedsi ął em prac ł ł ogowskiego rejonu uprzemys em miejsca,poniewa Materia ę ł czasu,wktórymwielesi wCukrowni„G ł ń y domonogra spo ł em osiemna ł em przeniesionynastanowisko ł ecznych (...) W cukrowni ł ogowie (...) Ludzie imied ﬁ i gminyKotla ż odmaja1950roku(...) ł ogów” nastanowisku ś cie lat,do31maja ł awianego ę zmieni ź , Lublin-Kotla . Pami ę biorstwie , Wyd. ł o (...) ę tniki Artylerii KonnejwBaranowiczach. Tam te s samodzieln Po 3-letniejnaucezosta stolarskiego wcelunauczeniasi w Nowogródku zosta w 1927 rokuSzko ak gospodyni a matka MRG]. Mójojciecby Bia Nowogródek [obecniemiastowzachodniej w Trosiejkach, gminaCyryn,powiat ł u ż ł by wojskowejna2lata.Odby orusi, wobwodziegrodzie Urodzi ą prac ł ZYGMUNT HORBATOWSKI em si ę . W 1934rokupowo ą ę domow ł 10lutego1913roku em skierowanydozak ł zzawodustolarzem, ł em majstremimog ł y Podstawowej ą . Po uko ń skim –przypis ł em j ę zawodu. ł ano mniedoczynnej ń ą czeniu w3.Dywizjonie ł adu ż uko ł em podj Horbatowski. Zygmunt ń czy ł em ąć

47 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 48 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla roku. NapodstawieumowyZSRRzRz Morze Bia miasto obwodowew pó klimacie, a nas, m nie omin wywo do 1 kwietnia 1940roku. W tymczasiedu prac transportu. Wróci 28 wrze (ur. w1925roku Kisoryczach [obecnie Kisorcze,rejon na obron W Charowskupozna – rejon Wo skierowany dopracy wDomuInwalidówCharowskim przele Tam te po umundurowaniu wys na Bia zwolniony, a nast wspólnej deklaracjipolitycznej–przypis MRG]zosta do 20.Pu Bobli rozmów zeStalinem,którezako jako stolarzmeblowywmaj Eugeniusz Sikorskii3-4grudniatego roku odby kaprala. W 1937 rokuwróci szko [30 listopada 1941rokudoZSRRprzyby ę łę jakostolarzwrze ń ż ż Po wyj podo ł skiego. 24marca1939rokuzosta a ono naterenZSRR.Mnieimoj orusi, wobwodziebrzeskim–przypisMRG],sk ż ś ł zosta ę nia 1939rokuuciek ął em 8tygodni. ł Warszawydosta ku Artylerii LekkiejwPru . Rodzicówwywiezionowstronyocieplejszym ł ogodzka ob ł e. W ﬁ cersk ś ciu zeszpitalawlipcu 1942rokuzosta ł a naswojna. W czasie cofaniasi ł em dodomuwstre ł ę agrze przebywa ą pnie skierowanydo szpitala, gdzie ł izosta ł em przysz odych, do Archangielska [obecnie ł ast. Tampracowa ł ł ano mnienafrontwokoliceM nocnej Rosji–przypisMRG]nad ź ni miejskiej,gdziepracowa ł em si ł em dodomui podj ł em awansowanydo stopnia ą łą tku Siemie

ż ę ł em z niewoli w czasie on doniewoliniemieckiej. ń ﬁ czy ł eradzieckiej.Podj em do czerwca 1942 ę ż Bronis anie [obecniemiasto ł ł y si em zmobilizowany ą ł ą dem Londy em jakorobotnik. ł gen. W rodzin ż yce u hrabiego ę ł podpisaniem aw ż o Polaków ął ę Bagi ę em prac ł ę tenlos adys frontu ł ń seri ł skim ął awy. ń ł ł ł ł sk em em em em aw ą d ą ę ę

utworzono Zwi 10- sobowa grupa, uczestniczyli zosta Zje Zwi na tereniepowiatug wojewódzkim we Wroc samym roku,wporozumieniuzzarz do Kotlidopierowmarcu1946roku. W tym z Nowogródka iokolic. poniewa si z wojskaosiedli po zdemobilizowaniu W grudniu1945roku Lenino doBerlina. od Wojska Polskiego bojowy Ludowego W Sielcach zg przeby W tej Tadeusza Ko Dywizji Piechotyim. si roku pobrali Riazania –obecniemiastaobwodowegowRosji]maju1943 Urz Przed wyruszeniemdoSielcnadOk z ojcem,poniewa Rokitne], powiatSarnynaBia ę ę naZiemiachOdzyskanychwKotli(powiat g do1. Warszawskiej ź ę ą dzie Zjednoczeniowym, naktórym du StanuCywilnego–Moskwa,9listopada1949roku). ł zku Osadników Wojskowych, którego em prezesem. We wrze ł em ca ż ż e dywizji tumieszka ś ś my si ł ciuszki. ł y szlak osi ą zek Bojowników z ł ł ż em em ę by (za ł ł a mojarodzinaorazwielerodzin za udzia Podzi Polakiem(pracowa ś wiadczenie Centralnego Archiwum ł Ż awiu, zorganizowa ł ogowskiego oddzia on ę kowania dlaZygmuntaHorbatowskiego ś ł niu 1948roku,jako ę wwalkachnaPomorzuZachodnim. ł odnalaz orusi, wywiezion ś my w rajowym my w ą [miejscowo Faszyzmem ł em isprowadzi ą ł dem ł jakogajowy). em ść ą ł

naSyberi ł w pobli w ogowski), Bronis Horbatowska. ł awa ł em ż u ę

49 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 50 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Wesele ZygmuntaiBronis (passim). Wyd. LubuskiKomitet UpowszechnianiaPrasy, Zielona Góra1985 Czes w walkach IiII Armii Wojska Polskiego 554/0 –karta A –Podseria -89/554/0/796: – obecnieFendorfiKazimierzprzypisMRG]. o Wolno Krystyna –obecnieRatajczak,Stanis w Zielonej Górze zsiedzib w o informacje napodstawie dokumentów; Archiwum Pa Horbatowskich urodzi Horbatowskiego –Kotla,20czerwca1980 roku –uzupe (pó i NajazdemHitlerowskimoNiepodleg ź ł niejszy ZBoWiD). W tejorganizacji pracowa aw Os [Ze zwi Ź

ść ród iDemokracj ę ł a: kowski, W ą zku Pa ł ł asnor awy HorbatowskichwKotli–Wielkanoc 1947roku. Pionierzy wmundurach naziemilubuskiej ę Zarz ą ł wStarymKisielinie– ę o si cznie spisany ń ą d Okr stwa ZygmuntaiBronis ę sze ę gu wZielonejGórze ś (zlat1975-1980);porównaj cioro dzieci:Zbigniew, ł aw, Bronis Wspomnienia -udzia ł ż o yciorys Zygmunta Zwi ść iDemokracj ą zek Bojowników

ł ł aw, Halina em 40lat. -nrzespo ń stwowe ł niony ł awy awy ł ę u ł ,

upatrzonych gospodarstw. Przezdwienocespali gospodarstwa. Nast za bardzonamsi piaski. Gdzie bo bali oSinoa Ogl do Skidniowa. w których przewa w których Matczak, JózefSzymczakzsynem Antonim. Dotarli do Bielaw. Ale niepodoba do S [Andrzej] Wejchert,Matyjasik, Wac to czerwiec1945roku.Opróczmniewyjechali[Ignacy] St na dobr nad padlin wieczorem. Dok z powrotem. We wsicisza,tylkokomaryimuchybrz ż Zachodnich. (...)Postanowi Zachodnie. Zrobi MRG]. Pozako w powieciepleszewskim,oko wie Pochodz zalewa pola. Ale Wejchert zacz Chociemy nam pozostaniew e „co wodazabierze,toda”.Noiwrócili ą d skierowanonasdowsiBielawy. Lasamidoszli ś Jedlecznajdujesi ł awy ś ą my si STANIS ziemi ś li. Podrodzespotkali ą Ś . Napolach l ś ą ę ko skiej, gdziemie ę . Pozameldowaniu gospodarstw wróci ę zJedlca,powiatJarocin[od1999roku . We wsiby ł Ł ł adnej datyniepami ń ż ł ł o po czeniu wojnywyjecha ę am topodwp a AWA KACZMARKIEWICZ a ą tupodoba ś ł z domu ę y kobiety. Zacz dali nie wSkidniowie. Twierdzi pnie podali ł owy czerwca1945rokudotarli ę ś wwojewództwiewielkopolskim, my gospodarstwa,alete ł o si ł adne zbo Bartczak ł ł ł o 20kmodKalisza–przypis o kilkarodzinniemieckich, am wyjecha ę ś ł tunam.Ziemieby ś o. Zawrócili ął my Niemca,któryodradza ci ś nasnamawia ł my PUR-owinumery ł a si ł ywem Zwi aw Biega ę li ż ę ś e, cowskazywa ę tam. Wiem, my wybiera siedzibaPUR-u. ł am naZiemie ć wniedziel ś ń my w stron ski, Jadwiga ą ś ć ł my razem, zku Ziem , mówi

ż ł y s e woda ć ż ę sobie ż e by cza nie ł ś ś ś ś abe, ł my my my my am ą ł ł c, o y ę ę ł ł

51 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 52 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla mieli gna si osadniczej mójbratorazJózefSzymczak. W ko Nowogródka, zewsiSzkielicze.Koniewzi gospodarstwa, zKotlinadesz przesiedle polskie zabiera tylko Niemcymieli2konie.Napocz Chociemy dojechali w zgodzie.Pó Troch osadnicy te jej nauczycielemzosta s. 117-119 (maszynopiswzbiorach BibliotekiPublicznejw Kotli). pod koniecczerwca,amo Szko Pierwsze wróci Robert Górniak, samym dniu,coisiebie. Powróci otrzyma Zaznaczam, wsi. do rodzinnej Ź radzieckiego mo ś si Repatrianci umielip rutownikiem Szymczaka.Ztego ród ę ę namdosta namweznaki. W ko ł o krowy, tos ł a: ś ł ę my w a doJedlec,podczasgdymyjechali Maszynopisrelacjisporz k ć ł ś tylkorodzina,wi opotów by ś ń my doG ł ś wiat a zosta l, KozieDo cami arepatriantami. ż ł asne mleko.Ci sprowadzilicz Materia ć ł ł am zbratemMicha o zab ł krow o zewsiNiemców. Gdyopustosza ź ż ł niej wywi ł a utworzonate na by absze sztukizostawa ł ł y domonogra ł o zinwentarzem.Niktniemia ę ys ę ł ł dzi . Poprostu,gdywojskoradzieckie ogówka. Stamt [Józef]Motyl.Napocz ń ł ł y itakdotarli cu trzebaby o pó ł o dosta ć ą bimber. W zamianodwojska ż dzonej przez Jana Baranieckiego; Marek dzonej przezJanaBaranieckiego; Marek ęż ę e napocz ęść ą ź c zameldowa ko by zywa n ł ą ﬁ a gruparepatriantówspod swoichrodzin.Poci i gminy Kotla jesieni ż ć w1946roku,apierwszym ż co e gospodarstwomog ł ł ś ł y si em Bartczakiemgdzie o ł rutu upiekli o ze ż ś ą ś innego.[Jadwiga] y ą ą tku lipca.Pozostali ł my doSkidniowa. 1946roku. ę d szli ć ą y podrodze.Itak ś zatargi mi . G tku lipcawojsko rutowa ł ę am bratawtym , Lublin-Kotla 1999, , Lublin-Kotla1999, ś li znaszejgrupy my porodziny. ł ód nierazda ą ś tku ś my przez ć my chleb. ń j cu uda ę ł ż krowy, czmie yli ł ą y ich giem ę ś dzy my ł ł o ń a ś ł

si zabra ruchu ludno w charakterzereferenta dosprawewidencjiikontroli nie mog miesi Zaanga s kilka miesi Gminnego wRudzie,powiecie Artylerii we W czynnej s ś Za moj by gmin tzw. zbiorowychw1936rokunaterenachwschodnich ale dalejuczy dojrza brak miejsca.Dopierozorganizowanie ipowo Wielkopolskiego. Pozako roku, dok (...)Coprawda uda wrócili (...) Urodzi od Lwowa–przypisMRG],wpowiecie mo nieszcz roku miastorejonowewobwodzielwowskim,oko dzi ł redniej wcielonyzosta ę u ł sekretarzem gminnym.Uczy ż ś o dlamnieokazj ż b nale na by ę ł ę em si ł wojskow cznie. B o ś ą ż ęś my doPolskiiosiedlili ś pierwsz owany pookresiepróbnymnapracownika sta ł żą ci wgimnazjumtypuhumanistycznegoweLwowie, em dopo ł liwym bezrobotnym,szukaj ł u ą o, pracy. Wsz A N T ONIK A doZwi ę d moirodzicewyemigrowalizokolicLeszna ż ę cy nieotrzymywa ś by wojskowejwSzkolePodchor uczciwie do pracy. Marzy ci otrzymywa ć si ę ł odzimierzu Wo ą d ą ł w1932roku,mimonajlepszychch ę ą em si prac ą niemog c ju ą zku Radzieckiego[ ł owy roku1936znale , abyzosta ę ż nastanowiskupracownikaUrz ł ę ę sta o misi w Westfalii 17stycznia1910 ń ł dzie s em dowojska,celemodbycia czeniu pierwszejwojny ł ł em 40,00z ł em. (...)Pouko ym pracownikiemgminnym, ł ć em ł ę pracownikiemumys ł ysza ś y Ł wroku1931zda ł my si ń em si M U C Z A K K A Z C U M ż skim. Gdyzako adnego wynagrodzenia. ł em krótk ż Ż ydaczowskim przez ę ę ą ł ł ydaczów tood1991 naterenach,które em otym, aby sta , apotem60,00z . Ówczesne prawo cym, gdzietylko ż ydaczowskim. źć ń pracy. By ąż czeniu szko ł ą anie do odpowied ych rezerwy ś ć wiatowej egzamin ł ń o 60km ł czy owym. ż ł ycia ł ł ego ę ę em em du ci, ł ź y ć ł :

53 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 54 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla w górach, na w górach, udzia we wrze 99 4 pozostawa 1939- 941 Kosów Huculski. Ale rado znalaz sekretarza gminyw Soko rezerwy]. W maju1939rokupowierzonomistanowisko [W roku 1938zosta poczu sublokatorów naswoj owdrei otworzy To wydarzenie egzamin nasekretarzagminyzwynikiembardzodobrym. przyj 1938 zda gumiennego. Sam obarczony liczn jako pracownikwmaj II wojny encyklopedi po powrocie zkampaniiwrze która niesprzyja zamieszka Zuwaginapowsta mojego prze szcz po prostunapami administracyjne iwieleinnychprzepisówprawnychzna budowlane, przepisyrachunkowo-kasowe,post zaledwie kilkamiesi ś lubu wlutym1939rokudowybuchuwojnyup ęś ął ł ł wkampaniiwrze ł cie irado em si nas,to jest mnie, em zatrudnieniewtym maj ś niu 1939rokuwybuch ł em wUrz ł ś em w wiatowej iwczasiewojnyby ą ę prawa”idobrzenatymwyszed ł cz ł o ask ż ść onego, wójtagminy, by ł Ż ęć ł z ę owiekiem warto a rodzinompolskimnaHuculszczy ydaczowie. Mójojciecprzedwybuchem inie . Dochodzi ż ę ycia. ę ł ą dzie Wojewódzkimw Stanis cy, dlategozbytkrótkotrwa onpodrz ł powierzchni em mianowanypodporucznikiem ł ł ask o przedemn ś ą niowej, zostawiaj ść tku ziemskimwcharakterze łą ł ówce Pokuckiej,w powiecie ę ż mojanietrwa now ludno on ł ł o dotego, a IIwojna ę ą icórk dami w ą ś ś ą ciowym ipotrzebnym. tku ziemskim. W latach ę ś niowej zpowrotem sytuacj mieszkaln ci huculskiej.Od daty ą rodzin ą oknona ż ś ę ł e dlaówczesnego wiatowa. Bra adzy radzieckiej wcharakterze ł ł em, gdy em „chodz ł ą a d ł ę c zatrudniony polityczn ą ą (5osób) ż ł . [Ja]tak ugo, gdy on ę ł powanie ż ł awowie ę o moje wroku sam ł ś yn wiat, ź ł ł ą em nie em ęł ż c ą o ą ż e ą ,

ulg Armia Radziecka,Polacyzamieszkuj ż w maj zaopatrywa w Kalembinie, gmina Wigmina w Kalembinie, Zachodnie osiedli zmieni - województworzeszowskie. (...)Poprzyje na tymmaj Niemiec hitlerowskich. W tymczasienadalpozostawa roku –ju zza Buga,zmiasta W latach1941-1944terenyteznalaz Naterenziemi g zza BugadoPolskiLudowej(...) pe by osoby polskiejnarodowo rodzinom polskim,przyjmuj Wszystko, coby w tymczasiemia (r banderowcy. Jakog W tym okresie samwykonywa wynagrodzenia robotnikówza wykonane pracewpolu. tu iówdzie grasowa ksi ż (Sowchoz „Bolszewik”).By ycia. Kiedyporazdrugiw1944rokuteterenywyzwoli ycia, mo ę ł ł czne koszeniezbo ę ni ę o miobce.Prac gowego. Jako „uczotczyk” zajmowa gowego. Jako . Nareszciezosta ł em dochwiliwyjazduztychterenówjako repatriant ą ł tku. Robi si ę . Przezca ż ż ć z na by ą si tku iwzasadziecharaktermojejpracynie ż ę ł ł on o si ludno o przedmiotempracynatymmaj ł em si ę ł ł ą o wnocyspa ł umys ł ówny ksi ł y bandynacjonalistówukrai itrojgiemdzieci. Zatrzyma ż y czasokupacjiniemieckiejpomaga ę em mo Ż a iplewieniewogrodziewarzywnym). tonielegalnieznara ł ł ogowskiej przyby ydaczów, podkoniecsierpnia1945 o zagwarantowanebezpiecze ę wpowiecie g ś ś ś ci. Funkcj ł ci polskiejwproduktyrolne niowa, wpowieciekro ow ą ę ż ą c dopracywsowchozietylko ł gowy Sowchozu„Bolszewik” liwo em pomocnikiemg musia ł em ró ść ę przyj ć g ł spokojnie,chocia em ą ł ł ogowskim. Najpierw cy je poczuli wielk ównego ksi ł ż ł em si em jakorepatriant ł ne pracewpolu łą y si ż ś czy eniem w ź cia zpomoc dzie na Ziemie ę ę podrz ć obliczaniem ń z skich, tzw. ś ﬁ nie ę ą ł zyczn ł gowego ównego ł tku, nie em si asnego ń ą ń dami skim stwo ł ł em em ą ł ą a ę ą ż .

55 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 56 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla o terenowych organach jednolitejw o a powej Biura PrezydialnegoPowiatowejRadyNarodowej, do G Gospodarczego. Wróci pracy wNosocicachzosta [urz zast do domu, dowiedzia do domu, kolejowych. Kiedynast spokojn dnia pojecha za w zwi nigdy niewiedzia (...) W styczniu 1965rokuzachorowa Pracowali w Nosocicachnastanowiskosekretarzagminnego.(...) By roku, poczymprzeniesionomnies te wykonywa spraw osiedle zast lat, awi w G przyj w zarz Miejskiej RadyNarodowejwG W roku1958zosta kierownikiem Wydzia zamieszka ł adowania pozosta ł em trzynastymzkolei „burmistrzem”miastaG ę ę ą ł ł ogowie; natymstanowiskupozosta pcy przewodnicz pcy sekretarzazeszczególnymprzydzia d gminy](...)Podkoniecroku1949zestanowiska ął ogowa, gdziepowierzonomistanowiskokierownika ą ą em obowi zku ztymmusia dzie gminnymwKotli.Przyj ą ś ę . Odlipca1965roku zajmowa ciu w c najd ś ł my wnaprawd em wG ł ł em razemzwójtemdo wsi Nielubia,miejsca em od1wrze ń ł ż czych iaprowizacyjnych.Czynno u ą ycie ustawyzdnia20marca1950roku ż zki przewodnicz ł ej zewszystkichmoichpoprzedników. , zczymsi ł ł em si ą ych rodzinniemieckichdowagonów ł ł cego Powiatowej KomisjiPlanowania u Organizacyjnego PrezydiumPRN. ogówku. Zg ł em zpowrotem doPrezydiumPRN, ę ł pnego dnianadranemwróci em przewodnicz ł ę em zmieni ę trudnychwarunkach;cz , ś nia 1945rokudo lutego 1946 ż ł em przeniesionys e minionejnocyokradziono ę mo ł u ł ą ż adzy pa cego PrezydiumMRN ę ł bowo dozarz osi to mnie na stanowisko to mniena ż ł ć ogowie, awkrótce e spotka prac ł em si ł em przezsiedem ą ł ń ł cym prezydium em stanowisko em naserce, stwowej by ę nabardziej ć ę . Którego do pracy ą du gminy ł ł u ogowa. ł ż owiek bowo ł ł ł em em em ś ci ś

s na powiat g do 11 lutego 1946 roku. ÓwczesnyPe Czynno przydzia mnie dopracy[nastanowisko]sekretarza zeszczególnym si sierpnia 1945rokuwZarz sekretarzem gminnym,zg zamieszkania. Mieszkaj ż gmina Kotla.Zaj s. 126-132. prac uprzemys Jakubczak, (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznejKotli);Franciszek Materia (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Materia powiatu g miejsce zamieszkania,comia g g Ź aby dalejorganizowa Ź (...)PrzybywszynaterenZiemZachodnichosiedli si w Nosocicachnastanowisko sekretarzagminnego. ł ł ł e ju ród ród u ę ogowskiej ogowskiej ę otym, wpowiecieg ż bowo zZarz ą ł ł ż a: a: zawodow

ż ł ł WalentyNawrocki, WalentyNawrocki, adna si y domonogra y domonogra ś ł ł awianego ci tewykonywa em sprawosiedle ł Ludzie imied , T.2,G , T.2,G ogowskiego. ł ogowski, [Marian]Kozieradzki,dowiedziawszy ż ł e jestemsamorz a niezmusimniedonast ł ą ogowskim. Dotejporyzmieni , Wyd. Wydawnictwo„Iskry”, Warszawa 1974, . Najpierwzamieszka ł ą ął ogów 1967,s.77-80;MarekRobertGórniak, ł du GminywKotlidoZarz ogów 1967,s.82;Marek RobertGórniak, ﬁ ﬁ em domekrobotniczywprzekonaniu, i gminy Kotla i gminyKotla ź . Pami ć ianalizowa ą c wG ł ł em od1wrze osi ą ę ł dzie GminywKotli.Przyj o tniki legnicko-g ń Wspomnienia osadnikówziemi Wspomnienia osadników ziemi ł ś em si czych iaprowizacyjnych. cis ą , Lublin-Kotla 1999,s.160-161 ł , Lublin-Kotla1999,s.119-120 ogówku, b dowcem, przeniós ł y zwi ę dopracypodkoniec ć ę

pnych zmianmiejsca ą ł ż em wG ł zek zwykonywan ycie gospodarcze nomocnik Rz ł ś ogowskiego rejonu ę nia 1945roku d ą ł em trzyrazy c zzawodu ą du Gminy ł ogówku, ł mnie ł ą ę em du to ą

57 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 58 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla jeszcze kilkatysi na umocnieniaobronne,awsamymmie stawa i wygl (...)Imbli godzin. Bronili Lipinka, S Pami niemieckich -wypad zG min ikanonadydzia A wmarcuKotlinapad wyszli . Pikowa przy naprawiemostuko Zimowy senkrajobrazuprzerywa trupów. Zimaby zniszczone dworcekolejowe,rozwalonemosty. Sporo i ruszali szyn dokonali narz oko zniszczonych przezwojskahitlerowskie.Grupaliczy brakowa mosty ibudynki,mordowali.(...)Podkoniec lutegoniewiele By jechali wypady zg zg ł ł osi o kilkurannych.Jaksi ł ę o 50-ciurobotników(...)Kilkadniprzygotowywali ę (...) NaapelKomitetuPowiatowegoPPRwLesznie dzia imateria ł ł tam ichnazwy:wówczasprzewa a si ą ś ś em si my ztegobezstrat. Czy bali da my zeS ś ł my wstron o, aby ę ł ł namieszkanie nauczyciela.Na nocustawili naszapraca.Ju awa, Konotop,Kotla,wko ę dopracyprzynaprawieurz ł ogowskiej twierdzy, paliliwsie,wysadzali J ÓZEF K A MI ś ż ś ł my si ż o a ostra, my zako ę ł ej G ł cy zdeterminowanychhitlerowców. Robili awy do Wschowy, wyskoczy nierze niemieccy. Pó ł y iostrzeliwa ł ł ę . Stacjekolejoweucierpia y. A potemdospecjalnegopoci G ę ł wbudynku,którysta ogowa, tymbardziejniebezpieczna ś ł nieg ogowa. Mijali ł ń o Chociemy ł ż czyli sw ogowa. Strzelaninatrwa zdalaodmiastanapotykali ę pó ł agodzi ł a nanasgrupa ł ź y zbronipok ł niej okaza y cz ą prac ł Ń niecoobrazzniszcze ś ń ę ż my si ś SKI ś cu G ste strza nie ruin– Wschowa, li, zaatakowa ź my wypalonewsie, niej pracowali ą ę dze . Poci ś ł ę ł cie broni ogów. ł o, rozkr ł ? Oczywi bliskoszko adowej. Jako ń ł kolejowych ł y najwi y, wybuchy ą ł g, którym zszyn. ż o ł a kilka ł ę ł nierzy ł y nas cenia o si ę ś ś ś ś ś ą cej. cie. my my my my gu ł ń ł y ę a ś .

zdeterminowanych a wsamymmie praca. Ju G 2007, s.59-61. – InstytutGeogra Rozwój iregres siecikolejowej wPolsce, w zbiorach BibliotekiPublicznejwKotli);zobacz te w Stare Drzewce,G dostatkiem. Wiedzieli S pogi Na ka Biblioteki PublicznejwKotli). gminy Kotla 1965, s.165-166;MarekRobertGórniak, do monogra Zielona Góra1971,s. 123-124; MarekRobertGórniak, mieszka i pami Ź warty. To nasuratowa Ź (...)Stacjekolejoweucierpia pami ł ród ród ł awa ogowa, tymbardziejniebezpiecznastawa ę ł ł ę a: a: te i poskr ę ż tam ichnazwy-wówczasprzewa tników ń dej znichnaprawiali JanuszKoniusz, JanuszKoniusz, ców ziemilubuskiej Ś ż l odmiasta napotykali ą fi i gminyKotla , Lublin-Kotla1999,s.120(maszynopiswzbiorach ska, Konotop,Kotla,Chociemy , Wyd. Lubuskie Towarzystwo Kultury, ZielonaGóra ę fi cane bombami i PrzestrzennegoZagospodarowania, Warszawa ł ś ogówko, G cie broni ż o Mój domnadOdr ś ł Mój domnadOdr nierzy hitlerowskich. my, ł , Lublin-Kotla1999,s. 121 (maszynopis o. Broniiamunicjimieli , Wyd.Lubuskie Towarzystwo Kultury, ż e si ł o si ł ś ogów Gaj,Lipinki ę ż my naumocnieniaobronne, jeszczeprzyda. elastwo. Imbli ś my tory, odci ł Wyd. Polska Akademia Nauk ę y najwi jeszczekilkatysi ą . Pami Materia ą . Drugitomwspomnie ż nie ruin: Wschowa, ę ę cej. Jeszczedzi tniki iwspomnienia ż : Zbigniew Taylor, ł y domonogra ś ł l i G a si ż ej byli ś ą Materia my pod ę gali Ś nasza ł l ogów. ą skie, ś ś ę my my cy fi ł i ń ś y

59 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 60 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla z UNRRA [United Nations Reliefand Rehabilitation (PGR). Zosta zorganizowali Pa na zachód. W maju1945roku byli koni izinnymifornalamimusia Ukrai pracowa zaj czasie wszystkiegospodarstwa imieszkaniaby 1947 roku,znówprzyjechali starsi nierobilinic.Podwóchlatach, wczerwcu (obozu). W oboziemy–m ameryka Bawarii –przypisMRG],doktórego wkroczy miasta Coburg [weFrankonii,obecniew pó m i radzieccy. Pod koniec wojnywszyscyNiemcy, w obecnie Kotla.Pracowali Moja rodzinadosta zosta zostali wielkopolskim –przypisMRG]. W grudniu1942roku w powiecieostrzeszowskim,województwie Salomony, gmina Czajków, powiat Wielu omat Belu [Wroc Breslau do miasta w ł ł ęż a adze okupacyjne.Zostali ę ś te, g czy ciciel nazywa ł ń U o przerzuconychdomiejscowo ś cy, [Rosjanie],Niemcy orazje rodzi my wysiedlenizgospodarstwaprzezniemieckie ź ł ń ni, zostalipowo ł o przesz ównie przezZabu ska. Wszystkich Polakówzabranodo koszar J ÓZEF K A RBO W SKI ł em si ł a muprzydzielona du ł ń o 150osóbró ł ę stwowe Gospodarstwo RolnewKotli ł si 5grudnia1928rokuwmiejscowo a przydzia ę FranzKlawyter. W maj ł ś ł ani nafront.Jadosta ł my wdu aw], astamt odzie ż an. Ciwlatach1948-1949 ł domiejscowo ś ż ś my przetransportowani nej narodowo ż my doKotli. W tym chodzili ł ż em wie ś ym maj ci Glogau[G ż a partiatraktorów ą ś d kilkarodzin my wokolicy ń ś źć my do szko my do cy francuscy ą tku, którego ichrzeczy ś ń ś ci Kuttlau, ci: Polacy, [obecnie ą ł ł em par tku tym a armia ł ł ogów]. nocnej ł y ju ś ł ci y, y, ę ż

tutaj je Klawiterowie dobrzeichtraktowali... Zreszt wysiedlili, zaj Kiedy przyjechali i sk ludzie... Onmia niemieckiej rodzinyKlawiaterów(...)Starsiju ha maj 121 (maszynopis wzbiorachBiblioteki PublicznejwKotli). do wojska. Górniak, „Gazeta Robotnicza”1994, nr31/z5sierpnia/;MarekRobert 2007). od MRG]. Je oraz Azji pozako udzielenia pomocyobszaromwyzwolonymwEuropie przez NarodyZjednoczonew1943rokucelu do SprawPomocyiOdbudowy-organizacja utworzona Administration, Organizacja NarodówZjednoczonych Ź W Ź ród ród ł ogi. W pa ą ł ł py. Onatroch a: a: ą LidiaRó ń ą ł wogóleprzyzwoicibyli[znich]ludzie. Pracowali Materia Maszynopis relacjiJózefaKarbowskiego a cy francuscy, w tku wKotli)byliprzedwojn ś cicielem pa ź dzili ź ęł ł dzierniku 1949rokuzosta y domonogra ż a si ś ycka, Anita Tyszkowska,ycka, Anita my poPGR-achilikwidowali ś ł ń ko ę my zPozna ę czeniu IIwojny kula nami,przynios ł acu (ica ł ł o siedemdziesi oscy, potemRosjanieiUkraincy. ł a. By ﬁ igminyKotla ł ń ego licz ł skiego, sk a bardzodobrakobieta. ł ś a chleb,marmolad wiatowej –przypis , Lublin-Kotla1999,s. ą ą ą Pa przedstawiciele cego oko tki, osch ą ł ł ace dowzi em powo

d nasNiemcy (Kotla, marzec ł o 1500 ł ż y by byli ł ś ę any my cia ę ł . ,

61 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 62 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla przez organizacje m by 30 rodzininieby prze Królewski – przypis MRG]. W Bogomicach mieszka Królewski –przypisMRG]. W podkarpackim, wpowieciekolbuszowskim, wgminieMajdan zamieszkany przezosadnikówwojskowych zmiejscowo 43 numery. By w Podhorcach [obecniewie W tymdniuzgin Polskiej) i SP (S Pieniackiej, powiatBrody[wcze Krz MRG] ibanderowcy[cz G Ziemie Odzyskane,domiejscowo 2 maja1945roku,wyjechali w rejonie brodzkimobwodulwowskiego–przypisMRG]. i wymordowaliludno Nacjonalistów; OUN-UPA –przypisMRG],spalilica tragedi sp – przypisMRG],województwotarnopolskie.Dzieci miasto wzachodniejUkrainie,obwodzielwowskim W je z rosyjskich dywizji piechoty, sformowanych podkoniec1944roku ł ę ł ł ogowa. Zamieszka asowa iKomitet Wyzwolenia NarodówRosji–przypis a dzi ą ż tka ko yli ś Urodzi ł wietlica, któraw1947 rokuzosta ę em przyrodzicach.28lutego1944rokuprze ś wewsi.Niemcy, w my wpiwnicy. Potejtragedii ponadrokmieszkali ł o Rzeszowa[obecniewie ł em si ł ń te ców przezgenera ł ż u KAROL KIEREPKA ęł tammaj ł ż o a mojasiostra,jazmam ba Polsce). W ę ł odzie ż ł 7czerwca1930rokuwHucie em wewsiBogomice,któraliczy ść adnej wi . W domachpalililudzi ł onkowie Organizacji Ukrai ą ż ł tek, tzw. „czworak”,w1946roku owe ZMP (Zwi asowcy ś my doBrodów, anast ś ę wzachodniejUkrainie, kszej instytucji.Natomiast ł a AndriejaAndriejewicza ś

[potoczna nazwadwóch ś ś ci GrodziecMa wietlicy odbywa niej Lubicz;obecnie ś w województwie ł ą a udost zek M ą i bratem ż ł ę ł ż ę ywcem. odzie ł o oko pnie na łą yli pniona y ko ń ń ł skich y si wie stwo ś ś my my ś ż ł ł ci ł o y o ę a ś

przebywam naemeryturze.Jestemojcemtrojgadzieci. w pogotowiuratunkowymjakokierowca.Odparulat otrzyma Przez lataby cz domu dziecka,zKrzemie mieszka w marcu1955roku. W 1956rokuo nacjonalistów wokresie IIwojny Edward Prus, Fundacji im. Adama Mickiewicza, Toronto-Warszawa-Kijów 1995; nr 1(42). 2000; Stanis Zbrodniczo w Londynie,Londyn1990; Wiktor Poliszczuk, Nieukarane zbrodnie SS-Galizienzlat1943-1945 (G by ewangelicki, pi zespó zebrania wiejskieipota ęś ł ł ogów, 25marca 2007roku);porównaj Aleksander Korman, a kaplica.Doko ci Ukrainy, wobwodzie tarnopolskim–przypisMRG]. ł W 1952rokuposzed Ź muzyczny. Natereniewsiznajdowa ród ł ł em mieszkaniewG em zmam ść ł ł aw Wody OUN-UPA a: Rycerze Maszynopisrelacjisporz ł em so ę kny parkorazpa ż ą ń ś elaznej ostrogi. Oddzia ibratem.Moja ski, cio ł , Wyd.Nak tysem isklepowym. W 1962roku ł Zag a je ń ń ca [obecniemiastowzachodniej ł ź cówki. Zorganizowali ada HutyPieniackiej dzili ś ł wiatowej em dowojska,awróci ł ogowie, gdziepracowa ś ł adem autoraprzywsparciu my doKotli. ł ą ac, wktórymczasowo ż dzonej przezJolant ona by , Wyd.„Alta2”, Wroc ł ż y wojskoweukrai eni , Wyd.Ko ł ł em si a wychowank ł Gorzka prawda si , „Zwoje”2005 ę cmentarz ł ę o Lwowian ś inadal my te ę Pasek ń skich ł ł ł em em aw ą ż .

63 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 64 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla a wiosn cz Franciszka Krassowskiego.Pracowali po otrzymaniupracywysz amunicji wRostowienadDonem[obecnie po do swojejwsi(...) W 1915rokuprzymusowozostali dzi ewakuowani doRosji.Iznowugrozi [moich rodzicówiichznajomych]rozesz Bielsk Podlaskiwwojewództwiebia strachem, zauciu przysz wojna jakniemalwszystkich Polaków. W sierpniu1944roku W pi kryzysu zostalizwolnienizpracy. Zdecydowalisi wolni (...) zmuszeni bylizdecydowa wojska nawojn tak jakojciec,doucieczkiprzedmobilizacj z Polski,zreszt prze Wysokie Mazowieckie,województwo bia w Czy w hucieprzyprodukcjidrutu.Matkapomaga i Stefaniiz Warpechowskich. Ojciecpracowa Zjednoczonych jakonajstarszacórkaJózefaNiewi (...) Urodzi utrzymanie lokatorówisto ęść ę ki pomocyznajomychojciecdosta ż ą Rosji–przypisMRG]. Tam zasta yli tk ż ł o wyzwolenie.Zostali ewie, potemwewsiRosochaleKo ę ś ą my tragedi (moirodzice,jaidwajnasilokatorzy),zwielkim 1918rokuwyjechali P A UL IN A KR A SO W SK A ą ę bliskichznajomychzkrajuizmuszonych, zJaponi ł ł ane pieni am si ę wojenn ę 16czerwca1908rokuwStanach ą ć ł (...) W 1910roku[moirodzice] ą owników –równie si dze przyjechali ś ł am zam my bezniczego,alenareszcie ą ę (...)Nieoszcz napowrót,gdy ś my doPolski(...)Zaraz ś my wspólnienajpierw ł a mobilizacja.Lecz ąż ł ł ś y si prac ł ł cielne wpowiecie ostockim. Drogi zanauczyciela a nasrewolucja, ą ś ł dorosyjskiego my dopowiatu ę ostockie. Tam , ka ż ę emigrantów ł a muprzez wfabryce ę ż ł ż wówczas dza wczasie dy wróci ł ę udniowa wróci ń ł skiego a nas ś my ć ł .

W pierwszychdniachlipcanawi po wielowiekowejniewoli. do S wiedz z rodzin da dzieci, powi obs si i internatu. Mimowszystkorokszkolnyzacz i trudno z za nas potrzebuj si 1 wrze dy w piwnicy. Zbrakukucharkipierwszeobiadygotowa Niepostrze aoidai si na osiedlanie byli rozchwytywani.Brakmieszka G wo Jarz dobrze w tylko jedennauczyciel(...)Rokszkolnyrozpocz prasy postanowili Po zako reszt bardzo uroczy szko ę ę ć ż wzd . Nieby ź przyk ł urne uczenniceinauczycielki, zanimniezg ł ę uga kuchnizG na szko o ł ł ę bowicz, równie awy y by ż radypedagogicznej. Wo ą ś enia, ś c, ci wuzyskaniupersonelupomocniczego doszko ł ł nia. Internatmie ą u ogów dopieroodbudowywa ł Nowickich,którzyju ż ż ł ad, ł LudwikSt e wmie koleiiszos. adaj ł Ś ż ą o ju ł e inninauczycieleb l y katolickiej(...) zania rodzinneimaj ą ż ą , czylinaZiemieOdzyskane. Wychodzili e trzebazagospodarowywa ń skiej iwkrótcetamprzenie ś ą cie 1wrze czeniu wojnyw1945rokunawezwanie ż ca j ę ż pustychdomów, polauprawneci ś nowychmieszka enie dlamnieS my zm ś ł cie stanowi ogówka (...) ż ę nauczycielk zykiem polskim–Klupi ę pczak, amywetrojestanowili Ż ś ęż ci ś ycie stabilizowa nia 1945roku.Kierownikiem em imoj ł si ę ą d ę cym siedzib ą na2.pi ą ą ż tkowe, a mypowinni ł oci , przenie ź wczerwcuwyjechali awa iokolicezaludni n ł ą ń ą ą si by siostr ga ców. Pojawi ń ę ć ą ć , ludziedo pracy terenyodzyskane niepozwala zali si ł ść ł ę a autochtonka ął o si ę trze, sto ę ą si z wzgl ze si powiatujest W ś my kontakt ę ę ś ę tam,gdzie normalnie li , aszko ł ś ł adys ś , dawna osi my si ł ą ę ł y si ął ł gn ówka a si du na ł ś ś ś aw si my my my ęł ł ł ł ł y y y y ę a ę ę ą ę ł

65 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 66 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Polskiego, któryopróczdokszta Spotykali z Chociemysli,najstarszegonaswiekiem Tymczuka. [Józefa] Motylaorazniezrównanegowdowcipiekierownika siostry JórkównyiFelicj Pasendorfer, Szadajow Str Nazewkow si Ze znanychminauczycielizdu na studia, niektórzyrównie dokszta (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Zapotoczny iCzes prezesami bylikolejnoFranciszekKrassowski, Józef – starzy iw – do [odpowiedniego].Powsiachpracowalinauczyciele a krótkichkursachpodwarunkiemsta na Materia Polskiego istnia co dzia g by przygotowywa wype Ź ł ród ę ogowskiej ł osi ą y te cza, kole ł a: ł nia ą ł ż WalentyNawrocki, ł y domonogra ł gni o si , boka dozawodunauczycielskiego. Olszewsk ł Wspomnienia osadników ziemi odzi przewa żą ę ] wiedz , Lublin-Kotla 1999,s.122 Ł ę ż ł ijego aszczewsk dy informowa ego izorganizowanego ł ą cania zawodowego ą ą zku Nauczycielstwa , Janczukow zek Nauczycielstwa ą ą , koleg iwyró ż nie przeszkoleni ż on ę ą zeStarego ż , [Janin ę niaj Kapa ł otym, ą ż ą , trzy onym cych łę ę ł ę a ] ,

najcz na op t by a kto na kurs szoferskibezwiedzyojca,aleniemia na wojska zosta W Brzochowicach nasotoczonoirozbrojono.Ca W szoferem, b zzgli zadziewi a szczególnie powo w Zaleszczykach. Okropniet lat sp pracowa m roku. Pojejuko to szko o9 pu do 9. prywatnie m W 1935 rokupowo nie by wojennych wokresiepierwszejwojny ksi na wyr gajowym, aleitenzamiarsi Ru nawet dommieszkalnyzniszczonyzosta Rodzice moibylibardzobiedni,nieposiadaligospodarstwa, tarnopolskim wzachodniejUkrainie–przypisMRG]. ęż ęż ś niczku, powiatZaleszczyki,[obecniewobwodzie czyzn nej Lubomirskiej.My ęś ł ę ł ano mnieponowniedowojska.Stacjonowali [Urodzi ł at dza ą o szko ł ciej w rowach, do ciej w a prywatnaczteroklasowa. Wyrasta b, adziadkazwolnionozpracy. ę ł ł ł em nagospodarce ku [u zdrowyica nauki.(...)Mójdziadekby ę ł em przyrodzicach,ci bezzawoduinauki.Ca ł ę ł odego y rozbite,wielurannych, dowództwouciek d ł ł y anisklepu.Mieszka ł ę em si anów] w Tr pracowa J A NKRZ Y W A K Ż ę ń ] 20wrze yda, któryuczy czeniu o ł ł y, ukrywa ę ach, podga ł ł ciomiesi ś itd.Nawetrazzapisa ano mniedowojska. Wst la ę bowli. S ż ł ś em, ony (...) W lipcu1939roku i 93rk miejscowo nia 1913rokuw ż ę eni nieuda ą ę ż gle ę skni ł e pojego ł cznym synkiem.(...) si ł łę em si naspisa ń ł ziami itp.Rozbrojenie ś cy wsizaanga u ł ę ni ł gajowymw lasach ż tam,gdziemóg em zarodzin ś ba trwa ą ł wiatowej. Wewsi ł wczasiedzia y okresm c otym, ł ę . Las sprzedano ł em na m . Tymrazem ś ć mierci zostan ł iczyta em pieni ł ł a do 1937 e oddzia ł ż em si ć ł ł ą e b ż odych odego . By pi owali ę ś ł dzy ę my em ł ś ł d a ł o, ł ci ą ł y ń ę ę a ę , ,

67 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 68 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla wybrano mnienazast roku zosta Ż ,0h. Otrzyma - 6,80ha. Grochowice, gdzieobj do Rzeszowa. W 1947rokuznalaz zdemobilizowany, moja rodzinawtymczasieprzyjecha nas nawagonyiprzezKrakówpojechali lekarza dopracyw Wiejskim O By polskich. Poparudniachpobytuw (...) Pó w O przyj i rozrabiactwadoprowadzi Gromadzkiej RadyNarodowej. Atmosfera niewdzi nam par mnie doz na krzywdzie drugich(...) Ta sytuacjaitestosunkizmusi tysi sytuacji ró nie zwracanouwaginastosunkimi tu nas zgromadzonowparku tu skup zbo przez budow przypad Przewodnicz za Lwowem. W drodzepowrotnejdoszed Rady NarodowejwKotli,anast naszych oddzia ona przywioz ł tamStalag2„C”. ą ś ce. Byli ąć rodku Zdrowia wKotliby gonamieszkanie. (...) Pierwszympracownikiem ł ę natakzwany„szczytkultu”,rozwój rolnictwa ł sucharówwojskowychzabranychzmagazynów ż o ż a. (...)Niktnieprzestrzega ż ł ni kretynii karierowicze próbowalidorabia em so enia rezygnacjizestanowiskaprzewodnicz ś ą my zm ę cym GRN.Okresmojejpracywgminie spó ł ł a krow ów odby ź n ł ą tysem wsiGrochowice,w1952roku ł ł jesieni dzielni produkcyjnych,nienormowany em zwojskakoniadouprawyziemi. ę czeni izg ę ę pc izacz ł o si ął ę ł przewodnicz em ma a dotego, ę ł ę 28wrze ą ś a li ł 1945rokuzosta rodku Zdrowia,niktnie chcia ń odniali, napo ś cuckim, by my gospodarowa ł felczerDypki. Obecnie ł e gospodarstworolne ż ę ś Ł e kiedyotrzymali pnym rokuzosta nia 1939rokuwlasku a ę ł ą ń przepisówprawa, dzyludzkie. Wtej ł ś em si cego Gromadzkiej cucie za my doHamburga. ł ł em do o nasoko ż ywk ę wewsi ć ł ę adowano . W 1949 . W Ł ę rzucono czno a ł ń ą o trzy cuta, cego ć ś ł ł si my em em ś ł ł ci y a ę ł

prowincjonalnych antagonizmów(...). (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Materia nie matychzzaBugaizPozna g w G pracuj Ź Grochowice -ko ł ród ogowskiej ł ł a: ogówku (...)DzisiajwKotliczyGrochowicach ę ł WalentyNawrocki, nastanowiskugajowegowLasachPa y domonogra , T. 2G ś ció ł (archiwalne). ł ogów 1967,s.141-145; MarekRobertGórniak, ﬁ i gminyKotla Wspomnienia osadników ziemi , Lublin-Kotla1999,s.122-123 ń skiego. Nast ą pi ń ł stwowych o zatarcie 69 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 70 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla a z dniem1stycznia1951rokuprzenios a zast powo spraw wojskowych. W sierpniu1948rokuzosta Referendum wewsi Sobczyce.(...)Pracowalizemn w Zarz zamkn by wówczas Tadeusz Wdowczyk, W Narodowej wKotli. (...)Moj i tuotworzy W 1947 rokuprzenios polowe odorki,siewua gospodarstw rolnych. Wykonywa zajmowa Rolniczych. By do G przygotowany dopracybiurowej,poprzyje Komornika S pe roku (...)Poniewa i tutajpe 1951 rokuprzeniesionomniedopracy w PZGSG z miasta Pleszewaitutajsi w Lipsku (Niemcy)(...)DoG na stanowiskoprezesatejspó Urodzi Gminnej Spó ł ł ni a funkcjaprzewodnicz ę ł pc ę ł ogowa podj funkcj n awjagiy(.)2 marca1950roku zosta any nawójtagminy(...)20 ął ą ą dzie Gminnymw Kotli nastanowiskureferenta przewodnicz ł em. Od ł ni o si ł em ró ł ł ł ą em prywatn em si dzielni „SamopomocyCh ę dowego w Pleszewie (1930-1939) i by dowego wPleszewie(1930-1939)i ę J ÓZEF L E Przewodnicz ł zagospodarowywaniemporzuconych o toprzedsi ął ż ż em prac ne funkcje (...) Od grudnia 1958rokune funkcje(...)Od 1948 rokuzacz ę przedwojn wdniu15stycznia1915roku ą cego GminnejRadyNarodowej, ż podotransport. ę ą ę wStacji Traktorów iMaszyn gospod ę osiedli ą ą biorstwo pa ą cego Komisjiw czasie pierwsz cego Gromadzkiej Rady ł dzielni. Odpa Ś ą NI A K pracowa ł ł em si adys ł ł ł o wszystkieprace em wsierpniu1945 ogowa przyby ę , któr ł ą ął ł em si prac ł opskiej” wKotli aw Wdowczyk, em pracowa ń stwowe, które ę ł doKotli em w biurze ę ą ą dopracyw spo poroku ź dziernika ł ł eczn ogów ź dzie ł ł ł ł em em em em ą ą ć

nowe iniesk do jednejszko o (...) up Te antagonizmyz wiejskiej wspólnieogl pos na roli, tym zzaBugaiodwrotnie,cizKielcprzeciw wyst jedno i porz wspó do trudna ici (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Materia w komisji wyborczejdoSejmuw 1947 roku.Pracaby Izydorczyk, Mazur(...)Na terenie Kotlipracowa g Kazimierz Wdowczyk, Antoni Derwich,Ignacy Wo Ź Czes ł ś ród ogowskiej wiata ikulturanawsi.Ludno ść ł liczna,tak ę ł a: łż ść aw Bilewicz, Andrzej Chudak,ponadtoPotyra, ą powa ł WalentyNawrocki, dku w czasie wyborów(...)OilewKotlipanowa dku w ycia ró y domonogra polityczna,niemo . T. 1,G ęż ł a przeciwsobie,sk ka, aleju ł ł ugiwa ócone –spo ż ł y. Takpowstawa nych regionówpolskich.Ludno ł ż ogów 1967,s.236-239; Marek RobertGórniak, e mogli ﬁ i gminy Kotla ć maszynamirolniczymi.Nasali ż ą w Kotli organizacja partyjnaby w dano filmy, adziecinaszechodzi ł ywem czasuzanika ł ś ecze my liczy Wspomnienia osadników ziemi ł ń , Lublin-Kotla 1999,s.123-124 ż óceni Poznaniacyprzeciw ł stwo g na pozytywnieoceni o spo ść uczy ć nautrzymanie ł ł ecze ogowskie. ł a si ń stwo polskie ł y, wzrasta ę Ł pracowa odzianom ść cz ź niak, ł ę ł adu em sto ł ł ł ł ł y a ć a a ć a

71 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 72 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla wyje Stamt do Katowic wbardzotrudnych warunkachpowojennych. Radzieckiego (...) Wyjecha Tomaszewskiej orazrodzinyKuncewiczów. Dojecha Ruszy repatriantów iosiedlili si bia Polaków, poniewa czasie dowiedzia od 1939roku,poniewa Odwiosny1945rokuzacz w powieciewo Nast Chcia – przypisMRG](...)Przebywa zachodniej Ukrainie–Besarabia,wobwodzieczerniowieckim Sienkiewicza Chocimiu[obecniemiastow po z rodzin rumu si tam wielelatizostawi z rodzin i Ukrainy–przypisMRG]. Tam mieszka poj urz mnie rzuci Miejscemmegourodzeniajest Piotrków Trybunalski, województwo ę wBia ł ę ę ostockiego zosta dniczej. W roku1918,naskutek cie. Wyjecha ę ż ń pnie wróci ł ą d ł am odnale skie iwcielonadopa d do Wroc am w ż aj ą ą . Besarabiawkrótcezosta ł ą wznanymtakdobrzez „Trylogii” Henryka ymstoku uznajomejpaniNadziei ł cy odczuwa wdalekiestrony, októrychtylkos ś ł wiat, celemodnalezienia mojejciotki Aureli ódzkie (28luty1902roku).Pochodz ł koryjskim, województwobia ł źć ł ł ł am si am zrodzin am doBesarabii[obecniecz awia, gdy Z OF I A L OG A moj ż kilkapowiatówwojewództwa ż ł ę ł mieszkali w Nowogródku. Po jakim mieszkaliwNowogródku.Po o przy ą smutek, , rodzin ż e wmajuwyruszyliztransportem ń ę ż stwa rumu ł wmiejscowo takieotrzyma o si ł ł ą am wRumuniidoroku1923. am 22kwietnia.Ka dokrajuizamieszka ę łą ęł . Niewidzia ż ę czonych doZwi al –przecie serce(...)Zatrzyma o by ł a zaj ś ń ć mierci rodziców, los skiego. Mieszka g ł ę o ta przezw ł ł ś a siostramatki am informacje, ś no orepatriacji ł ł ostockie (...) ci Kotla(...) ż am si ęść Ł sp ł abe mia aszkiewicz. Mo ę ę ł zrodziny udniowo dzi ę z nimi ł dawii ł ł o si ą adze ł ł ł ł ł ż zku am am am am am dy ę ś

szóstego dniapodró niemieckiego. Alarm, naszcz ukrai alarm, zpowodurzekomegozbli po obozów ztransparentami, przewa rzeczami przezodchodz przeciwnym, zzachodu nawschód.Bylitoludzieró na (...) siedem kobiet). Ca do Legnicy, razem z przygodnymtowarzystwem(ogó w kierunku zachodnimodbywa by atai Wroc na trasie dzia – ż i dowiedzia ewakuowa jecha si masy ludziid – pusty, by dogasaj g ż Z nastaniem rankaw Z T a e takamiejscowo e celmojejpodró ł ą ę ż ogowskim. Iznóww ś ś ł wiosk zapachlekwonii.Zasi e by wie o zobaczy ciel, porcelana,wózkidzieci ś ł cianie jeszcze[tyka a ń ł ł y obsadzi sk a zpowoduzerwanychmostów, ruszy ż ł y mylneokaza ą o opuszczoneprzezmieszka ą ce zgliszcza,nadktórymiwrazzespalenizn ą . Prawdziwaw ł by o to9czerwca1945roku,poprzewracanetramwaje, ł a si ł am si ł ł ć a drogaby Brzostów. Nazajutrz udaj ą niedoko ł ę ce wró ć aw-Legnica komunikacjakolejowanie równie granicenazachód.Niemieckaludno ę ż , ść y –owaKotlajestwiosk ż ę ż znajdujesi e ko ł druj y, dotar o si ę ą ń ż drówka doSzprotawy. Widzia ę ł ł ę ż c ę nych kierunkach.Naszewojska czone ł o Wroc a dos w czasie podró w drówka ludów. Wreszcie, chyba ]. Jednocze nazachód. Wioski wymar ą dalejiwLegnicydowiaduj ę ludno gn ł am dowsipodG ęł ęś ł ł ownie usianaporzuconymi ę si am informacjinadworcu ę ś ł ce (...) W nocyog cie, okaza awia ko niadanie, zegarwisz ść ż ę nie by ruchludziwkierunku niemieck ń ł ców. Nastolemo o Legnicy. Poniewa ś ż ż nie ztymruchem ania si adnej Kotliniema, ę ż si ł owania. Wroc o s ł ę si doG ł ą ą ycha wpowiecie ę , takimijak ę ł am pieszo fa oddzia ł ogowem. ć ł ł ą ł ogowa, oszono mow szywy. unosi ż ę nych si ł ł ł ż ą em am aw na cy ść ł ł ę u ę ż e ł ,

73 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 74 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla do Starostwa wG do w S (...) W po i zamieszka prac w Powiatowej RadzieNarodowej, zktórymiby w Repatriacyjnym wS 1945 roku,zacz wyobra i gdy1wrze nie by rado mnie doKotli. Tego dniaznalaz (...)W Wydzialepracowa Rolnictwa ponad 14lat. W ci zamiast o18-tejdopiero20-tejgodzinie. z Kielc,skorzysta za Kotl uci samochodowej. Uda (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Materia doje g w referacieosiedle doje si do miastagruzów(...) W Zarz Ź ł ród ogowskiej ę , ąż ł ą ż ż ść ł ż awie iwszystkieaktaosiedle a: liwe, szczególniewokresiezimowym,gdypoci iprzyja d d e jestKotla,nareszcierealna,alepoci ł by ż ż ł o ko WalentyNawrocki, ą ż y domonogra a, mo aj nierazugrz a ł ą ł a ogromna,opowiadaniomzwzajemnychprze . T. 1,G am sobie, c dopracyzeS ń ł am wS ca. Po kilku miesi ź ś nia 1962rokuprzesz ż ni na skorzysta ł ą ęł owie roku1948nast ł ł . ogowie. Od1czerwcazacz ogów 1967,s.112-118; MarekRobertGórniak, ł am pracowa ą am wi ﬁ ł i gminy Kotla gu tegoczasuz ł awie. o misi ą ń ł ż awie, wyprowadzi z e mog czym wStarostwie,codziennie ł w ę c zichuprzejmo ę ł ś awy. Te dojazdycz , bobylitamdwajpanowiea ć niegu iwraca ą Wspomnienia osadników ziemi ę jedyniezjakiej dzie Miejskimdowiedzia ą ć zerwa ł cach, dok wPa , Lublin-Kotla 1999,s.125-126 am si ń ż cze zosta ł y am naemerytur ę ą ł ń w am si pi ć stwowym Urz wi ł ś a likwidacjaPUR ł ród swoich.Moja ł adnie 1listopada am si ł ę ę ś o si ęł zi zosobami ci ipodwie zotoczeniem ł y przekazane am pracowa ł am z ą ę ł g tamnie am przez ę dodomu ę zKotli ś sto by okazji łą czona ę ę , nie dzie ł ż am ź y ą ł li g y ć ż ć

na to tylko dwatygodnie.Dzieci siedzia si oblane atramentem. By umalowani na niebiesko, bogóry wsi iszko z wn si Sprz nauczycieli, prosi w tejmiejscowo Darzyli mniezaufaniem,któregoniezawiod wówczas nieby spo ż u potrzebna ludziom,tusta budynek doprzyzwoitegowygl Czepice –dzisiejszeSobczycetuznalaz do pracy, pomy w latach 1945-1953(...)Jestpo Jad w Sobczycach (...)jakokierownikszko przyby w rodzinienauczycieli.Naterenpowiatug w obwodzielwowskim,rejonsokalski–przypisMRG], województwo lwowskie[obecniemiastonaUkrainie, ró Szko Urodzi anc pró e nanic ż ę ę ż ytecznym. Nadrugidzie w wS nego ę ł eczno d S do ą ł ę ta a, ukrytawbujnejzielenichwastówidrzew orazstert ę M ICH A L IN A trza szko ł ze ł ł am 10sierpnia1945roku.Zamieszka am tylkozdzie awie ś ł przyja ś miecia, by ł ł ci, tumia awy, wstarostwie skierowano mniedowsi y by ł ż Ś am si ne l ł ą ś ł o. Urz ł ś y, pokilkuminutachwszyscy[byli du la skiej (...)Mójudzia ci by ź ł onichwstarostwie.Inspektoratujeszcze ż ni, pracowali ł am z ale, zabra ę ż 2pa ł y (...)Sobczycenieby ł a ledwiewidoczna.Ileto trzeba r ę am wyznaczon ł Micha dy powiatug ć ł o nambardzoweso mi –wynosili ż alem istrachem,abyprzywróci ź dziernika 1903rokuwBe Ł ł am si ł ł A SZCE W SK A am si Krukowski,któryju ń ś poprzybyciuwiedz my pr ł ą owa sierpnia1945roku. du ihigienyuczyni ł ę ogowskiego formowa ę ł wa zenergi ś w zagospodarowaniu ą miecia by rol ś ę my rupiecieigruzy ł dko, bomieli am prac ż ł ę y wszkole ca nym cz ł y podstawowej dospe ł ł ł o –zacie y zniszczone. am. So ł ą ogowskiego dopracy. ę ł , tu by , tu y ob ł ż onkiem ł szuka nienia. ł tysem ś ś ﬁ ł ś my] nia ł ł cie zie, my am am ą ą ł ł c, y k y ć ć ł ł

75 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 76 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla znalaz wiele pracowa mieszkamy nadawnychziemiachpolskich,musimytutaj serdecznie, podkre remontów zamieszka starych poniemieckich drukach.Powykonaniuniezb za Gdy nadszed zebra w pierwszejszkolepowiatug naukowych. [Pierwszaki] pisa by wiedzy dzieci],ochoczowzi posprz we wszystkichklasachby Naprawili szyby, które[wyprosi [sk podzieli [Bior Wilfard zosta Rodzicielski, którynatychmiastrozpocz oraz starszychdzi zorganizowa Urbanowicz. Zapisa na drug Nast bia dzie zgin ś ł ł ł starszedziecinauzbieranych wbiurachG a trudnazpowodubrakuksi adaj o-czerwona ń ęł ę ą ł . Pracowa pnie odby a o si ł c poduwag ą am staredziecinne –oczywszystkichobecnychszkli tali ą ł am jenapi ą ce si ę ś nauczycielk 94dziecizrodzicami.Przywita ś my zamki,pod my obej ł ł am zebranierodziców, wybra ę ł 1wrze a przewodnicz ć zdziecisiedmioletnichistarszych].Zreszt idobrzesi ł ł ﬂ y si a znamiJuliaStefanówna,kandydatka aa Od aga. ę ę poziom]zaawansowaniadzieciwnauce, ś ęć ki staraniomkomiteturodzicielskiego. ś laj ł ę ł cie szko am ju ł am] wStarostwie,aso ś oddzia wyst am wszkole. W s nia 1945roku,rozpocz ą c, ę , orazjednagosposiaHelena ś ł ł ż ż ł ogi, szorowali ęł piewali ę y przero ę ó wówczasdoszko e jeste uczy py dzieciizabawadla ł ż y si ł ą ów. By y –s ko, szaf c ą ł ł ę y nama ogowskiego. Przedszko . [Pan]Olszewskiwstawi dopracy, któranapocz ć ąż ł ś ś . Nadszko owem kapitalnyremont. my my wpolskiejszkole, ś ł ek, zeszytów, pomocy ni y dwieklasypierwsze, ę ę irozbity fotel. Stó ął ł Jeszcze Polskanie te dzieci.[ y si ą ś sw ł siednim budynku ł ych tabliczkach, my drzwi,okna, ł am [wszystkich] tys jeprzywióz ę zewzruszenia. ą ł prac łą ęł am Komitet ł y 62dzieci, powiewa a si ę Ł ł ę . Józefa ogowie ę akn nauka dnych ą ą tku ce łą ł ł ą a ł ł .

i Poznania. W przeci w podr codzienn szczerze doko mnie opiek chwile przetrwa dzieci (po po i so sobie uroczysto do siebie,szczególnie wdni naukowych iksi si Prosz w naszej szkole. Dzieciby w odpowied W roku szkolnym 1946/1947zorganizowa gdy Znalaz do Inspektoratu Szkolnego, do Inspektoratu do jedzenia.By Szkolnego za sukcesy. W grudniu1945rokuzazgod szkolnego, wk Nie chcia by Nast ani warzyw. Po (...) W Sobczycach nieby (obecnie rolnikwsiSobczyce). i czterykrzes ę ł normalnymtrybem.[Uczniombrakowa y zaopatrzonewksi ż ł ę tysa. W warunkis ę pnie zabrali si ł ę a si czniki szkolne,wi ą ę ł ź prac am si niezra : „Losnauczyciela,jestjakkwietniowapogoda. ą ę rodzicedzieci,którzytroszczylisi przedszkolankaLeontynaJakubowska (...) ł ś ł ł o a przywióz udniu) oraz starszych(wieczorem). B wietlicy zorganizowali ą ł ę adaj ą ż niedozniesienia.Natychmiastotrzyma ł przyzna ś ń am -potemnawezwanieso ąż wszkolemusia y ci rodzinnychbez kierowniczki szko ś ca megopobytuwSobczycach.Poza ł ż ł my si am pierwszeprzedszkolewpowiecie. ek doczytania.Ludzie zapraszalimnie ż tylkobimberichleb.Napisa a ą ywno ć c wtowielewysi ą ijeszczewi gu dwóchmiesi ę ąż ć dosprz ść nikomu, ę ł ł ki, zeszytyiprzyboryszkolne. mizG y pracowite,pilne,naukatoczy c cz ludziewyje ż eby mniezwolnionozpracy, ę ś ł wi sto wyje o niczego,aniziemniaków, ą ą ż ę tania drugiegobudynku ł teczne. Niewyobra ł e nie mam co ugotowa e niemamco ogowa ucze cej pracowa am zaopatrzy ś ę my pota cy wszystkiedzieci ż d ł ż ku. Odnie ż d a ł ż ł am klas ali zaOdr am doLeszna ł ą tysa otoczyli ł Inspektora o] pomocy ń ń ć cówki dla ”. Trudne Izienicki ę ć omnie dzieci ś ę li VII ę ś ł ł ż d my am am ali ą ł ł ę y c a ć .

77 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 78 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 1948) podtytu Robotniczej” ukaza Tymecki, ju Furmank Dotarli naftow powiatu (...)Odwiedzali do naswówczaswszyscymieszka Zelek zGaworzyc)pod Stoczni G nam dobrze,gdybyniebrak Rozpocz z zespo ż do roboty. [Czynemspo Zorganizowa (...)Jeszczekilkas w SobczycachPOP, trzebaby Nauczycielstwa PolskiegowZielonejGórze). kierowniczka szko nauczycielki: JuliaStefanówiEmiliaIwanicka(kolejna Czes z namijedenpierwszychinspektorówJózefHanzel,potem inspektorów ipracownikówby Inspektorat O pracy likwidowa zespó sztuk Do szko prowadzi w Poznaniu,zakupi e nam jasnoiprzyjemnie pracowa e ł ę aw Wieliczko(pó ł

teatralnyiwpierwszeferiezimowewystawili ą ś Kominiarz im ł wr my doKulowa. Wie ami wteren,wyst ł ę ę ć y przybywa li naprzywiezieniezespo wszkole kursy wieczorowe. W pocz ł ś ogowskiej (kierownikiem ekipyby my kursygotowania,apotemszycia.[By ż ę ł ś drugiso am wi ce. Bardzosi wiaty by ł em ł am analfabetyzm, pó Sobczyce sta ł ł y wSobczycach). Wyje ł si ł am troch ł o corazwi ę ł ynarz łą naszymdrugimdomem,serdeczno ł ł c Ko tys wsiCzepice(...) W „Gazecie ecznym zpomoc ę ź ś czyli artyku niejszy prezesZarz ł my szko ę ów oSobczycach.Gdypowsta puj ś ę , gra wiat ś cieszyliizapraszaliznowu. ś ą ciemna, ł my ł a nadzwyczajna.Kilkalatby c wnajodleglejszychwsiach ę o Gospody ł broszur, zorganizowa y si ł ł ł ę a]. Wzi zmoimzdj a starszam ł ł ś ł ń ć o zaj cej dzieciinauczycieli. u po y wterenie–Kotl wiat , odbywa cy, aka ę nowoczesn ź niej [organizowa ż ł ś o]. Cieszyli ycza ąć ą ę wiat ekipyrobotniczej li si ś ż my si dy niós ń ć ł ł ł nam Tadeusz a brak,biegli zebraniaoraz Wiejskich. ą ę odzie du Zwi kobietami. ę ą ą ciem (rok ż ł ę tkach mej wsi Ludwik d wszyscy ś ż ż ł my si iobie lamp ali ę ą ą ł ł (...) (...) ś ś am] oby ł zku my my am ść ł ę o ę ł ,

da si si i wszkole,gromadzie. We wrze (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). G Nawrocki, 130 (maszynopiswzbiorachBibliotekiPublicznejKotli); Walenty Materia Materia Ziemi G Encyklopedia ZiemiG szkoln g - KrzysztofZawicki, Równe –na Wo naukowych oraz porozbijane szafy, sterty r wskazywa 67, dwabudynki(...)Budynkiszkolneiichurz – ludno dosy Ź kursy dokszta Ź miasta, dzi (...)Czepicetowie od historycznego G od historycznego ę ł ród ród ł ogowskiej ę ę ka wojnyituwycisn ogów 1968,s.115. ł nawszystkiepozosta doGaworzyc]. o (...). ł ł ć a: a: mi ą ł ł WalentyNawrocki,

ł y domonogra y domonogra . Ta odszeregulat rozwydrzonapró ś ogowskiej, G Kronika Szko ci Ziemia g ł . T. 1,G ł ą a, zaludnionanaszymi„dzikusamiwschodu” ś y, y, zokolicBrodów, powiat Z le ł ż żą caj e dbanotutajo cego wgruzach. Wie ł ą yniu. Placówkao ł ł ł ce klas VI i VII. Mia awki szkolne,któreczeka ogowska wlatach1938-1968.Kronika ogów 1967,s.32-45;MarekRobertGórniak, ł ł ogów 1996s.21-22;Marek RobertGórniak, ł ﬁ ogowa –niegdy ﬁ ł i gminyKotla y PodstawowejwSobczycach i gminyKotla ogowskiej -zeszyt38, Wyd. Towarzystwo Szko ł ęł ł o a PodstawowawSobczycach ś a swojepi ci poNiemcach,grabi ś ś mieci zksi Wspomnienia osadnikówziemi oddalonao4kilometry , Lublin-Kotla1999,s.126- ś , Lublin-Kotla 1999,s.130 wiat ś ś wiatowa podnumerem ś niu 1953roku[uda wielkiegoipi ś ę ł niedu am pe tno. Zasta ę ł oczów, orazpowiat , lecznielito ąż ż no ż ek ipomocy ł ł ne r a, 92numery, y nadziatw ś ; zobaczte ci ę ł ą ą am tylko ce roboty , rzuca c, cosi ą ę dzenia knego . T.1, ś , (w:) ciwa ł am ł ę a ę ż

79 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 80 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla O niej O t ojciec [pó ż Adama MickiewiczawNowogródku.By Podstawowej we Wsielubiu, apotemdoGimnazjumim. trzystumetrowa alejajarz Zast cz rodzinie W (powiat iwojewództwoNowogródek),wpatriotycznej domu wpi y ęś ł am wwolnejPolsce,októrejniepodleg ę ę p harcerski –Leokadia Ma ciowo przezosadników-legionistów),prowadzi wolno Urodzi ś L EOK A DI A M A nili przez123lataniewoli.Zajejniepodleg ź ł niej pierwszywójtgminyKotla–przypisMRG]. adys ść ę ł knie po Ojczyznywalczylimoiprzodkowie,Polacy. am si ł awa i Aleksandry Kazimierskich.Donaszego z domu ę 11 stycznia1925rokuw Wielmowie ł o ł aszewska siedzi zbrzegupoprawej. ż onej miejscowo Kazimierska ę bin. Ucz Ł A SZE W SK A ę szcza ś ł o ci (zamieszka ł ść am szcz ł am do Szko walczy ęś ł imój liwa, ł o ł ść ł ł ej y a

siostr Leokadia Ma ą Regin ł ą aszewska zrodzicami (W –1928rok. ł adys ł awem i Aleksandr ą Kazimierskimi) oraz 81 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 82 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla „... trzebaz kraju inarodu.Pami chodz Pomin zmieni si jego Mickiewicza wszystkotchn (tu, w grodzie Mendoga,wmie o pozostan systemy: stalinowski i hitlerowski.117wrze i moja.Utrat do któregoucz Gimnazjum im. Adama MickiewiczawNowogródku, patriotyczne harcerstwo,PolskiCzerwonyKrzy ró dramatyczne itaneczne.Organizowano uroczysto Ojczyzny. Okreswojny iokupacjiudowodni jakie ichobywatelichowanie”.Dobrzerozwija doceni Trzeba te s w miasteczku Wsielub tewarto i uczy i Syberi oddawali ł ś ę owa Stanis ż wiaty iintegrowa zbólem,prze nych rocznicpatriotycznych.Szko Reduta Ordona ę ł Kresy Wschodnie naprzestrzenilatmi Wrzesie Rodzina przekaza ę ć a poczuciaodpowiedzialno ł doszko y si koszmarnast to,conajwa ę ą . ż nazawszewmojejpami umie ż ę ycie, przelewalikrew, zaludnialiwi bardzo.M ł ż awa Staszica:„Takie b ę ywymi naprzódi ń niepodleg ł 1939roku–tragedianarodupolskiego y.mie W ć odró ż ę yciami, tragicznymi wydarzeniami. (...) szcza ł ). a spo ę ę tali s pnych dni...Jestem w Nowogródku, ż ż ł niejsze dlakraju,przysz odzi zrozumieli, ł nia ś ł a miniezmiennewarto ł am, by cie iwszkole odczuwasi ł ecze ł o owa Adama Asnyka, który pisa który owa AdamaAsnyka, ć ś ęł prawdziwewarto ci spowodowa o mi ś ń ci utrwala ść stwo polsko-bia ę , po ś ł ł o ku ci jakodaty, którekojarz ci. A patriotycznaszko o ś cie dzieci ś ci ł ę a by d ż ą ycie si doOjczyzny–jak ą ź ł Rzeczypospolite, ż a. Starsipami ni e s ł a tymkaga ę ł ą dzywojennych, y 2totalitarne ś patriotyzmu ą ł nia 1939roku to.Równie przysz ń ę ś ł stwa poety ś ga ci w oruskie. ś ci moralne ż ci zokazji ć , zespo ę nowe”. w ę ł ż zienia o si ł ń ł o yciu, ł adz ę cem o ś tali ci ś ł ci ł ł y ą ą ż ę a ę :

w tajdze(...) ś poci (....) Tra mnie „doprosami”o wrogiej dzia zabierano naprzes mnie kolejk w Nowogródku, aranopodeskort w w budynkugimnazjum.Siedzia roku nieby ... rewizje,przeszukiwania(ucieczkadolasuwlutym1940 10 lutego1940roku.Mrózbardzodu sowieck Leokadia Kazimierska(odlewej,wbia w brygadziedziewcz rodkami transportu. Kres„w ą giem wtowarowych, bydl W skrócie...–aresztowa ą ﬁ

–braki ł am naSybir. Pomin ł a mo ą dowi ą t, zty ż ż liwa, czterdziestostopniowymróz). ł ywno uchania –przewa ł u funkcjonariuszeNKWD–1941 rok. ę zienia wBaranowiczach. Tam wceli ś ci, kolejki,ciemno ł ej bluzce)na ę ę drówki” to Bojcy–2baraki wspomnienia„zpodró ę ł cych wagonachiinnymi ą alno ł jakprzest o mnie2milicjantów ż ł am nocwareszcie nie wnocy–zam ś ż cince drzewawtajdze, ś ci naszkod y, a y, ż ś drzewap ci ...Przyszed ę pc ę , odwie ę ZSRR. ę ę czali kaj ż ź y” li ą ł

83 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 84 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla mówi zorganizowaniem szko terenów doBociszy. PanBu Wyszukiwa zas ż polskich sieroci pe (...) Taki PolskiDomDziecka (sierociniec)–zinicjatywy w Sielcach. Troch Powo w Kujbyszewie. Powsta (ZSRR) ...Stosunkizsowietamiznowusi z pocz Za si i pracowa szewska (Kazimierska) organizowa ywno ę ś ł wiadczenie w nasi nomocnika panaBu ł ugi po ą Musz ą ś c, ł ł tkiem mojejpracywszkole.Zacz ciowa ameryka a jakonauczycielka wtejszkole. Zwi ł ach (by ż ł e toobowi o ł ę ł ż y izawozi adz rosyjskich potwierdzaj jednakwspomnie y ą zek PatriotówPolskich,Polska Ambasada ł y tuMaria Wiechowska ijejmatkaJadwiga. ł am wówczas20-letni ń ców, szkó ę lepszednidlazes ą ł ń ł zek patriotycznyPolki.Nieczu ano m y polskiejdlasierot.Zmusza ska idaryodPoloniiameryka ł haka –powsta ł ł a szko y sierotypolskiezodleg ł ęż ł łę , troch hak poleci dlapolskichdzieci wBociszu(ZSRR) ą czyzn dopolskiegowojska ć ce, okres,którymazwi ż e w1944roku LeokadiaMa ą ę dziewczyn wolno ęł ł ł wBociszu.Du a a si ł , abymzaj ń ców, zak ę oaw Bociszu onaw ś ę ci, pomoc ociepli ą ) wtych ł prawie ł ęł ń adanie skiej. a si ą ł ł ł ych a- zek am ł ż y. y. ę e

modlitw lekcji otwartychipomocy. Lekcj jak równie i korzysta trudno si rozpocz Dziecka przebywa wytyczne iprogramzKujbyszewa. W PolskimDomu mi znajoma Rosjanka–inspektoro w 4-klasowejpolskiejszkolemusieliodpocz w szko osób narodowo wagonach). Polsko-Radziecka KomisjadoSprawEwakuacji od Polonii Ameryka potrawy iprezenty miko jednak, bomia bo starsi emeryci–wspominaj (wed 2 latprzygotowywa tej nauki”. Te codziennemodlitwywklasie, nasze...”, ako Ukrai warunkach sprosta w sieroci zorze”..., zacz ę ł ż pisa awki, tablic onarodzeniowe (1944-1945),choink łę ł ug wytycznychambasady).Dawniuczniowie –dzisiaj ń wbudynkuwiejskiej7-latki. Wyposa Uda Wiosna 1946rokutopowrót doPolski(te ś cami wBociszu. Wzywali, straszyli,ale... W ci ć ci. By ęł ą iczyta ń : „Duchu am nauczaniewszkole.Prawiewszyscyuczniowie cu poporannejgimnastyce:„Kiedyranne wstaj ł ł ż am si am zprzys zmetodykiszko ł ęł ł am bardzozaanga ś ć am moralnykr ń ci polskiej i ę y niepokoi ę popolsku.Zinnymiprzedmiotaminieby czy , kred doBocichy(40km). Tam zorganizowa ć ł Ś o 53dzieci. We wrze ł ń zadaniu. Wed ł am uroczysto wi am „Dzi skiej (...) ę ę ty, któryo ł anych materia itroch ą ł ż ć ajkowe zdarówotrzymanych teuroczysto ydowskiej na podstawieumowy NKWDikomendantur ę ę ł gos ki Ci,Bo y rosyjskiej,zkonferencji, ś ż ł ł ci 11 Listopada i3Maja ś owana. Du up iwiadomo ę ug nichnadawa wiecasz sercaiumys zeszytów. Pomog ś wiaty... Otrzyma ę ś ę ł ci, wspólnewigilie , op ów zambasady, rozpoczyna ż ś e, za niu 1944roku ł atek, skromne ż ą ż wbydl ż tku nauczy o czyta y ś ł ś ci. am klas ś piewanie wiat ł am si ę ę nad cych ł ł ł ł ł ą o am am am am gu ść ł ł ł o y ć a ę ę ą

85 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 86 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla czyni winternacieLiceum Pedagogicznego.By studia – no: nauka,pracawSzkole PodstawowejwKotli(1947rok), zdj sklepu. Pami grodzi Roty do SprawPomocyiOdbudowy Administration, Organizacja NarodówZjednoczonych (UNRRA –UnitedNationsReliefandRehabilitation W po tów wpostawiestoj na któr Wzruszenie by i sierpniu rozpocz i sierpniu rynarz). Zyska no Wsparli mniematerialnie,daliubranieibielizn pomogli mikrewniojcazInowroc repatriantów zNowogródczyznyi Tarnopolskiego. Bardzo narodowych (krakowiak,mazur, góral,trojak 1945 rokumieszka si ców zró sto i piecz do PolskizpodpisemPe z dnia6lipca1945rokuwydawa ę ś naspecjalnejli ść ę ciami artystycznymiwinscenizacjach, cie. Potempracowa –„Nierzucimziemisk –przedstawienienaziemig ł ł Z PoznaniadoKotlizabra Przygotowa udnie dostawa ę ą a s ci ucz ż ﬁ nych stron,mia ą ł lologia polska,potem historianaUniwersytecie odyczami paniBorodaj,w urz ę ą szcza tka ztejuroczysto ę ł ł dow y uznaniespo o ogromne,gdype ęł ł ś ł ł am pierwsz y dzieciwró o ju cie. ą ą am prac . Nazwiskadziecizsieroci cej s ł y skromnyposi ż ł du am wNowejSoli,jako wychowaw- ł y okazj ł ucha ż ł o rodzinzpierwszegotransportu ę nomocnika PolskiejDelegacji ą napó d naszród...”.„Artystów”na- ł eczno ą ł ) a hymnunarodowegois ż prawdziw , anajs ś ł ę nym wieku(od6do14lat). a za ci w1946rokutowspólne ł wykaza nasojciec. Tam odmaja ł ł ogowskiej. Dziecirodzi- na salaludzi–repatrian- ł kolonii letniejwKotli, ś ł ś ci osiedlonejwKotli. a wiadczenia nawyjazd ł ś ek zdarówUNRRY ł ł cicielka prywatnego absi tran. awia naPomorzu. ć ą si ś polsk piewie, ta ę swoimizdol- ń ś ca znalaz ł ę l o mitrud- . Wlipcu ą ą ski, ma- uroczy- ń cach ł ów ł y ż bli pogrzeby naj- ł zawodowa i spo- praca i Leszka), nów (Bronis wanie dwóchsy- s dzinne z W w Gda Pierwsze uroczyste przedstawienieszkolne wKotli-sierpie toratu, ba zrobieniadok- eczna, choroby, ł ycia w awem, wycho- ż szych i proza ń ż sku i pró- sku i PRL... ycie ro- ł ł ady- awa awa Uczniowie rocznika 1947przybudynkuSzko nie mie wowej wKotli, ś ci si ę tamprzedszkole). ś rodku Leokadia Ma ń 1946roku. ł aszewska (obec- ł y Podsta- 87 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 88 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Przez 3lata,czteryrazywtygodniu(odpa analfabetyzmu by za i zestarszymikobietami. Wraz zpani Dochodzi przero – odrabianielekcji,uzupe organizacjach szkolnych,prowadzi zainteresowa Oprócz zaj na lekcjedoinnejklasy. Pracowa W czasie przerwynale W siedem klasrozmieszczonychwdwóchbudynkach... Stare budynki,pieceka ł Uczniowie Szko rz aszewska, Anna Baczy aszewska, Anna ę dzie: JózefZapotoczny, HelenaSzportun, Bronis ł o ż y ś Pocz ł y ni ś ę my Lig ł tej wiekowo,zograniczon a pracaspo ęć ł ą y Podstawowej wKotliznauczycielami–1954 rok (w pierwszym tki mojejpracywKotliby ń dydaktycznychwszkoleprowadzi , pracowa ń ska, W ę ł Kobiet(...) W tymczasielikwidacja a dlapa ż ł adys ł a eczna w ł ł o przej ﬂ am wharcerstwie(pocz oe „ owe, ł aw Ma ń stwa zadaniempriorytetowym. ł nianie brakówm ł ść aszewski, Danuta Pytel). ł am 36godzintygodniowo. ł doinnegobudynku(15m) ś atane” szybywoknach, rodowisku zm ą ł ł aw Skrzy wiedz am ł y trudnelokalowo. ą ś B.Le wietlic ń ą ski, LeokadiaMa- dodanejklasy. ź ł ę am kó ś dziernika szkoln ą niakow ł ł odzie tkowo), odzie ł ż ka żą y ą ą

wa wKotli–1963rok. Polonez „artystów szkolnych”naeliminacjach powiatowychwG Wyst ę py kó ł ka tanecznegoidramatycznego„Trzej królewicze”–Szko ł ogowie w1966 roku. ł a Podstawo- 89 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 90 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla du geogra – matematyk na posterunku[MO]wKotli.M tych zgrupdyspanseryjnych. Otrzyma milicjantów prowadzi mi lepsz upominki. Zdobyte uprawnienia higienistki,umo nauk Krzy mieszka Prowadzili udzielania pomocyprzedlekarskiej, banda (przez wielelat).Uczy doros wra w ko miarka”) nietylkopieni racjonalnego oszcz Spo gmina. Starsiludzienieczulijednakpotrzebynauki. (Odznaki Honorowe PCK IV stopnia – 21 kwietnia 1976 i III (Odznaki Honorowe PCKIV stopnia–21kwietnia 1976i i odznaczenia, pochwa uhonorowana „Z potrzebuj 13 latipracowa do maja) uczy prostych rachunków. Ksi ż o czasu.By ż ł ecznej (1973).Prowadz liwo ę ń ż ł wszkole a zinnychpa cu roku,aleipodr ych wzakresie3-4klasi7szko Polski CzerwonyKrzy Kierownictwo szko ﬁ

ę ń ą iprzyrod ść ców wsi,abyumo ą dba cych, biednych,nieszcz ś nanieszcz my korespondencj ę ł ł , am starszychmieszka o ł ﬁ ść am równie ł zyk ł ś ot am wPKOSG ozdrowiewszystkich uczniów, równie redniej. Tak ą ę ń Odznak dzania („ziarnodoziarna,azbierzesi ę ę ). Pracadla stw –otrzymuj ł , chemi am przez2latazm ł ęś ł y zaszerzenieideiczerwonokrzyskiej am ró ę ąż cie innych.Uczy ę czników, ubra ł dzy naorganizowanie wycieczki y organizowa ki specjalniedlanichdostarcza ż ż ą opiekunemspo rozwija ż MinisterstwaZdrowiaiOpieki ą ę ż ą ąż nych przedmiotówdoros c SKOwszkole,uczy , ja–j liwi ę siedmioklasow zKo wyk ć ś imstartiniektórym ł rodowiska poch ń ł ogowie narzeczludzi ą ł ideeczerwonokrzysk ców pisania,czytania, ada ę c iwysy ęś zyk polski,histori ł ń ł ęż am licznedyplomy liwych. Zosta o równie ł . ami Czerwonego ł em W przedmioty ł am umiej ł y podstawowej ł ecznym przez ł ą ł aj adys nauk ż ą kursydla c drobne ż owania. ę ż ł ł tno awem ania liwi ś ę cis ł dla ł ł ych am am ś ł ł ł ci ł ę ą y a e ż ę a , ,

Kozich Do wyjazdy zprogramem„artystówszkolnych” doSkidniowa, Mickiewicza (1955rok),potemró wielka uroczysto o prowadzeniu kó a ta Ile w mieli obowi rewolucji pa sadzenie lasu,wykopkiziemniaków, buraków... po tymterenie,trudno Bytom Odrza prace spo Wysi sprawi j szkó umo na de brzózkami, chor do G Tuszy te przygotowania iobowi uroczy w eliminacjach powiatowychiwojewódzkich.Pomoc w przygotowaniustrojóws Polskiego CzerwonegoKrzy stopnia –1986,przyznaneuchwa ę zyka polskiegowpowiecie (obszernyteren–S ż ń ł ł ł , zak ﬁ liwi ogowa. Drabiniastefurygospodarskie,udekorowane ł ce dobrzewykonane.Musz ek pedagogicznyiwychowawczy wszkoleipozani ń lad o Wszyscy pami Poznanie ziemig ł ś ska. midu ż cie obchodzi y ł ł ł ę ł eczne wniedziele,inneprace–zbieraniekamieni, a mipracakierownikao adów pracyiuroczystatrybunawKotli.Pami am wtostara doG ł ów, Bielaw(...)Bra ą ń ź zek przygotowywa ż ski, Polkowice,G dziernikowej (7listopada).Nauczyciele o satysfakcji. Otrzyma ł ść ą ogowa, awpó ł giewkami znapisem„1Maja”jecha ka dramatycznegoitanecznego.Pierwsza wszkoletosetnarocznica ł ę a 1Majai7Listopada.Pami tamy akademiegminnewrocznic ł ś ogowskiej, jejszkó ci zpowodubraku transportu). ń , abyby ą ł ż u zkowe wyjazdyzuczniami a). (...)By ż y ź ł ł niejszych latachprzemarsz y matki,szczególniepani ogów –szko ż ć ł ł ne uroczysto ami Zarz programartystyczny. am zuczniamiudzia ę ł wspomnie ś atrakcyjny, ciekawy, rodka metodycznego ł ł am ró y tolata,gdyszko ą ś ł du G mierci Adama ż ł , nauczycieli, y rozrzucone ne dyplomy, ś ć ci, anawet równie ł ównego ł ę ę awa, tam tam ł ł y ż ę ą a ą ł

91 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 92 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla w szkolnictwieidlaspo MRG] izas Zawodowych wLegnicy24kwietnia1979roku–przypis tygodnika „Konkrety”i Wojewódzkiej RadyZwi plebiscytu ludzikonkretnejroboty[dorocznego Warszawskiego, Warszawa 2006(passim). Seminars für Studierende ( dalej? Materia i co Wojeciech Lewicki, Warszawa 2001,s.145-147,183-184; 1978 roku, przez MinisterstwoO 17 sierpnia 2004roku–przypisMRG].Zosta Zes Sosi T. 1, Wyd. Wydawnictwo Pomost, Warszawa 1990,s.87-130; Tadeusz Wspomnienie oniedolimojejrodziny Adam Marsza do Wielkopolski (wspomnienia ire s. 16g[20-21I];zobaczCzes Zawicki], 1973 roku, pochwalny MinisterstwaO Rady Pa „Tygodnik G – przyznanyuchwa szczególnie wyró Odrodzenia Polski Marta Duda, Ma nagrody, odznaczenia,medale,krzy Ź Vertreibungen undwas weiter?Beiträgeeinesdeutsch-polnischen ród ł aszewskiej, Kotla–stycze ł ń a ł ski, a: ń ców Sybiru ń wypisy dokonanenapodstawier Powrócili do Ziemia nowogródzka. Zarys dziejów stwa 22lipca1984roku, Medal 40-leciaPolskiLudowej ł ogowski” 12(2005)nr275/47,s.8-9[z25XI];[Krzysztof Szlachetna, dobraiodwa Medal KomisjiEdukacjiNarodowej ł ł u ek, Pozna ż onym nauczycielemRP zawzorow ł y zseminariumpolsko-niemieckiego dlastudentów –4wrze –przyznanyprzezPrezydentaRP ż łą niaj ł RadyPa agrów ś ), Wyd. Instytut Historyczny Uniwersytetu ń wiaty i Wychowania wdniu5lipca ą -Toru ł ecze c ł ą aw Mojsiewicz, ś ń ś prac nia 1985rokuzatrzydziestoletni , „GazetaLubuska”55(2007)nr17, wiaty [m.in.: 2007[wzbiorachautora];porównaj ń ń 1995; Teresa Gwiazda-D stwa. ń stwa wdniu6 pa , (w:) ﬂ eksje) ż ę na Krzy pedagogiczn ż [LeokadiaMa e, podzi Wspomnienia Sybiraków , Wyd. Wydawnictwo ż Z zieminowogródzkiej Z przyznanyuchwa Honorowy Orderu ł oty Krzy , Wyd.Drukarnia ę kopisu Leokadii ę ł kowania, list am laureatk –nadany ź Wyp ł ą aszewska], dziernika ż , Zas ą ę ą prac Krzy dzenia zków ł uska, ł ugi łą ę ą ą ż ,

powiatowe znajdowa od pocz Na tereniegminyKotlawszystkotrzebaby kolejno (...)DoKotliprzyby repatriant zNowogródka.B rownika Szko Za ś wiadczenie opowierzeniu W W ś ą ci zaj tku. G Ł ł y Podstawowej wKotliz29sierpnia1945roku. A D Y S ął ł ogów by em si Ł ł A W M A M A W y si ę ł organizacj adys ł zniszczonyw96%.Powiati ę wS ł awowi Ma ę ł d em 14maja1945rokujako ą ł c nauczycielemwpierwszej awie Ł ł ą aszewskiemu obowi A SZE W SKI szkó Ś l ą skiej, tojest17km ł podstawowych. ł o organizowa ą zków kie- ł adze ć

93 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 94 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla mi organizacj nauczyciel wgminieKotla.Ztegotytu Zameldowa si pieszo. Teren gminyKotlaby Horgos, Irena Mazurkowa(w od Kotli.Mo roku: W Pierwsi nauczycielewgminie Kotla-wiosna1946 Józef Zapotoczny, najwy ę ga ł ł y doOdry, Szlichtyngowej,KrzepielowaiBielaw. adys ł aw Ma ż na by ę ł aszewski (odlewej),Helena szkó ż ej –Horgos (fotograf). ł ł em si o si ś ł rodku), JózefMotyl, wewszystkichwioskachgminy ę tamdosta ę wpowieciejakopierwszy ł bardzoobszerny. Jegogranice ć furmank Bielawach, Grochowicach, musia Powy ucz klas iosóbdonich m przeprowadzi Nale przybli i sprz napraw budynku nale naukowe, jakich jest sprz i wewn jej stanzewn jak wygl o szko do powiatudane nichiprzygotowa z je Kotla. Musia w szko ź ł odzie dzi ę ż ż ł szczaj y dokona ę ą u powierzono ż a ł ć ł , roweremlub tu szkolnego. em wykona sz ł ł do ka ż ach, tojest: ach wKotli, o równie ę ż ą ony spis ę ą trzny, jaki y (liczba da, jakijest t ipomoce prac ą cych). ę trzny ż ł dej em ę ć ż ć ć ć

piece ogrzewania,zamurowa pomóg do rozpocz do intensywnejpracyspo murarsk Trzeba by owzsk nale To wszystko by wojskowy. Nie by ka dachówka, wszystkieoknabezszyboraz zburzonypiec tylnej kilkadziurod pocisków artyleryjskich,zniszczona za szko Chociemy Szko otrzyma szko i kierownika na nauczyciela Mianowanie 1945 roku. do wrze i Serbach Bogomicach Sobczycach, Skidniowie, dwie szko Stan szko 1945 roku. sierpnia od 1 ł ﬂ ł o owy). Na podwórku szkolnymby o energii, wysi ż ł ł ł y a katolickaby a ewangelickaby y wKotli ć ł dachówkioraznaprawi nie ą , dachówki orazszk ł o mobilizowa ł ę ł ż ł y by ś y: szko cia rokuszkolnego. Najwi ś yj em nia li, ą cy ju ł op ż oraz pracownikzUrz Irena Mazurkowa,JózefMotyl,W lewej, zlisem),Stanis Pierwsi nauczycielewgminieKotla:HelenaHorgos (od ł a ków ipo ł ł o ł o przygotowa ż ł a katolickaiszko a zniszczonacz ł panJózefSzczepa akany. Za ł awek, tablicyiinnegosprz ł ć a zupe wszystkichosiedle ł ecznej, abyprzygotowa ł ś o dookien! Szkolne wi ł dziuryw ł ł i oszkli ę nie zniszczona,natomiast ce ł ę awa Sankowska(pó du Gminy. Niemców wKotliby ć ń odmajadowrze , abyzdoby ęś ę ł cej jakofachowiec okna.Iletotrzeba ciowo (w ł ń ś ogromnyokop ł ski. Onnaprawi cianach, pomóg ł adys a ewangelicka. ń ł aw Ma ców wKotli ź niej Rudnicka), ł ć awki by zapraw ć ł aszewski szko ś cianie ś nia. ę tu. ł ł łę y y ę ł ł

95 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 96 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla w G przeniesiono mniedo Zespo w G przenios W Kotlipracowa pan JózefZapotoczny, któryobj przyby szkolnych. Narozpocz nieszcz ZNP 38 latbezprzerwy. Otrzyma nauczyciela przepracowa du Zas roku, kiedytoodszed 1 wrze pomagali przygotowa za darmo.Mieszka w Siedliskuod[radzieckich] G autora]; MarekRobertGórniak, zast Samochodowych wG Publicznej wKotli);zobacz KrzysztofZawicki, Lublin-Kotla 1999,s.131-133 (maszynopiswzbiorachBiblioteki naprawia s porozrzucane po Ź i Budowlanych –przypisMRG],powierzaj ród ł ogowskiej, G ż o wysi ł ę ł ugi (...) ł ogowie. Tam pracowa pcy dyrektoratychszkó a: ł ogowie [obecnieZespó ś ł Kopiar ęś , nia 1945roku. Aby tegodokona a dopomocypaniIrenaMazurkowa,15listopada ł Medal KomisjiEdukacjiNarodowej ć em si liwy wypadekprzyzdobywaniuszk imalowa ł ku organizacyjnego i ł ę ogów 1997, s. 13. kopisu z1sierpnia1999roku ę doSzko ą ł siednich domach. Trzeba by ogowie 1967-1997 ń ć . Tablic cy Kotlizzapa ć szko ę ł ł cie naukiwszkolewewrze em naemerytur em ogólnie41lat,wtymPolsce ł em do1964roku,poczym Materia łę ł ę em do1971roku.Nast dorozpocz doszko ł ł ł em odznaczenia: y Rzemios , gdziepracowa ł u Szkó ął ł ż Szkó ﬁ zycznego. Mia zycznego. o kierownictwoszko ł y domonogra ł , Wyd. TowarzystwoZiemi nierzy, oczywi ł ł em ibezinteresownie y zdoby

ć [w zbiorachprywatnych ł ł , trzebaby ę Samochodowych Samochodowych cia rokuszkolnego 30 latZespo ł ę Budowlanych . Wzawodzie , Z ł em okazyjnie ł ﬁ ł ł i gminy Kotla ot em do1983 ł o je zbiera o je Z ą a dookien ł ą c funkcj ł em nawet oty Krzy ł Odznak o bardzo ś cie nie ł u Szkó ł y. ę pnie ś niu ć ę ę ż , ł ,

na nichtysi prosto uwa mapy, kieruj mieli naprawia otwartych wagonachzgrup w mi, Leszno a Dyrekcji Okr w podró z wskazaniem naniemieckiejmapieGlogauiwyruszy zaliczk budka, wktórejsta Otrzyma W odleg i Telegrafów Wroc s w którymzosta stron 1944 roku.Otrzyma Mazowieckiego, gdziezamieszkiwa rzeki. Przeprawi – gospodyni cie z zawodu na Ukrainie–przypisMRG].Mójojciec,Marcin,by to miastorejonowewobwodzieiwano-frankowskiem stanis w województwie 1945 rokupokilkugodzinachdosta

ł u ż F R A NCISZEKJÓF M A RCZEK by pocztowo- elekomunikacyjnej wG ż ę e dozarz czó Urodzi ę na koszta podró ł ł ż ż em pewienzapasznaczkówikartekpocztowych, o doG trwaj ł ś ż nem, boinnejprzeprawyprzezrzek ą ci oko aj ą ce min.Szed ą ę ł domow c si ś ą em si gu Pocztyi Telegrafów Wroc ą l ł c naustawioneulicach barykadyile ć ą em wyznaczonydopracprzyorganizowaniu du miastamusz ł torykolejowe.ZG ogówka. ZLesznadoG , a matka Maria(zdomuMarkowska) ł ą ę em si ł ł c na po ł w(r SO101,zdnia8sierpnia1945roku), aw (nr o 60modbrzegurzekiznajdowa milicjant.Pokaza ą ę 5dniprzezOle 18grudnia1897rokuw ą ł em pismoDyrekcjiOkr . Do Wroc ę ł zkilkum ł awowskim [od1991rokujest ł udnie dorzekiOdra.14sierpnia em wi ż y 3000z ą kolejarzyrobotników, którzy ę ę i ł c powoli awia przyby ść przeztunel,apó ęż ł ł ł ł em muza ogówka szed otych (starawaluta) em od11 listopada czyznami nadrug ł em si ś ł ogówka jecha nic ś ł cie aw. O ę ł ł , Krotoszyn, ę ż em zMi ogowie (...) ś dobrzegu k ę wiadczenie ę ą gu Poczty nieby ś udeptan Ś wiadczy ł niatyniu em bez ł ź a si ń żą niej ł ł ska em em ł ce o. ą ę ą ł ł

97 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 98 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 1947 rokuplacówk uruchomi roku doKrzepielowa.Podkoniecpa pocztow Siedlisko. W [tymsamym]rokuuruchomionoplacówk placówka pocztowaRadwanice,awkwietniu1946roku a 2 stycznia 1946rokuwKotli. W marcu1946rokupowsta 2 a s. 30/maszynopis/. uruchomi – Wy oBzg G do Brzegu pocztowa Kromolin,któr magisterska napisanapod kierunkiem W pocztowa G Powiatowej RadyNarodowej wG 11 pa o uruchomieniuplacówekpocztowychwpowiecie. G Telekomunikacyjnego wG Nawrocki, (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli); Walenty Materia Miasta G PouruchomieniuObwodowegoUrz przedtem Stalina,ado1945rokuKönigstrasse)... g przez poprzednichprzechodniów. Doszed Ź ł ród ł ogowskiej ogów 1968,s.76;zobacz Mieczys ł a: ż ź sza Szko dziernika 1945rokuzosta ł WalentyNawrocki, y do monogra ą StareStr ł ł Ziemia g . T. 1,G em urz em placówk ł ogów (obecnieulicaJedno ł ogówko. W listopadzie1945rokuplacówka ł ł ogowskiego. W listopadzie1945roku a Pedagogiczna wOpolu,Opole-G ą ł ł ą ogowska wlatach1938-1968. Kronika d pocztowywPolkowicach,a maju ogów 1967,s.57-71;MarekRobertGórniak, ę cze, któr ﬁ wBielawieko i gminyKotla ę pocztow ą ą w1946rokuprzenios ł przenios ł ogowie musia Wspomnienia osadnikówziemi ogowie wlatach1950-1956 ł , Lublin-Kotla1999,s.133 a uruchomionaplacówka ł o G ą ł ł adys aw Bana ź wGaworzycach, ł em 29listopada1947 dziernika 1946roku ł ogowa (...) ł ś awa Dziewulskiego ł ci Robotniczej, em doZarz ę ł du Pocztowo- em pomy ś , ł ogów 1968, Dzia ł . Praca alno . T. 1, ś ł ą em le du ł ść a ę ć

do sprz si gminy obiecywa pomocy naukowychporozrzucanes W oknach anijednejszyby, w akóy znajduj na którym od pocisku,dachzacieka, zasta lekcyjnymi z 2izbami Podrodzespotyka wsz pionierkami polsko wszystko pokona ducha polskiego,b z tych, którenaprzy trzeba by depresji iwielkiegozniech zapa Na pocz Publicznej w Kotli). Lublin- Kotla 1999,s.134(maszynopis wzbiorachBiblioteki s. 6); MarekRobertGórniak, Id nauk rozpocz Narodowej wKotli Ź ród ę niezjawi ę ł ł ę dzie gruz,zapachspalenizny. Budynekszkolny a: u, jaka bezksi Bronis ą ę tania szko ę li ł pierwszyrazdoszko o prosi ś my wrazzpanem W ż ł I REN A M A ZURKO W A . Nadrugidzie rado ąż ł ą awa Zapotoczna, ek izeszytów. tku pracyprze ć ł , , (r ć , walczy ł iprzezwyci ż ą y. 4wrze ść ś e przy si ę ę ci. kopis wzbiorachUrz rozsadzam d łą ę ą czonych ziemiachb ró budzi ś ć Materia ł le dopracyNiemki.Niestetynikt ż . Zaciska am spaloneizburzonedomy, ś nego rodzajurupiecie.Resztki ń nia wszkolezoknamibezszyb ł razemzdzie ę awki wyrzuconenaboisko, ć cenia. Oka ęż ł am wop poczucienarodowe,b ż ł ł y adys ywa ł Kronika Gromadzkiej Rady y! (...)Ile y domonogra ć ą ś . cianie ogromnawyrwa pier ł am z ł ł ą am chwileogromnej awem Ma postrychu.Zarz ś ę ę , du GminywKotli, by. Postanowi ł ć ż akanym stanie. ż ż mi zabra ę e jestemjedn mamwsobie d d ą ﬁ ą i gminyKotla drobnostk wskrzesza ł aszewskim ł am si ł ę am ą d d ę ą ć ą ę ,

99 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 100 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla o bochenkuchleba. W Berlinieprzesiedzieli po do Berlina.Naczterna zosta odci 1943 rokudostycznia1944roku.St w do niewoliniemieckiejzgrup ż Zachodnich, naprastarychnaszych ziemiachpiastowskich. rodziny z terenów wschodnich osiedlaj do Armii Polskiejformuj w PolskimCzerwonym Krzy do Poznania iKrakowa.Jecha Powrotna drogaprowadzi pracowa roku przebywa Pieniackim, nanimpracowa za najbli Do 1939rokuposiada a nast w byli Armia Ameryka nam

lwowskim –przypisMRG].Pochodz Pieniackim [obecniewzachodniejUkrainie,obwodzie W kwietniu1945rokuwyzwoli Niedziele by kopaniu rowów, przywyr o ł ł ł agrach wBorysowie,gdzieprzebywali nierz uczestniczy agrach. Byli ś ę my wolni. Amerykanie opiekowalisi ł li prawieca em przywiezionypoci ż ę Urodzi ywno pnie przewieziononasdoHamburga iumieszczono ł em do1943roku. W tymczasiezosta ż sz ą ś ł y wolneodpracy. rodzin ci. Strasznawojnasi ł em si ś ł J ÓZEF NO W ICK em naterenieZwi my je ł ń e skrzyd ska. Mieszkali ł ę em wbojupodLeninoitamdosta ą ń 10marca1907rokuwMajdanie i postanowi cami. Pracowali ł ś em gospodarstworolnewMajdanie cie dnidrogika ł ę o wojsk.Zabranychje ą bie lasów, przystawianiubarykad. cej si ą ł ą giem, wzamkni a zHamburga przezBerlin ł licz ż em izniego u dowiedzia ł em poci ś ę ą my nadalw nadrzek ł c ą em wróci ą zku Radzieckiego,gdzie ę oko ą sko ę d zca ś zrodzinych my poddozoremprzy ą ś ł ż giem. WKrakowie ą o 500ludzi.Niemcy my od pa my od ę dy znasotrzyma ł si ń a naszniewoli ś nami,dostarczali ł em si czy my sze ż ę ą łą ć y ę tych wagonach, Ok doOjczyzny. grup naZiemiach ł ł em. Od1939 ł ń em powo a, t ców osadzili ł agrach, ale ę ą ść , ź (...)jako dziernika ą ę ż ł tygodni, je skni opskiej. e nasze ł em si ń ł ców ł any em ę ł

prowadzi gospodarz kilkumorgowego gospodarstwa.Gospodark roku naszegopobytuso do pracynaroliiodpowiednichnarz s Ziemniaki dosadzeniazdoby gospodarowania wzbo i zacz By artyku tymczasowo mie Pracowali G a ziemniakówoko w Bogomicachna w dobrym stanie.Brakowa mieszkalny izabudowaniagospodarskie,którezasta zbo Nieuprawiane polazarasta dzieci przyby sk w naszejwsinieby warta, chocia (...) Mojarodzinask g w powiecie (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Materia gromad g Po krótkimczasieodszuka Ź ł ł ród abe, boziemianieby ogowskiej ł ł ad wchodzi ż y tomiasteczkaniezniszczone iju a z1hektarawynosi ł a: ęł ł y zaopatrywali ł WalentyNawrocki, ą y domonogra y dopieroucz ł . Naszegodobytkupilnowa ogów by ł wzorowo.By ś , T. 2,G my obydwojez ż ł ł ogowskim. Dotar

a nateziemiewmaju1945rokuiosiedli ż ł o 8hektarówziemi,jednakrowa,budynek adnych napadówanikradzie ś ł ł ł ci ogów 1967s.146-148; Marek RobertGórniak, o 150q. miastemzupe ﬁ ś ł i gminy Kotla y si rednim gospodarstwierolnym. W jego ł ę ł ś y zaminowane,zreszt adaj ł szcza my si ż ł tysem wsiby a dobrzeuprawiona.Brakowa e nazasiewzaopatrzy ł ę toso ł wS ł ą a wpierwszymrokuoko y chwastamiiostami. Wydajno ł ż ca si o natomiastnarz ł ć on ę em rodzin doszko ł wS em sam.Pierwszezbioryby Wspomnienia osadników ziemi ł ą em doniejwlipcu1945roku , poniewa ł ę ł , Lublin-Kotla 1999,s.135-136 awie. Wnajpotrzebniejsze tys, któryumia z ł nie zniszczonym.Urz ł ł awie lubwe Wschowie. obywatelMarcinKiziak, ł ż ż ę a wnocywyznaczona zaludnione. ł ony idwojgama dzi (...) W pierwszym y. W pierwszymroku ę , któraosiedli ż dzieciby ż y nieby ą ę polarównie dzi rolniczych. ł mniepowiat. ł kierowa ł ł o. Drogi ł o 18q, ł y ma o koni ł ł a si a si ł ł ę ych em dy ść ł ł ż y ę e ę ę ć .

101 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 102 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla wyje artyku tworzy du Po obustronachnowejgranicyzniszczeniawojenneby i motocykli, fotogra my w kolekcji iegzemplarzy dzie miesi proszku iz 1000 rublinaosob zawodu. Surowozakazywanowywozu gotówki powy odbywa 18 lat.Przyjecha prawo doprzedmiotówniezb siostr na ataksercawwieku45lat. byd dlatego ponied na robotyprzymusowe.Pracatamby – przypis MRG].Mójojcieczosta – domowego u domowe, wiejskiinwentarzgospodarczy i inneprzedmioty obuwie, bielizn nowogródzkim, powiatSto Naliboki ko ł ż asno ś e, systemyadministracyjneigospodarczedopiero ł liwskimi) i rynsztunkuwojskowego, mebli,samochodów o iptactwodomowe.Fachowcomprzyznawano równie ż ę ą d Do Kotliprzyjecha ł Urodzi cy wojnyipierwszychkilkunastumiesi Regin ł ów codziennegou ś ż y si ł ci rodzinyprzesiedlanego, broni(pozastrzelbami aj o si ą ce doPolskimia ę ł ę ż . Brakowa omie, nieobrobionych kamieniszlachetnych, ł wtrudnychiz ytku o am si ą ł o Mi Ochma ę JÓZEFA OCHMA ł , po ugim czasiezmar ę ﬁ łą ł i (pozazdj y 31sierpnia1929rokuwmiasteczku ś cznej wadzedo2tonnarodzin ę ciel, produkty ś ń my bezrodziców. Przesiedlenie , metaliszlachetnychwstopach, ska [wby ł ń o wszystkiego:odpodstawowych ż sk ł ytku pokadryfachowców. Osoby am w1945rokuwrazz7-letni ą ł . Mia y prawozabra ł o ł ł ę pce, obecnienaBia sztuki,je ż dnych dowykonywaniaich ę onych warunkachostatnich ciami osobistymi), planów ł wywiezionydoNiemiec ł am wówczaszaledwie ł ł Ń a bardzowyczerpuj . Mojamatkazmar ż ł SKA ywno ym województwie ś ć li niestanowi zesob ś ciowe, sprz ę cy pokoju. ą ę odzie , atak ł orusi ą ę ż ca, ż ł ł ty ej ł ż y y ż ą a e ,

Na pierwszegoso czasie sprzeda nawet podanieokrow by Ludzie bali si w nimtylkodlatego, z siostr (jak naprzyk uko i Przesiedle Kto by swoje nazwiskowKsi Nie by Urz ci wygrzebywali ziemniakizkopcapoNiemcach. Dotego Jednak 1945 roku)ciludzie,którzyniemieli czym si kontroli mieniazgromadzonegonadworcachkolejowych. metod Kontrola wywo zgodnie z przepisami obowi oszacowany, ajegorównowarto i Dopiero wówczasmo i map.Ustalono, zabi posiadaniu by ę ł to o uzyska ą ń ć d Repatriacyjny).Poprzybyciunale czyli 16.rok prosiaka,so ż ą W Kotliprzezpewienczasnieby W S Zaraz poprzyje ł ł ż ą yto, wszystkorazemmieszanoisma jegoprezentacjiwagendachprzesiedle o pierwszy, tenmia e wrzeczywisto do ż adnych regu ł ść ń awie ć ców. Ewidencjonowano tylkotych,którzy spory, jaknadwieosoby, dom i pozosta zapomog ę ł ł ł ad mojej7-letniejsiostrze). W PURmo , am. a piecz ż ż e si Ś onego dobytkumia ł tys musia l ż ą ż e dobytekwinienby ł skiej znajdowa ę ycia. M tysa wybrano. Wjego ę zosta ż ź my si so. a dzie zaj ć ł ł o oko prowadzona o odnotowa ż ę ono placki. du Gminy]. ę ć natyfus. opisany ń ę

ł stwowy ń ęł o maja ż czych. ł ywi y y ś ś ł ż my my am ż na y ć ć ł ,

103 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 104 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla z Ukrainy, osiedli w gorzelni, pó to zbo zbo do matury. Kiedydosta jedzenie. Pami nast przenios dwie klasy).Je wszyscy mieszka ziemniaki, zbo ż Pó Nadzór nadszko Brakowa m.in. paniIrenaMazurkowaipan W w Kotliby im po ż ze swoj przypomnie ol pojawi w Kotli Oliwowie prowadzilisklepko mi owiele l z Bia od mojegoprzyjazdudoKotli si para ywno e by ę ź przyj ż niej wieczorowouczy ę ﬁ e do m e do alnym. W Kotli dzia pne dwieklasy, przezkolejnedwalatapodchodzi ł ł ł orusi: wujekRo kawalerem. Sko Ż ż ow ś e nam ciowych popodstawowesprz ą ycie by ł rodzin ł ść am si ę o w ń swojegodomu. iusun ł czy ł ć yna, doGrod ż panJózefZapotoczny. Nauczycielamibyli sobie,sk ej. Ztego powodu zacz ź ą ż ź ł niej powsta ę ł ł k am 7klaswieczorowo.Dyrektoremszko ę e ( ł ą dzi o bardzotrudne,szczególnienapocz si tam, jakwwiadrachwózkiemwozili a doZielonejGóry, gdzieuko ę ( ś . Ludzieznale łą ż ż ciwie wszystkiego:odproduktów ń ł ąć ę ł yto, pszenic a si on am tamtrzyrazywtygodniu. Nast wKotlisprawowa cy Kotliuprawializiemi dopieropojakim nasztegodomu.Podwóchlatach ć ą ł ko (rodzonybratmojejmatki)wraz orazdwiemacórkami).Odst ę am prac ą g d onprzyby ź ł ca. Tamodp ł a ł PGR.Ludno ł am si ównie naterenieza ko ł a wówczasgospoda,pa ę ę ), aludziesamiztegorobili ź wtutejszejbibliotece, by li zatrudnieniew cegielni, ę wLesznie(zaliczy łą ł ł ęł o ko adys czy ł ł ę , pami am nauk atnie przerabialinam ś ty domowe.Prawie ść czasie.Niemog ł ł inspektorMolik. , któraprzyjecha a donasrodzina ł aw Ma ś cio ę tam jedynie, ę ł a. Lekarz (zaocznie) ę ł . Sadzili aszewski. ń ś czy ą cio ń pi ę ą stwo pnie ś tku. ł ł ł ł ł my am am am am em ł ł ł y o a ę

do pomieszcze roku klubRUCH-uzlikwidowanoiprzeniesionobibliotek Przedsi 1950 rokupe klub RUCH-u[od pomieszczeniach nadole. W budynkutymznajdowa siedziby Urz ówczesnego GminnegoO starego Urz remontu kinabibliotekazosta Sabina Gruszewska.Bibliotekautworzonazosta Pierwszy ksi 50-tych wpomieszczeniachkina„Odrodzenie”Kotli. by mieszka w Zielonej Górze.Szybkowyjecha wykszta Encyklopedyczne, Radom2003,s.264-269. Encyklopedia „Bia stabilizowa w 3-letnimstudiumbibliotekarstwa. Kotla –marzec2007; zobacz Leszek Ź w 1990roku. ród ł i JózefaOchma o tu biblioteki. Ksi 30 czerwca1946roku. EmilPatyr ł a: Wed ę Wypisy dokonane napodstawierelacjiJózefyOchma ł biorstwo Kolporta ci Referendum ludowe(3xtak) ł ł a si ł ug mnie,sytuacjaspo ę a si du Gminy, za ę ę ń du Gminy).Bibliotekamie gozbiór liczy ska wbudynkustarej ę ń ę inigdyju ł potymklubie.Naemerytur przezoko ych Plam” szko ł y wKotli. ąż ki wypo ś –tom12, Wyd. Polskie Wydawnictwo ż wlatach1978-1979dobudynku ż tuniewróci ł ł ś ł oko o 5lat.Mojasiostraaktualnie u –przypisMRG]. W 1990 o rodka Kultury(tera ł a przeniesionadobudynku ł na nazwa ł o 200ksi ż ycza Ż ebrowski, ł ł ł a urz a. Napocz eczna wKotli ś ﬁ ci rmy Pa ąż ł a si ę ek. Wczasie Naliboki dnik gminy, ę ł przesz ę a zKotli, ł a wlatach wdwóch ń ź ą stwowe niejszej ł tku nie si ń , (w:) ę skiej, ł te am ę ż

105 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 106 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla G zabra byli w ca strach cz si jeszcze Niemcywymorduj nigdzie niepojawiasi Po parogodzinnym postoju wyrzucali województwo rzeszowskie.Przyje roku. By Podkoniec wrze urz szparga Odzyskane do G w „Gromadzie- Rolniku Polskim”(...) NaZiemie amwnu opdrt. rsce zjawi Wreszcie gospodarstw. o zajmowaniu Rado na sto wszystkiego jestdosy spisa zaledwie 4 klasy powszechne.Jakumiem, takpragn ch Ju jeszcze bardziej.Okaza – przypis MRG],powiatG Jestemrolnikiemzewsi Widziszów [obecnie w granicach administracyjnychmiastaG uzwcc ca W Ruszowicach ę ł ż ł ogów –przypisMRG].Myposzli cz ę opskiej. Niejestemwykszta jeste ś dnik zPUR (...) ł my skierowani,aleniktniechcewysi ś ć ym mie ł ł ci by naszebaga swójpami ach obiady, jakieNiemcypozostawiliprzed ucieczk ł owiek zPUR.Przyjecha ł y. Wieczór nadchodzi, stacja ś ł my szcz topierwszytransportzpowiatujasielskiego, ł ł o du S T A NIS owieka ogarniaod szkieletów le ś cie. Tu czaswysiada ż o. Itaksiedzieli ł ęś ogowa przyjecha liwi. Drugiegodniaucieszyli ł ż y transportzaj ę ć e do wioski Ruszowice[gmina tnik nakonkurswspomniany . Zastali ę Ł cz ł ś o si P A LU W A W nia przyjechali domniebrat ł owiek. Strachzbiera, ę ł ą ogów. Pochodz , . Ale na . Ale szcz ś ż my nawetprzyszykowane e wruszowickichdomach ś my dwadni,nie ł ć ż furmank ł ł , bodotegomiejsca d cony. Uko em 14lipca1945 ś ż ął my zanimpieszo. amy doG du ś wieci pustkami, ś ąść ż Ś ęś my swoje y budynek. ę ł ą si zrodziny cie zjawi naktór pierwszy. ń ł ę ś ł ogowa, czy żą znów my si ogowa ż e nas cych ś ł em l ą ą ą c ę ę ł .

dachach. Zpowrotemzabra przepe Podró pola, w chcia u mniespodoba uca rzeczy iprzyjechali nadobre. Przyj ! Niewiedzia brat trzymama sobie domkirobotnicze. Wrócili poswoj wosk ziemny, któryznale w styczniu, przyjecha w styczniu, Mieszkania by w odwiedziny. Bardzospodoba - Wszystko by

w G mosty pozwalane,musimywi dojedziemy, bo wymordowali. Pytaj nas naLeszno.Najgorszasprawa, tylko, zacomnieBógskara wytrzymam. By kr bardzo radosne,dlatego i siostrazpowiatujasielskiego.Przywitanieby ca by Jechali eswge. izey krow Wieziemy ze szwagrem. ąż ł ł e dwatygodniepada a koszmarna. Wagon mieli ł owa ł y ogówku (...) ł ł em Ś y pog ł ś nione, ł wieci my zJas asny domek(...) ć , czywpierwzapali ś ci ż ą ł ć by oski, i gn nieby ż ł ł y ciemneoddymu. W zimie,gdzie ąć e musieli ł o. Chc ł a bardzoniewygodna,poci ł ł y pakunek.Dajemigo.Rozwijam a doG em stalemokry. My ł siostr o, ą ż , jaknamsi naszpierwszytransportNiemcy ż ł ł domnieojciecibrat najm o czym.Jedynym eby by ą ł ę em, comamrobi jeszczeprzyjecha ł deszcz.Ju ł , boonamia ś ogowa dwatygodnie.Podró my jecha ź ż ć li ł e wpowieciejasielskim . Z Wroc . Bratuisiostrzebardzosi ł ś o copali my nabarceOdrze. ę ł ę em bratow ś , koniaidwie ł

o si my niekryty, aprzez ż yje. Odpowiedzia ż ć ż ę e doG ę nawagonowych ł my im,pozajmowali ł a krow cie by awia skierowano ć ! –Spogl ą ś ś rodzin ś ć la ć la wiat . Jabardziej ą ą ę , czybrata ł ł isiostr ł ł gi by c wysiada ę ogowa nie em, em sobie o umnie, , kawa ł em by ś ł ę winie. ą ż odszy ł oraz y tak dam, e nie ł em: ł ek ł o ę ć ż ę ś ł

107 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 108 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla zgni dzieci nieprzeskakuj asekuracja, funduszziemi,zakoniateraznajaki by nie mówi,dojedzeniatylkochlebiziemniaki. Ale itak A tucz PKO. [Fundusz OdbudowyRolnictwa–przypisMRG],na zamieszkali do trzechlat,atuju W roku1946i1947warunki by zasiewów by Mówiono, S w s 500 z dasz rad uj Ojciec mieszka We We zgadza podanailo z do sp Pola by a tu pieni uj W roku1946 by sami, jakzwyklewszystkiegow formularzu nie trzeba by bo by wielkie, bomieli ą ął ę ł ł siedzi ju li opat em zadowolony, ł wszystkichmebli, to zaka ż om ł ś niwa zbiera y owoc.Zadowoleniepomimowszystkiegoby ł my, dlatego ł ł aty tychmebli.Chodzikomisjaisprawdza, czysi o bardzozimno,atedomki,którepozajmowali, . Coturobi ł ę ą owiek obdarty, spodnie zworka,obieli ę , alepodobnoipostodo , szuka ł bezkonia,krowy, szkodatwojejmord ę o wyremontowa dzy niemask ż ż ś e osiedle koniemielizUNRRA,pomagalimi.(...) my –ju ł ł o ma y dowyboru,jakiektochcia ł bliskomnie,stalemimówi ł ć em, którejestnawo ś nieby my przedsob ż ść ć e bali ł , trzebareszt , atuju ż ń ż o, wdodatku by ą w1945roku–jeszczedobrzenie cy nawetpodatkównieb e mamdom,pole,kawa ł ż spismebli.Spisudokonywali komu nakazyprzychodz ł o co,prawiesameostyichwasty. ś ą my si ć d bra (...) ż ś pog przezp ć ą ę ż . W roku1947przysz przysz ł , ach szukaj dy znichzap ę ł ż oski kr schowa e b ę ż ł ł ot, a y bardzoci ł dzie du one obornikiem. ł a plagamyszy, o ść ążą ł ć ł . ą ż : jaktysobie . Chodzi ą dostodo (...) eby zdoby , ; podatek, ż ź ę ż ł e ktonie nie tosi d ł ek sadu, a sp aci kar ą ś p ęż FOR ł ł ś aci ł kie, ę ata, my em gi. ł ł ł y o o ć ę ć ę ę

uros rós mokro, tojeszczewyrywa zric musia i czerwiec nie daj tu zacz ż mi stodo pola uprawioneby w o pomocnaodbudow W roku1949nast przyp obornika, brakowa woda by i 1947rokuby na miejscu,pó Publicznej w Kotli). Kotla s. 270-276;MarekRobert Górniak, Ziem Odzyskanych pok wszystko wy Ź e trudnoby ród ł asny kawa ł ł , alejakby ł ł ute; wynosi , Lublin-Kotla1999,s.136 (maszynopiswzbiorachBiblioteki a: o ipi ł ywali ZygmuntDulczewski, ą ąć ł (...) a takdu ł : mamprzyznan y. By y. ęć ś my. Ziemiarodzi nowych.Ju ł ż ł ek ziemi. Wszystko ju o wyt era ź ł ł ł , Wyd. WydawnictwoPozna niej grabark a du a spalona.Napisa ż o suchoiurwa ć a, ł ł ju y, cosi em jewydziera ł ł ż o te y. Chwastyrozsiewa ę ż ddm odm yk a tratwach e oddomudotylkona pi a powód ż nieda ę ć ż . Dosta . Ostówby Andrzej Kwilecki, si ą ż pi ę ł r ł o si zasia y poci ą ą ł ą a regulacja,dosta ikoniemgrabi po k nieczuli ź ł ę Materia a corazgorzejbonieby ł , troch em rady, zostawiali zkorzeniami,wi ł ł si em 170 000z em ż ł ą o. Naprze yczk ł gowej i nie wszystkie ć ę em podaniezpro ł zziemi.Jakby , tonajegomiejsce ż o tyle, ł y do monogra ę jest,tylkobrakuje myszywygin ę Pami ń , alepieni skie, Pozna ś ł my, takieby y si ę ł tniki osadników ż em (...) ł e ca omie 1946 ę masowo, ł ł , alejak em swój ę ﬁ i gminy i ł cej nie ń y maj 1963, ę ś dzy ęł ś my b ł ł ł y, y, o o y ą

109 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 110 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla teraz mieszka pada wszystkiemu. Cochwilapyta rzeczy. Sta dwa tygodniesp Nikt nie chcia Wszyscy „na Mówiono, Obawiano (...) si wystraszy „Patrzcie! W rowietrupyle on by lekko powiewazbo terenom. Naglejaki zapach? Przecie zacz dzisiaj, przyjechali Naraz wszyscyczuj Kiedy poci na stacj wtedy zaledwie8lat.Bardzod osadnika. 5maja1945roku,pami mieszka uda i zabierzenaszestacji,czyte pocieszy ć ę ł . Tymczasemzbli B RONIS deszcz,a tu nieby li wychodzi ł Mój pami ): „W ci ę ć . W jednymzwagonówby ł ”. Niktniewiedzia a: „Niemartwsi ł am. Nigdyniewidzia ą ż ł g stan am ko e wwiosceznajduj ć ł ł ą tegosprawdzi , gdypoci eb naszyj gu 20minutwy ż ę jestmaj,wszystkodoko ę ć tnik to[wspomnienia]najm Ł ął dzili zwagonów, abyprzyjrze ę ą ł ś A W A P IO T RO W SK A ś , abykto , wschodzi o wagonówiprzypatrywa nieprzyjemn my naZiemieOdzyskane.Mia panzawo ż em. Kto ż ś a si my wtychwarunkach. Nieraz ł ą o gdziesi ę g odnasodjedzie.Mamamnie ” zacz ę ę po ł ś ć , jako ł , czykto wnocynanasnie napad , wszyscysi am mam żą ł ś ł ł a ł o dopieros zestarszychkrzykn ż adowa udnie, stajesi ł ! Wtedy naprawd ! Wtedy samimamygdzie ł ę (niepami ą ą am tyluzabitychludzi ł li zrzuca ugi transportwjecha wo ę si ś ukry ę igdzie tam, jakbytoby ę ń ś ć ł ę jeszczeNiemcy. am jazrodzin . Sk ponasprzyjdzie si , gdzieb ł ć a kwitnie,wiatr ę ę , rzeczymok ą ł zwagonów!” bali.Przesz ć ę onko. Ludzie d tenprzykry ć zwagonów tam ju ś si b ę gor ę ł ę ę odszego nowym ł dziemy dziemy am si ż ą ę , kim ś co... si si ł am ął ł ł ł ą ł o o y ę ę ę : ł . .

ze mn jechali doG na szos chwili atmosferaw domu zmieni nazwisko: Piotrowska, poznali Ma odebrane Niemcom,którzykiedy mieszka w tym domu?Jaksi zabrali jePolakom(...)Dom,wktórymzamieszkali jak mamapowiedzia znajdowa pozna te okolice nosz zamieszkali mój wróci szcz By wprowadza Gdy jaki te jeszcze niewraca?Czywróci?Ja Zastanawia mi si moja starszasiostraimamamartwi dnie, by Domów by i owojnie, iotymjakzamieszkali zadowoleni. Wieczorami opowiadanodu wynios chodzi na dworze. Dopieropodwóchtygodniachludziezacz ł y, bliskoG ęś ę ł ą liwie wróci. W pa am go,gdyszed ć , , pytaj ł ę donajbli ł a imwod , gdziewidzia ś am wci ł ż wojskowynadchodzi ł am ciekawa,jaksi si e tow ł ł z wojny, aleprzyznam si ł ł o ma ś y si o si ę ł my. Pyta ą ogowa lubzG przydrodze,napocz c, jaksi ą ąż ę ę nazw ł ł pokilkarodzin. ogowa. Wdzie , czyniezgin ż o. Zdarza ę zadowolona i u zadowolonai ł szej wioskiiszuka dopicialubte a ś nie on.By ę ę ł nazywawioska,alboprosili,abym a mi, ł „ZiemieOdzyskane”.Pami ł ł szos am cz am ró ł ź o si ę dzierniku 1945rokutatu ą ł nazywa ta wioska, w której nazywatawioska,w ę ogowa. Cz . Dopierokiedyspyta ż nazywasz?Iwymówi ż ś ł ę e todlatego,i szos nych ludzi,którzyszli, my si ę ął , ś sto mam ł ś ń ż my wGrod nawojniei dlaczego am pewna, ś miechni e dojednegobudynku zawszewybiega ł ż , bardzodawnotemu ą a si ż zapa tku wioskiGrodziec ą my ć ę , zawszewydawa ę dachunadg nawzajem.Od ł szczerze, ę y si ż ś ę , wszyscybyli la o wszystkim, sto rozmawiali ł ę ki. Tak mija ł ę ta. Natomiast am o tatusiu. am o ę ź , dlaczego otatusia. cu Ma ż ż zosta e donas ż ę ł ł e nie ł ow ś : kto ym. tam, ł ł my, am am ę tej ł ł ł ą li y o y ś .

111 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 112 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla uko nie zapomina jej ró mia razem znamiprzyjecha By by ksi z ZiemOdzyskanych. W domu zadanieodrobi bardzo ci klasy Iszko do Tutejsi ludzies doprowadzili wszystkodoporz ani drzwi.Naszcz która by s. 137(maszynopis wzbiorachBiblioteki PublicznejwKotli). Z Pozna osadników ZiemOdzyskanych Sobczyce znajduj ucz Górniak, Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1961,s.14-15,133; Marek Robert W szybkimczasiezacz Ź ród ż ycia osadnikównaZiemiach Zachodnich ł ł ąż o odczyta ę o nas bardzodu o ł ń ł a naszapani.Dzieci,chc szcza ń a: czy ek, zeszytów. Pisali ż 1963,s.277-280;Zygmunt Dulczewski, Andrzej Kwilecki, ne rzeczypotrzebnew ZygmuntDulczewski, Andrzej Kwilecki, Materia ł am Vklas ł ęż a bardzozniszczona.Nieby ł am doSzko kie warunkidouczeniasi ł ć am onaszejdobrejpani.(...) W 1950roku ł niektórewyrazy, bografitstar y domonogra ł y wGrod ą dobrymirolnikami.S ą ę ż si wGrod o, auczy ęś ę 2kmodGrod ł cie rodzicewspólnymisi ł ł y PodstawowejwSobczycach. am, awszkolezaledwiemo a zewschodu.Ci ź ś cu Ma , Wyd. WydawnictwoPozna ﬁ my natabliczkachgrafitem. i gminyKotla ź cu Ma ł ą ę a jednanauczycielka,która c jejdopomóc,przynosi li ż yciu codziennym.Jate ś ł my si ym. W szkolemieli ł , Wyd.Pa ą ym. Do klasy VI i VII ym. Doklasy VI i dku. Ucz ę ę : nieby , Lublin-Kotla1999, ź uczy ca Ma ł ń ęż ą o aniokien, stwowe Zak zadowoleni kie warunki ć wszkole, ę ł szcza ł Pami o ego (...) ł awek, ł si ń ę ł ś skie, ł ami tniki ł ż my am ady na ł ę y ż .

(...)Na zlecenie Powiatowego Referatu Aprowizacji i Handluw S 19 lipca1945roku). kierowników m Jankowskiego doSkidniowa, powierzaj Ś Ekonomicznego RadyMinistrówna si wspomnianym m w ko w m rodzinn czeladnicze. Zpowoduwybuchuwojnymusia zawodowej. W 1939rokuotrzyma Po uko zawodu m w celuzasi m Andrzejem Jankowskim,udali wsi nadsam nich zbo jednostka szpitalaradzieckiegowe Wschowie oprzemia (6 braci i2siostry). Zewzgl w Brennie.Powyzwoleniu Wschowy zwróci Pochodz m wielkopolskie –przypisMRG].Mójojciecby powiat Wolsztyn, województwopozna [Urodzi l ę ł ł ą ynów handlowychwdomucz ynarzem. Posiada naZiemiachOdzyskanych.Pe skiej skierowa ł ynie Wijewo uNiemcaE. Wintera (...)powyzwoleniu ń cu stycznia1945rokupracowali ń ą I RENUSZP IO T RO W SKI ż ę wie czeniu szko a nam zlicznejrodziny, by ł ynarza, wieczoramiucz ę ś gni (...)Ojca,siostr ł ą ł em si awie granic ł ynów (na podstawie nominacji nr 43 – z dnia ynów (napodstawienominacji nr43–z ą ę ł k ynie ju cia informacjiomo ł ę mniedoGrod . Jazkoleg ę Ś ł ł ] 16pa y podstawowejuczy m l ą ą skiej zpobranych miareknarzecz polsko-niemieck ż ł podzarz yn gospodarczyi2haziemi. ź dziernika 1920rokuwObrze, ę imnieskierowanodopracy ą ś my si zpracywm ę ę ł o naswdomu du napo sto brakowa ą ź dem Urz ca Ma Ś ę ł ę nomocnik Komitetu l szczaj ą doS ż ś ą sk DolnywS liwo my dalejwwy c namstanowiska ł em ą ł ikonkurencj ń em si ł ł skie [obecnie ego, akoleg ę ą o ś ł ł du Gminnego c doszko ynie Wijewo, ci osiedlenia awy ł ż ł a si o pieni ł enie naszej ś em opu ł wiadectwo zzawodu ę odojca ę Ś donas ś l mioro ą ł ę skiej awie ł dzy. ś dla ż ci ł ej y ę ć ę

113 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 114 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla z m przez za Marynarze cipomogli namwprzetransportowaniumaszyny marynarzy w G marynarzy w zestaw maszyn. W 26 pa lokomobila omocy6atm.by wynosi w G zu i W Mieszka oszcz do dniarozliczenia.Przeci szczegó Powiatowego wG Oddzia kierownika m i Handlu przyZarz w S Miejski Polkowice,PowiatowyReferat Aprowizacji iHandlu przez BiuroPe Zarz 1945 rokuotrzyma Kobyla drzewa iw z wypalonychzr na zniszczonymostStarejOdrze.Drzewodostarczano pa by ż ń ł zG ywa stwa zaopatrywa ł ł ł adys yna odeszli maszynistaJózefCyrkowniak ibratZygmunt ą awie, GospodarstwoStarostwawS ł ogowie 1070kgm ę d GminyKotla,Zarz ź dno ł ł ń dziernika 1945roku otrzyma ł ł ł „Spo a 6ton,rzeczywistajednakoko a si ń ogowa. Dowózby owe rozliczeniem ski, JózefNowicki,MarcinKidziakiinni(...)7IX ł ł amany mostnaOdrze (...) W marcu1946roku awa Bieli cy wsizinicjatywyso ś ę ci nam ę gla du bardzoszybkotak, ł ł ł em” wG yna. 9X1945rokuReferat Aprowizacji ł nomocnika Rz ogowie silniejsz ż ę ł ń ę ą ogowie 700kgm o dopomoglirolnicyzBogomic–Józef giel potrzebnydolokomobilidowo ł bów wG skiego zebralidlaSzpitalaPowiatowego em now dzie GminnymwKotliprzeprowadzi ł em wm ł ynie o ł ą ogowie. Zwygospodarowanych ki. Zdolno ł bardzoutrudnionyzewzgl ł yna zaczasoduruchomienia ą ą nominacj ą ą ł d MiejskiG ﬁ a zas k du wLegnicynastanowisko arowali ł ąż ą ę ogówku. Wdostarczaniu ż lokomobil pszenn ł ona prac e musia tysa LudwikaSemegena ł ą aba, byporusza ść ki pszenneji ł em odradzieckich ś ę technicznam ł my dlaSzpitala awie ą (nr122)wydan ł , em szuka ł ż ę o 2ton,gdy ł ą ytni ogów, Zarz omocy9atm. lokomobila Ś l ą ą skiej oraz iotr ć ż innej. ytniej. ć ca ż ł ę ony yna ę by: du ą ł y d ż ą ł

(o mocy 220/380 W). Zakupi (o lini tego rokuby si Rzemie 19 listopada 1946rokuzda 19 obsiano rolizpowodubrakukoniizaminowanychpól. z piekarnim trzech m na drugidzie 55 tys.z na wiadukcie kolejowym.KolegaMi by pracowa nieraz z przerwami miesi na kolejachwagonyzw do m ma we Wroc w w pe przez cozdolno wagon w Bielawach. W maju1946rokuotrzyma odleg by 1947 rokum ze wzgl J. Fio z ę ę Ż ł ł trudno giel wCentraliZbytuProduktówPrzemys łą s o coraztrudniej,trzebaby ę ukowic, gdzieuruchamia elektryczn ł rentowno ł ł ni wykorzystana,cozkoleipowodowa ł ł yna jedn abszy, gdy o ka wmiejscowo ść ś ł lniczej we Wroc ę ł ł razemzemn ł . 7stycznia1948rokupowracaj ę odtransformatorawyst awiu. Jednakzewzgl du nazbytcienkiprzekrójprzewodu, dalek odych ch ś gla wzamianzam ci zzaopatrzeniemw ń ł ł em zmuszonynaw uj ą yn pod ść par ą ł ynarza Antoniego Mi ynarza Antoniego zwioskidom ęł ż m ść jesieni a MilicjaObywatelska. Zbrodnidokona ę ł ł przemia nowychkamienido opaków z tutejszej wsinamówionych yna. 29wrze łą ś czono doliniielektrycznej.Jednak ą ci Ceberza30tys.z ł wGrod ę awiu. W 1947rokudalejpowtarza ą glem nienadchodzi ę 1945rokuiwiosn ł em egzaminmistrzowskiwIzbie cznymi. Przemia ł ł em silnik 30 KM u gospodarza em silnik30KMu ł owa m m ą ł ł yna –oko ę o goszuka k du natrudno ę ź ł ś . Odjesienizamawia yn mójojciec.Ow ł cu. Sprawcówzabójstwa nia 1947rokuzakupi ę asny kosztdoprowadzi ę powa giel, tak ś ł ko odpierwszychdni yna niemog ś ś ł ł ka zamordowano rutownika zasum o 600metrówlinii spadeknapi ą ć cego wieczorem wSkidniowie, ł ł ł ł w roku 1946 otych. 22 VIII ś ł u W em pierwszy ż y terminowo, ci techniczne ą e wsierpniu 1946ma ł ę o bardzo glowego ł a by ę ę ł ł giel cia, em em ł ł ł y o o ć ę ć ą

115 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 116 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla m Piotr HogrosprezesGSKotlaiczynnikspo w sk Rady Ministrówzdnia7kwietnia1949rokukomisja 26 czerwca 1949rokuuchwa na zgodniezzarz prywatnie do1pa w tym kierunku. Tak,kierunku. w tym odmówi Kotla oprzyj zdolno od transformatorado m w dzier na zbo je walcami,transport zbo warunki, wjakichm usprawnie W tymczasiewm do 31XII1962roku. Zarz pó 3. RejonoweZak G i Handluwe Wroc 2. RejonowyZespó do 21 V 1951roku. 1. GminnaSpó we m pracowa przez obywatelaSt.Malinowskiego,zatrudnionegotak ł ł ź ogów od22 V 1951rokudo31XII roku. yn dlagminnejSpó niej zsiedzib ą ł adzie JanCzerwi ł dowi GminnemuwKotli.Zarz ynie. Decyzj ść ż ż ł aw ł przerobowa do9tonnadob t e. Wymieniono przewodyenergii elektrycznej em: ń ł ę umacz . Wymieniono kamienieprzemia . Pó ę cie m ź ź niej zwraca ł ą ą dziernika 1949roku.9wrze dzielnia Kotlaod21X1945roku ł ą ą c tobrakiemodpowiednichprzepisów dzeniem MinisterstwaRolnictwazdnia ł ady M ł ł awiu m Wojewódzkiego Wydzia we Wschowie od1I1952roku yna. PrezesobywatelRybakowski tak ł ł yn pracuje,niezgodzi ynie zosta M ł dzielni wKotli.Jakokierownikm ż ń e by ł ski przedstawicielPZGSG ł ynów GospodarczychprzyPZGS yna, przezcozosta ż a iproduktów, zbudowanosilosy ł ynów GospodarczychG ł ł yn zosta ł em zmuszonyprowadzi em si łą ł o przeprowadzonychwiele KomitetuEkonomicznego ę doGminnejSpó ł ę oddanywdzier (...). ą d Gminny, znaj ł ł si eczny, przekaza ł ę owe zast ł ł ś przyj u Aprowizacji a zwi nia 1949roku ąć ę ł ć kszona dzielni ł ł m ę ogów, ogów, m puj ż ł ł aw yna yna ł yn ż ą ą ż ł a e c c ę e

Zarzecki (...). roku funkcj z dotychczas[niezagospodarowanych]gruntów. W 1954 1950-1952 przekazali Semegenem. W latach1950-1952zorganizowali Uprawy Ziemisk z d (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej wKotli). Materia na tutejszym tereniebra sekretarza POP wnaszejwsi. W pracyspo g (...)Od1949rokudo1954pe gdzie pracuj 4. GromadzkaRadaNarodowaBogomiceod1I1963roku Ź ł ród ogowskiej ł ugoletnim so ł a: ł WalentyNawrocki, y domonogra . T. 2,G ę ę sekretarzaPOP przej dochwiliobecnej. ł tysem tutejszejwsiobywatelemLudwikiem ł ogów 1967,s.149-155; Marek RobertGórniak, ł ﬁ adaj Uroczysto i gminy Kotla ś my pa ą ł cy si em zawszeaktywnyudzia ś ci Bo ń Wspomnienia osadników ziemi ę stwu od300do350qzbo ż z7rolników. W okresie ego Cia , Lublin-Kotla 1999,s.137-141 ął towarzyszMieczys ł a, wtlepoprawejm ł eczno- politycznej ł ni ł em funkcj ś my Zespó ł ł razem yn wKotli. ł aw ż a ę ł

117 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 118 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Nauka wgimnazjum sz komisj na imi nauczycielem. Nazywali i siostr i w Nie po du W czerwcutegoroku, zmar gmina Kuszelewo,powiatNowogródek,wgubernimi Urodzi [obecnie wobwodziegrodzie Florian Potrykowski. ś rodków do ż ś ę ych staraniachulokowa ą wie ą mia egzaminacyjn F L ORI A NP O T R Y KO W SKI . Gdy byli ż u. Maj ł Faustian.(...) W 1914 rokuwybuch ł em si ż ycia, zamieszka ą ś c dobreprzygotowanie, stan my wwiekuszkolnym,zosta ę 4maja1904rokuwewsiZubkowo, ą a ów staruszek, niemaj ł iodrazu zda a midobrze. ś z trudno razem zmoimojcemdokraju.Ojciec wyrokiem skazuj wykonywania zawodui powróci tak na Sybir. Adwokat odby poniewa sk (kara za udzia nawygnaniu z rodzicami w MRG], – przypis mój ojcieczapozna mieszka Gdy mia Antoniego Potrykowskiego(...) gospodarstwie mojegoojca my godziadkiemCiemochowskim, ą ż d na szcz e pozbawionynazawszeprawa ł ń mójnauczyciel,wi skim wzachodniejBia ł uojcai opiekowa ś ł ł ż ł by dziadkaw powstaniu), ci em 7 lat, w naszej rodzinie em 7lat,w urodzi ł mniewgimnazjum ą odzyska ł y adwokat,zktórym ł em dotrzeciej klasy. ęś cie, powróci ł ą si ł cym dziadka ł gospodarstwo, ś si redniorolnym ł kar ę ął ą , gdyby ę c rodziny em przed ł ł ł ę przed a wojna. naszym si ę c ojciec . Zosta ę ń ł mn orusi skiej ł ą ł ł ł ,

pododdzia gdzie szybkowydanoumundurowanieiorganizowano Uda kury. W wagoniepanowa jecha przydzielano podwie lubtrzyrodziny. W wagonie, którym niebem na piechoty wS Zwolni 24marca1939 roku wnocydor powo Polaków zziem,któreniewesz rezerwy wstopniukapralaizosta 1945 roku. W tymczasiepowsta Epidemiologicznej, gdzieprzepracowa Po uko przez wojskaradzieckiepodj na trzymiesi wi 17 wrze wynikiembardzodobrym.Zosta z przy 3.baoniesanitarnymwGrodnie,któr dla szeregowych,kandydatównapodo rozlokowa Jesieni si sanitariuszy. Gdypu 2 starszymi strzelcami,którychszkoli (...) W 1925o ę ę dopoci c zosta ł em si ł ł em, by ania donatychmiastowegostawieniasi Wyjazd doPolski. ą ł ń 1926rokuotrzyma em si ś czeniu kursuotrzyma nia Zwi ł ł ę y. Dowodzi si ł ś nastacj em na gospodarstwie (...)Po obj ł ą niegu ideszczunadesz ę ę y czteryrodzinyoraz inwentarz: krowy, ę gu iwyjecha czny kursdow Warszawie. ł ł ę ni gotowyza ął o ł y wagony, do których powo ad pa ż ł nasz ż ą ę nierzami, wtym, ł on ł em dowyjazdu. e trudnoby d Repatriacyjnydla ﬁ wStacjiSanitarno- ł em do20kwietnia cerów sanitarnych cerów em naprzysz ł any przezt ł ę em ju ę itrojedzieci. ń czono mikart ą ł stwa polskiego. ania doszko ą miejscowo ą ę Ku uko ę w80. pu ciu w ż wpu ł ł ń akówn o z ę ł adowa czy ś szko winie, ąż ł ł adzy apa ł ł ł ł ego ych ym ł ku, em ść ku ł łę ą y ę ć ł , .

119 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 120 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla po wskazanie miejsca do osiedlenia si po wskazaniemiejscado Po wy Kobyle Pole,gdziekazanonamwy Zaraz przysz ruszy (...) Poci zaj byli mo ż wagony izacz Sprawdzanie dokumentówodby (...)Poparu godzinachpodnasz Postanowili patrz Jad z nóg. Wokó i przem Lokomotywa da w którejznale si w którychsi s By ju gospodarstwa, a gdy tampojechali PUR wskaza powietrza. Nasta pchaj w Lesznie,gdzielokomotywa przemanewrowa ł osmg G e dosamego ę oneczny, aludziebylismutni,poniewa ż ikaszla ę ł zaj ż ą a ju ś ta by emy dosta c wpoci my w Warszawie, gdziepoci ą ł ą ce narodziców. Przed wieczorembyli doPoznaniaizatrzyma ł c wagonyprzedsob ę adowaniu poszli ż ę te przezmiejscow noc,lokomotywa zosta czone sta ą g sta ł a przeztransportywojskowe.Ranopoci ę ś ł my jecha urodzili,wyro ł panowa ł ł , oncc p aponocach y, ź a lokomotywaiprzed wieczorembyli ą ć kilkawsi,wktórychby ł li wiecznyspoczynekojcowieidziady(...) nabocznicyprzezca gu p si ł ł ę 1maja1945 roku. By ę ogowa niedojedziemy, bo poci ł tylkodojakiej li ym noszeniemichnar ś ł akali: m my ł ć a wszawica.Czymo doG ś ł a sygna my wkierunkudomiastaPUR ą ł ś ludno adowanie (...) Wiedzieli li ipracowali.Zostawializiemi ł ą ogowa. doniedu ęż ł czy aka ł ł ł ł ś ipoci si a odczepiona iodjecha o si ść ą wioskiprzedG ś g mia ź my okaza (...)Dzieciprzezi ł ę ł y. Matkiniewyspane ni, ikobietydzieci adowa nastacjitowarowej łą ę ę ą szybko,nadranem . By noc,liniakolejowa ramp ż ż opuszczalimiejsca ł ą ł ej stacjiwlesie. sta topi g wolnoruszy ż ł ł y poniemieckie o nas56rodzin. na by ć ś my nagranicy. si ę ę ć ł o si kach, pada podstawiono dowieczora ę ę naramp ł kny dzie ł a doty ł ę o czeka ogowem. , ż e by ą giem ę ś ś bi my, my ł ł ą ć ł ł ł ń u, ę ę a. ł g y y y ? . . , , na okr a onzapyta kim jeste w dwasiwekonieo postoju, przedstawi dróg G ruszyli Przestraszona Niemkazacz posz tu owgnw zauwa do wagonów jeste obejrze ca koni postanowili, orientacyjna znapisem stacji niemieckinapis budynku stacyjnegoitartakuma spa ż Id s i zabijaj oi wy i konie Z drugiego pokojuwyszed Z ż które rozminowuje teren. Zaproponowa si My pe terenie. Ludziepowracaj ą eby jemute e bandy uzbrojonychNiemcównapadaj ę ł ą zdolni. Za zdolni. łą a tylkowKotli,bo innych wsiach stacjonujewojsko, c torem,doszli ć ć noc.Noczesz do wagonów, m ś ł si a kobieta z wiadrem, wi a kobietaz my bandytami,aksi ę ł ł ś ę ni strachuzostali ogów- S ć g tutejszyiwieo tym, my wdrog podomach,bowojnasko ą , czytawie . Zdo ś my, okre ł ł , kimjeste adowa ż ł nierobilikrzywdy. Powiedzieli o ż ł awa, znaprzeciwkajecha yli ś wiadczenia wiedzieli ć ś ę ś ł ż ﬁ nastacji G my samoobron a spokojnie.Ranozobaczyli ś doKotli.Gdymin my do przejazdu, gdziesta ł cer radziecki.Furmanzatrzyma e zaprz leniu celupodró si ż ęż ś ś yli my i dok my i pomie Glogischdorf czy ę nach Kuttlau , ś ś ą my, my wwagonachnanieznanym ż dz mapowróci ł ź ksi e jest wojennymkomendantem ęł ni uzbrojeniwsiekieryczuwali ą ę ę cy zNiemiecopowiadali, gn a prosi c gremialnieposzli ś ą ci nasztransport. Wracaj ą ż ż dz, Niemiec,izacz ą d jedziemy. Powyja e do jednegomieszkania e repatriancimaj ń ł dwiefuryipojedziemy ogówko i przeprowadzi czona. Potymwydarzeniu ę ł e osiedle,ana , kobietyidzieciposz (obecnieG ć (doKotli).Posiadacze , ż ę y imiejscanaszego ż ś ł li eby jejniezabija my, doczegooni bryczk ć ś my skrzy doko ł , ą ś naludno my mu, ż ą eby krowy ł ś ś zaprz a tabliczka ś my oprócz cio ł my zani ą ogówko). ął osiedli ż ś ł ł prosi owanie ś nieniu, a, anie konie, cianie ż ęż e nie on ą ść ł ą ć ć y ą c ć ć . , .

121 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 122 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla mnie przeczyta i poda wjecha zabra w dalirozleg cztery furmankiparokonne. Niemia poszed usiedli zacz mieszkanie wed rodzinnej i ż i dlaczego jestnastyle.Podszed i wyszli pytaj rodzin niemieckich,którezdj z miejscowej gorzelni(...)Dzie pozostawiwszy naszekobietynastacji,wszyscyposzli zajmowa obiadowa, pocz na ramp ma by do jego pokoju,zadzwoni kwatery, któramie Kotla. Zaprosi przewiezie ludziwrazzpozosta 16 maja 1945roku. Nast 16 nie mielikoni.Dowieczora wszystkozosta dobytek, bo otrzyma do wsiKotla,aonzatelefonujepolokomotyw e jeste ę ą ł li przewozi a wszystko,pozosta c mi ć ś ł ś ł ł w Lesznie. Wy komendantowikopert my obajnastacj md oeorsjkeopzjcea e wyznaczy em domojegorosyjskiego przyjaciela. Ten my natrawieidalejgaw na stacj na ś ę my Polakami,którychNiemcywygnali zziemi ć , gdziesp domy, abyprzewie ę dzy sob ż e b ł si ł ł mniedobryczkiipojecha ę . Powiedzia ę ł ć ę poci ę ug swojegouznania.Ci,co mieli konie, dziemy tu mieszka swojerupiecie.Janiemia stowa gwizdlokomotywyipo kilku minutach ś ci ą ę ł : co to zaludzie,PolacyczyRosjanie ł dzili rozkaz, ą a si g. Zlokomotywywyszed ł ę mnieobiademorazspirytusem pnego dnia zjawi ł ę ę adowali ś . Poci w maj w ł my noc.Skoronadszed polokomotyw ł , ł e wozi ż źć e musimyszybkowy ż ę ń e poci , któr ł rodzin ą ę em donichipowiedzia si ą gu jeszczenieby ciem czapkiwita ś ę tku Kotla.Gdyweszli my wi dzili ł ę ym mieniemnastacj ł zbli ć y tym,którzyrównie ł ą em du . Ka ą tenrozerwa g napewn ę ś . Weby wsi my. Zapad ż ł ł a ę si em znimdojego ż ę ł c swojerzeczy ł dy dobra kuwieczorowi, , a ę o przewiezione. ł ż em konia,wi przedstawiciel o. Jednafurka ż ł e by maszynista ą godzin ł ł ł ę ł zmrok, ł adowa ł o, wi ł iprzy dzie , która ł ł o kilka y nas, a pora sobie ł ś ś em, my my ę ę ń ć c c ę ę ż ł ,

zostawi nazwisk niepami Le Krzekotówku –Smid,wKulowie[Bronis Semegen, w w Bogomicach–[Bart – [Micha – [Aleksander]Hachu Drop, wG Na so Zostawili pojechali wypo samym brzmieniu, co szyld.Od iemieckiego ksi w miar – obywatela Adama Sznigira.Dalszychwyborówso Z dziecinnejr Na zewn Sznigira. Natym wójta FlorianaPotrykowskiegoisekretarza Wincentego zamieszkiwana przezPolakównazywa w Kotlowiepow. g gminy, obywatela W jednog umeblowaniem. Pami wybrali si zak przez specjalnegocz tle orazliteramiPPRipiecz Urz ę ś w okolicach G ł niewski, wGolinie– Zinkiewicz, wSobczycach ę adali du RepatriacyjnegozPoznaniazawiadomionypismem ż ł tysów zostaliwybrani:w[Chociemy yczyli ł o ł ś ę trzybia my du ś ą ś ś osiedlaniasi ś nie zosta ł trz umie my jenar my obejrze ł my wbiurzesekretarza, azwójtemfurmank ] Krukowski,w Zabielu – [Boles ogówku –[Antoni]Ka ś my maszyn ę ż cznej drukarkiu y pi ł ł ś o-czerwone opaskiz god ż ę a wybranaw ł cili ogowskiego”. Niechcieli e zebraniuwybranoso ł tam. Odje ogowa. Zwo ę ć ę ł ę ś kaw. Nalokaldla[Urz adys dan tali trowy domizaj ł my szyldz napisem „Zarz ł a, w Ma ł omiej] Wodzia owieka, ę ę ludno ś dopisaniaibiuroby my te ł ą awa Kazimierskiego,zast namposiad ż ę ł d adza ludowawpostaciwójta ci ż ł ż ł ym Grod ś ł ą aj muczak, w Grochowicach muczak, w ł oprzyborachdopisania. o ci, dokonywa a ż . W urz czasie ż ą ł e transportzatrzyma zebranie,naktórym yli c przedstawicielPUR ś ł ń a si my piecz ski iinni,których ł o ę ź ść li ę cu –[Ludwik] ł poniemiecku. ł ś em nabia ś . W ska jej tysa gromady my si my, bygmina ł ś aw] Mikrut, ę li] -Stefan du Gminy] ł ł o gotowe. ą a gmina. ęć ę d Gminy dowania otym ę ł tysów, jego ę ę ł ł aw] pcy dza ym ł ad ą

123 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 124 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla jecha czy we Wschowie jestszpital,wi miastami s Z wojskowejmapydowiedzieli po pomoc.Uda kaza mnie doo obywatele ipojechali dostarczy rozprzestrzeni z [rozkazem]natychmiastowegowydania mibyd wojennego wKotli,poszed nie by teren, naktórymzatrzymanobyd bo jestzm na podobn ż byd o oczekuj zameldowa ochrona transportu(...)Poszed [W niemieckich). Objazdtrwa radzieckich iwniektórych–jednejlubdwóchrodzin furmanki, a trzeci Dwie krowy wie udamy si krowy nadrog wchodzi o ś wiadczyli, ł nierze izagnalidoobory. Postanowili, ł ł adys a. Gnaj ł ć

ż przez Wschow ł o o, chorychtrzebaby ą ł ł ł nierzom wyda cych mnietrzechobywateliz Warszawy, którzy aw] Kazimierski.Podejrzewa o 18niezamieszka ł ę ﬁ trzyfurmankiorazludzi,wsiedliznami citrzej ą ę cera. Odda cera. doLeszna.Za ą ł chorob czone ichore.Kaza ą , Wschowa iLeszno.Nie mieli c jezostalizatrzymani.Byd ż ż ł e obywatelkaG e otrzymaliod Wojska Polskiego50sztuk a si ę ł em si (...)Zwierz ź li ę ą ę . Niewiedzia ś jecha , by my nawozach, najednymnawet kilka ę ł ś ć domojegorosyjskiegoprzyjaciela. ę em mupismo.Pojego przeczytaniu my. ł byd , agdytamnieb em ju ł ł par em jaitrzech ł ł ł ych wsi(zwyj em doniego. Wyda Ż ł o. ę adowa ł ą ę ż o ta by o izolowa ł golowa i troje dziecis golowa i dni. W tymczasiezachorowa pewien, Ż ł em dobiura,gdziezasta ł ł nierze rosyjscyskierowali em imzaczeka ę o em, dok ł c ustalili ś o, nale ł my si nierze pomogliwyp ł ł y bardzowychudzone. em chorychnadwie ł em tyfus,agdyso ż ć ż ą ż ę ł e to tyfus.Lekarza e , bychorobanie a o zabralirosyjscy d i czym pojecha d i ś e dalejniepójdzie , ł ą my, dokomendanta tkiem ż ś ż ę e najbli my pewno o dzie szpitala, ł ż ć nierzy jako e b ł . Poniewa mipismo ł ż a. So ę o dziemy ą ż ł nierzy chore szymi ę dzi ł ł ł ś em tys tys ci, ć ż ć ł

na zapytanie odpowiedzia Zacz Na og og zgody gminy. Sekretarz wypisa zaszkodzi podporucznika, odznacze na niegoikaza im krzes weszli, przywitalisi rozpruwa i wszed nasz szyldiskierowalisi radzieccy idwóchwmundurachpolskich. Chwil samochody osobowe,zktórychwysiedli trzejo Którego do za by jeszcze w szpitalu, wi do konnym. Dobiurawpada wie Gdy pewnegorazujecha We wsiach–jeszczeniezamieszkanychpojawiali si Grod poniewa i dobrze, cielaków. Poprzygnaniunamiejscewi ę ł ł ść szabrownicy, którzy pl osze o „Zaj ś

Serby, apotemwraca ęł ź ł ł atwienia (...) ca. Wys adnego domunapiskred y nadje ł oszeniach by ł ń em do ż ł , którezosta a. Usiedli.Jedenznich by ń ł by ć ę pluszoweobiciezkanapy. Zdenerwowa nieby ź szabrownikom,zabronili to bezPolaka”.Postawi le, jaktow ł y chorenapryszczyc ś ż ś dniaprzedgmin d rodka. By ł ż ł em muwynosi ż a eby zapyta a ł ł o wida em ludzidoinnychwsitransportem ć transportydoChociemy ł ę ł y rozlepionenawidocznychmiejscach. a podanasiedziba[Urz zemn ż ę yciu bywa. Zacz ł c nagromadzi em roweremprzezniezamieszka ł ł ę tamten„bezPolak”,któryno ą ć em wj dowej ł drowali opuszczonemieszkania. . Tenzwróci em tylkonachwil ł ł em, zauwa nasjak ą izsekretarzem.Podali ć ł ą ę namaszyniekilkatakich si , któregopoprzednionie zyku rosyjskim, ę ś ł . ą ę cia. Zapukalidodrzwi, wp ł ś zatrzyma jaknajszybciej. em rowerpod my osiedlaniasi ż ę yjemy. Nieczekaj ł kszo ż o si ł ł aszczu ceratowym, ął y si ł wypytywa em nadrzwiach ę ść ę dopolskiego du znichpad ę ś ę ł du] Gminy. li i Ma y si . Wójt by . Wójt ż ż ﬁ o spraw e ę cerowie czytali ł ż em si ę yjemy ś ć trzy ę cian Ż , czy ł bez ś ż eby ego my em ł ą łą a, c ę ą ł

125 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 126 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla po kolacji da Zaprowadzi takowego oniniemieli.Zbli t co to ma znaczy ma co to kolejowego. Za Wszed ż na mnieczterech Szybkim krokiem poszed p swój adresnawypadek,gdybyzasz i ruchome,zasiewy miejsce. Jednostkiteprzeka dnia powróci By ż z so we wsiachobj pijani ibij Z p ż Komendantur Zbudzi z p na ró Ż ż wojenny komendantudzielapomocy. Odpowiedzia ł e potrzebuj e nieporadz e niedajes e dotychczas nieodmówi ł umaczy o ótno pod ł ł ł mus ł nierz wyszed tomarsza ł aczem, ł aczem mówi tysow ż ne tematy. Nazako ł ł em iodproguzawo o mniedobijaniesi ł ć oniny. Powiedzia ą si ą m ś . Przezoknowidzia ł ż cian ę em ichdoso ł e ci ł ą ł ę o ęż , ę em zterenu,przedbudynkiemgminyczeka oniny. Ubra ł dziesi sobiezpijanymii uzbrojonymi ż w Kotli ijednostkiwojskowestacjonuj ż ek [Konstanty]Rokossowski.Gdypewnego żą ę a. Ubra y e onchcia ł ć ą tych przezgmin , ajapowróci ł ł da ż ?. , anaprzeciwniego em si a, ż o o ł ł Ż ł em pismaodjednostki,któraichwys ż nierzy radzieckich,którzyo nierze chc łą o e przyszliznowuci ę ł ciu m ę ł ki dodyspozycjigminyKotla.Poda nierz wzi em si do ń ł ł ł ł em do radzieckiego komendanta. tysa ikaza ł ż em si tylkopostraszy czenie powiedzia ę em, ł ł a żą . Dalszarozmowatoczy ó dookna.By ł ę ęż ż si ł , by protokolarniemieniemartwe em do domu i zaraz zasn em dodomui ka. Naglewpada ł a ę czyzn dorozbieraniatoru ą ż ł ę ł wezr orsl nocleg. wieczór. Poprosilio em jakso jejm ął e natychmiastma i em wj natychmiastiposzed ł ł ę ju karabindonogiizacz o jakie Kotlawycofawinne ż ł em da

ż ś ęż o wit (...) Wiedzia ł ś nierz zkarabinem. a zastrzeli ł ę nieporozumienie. a to ż ł ć zyku rosyjskim: tys sta o so ć ł ł , kwater nierze, aleju ż ł ż tysa, abyten ż e Wojskow ż ona so ś o ona so wiadczyli, ł ł bia nierzami. ć ść ę zato, . Sam spa ł ł ął ł a si y jak ł tysa. ł ł ł tysa ł em, em. em, a ą em ł ce ł ął a, ć o ż ą ę ł .

(...) Ubra do bryczki,asamwdzia okno na co mniedoniegotakwcze na przyjecha za cozamkn zamkni i kaza w gminie.Poobiedzieprzysz dowiedzieli si równie a do piwnicy, gdzieby przyjechali znami,odebralimukarabini wrzucili Gdy to zako Gdy to go wtwarz. przy rozbieraniutorukolejowego.Komendantuderzy mi powiedzia z którychspisywa na baczno na niego, komendanta zapolskiegourz powiedzia gminy. Usiad awanturnik. Gdynaszobaczy Przed jegomieszkaniemsta na Obaj udali pistoletu. Zaprz ż wstanie. Oknoby ł ó ł awce siedzia ż ł ku. Poprosi mniewpu ż ę trzechjegokolegów. Karabinykazanoimzostawi ci wpiwnicy. Dowiedziawszysi ł ł ż si ł ż , ść e onioswobodzili,aPolacyniechc em, o ż Ż ń ął ikaza ł ę o nierza, czy ł o wceratowyp ł ichkomendant,poszlidoniego.Komendant ł obokmnieisekretarza. ę nierzy wypu , ł ęż nierz zarepetowa odludzi, ż ż ł ś e chc , zapyta one konieczeka ł ś my si e komendant ł mnie,bymusiad ci zkarabinempijany ł ł podawa ł ć dane:nazwiskai adres jednostki. o otwarte,komendants ż . Gdywszed ę ł eby natychmiastzaprz o dokolanwody. Przyprowadzono mówi ę podbudynekgminy. Przedgmin ł ł mundurikaza ich:zaco pili.Jedenz ł ś naposterunku ż ś ci e ich nie sprowadza.Zawo ć ł ł ł aszcz, na , podszed sobieksi ł ć o dwóchpodo ikaza zkomendantem. ś ł pi i karabin. ę ł y. dnika zacz ł em, siedzia ż ł o iopowiedzia ł ł imi ż nierze s ł ł e musz adowa do bryczki i bior dobryczkii ąż Ż ł o ż poda Ż eczki wojskowe, ż ł o ść nierzy postawi o o ł ﬁ ł ysza ł cerów, którzy nierz, któremu ę ł dokancelarii ą nierze, którzy nierz, nocny ł ęż odemnie, ął impomaga ł ą magazynek ę pó ć w gminie, zaczeka krzycze ono konie

ł ś mójg ż ż ł ł niadanie Ż ł o a o ubrany otym, ł ł o ł przez nierzy nierza ł nierz ł os ą ć ć ć c ć ą ł ł ,

127 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 128 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla pó ż aprowizacji obj Gminy] podj obowi zwolniony zestanowiska(...)Mnieprzekazano pe któremu zleconozak powróci o przyj w którym stacjonuje,za Rokossowskiego przekazujetutejszejgminiemaj obszar zasiewów(...)Sporz biuro iwrazz sekretarzem pojechali nie mazaco dzi i spisa wojenny komendantio (...) Podwóchdniachodopisanegowydarzeniaprzyjecha On powiedzia do swych rodzin.Powiedzia do ż Komendant wyszed spojrzeniem, apodo ich pods Ż od tutejszego ch od tutejszego asoe orey an oah sta anapolach potrzeby, na swoje Jeden egzemplarzzabra z drugiejon– wojenny komendant[ijegogospodarczy]. powiedzia egzemplarzach, któryzjednejstronypodpisa niwa, wi eby tegonierobi egnaj ź niej. Poniewa ą ć ą kwwjai referentawojskowego.Pracew[Urz zków wójtai protokó ę c si ł cie dopracyobywatel W ą wójt,[W d wojskowy. Stali jeszcze na baczno d wojskowy. Stalijeszcze na ę ł , c trzebaby ę ż ę z nim, dzi ł e sprzeda li rachmistrz,obywatel Pytli , ż ął ł opa (...)Kaza e spe ę obywatel Antoni Ka ż kowa ł ł osiedlonaludno zdawczo -odbiorczy. Zamkn ł adys . Wojnaju ł ł bezs adanie ewidencjiludno ﬁ ł cerowie prosili,abyimdarowa niamy zleconenamobowi ł ł ć o zebra komendant,adrugizosta ł ł ś ś (...) W tym czasiez aw] Kazimierski,który(...)zosta zegarekzapi wiadczy mypowinni ę kowa ł ł owa, aja za nim. Poprosi , ą ż dzili ł e skoro ja prosz ż ć imodej sko dlatych,którzyprzyjad ł em za udzielan ł , ś ł ł ż my protokó odzimierz Bakinowski, y jeszcze nieskoszone ń e z rozkazu marsza ść czona, niechwracaj ś zebra ś ść my z nim pojecha ł my w pole ustali muczak. Nadesz ęć mówi ł litrówbimbru em jaisekretarz, ś ń ść ci. Zeszpitala ł ski, areferat ł o ę a ju zb to pos to ż ł ą wdwóch ł y ą ą c, wgminie. ł ł zki, wi pomoc. podanie agalnym ż ż zbo ł ę e odda nienie li ł ę ą ucha ł ś dzie tek, em, my ł ka ę ż ł ł y ą ć c ć ą e ł ł .

zacz sum zaliczk a dokasetkiwójt.Poobj trafem by z przywioz z wójtów niemia Polskiego, któryniepodo Michalewski, podporucznikzdemobilizowanyz Wojska Ten powita w wi by tysi i doprowadzi Zacz warszawiaka, któregowprowadzi móg do wieczora. Wszyscy szlidowójtazbylesprawami,które na wójtaobywatela Adamczyka, m 18 gromad,kolejkiinteresantówustawia starost czasie obowi ros przerwa namiesi zbo zwolnieniu wójtazanimprzyszed zwolniony iaresztowany. PoChocieju zosta Cizla, który pokrótkimurz ł any, na ł o ł ż ł Chociej,wnominacjinapisanoby ż ę o. Zpowodudu y ę ął ł a (...)Skoszonezbo cy z ę ął za . Pieni ł zieniu. PoAdamczykuprzyszed rezygnacj bra ę jednakpobiera ę o mianowanie wójta.Starostaprzys napoczetpoborów. W kasiele ł ł ł o atwi ł otych. Zosta ć ł em zMa ż y trzyklucze.Jedenmia

ł ł yli ą naslitremwódki.Po Adamczyku apówki odludzi.Napolecenie prokuratorazosta dze pokilkudniachprzepi ł ć ą dotego, ś referent.Nast zki wójtaspada my nani ę ą ł . By ż c lubnawetdwai trzy miesi bezpo ł ego nawa ego Grod ć ł odludzi zatenczynaresztowanyiosadzony ł ż todopiero1946rok.Poka ż e wkasiebrakowa ą e sk ś obowi redniego dost ę ł ę a ciu stanowiskaChociejpobra ł dowaniu wyjecha ł u pracy, b ł ź ę obowi adano w sterty napolu,gdzie ca, adoktórejszcz pnym kandydatemna wójta ł ł y namnie.Gminaliczy apówki za konie z UNRR- y apówki zakoniezUNRR- ą ł zek posprz ł em wtokurz nast ł em ja,drugisekretarz, ą ł ł znominacj zkom ipomiesi ę , aniemaj ł ł d ż y inspektorgminy. odego 22-letniego ę ę a ą pu dokasy, któr pny, nast ł c nasesjiprosi kwitnapobran ł ł o oko ł y si a ą ł ł ł znominacj mianowany tania ca , ape ą ą ę ce. Wtym ę ą c zacopi ł odrana o sze dowania. nawójta ęś ę powa ł liwym nienie ż ż aden dym ł ś ł ego ą ciu em cu ł ł ć ą ą ą a a ł ł

129 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 130 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla D [i ReformRolnych – przypisMRG]by dwóch, zktórymimia nie mog Po zasiewieoziminy, prawdopodobniejakwielurolników, zacz i 1kwietnia przekaza mia odpowiedni wniosek zpodpisamitych,wktórychimieniu Odszed zosta go w tok urz go wtok delegacj mu nazwisko so mu nazwisko czy nieznamodpowiedniegonatostanowisko.Poda wszyscy mieszka Pewnego dniadomojegomieszkania przyszliniemal w którymzrobiono„skok”doSpó mia po paru dniachprzyszed wójta, abymmia sk zostali wys o swoim nieszcz B s Po takbolesnymprze w wieku20latmójsyn,którypracowa funkcji wójtapowierzy ą ę ą siadów zosta ł d b-Kocio adano setkipoda ł ł ą ął em wyst o nast ł c ostatniraznasesjiw Starostwie, opowiedzia ichdelegatem.Niemog em gospodarzy Na gospodarstwierolnym. ł ł em zpracy. ę em wywi doMinistraRolnictwa.Przyszliprosi ł ł ą , któremuzreferowa ani wkamienio ę pi dowania. Uporz ą ć ł pi o ukaranych,a 1 kwietnia 1948roku. Wprowadzi ł ęś tysa zChociemy ń ć ą ciu staro cy Kotliio ł . Wybralispomi za komuprzekaza ń , którychnieuwzgl ł ć em obywatelowiJózefowiLe ć ż si na11 ha(...)Zbioryby yciu z ł em pojecha ł ę mnie. W ko zobowi ł znominacj ś cie ipoprosi ł omy (...)Dogromadzkiejrady ł o ś ą wiadczyli, ł ż dkowa em odmówi ż ł y em ca e niemieliczymzap ł ś ą em podanieozwolnienie. li –StefanaDropa,który zkowych dostaw. Dwóch ć . MinistremRolnictwa ć ł ę ł dzielni Produkcyjnej. ń Po obowi em referatwojskowy łą dzy siebiejeszcze cu roku1947zmar ą ł ę ł spraw . Mojezwolnienie em, nagospodarstwie. dniano. By ż ł e uradziliwys wówczas[Jan] ć . Sporz ż ś ą eby mianowa mierci syna zki. Zapyta ę ć . Wys mnieabym ł y mizerne. ś niakowi. ą ł torok, dzi ł ucha ł aci ł ł ł ł em em em em ł a ć ć ł ł ł ł ,

Grozi przede mn m W tymsamymtransporcie,cojaprzyjecha wspó si nie. Pomimotego, komendanta posterunku. Zostawi ż w Kotli by czy toby nie widzia da ż ustala Po parudniachprzyjecha w naszejsprawie.Zabra powiadomi. Udasi nosem, poczym wszed j Chodzi Ma budynku zajmowanegoprzez[Urz Narodowej i po Narodowej i ż m razu wszed trwa nas, asekretarznotowa ą e takiczynjakobdzieranieludzizubra e matylkojedn e spraw ę zabra ł ł ć ody, powiedzia ody nauczyciel W wjednymbudynku,chodzili ł , reszt aszewski, któregoChro ł a godzin ł ł ł pracowali , Milicja Obywatelska zposzczególnymirolnikami,ilejeszczeka ł ż ć o marynark e rozprawisi , aMa ł ę ę o prawdziwenazwisko,czyby ł nale ł prze ą Chro ł mnie.Gdydoszed mówi em zdrugiejulicyprzezpodwórze,pod ę , poda ł ż ż aszewski niechcia ś ś ś no egna my, przeciwniezaistnia ą cik. Nieznamjegoimienia.wiemnawet, le doza ł . Wszystko s . Wszystko em mu, ł ę ś ż , ci umorzono(...) doMinistraSkupuiporozmawiaznim e posteruneki[Urz ł ż ł ł ę em wniosekzpodpisami.Powiedzia adys ł nas,mówi e wsadzamnoswnieswoje sprawy. ę md soe aclri o nied swojejkancelarii. Po em do zemn Ma ł ł . Nazako sekretarza,notatkiiwniosek(...) ł ż ł ł urz aw Ma ś atwienia WojewódzkiejRadzie e jest „smarkaty”,mamlekopod e cik policzkowa ł aszewskiego. Chro ą . PierwszymKomendantem . A, ę ł ł ś ysza em donich,powiedzia dnik zwojewództwa,który my jednymkorytarzem,nie ą ą c, ł ł ł ż Ma d Gminy]iposteruneksta jejodda aszewski. Gdypewnego ń e by ż ł czenie audiencji,która em, aonzaj e oza ł aszewskiego, aid ł ą ł onjeszczeca ł a wrogaatmosfera. d Gminy]mie Polakiem,czyte ł ń ł ć atwieniu sprawy ikopa niejestgodny , t ł ł zrodzicami umacz ś ę cik chcia ż ty biciem ł nogami. dy mo ś ą ł ł cian ugim c si kiem ś ł ci em, ą ż ł ę ł y c ż e ą ł ł , ,

131 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 132 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla pistolet ikrzycza mia mnie polska odpowiedzia ś wdzia gabinetu. Opowiedzia z wojskiemUrz i zaczeka pojecha ż Powiedzia w Wybieg Chro kot naz s zatrzasn niby zestrachu.Raptowniejeotworzy z kilkoma ulicy w Kotli. i po krótkim czasiesamochodyzatrzyma powiatowy prosimniedosiebie.Niemy i tendrugi,którymniewo to pu samych drzwiach,cofn wci Przyszed rano do kancelarii gminnej,sekretarzajeszczenieby czasie Chro winio pe ł e nie ma po co tam i ma pocotam nie e ysza ł a ś ą ł na g nie szed gn ś ł apka. Gdywszed ł cika ijego kompana. Dowódcapowiedzia ł p em, ę ł ł ł ął li mójrowernasamochód, jausiad em naulic em dostarosty. Ca apan ł ł aszcz i powiedzia aszcz i ć ł nieznajomymilicjantipowiedzia ł em za sob nisz obowi . Po jakim ł ż owie rogatywk em, ż o ś e bieg ś ł ł cik postanowi ł ą winio, a onby em spokojnie, nierzami wszed do Urz mysz. Tamten zapyta ż e pe Ż ł o ę ł , ł zamn du Bezpiecze nierze okr ż ł ą ni ś ą e zastrzelimniejakpsa.By ę drzwi,a gdy opuszcza ę ść czasieprzyjecha ął zki wójta.Zdenerwowa ispostrzeg du Gminy. Zawróci ę ł ł em muozaj . Wzi em si em wpomieszczeniubyliChro obowi ę ł ą a ł ł zorze iwpad domnie:„jedziemy”. ł ż si ł w mundurze niemieckim, tylko w . Chro e si ę ł ł ął y spoconywpad do , a ę ą ąż zem em odniegoroweriszybko ż zki wójta, a on na to: ty ruska to: ty zki wójta,aonna ę plecami opar yli budynek,adowódca ś pomyli ń rodka, sk ł ś stwa. Starostawszed ł kiem. Wyj cik spojrza ł dokancelariigminnej. ś ł si em sekretarza,który ci ę ć ś czyjestemwójtem. kiedyprzyszed ł ł ciu. Kaza ł y dwasamochody em, wyskoczy . Niemcynazywali ł y si ą ł ł em go mówi d wyprowadzili ł ś , em wszoferce la ł ż ł o mnieto,ale ął ł ę em si ł e komendant em korytarz ł ł ł namniejak nabocznej dostarosty: em, em do jego zkieszeni Ż ł ł em przy ę o usi odrzwi ż ł nierze e jest ł ś ł em, ąść cik em ą ł o. c, ł ,

gmin do pisania. Starostakaza do maszyny doszycia,ubrania,dywanyidwie wraz z furmankami. Na wozach by wraz zfurmankami.Na nie mia W pewnejodleg pos których bylifurmanii dwóch uzbrojonych.DowódcaUB w dachu dziury,w woknach powyrywane, to nietwierdza. mieli papiery. Brakowa i kaza otwart Bezpiecze posterunek. Dowiedzia do innego lokalu,anowykomendant zacz dok spisa Ts przyjecha Tusz czterema ichpodkomendnymiodjechali. Wi spisano protokó do szoferki, a do szoferki, Ż widzia to wszystkozrabowano.Furmanomkaza Ż „Mówi o o ł ł nierze kazaliimwej nierze wnie ł ą a d bylispecjalniewys ć ś ą ł

protokó my odda ł izawo ą Szko ł murozebra ł ż em (...)Nast ł . Gdyweszli em obywatelowi, a o ł ż ń nierzy, którzyrozbroiwszy ich,przyprowadzili adnych funduszy naremontszko ł stwa, jaistarostaposzli a . Budynekszkolnyby ł awki po ł ż a ł ć ś o ł zaj ł donaprawy. Wyszli nazajutrz.Milicjancipowrócilizterenu li do [Urz so ł ł nierze wrazzdwomakomendantamioraz ł ł zaj o o te ć ś ł ś ę tysa. Poleci ogrodzenie,t ci odnassta cia. Uciekaj pny komendantMilicjiObywatelskiej ł ś amane, awsz ż ś my, naziemile ł maszynydopisaniaidrugiej,któr cia. Starostaidowódcawsiedli si ść ł ż furmanomwszystkozrzuci adnej szyby, futrynami drzwiwrazz ę nasamochód.DowódcaUrz ę otymstarosta,któryprzyjecha ż du Gminy]maszyn e tonie ł ani. Gmin ł zawiadomi ą ś c zostawi ł ę ł ł my dokancelariigminnej umacz ł y dwiefurmanki,przy o pe dzie pe ca ś my nag ł ż ł kiem zdemolowany, no ró aden komendant”. ż ł a ą jecha ł ę ł c, no y porozrzucane ł przenie y. Zaj ę ł ć em kancelari cej ichju ż ż tych,którym ś nych rupieci, e posterunek mieci. Gmina mieci. Gmina ł ę ówn ć ął , naktórej do domu. ął grodzi si ą ć ś ulic przed ę li ż nim nim ś nie ę my du ę ą ę ć ł .

133 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 134 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Ma na ZiemiachOdzyskanychrozpocz wystarczy który zaprz Przyszed du Zauwa [folwark przyszosieMoszowice-Krzepielów–przypisMRG]. otwarta. Jecha w du tylko, Politechniki Wroc wn Praca podredakcj Integracja spo (maszynopis wzbiorach BibliotekiPublicznejwKotli);porównaj Materia uruchomiono niepr mieszka g rosyjskiego (wtymczasieo to papierosy, zapa ludno Pieni nauczyciel, obywatel W Ź kierownikiem idostawc

ł ród ogowskiej ż ę ł o arkuszowychszyb.Powiedzia aszewski. trza. Nierazzasta ł żą ą a: ś ż dze nazakuptowaruz ci. Towar Kaczmarczykzakupi Pierwszy sklep„SamopomocyCh ż e niemaszk spó ł WalentyNawrocki, y domonogra y ń ł ł ców naprawi do[Urz em niedu ł o naoszklenieokienwszkole.1wrze , T. 2,G ł ą dzielni g ł eczno-narodowa ZiemZachodnich. Wybrane problemy ł ł koniaiwetrzechprzywie em kiedy ł awskiej, Wroc ą ł MateuszaNiecia, Wyd. O ł ł ę ę a dookien,wskutekczegoszko ę żą ogów 1967,s.156-187;MarekRobertGórniak, ki, cukierkiiinne.Naft zmilionowymidochodami. du Gminy].Razemposzli dko). I tak tenma dko). I ﬁ , zniszczon i gminyKotla ł em goprzyreperowaniu ł dach,powstawia ś ą przezopuszczonymaj towaruby ś ł adys wietlano naft ł ł o aw 2006(passim). ł Wspomnienia osadnikówziemi ż ą aw Ma yli pracownicygminyicz , oran , Lublin-Kotla1999,s.141-155 ął ł ł em o tym nauczycielowi. em otymnauczycielowi. ł obywatel Kaczmarczyk. obywatelKaczmarczyk. y sklepikprzekszta nauczanie[W ż ł ą eri od prywatnych. By ł ł , poniewa aszewski, zpomoc drzwi,uporz ź ł opskiej” ę li , któramia ę ś ﬁ my szk naby cn Wydawnicza cyna ł ś awek. Ubolewa ś ą my doso nia w tej szkole nia wtejszkole ł tek Gródkowo tek Gródkowo a niemo ż ł . Pierwszym . Pierwszym elektrowni od wojska odwojska ł o, którego o, którego ł ł adys a jeszcze a jeszcze ą dkowa ł ż ci ł e by tysa, tysa, ł ł aw] aw] si ęść ł y ć ę ę ą ł ł .

le Do szko maj zajmowa Uczy pieszo. Je który pó W naszym domumieszka W za Przyjecha wyprowadzi Tam by bo mówili, Wszyscy uciekalina Zachód, trzy lata. A potem,w1950roku,powsta Winowno nazywanomaj na Winownie [wpierwszychlatach powojennych te przys MRG] w1947roku.Przyjechali a dobytek –towarowym.Ka a poci Genowef rodze wraz zojcem,Janem,iczworgiem powiat Radomsko–MRG].DoCebraprzyjecha Zuzowy, gminaPrzedbórz [wwojewództwie ż ż ś a zaj pi ą ł ą y od tek z zabudowaniami ikilkadomów. Dooko ł giem: my–osobowym, ł ń a mniepani[Janina]Passendorfer. Budynekszkolny Urodzi ęć ugiwa ę stwa [Marianem, Teodozj li ł ł ju o te y doBogomicchodzili ł ł ą ś ź y trzyrodziny. W 1947r. wCebrzeby ś ogiem. Gdziektochcia ł my gospodarstwo,wktórymgospodarzyli iLeszkiem–przypis o nasdwana li ktomia niej si ż ł mieszka ł ż ż ł jedenwagon. , tozaraz zajmowalijegodom iju biuro. W Cebrze, jaksi R Y SZ A RDP URG A e tamb em

ę si wyprowadzi ę ł wtedyrower, uchodzi 3kwietnia1935rokuwewsi ł ę o wCebrze. ś dzie lepiej. cie rodzin, ł Margas, ą tkiem Biegonice– MRG]. ż demu ś ś my my ł ą , toszed ł . , Ryszard Purga ę ł jaki PGR–najpierw ł Ł , ora ł zabogatego. ś gospodarz ł ł . isia ł ódzkim, ł ł a pola tylko ż ł . My nie ś ł my em 135 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 136 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla przyje Zawsze par M dni, toju u izostali pracowa tu dopracy. Najpierwby si ju si poszed gospodarstwa wZabielu,Kotli,KozichDo powodu opu (Ceber, 10kwietnia2007 roku). zaorali ugory, gospodarze si do PGR-u,aktonie,musia byd wpuszczali nikogoinnego.Ktochcia ę ę ż ł doKozichDo zaG odzie tylkoPGR.Pouko ł a. Tam mieliwo W Cebrzewieluludziprzesz Ź ż ł ród d do Skidniowa. Naszs do ł ż ł ż ogów,te doBiechowa.My ż em jakokierowca.Itakdoemerytury. ś , nawetzBogomic,przychodzi a dostawa my. Wtedy takby ł ł a: o. Wmaj ę Maszynopisrelacjisporz groszyzarobili.Inasezondu ś ci ł ł o miejscowo ów, aleojciecposzed ł rodzinne.Ojcieczarobi ł ą y poniemieckie. W Cebrzeszybko tku by ń czeniu naukijatak ł si ł ł em traktorzyst o, ę ł ę wynosi ą y obory. ZKotlinawie ż powyprowadzaliizosta ść siad, Fio e jakpopracowa . Poznajdowaliwolne ą dzonej przezJolant ż mieli ć ł ł , to szed . Par nastró ł ek, wyprowadzi ł o przezPGR. ę ś ą ż my przenie ł rdi tego rodzinz , aod1961 ł e poszed a dopracy. sporo. ż ł a do PGR- a do ł ach. Kto dopracy ł ż dziesi o ludzi ę Pasek ł em ź ęć ść li ś ł ł

szko warunki spo uko I w tym bardzodba kuchni, o ni liczn pracuje iuczywmieszkaniuzajmowanymprzeztak jak wielk ze wspomnieniamitrudnegodzieci to s biedy, n na n i babci.Nicwi nie rozwija poza gospodarstwemby wy ka wsi (...)Gospodarstwomoichrodzicównieby rodzice idziadkowie. Wszyscy mieszkaliwtejsamej – przypis MRG]bylirolnikami,podobniejakich Moi rodzice[EdwardiHelenazdomuRogowska Borów –przypisMRG]napi MRG] nawsiwokolicachKrasnegostawu[miejscowo byli bardzopracowiciioszcz ż ż ż ojciec.Stara ą ł d ł ń a ywi tre ę owo jestpustymd ł ą ą czy ś y dzn ą [okazj Urodzi nie mamusizawdzi rodzin warto ś ść ć ę rednie, anawet poszlinastudia (...) ć ą rodzinysk dzy, poni szko kryjewsobies wegetacj łą ł cznej powierzchnioko ł si eczno-polityczne, niektórzy znasuko ł ść ę em si ę P IO T RUDNICK , ask ę ] dozarobkowania.Niestety, oprac ę mia ł łę c dziwnego, ł a oto,abywszystkie chodzi przemys a si podstawow ż enia iwszelkiegoniedostatku. Wiem, ę ę ł ł ę y butyiwiem,jaksi . Mamusiapracowa [1sierpnia1919roku–przypis adaj utrzyma ł adaj ź wi ł ą ę ł o bardzotrudno. W naszejwsi ł owo „przednówek”.Dlakogo cym si czamy, ę . Drobnyrolnikskazanyby ą kiem, aledlamniewi cej si ż ę e zazna dni. Ojciecchwyta ć ą dzieciwczysto , akiedyzmieni ę ę knej ziemilubelskiej. ż zjednejizbyima ę ł e wszyscyzdo o 30m zo ń ł em wdzieci stwa. Wiem,jak ł ś a jeszczeci miorga dzieci ę 2 . Moirodzice wypoczywa, ł y doszko ł o wstanie ś ł ci. Poza ł niemal ąż ali ń ł ń y si stwie czyli e si ś ęż my ł ł ść ej ej y. y. ę ę ą ę ś ł

137 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 138 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla wie i na Pomorzu. Pozostali tu,boju grupa strony. Wraz zemn poszed „Strza si ci do terminu. Planowa tych walkby jako s b sp te AK dowodzonegoprzez„Pi Nie przyj zasta do szko Komendy BatalionówCh Przede wszystkimpomagali polskim. Pó przeszed jej rozkazamiwalczy dalszej walkiwszed marzy si O uczeniu prac przez okupantówniemieckich.Rozpocz ę ę ęż ż ę d prac spe dzi ą ś ko. Zdarzy ę ci omasakrachludno cej podrozkazamiBatalionów Ch ł podziemn o mniewszeregach80.PlutonuDywersyjnego We wrze Szko ł ć ł ł ż u ł y” zosta em nawalcew Kompanii Dywersyjnej„Zar . Szuka em dowojska.(...) ł o żą ł z ą ł y podoficerskiejdlama ł ę em wrazzca ł

nierzy, którzymielirodzinywPozna y na niczym. Przezjednolatopracowa cy u bogatego gospodarza,azim to mnie.Próbydostaniasi łę ś lusarza imechanika.Jesieni ź podstawow ę niej weszli ł wszkole ł em rannytrzyrazy l ł em innychmo ś o si ą ł niu 1939rokuwróci rozbity pod Ujazdowemw okolicy . Pocz ę ł ą ł em wszeregi Armii Krajoweji pod ł to10czerwca1944 roku.Pluton em zdoby przyby em dojesieni1943roku.Nast ą tkowo walczyli ś ą ł ym oddzia my wsk uko ś ś ł redniej niemog łę opskich. Lato1943roku ci cywilnejdokonywanych ś ż ł my wucieczkachje ”. Wiosn a domojejrodzinnejwsi liwo ć zawódkowala,zapozna ń czy ł ś oletnich wKoninie. ci. Chcia ż ł ł em w1934roku. ad ZWZ. W toku dotar ł ł ż em podrozkazy opskich. W czasie opskich. W ę ej, arazbardzo ł ę ilato1944roku ś em wrodzinne do„junaków” my ą ę ą 1938roku ł li ł ż y pierwsze poszed em wst ł ś ywio em nawet my wi ń skiem ł ń ę ę owo. pnie com ą ba”, ł ł pi em em ę ć ć c

towarzyszy broni. Ale wdrodze„zgubi Wroc w nieznane.Pocz papiery personalneizma ś Wróci ż Nie umia mnie atrakcj Okazja nadarza Krasnegostawu. Postanowi si Gospodarzem by odleg na zniszczonemiastoiposzuka nowy Tam wrócilizwygnaniamoistryjowie. Zachwyci 1945 rokuwyjecha oraz sp powa ż si ko i Konopi w Polkowicach. OdMiejskiej Rady NarodowejKonopi w i 1946 rokupracowa zacz I tak W fabryceotrzyma przez przypadekdojecha Zamo wiat. e ZiemieZachodnieczekaj e przywyk ę ę ń ma w Wieprzu, wk czy ż ł ł ś Moje dotychczasowe awia, dok ł ej odG nie postrzelonywokolicykr ł Ż cia. Ocala ś em wrodzinnestrony. Uporz ę ł o przydatnyspo wiat: widzia bieg.Zkonieczno y dzi ł ł ął em jeszczewojn em bowiemu ł ł si em dzieci em dowsi,botamsi ą iczym ę nowyetapmojego ł ą ogowa dwadzie ł d jecha a si ł ł ą em przezkrótkiokresczasu.Czu em dzi tkowo zamierza ł em naPomorze,wokolice Torunia. ł ł ę ł em wPa ń em wsieinneani ę em prac ś pie stwo im . Og , cotraktowa ł ecznie. Pracawmie ś ł a grupamoichkolegów, by wiadomi ę ł ł ł ą ym zawini ś ki temu, ozy isitowia.By em doG ł ipoczuciemtymczasowo ci musia em zmieni ł aszano wprasieiradio, ą ż ę ł ę nach ń ł odo ycie taksi referentaaprowizacji. urodzi em sobiemiejscanawsi stwowej Roszarni Lnu ś ć cia par sobie, ł ę ść em jecha ł ż gos ł em wysiada ł ż ą ycia. Od14lutego em jakoprzygod ogowa. Tupoci . Popatrzy e zdo tkiem wyruszy ą ć ę ł dkowa em, wychowa

tnych dopracy. ł ł ż ż upa (...) Wiosn em si ycie nalepsze. eli tez okolic ę ż kilometrów. e toju ś ł ć a cie by ł ę wokolice ł em jednak ł toczy em swoje em ukry ę ł ” itylko em wi ć (...) ł ż mnie ł inny a dla ł ł ł ł ych ś em em em ł ci. ą ę o, ę g c ą ć .

139 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 140 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla na okres jejurlopumacierzy na województwa pozna szkolny poleci o kolejowa, poczta,nadle Ludno magazyny zbo roku moja spo ż pracy nainn Dusi Praca tanieodpowiada z siedzib pracowa (...) Pedagogicznym. G Szkó dla Czynnych,Niewykwalifikowanych Nauczycieli na dokszta i szuka na ca Z konieczno Polkowic odG Inspektor szkolnyzach ż nauczycielem Szko mnie. Takzosta W ko otrzyma ywotn ona pracowa ś mioklasowa, przedszkole, tartak,sk ż ywczy, kawiarenka, ł ł ł a mnieatmosferabiurowa.My PodstawowychwNowejSoli–przy Liceum y rok.Popierwszejwizytacjizosta ść ą ć ł ł . Liczy60numerów. We wsijest stacja G ą em domekjednorodzinny(...) innejwpobli em wPa wGolinie.Pe ł ł canie si ogówka rekrutujesi ś ń ą ż ł ci musia . Okazjanadarzy ona spodziewa cu grudnia1946rokuo ogówko jestwiosk ł ż ł a nawsi.By jej,abyposzuka owe ikaplicazwana szumnieko ł ogowa wynosiponad30kilometrów. ń ł em czynnymniewykwalifikowanym stwowym Nadle ę ń wPa ł skiego irepatriantów przyby ł y PodstawowejwG em zrezygnowa ę ł ni ci ś ż ł ł ł ś em tamfunkcj wietlica m ń mnie,abympodpisa u G a mojemutemperamentowi. nictwo, le stwowej KomisjiRejonowej ń ł skiego. Onazaproponowa a nauczycielk ł a si ł ł a si ę ogowa. Kilkamiesi ł zby a kogo ę ś ą ę dziecka.Inspektor nictwie wG ma . Wewrze ł ś ć odzie ł ż ś la ych mieszka zpracywfabryce niczówka, sklep eni ę ł ł ś ł adnica drewna, łą „skrybipiórka”. em ozamianie em skierowany nazast ł , alebardzo em si ż ą owa, szko . Odleg ś ł ł niu 1947 kontrakt ł ogówku. ś ogówku ę ł cio ych zza ę . Moja pstwo ń ł ców ł em. ę o cy ść ł ł a a

dziel J prawie zupe zanik inna. Przedewszystkimludno – uleg Dzi zamo z jakich stronpochodziijakprzedstawia ludno - wpierwszychlatachpowojennych–pozna gospodarzenia isp si i wyznaniow upodobni Ten zespó G jej prawowitymigospodarzami.Resztamieszka czar...”. Dzi strojów regionalnych.M pokolenia, aletylkoniektórzy, zachowalielementy Brze mieszka Widoczny jestwzrostzamo rncc Bia w granicach B pochodzili. Wszyscy ubieraj pochodzili. Wszyscy Znik lubelskie –przypisMRG].Ongi Buga, zokolicKoryniai Antopola [obecniewojewództwo ę ł ę ł zyk m ot Pi ogówka torepatriancikilkuregionównaszegokraju. , pozwyczajachiobyczajachorazformach ś po25latach–wioskajestnibytasama,alejak ść ł ą ż ł y ró ś cych ludno y,inne rozwin a no ci –pocz –przypisMRG]. ł ń y swoistemuprzekszta ń skich [terenywpobli ś ców, bezwyj ł ł ci przedprzybyciemnaterenG a si odzie ż ł ludzitworzyswoist nice dziel ś wro ł ą nie poczucieodr . Postrojachi po sposobach wyra ę ż do m ść y sta ł orusi, wobwodzieiwojewództwie ś nadzielnice.M ą li wziemi ę tkowo takbardzozró dzania wolnegoczasumo ęł ą ł ce ludzinaregiony, z których si y si ł Ś ą odzie ł piewali pie tku. Jedynieludziestarszego odzie ę ę ą zbli znacznie.Niemaju si ż ę ż no ż g y miejskiej.Zwyczaje ę ż ł ść u Pi ś ceniu. Niektóreprawie

G ą ł ł ś bylionimieszka ę adnie, modnieibogato. mieszanin ogowsk zmieni ż ci niemalwszystkich ł bno ode pokoleniestraci ł ony do literackiego. ogówka zewn ś ń ni s ska, od1991roku ś ci dzielnicowej. ł awi ą ł ł a si ipoczulisi si ą ę ę ce „Polesia ż j jegostan ę nicowane ł ż ę bardzo. ogówka. ż na by zykow ę ró ć ń trznie , kto ń ż cami ż ania ców nic ż ł ł o o e ą ę

141 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 142 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla latach powojennych tylkoma domu mieszkaj i stacjonarnym. oraz kilkana Teraz jest. Wygl temu nieby gospodarstw. Przyby wiosce zjawiskiem powszechnym. Niemalwka jakie zasz w G w okresiepó mog t z wykszta Wcze technikach iszko poj kszta presj cz ma si Spo maj w formieszcz z wioski do pracyw G Teraz ka chcia Kawiarenka ikioskzdrobiazgamitote Najwa najnowszych lat. Ż ę argony igwaryodzwierciedlaj wiosk ł onkach. Maw ęć ą ł ł ł eczno ca wsobieco ę ogówku mamyju o poszczyci ł ł i s i ś c bym powiedzie na otoczenie ikierujesi ę niej wewsinieby ą czymposzczyci si ą ę ż dów wró zpierwszychlatpowojennych,aniewidzia ł dego dnia ranosporagromada czekanastacji ł ść y w ceniem wy ę ł wszko o wewsibudynkuprzeznaczonegonasklep. ź taformu ż ś niejszym, tenz cie osóbstudiuj niejsza jestjednakm ż yciu gospodarczymwsiiposzczególnych ą ą ą ludzieposiadaj da ł tkowej. Powsta Ś ł ach zasadniczych.Zdobywaj asne zdanieiopinie. Wywiera pewn ć ś ż wiadectwo maturalne jestwnaszej , conadajejejcechyniepowtarzalne. si nych dziedzinach ł adnie. Mawielk ł ł ć ł ach ż y nowezak uje w kilkas szym, adyplomemmaturalnym ż ę kilkuin ł zaledwiepar ogowie lub winnymmie ś ć rednich ogólnokszta . Niemalwszyscym ł asne s ł ł o anijednegocz ł atwo ą a grupkaludziwyje ł cych wtrybiezaocznym ów. M ę okre ą ł ż ą ś a nowaspo ą cy je. W pierwszych ynierów imagistrów ł si ci dy oposzczególnych ady pracy. Par ą ą szyb ż ł ł dostrze ę odzie ś odzie ycia. Ktopami wnimjedynie lonym zespo ę osób.Dzi ę wystawow ż ż G ioniej ż ż ą dorobek e zmiany, zawody. ł ł ł ł eczno ogówka c owieka ą ż ż cych, d ę ł ś dym odzi ż lat ł ł cie. jej em ę a ść ta ł ą ą a ś .

w ustronie, wtowarzystwokwiatów, krzewówile i koj zapach le lasów sosnowych.Powietrzejesttuwspania losy G lecz na wyró zachorowa zdrowiu. Nieznam przypadku,abywG które wykorzysta zbudowa s nie maj w przemy budowle zredukowanezosta prywatne. My zamieniony naszko zaj si zak dniach powojennychsporacz s si Nale Wi ludno ż w G którzy mieli pocz ost kolejowej. Odje ą ą e wprzysz ę ę bardziej op bardziej powszechnieznane. W G rolnictwem.Dzi glinyborowinowe,którychw ę ę ę ł kszo ą ciem ubocznym.Podstaw pów –oto,cotujestgodneuwagiitroski.My ady leczeniagru ł ż ogówku poczuli si cy dolegliwo ą ść y bowiempodkre cy nerwyszumlasuorazmo ł ogówka. Jestnimpo G ą ż ść ć czasunateprace. Wol ś nienie. Ononiew tunowezak ł nych kwiatów, ciszaijeszczerazcisza,spokój ś znalaz ł ogowa wcelachwypoczynkowo-leczniczych. le, urz nareumatyzm.Przeciwnie –znamtakich, ł o ś ł ci G acalne. Jeszczejednozjawiskozas ś l ż ę ł d yby glink , ę ś ą ł ż ł dach ina budowach. Nawet drobne ci reumatyczne.Suchy terensprzyja ogówko zostaniewykorzystaneprzez tki reumatyzmu ipoosiedleniu si a prac aj ż ś ź jestinaczej.Rolnictwosta e wprzysz ą łę licy. Budyneksanatoryjnyzosta przedewszystkimdoG ł ę ady leczeniagru lepiej.Ju , awerandy– na mieszkania ś li ę ć ą ę whucie. W pierwszych , tpliwie wp borowinow ł ł ogówku by o ż ł ęść ę y dominimum.Ludzie ż e wG do enie. Wie mieszka ż wielerazy zwraca ł ł o ż ą a ś ycia stanowipraca inne.Boteinne ś ci b ł ciwo ogówku znajduj ł ż ynie naprzysz ź ą liwo ł licy oraznowe, y kiedy i suchy piasek, i ś ń ł ę le ś ogówku kto ców trudni dzie mo ci lecznicze ść ł ż e. y wg ucieczki Ż ł ś ogowa. nawet ywica, ł ł ś uguje o si nych łę ł ż ś em l na bi ł ł ę e ę a ą ę ś ł ,

143 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 144 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla lecznicze. W punkcie skupuruna p groszy, moglizbiera Ludzie, którzyniemieli corobi inaczej... WG na plantacjach(...) W tejchwilisprawawygl znajduj i przy G kiedy. Zawszebrakuje funduszy. A jamy 2003 nr11(130). ż G miedziowym izhut do czasu,zanimruszy Krzysztof Wojciechowski, (maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznejKotli);zobacz Materia Kultury, ZielonaGóra1976s.105-120;MarekRobertGórniak, i opracowanieZygmuntDulczewski, Wyd. Lubuskie Towarzystwo nadle i tak wszyscydoro i cz G Dotychczas nieby uwag Wielu mieszka Ź znalaz e napewnoco ród ł ł ł ęść ogowa, aprzedewszystkimrozwójhutyu ogówka. Przyznawanomiracj ogówku by ł a: ę tutejszychmieszka ś ś ł nictwo, magazynzbo w ł

pieszy wykorzystanienaturalnychw Mój domnadOdr y domonogra o prac ą cych si ł adzom naszegoterenunaleczniczemo ł ł ę ogówku istnia ijesttartak. Ale onzatrudniatylko ę wprzedsi ś wG si ﬁ ś i gminy Kotla gminy i ę ą li maj tub , mo ń ł ć ą ł o tu ców G jagody, grzyby, ogówku. . Pami Polesie, które odesz ł y pracezwi ż ę ą na by dzie robi ń prac ł ę ców. Pozosta ż ł ogówka iokolicznychwiosek ę tniki iwspomnienia atwo oprac ł owy istacjakolejowa,ale biorstwach budowlanych. punktskupurunale , Lublin-Kotla1999,s.156- 60 ł ę o najmowa ć (...)Dotychczas,tojest , achcielizarobi ę ć , ale... Wyja , tylkoniewiadomo ą ł acono nie zane zzag ś ł limaki iro o ł , „Dzikie ych zatrudnia ś ć ę l ludzidoprac ę ą . W samym . Wst , da zupe ł ż a e rozwój ś ź ż ę ciwo le. (...) liwo p, wybór ś łę ś niano, ć Ż nego. par ł biem ś ycie” atwi liny ł nie ś ś ci ci ę

tu jest otoczonysosnowymlasem,atodzi Za tobujne si (...) Ziemiaw G stacji kolejowej.Mapoczt inwentarz gospodarski.Niemia ż przedszkole, stacj fakt ogromnegopodro (...) Ale najciekawszymdlamniezjawiskiemjest G na spacerwgodzinachpopo leczniczych i tym podobnych. G Obecnie sporacz po deszczuwG w zbiorachBiblioteki PublicznejwKotli). do monogra „Iskry”, Warszawa 1974s.178-182;MarekRobertGórniak, g opa mieszkaj nttcah us w instytucjach miedziowego. Wiele kobietznalaz W i ProdukcjiNiedrzewnej(...) G zlikwidowano Pa Ale towszystkoniewytrzyma Ź ł e owocamijab ród ogowskiego rejonu uprzemys ę ł ogowa obfituj na ś ł u orazmo ł wie a: ś FranciszekJakubczak, wiat. Jesttutak ż ą e powietrzeimo ﬁ cych wG igminy Kotla ł ogówku jestsklepikspo łą ki umo ż liwo ł ł oni, grusz, ą ń ogowie. Zkonieczno ę ł wsadyprzyzagrodowe.By ł PKSimo stwowy PunktSkupuRunaLe ugowych, powstaj ęść ogówku jestprzecie ł ogowie –zwyje ść ż , Lublin-Kotla1999,s.161-162 (maszynopis klientówrekrutujesi liwiaj zbieraniajagód,grzybów, ro ż ż e stawikana enia zagródichatch Ludzie imied ł ą awianego ż ż hodowl ś liwo liwo ę liw czyinnymikarmiono , szko ł o konkurencjizag ł ogówek le ł ść ść udniowych. Okolice ż ł ichktokupowa ywczy ikawiarenka. , Wyd. Wydawnictwo

ż ź ł ł ę . Pami atwego wydostania d ą dok ł łę byd atwego zdobycia ż cych jakgrzyby ś ł aj , nadle ci wG o zatrudnienie ś ż ą si piaszczysta. ę cych z miastacych z ł ą tniki zlegnicko- a. G pieli (...) ę ż liczy. Jest y tu ę zludzi ł ł ł ś Materia ogówku ogówek opskich nictwo, ł ż czas, ś przy łę nego ś bia lin ł ć y

145 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 146 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla do G zamieszkania, tojestpoprzyje gminnego wPolkowicach(...)Po zmianie miejsca ko Na zebraniachspotyka Ko mnie nazebranie,anast w Polkowicach. By w Polkowicach. na Ziemie Zachodnienawi na intensywnie wmojejrodzinnejwsi(...)Po przyje Sporz Powiatowego. By tam nauczycielem. Ko w urz w 1937 roku.Ko Tadeuszem Kolend Powiatowy w G Ch w Batalionach województwo lubelskie.Odtegoczasuwalczy kontakt z kilkoma osobamiwskazanymiprzezZarz wst Ku w Kotli,powiatg nazwano j Nast G 1947 roku.Jedenrazuczestniczy roku. Pocz w G Na ziemi ł ł ogowa, którejnazywabrzmia ł ź a by ą o liczy nia [gminaRadwanice–przypisMRG].DoSL ł pi ę ł ogowie. By ogówka, nawi pnie dosta ą ę ł dzili dzie gminnymwKotli, a Tadeusz Kolendoby em w1993rokuGorzkowie,powiatKrasnystaw, ł kolega Wolniakowski, synsekretarzaurz ą ł ą ś NowyM o kilkaosób,dok tkowo osiedli my rejestrcz ę ł ł lubusk em zadaniezorganizowania ko ogowie: zkol.Michalewskimi ł ł o nasoko em tamzarejestrowanyodwiosny ł o „Wici” istnia ł ł ł ogowski. W tymcelunawi o towiosn ą opskich. Do„Wici” wst ą . Michalewskiby za ł ot, ajejobecnanazwatoNowa ł ę ą ł ł em oko ł em kontaktzko o zosta pnie wpisano na list pnie wpisanona przyjecha onków iprzes ą ł ł em si za o 8osób.Dok ł em kontaktzko ą ł adnej liczbynieznam. ł 1946roku.Zaproszono o 6-10osób.Prezesem ł ę o powo ł wwiosce okolicy a ł ł em wzebraniuko ł o idzia em 28grudnia1945 ź Neuhamer dzie zPolkowic ł ali ł adnej liczby nie ł ś ł urz my doZarz ane do ł ł ę em „Wici” a ł cz em „Wici” ł . Pó ł o bardzo ę a „Wici” dnikiem ł onków. ą ą za ż pi ź ź ycia. dzie niej ł ł ł ę ą em em em du du ł ą a. d ł

Zwi Korcza, Wyd. KuratoriumO ś S Ludowa Spó Ludowej. Pami Poniewa Cha pod jegonazw Powiatowego wG Zebrania ko Ziemi G Publicznej wKotli);porównaj-ten Lublin-Kotla 1999,s.155-156(maszynopisw zbiorachBiblioteki 2(1995) nr11914), s.21-23;ten G s. 139-140. Cz W 1948rokunieprowadzi roku; MarekRobertGórniak, Wyd. Projekt Pint–Urz ko Rudnicki (Teka 59–G Stronnictwa LudowegoZielonaGóra. Teczka akt„Wici” –Piotr 1978, s.99-100; Archiwum Wojewódzkiego KomitetuZjednoczonego 1990, s. 113-116;1990, s. zobaczte 1945- 1949 pami Ź rodkowego Nadodrzazlat 1945-1989 ł ród ł u ogowskiej Kultury ł ż ł o zosta ł ą yli polskiejszkole onkowie tegoko asi zku NauczycielstwaPolskiego wZielonejGórze,ZielonaGóra ł a: ę tam. Po roku, amo tam. Po ń EdwardH ski, Bronis ł ogowskiej, G ż , Wyd. LudowaSpó SL by ł ł dzielnia Wydawnicza, Warszawa 1987,s.117-126; o wch ę ł a stronnictwa„Wici” identyfikowa tniki istudia ą . ł aw Go ł , MIT –G adkiewicz, . ł ł o aktywniejszeodstronyZarz ł ł Sylwetki nauczycieliidzia oni ogów 2003,z.56,s.16-17;zobacz-Józef ł ł ogowie, ca ogów), a nale ż ą ę : WojciechMachnicki, łę d GminyPolkowice,Polkowice 1998, te przezStronnictwoLudowe. ś . T. 6– biowski, wiaty i Wychowania -Zarz Materia ż ż e podwóchlatachdzia Wspomnienia eli doStronnictwaLudowego. Ruch ludowynaziemilubuskiej ł ł ż dzielnia Wydawnicza, Warszawa ogowski Miesi ł ż e, o ju e, . Pracapodredakcj łą Nauczyciele iuczniowie ł Rudnicki Piotr Piotr Rudnicki. y domonogra M dzia ż ł ode pokoleniewsiPolski

ż adnej dzia . ł alno Ż aga ł ę Historia Polkowic aczy o cznik Kulturalny ść ń ﬁ , 24maja1972 , Encyklopedia i gminy Kotla gminy i Cykl – firmowano ą W ś ą wiatowych ł ł d Okr ł alno adys alno ł y si Twórcy , Wyd. ł ą ś awa ę ś du ci. gu ci ę . , , 147 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 148 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla mróz ipada p Skidniowa. Podrodzedo rozpocz prawie wszystkiegospodarstwaby Dopieropo zako polskie. Chcieli roku. miejscowo 1945 rokuNiemcydostalirozkazewakuacji. Wi baga do pracywmaj gospodarstwo, przenie w Kotli). Kotla 1999,s.120(maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej z niemieckim. We Francjiby Marek RobertGórniak, –gmina Kotla–przypisMRG],gdziepracowaliwmaj przewieziono doSoborzynka[prawdopodobnieSobierzynek wywie Ź wi w rodzinnejwsirazemz W okresiewybuchuIIwojny ł ł ród apawszy naspodczaspróbyucieczkinagranicy, odes achtami nawzórwozówcyga ę c w[Sobierzynku],anast ł ż a: y mieliju ź Maszynopisrelacjisporz li nasnarobotydoFrancji.Pozosta ął si ś ci. Szos ł ę

marszszos ś nieg. DoNiemiecdotarli ż ś A L EKS Y R Y B A K przygotowanych,tote my zamieszka ą tku Bogomice. Wieczorem 19stycznia ą Materia ci ś ą ń li gn czeniu wojnywrócili ś ż łą my si ą ęł on wkierunkuNowejSoli,obok ł czy ł y domonogra y ca o nambardzoci ą ą . W lutym1940rokuNiemcy dzonej przezJanaBaranieckiego; ł ć ę a donasludno ł ń wSkidniowie,aletamju doSkidniowa. e kolumnywozówokrytych skich, gdy ę ł pnie, gdyzwolni y zaj ś wiatowej mieszka ż rankiem20stycznia ę ﬁ ś i gminy Kotla te. Zamieszkali my wmarcu1945 ż nadworzeby ęż ś ść my natereny ko. Niemcy, pobliskich łą rodzin ę , Lublin- kszo ł o si ą ś ł tku my ł em ali ść ż ę ę ł

zabrali mnie naroboty. Jakprzyszlidrugi razSowieci, odes opiekowa mojego bratazabralido wi inni, np.mójbrat,kopaliokopy. Pami s by Tak na roboty. zacz u rodzinyiznajomychwmiasteczku. konie izabijaliludzi.Cennerzeczyludziechowali i sializkarabinaminaplecach,bopartyzancizabierali bo by dwóch wujkówijedynaczk pracowa rzeczy do siebie i poprosi mieszkanie dlarodziny policjanta.Szwagierzabra przed bia gospodarze nazmian si i siostr Józef nie nadawa mia na Bia Wsielub, 14kmnawschódodNowogródka[obecnie ą ę siada. Niektórzyjechalinaroboty do Niemiec, spali ł ęł am 5-6latiprawiegoniepami ł ą a ł Jak przyszliNiemcy, torodzinypolicjantów Urodzi y si nauczycielem),

ć ł ą na wie Ż orusi –przypisMRG].Mójojcieczmar ć ł Jadwig urko, orazrodze . We by Wsielubiu ł wpolu,apolicjaichpilnowa ć ę oruskimi partyzantami.Nawiosn si przenosi ł a. Zale ł ę am si jegodzieckiem.Mnie si HELENA SIENKIEWICZ ś , bo by ą , mieszka ł ę o m.in.z ć 1stycznia1924rokuwmiasteczku ż domiasteczka,acywilówwysy z domu a ę ł trzymalistra ż o imte ł eby mam a staraido ń ł stwem, bratemStanis Niemców(zna ł ł am uwujka,bonaszdom y czterybunkry, w których Ż ą ę naszegoprawos urko zienia, tomam ś ż miorgiem dziecimoich natym,byzwolni ę wypu ę ż tam. Wraz zmam ł ibronililudno a. M ż ę adnej pracysi te ę ś tam, cili, bymog ęż ż ł ę uda niemiecki, czy ludzieszli ę ż ł chcieli ź ł e kiedy awnego o –nie ni orali ł ł nasze awem ł , jak ł ś ali ł ci ł ą a a ę ,

149 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 150 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla na których ludziesiedzieliispali.Naka na To wszystkowjednymwagonie. Iworkizezbo cztery rodziny. Mieli Jarmo towarowym poci huk... D nas wozamidoNowojelni[obecnienaBia koniec wojny, toonizacz sta Przywióz i bratow czekali na by do Polski. ZapisywaliPolaków, którzychcieliwyjecha siostra kupi i odtychRosjankupowaliterzeczy za bimber. Moja wracali imielidu na stacjiwPoznaniudwatygodnie. Wtedy ju bo toryby si po trzechdniachuciek u siostry. W tymczasiebratawypu dawali namje My jechali dojechali wys ten policjantodda to ę ł ugo czekali ł wHrapieniewie,usiostrymojejbratowej. wagonczydwazamunicj ł ali dopracywlesie. Ale tamniktniepilnowa ł Pami Potem zacz ł e terenyniemieckie.Mójbratzapisa owicz z Nowogródka, który by ś my nawyjazd.DoPolskiprzyjecha ą ś , amojamamaisiostrazosta ł ł mniedo Wsielubia. Wzi my do Poznania, to znowu trzebaby my doPoznania,to y innejszeroko ś ę my wjednymwagoniezKarczawskimi.Kiedy ł tam te a wtensposóbdwaprosiaki.Jak og ś ść my napoci ą ikaw ż giem zmiesi ż o ró ę takiezdarzenie.Jecha li zapisywa ł pó ś my jeszcze:konia,krow ż ł am. Doko nych rzeczy. A nasimielibimber ł ę domumamie.Jaukrywa ś . Mlekomieli ci. Nanowypoci ą ę g. PrzezPolsk li zrado ą ą itosi c, alboid ś ć ń cili zwi ludzinawyjazd ca wojnyukrywa ął ł y. Najpierwzawie ś

ę ś ci strzela zapali ż lub, apotemju ś dym przystanku ł my odkrowy. ł ł ł ę ł znaminiejaki u ą handlarzem. orusi –MRG]. siebieimnie. zienia, amnie ę ł ż g czekali am zbratem jechali ej. By ł ż ł o. Ale by o. Ale Rosjanie o czeka ę ć ikozy. , a tam ł ł am si , wi ł o nas ł ż osili ś ś ł em, my my am ź ę ć li ć ż ę c ł ,

domy igospodarstwa,wi razem zpoci przed minami.Jechali M rolnicy inieomieszkanieimchodzi Zrobiono tak,byzapewni wagony,wszystko pcha potemludzie ito Nie chcia taki lichydomeki w nimzosta wyjechali. Tylko tuobok,nalewoodmojegodomu, sta „Powróci po polsku Na swoich domachwywiesilitabliczkiz napisem do ty kolejno tygodniach podstawiliwagonyipojechali si samym czasiewróci Kiedy ju przyjecha ich nieinteresowa Ale naszekobietyobst ż Ty my Ty sami wybraliwójtaKazimierskiegoiso Kolendo, Ochma dojechali Rosjanin chcia ze schowy doS ze Skupowa e Potrykowskiego. W maj ę ęż ucieczawagony. Uratowa czy ł 16 majaprzyjechali u. Wygl ś ść ź lisz, ż ni poszlidoKotliizobaczyli, ś ł ł wagonów:nasdalinaprzód,alokomotyw ł isprzedawa byli my. ZnamiprzyjechaliUjejscy, Karczewscy, st drugitransport,tymrazemzUkrainy. W tym ą ą ż giem. d wyje ś e tu lepiejb ą ł my na niemieckich terenach, zmieniono ł da gozastrzeli awy istamt ń ska i inni. Ludzie z naszego transportu ska iinni.Ludziez ł ł y naszesprawy. Dwatygodnieponas o to tak: najpierwby ł ł o te gospodarz”. Ale potem wszyscy ż ś d my takwolno, ą ż ę ż pi a c wycofalipoci kilkuNiemców–gospodarzy. ś ł ć ą zwierz my doG ł izosta y pijanegoitamtemuuda tku bylijeszczeRosjanie,ale ą ć ę d doKotli. Tak naoko ludziombezpiecze dzie?! To samob ć . Krzycza ł y mu ł jedenstaryNiemiec. ł ę ł ogówka. Ale to bylito ogówka. Ale tua ta. Jedenpijany ż ż e mo ł o. Polaszukali. ycie. Podwóch ą ł ł ż tysa, zdajesi g do Wschowy, g do a lokomotywa. ł ł e tus : „Ty ku ż y dwapuste do ż ś na by my dalej. ą ś ę mierci. wolne dzie!” ł ń ł o, ale o i stwo ł ak! ść ł ę o ę ł ,

151 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 152 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla by wychodzi zamieszka one te kilka. Mieszka Niemcem. Kiedydawa si tam, gdziewcze si W 1946 rokuprzyjecha po niemiecku,azakonnica t udziela tu zmatk Jeszcze jaktubyli,szwagierzaj ludzi, którzypopewnymczasiewyjechali dorodziców. konie. W moimobecnymdomumieszka ulicy. By i bratow zaj bo onzbratemmieszka pozdycha zwierz niezjedzony obiad.Prawiewka Niemcy takszybkouciekli, Ci, co tusi w „kuraczniku”,pods tu si cz Chodzi ę ę ę ł ju Chitro.Mia ął stamt sto muco ę dompodrugiejstronieulicy, alemunieprzyznali, poznali W tymczasiew ż ż ę niechcia ł w Kotli. Kiedyprzyjecha ł ta. Niemcyukrylijewpiwnicach,aonezg po domach iprosi namju ą ł ą ł mieszkali ł o straszniebrudno,boRosjanietrzymali tam y. Gospodark ł am zam d, zdrugiejstronyNowogródka,aledopiero ą a wKotlizako ę , bratem(moimm ś osiedlali, musielijecha dawa ś ł my. Siostraprzewioz y zako ż ł polskiksi ł a o y tutajzosta ś ąż niej mieszka ł a. Zreszt ś ś zaFranciszkaSienkiewicza.Onte my napocz mioro dzieci,dwojeurodzi ś ł ł om cio ę komu ł dawalitylko y mojamamaisiostra.Siostra ł adze urz ł ą em. KiedyNiemcywyjechali, ą ł , bosi ł ż ą ś iby dz. Wcze ojedzenie.Mojate cio e nawetnasto , kiedypojawilisi ł ć ś umaczy .

ś ż ł ł ęż em. Pom lub, toprzysi a, apozosta dym domuby ą ę ł tku podrugiejstronie em) isiostr jeszczekawalerem. ukrywa ął ł ę a siostra,jaakurat dowa ł domizamieszka a goprzezgranic ś ł ż ć niejszy ksi a. Zakonnicby ł onatym. Kolendo doS o dwojem ł y wS ęż ł ł ach zostawili . Jazbratem u nazywa ł ę ę awy, ł ł Rosjanie, e rodzi g y martwe ą ę . ą mówi ś ł dz by odych ł ł ciowa Ś awie. o si ż lubu ł odu eby ł ł ł o y ż ę a ę ł ł ł

wagony wywozili, szabrownicy iwielerzeczypokradli. Takie za centralne ogrzewanieiporz du z Chociemy i mi zbo pe w maju przyjechali,topolaby Ale my, naszcz zniszczona iludzidu którzy wracalizrobót.Chorowalite odwozi ludzie zmiasta.Oniniechcielizosta by pozajmowane. Kiedyprzyjecha na któr mia Ten sprawdza ziemi. Dawali za to, co na Wschodzie zostawili. Tu ka ziemi. Dawalizato,cona Wschodzie zostawili. Tu 10 kwietnia 2007 roku). si Ź ród ę ł ż ł zameldowa ne ziemniaków. Tu by o ju y zegarna ż ł ł gospodark ę a. Jasamataczk a: sem. Wka Mój m Maszynopis relacjisporz ż ą ł jedn prawiewolnychdomów. Znamiprzyjechalite zapada ś ąż ą li. W piwnicachsta rodzin ł po , czyktoniemachorobywenerycznej, ć ś ę ł . Ka cianie, pi o wówczasdu , krow ż ęś ś dym domuby lubie pojecha ż cie, byli e siedzielinadachach. ż ę ż dy musia doNowejSoli.NowaSólnieby o tamnieby ą ę przywioz i ł ę o coje kne meble.Us ą ś dzonej przez Jolant ą winie. Domyrazdwaby ś dny piec. Ale przyje my zdrowi.Jaktu ludzie ż ł ł ł y zasiane.Ikopceby te o ludzi:najwi ł doS ł y siostrazmam ł ść a maszynadoszycia, y s ł ł ż ż o. am worekpszenicy . Nastrychachdu

jecha ż ł ć ł o oiki zkompotami awy idosta nawsi.Mójm ł nierze radzieccy. ć ą dolekarza. ę siadów by Pasek(Kotla, ę ł adowane cej tych, ł 9,5ha ż ą d , nie ż ż ali dy ż ąż ł ł ł ł o o y y a ż

153 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 154 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla w innych organizacjach dla drugichorazszanowanyw w 8 haziemiuprawnej,ponad5 wyró klas prezesem oddzia komitetu rodzicielskiegoprzyszkolewSzechyniachoraz do Medyki,szko By 6 lat.By by nasili w pos wybucha Ukrai Wychowywa Ojciec by miejscowo gmina ipocztaMedyka[obecnieprzygranicznale – gospodyni by na terenachdzisiejszejUkrainy. Mójojciec Antoni Górniak – przypisMRG],powiatPrzemy w województwiepodkarpackim,za ś ł ł ł pracowityiwieleanga zzawodukolejarzem,amatka Anna zdomuKalita rodowisku, gdzieprawiepo radnymGminnejRadyNarodowejwMedyce,cz ę siódm ż ł ń ł y si niaj Doszko Urodzi usze cy idu ł a toszko ł ę y k ą ł oneprzedrozpocz ś gorliwymzwolennikiemJózefaPi ń cym do Pa ci ą stwie orazwposzanowaniupracy. Samrównie ą ł (...) W 1938roku zda ł ótnie ibójkiUkrai ł domow naswduchupatriotycznymireligijnym, am si żą STEFANIA SZCZEPA ż ł y wSzechyniachzacz yli nacodzie cz ł ł u Zwi a IIstopnia.Odklasy pi ę ęść ł 10sierpnia1925rokuwSzechyniach, y wy z domu ą . By

Ż ś ą wieckich iko ydzi. Mieszka zku Strzeleckiego.Dzia ż ż ł owa am pi szego stopnia,gdzie ko ń stwowego Koedukacyjnego Górniak ę ń ś ciem IIwojny ń ł ł ców zPolakami.Szczególnie ow si rodowisku. Mieli do łą ą ś l, województwolwowskie tym dzieckiemwrodzinie. ę k ityle ł ę wdzia am egzaminzwynikiem ść mieszka ś ęł Szechyniezagranic ś zgodnie,jakkolwiek cielnych, by Ń am ucz ń SKA cy mojejrodzinnej ż ł ą lasu.Mieszka alno tej ucz ń ś ę ców stanowili wiatowej (...) ść szcza ł spo ś sudskiego. ę my ponad ł szcza ł uczynny ń a ł onkiem ć czy ł ł tak maj eczn ł ł ł am am am ż ż ą ą y e c ż ą .

przekroczy w szpitalu. Wróci by iodwiedzi na Sanie wyjazdu. Ranoogodzinie 5 Z bratow Zamkn ż los. Ojcieccz w latach1939-1941.Otrzymali i ujawnienie.Rodziceca oPlkw Wróci do Polaków. Armii Radzieckiej,wcalenienastawionepokojowo Bronku, któryby zamiaru jejopuszcza k ż g Wybuch uko ch towarowym. Po usilnych staraniachzdoby granic od radzieckiego lekarzaipowtórnieprzekroczy uczennic Gimnazjum KupieckiegowPrzemy 3 furmanki. Matka zastanawia 8 e jestrannyici ycie. (...)DrugibratJózekby ł ł 00 opoty. Znównanaszych ziemiachstacjonowa ównej trasieKraków-Lwów. ę ł musieli ci tnie nam pomagali. Przedtem rozdali ń czy ę Wczesn (...) Niemcyprzegraliwojn ęż ę ju li ojca–tragedia. ł ł ki, potrzebnaby ą a wojna.Mojamiejscowo ą am klas wklasiezeszko Aniel ż ł zpenicylin y ś my opu ś ę my granic ą sto by wiosn ł ę ą

Igimnazjaln ż przekroczy o ęż ł ł y przykrewspomnieniazichpobytu ł ł przes ć ł nierzem Ludowego Wojska Polskiego, y ś ko chorywszpitaluPrzemy y pomimoapeluw ci ś ś ą my bratawszpitalu.Jegostan ą my dodomu,bezprzeszkód ę ć 1945rokudostali , któraby zpomoc naszdom.Przydzielono nam ł ł ł a penicylina,którejbrakowa uchiwany zpowodubrataJózka. a rodzinaniepokoi 00 wypu ł ł y wiejskiej. W roku1939 ł wpartyzantce AK, niemia ł a si ą y ś zwynikiempomy ś my wiadomo my nielegalniegranic ę ść ą ć ę , aleniesko kolegiojcapoci mo ś : cozabra Szechyniele cili ojca,aogodzinie ś ł lu. By ż adz opoddaniesi e uratowa ś my niektóre ł ć ś ł a si ść ł am jedyn ? Ukrai my nakaz y ń ł obracie ś o wojsko czy ż my lek ę a ł ojego a bratu ł ś a przy ł ą ł lnym. y y si giem ś ń ś my lu. cy ł o ę ę ę ą ł

155 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 156 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla ma swojej pracy.do Pokilkudniach otrzymali ojciec usilniestara z koleg je zwozuniespodziewaniepojawi przywie go gdzie koledzyzokolicPrzemy decyzji. Nocowali pana Lupywtargn „z sercemnad na miejscegdziesi którzy nasodwozilizostaliznamiio ż i wyjazdnazachód.Ojciecjednakzaprotestowa nam zorganizowanie wkrótkimczasietransportukolejowego w Pa sobie pytanie:conasczeka? w moim wieku,starsz w Lupy. Wspania niemiecko-radzieckiej (...)Jechali mia 3 furmanki,zktórychmykorzystali siostra Marysiazrodzin przede wszystkim ż domowego. Mamazdecydowa meble, maszynyinarz e nied e zatrzymamysi ś ł cin y, starydom, zma ł a nic.(...)Ca ń stwowym Urz (...) Niechc Dotarli ę ą ł usiebie,zatrzymaniesi ź ugo wrócinaswoje.Poszed iprzep li isi ś łą my doPrzemy ł ł chcielizabra ę ego cz oni”, serdeczne,szczere.Noc dzi ł ę y dobyteksp ę ś li m ujegokolegiw ę ą ż my naRynku wPrzemy ł ł ę zatrzymamy. Ranoojcieczdecydowa si c nadu ywno band dzie Repatriacyjnym.Zaproponowano ą Janin ęż ł owieka, wdowcazdwomacórkami ę ł ę oprzydzia ym podwórkiem. Zamieszkali czy dzia rolniczeorazcz ść ę ą z , którejrównie ż . Znamijecha ą ź ć ywa im ni legitymuj Ż imkonie.Gdyju ł urawicy... on ł a, abyza ł ć odsz ął go ł ę ś ś ś si my wnieznane,zadaj iprzemy la zaproponowaliojcu la. Zg siostrzewczasiewojny ł Ż ę mieszkaniaiwróci ﬁ ś ś ł ą uzbrojonybratJózek arowali dostarczenie urawicy –PanaJana nastacjekolejow my, gdy cinno Gieni ą ł adowa ś c tych,którzynas my tymczasowo ł ż ł ś a tak osili ą przydzielono ś ci panaLupy ś . Dziewczyny lu. Ukrai ą ż lenie swojej ż ł wobej ęść wyprz siostranie , twierdz ć ś ż nawozy my si e starsza sprz ę ś ń ś gali my ę cie ą cy, ą tu ą c, ł ę c ł , ,

dla nichpo topnia budynków gospodarczych.Przywiezionanasza w budynkachgospodarczych,anast na przydzia i znajomych. Wi mieszka s ... Po jakim domu iobszernegootoczeniapoUkrai naszym przyjazdemzmuszonodowyjazdu. przygoda, ledwounikn i ukry gotowania nw powia – znowu si zjadali szybkoiprzychodzilidrudzy. Niemia i rozkazywaliwychodzi domem itupas gdzie w i snu, oko opuszcza do nasbratJózek–partyzant,którynadalniemia byd sami przygotowa w nim zsiostr w ł żą ysza ł i ko dali ł a zzachoduizatrzymywalisi ł ł Do W krótkimczasiezacz W tymte ł am wystrza a wszybkimtempie,jaopada am si ń ż ń ś ł czy ć o pó ywno ców zSzechyniaiMedyki–naszychkrewnych rodku wsiby Ż szeregów Armii Krajowej.Pewnejnocy, w czasie ż ż ł urawicy przyje ś ywienie, gdy ywno mieszka ł czasieotrzymali y si ę ą ł nocy naszdomekokr wg Marysi ś ł ci. Gotowa ę ż o groz ł ć ę o si kszo ś czasie ł sobiepo produkty ci. Wzwi y „dziczy”szukaj ą ń ę szczach winogroni pokrzyw, gdzie poUkrai ść ą ichbyd ł , bratow y ęł ą znichzatrzyma . IznowubratJózeknasobroni ż am tragedii. Wyskoczy łą ć ż bylizbytzdesperowaniabymogli zniego.Nast ż o ki, mi ł ż d ą am niegarnek,alesaganzupy, ł ywienie. zku ztymznowumnie spotka nierze radzieccyp ż a ż ś ń ą ł ywno my przydzia ł o corazwi o. Przychodzilidodomów iichrodzinami.Przyje cach. Lokowalisi ę ę to wywozi dzy innymiprzednaszym ąż ą ę ł ś am zsi cej mnie. wDolnej ciowe –odmówi yli nieznaniosobnicy ń ę cach, którychprzed ł pnie podokapami a si ę ą cej repatriantów pi ł ę ł przygotowuj dowi unasczekaj ć ł a strzelanina nast ę ł am oknem dzili stada ę Ż ł wdomu, ż zamiaru urawicy, ł ę am ju ywno ę kszego pnych ż d ł am ż ą ą ść ł a c c a ż ł ł

157 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 158 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Otrzyma okres wmoim (typu przedwojennego)wPrzemy 1945 rokuzacz tym zdesperowani,alesta pó Prosi od gospodarstwa wBolestraszycachoddalonych2km normalizowa dzia z ró wyjazdem naZiemie Zachodnie. i SteniaKucharska –dzie Stefania Szczepa ź Ż niej. Zmusi ł ż urawicy. BabciaKasia, staruszkaniewyjecha a ł nych stronPolski.Pa a, abyj ł (...) Egzaminmaturalnyzda ju ł am propozycj ż ń znaczniesprawniej, ska (zlewej) ć ą . SiostraMarysiaotrzyma zostawi ż ęł ł a nasdouszanowaniajejdecyzji.Byli yciu. Wspania am ucz ń przed ć ę ę . Obiecywa pracywStalowej Woli. Podczas szcza wakacji kole ł w Kr Marii Kucharskiejmieszkaj celem odwiedzeniajejstryjenki wyjazdu naZiemieZachodnie si Kucharska z odwiedzi zaproszenia, atak postanowi przeczyta G z rodzin i pragn jenk kowa ispotka o si ń ę stwowy Urz ł ogów, którawróci ł ć domniezpropozycj e gronopedagogiczne. doLiceumPedagogicznego ę ą tofaktem. We wrze kole ś ąż Pojecha lu. By ł ęł kowie –wpowiecie a, ć ł ą a skontaktowa a milistodstryjenki ZiemieZachodnie. ł . Kiedykole am skorzysta ż ż e przyjedziedonas ycie zacz ż ł Ż tonajwspanialszy anki, niezwyk ł ł ą ł urawicy zwróci am pomy y y d Repatriacyjny ż ś ś anka Stasia ż my si my do Kr e zciekawo ł a przydzia ł a zSyberii ł ę a znami. ęł zestry- ć o si zjej ć ż ś si anka lnie. ś ś ą niu my ąż cej ś ł łą ci ą a ę ę - ł

gdzieniegdzie zauwa i nieczynnyb powinny nasprzekona nas ciep nauczyciel zeLwowa(oczymnaspoinformowa starszy dystyngowanypanJózefHanzel,przedwojenny ocala do S (...) Pointensywnychnamowachpojecha murów zwisa Przekonywa Zachodnich. By a ja wybra drog Bronis nas aby kalnej spo w czasieokupacji.Kole spo G Stare Str Zaproponowa pierwszymi nauczycielkamizdyplomempowojennym. cie m i razemzkole osob razie mo zagospodarowywania ZiemZachodnich. W przeciwnym ł ogów. Postawi ł eczniczk ą ą ł ł ęż piaszczyst . Potakmakabrycznychprze

awy G (...) PaniMariaKucharskazacz ż ł awa iStanis aden most,adzia a, mia ł ż ś ą ogów przypomina ł my zdecydowa emy jeutraci o inamawia cze, Krzepielów, Serby, Grochowice,Kr ł ł eczno am Grochowice,oddaloneodKr Ś ł ą a naswytrwale[u ł l ż y zeszcz ł ł ą , so a du namjeszczekilkaplacówekdowyboru: ank skiej doInspektoratu.InspektorO ą ą ś ł ł d ł przezlas. ci]. Ws y a niezmordowanawswoimd tysem wsi,d ą ź ż ś ł albobliskosiebie.Dosy prze o wiarywlepszejutro.By my warunek:wie awa. ż y ą ć ć tków budowli i domów. Na Odrze nie tków budowliidomów. Na . Przypomnia ł mo ć ł , przytaczaj ż ą aj okonieczno ł ł ank siedztwie mieszka y si adowany. WG ą ł ż zgroz cy promcz ż na by ę ywaj ąż zatrudnionowKr ę pracowa y ł a dozorganizowania [lo- ł ż ą ę o domynadaj yciach naSyberii,stra- c ró wojny. Ca ś ł ą równie bliskolasulubwody ęł c argumenty, które ż ę a usilnienamawia nych argumentów]. sto by ś ci ipowinno ł ć ć y naZiemiach ł mia ś ł ogowie tylko y jej2siostry, ąż ż my rowerami ł , ł a energiczn niesprawny kowa 2km ż ł e jeste ł ą am miasta ł e po ), przyj ce si ąż ąż ąż ś kowie, kowo, wiaty, eniu. ł ę ś acie do my ś ął ci ć ą

159 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 160 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla kierownik Zo stanie: dwiedu o kilka lat,sympatyczn pani Zo zaprosi zadowolenie. Poprosili opozostanieunich.Jednazpa gromadk w w do Rzadko pojawialisi o podzialeprzedmiotów. w szkole, o ilo o w szkole, To miastowyra z pani z kuchni uczynni. Zaproponowalimieszkanieprzy szkole–pokój rodzicielskiego pan[Jan]Kowalski.Obaj byliserdeczni, w obecnej formie –przypisMRG],przewodnicz w które wydawa zwisaj nazwisko zapisywanoChachu nie zach nr 1ikilkabudynkówpodrugiejstronieulicy. Ale tegruzy Zjawi szyb woknie.Podrugiejstroniekorytarza3pokojeikuchnia. dzisiejsze LiceumOgólnokszta zamieszkania, szczególnieprzyulicyJedno ą ś ść ród gruzów. Wiedzia tpi du ł ł y ą Zg Klasy I-V by si ą ł ce zezrujnowanychdomówdrutyzbrojeniowe, ś kierownik,którapoinformowa a nasnaherbat ﬁ ę my czypodo ą ż i Jankowskiej.By ę ę ł ca , któreumeblowali.Poichodej a. Powyj osi ludziidzieci,którzy nasotoczyli,wyra so ł y dozamieszkania.Nawetlekkiwiatrporusza ł ł am si tys wsipan Aleksander Hachu ﬁ

ł ż ą ś y pora ci klasorazdzieci.Rozmawia e klasypooko Jankowsk ź nie wyobra ę dokierowniczkiszko ł y do ś ę ł ciu zklasyzasta ludzie,niektórzypenetrowaliteren amy? ż ł aj ą y ść . Budynekszko ś ą ę my, ą ce d . By liczne,rozpi . Skorzysta ł a onaosob ż a ł ł ż o 50m c ł ł ź o skutkistraszliwejwojny. e tu jeste ł a, aodlat50.wyst ą am zkole wi ce nr1,Szko ę ki isia 2 . W jednejbrakowa ł ś y ą ciu porozmawia ł ł ę ś ł y wGrochowicach, ś a mnieosytuacji starsz am przedszko ł my potrzebne,ale to my zzaproszenia y by ś ść ł ż ci Robotniczej, ł a [pocz ł y zagro ank a Podstawowa wiekudzieci ł ą ł am równie wdobrym ą cy komitetu odemnie ą ipani ą tkowo ż ę ż enie. puje aj ł am ą ł łą ń o ą c ż ł

ł potrzebie. W mieszkaniupanowa s serdeczna, ciep polecanych placówekzo- niem. Po zwiedzeniu w zwi ł blondyneczk córk cie. Nadrugidzie akcen- a szczególniepo przypis MRG]inajm so spektoracie O w S by których odrazumo patrianci ze Wschodu, z Wile [Witolda, obecnietak Kowalscy mielijeszczesyna Grochowicach. Pa pracowa m – przypisMRG],by Justyna [obecnieDurczak Sk do pa adnie urz atwi ł u ł ęż ł osami. Ca ł ł ż tysa wsiGrochowice– ada o pozna ą y atk ę ł zane zzatrudnie- ć ł ń awie Zosi y pomoc Wi stwa Kowalskich.Rodzinapochodzi ł ą ś a si , jejm my formalno ł wle ę ą kszo ę dzone. Wida ć zgospodarzyitrójkidzieci.Ichnajstarszacórka Ś ł ę ę po mowie, l a rodzinaby zkr – ą ą skiej za- ść wka ś ł a, gotowa nictwie w ąż ń mieszka ś w In- w wiaty ę le conymi ś ż ł ś liczn ń odsz na ci ś stwo ć ż nik, gospodarzomdobrzesi dej ż ł ł Stefani 1948-1949. Dzieciznauczycielk Szko a ą ą e a ń

ców Grochowicstanowilire- i StefaniaSzczepa oraz nauczycielkami:Zo Henrykiem JerzykowskimzKrzepielowa 1948-1949. Uczniowiezksi Szko ł a PodstawowawGrochowicach ń ą Szczepa szczyzny, zLwowskiego, ł a PodstawowawGrochowicach ł idealnyporz ń sk ą . ń ł a zLubelskiego. sk ą . ﬁ

ą ę ą Jankowsk wiod ę dek. By ą dzem

ł o. ą

ł o 161 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 162 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla tym bardziejby decyzji. i znajomych.Imbardziejzbli przykro opuszcza skierowanie doklinikiwGliwicach.By pracy wszkole zdzie nie moglidok Na dodatekpowa (...) Wyjecha Zdecydowa Niestety [nieuda Woli. Zrezygnowa otrzyma do pracynaZiemieZachodnie.Pokilkudniach nie wyra na pocz byli przeciwnitemuwyborowi.Rodzicekole miejsca pracy.szczególnie ojciec, Naturalnie moirodzice,a sobie, i trzecia–nazwiska niepami i niedaleko z najlepszych uczennic zklasy, pochodzi i StefaniaMajcher–dwiesiostry kuzynka,jedne naszych rodzicówodno prac wróci sta z kole ł y ę ś ł my przyGrochowicachi Kr w y ż Przed samymwyjazdemspotka Wbrew wolirodzicówpostanowi ż ankami wPrzemy ś ą my dodomu.Niepokoi ł ż e b Ś tku wtymsamymwojewództwie –wroc y ali zgody. rodzie ś my anga ł ę Ś am si dziemy wkontakcie, gdy rody ł am dopracyzmieszanymiuczuciami. ł ł adnie zdiagnozowa y Ś ś ć ł l ę my zaniepokojoneiniepewneswoich ł o si ą rodzinnestrony, rodzin Ś am zzatrudnieniawStalowej Woli. nazatrudnieniewGrochowicach ż skiej (6kole ż l nie zachorowa ą zeS skiej (KasiaLeusz,GieniaMasio ę ś ć namtozewzgl nie podj mi izestarszymi wieczorami ś ł lu, którerównie awy ż ł o nas,jakab a ę ąż ż ł tych decyzjiowyborze Ś y ę anek: Marysia,Emilka kowie. Pokilkudniach l ś tam). Przyrzek ą my si ć ł skiej izeStalowej a mama.Lekarze choroby. Dosta ż ł pracowa y ę ę ł ś ł o namjednak doG du na]nawa y zMo my wyjecha ż ę ę anki równie ł dzie reakcja , kole y ż ś przyj ł my si awskim. ł ogowa, ł ł ś ż y y cisk) anki ś ś my my ęł ł y a ć ż ę ł

czasu nagr szcz icoai czeka a wieczorami Klasy by dzieci zró od Ido V by uczy le zabiera zamieszka ró uczynny, jad si i Pozna repatriantów ze Wschodu byliosiedle pami wiek, aszczególniechorobazrobi mieszka Dokucza tam sama,gdy szkolnym by niespodzianka. Przydzielonemimieszkaniewbudynku i je podstawowej. celem uzupe pe do lasurazemzdzie na kursachanalfabetóworazdokszta ę ś ż ł niczy pan[Franciszek] Koronowski–poznaniak, samazamieszka en zwierzynyiobfituj ż nic. Takwynika yny. ęś ł ę y tam (...) W S Gdy dotar liwa, kiedyuda ś ł ą my wedwie,alewiem, mnieipani ń ń dzi ł skiego. Nieby ców wsi,wktórejuczy am jejpó ł ł y a przyszkole.Niepami ę ż ł ł wsiatkówk am, nych roczników. Uczy ą y do ł ł łą o odnowioneiumeblowane.Zamieszka nienia wiedzyzzakresuklasy VII szko c wniedziel ż czone (ponad40godzintygodniowo), mojapanikierownikmieszka ł ść am doGrochowicspotka ś ż ród mieszka liczne.Dostarszychklasucz ź e nigdyniezapomn ł ł ć ą niej, o zmojejobserwacji. Naprzyk ć y naszaj mi. Lasby Jankowsk wszkole.Porokumojejpracy ł o misi ę ł , któr ę ż o mi ą doko e wierzywduchy, gdy cy wgrzyby, czarnejagody ę ę ą ę wygospodarowa ń cia zestarszymi.By uwielbia ż ł ą ł dzy nimiszczególnych ców Grochowicoprócz prze ś am iichdzieci. Ale mój e by . Jesieni ę ł cio y swoje.Cz tam, jak ł y ł ł ś a bryczk ś o ichsporo.Klasy ń liczny: bezkresny, my na2zmiany. cy zLubelskiego ł canie starszych ł ą am, czyspacer napodwórko ą ł liczb a mniemi ę nazwisk ą ęść ł doKotli, a nawsi. ę ć ę szcza jednak troch dzieci ż ba ł ł ł am am ad ł ł ł ł y y ę a a

163 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 164 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Pedagogicznego wNowejSoli(by kontynuowa nim. Dopilnowa nie pozwoli i inteligencj Stasyszyna] oraz[Józefa Serediuka iFranciszka z w w odwiedzinydodziadków. PozostaliwPolsce,nie Nowogo wojn roku weFrancji,Izydorstarszyorok.Micha Polak. Bylinajstarsiwszkole.Micha wyró ż lata. W bardzo marne. Ta pomoc trwa celem pomocynauczycielom,gdy Nie zmieni Poinformowa by kierownicze funkcje. W ostatnich latachmojejpracy Zapyta sta Przez pierwszyrokpracycodziennieranopoddrzwiami Nie zosta absolwentów szko – niewiadomoktórzyikiedypoci szkolne przywieziononamdrzewo,ainnimieszka osobowo yczliwym iuczynnym cz ł ł dyrektoremBankuSpó o mlekowlitrowyms ł asnej woli. Wyró ą ż przyjecha Pami niali si ł am pani ś ń ród gromadyuczniówpodwzgl ś skich], [JanaiMichaliny] K ł ci nauczycielem,aleuko ę ł ą ą ł tam rodziny:[Franciszka iStanis si ł ). Micha ę dalejnauk . PaniZofiaJankowska,jakodobrypedagog a, abysi ł Micha a mnie, ę . Nadalby ą ł ł zFrancjidoPolskimam a, abypouko kierownik,comamztymzrobi ł y podstawowej,wktórejuczy ł ł Olechny,Józef IzydorJankowski i Olechnyby ż ę nia zmarnowa ż ł ę oju. Te e touchwa ł ł i skierowa owiekiem. si ł ł powa dzielczego wGr ę nietylkowzrostem,ale ł ż ń a przezpierwszedwa nie wiadomo od kogo! niewiadomood ł czeniu klasysiódmej ż jednymzpierwszych ń ż wynagrodzenieby ł nym, opanowanym, czy , zaopiekowa ł ł ł te urodzonyw1932 a godoLiceum ł ę ł ł a mieszka li jeipor onisów, [Józefa studiaipe ż ę warto dem wzrostu ę ą bocicach. i bratem ł ś przed ł ciow ą ń a si ł bali. ł awy ców am. ń ł ni cy ł ć o ę ą ł .

w niedziel formacji –przypisMRG]wRaciborzu. Odwiedza Armii Krajowej,skazanegozaprzynale ci a szczególnienatargu, zawszebyliserdeczni. (...)Mia uczniem gimnazjumwS poprawnie popolsku,pochodziliz Wilna. Synby jedynak mówilibardzo mowy. Ojcieci syn Litwink ż przedwojenny. Jego emerytowany policjant s cz By o co bardzozabiega polskiego ireligii, Uczy do Odry, szczególnie wtedy, kiedyzdoby Zwi ż aby jejniewys przechodzi jego budow jedynie ichimiona–PanKonstanty[Oku i jego Na OdrzewG Serediuka]. Niepami ą ona by adnych por ęż siad PanJakiel– ł ł owiekiem. Drugi a naprawd ą ko chor zku Radzieckiego. ł am j Spotyka ż ą ona Walentyna,która , s ę ł . Dojazddonichby ą am podeskachbudowanego mostu.Nieby ł ę ą ę a chyba matk ą czy. Utrata równowagigrozi dz ł . Aby dosta . Aby ogowie nieby ł j ę am mieszka dobrym ą c zjej ł ali do ę ę ibrataJózkawwi zyka ł ę a. tam nazwisks ł awie Grochowice oko Walentyna Oku ć ń si ł ców GrochowicwG o mostu–dopierorozpocz ł ę Ś wtedybardzoutrudniony. ż doG l y ą ł skiej. a wci ń ł zeswoimidzie o 1949roku ą ę ł siadów szko ogowa zaOdr ń zieniu [ –przypisMRG] ł ą a wpadni g ż ł no ym strachu, ł am troch ść ć ż ł mi. o ogowie, dotej ł ł am ich nierza ę ciem ł y, a a y, ł ę am ł to ę o ę ł ,

165 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 166 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla dyskutowano ometodachpracy, odbywa równie Panowa w pracy. Zawi podawano namnaprawd si Przed rozpocz cz pracy iciep warunki dojazdudomamyibrata. usposobienie zmienia odwiedzinach niemog Prosi losem. przypisMRG],ale zawszepogodny, pogodzonyz – by wi Janina Pasendorfer (w ę ęś ł ę kilkudniowekonferencjesierpniowe,naktórych okaleczony[wnast cej ciej my ł os Wspomn ż ż ł organizowano konferencjerejonowe,naktórych a niemalrodzinnaatmosfera. W ci ywno ł onin ś ł le ej atmosferyw ś ć ę ę ci dlamamyczybrata.Bratcz ę o przeniesieniu si o ciem ka ś ą jeszczeo , czosnek,cebul rodku) zuczniamiwBogomicach. zywa ł o si ł ł ę y si ż am spa pstwie ci dego rokuszkolnegoodbywa ę ę cenneinformacjepomocne . Pomimodobrychwarunków ę ś ś znajomo rodowisku nauczycielskim. rodowisku, zacz ć anije ę ą ę za Odr za g orazlisty. Potakich ł ego przes ść ś ci iprzyja . Mojepogodne ę , abypoprawi ł y si ł ęł uchiwania ą am coraz gu roku ę lekcje ź ę nie. sto ł y ć

miejsce wBuczu,gminieGr do pracy zaOdr w 1950 rokuz stara które tworzy pan JózefMotylipaniHelenaHorgos. By Jankowska, pa i dokszta i paniStanis pani JaninaPasendorfer, paniMichalina w NowejSoli.Przedwojennito:panJózefZapotoczny, wynios Bucza (...)Kilkarazyodwiedzi z dyplomempowojennym,wi Nale Tomasza Berezyi Piotra Chmielowca,Rzeszów 2004,s.12,30. ś Jana Baranieckiego–z 30 marca2007;zobaczte Szczepa przenios by pokazowe dawanolicznecennewskazówki.Naturalnie Studia imateria Ź By mierci przezWojskowy S ród ł ł y tospotkaniazpocz y onemi ł ż ł a: a si eli doniegonauczycieleprzedwojenni,„rodzynki” Z wymienionychwy ń ł skiej, Bucze–luty2007; Informacjesporz am dobrewspomnienia. ł Wypisy dokonane napodstawier ę am si ł pomócszko caj ł ł ł e. Gronopedagogiczneby y rodzinn y ą ń –InstytutPami ę ł cy si awa Rudnicka.Nauczycielepracuj zGrochowicdonieznanegomiwcze stwo Leokadiai W ł o ę ż . Dowiedzia y ł ę am podanieoprzeniesieniemnie to:mojapanikierownikZofia ę ą ł ą om inauczycielom. stunkiem, aczasemnawetobfitym. atmosfer d RejonowywRzeszowie 1946-1954. ę ci Narodowej–tom3.Pod redakcj ż ę ej powodówrodzinnych kszo ł ę am Grochowice,zktórych bocice. Naw ł am si ę ł . Równie adys ść za ę ł ł aw Ma ś , o zró dokszta ą ż ż ę dzone przezpana

kopisu Stefanii ż e jestwolne Skazani na kar Ł gminaKotla ł ł aszczewska asn y toosoby, ż ł nicowane. aszewscy, ą ł ca pro ł ś a si niej ą ś cy b ę ę ę ą

167 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 168 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla dotarli transport ztarnopolskiego.Jednakw Kotli by osadnikami tejwsi.Pokilkudniach przyjecha transport natorywiod Na nasz dotarli Leszno doG nas doinnegotransportu.ZPoznaniajechali nas doG a stamt Nast ż roku prawie wszystkiegospodarstwa by k województwo Pocz Adam Ciunajtiswrazzrodzinami. Adam Sznigir, JózefKarczewski, Adolf Danielewicz, z namiprzybylidoSkidniowa: Adolf Mi wolnych, bowysiedlonorodzinyniemieckie. Razem wsi uk siedem dni.Mieli odleg na Bia Szkielicza wstron Noc si ziemie, wi e powiatg ł ę ótnie, g doSkidniowa.Kilkagospodarstw by ą ł pi ej o35km.Nastacjiczekali ś ś ł ł ą ada orusi, wobwodzieGrodno–przypisMRG] my 16maja1945roku.Byli my doKotliitupostanowili ł o 9dniprzerwy. W tymczasieprze ą d doPoznania. W Poznaniu byli ł pro ł ą ogowa. ZNowojelnijechali ę ównie natlepochodzenia. Doko ą ł 24kwietnia1945rokuwyjechali c wpierwszejpo o si tkowo wspó ł ł ogówka. Tustali ogowski by ś M A RI A SZNIGR ł b ódzkie –MRG]. wzgl ze Ale ę ę harmonijnie,pó ę okr stacjikolejowejNowojelnia[obecnie ś my jecha ęż n łż ł ju ą ą ycie mi ce doKotli.Namiejsce drog ż ś ł wyzwolony, skierowano owie lipcaprzenie my dob ć ą do Kutna [obecnie prze ź ę niej rozpocz dzy mieszka ę ś ś ś . Wmi my na transport my si my pierwszymi ł ś adowano nasz my doKutna, ł y ju ś my 9maja. ę ę ł ś ę aszewski, dzyczasie ł ł osiedli ń ż my przez o akurat adowano du nato, ca 1945 zaj ł ś y s ęł ś my ze ń li y si cami ę ł ś abe te. my ć ę ł .

w Kotli). Kotla 1999,s.163-164(maszynopis wzbiorachBibliotekiPublicznej Marek RobertGórniak, Ź ród ł a: Maszynopisrelacjisporz Adam Sznigir. Materia ł y domonogra ą dzonej przezJanaBaranieckiego; ﬁ i gminy Kotla , Lublin- 169 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 170 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla si Gdy zauwa z wyrytymnapisem Bielawy. Wtedy skr sprawdzali pot przykry incydentz pi szosy nieby Biega W drodzepodzielili Kaczmarkiewicz) iJadwigaMatczak. Antoni, orazdwiekobiety:Stanis Szli w kierunku Grochowic.Myszli prowadzi naSiedlisko,mi [Andrzej] Wejchert, [Ignacy]Matyjasik,[Wac W stron i t Bielawy (...)Pokazanonamnamapiewiosk ż poszli inn umie W G dotarli (...)NaZiemieZachodniewyruszy Kalisz 8czerwca1945roku. W pierwszymdniupodró grupa mia si Na drugidzie czekali e jeste ę ę ę ł umaczono któr , PUR,któryosiedla kna pogoda,niedziela10czerwca.Niestety, mieli ę gowany by ś ż ł ń ogowie brakby ci e b ś ski, JózefSzymczak(mójojciec),ja,jegosyn ś ś my doLeszna,tamprzenocowali ć my napoci my pierwszymiosiedle siedzib ę ś ą ł dzie znami kiepsko.Przeszli my kierunekmarszu, a a swoj drog A N T ONISZ Y MCZ A K ż ł yli o ę ń ł widokiemspalonych lasów. Cochwil ż Bielawwyruszyli ś przyjechali adnego budynku,tylkosamlas.By my ę ę ą ą PUR. W PURo dy mo ż ą , którawydawa g doS o map ł ł nierzem rosyjskim.Naszniepokój ł ś natereniepowiatug o budynków, gdzie mo lady dzików, przestraszyli ż ł ś na donichdoj awy ę ę my si . Biega dzy lasami.Poobustronach ś my do Wschowy, gdzie Ś l ę ń ą ł nadwiegrupy. Ka skiej. WS awa Bartczak(obecnie cami wmiejscowo ż ń znale ś ł ski z Wejchertem my wsiódemk a imsi ś ś wiadczono nam, ę my szos ść cili ź ś . li ł my nastacji. ł ł em zestacji ogowskiego. ś awie mie ś ś my do lasu. my do my kamie my jakie ę ę Bielawy ż lepsza. ą na by , która ł ś ś aw] ś ż my my ś ci ż da ł ł ę ci ń o y ę a ś : ł

gdzie s Wejchert zBiega pszenica. Wejchertzaproponowa tu nie podoba.Ruszyli do Skidniowa.Na polach skidniowskichros nikogo opróczparurodzin niemieckich.Ruszyli niziny odrza ziemia idoradza ż spotkali wielkopolskim, w powiecie K lepsze pola. W Kierznie[obecniew województwie jezdem Polok”.Lepiejrozmawia który zagada widok. Oko spotkali w krowy. Ten Polakt spotkali (obecnie P – przypis MRG]. Wojska rosyjskie pozgania w województwielubuskim,powiecie NowaSól niemieckim. T Podeszli m izobaczyli 3 km dzie i much. Przenocowali w obrz zatrzymany przezwojskarosyjskiew celupomagania nie by eby ń ą ś zacz my szlidowsiSkidniów, gdziejeszcze niema skim rowie.Dalej,na ł ą o ś ś ś dzaniu krówwobecnychPGRRadocin [obecnie ą ś my cmentarzyskokrów. By my staregocz my Polaka,którypowraca wolnegospodarstwa. Tymczasem nadszed my bli ż ę ywej duszy, tylko troch ę ł li o godziny19 koszów) jestteren zaminowany. Radzi ł ń ś donasniezrozumia my wybiera skiej, gdziespodziewali ł umaczy ł ż , ej. Przekonali ś ż ń my zdaleka, eby wybra skim, którzyo ł umaczy ś my tuwjednympokoju.Nadrugi ł ł owieka (móg nam, ś my wed 00 ć doszli sobiegospodarstwa. Wtedy ł ć nam, łą si ż ś e wBielawachjests ce iwokopach,znowu ę my si ę pno –przypisMRG] ś wkierunkuSkidniowa, ł łą ł ł ż , aby my doBielaw. Wewsi ś o si ug mapyw kierunku e kto polszczyzn wiadczyli, ł ż ł ł ę zNiemiecizosta mie todlanasstraszny e ko go ę ę , znimwj ś ś ż my osiedlili si my si ś ć łę e le pasiekrowy. ł oko o Matyldowa bi, komarów żą ę ż ł ł ą ś nie a pi o 70lat), znale e imsi : „Joty my wi ł y tam ę ż zyku ę ł ywe kna aba ę źć ł ę ę c ż ł ł ,

171 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 172 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla a za Niemców by a zaNiemców mie Polaka”. Pierwsz Na bramiewybranegodomunapisali si Ogólnie z nichposiadalitylkojednegolubdwakonie. wie zdech pierwszym so niemieckich zameldowanych,umojegoojca,któryby Przypomnia niedawno wróci do kieratuize po o koszeniakoniczyny. Powolinabierali do kobiety upiek si nam chleba.Nastrychachby ż Wejchert, rozmawiaj G nast by szli na wybranegospodarstwa.DoS Akurat przedspó w niemieckie pracowa znowu doPURwS porz e jako ę ę ł ł ż ogówko. Na ł a tuosiedli , o pe ś yczyli ś ś ę ą my wzd nie tu.DoSkidniowaweszli ci si ż pni osiedle dki. Trzebaby ł e wewsijestkilkarodzinniemieckich,które e krowy. Niemcyte ś ł no. Rozpocz b ś ę ę my odNiemcówkonie,którezaprz obecnieszko dzie mo ł ć em sobie, ł . Zacz u ł ł y pierwszychleb.Potemzabrali ż tysem. Weci wsi stacj torów. Popowrociezacz ł y z ucieczki (oko ł ą ł ń ś a poczta.Nadrugidzie awie nocsp ś rutowali cy, którzydoje ł ż ę namsi ę ł ę dzielni ł y wpolu. Wkrótce zacz na li wyje o zakopa ą li ś c zni ś my wybiera Ś my gospodarowa ż l y ż ą e faktycznieby ć ż ł skiej, abyotrzyma ę ą a (budynekszkolnynr2), d . Równie ś ż ę dzili ą Niemkazamiata my zbo ż niemielikrów, niektórzy podoba poniemiecku,dowiedzia ali ć ł padlin o jeszczezbo ś ś my ko my wbudynku,gdzie ś ą ł ć o 8dniprzednami). my odstronyszosy. gle natykali sobiegospodarstwa. ł ż awy iz powrotem ż ł ś pozosta ż a. Postanowili ę e. Ztego my: „Zaj d ń , którejwsz ś ż my przekonania, mi po ć ali dostacji , alebrakowa ń udali ę ł ę ć o 8rodzin li li nap dokumenty ż ś ż ł e rodziny my robi e. Wtedy yczonymi ł ę a ulic ś te przez ś ę ś my si my si gli my si ł ę ywa ś dzie ś ś rutu my my ł ę o ę ę ć ę ć ł ł .

si Bardzo odczuwali Ciunajtis, [Adolf]M[i] Sznigir, Adam Sznigir, [Adolf]Danielewicz,[Adam] kilka rodzinrepatriantów. Naichczelestali:Micha wsi, naopuszczoneprzeznichgospodarstwaprzyby ze [Sobierzynka] przyci baga nazwa -Siedlisko),gdzieichzbierano. Wszyscy mieli osiedle sz powoli, bokonieby na plecach.Niemcomzabieralikonie.Nie mogli Dowiedzieli zbierano ichzs i rozpocz niedaleko wlasach.8lipcaprzyjecha maszyny. Powolizacz im przeciwstawi pl si cz który wmi Do przyjazdudoSkidniowanamówi [Antonina] Szkudlarek),znajomiBartczaka, Wejcherta. Jeden zosiedle kilka koni.Zacz repatriantów mieliinwentarz.Przedewszystkim przyby to ludzie zs to od Niemców iprzywozili ę ę ą ł ę zdoby y szos nabudowiesnopowi drowali wie sto dochodzi ż e r ń cowi ukosili ę ą ę czne inawózkach.GdyNiemcywyjechali wkierunkuNowejSolidoKarolatu(obecnie to wysiedlenieNiemców. Jednocze ć ę koniaikrow dzyczasie by ą ś my si siednich wsi([Stanis ś . Nawetp ń ł ą ć o doutarczekzszabrownikami,którzy ców, Stanis siednich wsi.Ca , bonieczuli ę ę ś li my brakinwentarza.Uda , ś ł ą ś y starei my przygotowywa my potroch ż gn e jaka ę ł ł ę li ł achty odsnopowi aszewski, [Józef]Karczewski. wrodzinnejwsi. W tymczasie li ś my kosi ś ą ś ę my starytraktor, któryzosta za my nowoprzyby . Niektórzyzprzyby ł ś aw Kaczmarkiewicz,zna bandaNiemcówgrasuje ł ź ek iwyszykowa ś le od my si ł ł ę aw] Kaczmarkiewicz, e kolumnyNiemców ć zbo zbo ż ywione. Ka ł ę o wojskopolskie tuzbytpewnie. ł ż ich Wejchert, ć ą a. Zpolaspod ż si za e. Pracasz ł ł ę ek wynosili ych. do ł ś ł o nam my si ż dwie demu ż Byli ł niw. ś ych nie ł ł ł o o a ę ł ł ł

173 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 174 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Stosunki mi otwarta szko co myizabezpiecza Motyl, któryrazemznamipracowa zaludniona. W 1945rokudo si Do ko Praca stawa mielonej wnaszymm równie roku pr m jej przeznaszego„mechanika”mo w zbiorachBiblioteki PublicznejwKotli). monogra elektryczno przyci (Kotla, 2lipca1973roku); MarekRobertGórniak, si Którego wyremontowany przezStanis Ź Jankowski, którypowiadomi ród ę ę ł ą yn. Odt lepiej.Poczuli bardzodobrze.Jesieni du elektrycznego.Elektryczno ł a: ż ą Maszynopisrelacjisporz ż eni ﬁ gn i gminy Kotla donap ś dniaprzyby ę ł ą em si li d mieli ść ł ś a si ń ę ł my maszyn a. Motylzosta . Od tego czasu donap . Od ca 1945rokuju dzy osiedle ę ę du maszynwgospodarstwiedomowym. ę l , naweselepiekli ś ś my si ż my ju , Lublin-Kotla 1999,s.164-169(maszynopis ejsza. Zdnianadzie ł ł mienieszko ynie. ł ę ę dowsim ż gospodarzamitejziemi. parow m ń cami pocz ą ł ł ą dzonej przezJanaBaranieckiego ą pierwszymnauczycielem. , k 1947rokupod ż ż łą ę ł e uruchomim prawieca awa Kaczmarkiewicza. . Kiedy6stycznia1946 czy ą . Powyremontowaniu ł ż y. 10lutegozosta ł ę ś na by si du m my chlebzm ł ś ą ynarz [Andrzej] ł ci u tkowo uk , prze ę ń donasJózef gospodarzy ł ł yna u ł o uruchomi a wie Materia ł ż yn. Zpola ż ywali ywa łą ż ywano ś ł czono by ada ł ł ś to, y do my ą ł ki ł ł ł o y a a ć

Jeden znich,Micha Wiem, i zasn i Po prze Po przybyciutuczu mieszkaj We wsipozosta rzeczywisto Nast Szulka. Wszyscy zamieszkaliumnie(wjednymdomu). Chociemy do innejwsi(Bogomice,Bielawy, Kotla,Grochowice, sporo zbo Rogalski zrodzin Do Skidniowaprzyby rozdzielono nasnakilkagrup,zktórychka ma g wiedzia osadnikami przyby w zbiorachBiblioteki PublicznejwKotli). do monogra (Skidniów, 10sierpnia1971roku);Marek RobertGórniak, jako tymczasowe.Jad Przyznaj nie brakuje.Przywióz Ź Do ko Józefówka, powiat Tarnopol, sk ł łą ż ród ogowskim. Podró ywno ł ki. Przyzwyczai o urodzajnetereny. W zwi ąć ę ł a: pnie wszyscyzaj . ZPURotrzymali Maszynopisrelacjisporz ż ż ł ś W e niktnamtychziemnieodbierze. em. S yciach wojennychmog ą ci. tam Tadeusz Mazurek,Korczyk iSamborowicz). ś ż ﬁ Ł i gminyKotla l). a, abyjako ść Ż A D Y S ń yczliwe przyj okaza ca IIwojny ą ę dzi , ł ż y tylko3wolnegospodarstwa(obecnie ą e zasiedlenienatychterenachtraktowa ł ł , Golonka,Roboci ł Sznigir, przyszed ł em si em, ż em transportemdoKotliwpowiecie ł a si zako ł Ł minawetsianadlakrowy. ą ł ś em si c natetereny, niczegoonich nie , Lublin-Kotla1999,s. 120 (maszynopis A W Z A M tenokresprzetrwa ę ę ę ż inna.Zobaczy li wolnejeszczegospodarstwa. ju e jedziemywjakie ś ę ń my pomocwpostaciodzie ś li nasmieszkaj ż czy wiatowej mieszka iczuj ą ł ę o kilkarodzin:Zam ą dzonej przezJanaBaranieckiego szcz ą zku ztymwioz ł d nast a si ł em wreszciespokojnie ę ł si ę zapyta ęś ń 25marca. W Kotli ę ska, Wojciechowski, ę Ł pnie razem z innymi pnie razemz liwy ibezpieczny. ł tuzupe em tupi Y ą Ń ć cy tuosadnicy. ć z i czego , czymi SKI ż . Tymczasem da uda ł ł ł ś em zesob em we wsi ę nie dobrze. górzyste, kne zbo Materia ł y ł ń a si scy, ł em ż ż ł y a ę ą ś y

175 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 176 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla im. Boles w Jeleniej Górzejako49.Dolno Dru na terenie szko 1 majaprzyby zosta jako organizacji m w maj w tutejszejszkolerozpocz dzieci. Pracowa W lutym1946rokukierownikszko rodziców: Raczkowskiego,Macieszy, Bujaka,Pawelcowej. 7- klasow nauka, zgodniezplanem godzin.Doszko lekcyjn [Walerian] Michniakodda (...) 1wrze W rokuszkolnym1946/1947 uruchomionope od dzieci. uczestniczy cz odby rozpocz w szkole walcz Rozpocz wybrali dompastoraewangelickiegona budynek szkolny. W lipcu1946rokukomisjazinspektoratuszkolnego, kierownik szko obywatel JózefZapotoczny, zdemobilizowany 15listopada1945rokuwsm przyby ł ę asn sto rozkradanomateria ą ż c nauwadzewysokiewarto yna zosta ł ł o si a skierowana LeokadiaKazimierska (Ma ą ą B RONIS pro cy wII Armii Ludowego Wojska Polskiego.Nauk ł ą , abyobj . Najwi ęł ł ą ę awa KrzywoustegowKotli. a si szko ś pierwszezebranierodziców(...) W zebraniu ł b o 35 osób. Ówczesnyksi ę ś ę nia 1946rokubudynekszko , 1marca1947roku). Najejmiejscedoszko ł pracanadremontem. Trudna toby ł ł y dru a przyj ł łę y i przedstawiciele komitetu rodzicielskiego y iprzedstawicielekomiteturodzicielskiego ę o wniej4nauczycieli. W tymrokuprac ł ąć te cej pomocyszko . 3wrze ł ę stanowiskokierownikaszko odzie Ł to 20listopada1945roku.25XI ż A W A Z A P O T O CZN A ż yny harcerskiej.Zg W ę ta doZHP - Komendy Chor ż ś owej, przyst ł ęł ł nia 1946rozpocz , zdobytyzniema ł . Kochan. W rokuszkolnym 1sal a JaninaRogowska(odesz ś ę l worganistówce naizb ą ś ł ska Dru ci wychowawczeZHP a otrzyma ę ą tny deszczowydzie ł y JózefZapotoczny, pi ł ł ł doorganizowania osi y ucz ą ęł ż ł ł dz Proboszcz o si ym wysi yna Harcerska a si ł y zaroi ł ę a zestrony szcza ł ę ł ę aszewska). aszewska). y wKotli, 32dzieci. normalna normalna ł a robota, a robota, ż o ł ł ł o 189 o 189 kiem. kiem. ł ł nierz ą a, na a, na si gwi ł n ł y ń ę ą ę ę ę

23 wrze to pod uwag to pod prac budynki ma adaptacja budynkuna mieszkaniadlanauczycieli. i G ucz Najbardziej pal wiele sukcesów. Zwi W najbli - robotniksezonowyiucz szkole Obecnie[przed1974rokiem–przypisMRG]w pracuje 11 pedagogów, 2pracownice W miar na izbylekcyjne2salewby W rokuszkolnym1957-1958wramachkapitalnego remontu przebudowanoubikacjeszkolneorazprzystosowano s. 171-173(maszynopis wzbiorachBiblioteki PublicznejwKotli). Górniak, nowego budynkuszacowanona2.500000 z szkolny; H.Bula–in w Kotli okaza – in Artur Kuczkowski–pu w G 1946/47 opu Ź R. Bakinowski –wykszta stanowiska: A. Pobis–Z pierwszych absolwentów. Otoniektóreichnazwiskaiobecne ród ł ę ogówka. Zwi ż ę szczali uczniowieklas VII zGrochowic,Chociemy ł ł ynier; Da a: nauczycielomiuczniom. W ogowie; H. Jesinowicz –kierownikszko ł . R y budynekodu Bronis ę ś ę Materia ż up nia 1962rokuoddanonamdou kopis wzbiorachUrz szych latachprzewidujesi ł ę ł ywu latzdobywanodo ś ł o dostosowanedopotrzebszko izaplanowa awa Zapotoczna, ci ń ł kowski –in ł y domonogra ą o szko ę c kszy ą spraw ę ż kszy ynier. ł łę ż o si ych salach,skanalizowany. Warto –przywyj ł ł ł ł otoryja, nauczycielka matematyki; otoryja, nauczycielkamatematyki; ł cenie zawodowe, pracownik POM cenie zawodowe,pracownikPOM ę kownik, Warszawa; J.Maciesza ę ą y budow a si ż grono pedagogiczne. Dwa obecne gronopedagogiczne.Dwaobecne du Gminy w Kotli, s. 7-8; Marek Robert 7-8; MarekRobert du GminywKotli,s. wnajbli Kronika Gromadzkiej Rady Narodowej ynier; J. Raczkowski – inspektor ynier; J.Raczkowski–inspektor ﬁ i gminyKotla ę ę szcza doniej270uczniów. te ł ym budynku ewangelickim. ym budynkuewangelickim. ż liczbauczniów. Doszko ę ę ł ś nowejszko adze o ś spadekliczbyuczniów. wiadczenie, odnoszono wiadczenie, odnoszono ciowej liczbie 21 – 20 ciowej liczbie21–20 ż szej przysz ż ﬁ zyczne, 1palacz , Lublin-Kotla 1999, , Lublin-Kotla 1999, ytku now ś ł wiatowe wzi (...) ł ł y utrudnia y Nosocice; y Nosocice; ł y. Wreszcie ł o ą szko ś ci jest ci jest ęł łę ś ść ł ł li li y y y ,

177 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 178 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla ulubiony lokal-bufetEdwarda JerzegoStachury). Bar JózefaBorodaja (w FOTO ARCHIWALNE ł a ś ciciel pierwszypolewejodgóry; sandry Kazimierskich)–6lipca1947roku. Wesele LeokadiiiW Leokadia iW ł adys ł aw Ma ł adys ł ł awa Ma aszewscy –1947 rok. ł aszewskich (przeddomemW ł adys ł awa i Alek- 179 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 180 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla – 1949rok. i Tadeusz Raginia(szwagier) w sandra Kazimierska(matka, ł Stefania Szczepa Leokadia iW pieckie wPrzemy aszewscy (odprawej), Alek- ś rodku) orazRegina(siostra) ł adys ń ś ska (stoiczwarta odprawej).Koedukacyjne GimnazjumKu- lu –ma ł aw Ma- ł a maturaw1944 roku. z Regin – zima1948roku. ganku matka, Aleksandra Kazimierska W ł adys ł ą aw iLeokadiaMa Kazimiersk ą (siostr ł aszewscy ą ), wg łę bi Stefania Szczepa Stefania Szczepa - 8lipiec1942 roku. ń ń ska (drugaodlewej).Przemy ska (trzeciaod prawej,wtrzecimrz ś l -8lipiec1942roku. ę dzie). Przemy ś l 181 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 182 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Stefania Szczepa Stefania Szczepa ń ń ska (stoiczwarta odprawej). ska (stoiczwartaodlewej).LiceumPedagogiczne(1946-1947). Ceber -dziedziniecfolwarczny. Jan Purga ł napodwórzuswego domu(nr2)wCebrze. 183 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 184 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla w I Komunia Bogomice –Szko ś rodku (natleg ś wi ę ta rocznika 1957zksi ł a Podstawowa. ł ównego wej ś cia doko ę dzem proboszczem W ś cio ł a para ﬁ alnego ł adys ś w. Marcina wKotli). ł awem Łę towskim Szko Szko ł ł a PodstawowawBogomicach. a Podstawowa wBogomicach. 185 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 186 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla od lewejZygmunt Horbatowski). De Tadeusz Gniewekzuczniami(Szko ﬁ ladaZwi ą zku Osadników Wojskowych wG ł a PodstawowawBogomicach–1964rok). ł ogowie -1947 rok (pierwszy Kozie Do ł y -dzwonnica (fot. Tomasz Mietlicki). GMINA KOTLA DZI Ś 187 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 188 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Kotla zlotuptaka (fot.JanTaras). Kotla zlotuptaka(fot.JanTaras). Skidniów (fot. Tomasz Mietlicki). Sobczyce zlotuptaka(fot.JanTaras). 189 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 190 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Krzekotówek - folwark (fot.Tomasz Mietlicki). Skidniów (fot.Tomasz Mietlicki). Zabiele -pozosta Skidniów (fot.Tomasz Mietlicki). ł o ś ci dworu(fot.Tomasz Mietlicki). 191 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 192 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Kotla -krzy Krzekotówek -folwark(fot.Tomasz Mietlicki). ż pokutnywmurze przyko ś cielnym (fot.Tomasz Mietlicki). Grochowice -ko ś ció ł (fot.Tomasz Mietlicki). G ł ogówko -dworzec kolejowy(fot.Tomasz Mietlicki). 193 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 194 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Kotla -pa Kotla -zabudowania przypa ł ac (fot.Tomasz Mietlicki). ł acowe (fot.Tomasz Mietlicki). G G ł ł ogówko -dworzec kolejowy(fot.Tomasz Mietlicki). ogówko -ko ś ció ł (fot.Tomasz Mietlicki). 195 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 196 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Kotla -BankSpó Kotla -pa ł ac (fot.Tomasz Mietlicki). ł dzielczy (fot.Marek Robert Górniak). Ceber -dommieszkalny(fot.Tomasz Mietlicki). Dorzecze -dom mieszkalny(fot.Tomasz Mietlicki). 197 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 198 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Kotla -pa Kotla -PrzedszkolePubliczne(fot.Marek RobertGórniak). ł ac w1999roku (fot.Marek Robert Górniak). Sobczyce -ko Kotla -dawnagorzelnia(fot.Marek Robert Górniak). ś ció ł (fot.Tomasz Mietlicki). 199 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla 200 Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Sobczyce (fot.Tomasz Mietlicki). Sobczyce -kapliczka (fot.Tomasz Mietlicki).