Relacje I Wspomnienia Osadników Rejonu Gminy Kotla
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
GMINNY OŚRODEK KULTURY I SPORTU W KOTLI URZĄD GMINY KOTLA RELACJE I WSPOMNIENIA OSADNIKÓW REJONU GMINY KOTLA WYBÓR I OPRACOWANIE MAREK ROBERT GÓRNIAK KOTLA - LUBLIN 2007 Komitet redakcyjny: Jan Baraniecki, Halina Fendorf (przewodnicząca), Marek Robert Górniak, Magdalena Marzec, Dariusz Mikołajewicz (skład komputerowy), Longina Nowak, Jolanta Pasek (sekretarz). ISBN: 978-83-926070-0-7 Matka Boska Koziedolska Matko Przenajświętsza, Matko Koziedolska, Królowo świata i nasza, polska. Tobie, o Matko, hołd wdzięczny składamy, o powrót do nas serdecznie błagamy. Tobie długie lata młodzież „Chwalcie łąki umajone” tu wdzięcznie śpiewała, Ciebie cała wioska serdecznie i wiernie kochała. Ty, Matko Najświętsza, nas wygnańców do siebie tuliłaś, Ty razem z nami z Winiatyniec w te strony przybyłaś. Błogosław nas Matko wraz z Synem Twoim, zlituj się Królowo nad ludem swoim. Helena Horgos 4 WSTĘP Wspomnienia o pionierskich latach powojennych na Dolnym Śląsku stopniowo odchodzą w niepamięć wraz z ubywaniem naocznych świadków tamtej epoki. Chcąc je ocalić, przedstawiamy Państwu fragmenty relacji i wspomnień osadników ziemi głogowskiej. Opisując początki zagospodarowania tego regionu po II wojnie światowej, skoncentrowaliśmy się przede wszystkim na miejscowościach rejonu gminy Kotla. Zebrany materiał zawiera opisy powszedniej egzystencji osadników i ich wytrwałej walki z wieloma przeciwnościami losu. We wspomnieniach odnajdujemy też szczere odczucia ludzi przeżywających osiedlenie się na nowym, nieznanym im miejscu. Z opisów emanuje entuzjazm, zapał, poświęcenie oraz ufność w sens uczciwej pracy i radość z każdego sukcesu. Publikowane relacje i wspomnienia zostały zestawione w formie oryginalnej. Ingerencja w tekst jest nieznaczna (oznaczona najczęściej nawiasem kwadratowym […]). Zabiegi redakcyjne wprowadzono głównie tam, gdzie były niezbędne dla zrozumienia tekstu. Niekiedy zastosowano skróty tekstów. W każdym przypadku zostały one zaznaczone (...) Zestawione wspomnienia osadników przynoszą interesujący materiał informacyjny i socjologiczny. Ukazują różnorodność losów życiowych i wielość dróg, którymi mieszkańcy gminy Kotla zmierzali do swojej nowej „małej ojczyzny”. W wielu wspomnieniach zaznaczono zjawiska wspólne dla całej ziemi głogowskiej oraz specyfi czne cechy Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Relacje i wspomnienia osadników rejonu warunków ekonomicznych, społecznych i politycznych (m.in. 5 duże trudności aprowizacyjne, negatywne skutki wojny, charakterystyka osadników i ich poziomu życia). W dzieje lokalnej społeczności wpisały się życiorysy ludzi, którzy - z wyboru, a niekiedy z przypadku, czy wręcz z przymusu - związali swój los z tym regionem. Do grona osadników dołączyli przesiedleńcy z Polski centralnej, wypędzeni z ziem wschodnich oraz deportowani podczas wojny przez władze radzieckie (głównie na Syberię i do Kazachstanu). Wśród osadników były osoby różnego pochodzenia społecznego i przedstawiciele wielu zawodów. Wszyscy oni należeli do pionierów i współorganizatorów życia społecznego po II wojnie światowej na ziemi głogowskiej. Zasymilowanie się z tą ziemią, a także wpisanie w nią własnej tradycji i zwyczajów oraz przyswojenie części dziedzictwa kulturowego było procesem długotrwałym, rozciągniętym na dziesiątki lat. Należy nadmienić, iż pomysł przygotowania i edycji zbioru relacji-wspomnień zainicjowały władze samorządowe gminy Kotla. Wierzymy, że niniejsze wspomnienia będą dobrą, godną refl eksji lekturą w ramach popularyzowania historii regionalnej. Publikacja ta przedstawia historię osadników oraz oddaje skomplikowany charakter owego pionierskiego okresu powojennego. Zawiera ona, poza prezentacją osobistych losów poszczególnych autorów, również wiele mało znanych szczegółów z historii gminy Kotla. Autorzy wspomnień opisali uwarunkowania środowiskowe i różne sytuacje społeczne, w jakich się znajdowali i podejmowali działania. Ponadto przeanalizowali warunki i sytuacje w czasowym oraz przestrzennym zróżnicowaniu. Zespół Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Relacje i wspomnienia osadników rejonu 6 redakcyjny ma nadzieję, że praca ta, opisując na tle wielu wydarzeń historycznych losy ludzi i społeczności oraz obrazy z życia codziennego, spotka się z przychylnym przyjęciem i będzie stanowić cenne źródło-dokument dziejów powojennych gminy Kotla. Jednocześnie będzie kronikarską próbą obserwacji przemian wsi dolnośląskiej w okresie powojennej Polski. Nasze wspomnienia zostały wydane pod patronatem i dzięki fi nansowemu wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Starostwa Powiatowego w Głogowie oraz Banku Spółdzielczego we Wschowie. Dziękując sponsorom za wsparcie realizacji tak ważnego regionalnie i społecznie tematu badawczego oraz wymierną pomoc materialną, wyrażamy naszą serdeczną wdzięczność. Szczególne podziękowania autor opracowania składa pani Jolancie Pasek, która udzieliła wielu cennych wskazówek oraz panu Janowi Baranieckiemu za udostępnienie swoich materiałów. Praca niniejsza zawiera dokumentację fotografi czną i ilustracje, które są uzupełnieniem zebranych wspomnień. Załączony zestaw fotokopii (ze zbiorów Heleny Binkowskiej, Haliny Fendorf, Marka Roberta Górniaka, Sławomira Majewskiego, Leokadii i Władysława Małaszewskich, Tomasza Mietlickiego, Janiny Potrykowskiej, Marii Rutkowskiej, Stefanii Szczepańskiej, Grażyny Szymczyszyn, Jana Tarasa) powinien dodatkowo uatrakcyjnić lekturę materiału. Marek Robert Górniak Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Relacje i wspomnienia osadników rejonu WPROWADZENIE 7 Wraz z zakończeniem II wojny światowej w Europie nastąpiły znaczące zmiany terytorialne, szczególnie w odniesieniu do Polski. Na mocy uchwał zwycięskich mocarstw przyjętych na konferencjach w Jałcie (4-11 II 1945) i Poczdamie (17 VII - 2 VIII 1945) tereny na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej (o powierzchni 103 788 km2) włączono w granice powojennej Polski. Miały one stanowić dla Polski „zadośćuczynienie” za udział w koalicji antyhitlerowskiej oraz „rekompensatę” za utracone na rzecz ZSRR Kresy Wschodnie (obszar dawnych ziem wschodnich II Rzeczpospolitej Polskiej wynoszący 179 649 km2). Wówczas zrodziło się pojęcie Ziemie Odzyskane, które było powszechnie używane w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej dla uzasadnienia prawa do tego obszaru, będącego prastarym miejscem państwowości polskiej. Część tych ziem Polska utraciła w XII i XIII wieku (Pomorze Zachodnie 1180, ziemia lubuska ok. 1250), natomiast większość w XIV wieku, po podziale dzielnicowym, np. Śląsk (1348). Ziemie Odzyskane objęły także historyczne terytoria Rzeczpospolitej utracone w następstwie rozbiorów: Prusy Królewskie, Warmię oraz powiat wałecki (1772), Gdańsk i ziemię wschowską (1793) oraz południową część Prus Wschodnich (będących 1466-1657 lennem Korony Polskiej). Ziemie Odzyskane przed 1939 rokiem zamieszkiwała w większości ludność niemiecka (wyjątek stanowiła wschodnia część Opolszczyzny i ziemia złotowska). Działania wojenne 1944-1945 zmusiły większość ludności niemieckiej do opuszczenia tych ziem (głównie w obawie przed odwetem Armii Czerwonej za zbrodnie Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Relacje i wspomnienia osadników rejonu 8 niemieckie dokonane w Rosji). Spora jej część podczas tego exodusu straciła życie. Na konferencji w Poczdamie zdecydowano ewakuować pozostałą ludność niemiecką i ustalono linię zachodniej granicy Polski, zakreśloną przez Józefa Stalina w ramach rekompensaty za obszar poza tzw. linią Curzona (tereny włączone do ZSRR). Niestety Ziemie Odzyskane od samego początku były traktowane jako łup wojenny stacjonujących tu radzieckich komendantur wojennych. Ze względu na znacznie oddalenie od punktów dowodzenia mniejsze jednostki radzieckie były bezkarne na „swoim” terenie. Niejednokrotnie ingerowały one w działalność polskiej administracji, dysponującej niewielkimi posterunkami Milicji Obywatelskiej. Aktów przemocy wobec ludności cywilnej dopuszczali się głównie tzw. maruderzy wymykający się spod kontroli dowódców. W posiadaniu Armii Czerwonej (od 1946 roku Radzieckiej, następnie Północnej Grupy Wojsk Radzieckich) były liczne majątki ziemskie. Często na terenach „wyzwalanych” przez Armię Czerwoną umyślnie palono lub niszczono opuszczone mienie, natomiast pozostawione wcale nie lepiej było traktowane przez polskie władze centralne. W połowie 1947 roku Ministerstwo Ziem Odzyskanych wydało zarządzenie w sprawie „gospodarowania materiałami budowlanymi” (głównie dotyczyło cegły, dachówek i często całych elementów budowlanych) dla odbudowujących się miast. W ramach tzw. „akcji odzyskowej” w latach 1947- 949 rozebrano i zdemontowano dla pozyskania materiału budowlanego nie tylko zniszczone obiekty, ale i te znajdujące się w stanie nienaruszonym (Warszawa została odbudowana w znacznym stopniu z cegły zawłaszczonej na Ziemiach Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla Relacje i wspomnienia osadników rejonu Odzyskanych). Do 1956 roku masowo wywożono stąd 9 mienie, nie dokonywano remontów i mało budowano. Zgodnie z ustaleniami Konwencji Haskiej z 18 października 1907 roku O prawach i zwyczajach prowadzenia wojny lądowej na Ziemiach Odzyskanych władzę objęli wojskowi komendanci zwycięskiej armii. W marcu 1945 roku na Ziemiach Zachodnich i Północnych władze polskie ustanowiły okręgi (województwa) i obwody (powiaty). W miejsce wojewodów i starostów powołano urzędy pełnomocników Rządu RP, którzy przejmowali pełną władzę cywilną (z wyjątkiem sądownictwa). Reprezentowali rząd, ściśle współpracując z miejscowymi władzami wojskowymi. Równocześnie z administracyjnym podziałem