Kubur Lama Tanjung Keramat, Labuan
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KUBUR LAMA TANJUNG KERAMAT, LABUAN 1.0 PENGENALAN Sejak zaman purba, setiap masyarakat mempunyai tempat perkuburan untuk kaumnya yang tersendiri. Ini adalah penting kerana ia melambangkan tingkat tamadun masyarakat itu termasuklah perkara-perkara yang berkaitan dengan pengurusan penguburan jenazah dan rupa bentuk kubur. Bagi masyarakat yang beragama Islam, aspek kubur dan perkuburan adalah penting meliputi hukum pembinaan struktur kubur, penziarahan, perbuatan serta amalan pada sesebuah kubur atau kawasan perkuburan. Kubur yang telah lama sememangnya mempunyai sejarah, cerita dan keistimewaan termasuk keunikannya mengikut peredaran zaman dan world view masyarakatnya. Aspek tapak perkuburan sangat penting kerana ia turut melambangkan imej masyarakat pada satu-satu zaman selain menjadi bukti material bagi pensejarahan berkenaan seseorang tokoh, golongan, agama atau kepercayaan mahupun kewujudan masyarakat itu sendiri termasuklah peristiwa yang pernah berlaku. Adakalanya kubur lama terbiar begitu sahaja dan terdapat juga kubur yang terus terpelihara meski telah berdekad atau berkurun lamanya. Di Labuan, terdapat sebuah perkuburan lama yang dipanggil Perkuburan Islam Tanjung Keramat. Gambar 1.1 - Illustrasi pemandangan sebahagian Pulau Labuan pada awal penyerahan kepada British Lokasinya terletak sedikit ke arah timur pulau Labuan dan kedudukannya berada di atas tebing tinggi di pinggir laut serta agak berada di hujung sebuah tanjung serta terpencil daripada tempat – tempat awam. Namun demikian akses untuk ke tempat ini agak mudah. Perkuburan ini berkeluasan 2.708 hektar dan lokasinya kira-kira 4.5 km dari pusat bandar Labuan. Tanah perkuburan ini terbahagi kepada dua lot iaitu tapak kubur lama dan tapak kubur baharu. Tapak kubur lama yang mengandungi 60-70 buah kubur dipisahkan oleh sebatang anak sungai dan terletak di hujung kawasan perkuburan manakala tapak kubur baharu berhampiran kawasan pondok rehat dan parkir kereta mempunyai lebih daripada 200 buah kubur. Sebuah jambatan konkrit kecil dibina merentasi anak sungai sebagai laluan ke tapak kubur lama tersebut. Untuk sampai ke lokasi ini, pengunjung perlu terlebih dahulu melalui Jalan Jumidar Buyong atau Jalan Tanjung Purun dan melalui Jalan Tanjung Batu. Kawasan utama yang dilalui adalah Memorial Perang Dunia Kedua Labuan dan juga perkuburan orang-orang Kristian, kawasan Kompleks Darul Kifayah dan seterusnya di Tanjung Taras, Membedai sebelum sampai ke lokasi yang dipanggil Tanjung Keramat. Peta 1.1 - Peta lokasi perkuburan lama Tanjung Keramat, Labuan. 2.0 ASAL –USUL PERKUBURAN TANJUNG KERAMAT 2.1 Sejarah Tapak Perkuburan Tanjung Keramat Menurut Haji Sawi bin Matnor, 65, (pesara Sabah Shell dan generasi ke-5, waris si mati yang bernama Jamudin bin Jumat), Tanjung Keramat mendapat namanya sempena amalan Tunku Syarif Kedah yang menjadikan sebuah tanjung kecil sebagai lokasi beramal dan bertapa untuk meningkatkan ilmunya. Beliau dikatakan gigih menyebarkan agama Islam kepada penduduk tempatan dan suka membantu orang di dalam keadaan darurat. Oleh kerana beliau dipandang tinggi atas ciri-ciri kealiman, pakar rujuk agama dan mempunyai unsur-unsur kesaktian, kuasa mengubati penyakit dan keajaiban diperoleh daripada ayat suci al-Quran, beliau dikenali sebagai ‘keramat’ yang bererti ‘mulia’ dan memiliki ‘kekudusan istimewa’ di kalangan penduduk tempatan. Tempat beliau beramal tersebut kemudiannya dinamai Tanjung Keramat sehingga kini. Mengikut catatan sejarah, Tunku Syarif Kedah yang dilahirkan di Mekah telah datang ke Labuan pada 1896 untuk meniaga dan turut terkenal sebagai pendakwah meninggal dunia dalam tahun 1943 pada usia 116 tahun dan dimakamkan di tanah perkuburan Islam Rancha-Rancha, Labuan. 2.2 Masyarakat Yang Dikebumikan Tanah perkuburan tersebut menempatkan perkuburan awal orang-orang Kadayan di Labuan. Orang Kadayan di Labuan berasal dari Brunei dan merupakan golongan yang terawal mendiami Labuan bersama dengan orang-orang Brunei. Penghijrahan orang Kadayan secara kecil-kecilan ke pulau Labuan dipercayai berlaku sebelum era kedatangan penjajah British sekitar pertengahan 1840-an. Mereka adalah pengiring raja di Brunei dan dikatakan memiliki kekuatan dan kesetiaan yang tinggi untuk mengawal rajanya. Masyarakat Kadayan pada asalnya merupakan golongan petani khususnya penanam padi dan mereka sememangnya dikenali sebagai kaum yang memiliki kerajinan tangan serta berpengetahuan tinggi dalam perubatan tradisi. Orang-orang Kadayan lebih gemar tinggal di kawasan darat berbanding orang Brunei yang mendiami kawasan kampung air. Menurut Haji Sawi, antara kampung-kampung yang menggunakan perkuburan tersebut adalah Kampung Nagalang, Kampung Kerupang, Kampung Pantai dan Kampung Tanjung Aru selain beberapa buah kampung yang lain. Dari segi jarak, kampung-kampung ini lebih hampir dengan Tanjung Keramat. Namun demikian majoriti orang Kadayan mendiami kampung Bukit Kuda. Pada masa dahulu, tidak terdapat jalan darat untuk ke lokasi tersebut selain ia dikelilingi oleh hutan tebal di sebelah darat. Satu-satunya akses ke tanah perkuburan ini ialah dengan menggunakan perahu atau sampan di pinggir pantai untuk menghantar jenazah dari kampung untuk dikebumikan di tanah perkuburan ini. Kebetulan terdapat muara anak sungai yang memudahkan laluan masuk dan naik ke atas tebing untuk mengebumikan jenazah mengebumikan jenazah. Gambar 2.2.1 - Kawasan pinggir pantai dan muara anak sungai yang dijadikan laluan masuk ke tanah perkuburan pada masa dahulu. Menurut Haji Sawi, Jamudin bin Jumat merupakan moyangnya dan berasal dari Brunei. Beliau dikenali sebagai “Juruk” atau panglima (ketua angkatan) oleh masyarakat Kadayan kerana kebolehannya memimpin orang-orang Kadayan melindungi raja (sultan Brunei) terutama setiap kali berlaku pertelingkahan dan situasi cemas di kalangan pembesar- pembesar yang berebutkan takhta dan kedudukan. Gambar 2.2.2 – Haji Sawi bin Matnor (kiri), menunjukkan salasilah keturunan Jamudin bin Jumat Kumpulan ini berhijrah ke Labuan kerana mahu mengelak daripada suasana kekacauan dan pertelingkahan yang sering berlaku di Brunei. Mereka juga dikatakan meninggalkan Brunei kerana tidak bersetuju dengan amalan sesetengah pembesar yang bertentangan dengan ajaran Islam yang sebenar. Di Labuan, mereka terlibat dalam mengusir lanun-lanun yang mengganggu aktiviti penduduk tempatan di sekitar perairan berhampiran. Beliau dan pengikutnya dipercayai sudah berada di Labuan sewaktu penyerahan Labuan kepada pihak British yang dilakukan pada tahun 1846. Apabila meninggal dunia, beliau dimakamkan di Tanjung Keramat. Walau bagaimanapun, warisnya tidak mempunyai maklumat yang tepat berkenaan tarikh beliau meninggal dunia. Mereka hanya mendakwa Jamudin adalah antara orang terawal yang disemadikan di tanjung Keramat. Anaknya yang bernama Brahim iaitu pemilik asal tanah tersebut telah mewakafkan tanah tersebut sebagai tanah perkuburan orang Islam. Beliau turut dikebumikan di situ pada 1903 berdasarkan pada batu nisan kubur. Haji Sawi juga tidak pasti siapakah orang pertama atau kumpulan orang pertama yang dikebumikan di Tanjung Keramat dan bilakah tanah perkuburan tersebut mula-mula digunakan. Selain itu, beliau juga tidak pasti secara tepat penduduk kampung manakah yang mengebumikan jenazah pertama di Tanjung Keramat. Tinjauan dan penelitian yang dilakukan di kubur-kubur tersebut mendapati terdapat kubur yang nisannya diukir dengan tarikh seawal tahun 1330 Hijrah (1887 M). Terdapat banyak kubur yang sukar dikesan tarikhnya kerana ukiran pada nisan telah pudar sama sekali. Ini menunjukkan sebahagian kubur –kubur tersebut lebih lama usianya berbanding yang masih mempunyai ukiran tarikh dan nama si mati. Seorang lagi suku Kadayan, Pangeran Haji Salleh bin Pangeran Hashim, 87, yang menetap di Kampung Durian Tunjong mempunyai ramai ahli keluarga yang dikebumikan di Tanjung Keramat. Nenek, bapa saudara, ibu dan isteri beliau adalah antara ahli keluarga yang disemadikan di Tanjung Keramat. Beliau menyatakan terdapat sebatang pohon yang dipanggil pokok keramat di lokasi berhampiran kubur lama tersebut. Selain itu beliau juga mengatakan bahawa hanya laluan air yang boleh digunakan sebagai jalan untuk mengebumikan jenazah di Tanjung Keramat pada waktu dahulu khususnya sebelum tahun 1950-an. Menurut sejarah, pulau utama Labuan tidak mempunyai penghuni tetap sebelum kedatangan pihak British. Labuan hanya dijadikan sebagai tempat berlindung dan oleh pedagang-pedagang kecil dan nelayan daripada keadaan cuaca buruk. Selain itu, Labuan juga dijadikan tempat berlindung daripada lanun yang sering mengganggu aktiviti pelaut di perairan sekitar. Labuan juga pernah dijadikan sebagai persinggahan sementara oleh utusan Sepanyol dari Manila yang ingin mengadap Sultan Brunei pada 1685. Petempatan tetap hanya wujud di Labuan selepas Labuan diambil alih dan ditadbir oleh koloni British yang melihat Labuan sebagai sangat berpotensi dari segi ekonomi perdagangan yang melibatkan kegiatan pelabuhan dan pertahanan kelautan. Sebagai perbandingan kubur lama lain yang direkodkan di pulau ini adalah kubur James A. Gordon (1847) dan Sarjan Adam C. Sutherland (Mei 1847), kedua-duanya warga British yang terlibat dalam persiapan penyerahan pulau Labuan kepada British pada 1846. Pada mulanya kubur tersebut terletak di Burial Ground berhampiran Ramsay Point di Jalan Tanjung Purun namun telah dialihkan ke Taman Botanikal Labuan akibat ancaman hakisan pantai. Terdapat juga kubur masyarakat Cina di Sungai Keling bertarikh 1853 dan 1854 namun ianya merupakan kubur pekerja lombong arang batu yang dipercayai dikebumikan di Tanjung Kubong sebelum