Finansowa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Potęga w sponsorach

Październik 2008 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki NożnejI1 2 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Wstęp

W drugiej edycji raportu Finansowa Ekstraklasa prezentujemy przychody nie tylko pierwszej, ale i drugiej dywizji naszego futbolu. Jak to zwykle bywa gdy robi się coś po raz pierwszy, nie udało się przekonać wszystkich klubów do przekazania danych. Niektórym klubom ciągle jeszcze trudno uwierzyć, że przejrzystość finansów to dobra rzecz. Na szczęście trend jest pozytywny – praktycznie cała ekstraklasa przekazała dane (z wyjątkiem Zagłębia ), dostaliśmy też dane z wielu klubów drugiej ligi.

Polska piłka klubowa bogaci się. W ubiegłym roku sumę przychodów ekstraklasy szacowaliśmy na 43 miliony euro – teraz to już 63 miliony euro. Z mniejszych lig europejskich tylko austriacka liga Władysław Szwoch, zanotowała większą dynamikę wzrostu – zapewne Partner Deloitte dzięki wpływowi organizacji w tym kraju EURO 2008.

Kilka klubów znacząco poprawiło swoje przychody ze sprzedaży biletów – Lech Poznań aż o 160%, przykład z Lecha bo jak widać dobra atmosfera na świetnie radziły sobie również Górnik stadionie sprzyja osiąganym ostatnio przez ten klub i Ruch Chorzów. Te sukcesy liczą się najbardziej, wynikom - również na boisku. bo pokazują, że można zorganizować widowisko tak, aby ludzie chętnie przychodzili na stadion Potencjał polskiego futbolu wciąż jest tyleż ogromny, i nie obawiali się o swoje bezpieczeństwo. Dobrze co niewykorzystany. Trudno wytłumaczyć dlaczego zorganizowane widowisko przyciąga na nie również polska liga ma generować mniejsze przychody niż liga komercyjnych sponsorów – jak w przypadku Lecha dziewięciomilionowej Szwecji czy ośmiomilionowej Poznań, w którym popyt na powierzchnię reklamową Austrii. Trzeba tylko ten potencjał uwolnić – uwolnić na stadionie znacznie przewyższał podaż i trzeba od korupcji, zamieszania z rozgrywkami i od burd na było kupić nowe tablice reklamowe aby ten popyt stadionach a wtedy przyjdą na każdy stadion w Polsce zaspokoić. Mamy nadzieję, że inne kluby wezmą prawdziwi kibice, a za nimi prawdziwi sponsorzy.

Przychody klubów w 2007 roku (mln PLN) 3 30 3 2 2 , , 4 4 2 25 2 6 6 2 2 , , 5 5 9 9 , 20 , 0 0 1 1 1 1 8 8 8 8 1

15 1 , , , , 6 6 3 2 3 2 1 1 1 1 1 , , 1 2 2 3 3 3 3 2 10 2 1 4 4 1 4 , , , , , , 3 4 2 4 2 3 3 8 , , 8 0 0 , 8 7 2 6 , , , 6 , 1 , 5 4 6 5 5 5 , 6 5 5 5 0 1

5 1 4 , , , , , , , , , , 4 5 8 8 8 8 5 8 8 8 0 Zagłębie Zagłębie Bełchatów GKS Poznań Lech Korona Kraków Wisła Warszawa Legia Cracovia Arka Grodzisk Groclin Łódź Widzew Zabrze Górnik Chorzów Ruch Białystok Jagiellonia Polonia Łódź ŁKS Podbeskidzie Gdańsk Lechia Wrocław Śląsk Piast Wodzisław Odra GKS Motor Zabierzów Kmita

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki NożnejI3 Nota metodologiczna • Cracovia – dane za 2005 rok dotyczą sezonu 2004/2005. Wzorem pierwszego rankingu polskich klubów piłkarskich tegoroczna edycja jest oparta na wielkości • Widzew Łódź – dane za 2007 rok dotyczą sezonu przychodów pochodzących z działalności sportowej. 2007/2008. Wcześniejsze dane dotyczą lat Wpływy klubów nie uwzględniają takich kategorii jak kalendarzowych. np. transfery bądź wypożyczenia piłkarzy, gdyż są to często wydarzenia jednorazowe i nie odzwierciedlają •  – dane za sezony 2005/2006, możliwości generowania stałych przychodów przez 2006/2007 oraz 2007/2008. klub. Ponadto w rankingu nie zostały uwzględnione przychody z niesportowej działalności gospodarczej. W kilku przypadkach występowały drobne różnice Aby lepiej zobrazować sytuację klubów, przychody pomiędzy danymi dostarczonymi przez kluby zostały podzielone dodatkowo na trzy kategorie: w ubiegłorocznej i obecnej edycji rankingu. W takich przypadkach wykorzystywaliśmy zawsze • Dzień meczu – przychody ze sprzedaży biletów, dane uzyskane w ramach prac nad tegorocznym   karnetów oraz catering na stadionie, rankingiem Finansowa Ekstraklasa.

• Transmisje – przychody klubów z transmisji Ze względu na zaokrąglenia wartości przychodów, telewizyjnych i radiowych, a także z rozgrywek na wykresach przedstawiających strukturę oraz międzynarodowych, zmianę wpływów klubów w ostatnich latach mogą pojawić się drobne różnice wartości. • Komercyjne – przychody z umów sponsorskich,   reklam, sprzedaży koszulek, pamiątek klubowych Oprócz danych finansowych przekazanych przez itp. kluby w niniejszym raporcie wykorzystano szereg informacji publicznie dostępnych oraz dwa Do udziału w rankingu zostały zaproszone kluby, opracowania przygotowane przez Deloitte Wielka które w sezonie 2007/2008 grały w dwóch Brytania: Football Money League oraz Annual Review najwyższych klasach rozgrywek piłkarskich of Football Finance. (ówczesna Ekstraklasa i II liga). Wszelkie konieczne przeliczenia z euro na złotówki Dane, w wyżej przedstawionym podziale, zostały (bądź odwrotnie) zostały dokonane po kursie 3,30 dostarczone bezpośrednio przez kluby (cześć danych PLN/EUR. pochodzi z zeszłorocznej edycji rankingu). Ze względu na obowiązujący w większości klubów rok finansowy, dane obejmują lata kalendarzowe 2006 oraz 2007. Poniżej przedstawiamy wyjątki co do zakresu danych prezentowanych w rankingu:

• Lech Poznań – 30 maja 2006 roku kluby Lech Poznań oraz Amica zostały połączone. Lech Poznań został następcą prawnym Amiki Wronki, w związku z tym dane za 2005 oraz styczeń-maj 2006 roku dotyczą Amiki Wronki.

•  – dane obejmują sezony 2005/2006, 2006/2007 oraz 2007/2008. Dodatkowo dane za sezon 2006/2007 zostały oszacowane na podstawie rzeczywistych danych za 11 miesięcy sezonu.

4 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Pozyskiwanie danych Klub Liga

Dane wykorzystane do stworzenia rankingu Zagłębie Sosnowiec Ekstraklasa pochodzą bezpośrednio z klubów piłkarskich. Proces Znicz Pruszków II (obecna I) liga pozyskiwania danych w tegorocznej edycji rankingu Polonia Warszawa II (obecna I) liga rozpoczął się z końcem czerwca i do momentu Wisła Płock II (obecna I) liga powstania niniejszego rankingu (koniec września) GKS Jastrzębie II (obecna I) liga nie został zakończony. Poniżej przedstawiamy listę klubów, które nie przekazały swoich danych na Stal II (obecna I) liga potrzeby rankingu. Tur Turek II (obecna I) liga ŁKS Łomża II (obecna I) liga Warto zaznaczyć, że kluby Odra oraz Warta Pelikan Łowicz II (obecna I) liga Poznań wysłały oficjalną odpowiedź na zaproszenie II (obecna I) liga do udziału w rankingu. Treść tych odpowiedzi była następująca: Warta Poznań II (obecna I) liga

• Odra Opole: „…informuję, iż Klub Sportowy Odra Opole rezygnuje z udziału w rankingu polskich klubów polskich.”

• Warta Poznań: „…nasz klub nie jest zainteresowany uwzględnieniem jego dochodów w przygotowywanym właśnie przez firmę Deloitte rankingu polskich klubów piłkarskich. Po wielu latach stagnacji organizacyjnej i sportowej SPN Warta Poznań stoi w obliczu poważnych zmian strukturalnych, mających na celu uzdrowienie finansowania I-ligowej drużyny seniorów. Jeśli przekształcenia te zostaną uwieńczone sukcesem, z przyjemnością weźmiemy udział w kolejnej edycji rankingu. Tym bardziej, że z dużym uznaniem przyjęliśmy pojawienie się w 2007 roku raportu “Finansowa Ekstraklasa”.”

Pozostałe kluby nie pokusiły się nawet o przekazanie oficjalnej odpowiedzi. Oprócz przekazania klubom zaproszenia do udziału w kolejnej edycji raportu drogą poczty tradycyjnej, z każdym z wymienionych obok klubów kontaktowaliśmy się zarówno drogą e-mailową jak i telefoniczną. W przypadku kilku z nich uzyskaliśmy zapewnienie, że dane zostaną przygotowane i przesłane, jednak mimo licznych telefonów i przypomnień nie udało się uzyskać danych.

Pozostaje mieć nadzieję, że w kolejnej edycji rankingu polskich klubów piłki nożnej poniższa tabela będzie pusta. Przejrzystość finansowa polskiej piłki nożnej leży w interesie klubów. Jest to jeden z warunków koniecznych rozwoju polskiego futbolu ligowego.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 5 6 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Ranking – przychody polskich klubów

Przychody w mln PLN 2007 2006* 1 0 Zagłębie Lubin 32,4 1 1 Zagłębie Lubin 21,8 2 5 GKS Bełchatów 26,9 2 1 Wisła Kraków 21,1 3 3 Lech Poznań 25,0 3 3 Legia Warszawa 20,4 4 0 Korona Kielce 18,3 4 0 Korona Kielce 19,7 5 3 Wisła Kraków 18,2 5 2 Wisła Płock 15,5 6 3 Legia Warszawa 16,2 6 2 Lech Poznań 13,9 7 2 Cracovia 13,4 7 0 GKS Bełchatów 13,0 8 2 13,2 8 3 Groclin Grodzisk Wlkp. 12,5 9 1 Groclin Grodzisk Wlkp. 12,8 9 0 Cracovia 12,5 10 1 Widzew Łódź 10,1 10 0 Arka Gdynia 7,4 11 1 Górnik Zabrze 6,5 11 1 Widzew Łódź 6,8 12 Nowy Ruch Chorzów 5,8 12 1 Górnik Zabrze 5,0 13 Nowy Jagiellonia Białystok 5,8 13 1 ŁKS Łódź 3,8 14 Nowy Polonia Bytom 5,8 14 3 Odra Wodzisław Śląski 3,6 15 2 ŁKS Łódź 4,8 15 Brak danych Górnik Łęczna >2,3 16 Nowy Podbeskidzie Bielsko Biała 4,7 16 Brak danych Pogoń >2,2 17 Nowy Lechia Gdańsk 4,6 18 Nowy Śląsk Wrocław 3,6 19 Nowy 3,5 20 6 Odra Wodzisław Śląski 3,4 21 Nowy GKS Katowice 2,4 22 Nowy 1,4 23 Nowy Kmita Zabierzów 0,8

Zmiana pozycji w rankingu względem 2007 roku - w górę Zmiana pozycji w rankingu względem 2007 roku - w dół Brak zmiany pozycji Nowy klub w rankingu / Brak danych

* Dane za rok 2006 pochodzą z poprzedniej edycji rankingu Finansowa Ekstraklasa

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 7 Przegląd klubów

1. Zagłębie Lubin

w finansowanie klubu, który w 2007 roku zdobył 2007 32,4 mistrzostwo Polski i walczył o udział w rozgrywkach Przychody Ligi Mistrzów UEFA. Z ponad 76% udziałem tej (mln PLN) 2006 20,9 kategorii w całości wpływów „Miedziowych”, Zagłębie należy do grona siedmiu klubów, w których Zmiana względem rankingu 2007 ↔ ponad ¾ przychodów pochodzi z tej kategorii. Pojemność stadionu 7 300 Bardzo dobre występy w sezonie 2006/2007 Średnia frekwencja (sezon 07/08) 5 820 (zwycięstwo w Ekstraklasie) oraz niezła postawa Średnia frekwencja (sezon 06/07) 6 213 w sezonie 2007/2008 (5 miejsce w lidze) zaowocowało bardzo dużym (ponad 80%) wzrostem przychodów z praw do transmisji – warto przypomnieć, że wysokość wpływów z tego źródła Podobnie jak w poprzednim roku Zagłębie Lubin jest uzależniona m.in. od ilości transmisji meczy z przychodami w wysokości 32,4 mln złotych zajmuje z udziałem danego klubu. Dodatkowo na wielkość pierwsze miejsce w rankingu polskich klubów przychodów z tej kategorii miały wpływ występy piłkarskich. Warto odnotować bardzo duży wzrost w eliminacjach Ligi Mistrzów. przychodów tego klubu (o ponad 55%) w ciągu 2007 roku. „Miedziowi” osiągnęli imponujący (ponad 100%) wzrost przychodów w kategorii dzień meczu, Zdecydowanie największym źródłem finansowania dzięki czemu to źródło finansowania osiągnęło Zagłębia Lubin są przychody komercyjne, 1,2 mln złotych. Tak znaczny wzrost jest rezultatem które w największym stopniu odpowiadają zdobycia Mistrzostwa Polski w 2007 roku. Mimo to za ponad 10 milionowy wzrost wpływów klubu „Miedziowi” mają najmniejszy ze wszystkich klubów w ostatnim roku. Tak znaczny (niemal 48%) uwzględnionych w rankingu udział przychodów wzrost przychodów komercyjnych wynika przede z dnia meczu – niecałe 3,8%. Taka sama sytuacja wszystkim ze zwiększonego zaangażowania KGHM miała miejsce w ubiegłorocznej edycji rankingu.

Zagłębie Lublin: Przychody (mln PLN)

4% 32,4 55,1% 20% 1,2 20,9 20,1 4,1% 108% 6,4

0,6 0,6 1,4% 81,4% 3,5 2,8 26%

24,8 47,8% 16,7 0,5% 16,8

76%

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

8 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej W kolejnych latach można oczekiwać wzrostu przychodów z dnia meczu, który będzie wynikał z rozpoczęcia użytkowania nowego stadionu Zagłębia (częściowe oddanie nowego obiektu ma nastąpić wiosną 2009).

Struktura finansowania klubu w ciągu ostatniego roku w zasadzie nie uległa zmianom – zdecydowana koncentracja wpływów w jednym źródle, czyli przychodach komercyjnych uzależnionych od zaangażowania głównego sponsora – grupy KGHM. Taka sytuacja sprawia, że istnieje duże prawdopodobieństwo znacznych zmian wielkości przychodów klubu z roku na rok.

W kolejnej edycji rankingu możemy się spodziewać utraty przez Zagłębie Lubin pozycji lidera ze względu na degradację o jedną klasę rozgrywek, co było wynikiem udziału klubu w aferze korupcyjnej.

Na tle Europy

Pierwsze miejsce w rankingu najbogatszych klubów europejskich trzeci raz z rzędu zajmuje Real Madryt. Przychody tego klubu w sezonie 2006/2007 wyniosły 351 mln euro (1,158 mld złotych) – niemal 36-krotność przychodów Zagłębia Lubin. Dla porównania w ubiegłorocznej edycji rankingu wpływy Realu Madryt były ponad 50 razy większe od przychodów Zagłębia Lubin. Taka poprawa wynika w pewnym stopniu ze zmiany kursu PLN / EUR, niemniej w dużej mierze jest to zasługa polskiego klubu, którego przychody wzrosły w ciągu ostatniego roku o ponad 55% podczas gdy przychody „Królewskich” wzrosły o 20%.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 9 2. GKS Bełchatów

Podobnie jak w przypadku Zagłębia Lubin 2007 26,9 i wzorem wcześniejszych lat największym źródłem Przychody finansowania klubu są wpływy komercyjne, które (mln PLN) 2006 13,2 w 2007 roku stanowiły 81% przychodów klubu. GKS Bełchatów wykazuje największą koncentrację Zmiana względem rankingu 2007 ↑5 na wpływach komercyjnych wśród klubów, które Pojemność stadionu 6.870 w sezonie 2007/2008 grały w ówczesnej I lidze. Średnia frekwencja (sezon 07/08) 3 633 Przychody „Brunatnych” z tej kategorii zanotowały Średnia frekwencja (sezon 06/07) 5 513 wzrost o 105%, dzięki czemu klub awansował na 2 miejsce w rankingu. Znaczny wzrost przychodów z tego źródła nie jest zaskoczeniem i wynika z pozyskania w 2007 roku Grupy PGE jako głównego Dzięki wzrostowi przychodów w ciągu 2007 roku sponsora klubu. Marka PGE pojawiła się nawet o 104% (z 13 do 26,9 mln złotych) GKS Bełchatów w nazwie klubu z Bełchatowa. odnotował imponujący awans o pięć pozycji. Klub osiągnął oczywiście największy absolutny wzrost GKS Bełchatów zanotował również niemal przychodów (13,9 mln złotych), a także największy 95% wzrost przychodów z praw do transmisji procentowy wzrost wśród klubów, które w dwóch telewizyjnych, które w 2007 roku wyniosły 4,1 mln ostatnich sezonach grały w najwyższej klasie złotych i stanowiły 15% całkowitych wpływów klubu. rozgrywek (kluby awansujące z I ligi do Ekstraklasy Osiągnięty wzrost jest wynikiem bardzo dobrych osiągają czasami większe procentowo wzrosty, występów „Brunatnych” w sezonie 2006/2007 co wynika z pojawienia się w strukturze przychodów (wicemistrzostwo Polski, finał Pucharu Ekstraklasy). tych klubów nowego źródła jakim są wpływy Dodatkowo ze względu na spodziewaną walkę z transmisji). GKS Bełchatów o mistrzostwo Polski w sezonie 2007/2008, mecze tej drużyny cieszyły się dużą popularnością tuż po inauguracji wspomnianego

GKS Bełchatów: Przychody (mln PLN)

4% 26,9 15% 104% 1,1 10,8 22,0% 13,2 117% 44,,11

14,2% 0,5 94,5% 0,4 2,1 21,7 1,2 76,0% 105% 9,2 15,3% 10,6

81% 2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

10 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej sezonu. Jednak słaba gra Bełchatowian w ostatnim Na tle Europy sezonie, zakończona zdobyciem zaledwie 9 miejsca w lidze, każe spodziewać się spadku przychodów Drugie miejsce w europejskim zestawieniu z tego źródła w 2008 roku. najbogatszych klubów zajmuje Manchester United. Podobnie jak GKS Bełchatów, angielski Trzecim filarem finansowania klubu z Bełchatowa gigant największą część przychodów osiąga jest kategoria dzień meczu, która w 2007 roku dała z kategorii komercyjnej, jednak źródła finansowania klubowi 1,1 mln złotych. Pomimo imponującego, „Czerwonych Diabłów” są dużo bardziej niemal 120%, wzrostu wpływów z tej kategorii, zrównoważone niż „Brunatnych” (przychody stanowiła ona najmniejszą część przychodów komercyjne stanowią 44% wpływów angielskiego klubu – zaledwie 4% (GKS Bełchatów wraz klubu, podczas gdy kategorie praw do transmisji z Zagłębiem Lubin są jedynymi klubami, dla których i dnia meczu stanowią odpowiednie 29 i 27%). wpływy z dnia meczu stanowią mniej niż 5% całości przychodów). Warto zauważyć spadek frekwencji na meczach „Brunatnych” w ostatnim sezonie, co niewątpliwie wpłynie na zmniejszenie wpływów z tego źródła w 2008 roku. Zmniejszenie frekwencji wynika ze słabszych występów zespołu w minionym sezonie oraz z przebudowy stadionu, która wymusiła tymczasowe zmniejszenie pojemności obiektu do 4 170 miejsc.

Kluby zajmujące dwie pierwsze pozycje w tegorocznym rankingu charakteryzuje niemal identyczna struktura przychodów oparta na wpływach komercyjnych pochodzących od bogatych, lokalnych sponsorów. Ten typ struktury nie daje pewności, że kluby w kolejnych latach będą zajmowały czołowe pozycje w rankingu polskich drużyn.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 11 3. Lech Poznań

roku zostały podwojone. Klub z Poznania jest 2007 25,0 zdecydowanym liderem w pozyskiwaniu sponsorów Przychody i sprzedaży powierzchni reklamowej na stadionie (mln PLN) 2006 13,8 (jedynie Zagłębie Lubin oraz GKS Bełchatów osiągają wyższe wpływy w tej kategorii, ale jest to Zmiana względem rankingu 2007 ↑3 wynikiem posiadania jednego sponsora, którego Pojemność stadionu 24 166 zaangażowanie w klub nie jest motywowane Średnia frekwencja (sezon 07/08) 18 010 oczekiwanymi korzyściami biznesowymi). Średnia frekwencja (sezon 06/07) 15 068 O efektywności marketingowej poznańskiego klubu świadczy fakt, że popyt na powierzchnie reklamowe na meczach „Kolejorza” znacznie przewyższał podaż, co skłoniło klub do zakupu elektronicznych Ostatnie miejsce na podium zajął poznański Lech, tablic reklamowych ustawianych wzdłuż linii boiska. który dzięki przychodom w wysokości 25 mln złotych Dzięki temu rozwiązaniu zwiększa się dostępna do awansował o 3 pozycje względem ubiegłorocznego sprzedaży powierzchnia reklamowa. rankingu. „Kolejorz” osiągnął drugi co do wielkości (po GKS Bełchatów) absolutny wzrost całkowitych Wpływy Lecha z praw do transmisji telewizyjnych wpływów (wzrost o 11,2 mln złotych). Zwiększenie stanowią najmniej istotne źródło finansowania przychodów Lecha nie jest zaskoczeniem, gdyż dane klubu, które wyniosło w 2007 roku 3,2 mln złotych za 2006 rok obejmują częściowo klub z Wronek, i stanowiło 13% przychodów klubu. Ta kategoria który miał znacznie mniejszy potencjał finansowy finansowania zanotowała w ostatnim roku spadek (fuzja Lecha z Amiką nastąpiła 30 maja 2006 roku). o ponad 15%. Mimo to „Kolejorz” zajmuje 7 miejsce pod względem wielkości przychodów z transmisji Przychody komercyjne wynoszące w 2007 roku telewizyjnych. W przyszłej edycji rankingu wielkość 14,6 mln złotych stanowią największe źródło tej kategorii może ulec zwiększeniu w związku finansowania „Kolejorza”. Warto zwrócić uwagę z występami poznańskiego klubu w Pucharze na fakt, że przychody z tej kategorii w ostatnim

Lech Poznań: Przychody (mln PLN)

25,0 29% 81,1%

13,8 28,9% 10,7 7,1

160% 3,2 58% 0,3 783% 2,7 -15,2% 2,9 29,2% 3,8 101% 14,6 13% 7,5 -2,5% 7,3

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

12 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej UEFA. Biorąc pod uwagę spektakularnie wysokie Na tle Europy zwycięstwo „Kolejorza” nad Grasshoppers Zurich (6:0) w eliminacjach do tych rozgrywek, nadzieje na Trzecia najbogatsza drużyna Europy – FC Barcelona – udane występy klubu w Pucharze UEFA wydają się może się poszczycić jedną z najwyższych frekwencji być uzasadnione. w futbolowym świecie. W sezonie 2006/2007 średnio na mecze katalońskiego zespołu przychodziło Drugim najważniejszym filarem finansów Lecha 74 100 kibiców, co skłoniło klub do przygotowania Poznań są przychody z dnia meczu, które w 2007 koncepcji powiększenia stadionu o około 10 000 roku wyniosły 7,1 mln złotych. „Kolejorz” jest miejsc. Warto zauważyć, że w porównaniu zdecydowanym liderem pod względem wpływów z Lechem, średnio około 4-krotnie większa z tej kategorii (kolejna drużyna pod względem publiczność wygenerowała ponad 40-krotnie przychodów z dnia meczu – Wisła Kraków – osiąga większe przychody. Można jednak oczekiwać, wpływy mniejsze od Lecha o prawie 2 mln złotych). że modernizacja stadionu w Poznaniu pomoże Należy zwrócić uwagę na bardzo duży (160%) wzrost zmienić tę niekorzystną relację. przychodów klubu z tego źródła, który wynika w pewnym stopniu z zaniżonej bazy z 2006 roku (dane częściowo obejmują Amikę Wronki), ale również ze znacznego wzrostu frekwencji w sezonie 2007/2008. Już od kilku lat Lech przyciąga najwięcej kibiców w polskiej lidze, co przekłada się na znaczne przychody z dnia meczu. Niemniej w najbliższym czasie nastąpi przejściowe zmniejszenie frekwencji (i przychodów z dnia meczu) na spotkaniach „Kolejorza”, gdyż stadion przy Bułgarskiej jest w trakcie modernizacji i jego pojemność zostanie tymczasowo ograniczona.

Poznański klub słynie z doskonałych kibiców, którzy nie tylko swoją liczbą, ale także oprawą meczową imponują w polskiej lidze. Dodatkowo w ramach klubu działa formacja taneczna Kolejorz Girls, która urozmaica mecze drużyny występami tanecznymi. Ponadto przy drużynie działa Lech Biznes Klub, czyli stowarzyszenie przedsiębiorców chcących wspierać klub. Powyższe przykłady pokazują, że poznańska drużyna cieszy się niezwykłą popularności i potrafi zgromadzić wokół siebie ludzi z różnych grup społecznych.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 13 4. Korona Kielce

Podobnie jak w przypadku większości polskich 2007 18,3 klubów wpływy komercyjne, wynoszące 12,5 mln Przychody złotych w sezonie 2007/2008, stanowią największe (mln PLN) 2006 19,7 źródło finansowania, które dodatkowo w trakcie ostatniego sezonu wzrosło o 8%. Zdecydowanie Zmiana względem rankingu 2007 ↔ największa część tej kwoty (ponad 10,6 mln złotych) Pojemność stadionu 15 550 pochodziła od głównego sponsora klubu, czyli Średnia frekwencja (sezon 07/08) 9 302 Grupy Kapitałowej Kolporter. W kolejnych edycjach Średnia frekwencja (sezon 06/07) 10 003 rankingu można się spodziewać zmniejszenia przychodów z tej kategorii, na co wskazuje degradacja do I ligi oraz wycofanie się Krzysztofa Klickiego ze sponsorowania klubu w związku Korona Kielce z całkowitymi przychodami na z zamieszaniem Korony w aferę korupcyjną. poziomie 18,3 mln złotych zajmuje czwarte miejsce w rankingu polskich klubów. Kieleckiej drużynie Kolejnym źródłem finansowania Korony są przychody udało się utrzymać czwartą pozycję mimo ponad z praw do transmisji, które w ostatnim sezonie 7% spadku przychodów. Korona zmonopolizowała zanotowały znaczny bo ponad 35% spadek. miejsce tuż za podium – również według zestawienia Pod względem wielkości wpływów z transmisji, za 2005 rok klub ten zajmował czwarte miejsce. Korona z 3 mln złotych zajmuje ósme miejsce Jest jednak mało prawdopodobne aby Korona wśród klubów objętych rankingiem. Stanowi to powtórzyła wynik z ostatnich trzech lat, gdyż znaczny spadek w stosunku do poprzedniego degradacja do niższej klasy rozgrywkowej silnie roku, kiedy to kielecki klub plasował się na trzecim odbije się na przychodach Kielczan. miejscu pod względem przychodów z tego źródła finansowania. Spadek wpływów z praw do transmisji telewizyjnych wynika z przeciętnych wyników

Korona Kielce: Przychody (mln PLN)

15% 19,7 -7,4% 18,3 16,4 20,0%

16% 3,6 -24,0% 31,1% 2,8 2,8 4,6 - 35,3% 3,0 2,0 128%

69% 11,7 -1,2% 11,5 9,0% 12,5

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

14 Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej zespołu (odpowiednio 6 i 7 miejsce w lidze w ostatnich dwóch sezonach) oraz wygasania efektu nowego stadionu, który niewątpliwie wpływał na zainteresowanie transmisjami meczy Korony w pierwszych miesiącach funkcjonowania obiektu.

Trzeci filar finansowania klubu – dzień meczu – stanowi 15% całości kasy klubu. Przychody Korony z tej kategorii wyniosły w ostatnim sezonie 2,8 mln złotych, co stanowiło spadek o 24% względem sezonu 2006/2007. Zmniejszenie przychodów klubu z dnia meczu jest pochodną spadającej frekwencji na meczach Kielczan, która w ostatnim sezonie obniżyła się o 7%. Niemniej biorąc pod uwagę wielkość Kielc, zarówno pod względem frekwencji jak i przychodów z dnia meczu Korona zajmuje solidną piątą lokatę wśród sklasyfikowanych klubów.

Przychody Kielczan w kolejnych edycjach rankingu najprawdopodobniej pokażą jak istotne jest zbudowanie zrównoważonej struktury finansowania oraz nacisk na rozwój najbardziej stałych źródeł przychodów. Zawsze gdy mamy do czynienia z dużym uzależnieniem finansowania klubu od jednego podmiotu (czyli Kolportera w przypadku Korony Kielce) istnieje ryzyko związane z nagłą utratą znacznej części przychodów klubu.

Na tle Europy

Na liście najbogatszych klubów Europy czwarte miejsce z przychodami w wysokości 283 mln EUR (934 mln złotych) zajmuje Chelsea Londyn, której właścicielem od 2003 roku jest Roman Abramovicz. Wskazując na uzależnienie Korony Kielce od wsparcia Krzysztofa Klickiego nie można równocześnie nie zauważyć podobnej sytuacji w londyńskim klubie i roli rosyjskiego właściciela Chelsea. Niemniej struktura przychodów „The Blues” wykazuje bardzo dużą symetrię różnych źródeł finansowania (przychody z każdej z analizowanych kategorii stanowią ponad 30% całości wpływów klubu).

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 15 5. Wisła Kraków

edycji rankingu – kontrakt Wisły z głównym 2007 18,2 sponsorem (browarem Tyskie) wygasł wraz Przychody z końcem sezonu 2006/2007 i przez cały kolejny (mln PLN) 2006 21,1 (a także obecnie rozpoczęty) sezon Wiślakom nie udało się pozyskać innego sponsora (klub Zmiana względem rankingu 2007 ↓3 z konieczności gra z logo właściciela – Telefoniki). Pojemność stadionu 15 577 Mimo obniżenia wielkości przychodów komercyjnych Średnia frekwencja (sezon 07/08) 14 967 to właśnie to źródło stanowi ponad połowę (51%) Średnia frekwencja (sezon 06/07) 9 967 wszystkich wpływów klubu. Dla zdecydowanej większości polskich klubów przychody komercyjne stanowią najistotniejsze źródło finansowania, ale warto podkreślić, że z pierwszej piątki to 18,2 mln złotych przychodów w 2007 roku właśnie Wisła Kraków w najmniejszym stopniu dało Wiśle Kraków piątą pozycję w rankingu wykazuje koncentrację przychodów w tym źródle najbogatszych polskich klubów. W porównaniu finansowania. z poprzednią edycją rankingu, wpływy „Białej Gwiazdy” zmniejszyły się o ponad 14% (czyli 3,1 Wpływy Wisły z praw do transmisji trzeci rok z rzędu mln złotych), czego rezultatem jest utrata pozycji stanowiły najmniej istotne źródło finansowania klubu wicelidera rankingu jaką Wiślacy uzyskali w 2007 i wyniosły w 2007 roku 3,6 mln złotych. Przychody roku. z praw do transmisji telewizyjnych odnotowały wyraźny 21% spadek w 2007 roku, co w przypadku Spadek o 3 pozycje w zestawieniu najbogatszych „Białej Gwiazdy” oznaczało utratę 1 miliona złotych. klubów wynika przede wszystkim z ponad 17% Zmniejszenie przychodów z transmisji zarówno zmniejszenia komercyjnych przychodów klubu w 2006 jak i 2007 roku jest wynikiem z 11,3 mln złotych w 2006 do 9,3 mln złotych niespodziewanie słabych występów Wiślaków w 2007 roku. Taka sytuacja jest zgodna z naszymi w sezonie 2006/2007 (ósma pozycja w lidze). przewidywaniami przedstawionymi w poprzedniej Również w polskich rozgrywkach pucharowych

Wisła Kraków: Przychody (mln PLN)

21,1 0,2% 21,1 -14,1% 29% 18,2

5,5 - 5,6% 5,2 0,1% 51% 5,2 4,6 5,2 -10,2% - 21,6% 3,6

8,4% 11,3 10,4 -17,6% 9,3 20%

2007 2005 2006 2007 Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

16 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Wisła nie miała szczęścia, co spowodowało, że nie Na tle Europy oglądaliśmy krakowskiego zespołu nawet w eliminacjach do europejskich pucharów. Odpowiednikiem Wisły Kraków w europejskim zestawieniu najbogatszych klubów jest Arsenal Trzecim źródłem finansowania klubu, stanowiącym Londyn, który w sezonie 2006/2007, dzięki w 2007 roku 29% całości przychodów jest kategoria wzrostowi przychodów o 37% awansował dzień meczu. Wisła uzyskała z tego tytułu niecałe o 4 pozycje. Tak duży awans „Kanonierów” jest 5,3 mln złotych, co jest drugim (po Lechu Poznań) rezultatem przeniesienia się klubu na nowy stadion wynikiem wśród sklasyfikowanych zespołów. Warto – Emirates Stadium, dzięki czemu przychody zwrócić uwagę na fakt, że przychody z dnia meczu Londyńczyków z dnia meczu wzrosły o 111% w zasadzie nie uległy zmianie w ciągu ostatnich i stanowią obecnie największe źródło finansowania dwóch lat (wzrost o zaledwie 0,1%). Z drugiej klubu. Wydaje się, że po zakończeniu modernizacji strony w sezonie 2007/2008 można było zauważyć stadionu Wiślacy mogą oczekiwać nawet wyraźny ponad 50% wzrost frekwencji na meczach większego wzrostu przychodów z dnia meczu. Wiślaków. Taka sytuacja wskazuje, że możemy się Warunkiem koniecznym takiego wzrostu jest jednak spodziewać wzrostu przychodów Wisły z dnia meczu wykorzystanie komercyjnego potencjału nowego w kolejnej edycji rankingu. Z niecierpliwością obiektu (strefy gościnności, loże VIP itp.). możemy oczekiwać na rozbudowę stadionu krakowskiej Wisły, gdyż w ostatnim sezonie obecny obiekt w zasadzie „pękał w szwach” (średnie wykorzystanie pojemności stadionu wyniosło ponad 96%).

Struktura przychodów Wisły Kraków wykazuje znacznie większe zrównoważenie niż klubów sklasyfikowanych na wyższych pozycjach w tegorocznym rankingu. Jeżeli zgodnie z oczekiwaniami w przyszłym roku wzrosną wpływy „Białej Gwiazdy” z praw do transmisji telewizyjnych oraz dnia meczu, Wisła ma szanse na uzyskanie bardzo zrównoważonej struktury źródeł finansowania.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 17 6. Legia Warszawa

w pierwszej części sezonu 2007/2008 po zmianie 2007 16,2 zakresu zaangażowania browaru Królewskie Przychody w sponsorowanie klubu (logo browaru powędrowało (mln PLN) 2006 20,4 na rękawy koszulek piłkarzy). Dopiero od wiosny sezonu 2007/2008 Legioniści pozyskali sponsora Zmiana względem rankingu 2007 ↓3 głównego – Telewizję nowej generacji n, należącą Pojemność stadionu 13 628 do koncernu ITI, czyli właściciela klubu. W ramach Średnia frekwencja (sezon 07/08) 8 333 współpracy marketingowej Legii i telewizji n, Średnia frekwencja (sezon 06/07) 10 093 realizowany jest cykliczny program dokumentalny o życiu stołecznego klubu („Legia – stawka większa niż życie”) nadawany w autorskim kanale sportowym platformy n – nSport. Wydaje się, że taka forma współpracy marketingowej może mieć pozytywny Szóste miejsce w rankingu najbogatszych polskich wpływ na całkowity potencjał przychodowy klubu klubów z łącznymi przychodami w wysokości 16,2 z Łazienkowskiej. mln złotych zajęła Legia Warszawa. W porównaniu do rankingu z 2007 roku oznacza to utratę trzech Drugim co do wielkości filarem finansów Legii pozycji (na skutek niemal 21% spadku całkowitych są przychody z praw do transmisji, które w 2007 przychodów klubu). roku wyniosły 4,4 mln złotych. Warto zauważyć bardzo wyraźny spadek wpływów z tej kategorii, Największym źródłem finansowania klubu są które zmniejszyły się o 41% czyli 2,1 mln złotych. przychody komercyjne stanowiące 47% kasy Jest to szczególnie bolesne dla stołecznego zespołu. W porównaniu do rankingu z 2007 roku klubu, gdyż dało to Legionistom dopiero trzecie wartość tej kategorii w zasadzie nie uległa zmianie miejsce (za Zagłębiem Lubin i Groclinem Grodzisk (wzrost o 0,2%). Stagnacja przychodów klubu Wielkopolski) pod względem przychodów z praw z tego źródła wynika z braku sponsora głównego do transmisji. Natomiast rok wcześniej to właśnie

Legia Warszawa: Przychody (mln PLN)

26% 20,4 48,4% - 20,7% 13,7 16,2

5,3 47% - 21,8% 42,9% 4,2 3,7 7,5 - 41,0% 82,2% 4,4 4,1

0,2% 5,9 28,2% 7,6 7,6 27%

2007 2005 2006 2007 Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

18 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Legia Warszawa osiągała najwyższe przychody z tej Na tle Europy kategorii. Spadek wielkości finansowania z praw do transmisji telewizyjnych wydaje się być wynikiem Szóste miejsce w europejskim rankingu w sezonie mniej udanego sezonu 2006/2007. Można jednak 2006/2007 przypadło włoskiemu AC Milan, który oczekiwać, że zdobycie wicemistrzostwa Polski osiągnął przychody w wysokości 227 mln euro w ostatnim sezonie wpłynie na wzrost przychodów (749,1 mln złotych). Oznacza to, że wpływy Legii z tego źródła. włoskiego giganta były ponad 46 razy większe niż warszawskiej Legii. Warto jednak podkreślić Dopełnieniem źródeł finansowania „Wojskowych” dużo mniej zrównoważoną strukturę przychodów są wpływy z dnia meczu, które w 2007 roku „Rossonerich” w porównaniu do „Wojskowych” wyniosły 4,7 mln złotych i były mniejsze o 1,1 (największe źródło finansowania AC Milan – mln w porównaniu do przychodów z tego źródła przychody z praw do transmisji – jest dwa razy w 2006 roku. Spadek wartości wpływów z dnia większe niż pozostałe dwa źródła przychodów meczu wynika ze zmniejszonej frekwencji na włoskiego klubu razem wzięte). spotkaniach Legii w sezonie 2007/2008 (zmniejszenie się frekwencji o 17,4% spowodowało spadek przychodów z dnia meczu o niemal 22%). Mniejsze zainteresowanie oglądaniem spotkań stołecznego klubu wynika w dużej mierze z faktu, że taka forma spędzania czasu jest postrzegana przez wielu jako niebezpieczna, na co duży wpływ mają zachowania bandytów stadionowych. Przykładem takich zachowań może być mecz Legii Warszawa z Vetrą Wilno w lipcu 2007 roku.

Wielkość przyszłych przychodów klubu w olbrzymiej mierze zależy od rozstrzygnięć dotyczących budowy nowego obiektu dla stołecznej drużyny. Warto podkreślić stosunkowo zrównoważoną strukturę przychodów Legii Warszawa, w której wprawdzie widać dominację przychodów komercyjnych, jednak nie jest ona tak wyraźna jak w przypadku wielu innych polskich klubów. Stosunkowo udany sezon 2007/2008 wskazuje, że Legioniści mają duże szanse na zwiększenie przychodów z dnia meczu i transmisji telewizyjnych w 2008 roku, co pozwoli na powrót do niemal wzorowej struktury przychodów, jaką klub osiągnął w 2006 roku.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 19 7. Cracovia

Wpływy komercyjne Cracovii, które w 2007 2007 13,4 roku wyniosły 8,8 mln złotych są zdecydowanie Przychody największym źródłem finansowania klubu i stanowią (mln PLN) 2006 12,5 65% całości kasy klubu. W ciągu ostatniego roku wielkość przychodów z tego źródła wzrosła o 0,6 Zmiana względem rankingu 2007 ↑2 mln złotych (ponad 7%). Duży udział wpływów Pojemność stadionu 6 500 komercyjnych jest wynikiem silnego wsparcia klubu Średnia frekwencja (sezon 07/08) 2 890 ze strony firmy Comarch będącej współwłaścicielem Średnia frekwencja (sezon 06/07) 4 023 klubu.

Drugim filarem finansowania klubu są przychody z praw do transmisji, które w 2007 roku wyniosły 3,4 mln złotych. To źródło stanowiło 26% całości Cracovia (najstarszy polski klub) zajmuje siódmą finansowania klubu w 2007 roku. Wpływy z praw pozycję z przychodami w wysokości 13,4 mln do transmisji wzrosły jedynie nieznacznie (3,1%) złotych. W porównaniu do rankingu z 2007 roku względem 2006 roku. Taka wielkość przychodów klub zyskał dwie pozycje. Awans w rankingu Cracovia z praw do transmisji stawia „Pasy” w środkowej zawdzięcza wzrostowi przychodów o prawie 7%, części zestawienia klubów uzyskujących przychody a także brakiem w zestawieniu Wisły Płock, która z tego źródła (szóste miejsce). Ze względu na słabsze nie przekazała danych o swoich przychodach. występy w sezonie 2007/2008 (siódme miejsce Można jednak przypuszczać, że ze względu na w lidze) niż w sezonie 2006/2007 (czwarte miejsce spadek „Nafciarzy” w sezonie 2006/2007 do II ligi, w lidze) można oczekiwać niewielkiego spadku przychody tego klubu nie pozwoliłyby na utrzymanie wartości tej kategorii w kolejnej edycji rankingu. pozycji z poprzedniej edycji rankingu.

Cracovia: Przychody (mln PLN)

9% 6,7% 13,4 12,5 23,5% 10,1 1,2 1,0 16,0% -31,0% 36% 3,4 3,3 3,1% 1,4 77,5% 1,9

65% 20,1% 8,2 7,1% 8,8 6,8

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

20 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Ostatnim źródłem finansowania krakowskiego klubu, o stosunkowo nieznacznym – 9% – udziale w całości wpływów zespołu jest dzień meczu. Mimo ponad 16% wzrostu w ostatnim roku, przychody z tej kategorii wyniosły na koniec 2007 roku niecałe 1,2 mln złotych. Jest to raczej skromny wynik biorąc pod uwagę potencjał ludnościowy Krakowa oraz fakt, że aż dwa kluby grające w ostatnim sezonie w II lidze (Arka Gdynia oraz Lechia Gdynia) osiągnęły większe wpływy z tej kategorii. W następnych latach można się spodziewać spadku przychodów z tego źródła, na co wskazuje zmniejszająca się frekwencja na meczach Cracovii (spadek o niemal 30%). Ze średnią widownią wielkości 2 890 widzów w sezonie 2007/2008 „Pasy” znajdują się na przedostatnim miejscu (za Groclinem ) wśród klubów z najwyższej klasy rozgrywkowej. Plany Cracovii związane z budową nowego stadionu (według wstępnych założeń ma on być gotowy w 2011 roku i stanowić obiekt treningowy na potrzeby EURO 2012) mogą wpłynąć na zwiększenie przychodów z tej kategorii.

Na tle Europy

Na siódmym miejscu w europejskim rankingu najbogatszych klubów znajduje się Bayern Monachium. Podobnie jak dla Cracovii również dla Bayernu przychody z dnia meczu stanowią najmniejsze źródło przychodów, które w sezonie 2006/2007 przyniosło drużynie niemal 55 mln euro (181,2 mln złotych). W kolejnym sezonie wpływy niemieckiego klubu z dnia meczu ulegną najprawdopodobniej dużemu wzrostowi ze względu na sfinalizowanie w końcu 2007 roku procesu pozyskania pełnych praw własności do stadionu Allianz Arena. Pozwoli to klubowi na uzyskanie pełnych przychodów z praw do nazwy obiektu, loży VIP, przychodów z cateringu na stadionie itp.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 21 8. Arka Gdynia

zauważenia jest wzrost wielkości wpływów z tej 2007 13,2 kategorii, który w 2007 roku wyniósł imponujące Przychody 170%, co przełożyło się na dodatkowe 7 mln złotych. (mln PLN) 2006 7,6 Taki wzrost przychodów jest rezultatem pojawienia się nowego sponsora tytularnego w klubie, czyli Zmiana względem rankingu 2007 ↑2 firmy Polnord. Po sprzedaniu firmy Prokom przez Pojemność stadionu 12 000 Ryszarda Krauzego, dotychczasowy sponsor tytularny Średnia frekwencja (sezon 07/08) 7 118 wycofał się ze sponsorowania „Portowców”. Średnia frekwencja (sezon 06/07) 7 536 Jego miejsce zajęła jednak inna firma należąca do miliardera z Trójmiasta, czyli właśnie Polnord.

Trzecim pod względem wielkości filarem „Portowcy” uzyskali w 2007 roku przychody finansowania klubu są przychody z praw do w wysokości 13,2 mln złotych, co dało klubowi transmisji, które w 2007 roku wyniosły zaledwie awans o 2 pozycje względem rankingu z 2007 roku. 0,8 mln złotych. Stanowiło to 6% całości wpływów Warto podkreślić bardzo duży – ponad 73% – wzrost klubu. Arka Gdynia osiąga z tej kategorii drugie całkowitych przychodów klubu. Jest to szczególnie najmniejsze (po Jagiellonii Białystok) przychody. godne uznania biorąc pod uwagę fakt, że w drugiej Podobnie jak w przypadku klubu z Białegostoku połowie 2007 roku, na skutek degradacji związanej wynika to z faktu, że oba te kluby tylko przez z udziałem w aferze korupcyjnej, gdyński zespół część 2007 roku występowały w najwyższej klasie występował w niższej klasie rozgrywkowej (obecnej rozgrywkowej (za występy w niższych ligach kluby I lidze). nie otrzymują przychodów z praw do transmisji – brak zainteresowania telewizji produktem jakim Największym źródłem finansowania Arki Gdynia, jest zaplecze Ekstraklasy). Powrót Arki Gdynia do stanowiącym aż 85% całości kasy klubu, Ekstraklasy w sezonie 2007/2008 oznacza, są wpływy komercyjne. W 2007 roku zespół uzyskał że w kolejnej edycji rankingu możemy oczekiwać z tego tytułu 11,2 mln złotych. Szczególnie godny wzrostu przychodów z tej kategorii.

Arka Gdynia: Przychody (mln PLN)

9% 13,2

6% 73,4% 1,2 7,6 30,1% 0,8 5,9 14,3%

1,0 0,9 10,8% -65,6% 2,4 11,2 83,8% 1,3 170%

3,6 15,2% 4,1 85%

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

22 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Drugim największym źródłem finansowania klubu są przychody z dnia meczu, które w 2007 roku przyniosły klubowi 1,2 mln złotych i wzrosły względem wcześniejszego roku o ponad 14%. Mimo to ta kategoria finansowania stanowiła w 2007 roku jedynie 9% całości przychodów klubu. Ciekawym zjawiskiem jest jedynie minimalny (5,5%) spadek frekwencji na meczach „Portowców”, co biorąc pod uwagę, że klub w sezonie 2007/2008 występował w II lidze (obecnej I lidze) jest wynikiem bardzo dobrym.

Spośród klubów generujących przychody z trzech źródeł to właśnie Arka Gdynia wykazuje największą koncentrację na źródle komercyjnym. Jak już zostało wcześniej zaznaczone, taki model funkcjonowania klubu niesie ze sobą duże ryzyko, związane z niestabilnością takich przychodów, czyli wpływów od jednego dużego sponsora. W szczególności w przypadku Arki Gdynia takie zagrożenie jest duże, co jest bezpośrednio związane z systematycznym wycofywaniem się Ryszarda Krauzego z wielu swoich polskich inwestycji.

Na tle Europy

Odpowiednikiem Arki Gdynia w europejskim zestawieniu najbogatszych klubów jest Liverpool, którego przychody w sezonie 2006/2007 wyniosły 199 mln euro (657 mln złotych). Największym źródłem finansowania klubu są wpływy z praw do transmisji, które stanowiły 39% przychodów angielskiego klubu. Liverpool w porównaniu do angielskich konkurentów pozostaje w tyle pod względem wpływów z dnia meczu, co skłoniło klub do rozpoczęcia prac nad budową nowego stadionu o pojemności około 71 000 miejsc. Szacowany koszt nowego obiektu to około 520 mln euro (ponad 1,7 mld złotych).

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 23 9. Groclin Grodzisk Wielkopolski

poziomu przychodów komercyjnych klubu nie jest 2007 12,8 zaskoczeniem, gdyż główny sponsor i właściciel Przychody klubu (Inter Groclin Auto S.A.) borykający się od (mln PLN) 2006 12,5 dłuższego czasu ze słabszymi wynikami finansowymi, nosił się z zamiarem wycofania się z finansowania Zmiana względem rankingu 2007 ↓1 wielkopolskiego klubu. Pojemność stadionu 6 800

Średnia frekwencja (sezon 07/08) 2 546 W przeciwieństwie do wpływów komercyjnych Średnia frekwencja (sezon 06/07) 2 289 bardzo duży wzrost został odnotowany w przychodach z praw do transmisji, które wzrosły w 2007 roku o 93% i w zasadzie zrekompensowały mniejsze wpływy komercyjne. Z praw do transmisji Dzięki przychodom w wysokości 12,8 mln złotych telewizyjnych Groclin uzyskał 5,5 mln złotych, co klub z Grodziska Wielkopolskiego uzyskał dziewiątą jest drugim (po Zagłębiu Lubin) wynikiem wśród pozycję w tegorocznym rankingu najbogatszych polskich klubów. Wzrost wielkości przychodów polskich klubów. W ciągu ostatniego roku przychody z tej kategorii jest wynikiem udanego dla Dyskoboli Dyskobolii wzrosły jedynie o 2,5%, co nie pozwoliło sezonu 2006/2007 (zdobycie Pucharu Polski oraz na obronienie 8 pozycji jaką klub zajmował Pucharu Ekstraklasy, udział w fazie grupowej w zeszłorocznym zestawieniu. Pucharu UEFA) oraz sezonu 2007/2008 (trzecie miejsce w Ekstraklasie oraz zwycięstwo w Pucharze Największym źródłem finansowania klubu w 2007 Ekstraklasy). roku były wpływy komercyjne, które stanowiły 51% całkowitych przychodów klubu. Ta kategoria Trzecie źródło finansowania klubu – dzień meczu zanotowała znaczny – prawie 28% – spadek w ciągu – stanowiło w 2007 roku zaledwie 6% całości ostatniego roku, co przełożyło się na zmniejszenie przychodów klubu. Już tradycyjnie wpływy z dnia wpływów komercyjnych z 9,1 mln w 2006 roku meczu stanowią dla klubu z Grodziska najmniej do zaledwie 6,5 mln w 2007 roku. Obniżenie istotne źródło przychodów. Ta kategoria zanotowała

Groclin Grodzisk Wielkopolski: Przychody (mln PLN)

6%

14,5 -13,7% 12,8 12,5 2,5%

1,3 -49,4% 0,6 0,8 31,4% 3,3 51% -13,8% 2,8 93,0% 5,5 43%

10,0 -9,2% 9,1 -27,9% 6,5

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

24 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej jednak w ostatnim roku wzrost o ponad 31% i osiągnęła 0,8 mln złotych. Zwiększenie przychodów z dnia meczu wynika z niewielkiego zwiększenia frekwencji na meczach Dyskobolii, która w sezonie 2007/2008 wzrosła o ponad 11% i wyniosła średnio 2 546 widzów. Z taką frekwencją Groclin kolejny raz znajduje się na ostatnim miejscu pod względem liczby kibiców na meczach drużyn Ekstraklasy. Z drugiej jednak strony porównując potencjał ludnościowy Grodziska Wielkopolskiego (13 tys. mieszkańców) frekwencja na meczach tego klubu jest całkiem imponująca (średnio 19,6% mieszkańców miasta ogląda mecze Groclinu). Dyskobolia przez lata była klubem o silnej i stabilnej sytuacji finansowej, którą zawdzięczała zaangażowaniu firmy Inter Groclin Auto i jej prezesa Zbigniewa Drzymały. Jednak w kolejnych edycjach rankingu nie zobaczymy już tego klubu, gdyż Zbigniew Drzymała sprzedał zespół Józefowi Wojciechowskiemu i w obecnym sezonie występuje on pod nazwą KSP Polonia.

Na tle Europy

Dziewiąte miejsce w rankingu Football Money League przypadło Interowi Mediolan, który wzorem innych włoskich klubów największą część swoich przychodów (66%) osiąga z praw do transmisji. Przychody mediolańskiego klubu spadły w sezonie 2006/2007 o 12 mln euro (prawie 40 mln złotych), czyli ponad 3-krotnie więcej niż całkowite przychody Dyskobolii w 2007 roku.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 25 10. Widzew Łódź

od przychodów komercyjnych klubem w Polsce. 2007 10,1 Jest to szczególnie wyróżniające, gdyż to właśnie Przychody wpływy komercyjne stanowią najważniejsze źródło (mln PLN) 2006 6,8 finansowania dla zdecydowanej większości klubów uwzględnionych w tegorocznej edycji rankingu Zmiana względem rankingu 2007 ↑1 Finansowa Ekstraklasa. Spośród 23 klubów tylko Pojemność stadionu 9 892 dla 3 drużyn przychody komercyjne nie stanowią Średnia frekwencja (sezon 07/08) 6 280 największego źródła finansowania. Średnia frekwencja (sezon 06/07) 7 695 Najmniejszy udział w kasie Widzewa Łódź mają wpływy z praw do transmisji, dzięki którym klub uzyskał w 2007 roku 2,3 mln złotych. Uzyskanie Pierwszą dziesiątkę najbogatszych polskich klubów takiego wyniku było możliwie dzięki 33% wzrostowi zamyka Widzew Łódź, który w 2007 roku osiągnął wpływów z tej kategorii. W następnym roku można 10,1 mln złotych całkowitych przychodów. Godny jednak oczekiwać znacznego spadku przychodów uwagi jest bardzo silny wzrost wpływów Widzewa z praw do transmisji, co wiąże się ze słabymi w ostatnich dwóch latach (97,1% i 48,8% występami Widzewa w sezonie 2007/2008, które odpowiednio w 2006 i 2007 roku). Wzrost zakończyły się spadkiem klubu do I ligi. Oznacza przychodów o 3,3 mln w ostatnim roku dał to, że przychody z tej kategorii za 2008 rok łódzkiemu klubowi awans o jedną pozycję będą wynikały jedynie z rundy wiosennej sezonu w porównaniu do zeszłorocznego rankingu 2007/2008, kiedy to łódzki klub grał jeszcze polskich klubów. w Ekstraklasie.

Przychody komercyjne klubu po nieznacznym (prawie Ostatnią lecz największą wartościowo kategorią 8%) wzroście osiągnęły 3 mln złotych i stanowiły są przychody z dnia meczu, które w 2007 roku 30% całości finansowania klubu. Widzew jest osiągnęły imponujący 115% wzrost, wynikający m.in. drugim (po Odrze Wodzisław) najmniej uzależnionym ze zwiększonej frekwencji w sezonie 2006/2007.

Widzew Łódź: Przychody (mln PLN)

10,1 48,8% 30% 6,8 97,1% 3,4 47% 4,7 115% 2,2 2,3 39,5% 1,8 33,0% 1,6 7,8% 2,8 3,0 1,9 52,1% 23%

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

26 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Przychody z dnia meczu stanowią 47% finansowania klubu i wyniosły w ostatnim roku 4,7 mln złotych. Widzew Łódź jest jedynym klubem w zestawieniu, dla którego przychody z dnia meczu stanowią największą cześć wpływów. Najprawdopodobniej ze względu na spadek Widzewa do I ligi wielkość tych przychodów w kolejnej edycji rankingu będzie mniejsza. Niemniej przykład łódzkiego klubu pokazuje jak duży potencjał niesie ze sobą to źródło finansowania.

Na tle Europy

Pierwszą dziesiątkę w zestawieniu europejskiego rankingu Football Money League zajmuje AS Roma, która w sezonie 2006/2007 osiągnęła prawie 158 mln euro przychodów (521 mln złotych). Wpływy Widzewa w porównaniu z rzymskim klubem są niezwykle skromne, ale należy podkreślić dużo bardziej zrównoważoną strukturę przychodów łódzkiego klubu – wpływy AS Romy koncentrują się na prawach do transmisji, które stanowiły w sezonie 2006/2007 66% przychodów klubu.

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 27 11. Górnik Zabrze

Prawa do transmisji, które w 2006 roku stanowiły 2007 6,5 Przychody największe źródło przychodów klubu, w 2007 roku (mln PLN) zanotowały niemal 36% spadek i z wysokością 1,5 2006 4,2 mln złotych stanowiły najmniejszą cześć wpływów klubu. Zmiana względem rankingu 2007 ↑1 Pojemność stadionu 17 000 Trzecim filarem finansowania klubu są przychody Średnia frekwencja (sezon 07/08) 13 059 z dnia meczu, które w 2007 roku uległy niemal Średnia frekwencja (sezon 06/07) 8 298 potrojeniu (wzrost o 186% z 0,7 mln do 1,9 mln złotych). Na tak duży wzrost wpłynęła dużo większa frekwencja na meczach Górnika, która wzrosła w ostatnim sezonie o ponad 57%. Klub z Zabrza jest Drugą dziesiątkę najbogatszych polskich klubów trzecim (po Lechu Gdańsk i Wiśle Kraków) najchętniej otwiera Górnik Zabrze, który dzięki przychodom oglądanym zespołem w Polsce. 6,5 mln złotych awansował o jedną pozycję w porównaniu do pierwszej edycji rankingu. Drugi raz z rzędu klub odnotował znaczący wzrost przychodów, który w 2007 roku wyniósł 53%.

Największym źródłem finansowania Górnika są wpływy komercyjne, które po 150% wzroście wyniosły 3,1 mln złotych i stanowiły 48% całości przychodów klubu. Taki wzrost tego źródła finansowania klubu oraz jego udział w całości wpływów klubu wynika z zainwestowania w klub Grupy Allianz.

Górnik Zabrze: Przychody (mln PLN)

6,5 53,0% 4,2 29% 24,8% 3,4

1,9

48% 186% 0,7 1,5 8,3% 0,6 -35,7% 2,3 1,9% 2,3 3,1 150% 150% 1,3 23% 0,5

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

28 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 12. Ruch Chorzów

Drugim filarem finansowania Ruchu Chorzów 2007 5,8 w 2007 roku były wpływy z praw do transmisji, Przychody które pojawiły się w strukturze przychodów klubu (mln PLN) 2006 2,0 w związku z występami klubu w sezonie 2007/2008 Zmiana względem rankingu 2007 Nowy w Ekstraklasie. Pojemność stadionu 10 000 Przychody z dnia meczu wzrosły w ostatnim roku Średnia frekwencja (sezon 07/08) 9 546 o 133% i wyniosły 1,9 mln złotych. Duży wzrost Średnia frekwencja (sezon 06/07) 6 671 wpływów z tego źródła jest wynikiem dużej frekwencji na meczach Chorzowian. Należy jednak pamiętać, że średnia frekwencja jest w dużej mierze wynikiem „wielkich derbów Śląska”, które Dwunastą pozycję w rankingu polskich klubów zgromadziły ponad 40 tysięcy widzów (mecz został zajmuje Ruch Chorzów, który osiągnął w 2007 rozegrany na Stadionie Śląskim w Chorzowie). roku 6,5 mln przychodów. Całkowite wpływy Warto podkreślić bardzo zrównoważoną strukturę klubu wzrosły w ostatnim roku o ponad 190%, przychodów klubu (tylko w przypadku Ruchu co wynika w głównej mierze z pojawienia się nowej Chorzów każde z trzech źródeł finansowania klubu kategorii finansowania klubu – prawa do transmisji stanowi przynajmniej 30% całości przychodów). telewizyjnych.

Wpływy komercyjne stanowiące 38% całości przychodów są największym źródłem finansowania, które w 2007 roku wyniosło 2,2 mln złotych. Ta kategoria zanotowała znaczny (prawie 85%) wzrost w ostatnim roku.

Ruch Chorzów: Przychody (mln PLN)

5,8 32% 192% 2,0 38% 1,9

133% 1,8

0,8 2,2 1,9 1,2 84,3% 30% 2007 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 29 13. Jagiellonia Białystok

Dzięki występom w sezonie 2007/2008 2007 5,8 w Ekstraklasie w strukturze finansowania klubu Przychody pojawiły się przychody z praw do transmisji (mln PLN) 2006 2,6 wynoszące 0,7 mln złotych. Jagiellonii udało się Zmiana względem rankingu 2007 Nowy utrzymać w Ekstraklasie z czym zapewne będzie się wiązało zwiększenie przychodów z tego źródła Pojemność stadionu 10 000 w kolejnej edycji rankingu. Średnia frekwencja (sezon 07/08) 7 900 Średnia frekwencja (sezon 06/07) 4 719 Trzecim źródłem finansowania klubu są przychody z dnia meczu, które w 2007 roku wzrosły o prawie 55% i wyniosły 1,7 mln złotych. Ta kategoria stanowi 29% całkowitych przychodów Jagiellonii. Wzrost „Pechowe” miejsce w rankingu z przychodami wpływów klubu z dnia meczu wynika z ponad 67% 5,8 mln złotych zajęła Jagiellonia Białystok, która jak zwiększenia frekwencji na spotkaniach rozgrywanych większość zespołów z drugiej dziesiątki pojawia się w Białymstoku. w rankingu po raz pierwszy. Drużyna z Białegostoku osiągnęła wyraźny (ponad 120%) wzrost przychodów w ostatnim roku.

Najważniejszym źródłem finansowania klubu są wpływy komercyjne, które stanowią prawie 60% kasy Jagiellonii. Duży wzrost przychodów z tego źródła wskazuje, że występy w Ekstraklasie zdecydowanie pomagają w pozyskaniu większego zaangażowania sponsorów.

Jagiellonia Białystok: Przychody (mln PLN)

5,8 29% 123% 2,6

1,7

59% 0,7 29% 54,5% 123%

1,1 3,4 12% 127% 1,9 1,5

2007 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

30 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 14. Polonia Bytom

telewizyjnych, które wyniosły 2,3 mln złotych 2007 5,8 i stanowiły 40% całkowitych przychodów klubu. Przychody Warto zwrócić uwagę na dużą różnicę w wielkości (mln PLN) 2006 2,0 tego źródła finansowania pomiędzy Polonią Bytom Zmiana względem rankingu 2007 Nowy a Jagiellonią Białystok. Znacznie większe przychody Bytomian z praw do transmisji wynikają z faktu, Pojemność stadionu 6 000 że dane tego klubu za 2007 rok obejmują sezon Średnia frekwencja (sezon 07/08) 3 478 2007/2008, natomiast dane Jagiellonii dotyczą roku Średnia frekwencja (sezon 06/07) 2 224 kalendarzowego, czyli obejmują tylko rundę jesienną sezonu 2007/2008, w którym klub grał w Ekstraklasie.

Czternaste miejsce zajmuje kolejny beniaminek Trzecie źródło przychodów Polonii Bytom, czyli w zestawieniu, czyli Polonia Bytom, która w sezonie dzień meczu wzrosło w ostatnim sezonie ponad 2007/2008 osiągnęła przychody w wysokości 5,8 pięciokrotnie dając klubowi 0,6 mln złotych. Występy mln złotych. Jak przystało na klub awansujący do drużyny w Ekstraklasie przyciągnęły większą rzeszę Ekstraklasy, Polonia zanotowała wysoki, niemal kibiców (frekwencja zwiększyła się o ponad 56%), trzykrotny, wzrost przychodów. co miało znaczny wpływ na wspomniane zwiększenie przychodów z dnia meczu. Głównym źródłem finansowania klubu w sezonie 2007/2008 były wpływy komercyjne, które po 190% wzroście osiągnęły 2,9 mln złotych i stanowiły połowę kasy klubu.

Podobnie jak w przypadku innych klubów awansujących do Ekstraklasy, w sezonie 2007/2008 Polonia Bytom uzyskała wpływy z praw do transmisji

Polonia Bytom: Przychody (mln PLN)

10% 5,8 2,0 186% 60,5% 1,3

0,6

50% 2,3 435%

40% 0,1 0,04 170% 2,9 150% 1,9 1,2 56,9%

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 31 15. ŁKS Łódź

Drugi rok z rzędu przychody z praw do transmisji 2007 4,8 telewizyjnych stanowiły największe źródło Przychody finansowania łódzkiego klubu. W 2007 roku ta (mln PLN) 2006 3,7 kategoria wpływów wzrosła o prawie 38% i zasiliła kasę zespołu kwotą 2,3 mln złotych. Zmiana względem rankingu 2007 ↓2 Pojemność stadionu 12 160 Ostatnia kategoria, czyli dzień meczu, stanowiła 14% Średnia frekwencja (sezon 07/08) 4 900 całkowitych przychodów klubu i wyniosła w 2007 Średnia frekwencja (sezon 06/07) 5 467 roku 0,7 mln złotych. Również wpływy z tego źródła wzrosły w ostatnim roku, ale spadek frekwencji na spotkaniach ŁKS’u w sezonie 2007/2008 może zwiastować zmniejszenie przychodów z dnia meczu ŁKS Łódź z przychodami w wysokości 4,8 mln w kolejnej edycji rankingu. złotych zajmuje piętnastą pozycję w rankingu najbogatszych polskich klubów. Pomimo 30% wzrostu przychodów w ostatnim roku, łódzki klub spadł o dwie pozycje względem ubiegłorocznego rankingu Finansowa Ekstraklasa, co wynika przede wszystkim z włączenia do zestawienia klubów z obecnej I ligi.

Pierwsze źródło finansowania, czyli wpływy komercyjne stanowiło 37% całkowitych przychodów ŁKS’u i po wzroście o ponad 26% wyniosło w 2007 roku 1,8 mln złotych.

ŁKS Łódź: Przychody (mln PLN)

14% 4,8 3,7 30,1%

37% 1217% 0,7 0,3 16,6% 0,6 2,3 1,7 37,8% 265%

49% 0,2 1,4 26,3% 1,8 0,1 1067%

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

32 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 16. Podbeskidzie Bielsko Biała

Klub z Bielsko Białej wykazuje drugi (po Piaście 2007 4,7 Gliwice) największy stopień koncentracji wpływów Przychody w kategorii komercyjnej. (mln PLN) 2006 3,1

Zmiana względem rankingu 2007 Nowy Drugie źródło finansowania Podbeskidzia, mimo wzrostu o ponad 15%, stanowiło jedynie 7% Pojemność stadionu 4 500 przychodów klubu i wyniosło 0,3 mln złotych. Średnia frekwencja (sezon 07/08) 2 853 Wydaje się, że ze względu na bardzo małą Średnia frekwencja (sezon 06/07) 2 147 pojemność stadionu klubu (tylko 4 500 miejsc) potencjał przychodowy tego źródła w przypadku Podbeskidzia jest niewielki.

4,7 mln złotych całkowitych wpływów w 2007 roku dały Podbeskidziu Bielsko Biała szesnaste miejsce w zestawieniu Finansowa Ekstraklasa. Przychody całkowite wzrosły w ostatnim roku o prawie 54%. Klub w ostatnich trzech sezonach grał w II lidze (obecnej I lidze) w związku z tym struktura przychodów wynikających z działalności sportowej obejmuje jedynie wpływy komercyjne oraz kategorię dzień meczu.

Podbeskidzie Bielsko Biała zdecydowaną większość swoich przychodów osiągała z kategorii wpływów komercyjnych, które w 2007 roku stanowiły 93% całości finansowania i wyniosły 4,4 mln złotych.

Podbeskidzie Bielsko Biała: Przychody (mln PLN)

7% 4,7 53,8% 0,3 3,1

15,3% 0,3

4,4 57,6% 2,8

93% 2007 2006 2007 Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 33 17. Lechia Gdańsk

Również przychody z dnia meczu osiągnęły znaczny 2007 4,6 (prawie 95%) wzrost w 2007 roku i wyniosły 1,5 Przychody mln złotych (czyli 32% całkowitych wpływów klubu). (mln PLN) 2006 2,5 Na dynamiczny wzrost przychodów z tej kategorii Zmiana względem rankingu 2007 Nowy miała wpływ większa o 19% frekwencja na meczach gdańskiego klubu w sezonie 2007/2008. Warto Pojemność stadionu 15 000 podkreślić, że Lechia Gdańsk była w minionym Średnia frekwencja (sezon 07/08) 7 000 sezonie drugim (po Arce Gdynia) najchętniej Średnia frekwencja (sezon 06/07) 5 875 oglądanym zespołem I ligi.

W przyszłej edycji Finansowej Ekstraklasy można się spodziewać znacznego wzrostu przychodów Kolejnym beniaminkiem w Finansowej Ekstraklasie gdańskiego zespołu, co będzie wynikiem pojawienia jest Lechia Gdańsk, która z przychodami na poziomie się wśród źródeł finansowania klubu wpływów 4,6 mln złotych zajmuje siedemnaste miejsce z praw do transmisji (w aktualnym sezonie Lechia gra w rankingu. Całkowite wpływy klubu osiągnęły w Ekstraklasie). bardzo wyraźny (niemal 90%) wzrost w ciągu 2007 roku.

Przychody komercyjne wyniosły w ostatnim roku 3,2 mln złotych, co stanowiło 68% finansowania klubu. Bardzo dobre występy Lechitów w sezonie 2007/2008 przyczyniły się do znacznego wzrostu wpływów z tej kategorii, które wyniosły w 2007 roku ponad 82%.

Lechia Gdańsk: Przychody (mln PLN)

4,6 32% 86,2% 2,5

1,5

94,9%

0,8 3,2 82,5% 68% 1,7

2007 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

34 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 18. Śląsk Wrocław

Dzięki znacznemu zwiększeniu frekwencji na 2007 3,6 meczach Śląska (wzrost o ponad 43%) przychody Przychody z dnia meczu w 2007 roku wzrosły o 167%. (mln PLN) 2006 0,9

Zmiana względem rankingu 2007 Nowy Śląsk Wrocław podobnie jak Lechia Gdańsk gra w obecnym sezonie w Ekstraklasie, co z pewnością Pojemność stadionu 8 346 wpłynie na dalszy wzrost przychodów tych klubów. Średnia frekwencja (sezon 07/08) 5 059 Średnia frekwencja (sezon 06/07) 2 147 Kluby, które zajęły siedemnastą i osiemnastą pozycję w tegorocznym rankingu stoją przed bardzo dużą szansą rozwoju i dołączenia do czołowych polskich klubów. Oba kluby są zlokalizowane w kilkuset Osiemnastą pozycję zajmuje Śląsk Wrocław, który tysięcznych miastach, co stanowi bardzo dużą w 2007 roku osiągnął przychody w wysokości 3,6 liczbę potencjalnych kibiców. Ponadto zarówno we mln złotych. Całkowite wpływy wrocławskiego klubu Wrocławiu, jak i Gdańsku zostaną wybudowane osiągnęły w ciągu ostatniego roku imponujący, nowoczesne stadiony na Mistrzostwa Europy w 2012 niemal 300% wzrost. roku, które mają być użytkowane odpowiednio przez Śląsk Wrocław oraz Lechię Gdańsk. Podstawowym źródłem finansowania klubu są przychody komercyjne, które wzrosły z 0,6 mln złotych w 2006 do 2,8 mln złotych w 2007 roku. Źródło komercyjne stanowiło w ostatnim roku prawie 80% przychodów wrocławskiego klubu. Drugie źródło finansowania Śląska Wrocław przyniosło do kasy klubu 0,8 mln złotych, co stanowiło 21% całości wpływów klubu.

Śląsk Wrosław: Przychody (mln PLN)

21% 3,6 294% 0,9 0,8

167% 2,8

0,3 352% 79% 1,90,6

2007 2006 2007 Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 35 19. Piast Gliwice

Drugie źródło finansowania Piasta, czyli wpływy 2007 3,5 z dnia meczu, stanowiło w 2007 roku jedynie 4% Przychody całkowitych przychodów klubu. Mimo wzrostu (mln PLN) 2006 3,0 wpływów z tego źródła o ponad 55% przyniosło Zmiana względem rankingu 2007 Nowy ono do kasy klubu niewiele ponad 0,1 mln złotych. Stawia to klub na przedostatnim miejscu (za Kmitą Pojemność stadionu 5 000 Zabierzów) pod względem wielkości kategorii dzień Średnia frekwencja (sezon 07/08) 3 235 meczu. Niemniej znaczący wzrost (prawie 31%) Średnia frekwencja (sezon 06/07) 2 476 frekwencji na meczach Piasta w sezonie 2007/2008 pozwala przypuszczać, że przychody klubu z dnia meczu w kolejnej edycji rankingu najbogatszych polskich klubów będą znacznie wyższe. Ponadto Dziewiętnaste miejsce w rankingu zajmuje Piast w kolejnej edycji Finansowej Ekstraklasy w strukturze Gliwice, który w 2007 roku osiągnął 3,5 miliona przychodów Piasta Gliwice pojawią się wpływy przychodów. Względem 2006 roku wpływy klubu z praw do transmisji, co prawdopodobnie pozwoli wzrosły o 16,7%. temu klubowi na awans o kilka pozycji.

Przez ostatnie dwa lata największym źródłem finansowania klubu były wpływy komercyjne, które stanowiły w 2007 roku 96% kasy klubu i dały drużynie 3,4 mln złotych. Piast Gliwice jest klubem, który wykazuje największą koncentrację przychodów w jednym źródle, czyli wpływach komercyjnych. Zdecydowana większość tej kwoty pochodzi od sponsora tytularnego klubu, czyli browaru Piast.

Piast Gliwice: Przychody (mln PLN)

4% 3,5 16,7% 3,0 0,1

0,1 55,6%

15,5% 3,4 2,9

96% 2007 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

36 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 20. Odra Wodzisław Śląski

0,6 mln złotych. Zespół z Wodzisławia Śląskiego 2007 3,4 wykazuje najmniejszy udział przychodów Przychody komercyjnych w całkowitych wpływach spośród (mln PLN) 2006 3,6 wszystkich klubów objętych rankingiem. Zmiana względem rankingu 2007 ↓6 Najistotniejszym filarem finansowania Odry Pojemność stadionu 6 620 Wodzisław są wpływy z praw do transmisji Średnia frekwencja (sezon 07/08) 3 161 telewizyjnych, które w 2007 roku wzrosły o ponad Średnia frekwencja (sezon 06/07) 3 207 63% i wyniosły 2,4 mln złotych. Odra jest jedynym klubem, dla którego to źródło stanowi ponad połowę przychodów klubu (dla ŁKS’u – drugiego pod względem udziału praw do transmisji w całkowitych Odra Wodzisław Śląski z przychodami 3,4 mln wpływach – to źródło finansowania stanowiło 49% złotych zamyka drugą dziesiątkę rankingu kasy klubu). najbogatszych polskich klubów. W ciągu ostatniego roku całkowite wpływy drużyny zmalały o ponad Trzecie źródło przychodów Odry, czyli wpływy z dnia 6%, co (wraz z włączeniem do rankingu klubów meczu, odnotowało w 2007 roku spadek o prawie z obecnej I ligi) przyczyniło się do utraty sześciu 29% i wyniosło jedynie 0,3 mln złotych (jest to pozycji względem ubiegłorocznego zestawienia zdecydowanie najmniejszy wynik spośród zespołów Finansowa Ekstraklasa. grających w sezonie 2007/2008 w Ekstraklasie).

Przychody komercyjne, które dla zdecydowanej większości polskich klubów są najważniejszym źródłem finansowania w przypadku wodzisławskiej Odry stanowiły w 2007 roku jedynie 19% całkowitych wpływów i zasiliły kasę klubu kwotą

Odra Wodzisław Śląski: Przychody (mln PLN)

10% 19% 4,3 -16,0% 3,6 -6,4% 3,4 0,6 -15,2% 0,5 -28,7% 0,3 2,2 -32,2% 1,5 63,1% 2,4

1,6 5,9% 1,7 - 61,3% 0,6 71% 2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 37 21. GKS Katowice

Kategoria dzień meczu, stanowiąca 13% całkowitych 2007 2,4 przychodów klubu, wyniosła w 2007 roku 0,3 mln Przychody złotych. Wydaje się, że duży wzrost frekwencji (51%) (mln PLN) 2006 1,7 w sezonie 2007/2008 zaowocuje zwiększeniem Zmiana względem rankingu 2007 Nowy przychodów GKS Katowice z dnia meczu w kolejnej edycji rankingu. Warto zauważyć, że katowicki Pojemność stadionu 9 690 zespół w sezonie 2007/2008 był trzecią najchętniej Średnia frekwencja (sezon 07/08) 5 794 oglądaną drużyną II (obecnej I) ligi. Średnia frekwencja (sezon 06/07) 3 833

Trzecią dziesiątkę w rankingu polskich klubów otwiera GKS Katowice, który w ostatnim roku osiągnął 2,4 mln przychodów. Całkowite wpływy katowickiego klubu wzrosły w 2007 roku o nieco ponad 40%.

Największym źródłem finansowania klubu ze stolicy Śląska są wpływy komercyjne stanowiące 87% całkowitych przychodów. Po wzroście o prawie 43%, wpływy z tej kategorii wyniosły w 2007 roku 2,1 mln złotych. GKS Katowice jest czwartym klubem pod względem koncentracji przychodów w jednym źródle, jakim są właśnie wpływy komercyjne.

GKS Katowice: Przychody (mln PLN)

13% 2,4 40,3% 1,7 0,3

25,5% 0,2

2,1 1,4 42,9%

1,9 87%

2007 2006 2007 Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

38 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 22. Motor Lublin

Wzrost frekwencji na meczach Motoru, który 2007 1,4 w sezonie 2007/2008 wyniósł 21,8% spowodował Przychody zwiększenie wpływów z dnia meczu o 40%. (mln PLN) 2006 1,4 Ta kategoria przychodów przyniosła klubowi w 2007 Zmiana względem rankingu 2007 Nowy roku 0,4 mln złotych i stanowiła niemal ¼ łącznych wpływów klubu. Pojemność stadionu 13 000

Średnia frekwencja (sezon 07/08) 2 241 Warto zauważyć, że Motor Lublin w sezonach Średnia frekwencja (sezon 06/07) 1 840 2005/2006 oraz 2006/2007 grał w III lidze i dopiero od ubiegłego sezonu występuje w obecnej I lidze.

Przedostatnią drużyną ujętą w tegorocznym rankingu jest Motor Lublin, który w 2007 roku osiągnął 1,4 mln złotych przychodu i zajął dwudziestą drugą pozycję.

Również w przypadku lubelskiego zespołu wpływy komercyjne stanowią największą część przychodów (prawie ¾ kasy klubu pochodzi z tego źródła) i w ostatnim roku wyniosły milion złotych. Przychody komercyjne Lublinian spadły w 2007 roku o ponad 9%.

Motor Lublin: Przychody (mln PLN)

0% 26% 1,4 1,4

0,3 40% 0,4

1,1 -9,1% 1,0

74%

2007 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 39 23. Kmita Zabierzów

Niestety duży spadek frekwencji na meczach 2007 0,8 tego klubu w sezonie 2007/2008 wpłynie Przychody najprawdopodobniej na spadek wielkości (mln PLN) 2006 0,5 przychodów z tego źródła w następnym roku. Zmiana względem rankingu 2007 Nowy Warto podkreślić, że mimo bardzo małych Pojemność stadionu 2 000 przychodów i prawdopodobnie wynikającej z tego Średnia frekwencja (sezon 07/08) 518 trudnej sytuacji finansowej klubu, Kmita Zabierzów Średnia frekwencja (sezon 06/07) 1 225 przekazała swoje dane do rankingu polskich klubów. Większe i prawdopodobnie bogatsze kluby jak Zagłębie Sosnowiec, Znicz Pruszków, Polonia Warszawa, Wisła Płock, GKS Jastrzębie, Stal Stalowa Ostatnie miejsce w tegorocznym rankingu polskich Wola, Tur Turek, ŁKS Łomża, Pelikan Łowicz, Odra klubów zajmuje Kmita Zabierzów, która w 2007 roku Opole i Warta Poznań powinny brać przykład z Kmity osiągnęła łączne przychody w wysokości 0,8 mln Zabierzów. złotych. Jest to jedyny klub w zestawieniu, którego przychody nie przekroczyły miliona złotych.

Źródło komercyjne zasiliło kasę klubu kwotą w wysokości 0,75 mln złotych, co stanowiło 92% całkowitych przychodów klubu.

Drugie źródło finansowania klubu zasiliło kasę klubu kwotą 60 tys. złotych i stanowiło zaledwie 8% całkowitych wpływów Kmity Zabierzów.

Kmita Zabierzów: Przychody (mln PLN)

8% 0,8 56,6% 0,5 0,06

56,6% 0,04

0,75 56,6% 0,48

92% 2007 2006 2007 Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

40 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Miejsce Polski w Europie

Wzorem pionierskiego rankingu z poprzedniego rynku piłkarskiego stanowi pięć krajów (Anglia, roku warto przyjrzeć się jak wygląda europejski Niemcy, Hiszpania, Włochy i Francja), a w UEFA rynek piłki nożnej. Według analiz przeprowadzonych zrzeszone są obecnie 53 państwa. Dokładny przez Deloitte Wielka Brytania, wartość tego rynku podział rynku futbolowego w Europie w 2007 roku wyniosła w 2007 roku 13,6 mld euro w porównaniu przedstawia poniższy wykres. do 12,6 mld euro rok wcześniej. Struktura tego rynku w ciągu ostatniego roku w zasadzie nie uległa Wyłączając przychody FIFA, UEFA oraz federacji zmianie, tzn. wciąż pięć najsilniejszych lig Europy krajowych, na pozostałe kraje przypada jedynie 18% stanowi ponad połowę całego rynku futbolowego. tego rynku, czyli 2,45 mld EUR. Do najsilniejszych lig starego kontynentu, czyli tzw. „wielkiej piątki” należą: Warto zauważyć, że szóstą i siódmą najbogatszą ligą Europy są odpowiednio angielska Championship • angielska (2,3 mld EUR), (489 mln euro) oraz włoska (430 mln euro). Włoska II liga awansowała na siódmą pozycję ze • niemiecka I (1,4 mld EUR), względu na występy Juventusu Turyn w tej lidze, co wpłynęło na podwojenie przychodów Serie B. • hiszpańska Primera Division (1,3 mld EUR) O ile w kolejnych latach Serie B z pewnością spadnie o kilka pozycji (Juventus awansował do rozgrywek • włoska (1,2 mld EUR), Serie A), to angielska Championship już od kilku lat jest szóstą ligą Europy pod względem przychodów. • francuska (1,0 mld EUR).

Dodatkowo rynek futbolowy tych krajów odpowiada za kolejne 16% europejskiego rynku piłkarskiego, które przypadają na niższe ligi krajów „wielkiej piątki”. Oznacza to, że ponad 2/3 europejskiego

Wielkość europejskiego rynku piłki nożnej w 2007 roku Źródło: Annual Review of Football Finance; Deloitte; maj 2008. 3% 5 Wartość rynku: 13,6 mld EUR 14% 4 1. Przychody najwyższej rangi lig w Anglii, Francji, Hiszpanii, Niemczech i Włoszech.

2. Przychody wszystkich profesjonalnych lig nienajwaźniejszej 52% rangi w Anglii, Francji, Hiszpanii, Niemczech, Włoszech. 15% 3 1 3. Przychody najwyższej rangi lig w krajach należących do UEFA (z wyłączeniem krajów “wielkiej piątki”).

16% 4. Szacowany udział przychodów FIFA pochodzących z Europy, 2 przychody UEFA (pomniejszyne o płatności do federacji i klubów) oraz przychody Federacji Krajowych (pomniejszone o Pierwsze ligi “wielkiej piątki” płatności do klubów). Niższe ligi “wielkiej piątki” Pierwsze ligi pozostałych krajów 5. Przychody wszystkich profesjonalnych lig nienajważniejszej FIFA, UEFA i Federacje Krajowe rangi w krajach należących do UEFA (z wyłączeniem krajów “wielkiej piątki”). Niższe ligi pozostałych krajów

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 41 Gdzie w tym wszystkim jest Polska? Spójrzmy na to co pozytywne – w ostatnim roku przychody najwyższej polskiej ligi wzrosły o 15%, Ekstraklasa z przychodami w wysokości ponad 63 co oznacza że bardzo powoli, ale jednak doganiamy mln euro stanowi 0,46% całego europejskiego rynku czołówkę (wartość całego rynku piłki nożnej wzrosła piłkarskiego oraz 2,58% rynku nieuwzględniającego w ostatnim roku o niecałe 8%). krajów „wielkiej piątki” oraz przychodów federacji. Stanowi to znaczną poprawę względem wyników Dystans Ekstraklasy do najwyższych lig „wielkiej z poprzedniej edycji rankingu (udziały Ekstraklasy piątki” jest przytłaczająco duży, ale warto porównać w europejskim rynku wynosiły odpowiednio 0,37% nasze rodzime rozgrywki do nieco mniejszych oraz 1,97%) należy jednak pamiętać, że taka europejskich lig. Poniższy wykres przedstawia zmiana wynika przede wszystkim ze zmiany kursu podstawowe dane o przychodach Ekstraklasy oraz walutowego PLN/EUR w ciągu ostatniego roku. kilku wybranych lig europejskich. Warto przypomnieć, że w rankingu z 2007 roku do przeliczeń był wykorzystany wówczas aktualny kurs Polska Ekstraklasa ze średnim przychodem na 3,85 PLN/EUR. klub w wysokości 3,9 mln euro osiąga mniejsze wpływy niż liga szwedzka czy austriacka, a należy Niestety w sezonie 2008/2009 już po raz dwunasty pamiętać, że te kraje łącznie mają ponad dwukrotnie z rzędu nie będziemy oglądali polskiej drużyny mniejszą populację niż Polska. Niemniej spośród w Lidze Mistrzów, a w tym okresie grały w tych zaprezentowanych krajów tylko liga austriacka rozgrywkach przecież kluby ze Słowacji, Słowenii, zanotowała większy od Polski wzrost przychodów Finlandii, Bułgarii, a w tym roku zobaczymy również w ostatnim roku (23%), na co miały zapewne wpływ zespół białoruski i cypryjski. Czy to znaczy, Mistrzostwa Europy UEFA EURO 2008, które odbyły że Ekstraklasa jest gorsza również od lig z tych się w tym kraju. krajów?

Struktura przychodów wybranych lig w sezonie 2006/2007 (mln EUR) Uwaga: Dane dla Portugalii obejmują seron 2005/2006, 398 259 239 151 87 63 a dla Polski rok 2007 (przy założeniu, że przychody 400 Zagłębia Sosnowiec, które nie przekazało danych, 118 były równe wpływom Odry 300 Wodzisław Śląski - drużyna o najmniejszych przychodach 69 w Ekstraklasie). 200 129 79 20 Źródło: Annual Review od 46 Football Finances; Deloitte; 13 maj 2008; analizy własne. 100 211 55 26 11 114 118 24 75 15 37 37 0 Holanda Szkocja Portugalia Austria Szwecja Polska

22,1 21,6 14,9 15,1 6,2 3,9

12% 4% - 7% 23% 2% 15%

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu Suma przychodów Średni przychód na klub Zmiana przychodów (w skali roku)

42 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej Ekstraklasa w pigułce Najmniejszą cześć przychodów klubów Ekstraklasy stanowią wpływy z dnia meczu, które w 2007 roku Łączne przychody wszystkich klubów Ekstraklasy stanowiły zaledwie 17% łącznych przychodów (zespołów, które w sezonie 2007/2008 grały i dały klubom 36 mln złotych. Niemniej bardzo w najwyższej klasie rozgrywkowej) wyniosły w 2007 pozytywny jest duży wzrost wpływów z tego roku 209 mln złotych i przez ostatnie dwa lata rosły źródła, które w ciągu ostatnich dwóch lat wzrosło średnio o 15,7%. o ponad 75%. Ciekawe jest, że przychody z dnia meczu wzrosły w ostatnim czasie znacznie bardziej Dla większości polskich klubów przychody niż średnia frekwencja na spotkaniach Ekstraklasy, komercyjne stanowią największe źródło która w ostatnich trzech sezonach kształtowała finansowania, co przekłada się na łączne wyniki się następująco: 2007/2008 – 7 329, 2006/2007 Ekstraklasy, dla której ta kategoria wpływów – 6 707 i 2005/2006 – 5 552. Niemal 33% wzrost stanowiła w 2007 roku 59% całkowitych oglądalności spotkań Ekstraklasy na przestrzeni przychodów. Wpływy komercyjne w ostatnim roku ostatnich dwóch sezonów spowodował wzrost zanotowały prawie 15% wzrost. wpływów z dnia meczu w tym samym okresie o 75%. Taka sytuacja oznacza, że pomimo wzrostu Drugim filarem finansowania klubów Ekstraklasy są cen biletów, kibice coraz chętniej pojawiają się na wpływy z praw do transmisji telewizyjnych, które stadionach klubów Ekstraklasy. w 2007 roku dały łącznie klubom 49 mln złotych, co oznaczało, że w zasadzie nie uległy zmianie Można przypuszczać, że budowa nowych względem wcześniejszego okresu. i rozwój obecnych stadionów (m.in. w związku z przygotowaniami do UEFA EURO 2012) będą wpływały na dalszy wzrost zainteresowania kibiców rozgrywkami Ekstraklasy.

Przychody Ekstraklasy (mln PLN)

17% 209 182 15% 156 16% 36 37,6% 36 226 27,7% 49 59% 220 3,6% 49 448 335 36,4% 24% 124 11088 14,5% 124 11011 7,2%

2007 2005 2006 2007

Komercyjnie Transmisje Dzień meczu

Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej 43 44 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej

Załącznik: Zestawienie przychodów polskich klubów (tys. PLN)

2007 2006 2005 Klub Przychody Transmisje Dzień Komercyjne Przychody Transmisje Dzień Komercyjne Przychody Transmisje Dzień Komercyjne łącznie meczu łącznie meczu łącznie meczu Zagłębie Lubin 32 423 6 374 1 229 24 820 20 900 3 514 592 16 794 20 078 2 789 584 16 705 GKS Bełchatów 26 931 4 118 1 081 21 732 13 227 2 117 499 10 611 10 843 1 203 437 9 203 Lech Poznań 24 965 3 190 7 126 14 649 13 782 3 762 2 737 7 283 10 694 2 912 310 7 472 Korona Kielce 18 258 2 962 2 751 12 545 19 716 4 582 3 620 11 515 16 427 2 006 2 761 11 660 Wisła Kraków 18 158 3 631 5 214 9 311 21 135 4 630 5 208 11 297 21 095 5 157 5 515 10 423 Legia Warszawa 16 176 4 428 4 157 7 591 20 390 7 501 5 313 7 576 13 741 4 116 3 717 5 908 Cracovia 13 360 3 449 1 154 8 756 12 523 3 346 995 8 179 10 137 1 885 1 442 6 810 Arka Gdynia 13 192 839 1 189 11 164 7 610 2 442 1 040 4 128 5 851 1 328 939 3 584 Groclin Grodzisk 12 849 5 492 832 6 525 12 534 2 845 633 9 056 14 522 3 300 1 250 9 972 Widzew Łódź 10 064 2 336 4 682 3 045 6 762 1 756 2 181 2 825 3 431 - 1 563 1 868 Górnik Zabrze 6 493 1 507 1 858 3 128 4 245 2 345 650 1 251 3 400 2 300 600 500 Ruch Chorzów 5 835 1 761 1 862 2 212 2 001 - 801 1 200 - - - - Jagiellonia Białystok 5 800 700 1 700 3 400 2 600 - 1 100 1 500 - - - - Polonia Bytom 5 750 2 315 578 2 857 2 008 - 108 1 900 1 251 - 40 1 211 ŁKS Łódź 4 793 2 341 679 1 772 3 684 1 699 582 1 403 280 - 160 120 Podbeskidzie Bielsko-Biała 4 695 - 321 4 374 3 053 - 279 2 775 - - - - Lechia Gdańsk 4 624 - 1 472 3 152 2 483 - 755 1 728 - - - - Śląsk Wrocław 3 603 - 765 2 837 915 - 287 628 - - - - Piast Gliwice 3 500 - 140 3 360 3 000 - 90 2 910 - - - - Odra Wodzisław 3 389 2 402 339 648 3 621 1 473 476 1 672 4 313 2 173 562 1 578 GKS Katowice 2 376 - 310 2 066 1 693 - 247 1 446 - - - - Motor Lublin 1 350 - 350 1 000 1 350 - 250 1 100 - - - - Kmita Zabierzów 811 - 61 750 518 - 39 479 - - - - Kontakt:

Władysław Szwoch Partner [email protected] +48 (22) 5110773

Paweł Pawlik Konsultant [email protected] +48 (22) 5110597 For the convenience of the reader, a member firm of Deloitte Touche Tohmatsu (DTT) in a particular country is identified in the body of this report by the word “Deloitte” coupled with a country name (e.g., Deloitte Greece), in lieu of using the actual legal name of the member firm of DTT in that country. In many countries, services may be provided by the actual member firms but could also be provided in addition by – or solely by – subsidiaries or affiliates of the Deloitte member firm in that country, which are often organized as separate legal entities. Each of these separate legal entities is liable for its own acts or omissions and not those of other separate legal entities.

Additionally, for purposes of this publication only, individuals are identified by their name and the nomenclature discussed above for referring to a Deloitte member firm, whether that individual is a partner, principal, shareholder, member, director, or employee of that Deloitte member firm or one or more of its subsidiaries or affiliates (e.g., James Patrick, Deloitte Ireland).

For example, and specifically with respect to the United States, Deloitte & Touche USA LLP is the member firm of Deloitte Touche Tohmatsu. Services in the United States are provided by Deloitte & Touche LLP, Deloitte Tax LLP, Deloitte Consulting LLP, and Deloitte Financial Advisory Services LLP. All of these U.S. entities are referred to in this publication as “Deloitte United States.”

Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu, a Swiss Verein, its member firms, and their respective subsidiaries and affiliates. Deloitte Touche Tohmatsu is an organization of member firms around the world devoted to excellence in providing professional services and advice, focused on client service through a global strategy executed locally in over 140 countries. With access to the deep intellectual capital of approximately 150,000 people worldwide, Deloitte delivers services in four professional areas – audit, tax, consulting, and financial advisory services – and serves more than 80 percent of the world’s largest companies, as well as large national enterprises, public institutions, locally important clients, and successful, fast-growing global growth companies. Services are not provided by the Deloitte Touche Tohmatsu Verein, and, for regulatory and other reasons, certain member firms do not provide services in all four professional areas.

As a Swiss Verein (association), neither Deloitte Touche Tohmatsu nor any of its member firms has any liability for each other’s acts or omissions. Each of the member firms is a separate and independent legal entity operating under the names “Deloitte,” “Deloitte & Touche,” “Deloitte Touche Tohmatsu,” or other related names.

A member firm of Deloitte Touche Tohmatsu

© 2008 Deloitte Touche Tohmatsu

46 Finansowa Ekstraklasa Ranking Polskich Klubów Piłki Nożnej