Przyroda Sudetów
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
2017 Tom 20 2017 1 – Oszynda leszczynowiec Apoderus coryli, Płoszczyna, Góry Kaczawskie 2 – Rynnica osikowa Chrysomela tremula, Jelenia Góra-Grabarów, Kotlina Jeleniogórska 3 – Rozpucz lepiężnikowiec Liparus glabrirostris, Dziwiszów, Góry Kaczawskie 4 – Sichrawa górska Gaurotes virginea, Jeżów Sudecki, Góry Kaczawskie (fot. L. Kośny) Tom 20 1 2 3 4 SUDETÓW PRZYRODA Publikacja dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu Hibernujący gacek brunatny Plecotus auritus, Różanka, Góry Bystrzyckie (fot. P. Kmiecik). Poglądy autorów i treści zawarte w publikacji nie zawsze odzwierciedlają stanowisko WFOŚiGW we Wrocławiu. MUZEUM PRZYRODNICZE w JELENIEJ GÓRZE ZACHODNIOSUDECKIE TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE PRZYRODA SUDETÓW ROCZNIK Tom 20, 2017 Naturam si sequemur ducem, nunquam aberrabimus JELENIA GÓRA 2017 Redaktor naukowy BOŻENA GRAMSZ Zespó³ redakcyjny BO¯ENA GRAMSZ CZES£AW NARKIEWICZ STANISŁAW FIRSZT LESZEK KOŚNY Rada naukowa Andrzej Chlebicki JIří flousek andrzej grodzicki Zbigniew Jakubiec Piotr Migoń Dariusz Tarnawski Krzysztof Świerkosz WILLI XYLANDER Recenzenci Janusz Badura (Wrocław) Zofia Rączkowska (Kraków) Andrzej Chlebicki (Kraków) Anna Ronikier (Kraków) Maciej Dąbski (Warszawa) Adrian Smolis (Wrocław) Andrzej Dyrcz (Wrocław) Sławomir Sokół (Opole) Stefan Friedrich (Szczecin) Ewa Szczęśniak (Wrocław) Ewa Fudali (Wrocław) Krzysztof Świerkosz (Wrocław) Jacek Gorczyca (Katowice) Andrzej Tyc (Sosnowiec) Jerzy M. Gutowski (Białowieża) Jan Urban (Kraków) Maria Kossowska (Wrocław) Andrzej Warchałowski (Wrocław) Adam Łajczak (Kraków) Grzegorz Wojtaszyn (Trzcianka) Łukasz Pawlik (Kraków) Bronisław Wojtuń (Wrocław) Tadeusz Pawlikowski (Toruń) Ludwik Żołnierz (Wrocław) Wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma jest wersja papierowa. T³umaczenie streszczeñ BEATA POKRYSZKO Dtp „AD REM”, tel. 75 75 222 15, www.adrem.jgora.pl Druk KDD Konin Nak³ad 1200 egz. Wydawca MUZEUM PRZYRODNICZE w JELENIEJ GÓRZE oraz ZACHODNIOSUDECKIE TO WA RZY STWO PRZYRODNICZE Adres redakcji: 58-560 Jelenia Góra, ul. Cieplicka 11A tel./fax 75 75 515 06 e-mail: [email protected] [email protected] www.muzeum-cieplice.pl ISSN 1895-8109 Na okładce: Potok Szklarka. Karkonosze (fot. S. Nejranowska). Podziękowania Z wielu względów wyjątkowym czasopismem od chwili jego powstania jest rocznik „Przyroda Sudetów” wydawany przez Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze i Zachodniosudeckie Towarzystwo Przyrodnicze, poświęcony przyrodzie ożywionej i nieożywionej regionu. Pierwszy jego tom ukazał się w 1998 roku. Początkowo był wydawany pod tytułem „Przyroda Sudetów Zachodnich”, a od 2004 roku – rozszerzając zakres swojego zainteresowania na całe Sudety, zmienił tytuł na „Przyroda Sudetów”. Ideę wydawania czasopisma naukowego przez Muzeum zainicjowała Bożena Gramsz. Na początku z jej inicjatywy było opracowywane i wydawane własnym sumptem czasopismo przyrodnicze „Raport”, którego pierwszy numer ukazał się w marcu 1991 roku (1/1990). A w 1998 roku udało się rozpocząć wydawanie rocznika „Przyroda Sudetów”. Powstanie czasopisma to zasługa pomysłodawczyni, ale było to możliwe dzięki zaangażowaniu w przedsięwzięcie całego ówczesnego zespołu pracowni- ków merytorycznych Muzeum, w tym oprócz Bożeny Gramsz, która do tej pory jest głównym redaktorem naukowym projektu, Czesława Narkiewicza, Andrzeja Paczosa i Reginy Podsadowskiej. Właściwie od początku powstania do dzisiaj „Przyroda Sudetów” jest przygotowywana do druku głównie przez dwie osoby: Bożenę Gramsz (odpowiedzialną za część zoologiczną i przyrodę nieożywioną oraz ogólną koordynację) i Czesława Narkiewicza (odpowiedzialnego za część botaniczną). Znaczącą rolę we wcześniejszej redakcji wydawnictwa pełnił rów- nież Andrzej Paczos. Rozwój i ciągłość wydawania „Przyrody Sudetów” to zasługa również aktualnej redakcji, w której oprócz Bożeny Gramsz i Czesława Narkiewi- cza są również Stanisław Firszt i Leszek Kośny. Pierwsze 3 tomy czasopisma wydano dzięki dofinansowaniu Euroregionu NYSA ze środków Unii Europejskiej, następne tomy 4-7 i 9 powstały dzięki wsparciu Eu- roregionu NYSA i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, a tomy 8 i 10-20 dofinansowywał wyłącznie Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, który w ten sposób docenia wkład rocznika w promowanie ochrony przyrody naszego regionu. „Przyroda Sudetów” jest czasopismem recenzowanym. Do tej pory arty- kuły publikowane na łamach rocznika recenzowało nieodpłatnie ponad 100 recenzentów, wybitnych naukowców z Polski, Czech i Niemiec. Wielu z nich współpracuje z wydawnictwem od wielu lat, m.in.: prof. dr hab. Piotr Migoń, dr Ewa Szczęśniak, dr Tomasz Blaik, dr Andrzej Traczyk, prof. dr hab. Andrzej Warchałowski, prof. dr hab. Wanda M. Weiner, prof. dr hab. Dariusz Tarnawski, dr hab. Zbigniew Jakubiec, dr hab. Krzysztof Świerkosz, prof. dr hab. Bronisław Wojtuń, dr Adam Malkiewicz i wielu innych. W 2014 r. powołano organ opiniodawczo-doradczy rocznika, którym jest Rada Naukowa w obecnym składzie: prof. dr hab. Andrzej Chlebicki, RNDr. Jiří Flousek, prof. dr hab. Andrzej Grodzicki, dr hab. Zbigniew Jakubiec, prof. dr hab. Piotr Migoń, prof. dr hab. Dariusz Tarnawski, dr hab. Krzysztof Świerkosz, Prof. Dr. Willi Xylander. Czasopismo nie istniałoby gdyby nie Autorzy artykułów, których było około 300 z różnych dziedzin nauk przyrodniczych. Napisali Oni w sumie ponad 500 artykułów naukowych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że ani Autorzy, ani Re- cenzenci, ani Członkowie Rady Naukowej, a tym bardziej Członkowie Zespołu Redakcyjnego, za swoją pracę nie pobierają honorariów. Należy też wspomnieć, że tłumaczenia tekstów zawartych w roczniku wy- konywało wiele osób: Marianna Kurowska, Krystyna Rzeczycka, Dr. Christine Embleton-Hamann, dr Jan Klementowski, Dr. Andreas Peterek, dr Alfred Bor- kowski (były kierownik i dyrektor Muzeum), Andrzej Paczos (były dyrektor Mu- zeum), Jiří Dvořak, dr Bartosz Borczyk, prof. dr hab. Beata Pokryszko. Konsultan- tami tekstów niemieckich i czeskich byli: Prof. Dr. Dr. H.C. Hermann Ansorge, Dr. Siegfried Bräutigam, Dr. Bernhard Seifert, Dr. Olaf Tietz, Dr. Christian Düker, Dr. Karin Hohberg, RNDr. Zbynek Engel. Wszelkiego wsparcia zarówno merytorycznego jak i w staraniach o dofinanso- wanie rocznika udzielało nam przez lata Państwowe Muzeum w Görlitz, głównie w osobie dyrektora tej instytucji – Prof. Dr. Willi Xylandera. Dzięki tym wszystkim ludziom, którym należą się słowa najwyższego uznania i wyrazy najgłębszego szacunku, ukazało się już 20 tomów czasopisma i 3 suplemen- ty, liczące łącznie 4.500 stron. Jest to kopalnia wiedzy na temat przyrody Sudetów, bardzo często wykorzystywana przez środowisko naukowe. Czasopismo wpisuje się też w dokumentowanie osiągnięć muzealnictwa przyrodniczego w naszym regionie i w Polsce. Należy sobie i wszystkim życzyć, aby „Przyroda Sudetów” nadal się ukazywała i stanowiła ważny element w edukacji przyrodniczej i polityce ochrony przyrody nie tylko naszego regionu, ale i całego kraju. Stanisław Firszt Dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze PRZYRODA SUDETÓW Grzegorz Wójcik t. 20(2017): 5-12 Przyczynek do rozmieszczenia cienistki Roberta Gymnocarpium robertianum (HOFFM.) newman w Sudetach Wstęp na Dolnym Śląsku ŚwierKosZ (2011) proponu- je przesunąć cienistkę Roberta z grupy ga- Cienistka Roberta Gymnocarpium rober- tunków niższego ryzyka (kategoria LC, KącKi tianum (HOFFM.) NEWMAN to gatunek paproci i in. 2003) do grupy gatunków narażonych o zasięgu cyrkumborealnym (Hultén i Fries na wymarcie (kategoria VU). 1986). W Europie jest rozprzestrzeniona od W 2014 r. nowe synantropijne stano- Pirenejów przez Alpy i Apeniny po Karpa- wisko cienistki Roberta zostało znalezione ty, Bałkany i zachodnią Rosję. Na północy w Kotlinie Kłodzkiej (kwadrat BF36 w syste- sięga po północną Skandynawię. Rośnie mie ATPOL, ZaJąc i ZaJąc 2001), na północ także na Wyspach Brytyjskich i na Kaukazie od Bystrzycy Kłodzkiej (smocZyK i wiaDer- (Komarov i ilin 1934, Jermy 1993). W Polsce ny 2015). Kolejne stanowisko synantropijne jest gatunkiem stosunkowo rzadkim, a więk- odnalazła sZcZęŚniaK (inf. ustna) w 2014 r. szość stanowisk znajduje się w południowej na Hali pod Śnieżnikiem (kwadrat BF47). części kraju (ZaJąc i ZaJąc 2001). Cienistka Gymnocarpium robertianum rośnie tu na Roberta jest gatunkiem kalcyfilnym, rosną- kamiennym murze w pobliżu Schroniska cym prawie wyłącznie na wapieniach lub „Na Śnieżniku”. Jest to najwyżej położone skałach zawierających węglan wapnia (DO- (1218 m n.p.m.) stanowisko tego gatunku po stál 1984, Jermy 1993). Bywa też spotykana polskiej stronie Sudetów. Do roku 2016 oba na siedliskach antropogenicznych, głównie stanowiska były jedynymi potwierdzonymi na starych murach o zaprawie wapiennej na ziemi kłodzkiej (ryc. 1). (Dostál 1984, ŚwierKosZ 1993, sZcZęŚniaK 2009, ŚwierKosZ 2011). Metodyka W Sudetach gatunek był notowany na licznych stanowiskach, z których większość Nazewnictwo taksonów roślin naczy- ma już znaczenie historyczne (wimmer 1857, niowych podano za mirKiem i in. (2002). FieK i uecHtritZ 1881, scHube 1903). Według Nazwy syntaksonów podano za matuszkie- najnowszej oceny zasięgu w Sudetach, cie- wicZem (2008) i ŚwierKosZem (2004). Współ- nistka Roberta rośnie na 6 stanowiskach rzędne geograficzne w terenie oznaczo- naturalnych lub półnaturalnych, głównie no przy pomocy odbiornika GPS Garmin w Górach Kaczawskich (KwiatKowsKi 2006, GPSMAP 62s. Powierzchnię zajmowaną ŚwierKosZ 2011). Na licznych niegdyś stano- przez Gymnocarpium robertianum na ścia- wiskach synantropijnych cienistka