Program Ochrony Środowiska Dla Miasta I

SZPROTAWA 2004

SPIS TREŚCI: 1.1 .Przedmiot opracowania ...... 5 1.2 . Podstawa prawna opracowania ...... 7 1.3 .Źródła danych ………………….………………………………...... 7 1.4 .Koncepcja Programu Ochrony Środowiska ...... 7 1.5 .Założenia struktury programu ...... 8 1.6 .Metodyka tworzenia programu ...... 10 1.6.1. Główne uwarunkowania programu...... 10 1.6.2. Przyjęte założenia metodyczne ...... 12 1.7. Zawartość dokumentu ...... 14 2.1. Położenie obszar podział administracyjny i mieszkańcy ...... 17 2.2. Walory przyrodnicze, klimatyczne i krajobrazowe ...... 21 2.3. Lasy ...... 23 2.3.1. Pomniki przyrody ……………………………………….………………………………….. 25 2.3.2. Roślinność i zwierzęta terenu gminy ...... 27 2.3.2.1. Roślinność ...... 27 2.3.2.2. Zwierzęta ………………………………………………….…………………………...…. 29 2.3.2. Europejska sieć ekologiczna NATURA 2000 ………………………………….………. 31 2.4. Walory kulturowe ...... 33 2.5. Infrastruktura komunikacyjna...... 36 2.5.1. Drogi kołowe ...... 36 2.5.2. Transport kolejowy ...... 37 2.6. Infrastruktura techniczna ...... 38 2.6.1. Zaopatrzenie w energię elektryczną i gaz ...... 38 2.6.2. Zaopatrzenie w wodę i gospodarka ściekami ...... 41 2.7. Odnawialne źródła energii ………...... ……………..……….…. 46 2.7.1. Elektrownie wodne ...... 46 2.7.2. Farmy wiatrowe ...... 48 2.8. Gospodarka odpadami ...... 49 2.9. Ochrona przeciwpowodziowa ...... 49 2.10. Sytuacja gospodarcza gminy Szprotawa ...... 51 2.11. Rolnictwo ...... 53 2.12. Turystyka ...... 56

2 3.1. Gospodarka wodno – ściekowa ...... 62 3.2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ...... 63 3.3. Gospodarka odpadami ...... 64 3.4. Stan czystości wód ...... 64 3.4.1. Wody powierzchniowe ...... 64 3.4.2. Wody podziemne ...... 68 3.5. Hałas i pole elektromagnetyczne ………………………………………………….. 70 3.5.1. Hałas...... 70 3.5.2. Pole elektromagnetyczne ……………………………….…………….…………...……… 71 4.1. Zasady polityki ekologicznej ...... 75 4.2. Synteza wytycznych wynikających z polityki Unii Europejskiej ...... 77 4.2.1. Podstawowe założenia polityki ekologicznej ...... 77 4.2.2. Priorytety części środowiskowej Funduszu Spójności ( 2004 – 2006 ) ...... 77 4.3. Wojewódzkie priorytety programu ochrony środowiska ...... 79 4.4. Obszary priorytetowe z punktu widzenia z punktu widzenia koncentracji działań w zakresie ochrony środowiska ...... 81 4.5. Wojewódzkie limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska ...... 81 4.6. Powiatowe priorytety ochrony środowiska ...... 83 4.7. Gminne priorytety programu ochrony środowiska ...... 84 5.1. Działania o charakterze systemowym ...... 85 5.1.1. System transportowy ...... 85 5.1.2. Rolnictwo ...... 87 5.1.3. Turystyka i rekreacja ...... 89 5.1.4. Energetyka i przemysł ...... 92 5.1.5. Osadnictwo ...... 94 5.2. Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska ...... 96 5.3. Edukacja ekologiczna ...... 97 5.3.1. Stan wyjściowy ...... 97 5.3.2. Cel ekologiczny do 2011 roku ...... 98 5.3.3. Strategia realizacji celu ...... 99 5.4. Współpraca ponadlokalna ...... 102 5.5. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody ...... 103

3 5.5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu ...... 103 5.5.2. Ochrona lasów ...... 106 5.5.3. Ochrona gleb ...... 109 5.5.4. Zasoby kopalin ...... 110 5.6. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego ...... 111 5.6.1. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią ...... 111 5.6.2. Powietrze atmosferyczne ...... 115 5.6.3. Hałas i pole elektromagnetyczne ...... 117 5.6.3.1. Hałas ...... 117 5.6.3.2. Pole elektromagnetyczne ...... 119 5.7. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii ...... 120 5.7.1. Wodochłonność i energochłonność gospodarki ...... 120 5.7.2. Wykorzystanie energii odnawialnej ...... 121 5.8. Prognozowany stan środowiska w 2011 ...... 122 5.8.1. Zasoby wodne ...... 123 5.8.2. Powietrze atmosferyczne ...... 124 5.8.3. Hałas ...... 124 5.8.4. Powierzchnia ziemi ...... 124 7.1. Instrumenty polityki ochrony środowiska ...... 138 7.1.1. Instrumenty prawne ...... 138 7.1.2. Instrumenty finansowe ...... 139 7.1.3. Instrumenty społeczne ...... 141 7.1.4. Instrumenty strukturalne ...... 142 7.1.5. Systemy zarządzania środowiskiem ………………….………………………………... 143 7.1.6. Struktura zarządzania środowiskiem ………..…………….…………..……………….. 144 7.2. Upowszechnienie informacji o środowisku ...... 145 7.3. Zarządzanie Planem Ochrony Środowiska ...... 146 7.4. Monitoring wdrażania Programu ...... 148 7.5. Główne działania w ramach zarządzania programem ...... 153 8.1. Ramy finansowe wdrażania programu ...... 155 8.2. Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć programu ...... 155 8.3. Koszty realizacji przedsięwzięć w latach 2004 – 2007 ...... 156 8.4. Prognoza podziału kosztów wg źródeł finansowania ...... 157

Przedmiotem opracowania jest program ochrony środowiska dla gminy Szprotawa, zawierający: • analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska na terenie gminy Szprotawa, • sformułowanie celów i zadań w obszarze inwestycyjnym i pozainwestycyjnym, wynikających z potrzeb gminy, koniecznych do prowadzenia działań na rzecz ochrony środowiska, spójnych z polityką ekologiczną państwa polskiego, województwa lubuskiego oraz powiatu żagańskiego, • propozycje działań organizacyjnych zwiększających skuteczność prowadzonej na obszarze gminy polityki proekologicznej, • określenie zadań własnych gminy, rozumianych jako przedsięwzięcia, które będą w całości lub częściowo finansowane ze środków będących w dyspozycji gminy, • określenie zadań koordynowanych, czyli zadań związanych z ochroną środowiska, które finansowane będą ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego lub też instytucji działających na terenie gminy, ale podległym bezpośrednio organom wojewódzkim bądź centralnym.

Niniejszy Program jest opracowaniem mającym na celu umożliwienie kompleksowego i efektywnego zarządzania ochroną środowiska. Ma on zapewnić niezbędną koordynację działań proekologicznych w gminie Szprotawa. Przyjęcie jednolitego spojrzenia na problematykę ochrony środowiska w gminie pozwoli nie tylko przyczynić się do rozwiązania istniejących problemów w tym zakresie, ale również tak ukierunkować podejmowane działania, aby przeciwdziałać mogącym pojawić się w przyszłości zagrożeniom. W programie uwzględnione zostały zagadnienia z zakresu ochrony środowiska i dziedzin bezpośrednio powiązanych, co powinno dopomóc miastu we właściwym ukierunkowaniu działań zmierzających do zrównoważonego rozwoju.

Przedstawiany program, stosownie do wymagań wynikających z zasad tworzenia programów ochrony środowiska powinien być na bieżąco koordynowany z: programem sporządzanym na szczeblu powiatowym, planem gospodarki odpadami dla gminy Szprotawa,

5 Dokumentem nadrzędnym dla “Programu ochrony środowiska dla gminy Szprotawa” jest „Program ochrony środowiska dla powiatu żagańskiego” na lata 2004-2011” opracowany przez AK NOVA Sp. z o.o. z Odolanowa.

Program ochrony środowiska określa cele i zadania administracji państwowej oraz samorządów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnej gospodarki jego zasobami. Jego opracowanie wynika z artykułu 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, który zobowiązuje organy wykonawcze województw, powiatów i gmin do opracowania programów ochrony środowiska, mających na celu realizację polityki ekologicznej państwa. Częścią programu ochrony środowiska jest plan gospodarki odpadami opracowany, jako odrębny dokument, zgodnie z wymaganiami określonymi w artykule 14 i 15 ustawy z dnia 27kwietnia 2001 roku o odpadach. Charakterystyka aktualnego stanu środowiska oraz zasobów naturalnych w gminie Szprotawa została sporządzona z uwzględnieniem wszystkich sektorów środowiska: powietrza atmosferycznego, zasobów wodnych, środowiska przyrodniczego, powierzchni ziemi oraz stanu akustycznego środowiska. Na podstawie aktualnego stanu środowiska określono główne cele i kierunki działania w zakresie ochrony i racjonalnego gospodarowania środowiskiem.

Naczelną zasadą przyjętą w programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca równoczesny rozwój gospodarczy i społeczny z ochroną walorów środowiskowych. Długoterminowym celem programu jest: rozwój gminy, w którym możliwy jest postęp ekonomiczny i społeczny w harmonii z wymogami ochrony środowiska. Cel ten jest zgodny z wizją rozwoju gminy Szprotawa zawartą w „Strategii rozwoju województwa lubuskiego". Jest nią wizja regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia pochodzącego z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego i powiększającego różnorodność biologiczną obszarów.

Obowiązek realizacji zasady zrównoważonego rozwoju spoczywa na wszystkich obywatelach Polski. Wynika on z Konstytucji RAP (art.5). Zrównoważony rozwój jest naczelną zasadą polityki państw - członków Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak również stanowi podstawowe założenie przyjętej dla naszego kraju polityki ekologicznej państwa.

6 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz. 627), obowiązujące w Polsce od 1 października 2001 r. nakłada na gminę obowiązek opracowania programu ochrony środowiska dla gminy. Zgodnie z art. 17 ust. 2 pkt 3 w/w ustawy projekt programu ochrony środowiska dla gminy Szprotawa podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu, zgodnie z art. 18 ust. 1 program uchwala Rada Gminy.

W opracowaniu niniejszego Programu wykorzystano następujące materiały źródłowe: 1. Stan środowiska w województwie lubuskim w roku 2002 , Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski 2003, 2. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy i Miasta Szprotawa , Szprotawa 2000r. 3. Poradnik, metody badania i rozpoznawania wpływu na środowisko gruntowo wodne składowisk odpadów stałych , płyta CD, Warszawa 2000. 4. Zadania organów administracji w zakresie ochrony środowiska , Joanna Elżbieta Bukowska, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2003r. 5. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 , Rada Ministrów, Warszawa 2002r.

Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały znajdujące się w posiadaniu Urzędu Miejskiego w Szprotawie, Starostwa Powiatowego w Żaganiu, Lubuskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Zielonej Górze Inspektorat w Żaganiu, oraz informacje z jednostek działających na terenie gminy Szprotawa m. in. ( Zakłady Usługowe Zachód Sp. Z o.o. z Poznania )

Ustawa Prawo ochrony środowiska stawia wymagania zarówno w odniesieniu do polityki ekologicznej państwa, jak i programów ochrony środowiska przygotowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. „Program ochrony środowiska dla gminy Szprotawa” przewiduje sformułowanie: celów ekologicznych, priorytetów ekologicznych, rodzaju i harmonogramu działań proekologicznych,

7 środków niezbędnych do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe.

Cele ekologiczne zostały zdefiniowane dla dwóch okresów, tj.: cele ekologiczne do 2011 roku (docelowy okres niniejszego Programu) wraz z kierunkami działań, cele ekologiczne do 2006 roku wraz z listą priorytetowych przedsięwzięć.

Bardzo istotnym elementem programu jest system jego wdrażania. Wskazuje się tu instrumenty zarządzania środowiskiem przydatne w tym zakresie, takie jak:

miejscowy plany zagospodarowania przestrzennego, strategia zrównoważonego rozwoju gminy, lokalny plan rozwoju gminy ( w trakcie realizacji ), Program Rewitalizacji, procedury dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie.

Niniejszy program będzie pełnił rolę narzędzia zarządzania środowiskiem na skalę gminy. Przewiduje się, że zarządzanie będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów pozwalających na weryfikację Programu w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej.

„Program ochrony środowiska województwa lubuskiego" nakreślający w sposób ogólny główne kierunki działań na rzecz ochrony środowiska w skali całego województwa, postrzegany jest jako źródło wytycznych co do formułowania programu dla powiatu żagańskiego a ten z kolei jest źródłem wytycznych co do formułowania programu dla gminy Szprotawa.

Struktura programu oparta jest głównie o zapisy dokumentów, którymi są: Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (art.14 ust.1), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, 8 rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. , dostosowana do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu program winien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) i zadania na okres najbliższych czterech lat oraz monitoring realizacji programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych: cele i zadania o charakterze systemowym; ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody; jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne; zrównoważone wykorzystanie surowców. , które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione: zadania własne gminy tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy; zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim bądź centralnym; W programie uwzględniono również zapisy ustawy Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 (art.14 ust.2, art.18 ust.2) wskazujące, że program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata, a Burmistrz Miasta zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata raportów o wykonaniu programu i przedstawiania ich Radzie Gminy. Kierując się powyższymi zapisami, niniejszy program podaje: cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku, zadania do realizacji w latach 2004 - 2007, tzw. plan operacyjny, monitoring realizacji programu, aspekty finansowe wdrażania programu. Założono, iż program musi mieć formułę otwartą co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź nie wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym programie, dokument 9 programu opracowany w 2004 roku, będzie cyklicznie (co 4 lata) aktualizowany. Program ochrony środowiska dla gminy Szprotawa pozostaje w ścisłej relacji z Program ochrony środowiska powiatu żagańskiego na lata 2004 – 2011, Strategią zrównoważonego rozwoju gminy i planem zagospodarowania przestrzennego gminy. Z dokumentów tych wynikają główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko.

Istotną rolę w procesie definiowania polityki ekologicznej gminy pełnią zapisy zawarte zarówno w dokumencie pt. „II Polityka Ekologiczna Państwa" jak i uwarunkowania wynikające z integracji z Unią Europejską oraz specyfika obszaru województwa lubuskiego (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny ). Szczególną uwagę zwraca się na zarządzanie środowiskiem oparte o systemowe podejście, gdzie działania społeczne, instrumentalne i informacyjne są traktowane na równi z działaniami inwestycyjnymi. Wynika to z faktu, że te pierwsze są konieczne dla kreowania świadomości społecznej i stworzenia solidnej struktury polityki ekologicznej. Przykładem mogą być: edukacja społeczeństwa i wymiana informacji, wykorzystanie i dalszy rozwój społecznych, prawnych i finansowych instrumentów, oddzielnie lub w kombinacji, zastosowanie podejścia samoregulującego rozwiązań systemowych, aktywne poszukiwanie możliwości współpracy pomiędzy sektorem prywatnym i państwowym. Ustawa "Prawo ochrony środowiska", z dnia 27 kwietnia 2001 określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności: a. zasady ustalania - warunków ochrony zasobów środowiska, - warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska, - kosztów korzystania ze środowiska. b. udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie, c. udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska,

10 d. obowiązki organów administracji, e. odpowiedzialność i sankcje. Głównym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównoważonego rozwoju kraju. Proces integracji z Unią Europejską stanowi ważne wsparcie działań służących osiągnięciu głównego celu polityki.

W oparciu o Politykę Ekologiczną Państwa należy wziąć pod uwagę etapy osiągania celów: - etap realizacji celów średniookresowych, w pierwszym okresie członkostwa w UE, zakładającym realizację programów dostosowawczych (do 2010), - etap realizacji celów długookresowych w ramach "Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r.", przygotowywanej przez RM w oparciu o rezolucję Sejmu RP z dnia 2 marca 1999 r.

Pierwszy z w/w etapów wdrażania polityki mogą wymagać aktualizacji w zależności od rzeczywistych postępów w procesie integracji z UE. Postęp we wdrażaniu polityki można będzie mierzyć wskaźnikami tempa wdrażania modelu zrównoważonego rozwoju (np. wzrost PKB, wzrost poziomu życia mieszkańców, redukcja zużycia surowców, itd.) oraz wskaźnikami stanu środowiska i efektywności wdrażania polityki ekologicznej ( np.: poprawa jakości wód, powietrza, zwiększenie wykorzystania odpadów, zlikwidowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt, itd.).

Realizacja polityki ekologicznej państwa zależy w znacznej mierze od sposobu zarządzania środowiskiem na wszystkich poziomach, ze szczególnym uwzględnieniem podziału kompetencji w nowej strukturze administracyjnej kraju. Zarówno podstawowe zasady polityki ekologicznej państwa jak też cele i kierunki działań w ramach w/w etapów zostały zaadaptowane dla potrzeb niniejszego programu, zachowując wewnętrzne uwarunkowania województwa lubuskiego.

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej nakłada na nas obowiązek dostosowania się do norm przez nią przyjętych, także w zakresie ochrony środowiska. Ustawodawstwo Unii jest zorientowane albo na ochronę określonych komponentów, albo na regulację

11 pewnych procesów technologicznych i produktów w celu ochrony zdrowia człowieka i środowiska. Zawiera też dyrektywy regulujące postępowanie w związku z procesami decyzyjnymi ważnymi dla ochrony środowiska (np. dyrektywa w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń, dyrektywa w sprawie ochrony czystości wód, itd.). Należy podkreślić, ze niezbędnym i niezwykle istotnym czynnikiem w procesie integracji europejskiej jest uwypuklenie roli tzw. zarządzania prośrodowiskowego.

Problemem szczególnej wagi dla województwa lubuskiego, powiatu żagańskiego jak i również naszej gminy jest spełnienie standardów ekologicznych Unii Europejskiej. Dojście do tych wymagań będzie wiązało się przede wszystkim ze zmniejszeniem obciążenia środowiska odpadami, poprawą gospodarki wodno-ściekowej oraz poprawą efektywności wykorzystania energii i surowców naturalnych.

Oprócz w/w elementów, dla planowania polityki ochrony środowiska bardzo ważne są: ocena aktualnego stanu w zakresie gospodarki i przyjęte tendencje rozwojowe na najbliższe lata (dokument: „Strategia rozwoju województwa lubuskiego" – Zarząd Województwa Lubuskiego 2000) oraz działania, które zostały już podjęte w celu poprawy, bądź utrzymania aktualnego stanu środowiska. Bardzo ważnym czynnikiem jest stan świadomości ekologicznej mieszkańców gminy i chęć podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska, co ma istotne znaczenie dla procesu wdrażania programu. Wdrożenie Programu wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów związanych z realizacją przedstawionych działań. Oczywiście efektywność wdrażania zależy także od stworzenia racjonalnego systemu zarządzania środowiskiem, który to system wymusi właściwą strategię planowania budżetu. Niemniej jednak, możliwości finansowe zewnętrzne i wewnętrzne są czynnikiem determinującym zarówno cele polityki ochrony środowiska jak i strategię ich osiągnięcia. Integracja Polski z Unią Europejską nakłada wymóg dostosowywania wielu standardów do obowiązujących w krajach Unii. Oznacza to, że również metodologia, struktura, zawartość, a także sam proces opracowywania programu ochrony środowiska powinny być zgodne ze standardami stosowanymi w krajach Unii Europejskiej. 12 Nowoczesne planowanie polityki ochrony środowiska wymaga zintegrowania jej z politykami innych sektorów. Dlatego niniejszy program uwzględnia nie tylko długoterminową politykę w zakresie poszczególnych kierunków rozwojowych gminy i ich konsekwencji dla środowiska, ale także politykę w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości. Taka konstrukcja programu w jasny sposób nawiązuje do zasady zrównoważonego rozwoju.

Proces konstruowania Programu prowadzony był w oparciu o tzw. otwarte planowanie. Biorąc pod uwagę założenia strategii rozwoju gospodarczo-społecznego kraju, uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa i Unii Europejskiej, strategię rozwoju województwa lubuskiego i zachowując specyfikę tego obszaru, można poprzez "otwarty" proces tworzenia zdefiniować politykę ochrony środowiska gminy, która będzie akceptowana przez jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska i rozumiejących ideę zrównoważonego rozwoju.

Dlatego też, opracowując ten program, zwrócono szczególną uwagę, już w początkowych jego etapach, na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy administracją samorządową i rządową szczebla wojewódzkiego oraz administracją samorządową szczebla powiatowego i gminnego. Takie podejście prowadzi do zaangażowania wielu stron w proces opracowywania Programu (umożliwia im generowanie własnych idei co do kierunków polityki ochrony środowiska, opracowywania strategii lub rozwiązywania konkretnych problemów), co w efekcie ułatwia proces jego wdrażania. Metodyka konstruowania programu oparta była o kilka elementów, wśród których najważniejszymi były: a) przegląd i ocena aktualnych danych o stanie środowiska województwa lubuskiego, powiatu żagańskiego i gminy Szprotawa, b) precyzowanie potrzeb gminy Szprotawa w oparciu o "Strategię rozwoju województwa lubuskiego" oraz „Strategię zrównoważonego rozwoju gminy”, spotkania i rozmowy z przedstawicielami administracji samorządowej, c) określenie zasad budowy programu i jego wdrażania zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa ustanowioną w nawiązaniu do ustawodawstwa unijnego, ukierunkowanego na zintegrowaną ochronę wszystkich elementów środowiska - jako całości oraz dopasowanie Programu do wytycznych zawartych w ustawie „Prawo ochrony środowiska", a dotyczących wojewódzkich programów ochrony środowiska, 13 d) opracowanie celów (do 2011 roku) i sposobu ich realizacji do roku 2007 (plan operacyjny), e) uznanie konieczności weryfikacji celów w odstępach 2 - 4 letnich.

Program został oparty o dane istniejące, a w przypadku potrzeby przeprowadzenia dodatkowych ekspertyz czy opracowań, przyjęto je jako niezbędne do wykonania w ramach realizacji celów krótkoterminowych.

Koncepcja programu przewiduje sformułowanie zbioru celów ekologicznych oraz działań niezbędnych dla osiągnięcia tych celów. Określenie zbioru celów odbywa się w ścisłym związku z przewidywanym rozwojem poszczególnych dziedzin gospodarki województwa, określonym w dokumencie strategii rozwoju województwa. Na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska a także uwarunkowań polityki ekologicznej następuje sformułowanie celów średniookresowych ochrony środowiska dla Gminy Szprotawa do roku 2011. Cele średniookresowe stanowią podstawę dla określenia planu operacyjnego (do 2007 roku), z których następnie wynikają działania główne, pod które mogą być podpisywane konkretne projekty. Generalna zasada procesu jest włączanie społeczności lokalnej zarówno w przygotowanie programu jak i jego wdrażanie. Dlatego już w początkowych etapach prac nad programem zwrócono uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy przedstawicielami instytucji i organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Projekt gminnego programu po przyjęciu przez organ wykonawczy gminy Szprotawa zostaje skierowany do zaopiniowania przez organ wykonawczy powiatu. Końcowym etapem proceduralnym, kończącym prace nad programem jest przyjęcie programu przez Radę Miejską w Szprotawie w formie uchwały.

Konstrukcja „Programu ochrony środowiska" oparta jest o schemat dokumentu „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 –2010” i jednocześnie dopasowana do specyficznych uwarunkowań gminy Szprotawa. Niniejszy dokument zawiera niżej wymienione rozdziały:

14 Wprowadzenie, które zwiera podstawę prawną opracowania i koncepcję struktury programu. Opisano gminę Szprotawa, charakteryzując jej położenie i podział administracyjny, zaludnienie, walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe, infrastrukturę komunikacyjną i techniczną. Scharakteryzowano aktualny stan środowiska na terenie gminy i zagrożenia, które spowodować mogą pogorszenie obecnego stanu ekologicznego.

Rozdział ten prezentuje: - uwarunkowania programu, - limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska, - gminne priorytety w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, w tym obszary specyficzne o najbardziej niekorzystnym w skali gminy stanie środowiska i występujących zagrożeniach środowiska. Przedstawiono przyjęte cele ekologiczne i sposobów ich realizacji. Wskazano na zadania o charakterze strategicznym, które ujęto w trzech grupach zadaniowych: 1) zadania noszące znamiona rozwiązań systemowych dotyczące przyszłościowego rozwoju gospodarczo-społecznego gminy w kontekście ochrony środowiska naturalnego (aspekty ekologiczne w politykach sektorowych); zadania związane z zarządzaniem środowiskowym; zadania związane z tak zwaną edukacja ekologiczną oraz udział społeczności lokalnych oraz organizacji i stowarzyszeń w procesie decyzyjnym związanym z zagadnieniami ochrony środowiska; zadania związane z współpracą ponadregionalną oraz transgraniczną; 2) ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, zagadnienia racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych i kulturowych: ochrona przyrody i krajobrazu oraz przestrzenie, ochrona lasów, ochrona gleb, ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych, ochrona pozostałości antropogenicznych; 3) poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, w tym: jakość wód i stosunki wodne (w tym racjonalne korzystanie z wody), gospodarowanie odpadami (w oparciu o plan gospodarki odpadami oraz programy usuwania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska), zanieczyszczenia powietrza ( w tym wykorzystanie energii odnawialnej), oddziaływanie hałasu, pól elektromagnetycznych oraz awarie przemysłowe. Przedstawione gminne priorytety ekologiczne dla okresu najbliższych lat oraz listę przedsięwzięć w skali gminy, które powinny zostać przewidziane do realizacji w tym okresie, tj. w latach 2004 – 2007, z podziałem na przedsięwzięcia inwestycyjne oraz pozainwestycyjne, z podaniem roku realizacji, kosztów i źródeł finansowania, instytucji odpowiedzialnych za realizacje danego przedsięwzięcia oraz rodzaju przedsięwzięcia (własne, koordynowane, gminne). Instrumenty zarządzania środowiskiem, organizacja zarządzania programem (cykliczna ocena realizacji programu, w tym wskaźniki efektywności programu, harmonogram procesu wdrażania programu). Ramy finansowe realizacji Programu, sumaryczne zestawienie kosztów wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2004 – 2007 (z podziałem na inwestycyjne i pozainwestycyjne, wg dziedzin ochrony środowiska) oraz udział potencjalnych źródeł finansowania w ogólnych kosztach programu.

Gmina Szprotawa jest gminą miejsko – wiejską, na jej obszarze znajdują się 22 wsie należące do 16 sołectw, leży na południu woj. lubuskiego i graniczy od południa bezpośrednio z gminami województwa dolnośląskiego. Szprotawa jest siedzibą władz samorządowych gminy. Gmina Szprotawa należy do Powiatu Żagańskiego. Zajmuje powierzchnie 232,31 km 2, zamieszkałą przez ok. 22.042 mieszkańców. Na terenie miasta zamieszkuje ok. 12.908 mieszkańców, a na terenach wiejskich ok. 9.134 mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 95 osoby/1 km 2. Obszar gminy Szprotawa leży na pograniczu dwóch makroregionów fizyczno – geograficznych, Niziny Śląsko – Łużyckiej, w której znajduje się południowa część gminy, nad rzeką Bóbr i jej dopływem Szprotawą oraz w część północna obejmująca Wał Trzebnicki. Według dziesiętnej, fizyczno geograficznej regionalizacji polski ( wg J. Kondrackiego, 1978r ) obszar gminy Szprotawa przedstawia się następująco: Obszar fizycznogeograficzny: Europa Zachodnia Podobszar fizycznogeograficzny: Niż Zachodnioeuropejski Prowincja: Nizina Zachodnioeuropejska Podprowincje: - część południowa Nizina Sasko – Łużycka - część północna Nizina Środkowopolska Makroregion: - część południowa Nizina Śląsko – Łużycka - część północna Wał Trzebnicki Mezoregion: - część południowa Bory Dolnośląskie i Równina Szprotawska - część północna Wzgórza Dalkowskie

Równina Szprotawska jest to kotlinowate, podłużne obniżenie doliny rzeki Szprotawy wzniesionej do 125 m n.p.m. Północna część mezoregionu Bory Dolnośląskie to zaklęsłość w której znajduje się dolina rzeki Bóbr a pozostała część mezoregionu tworzy płaską powierzchnię wzniesioną do ca 140 m n.p.m. w całości zalesioną.

17 Wzgórza Dalkowskie to fragment mezoregionu o powierzchni zafalowanej, wzniesionej do 160 m n.p.m.

Rys.1 Mapa gminy Szprotawa i okolic.

Z pośród granic naturalnych gminy Szprotawa można wyodrębnić:

- od północy potok Biała Woda (Białka), - od zachodu kompleks lasów w okolicach Małomic, Janowca i Jelenina, - od południa kompleks Borów Dolnośląskich oraz dolina rzeki Bóbr, - od wschodu Potok Sucha oraz kompleks lasów w okolicach Międzylesia. Gmina Szprotawa graniczy: - od strony południowej z gminami Bolesławiec, Osiecznica - od strony zachodniej z gminami Żagań, Małomice, Brzeźnica, - od strony północnej z gminami Kożuchów, Nowe Miasteczko, - od strony wschodniej z gminami Gromadka, Przemków i Niegosławice.

18 Tab. 1 Ilość mieszkańców w Gminie Szprotawa.

1. Bobrowice Bobrowice 164 2. Borowina Borowina 317 3. Cieciszów Cieciszów 133 4. Długie Długie 990 5. Dziećmiarowice Dziećmiarowice 250 6. Dzikowice Dzikowice 521 7. Henryków Henryków 431 8. Kartowice Kartowice 141 9. Leszno Dolne Leszno Dolne, 358 Kopanie, Szprotawka 10. Leszno Górne Leszno Górne, 1 420 Biernatów 11. Nowa Kopernia Nowa Kopernia, 280 Polkwiczki 12. Pasterzowice Pasterzowice 600 13. Siecieborzyce Siecieborzyce, 968 Rusinów 14. Sieraków Sieraków 132 15. Wiechlice Wiechlice, Wiechlice 1 930 „Lotnisko” 16. Witków Witków 499 17. Miasto Szprotawa 12 908 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych źródłowych

Najliczniejszą miejscowością wiejską jest wieś Wiechlice wraz z Osiedlem „Wiechlice – Lotnisko” liczące obecnie – 1 930 osób. Drugą co do wielkości i rangi jest wieś Leszno Górne – 1 420 osób. Spośród pozostałych wyróżnić należy: Długie – 990 osób oraz Siecieborzyce – 968 osób.

Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy z wyraźnym podziałem na część północną - typowo rolniczą wiąże się to głównie z małą lesistością i z jakością gleb oraz południową gdzie przeważa gospodarka leśna związana z dużymi kompleksami lasów również ta część gminy ze względu na walory krajobrazowo – przyrodnicze stanowi obszar potencjalnego rozwoju funkcji turystycznych. Użytki rolne zajmują powierzchnię 12 798 ha, lasy 7 308 ha, wody 290 ha, pozostałe tereny 2.308 ha.

Jednostki osadnicze na terenie gminy Szprotawa posiadają zróżnicowany charakter zabudowy, można wyszczególnić następujące typy: - ulicówka; Borowina, - osada folwarczna; Polkwiczki, - rozproszony; Biernatów, Buczek, Kartowice, Kopanie (osada), Pasterzowice, 19 - zwarty; Cieciszów, Dziećmiarowice, Dzikowice, Henryków, Szprotawka, Wiechlice, - przydrożny; Borowina, - łańcuchowy; Długie, Nowa Kopernia, Rusinow, Siecieborzyce, Witków, - placowy; Leszno Dolne, - wielodrożny; Leszno Dolne, Leszno Górne, - owalnica; Sieraków.

Tab. 2 Statystyka stałych mieszkańców wg wieku i płci. 323 0-4 278 283 0-4 269 362 5-9 367 351 5-9 361 532 10-14 445 355 10-14 388 599 15-19 607 520 15-19 437 3 847 20-64 4 001 2 602 20-64 2530 545 Pow. 64 1 002 375 Pow. 64 663 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych źródłowych

Struktura płci w odniesieniu do całej gminy rozkłada się prawie symetrycznie – kobiety stanowią 51,48 %, a mężczyźni 48,51 %.

Tab. 3 Liczba ludności gminy wg ekonomicznych grup wieku przedprodukcyjny 5 594 produkcyjny 13 409 mobilny 8 600 nie mobilny 4 809 poprodukcyjny 3 036 Na 100 osób w wieku produkcyjnym 64 przypada osób w wieku nieprodukcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych źródłowych Rozwój ludności w układzie jednostek osadniczych dokonuje się pod wpływem trzech podstawowych czynników: przyrostu naturalnego, migracji, a niekiedy, choć bardzo rzadko, na skutek zmian administracyjnych. Ruch naturalny w gminie Szprotawa na rok 2003 kształtował się następująco: - małżeństwa – 141 - urodzenia żywe – 216 - zgony – 221

20 Tab. 4 Ludność według okresu zamieszkania oraz grup wieku Wyszczególnienie Ogółem Zamieszkała Przybyła do miejscowości Nie od urodzenia aktualnego zamieszkania ustalono razem W latach od kiedy 1988 i 1989 - mieszka wcześniej 2002 0 – 14 lat 4 314 3 577 703 24 679 34 15 – 19 lat 2 163 1 544 558 180 378 61 20 – 29 lat 3 316 2 358 919 320 599 39 30 – 39 lat 2 782 1 405 1 347 531 816 30 40 – 49 lat 3 396 1 529 1 843 1 495 348 24 50 – 59 lat 2 675 703 1 953 1 794 159 19 60 – 64 lat 812 20 791 755 36 1 65 lat i więcej 2 581 39 2 529 2 420 109 13 Wiek nieustalony 3 2 - - 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych źródłowych

Gmina Szprotawa leży w południowej części województwa lubuskiego u ujścia rzeki Szprotawy do rzeki Bóbr w makroregionie Niziny Śląsko - Łużyckiej. Na terenie gminy można wyróżnić następujące fragmenty mezoregionów: Równina Szprotawska, Bory Dolnośląskie, Kotlina Żagańska, Równina Nadodrzańska, Wzniesienia Chocianowskie i Wzgórza Kożuchowskie. Teren ten zaliczany jest do rejonu klimatycznego Lubusko-Dolnośląskiego. Region ten oznacza się dużą zmiennością klimatyczną oraz cechami klimatu oceanicznego tj. łagodnymi zimami i upalnymi latami. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnimi wieloletnimi temperaturami wynoszącymi od 17,8 0C. Natomiast najzimniejszym miesiącem jest styczeń, w którym średnie wieloletnie temperatury wyniosły od -1,7 0 C do -2,1 0C. Średnie roczne sumy opadów w rejonie Szprotawy są niskie i wyniosły 577.0mm. Przeważają opady w półroczu letnim. Średnie roczne prędkości wiatru wynoszą 2,3m/s. Zdecydowanie dominują wiatry z sektorów zachodniego i północno-zachodniego, które występują przez 44.0% czasu w ciągu roku. Teren gminy Szprotawy przecinają dwie rzeki: Bóbr i Szprotawa. Zasadnicza część obszaru gminy należy do zlewni rzeki Szprotawa. Gleby stanowią jeden z podstawowych zasobów środowiska przyrodniczego, wpływające bezpośrednio na kształtowanie się szaty roślinnej i sposoby przyrodniczego wykorzystania powierzchni ziemi. 21 Gleby tego terenu to, bielice i gleby rdzawe powstałe z różnego rodzaju piasków zajmujące znaczną przestrzeń Borów Dolnośląskich. Są to gleby mało urodzajne (IV- V klasa) zajęte najczęściej przez bory sosnowe. Małe fragmenty terenu zajmują gleby bagienne i murszowe wytworzone w niektórych dolinach małych rzek i torfowisk niskich. W dolinie Szprotawy zalegają mady (gleby aluwialne) oraz w północnej części obszaru gleby brunatne i płowe. Południowa część gminy porośnięta jest zwartym kompleksem lasów pod nazwą „Bory Dolnośląskie”. Lasy zajmują ok. 33% ogólnej powierzchni gminy. Gmina Szprotawa posiada 104 ha lasów komunalnych, na terenie miasta Szprotawa znajduje się 9 ha parków miejskich.

Rys. 2 Park miejski („Słowiański”)

Miasto otoczone jest pięcioma parkami. Przez miasto przepływają dwie rzeki: Bóbr i Szprotawa, na których zbudowano czternaście mostów oraz trzy kładki dla pieszych. Szczególną atrakcję gminy stanowi jednak rezerwat bukowy ,,Buczyna Szprotawska", o powierzchni 152,3 ha, przypominający buczyny karpackie. W lasach występują liczne skupiska zwierzyny łownej ( min in. dziki, sarny, jelenie, lisy) oraz ptactwa.

Użytki rolne stanowią 50% ogólnej powierzchni. Gleby o dobrej wydajności ( bielicowe i pseudo bielicowe ) zajmują około 50% gruntów ornych. Brak dużych zakładów przemysłowych zanieczyszczających powietrze i wodę, dodatkowo uatrakcyjnia położenie miasta i umożliwia rozwój turystyki pieszej oraz rowerowej. W połączeniu z licznymi miejscami o charakterze historycznym tworzy to wspaniałą bazę rekreacyjno - wypoczynkową. Rejon gminy Szprotawa jest bardzo ubogi w surowce mineralne. Wzdłuż koryta rzeki Bóbr występują kruszywa naturalne w postaci piasków i żwirów. Lokalnie występują gliny tzw. aluwialne ( w północnej części gminy Szprotawa ). Ważnym elementem wiążącym zespół wsi na terenie gminy Szprotawa jest rzeka Bóbr oraz jej środkowe dorzecze. Rzeka Bóbr przepływa przez teren gminy na odcinku 23,6 km, znajdują się na niej stopnie wodne wykorzystywanych do celów energetycznych. Do dopływu Bobru należy rzeka Szprotawa.

Gmina Szprotawa posiada wiele atrakcji turystycznych. Położona w dolinie rzeki Bobru, w Borach Dolnośląskich, m. in.: rośnie tu najstarszy w Polsce dąb, zachowało się wiele zabytkowych budowli. Możliwości na rozwój turystyki i promocję gminy nie są jeszcze w pełni wykorzystane. W sezonie letnim oraz w okresie odbywających się tu imprez kulturalnych notuje się napływ turystów. Miasto pełni funkcję ośrodka usługowo – produkcyjnego, a obszary wiejskie funkcje rolnicze.

Lasy spełniają bardzo różnorodne funkcje nierozerwalnie związane z egzystencja człowieka. Z pośród wielu funkcji na uwagę zasługuje – funkcja społeczna , służąca kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa, rozwojowi kultury, oświaty i nauki oraz edukacji ekologicznej. Na terenie gminy obszary leśne stanowią 33% tj. 7 308 ha ogólnej powierzchni. 104 ha zajmują lasy komunalne. W lasach występują liczne skupiska zwierzyny łownej ( min in. dziki, sarny, jelenie, lisy) oraz ptactwa.

Obszar okolic Szprotawy obejmuje kompleksy przyrodniczo-krajobrazowe charakterystyczne dla Kotliny Śląskiej okręgu Borów Dolnośląskich. Największe powierzchnie zajmuje ubogi florystycznie suboceaniczny bór świeży położony w południowej i południowo – wschodniej części terenu gminy. Drzewostan tworzy tu sosna z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej i dębu szypułkowego. Słabo wykształconą warstwę krzewów tworzy kruszyna i podrosty drzew. W ubogim runie dominują: borówka czarna, borówka brusznica, śmiałek podgięty, wrzos, pszeniec i orlica pospolita. W obniżeniach terenu występują płaty śródlądowego boru wilgotnego wyróżniającego się domieszką brzozy omszonej w drzewostanie, masowym udziałem trzęślicy modrej w runie oraz obecnością mchu płonnika.

23 W bezodpływowych zagłębieniach terenu występują płaty kontynalnego boru bagiennego z kobiercami torfowców porośniętymi krzewinkami bagna zwyczajnego, borówek, a także żurawiny W kompleksie z borami sosnowymi występują bory mieszane, które oprócz południowej części zajmują niewielkie połacie terenu położonego na południu gminy. Płaty borów są w różnym stopniu przekształcenia w wyniku gospodarczej działalności człowieka (zręby zupełne, wprowadzanie gatunków obcych, zabiegi fitomelioracyjne). Drzewostan jest na ogół kilkugatunkowy. W silnie zniekształconym runie gatunkom borowym towarzyszą gatunki zrębowe: wierzbówka, lasów liściastych: glistnik jaskółcze-ziele, pokrzywa, a także rośliny synantropijne: niecierpek drobnokwiatowy. Niewielkie fragmenty lasów liściastych - często silnie przekształcone - można spotkać w wzdłuż cieków i wokół zbiorników wodnych (głównie w dolinach Bobru i Szprotawy, a także w północnej części omawianego terenu). Są to z reguły płaty lasów olszowych oraz lasów jesionowo-olszowych ze związku Alno-Padion, porastające żyzne, dobrze uwilgotnione gleby. Fitocenozy łęgów jesionowo-olszowych występują najczęściej w postaci różnej wielkości izolowanych wysp wśród pól i wilgotnych łąk. Fitocenozy te występują w okolicach Biernatowa i Kopanego oraz w sąsiedztwie potoków w północnej części gminy. Głównym składnikiem drzewostanu jest olsza czarna i jesion wyniosły. Podszycie jest zróżnicowane i bujnie wykształcone. Stałym składnikiem warstwy krzewów jest czeremch. Z gatunków charakterystycznych i wyróżniających, z dużą stałością występuje: przytulina błotna, tojeść pospolita, psianka słodkogórz, karbieniec pospolity. Łęgi jesionowo-olszowe występujące w kompleksie z płatami zdegenerowanych grądów, charakteryzuje drzewostan mieszany występują przeważnie w północnej części gminy w okolicach wsi Dzikowice, Borowina, Długie oraz Kartowice. Najwyższą warstwę zbiorowiska tworzy tu: lipa drobnolistna, jesion wyniosły, dąb szypułkowy, olsza czarna, brzoza, wiąz szypułkowy. Zarówno podrost jak i runo są bujne. W warstwie krzewów najczęściej spotkać można: jarzębinę, kruszynę, kalinę, trzmielinę, bez czarny oraz podrosty drzew: czeremchy zwyczajnej i osiki. Wieloskładnikowe runo budują tu między innymi: podgarycznik, pokrzywa, tojeść pospolita, niecierpek pospolity, psianka słodkogórz, chmiel. Aspekt wiosenny tworzą tu gatunki takie jak: zawilec gajowy, gajowiec żółty, czworolist oraz fiołek leśny.

24 Buczyna Szprotawska o powierzchni 152,3 ha to jeden z najcenniejszych rezerwatów przyrody województwa lubuskiego. Położony w Borach Dolnośląskich, między Szprotawą a Przemkowem obejmuje część kompleksu starego, około 160-letniego lasu bukowego, tworzącego wyspę siedlisk lasowych wśród młodszych, sosnowych drzewostanów porastających uboższe siedliska.). Rezerwat obejmuje również mniejsze płaty lasów lipowych i jaworowych ukształtowanych na siedlisku buczyny i stanowiących jej postaci regeneracyjne, a podobnych do żyznych grądów. W granicach rezerwatu znajdują się także niewielkie fragmenty dąbrowy trzęślicowej, łęgu jesionowo-olszowego, grądu oraz leśnych zbiorowisk zastępczych. Rezerwat ma faunę i florę typową dla dobrze zachowanych lasów naturalnych o charakterze puszczańskim, będąc dla wielu gatunków jedyną ostoją w regionie. Występuje tu jedna z czterech znanych na niżu zachodniej Polski populacja bardzo rzadkiego ssaka – popielicy. W rezerwacie gnieżdżą się rzadkie gatunki ptaków: bielik i sóweczka; liczne są populacje typowych dla starodrzewi bukowych: siniaka i muchołówki małej! We florze rezerwatu zaznacza się obecność rzadkich w regionie gatunków żyznych lasów liściastych. Rosną tu, oprócz wymienionego już żywca kremowego, żywiec bulwkowaty, perłówka jednokwiatowa, czerniec gronkowy, żankiel zwyczajny, wawrzynek wilcze łyko i inne. W rezerwacie, wchodzącym w skład lasów miasta Szprotawy, istniała (zachowana do dziś) drewniana wiata - domek letni i miejsca pamiątkowe - pomniki upamiętniające nadleśniczych lasów szprotawskich.

Pomnikami przyrody nazywamy pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenie gminy Szprotawa uznano za pomniki przyrody 69 obiektów w tym 2 to bluszcz pospolity a 67 to drzewa. Część pomników została uchwalona w latach 60 i 70, dopiero w roku 2004 powołano 10 nowych pomników przyrody na terenia miasta Szprotawa. Z najcenniejszych pomników rosnących na terenia gminy jest relikt pozostałości puszczańskich, dąb szypułkowy „Chrobry” rosnący na granicy gminy koło wsi Piotrowice, o obwodzie 985 cm, wysokości 30 m i wieku 750 lat.

Rys. 3 Dąb „Chrobry”

Na terenie gminy znajduje się jeszcze kilkanaście drzew i obiektów , których wymiary i cechy predysponują je do objęcia ochrona prawną.

Tab. 5 Pomniki przyrody Dąb, obw. 985 cm, wys. 30 m, wiek 750 lat, pn. „Chrobry”, 1 3/1 Piotrowice Gr. drzew, 15 dębów, obw. 365-690 cm, wys.20-25 m, wiek 2 155/2 350 lat, las komunalny w Szprotawie, ul. 3 Maja Sosn a, obw. 310 cm, wys. 28 m, wiek 200 lat, lasy 3 156/3 komunalne, m. Szprotawa, przy os. Słonecznym Gr. drzew , 7 dębów, obw. 370-485 cm, wys.20-25 m, wiek 4 157/4 350 lat, lasy komunalne, m. Szprotawa, przy os. Słonecznym Platan, obw. 407 cm, wys.18 m, wiek 250 lat, park w m. 5 159/6 Długie, wł. pryw. Władysław Słotkowski, dz. 2/34 Klon jawor, obw. 460 cm, wys. 22m, wiek 250 lat, park w m. 6 160/7 Długie, wł. pryw. Władysław Słotkowski, dz. 2/34 Gr. drzew, 24 dęby, obw. 360-560 cm, wys. 20-25 m, wiek 7 163/10 350 lat, m. Borowina, teren AWRSP, park, nr dz. 335/19 Wiąz, obw. 470 cm, wys. 25 m, wiek 300 lat, Park AWRSP, 8 165/12 Borowina, dz. 335/19 Gr. Drzew, 2 platany, obw. 550, 490 cm, wys. 25 m, wiek 250 9 166/13 lat, Park AWRSP, Borowina, dz. 335/19 Dąb szyp., obw. 550 cm, wys. 15 m, m. Leszno Dolne, wł. W. 10 578/14 Pietoraka, dz. 173/10 Dąb szyp., obw. 370 cm, ul. Niepodległości 4, teren ogródków 11 1058/15 przydomowych Bluszcz posp. Pokrywający mury kościoła Ewangel. w 12 1334/16 Szprotawie, rozp. Korony 17,7m, pow. o. 54m²

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych źródłowych 26 Na sesji Rady Miejskiej w Szprotawie dnia 29.06.2004r( Uchwała Nr XXIV/158/04 ) uchwalono następujące pomniki przyrody :

Tab. 6 Pomniki przyrody uchwalone na sesji Rady Miejskiej 29.06.2004r Grab zwyczajny, obw. 260 cm, wys. 18 m, wiek 120 lat, 1 lasy komunalne, m. Szprotawa, przy os. Słonecznym Sosna zwyczajna, obw. 235 cm, wys. 25 m, wiek 130 lat, 2 lasy komunalne, m. Szprotawa, przy os. Słonecznym Buk zwyczajny – odmiana czerwona, obw. 350 cm, wys. 3 25 m, wiek 200 lat, lasy komunalne, m. Szprotawa, przy ul. Sobieskiego Skrzydłorzech jesionolistny, obw. 460 cm, wys. 20 m, wiek 4 300 lat, Park Miejski, m. Szprotawa, przy ul. Kościuszki Platan klonolistny, obw. 460 cm, wys. 27 m, wiek 400 lat, 5 m. Szprotawa, teren basenu kompielowego przy ul. Głogowskiej Dąb bezszypułkowy, obw. 490 cm, wys. 26 m, wiek 450 6 lat, Park Miejski, m. Szprotawa, przy ul. Bronka Kozaka Gr. drzew , 3 milorzęby dwuklapowe, obw. 212-180 cm, 7 wys.14-15 m, wiek 150 lat, Park Miejski, m. Szprotawa, przy ul. Ogrodowej Bluszcz posp. Pokrywający Basztę muru obronnego. w 8 Szprotawie, rozp. korony 10 m, pow. o. 70m² Źródło: opracowanie własne na podstawie danych źródłowych

Wyżej podane pomniki przyrody uchwalone przez Radę Miejską w Szprotawie 29.06.2004r ukazały się w Dzienniki Urzędowym Województwa Lubuskiego Nr 72 z dnia 27 września 2004r.

Żyzne lasy bukowe tworzą w Polsce dwa główne zespoły: żyzną buczynę karpacką i żyzną buczynę Sudecką oraz na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej. Niżowe stanowiska tego typu lasu nie są sklasyfikowane nawet w literaturze fachowej. Na obszarze gminy Szprotawa, wyróżnić należy płaty buczyny sudeckiej w formie podgórskiej wyróżniającej się udziałem gatunków niżowych, wspólnych z grądami, co ma miejsce w rezerwacie „Buczyna Szprotawska”. Cechą charakterystyczną buczyn jest jednowarstwowy, zwarty, wysokopienny drzewostan, złożony prawie wyłącznie z buka Niewielką domieszkę stanowią klony, jawory i lipy drobnolistne. Powoduje to bardzo silne zacienienie dna lasu, stąd prawie zupełnie brak warstwy krzewów a rośliny zielne runa, głównie tzw. geofity, wegetują 27 intensywnie przed rozwojem liści buków. Później silne zacienienie wytrzymują jedynie mszaki. Charakterystykę lasów terenów gminy przedstawiono szczegółowo w punkcie Roślinność obszaru gminy Szprotawa reprezentowana jest przez wiele cennych i zagrożonych gatunków. Na terenie tym występuje około 40 gatunków roślin całkowicie objętych ochroną oraz około 15 gatunków chronionych częściowo. Wymienić należy między innymi; wawrzynek wilczełyko, przedstawiciele paproci długosz królewski i podrzeń żebrowiec, kruszczyk szerokolistny, pełnik europejski (drugie stanowisko w województwie lubuskim), śniadek bladaszkowaty, dziewięćsił bezłodygowy, naparstnica zwyczajna i purpurowa, goździk piaskowy, gnidosz rozesłany, podkolan biały, arnika górska, wrzosiec bagienny, widłaki goździsty, jałowcowaty, torfowy, spłaszczony i prawdopodobnie widłak wroniec, rosiczki okrągłolistna, długolistna, grążel żółty. Na terenie gminy został odnotowano stanowiska pomocnika bladaszkowatego który ostatni raz notowany był w latach 30. W lasach gminy Szprotawa znajdują się również stanowiska, sosny Banksa, sosny czarnej, smołowej, wejmutki oraz cisa, daglezji i jodły. Z pośród roślin częściowo chronionych warte uwagi są; kruszyna pospolita, bagno zwyczajne, kalina koralowa, paprotka zwyczajna, porzeczka czarna, kocanka piaskowa, marzanka wonna, kopytnik pospolity, pierwiosnka lekarska. Do gatunków nie objętych ochroną, ale w dużej mierze decydujących o różnorodności florystycznej gminy Szprotawa należą między innymi; czermień błotna, boborek trójlistkowy, jeżogłówka mniejsza, czworolist pospolity, żurawina błotna, fiołek błotny, modrzewnica zwyczajna, gruszyczka jednokwiatowa, mniejsza, jednostronna i okrągłolistna. Są to gatunki związane z zagrożonymi siedliskami podmokłymi. Licznie reprezentowana jest grupa porostów. Do gatunków chronionych należą; chrobotek reniferowy, leśny, płucnica islandzka, kędzierzawa. Lasy gminy Szprotawa obfitują w różne gatunki grzybów. Pośród powszechnie uznawanych przez grzybiarzy gatunków (borowik szlachetny, koźlarz babka, pieprznik jadalny i podgrzybek brunatny) znajdują się gatunki chronione, lecz zrywane i niszczone m.in. szmaciak gałęziasty, smardz jadalny, rydz czy też trujący sromotnik bezwstydny. Gatunki hub są mniej liczniej reprezentowane ze względu na braku rozkładającego się drewna, wymienić należy tu borowca dętego, łysiczkę, pstrówkę żółtawą oraz gwizdosza frędzelkowatego i rudawego gatunki wpisane do Czerwonej listy

28 zagrożonych w Polsce. Znajdują się tu również stanowiska promieniaka wilgociomierza, który charakteryzuje się zmiennością położenia swych ramion w stosunku do warunków pogodowych.

Na obszarze lasów gminy Szprotawa dotychczas stwierdzono około 38 gatunków ssaków w tym 18 podlegające ochronie prawnej. Kiedyś okoliczne tereny zamieszkiwały tury i żubry w XVII w. odstrzelono ostatnie niedźwiedzie, sto lat później ten sam los spotkał rysie i żbiki. Gatunki takie jak bóbr, wilk i łoś nie występowały na tym terenie przez dłuższy czas, lecz teraz powróciły, z pośród tych trzech gatunków tylko bóbr osiedlił się na stałe budując żeremia, łosie ze względu na znikome obszary podmokłe z dużą ilością lasów olszowych i łozowisk nie znajdzie tu miejsca do rozrodu. Co roku widywane są pojedyncze osobniki migrujące. Wilki widywane są w liczbie 1-5 osobników szczególnie w południowej części gminy, więc istnieje szansa na osiedlenie się tego ważnego gatunku w ekosystemie leśnym w roli regulatora innych populacji zwierząt. Kolejnym gatunkiem, który powrócił na teren gminy jest wydra, dzięki ochronie populacja wydry wzrosła. Pozostałe gatunki fauny gminy Szprotawa to: gronostaj kuna leśna i domowa, borsuk, tchórz, łasica łaska, lis oraz gatunek przybyły ze wschodu jenot. Coraz częściej widywana jest norka amerykańska potencjalne zagrożenie dla lęgów ptaków związanych ze środoiskiem wodno – błotnym. Po stronie niemieckiej występuje szop pracz, który zapewne w niedługim czasie osiedli się na terenie gminy. Kopytne reprezentowane są przez sarnę, jelenie i dziki. Gryzonie wraz z wspomnianym wyżej bobrem przedstawiają się następująco; ryjówka aksamitna i malutka, rzadki rzęsorek rzeczny, zębiełek karliczek, piżmak jako nowy gatunek oraz popielica występująca np. w rezerwacie „Buczyna Szprotawaska”. Na całym terenie gminy Szprotawa stwierdzono ponad 150 gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych, wymienić należy; bąka, kropiatkę, gągoła, kanię rdzawa, sóweczkę oraz kulona gatunki umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Dzięki obecności licznych stawów poeksploatacyjnych w południowej części gminy na terenie tym silnie reprezentowana jest ornifauna wodno – błotna. Do tej grupy należą; bąk, kropiatka, zielonka, żuraw, perkoz rdzawoszyi, brzęczka, gągoł, nurogęś 29 oraz kaczki krzyżówki, głowienki, czernice, cyranka, cyraneczka. Brzegi rzek są ostojami sieweczki rzecznej, zimorodka, remiza, dziwonie, kuliczka piskliwego, pliszki górskiej. Na szczególną uwagę zasługują ptaki drapieżne; bielik, kania rdzawa i czarna, trzmielojad, błotniak stawowy i zbożowy, kobuz, krogulec, jastrząb, myszołów zwyczajny i zimujący myszołów włochaty oraz pustułka. Z gatunków drapieżników nocnych wyróżnić należy: sóweczkę, włochatkę, puszczyka, uszatkę, pójdźka oraz płomykówkę zamieszkującą wieże kościelne. Z wymarłych gatunków ornifauny występujących niegdyś na terenie gminy zaliczyć należy cietrzewia, którego najbliższe ostoje znajdują się na poligonie Świętoszowskim oraz w okolicach Przemkowa. Pozostałe gatunki lęgowe warte odnotowania to; bocian czarny, samotnik, dudek, muchołówka białoszyia i mała, tajemniczy lelek zwany (kozodojem), gil, krzyżodziób świerkowy, czyż, czeczotka. Licznie reprezentowany jest gatunek dzięciołów; dzięcioł czarny, duży, średni, dzięciołek, dzięcioł zielonosiwy i zielony oraz krętogłów. Wspomnieć należy również o gatunku populacji skandynawskiej, łabędzia krzykliwego, który upodobał odpowiednie miejsce do rozrodu na nieużytkowanych stawach hodowlanych położonych na terenie lasów w południowej części gminy.

Podczas inwentaryzacji gniazd bociana białego w gminie Szprotawa, przeprowadzonej w dniu 10. 07.2004r., stwierdzono 21 gniazd w tym 8 nie było zajętych przez ptaki. Na zajętych gniazdach ptaki odchowały 34 młode bociany. Jeśli chodzi o największe skupienie gniazd bociana białego w poszczególnych miejscowościach to po trzy gniazda znajdują się w Witkowie i Siecieborzycach. Najstarsze i największe gniazdo znajduje się w miejscowości Dzikowice i liczy sobie ponad 50 lat o wadze ok. 1 tony. Niepokojącym zjawiskiem jest spadek liczebności par bociana białego oraz liczba nie zajętych gniazd. Spowodowane jest to zanikaniem żerowisk tego gatunku ptaka czyli przekwalifikowywanie użytków zielonych na grunty orne. Konieczne jest propagowanie wśród rolników programu środowiskowego, który poprzez korzystne warunki dopłat dla rolników i ekstensywne użytkowanie łąk doprowadzi do ochrony żerowisk bociana białego. Gady reprezentowane są przez 7 gatunków. Są to; zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata oraz gniewosz plamisty. Pozostałe to: jaszczurka zwinka,

30 jaszczurka żyworodna oraz beznogi padalec. Niewykluczone również jest, że gmina Szprotawa jest miejscem lęgów żółwia błotnego, który widywany był na starorzeczu w dolinie Bobru. Ta grupa przedstawia się następująco; rzekotka drzewna, traszka zwyczajna, traszka górska, ropucha paskówka, szara, kumak nizinny, żaba trawna, żaba moczarowa, jeziorkowa, śmieszka oraz żaba wodna krzyżówka żaby jeziorkowej z żabą śmieszka. Na terenie borów w przepływających przez nie rzekach i strumieniach oraz w stawach hodowlanych odnotowano dużo interesujących przedstawicieli rybi są to m.in.; karp, leszcz, szczupak, gatunki chronione to różanka, piskorz, śliz, strzelba potokowa, minóg strumieniowy oraz pozostałe gatunki; głowacica, troć wędrowna, pstrąg potokowy, brzana, kiełb, ukleja. Świat owadów na terenie gminy Szprotawa jest bardzo bogaty, ale niestety do końca nie zbadany. Zasługujące na uwagę to; motyle mieniak tęczowy, mieniak stróżnik, paź królowej oraz bardzo rzadki paź żeglarz. Z gatunków ważek zaliczanych do rzadko występujących to; trzepla zielona, żagnica zielona, zalotka oraz ważka ruda. Gatunki chrząszczy to; pospolite żuki gnojowe i leśne oraz ich kuzyn tyfeusz, mieszkaniec torfowisk. Wielką rzadkością jest chroniony jelonek rogacz oraz kozioróg dębosz. Z chronionych gatunków owadów zamieszkujących obszar gminy to rodzina biegaczy reprezentowana przez biegacz gajowego, wręgatego, skórzastego i biegacza zielonozłotego (biegająca biżuteria). Na terenach piaszczystych spotkać można trzeszcza piaskowego oraz postrach mrówek, mrówkolwa plamoskrzydłego.

Ostoje Natura 2000 to sieć obszarów chronionych, tworzona na mocy prawa europejskiego (Dyrektywy 79/403/EEC zwanej dziś Dyrektywą Ptasią, w skrócie DP oraz Dyrektywy 92/43/EEC czyli Dyrektywy Siedliskowej - DS). Obszary te stworzyć mają docelowo Europejską Sieć Ekologiczną Obszarów Chronionych, której celem jest zachowanie wszystkich zagrożonych i najbardziej reprezentatywnych dla naszego kontynentu siedlisk przyrodniczych wraz z towarzyszącą im fauną i florą. Obszary wchodzące w skład sieci mogą obejmować już istniejące tereny chronione (parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe) jak i obszary w ogóle nie planowane do objęcia ochroną (np. obszary o zróżnicowanym krajobrazie rolniczym i dużej 31 różnorodności gatunkowej). Istotne dla ich wyznaczania jest obecność określonych typów siedlisk przyrodniczych, których listę zawiera załącznik I Dyrektywy Siedliskowej, określonej grupy gatunków zwierząt i roślin wyszczególnionych w załączniku II tejże Dyrektywy, lub też ptaków wymienianych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Wyróżniamy dwa typy obszarów Natura 2000. SACs (Special Areas of Conservation czyli Obszary Specjalnej Ochrony ) to ostoje tworzone dla ochrony siedlisk lub gatunków wymienionych w załącznikach I oraz II Dyrektywy Siedliskowej. SPAs (Special Protection Areas, a po polsku Specjalne Obszary Ochrony) to ostoje Natura 2000, które mają być (lub są już w krajach Wspólnoty) utworzone ze względu na występowanie w nich gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Obszary SAC i SPA są od siebie niezależne - w niektórych przypadkach ich granice mogą się pokrywać, lub być nawet identyczne! Spośród zarówno SPA jak i SAC Komisja Europejska ma wybrać Obszary o Znaczeniu Wspólnotowych (Sites of Community Importance), które będą włączone do sieci Natura 2000, tworząc spójną ekologicznie sieć. Zakłada się np. że podstawowym mechanizmem ochrony walorów przestrzeni rolniczej będą rozwiązania typu kontraktów - np. programy rolnośrodowiskowe, polegające na płaceniu rolnikom za stosowanie określonych sposobów użytkowania gruntów, a przestrzeni leśnej - rozwiązania polegające na certyfikacji gospodarki leśnej. Nie ma przy tym przeciwwskazań, aby obszary Natury 2000 były miejscem intensywnego rozwoju łagodnych dla przyrody form gospodarki - np. ekoturystyki. Na ochronę wybranych typów ekosystemów (np. solniska śródlądowe, żywe torfowiska wysokie, kłociowiska i torfowiska wapienne, lasy łęgowe, jaworzyny zboczowe, bory i brzeziny bagienne), niezależnie od formy ich własności, będą także przeznaczone środki bezpośrednio z budżetu Unii Europejskiej.

Utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, które nastąpi po uzyskaniu ostatecznej akceptacji Unii Europejskiej dla polskiego projektu tych obszarów ma sprzyjać zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego. Natura 2000 będzie nowym niezależnym systemem, istniejącym równolegle z dotychczasowymi systemami ochrony przyrody poszczególnych państw Unii. Podstawową zasadą będzie zasada Ekorozwoju, a więc rozwoju godzącego zadania ochrony przyrody z działalnością gospodarczą i potrzebami kulturowymi. Program Natura 2000 jest programem otwartym. Co 5 lat jego zasoby będą przeglądane i weryfikowane. Przewiduje się również włączanie do programu nowych obszarów, dotychczas w nim

32 nie ujętych, jeśli przeprowadzone w międzyczasie badania lub obserwacje dowiodą takiej potrzeby. W granicach gminy Szprotawa nie znajduje się żaden z proponowanych Specjalnych Obszarów Ochrony ani Obszarów Specjalnej Ochrony.

Miasto posiada bardzo bogatą historię sięgającą roku 1000-go oraz szereg interesujących zabytków świadczących o minionej świetności tego miasta. Pierwszą źródłowo udokumentowaną wiadomość o ziemi szprotawskiej znajdujemy w "Kronice" Thietmra z Mersenburga (około 975 do 1018)). Thietmar opisuje pielgrzymkę cesarza Ottona III do Polski, do gnieźnieńskiego grodu świętego Wojciecha w roku 1000. Bolesław Chrobry przywitał cesarza w Iławie nad Bobrem. Dzisiaj Iława stanowi zachodnią dzielnicę miasta Szprotawa. Nadanie praw magdeburskich Szprotawie zawdzięczamy głogowskiemu księciu, piastowiczowi Konradowi I. Po raz pierwszy miasto, jako " civitas Sprotav" występuje w źródle w roku 1260. Magistrat szprotawski pojawia się po raz pierwszy w dokumencie w roku 1299. Najstarszy "regulamin rady" - z roku 1319. Do najbardziej znaczących cechów w mieście należeli piekarze, szewcy i przede wszystkim sukiennicy Prawo bicia własnej monety Szprotawa uzyskała na początku XV stulecia - w roku 1404. W tym też okresie miasto znacznie powiększyło stan posiadania przez kupno leżących wokół miasta wsi i folwarków. Miasto na przestrzeni dziejów było polskim, czeskim i węgierskim. W roku 1526 przeszło we władanie Habsburgów. Dwa lata wcześniej dokonała się w Szprotawie reformacja. Rozwój miasta zakłóciły wydarzenia wojny 30-letniej. Nałożone kontrybucje wojenne, częste przemarsze wojsk, grabieże, kwaterowanie wojsk doprowadziły to kwitnące miasto do ruiny. Najgorsze czasy nadeszły, kiedy do miasta wkroczyły wojska cesarskie Albrechta Wallensteina. Wielki pożar Szprotawy w roku 1672 dopełnił reszty. Z wielkim trudem i dzięki energicznemu działaniu burmistrza Augusta Dantza miasto zostało odbudowane. W roku 1740 Szprotawa przeszła pod pruskie panowanie. Trwająca w latach 1756- 1763 wojna siedmioletnia ponownie dotkliwie zniszczyła gospodarczo miasto. Dopiero pruska reforma miast z roku 1808 przyniosła względną stabilizację. Sekularyzacja klasztoru szprotawskich magdalenek w roku 1810 przyniosła miastu 33 duże zdobycze ziemskie. Miasto należało pod względem posiadłości ziemskich do największych właścicieli dóbr w Prusach. 18 września 1806 r. urodził się w Szprotawie Heinrich Rudolf Konstanty Laube, bezsprzecznie należący do najznakomitszych pisarzy niemieckich epoki postromantycznej. W roku 1895 miasto postawiło Laubemu pomnik. Ze Szprotawy pochodził także światowej sławy paleobotanik Heinrich Robert Göppert Związany z miastem był historyk i archiwista Felix Matuszkiewicz, którego liczne publikacje dotyczące historii miasta są nieocenione w badaniach nad historią Szprotawy. Walki toczące się wokół miasta i w samym mieście w lutym 1945 roku ponownie doprowadziły do znacznych zniszczeń. Dzieło odbudowy miasta podjęto natychmiast po zakończeniu wojny.

Krajobraz kulturowy gminy Szprotawa jest materialnym świadectwem bogatej historii terenu gminy, wynikiem ścierania się wpływów niemieckich, polskich i czeskich. Zachowane elementy krajobrazu obejmujące budowle rezydencjonalne, sakralne, użyteczności publicznej, układy przestrzenne wsi, zabytkowe cmentarze stanowią charakterystyczne rysy krajobrazu gminy, które podkreślają jej odrębność i wyjątkowość. Bardzo bogata historia w połączeniu z walorami krajobrazowymi składa się one na potencjalną wartość, która odpowiednio promowana, może stanowić o atrakcyjności turystycznej gminy.

Zabytki architektury na terenie miasta: • Dwuwieżowy ratusz, XIV wiek,

Rys. 4 Ratusz

• Kościół katolicki pw. WNMP, XIII wiek,

34 • Kościół poewangelicki, XVIII wiek, wzniesiony na fundamentach zamku piastowskiego, • Kościół późnoromański pw. Św. Andrzeja, XIII wiek, • Kościół późnoromański pw. Jezusa Zbawiciela Świata, XIII wiek, • Budynek Bramy Żagańskiej, XIV wiek, • Fragmenty murów obronnych, XIV wiek, • Budynek szkoły ewangelickiej z zegarem słonecznym, XVIII wiek, • Stare miasto – zachowany dawny układ ulic z kamieniczkami, • Gród „Chrobry”, XI/XII wiek, • Krzyż pokutny z mieczem, XIII wiek, • Huta – zabytki architektury industrialnej, XIX wiek, • Koszary miejskie, XIX/XX wiek, • Wieża ciśnień, XIX wiek. Zabytki na terenie Gminy Szprotawa: • Borowina – kościół pw. Św. Bartłomieja, XIII wiek, • Cieciszów – zespół pałacowy, XVIII wiek, • Wiechlice – zespół pałacowy, XVIII wiek, • Dzikowice – kościół, XIII wiek, • Henryków – zespół pałacowy, XVIII wiek, • Długie – ruina kościoła, XIII wiek, • Długie – kościół neogotycki, XIX wiek, • Długie – pałac, XVIII wiek, • Leszno Dolne – kościół katolicki, XVII wiek, • Leszno Dolne, ruina kościoła poewangelickiego, XVIII wiek, • Wały Śląskie – ziemne wały celne, XVII wiek, Leszno Dolne, Biernatów, Sieraków, • Witków – wieża rycerska, • Witków – kościół, XIII wiek, • Szprotawka – drewniana wiata odpoczynkowa w rezerwacie, XIX wiek, • Wiechlice (lotnisko) – zabytki sztuki militarnej (pas startowy, hangary, schrony, magazyn atomowy), • Wiechlice (lotnisko) – pomnik martyrologii, • Wiechlice (wieś) – kamienne drogowskazy, • Nowa Kopernia – kamienne drogowskazy,

35 • Cieciszów – kamienne drogowskazy, • Szprotawka – pomnik „pobojowisko 1813”.

Z uwagi na transgraniczne położenie gmina Szprotawa posiada specyficzny układ komunikacyjny drogowy. Drogową sieć gminy tworzą drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Na terenie gminy Szprotawa znajduje się 143,77 km dróg zaliczonych do kategorii dróg gminnych. Z tego o nawierzchni twardej 40,89 km i gruntowej 102,88 km. Z tego w mieście Szprotawa jest 20,43 km (14,17 km o nawierzchni twardej, 6,26 km gruntowej- 67 ulic). Jednak część nawierzchni twardych znajduje się w złym stanie technicznym i wymaga modernizacji (drogi: we wsi Dziećmiarowice, Pasterzowice, Borowina – Witków, ulice: Podgórna, Sądowa, Koszarowa, Moniuszki, Kasprowicza, Odrodzonego Wojska Polskiego, Pl. Kościelny i Pl. Ewangelicki, ul. Świerczewskiego).

Tab. 7 Podział dróg Nawierzchni Nawierzchni Nawierzchni Nawierzchni Ogółem Ogółem a twarda w a gruntowa a twarda w a gruntowa w km w km km w km km w km Krajowa 25,462 22,408 - 3,054 3,054 - Wojewódzk 22,00 22,00 - - - - a Powiatowa 66,071 58,795 7,276 11,5 11,5 - Gminna 123,34 26,72 96,62 20,43 14,17 6,26 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Drogi gminne nie posiadają istotnego znaczenia dla komunikacji samochodowej, spełniają rolę uzupełniającą lub gospodarczą poprzez dodatkowe połączenie ze sobą miejscowości. Na terenie gminy poza miejscowościami Leszno Górne i Leszno Dolne, brak jest chodników o nawierzchni twardej.

36 Tab. 8 Chodniki w mieście Szprotawa Pol-bruk asfaltowa Płytki Kostka gruntowa betonowe granitowa Krajowa 4,037 0,375 0,478 2,193 - 0,991 Powiatowa 22,971 4,512 1,450 8,423 0,038 8,548 Gminna 28,07 6,921 0,242 4,135 0,255 16,517 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Ważniejsze połączenia drogowe: • droga krajowa nr 12 (Granica Państwa – Żary – Szprotawa – Lubin) • drogą krajową nr 12 i drogą wojewódzka nr 297 (Nowa Sól – Bolesławiec) dojazd do autostrady nr 3 (odległość od Szprotawy 27 km)

Komunikacja autobusowa ze Szprotawy dociera do Zielonej Góry, Poznania, Wrocławia, Koszalina, Gorzowa Wlkp., Jeleniej Góry, Szczecina, Bolesławca, Żar, Nowej Soli. Przewoźnicy obsługujący linie autobusowe to PKS Nowa Sól, Zielona Góra, Żary, Bolesławiec, Szczecin, INTERTRANS Głogów i MZK Żagań. Szprotawa posiada obwodnicę miasta wschód – zachód w ciągu drogi krajowej nr 12, która znacznie poprawiła warunki i bezpieczeństwo ruchu oraz wyeliminowała uciążliwości związane z przejazdem ruchu tranzytowego przez centrum miasta. Ponadto w trakcie wykonywania jest projekt techniczny drugiej części obwodnicy miasta Szprotawy północ – południe w ciągu drogi krajowej nr 12. Budowa w/w obwodnicy będzie miała duże znaczenie szczególnie dla ruchu tranzytowego.

Ze Szprotawy brak jest bezpośrednich przewozów pasażerskich. Najbliższe dworce kolejowe dla przewozów pasażerskich znajdują się w Małomicach, Lesznie Górnym i w Żaganiu. Przewozy towarowe odbywają się na linii kolejowej relacji Głogów – Żagań – dworzec kolejowy w Szprotawie Czynniki ekonomiczne, społeczne i eksploatacyjne spowodowały, że w ostatnich latach systematycznie i znacznie obniża się zainteresowania transportem kolejowym, tak osobowym, jak i towarowym. Poza względami ekonomicznymi transport kolejowy jest przyjazny dla środowiska. Mając na uwadze możliwość wystąpienia zjawiska ponownego zainteresowania się społeczeństwa przewozami kolejowymi

37 i funkcjonowaniu transportu kolejowego należy podchodzić z dużą ostrożnością do

likwidowania linii kolejowych.

Gminy Szprotawa zasilany jest dwoma liniami wysokiego napięcia 110 kV, wykonanymi jako napowietrzne z kierunków Przemków i Żagań o łącznej długości 41 km (linia: Żagań –Szprotawa o długość 25 km i Szprotawa – Przemków o długości 16 km). Zasilają one Główny Punkt Zasilania zlokalizowany na terenie Miasta na działce o powierzchni 1,2 ha, którego charakterystyka została przedstawiona w poniższej tabeli:

Tab. 9 Charakterystyka GPZ 1 GPZ ul. 11 0/20 kV 2 2x16 MVA Szprotawa Szpitalna

Źródło: dane z „Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Szprotawa”

Linie wychodzące z GPZ-tu wraz z maksymalnym ich obciążeniem w okresach szczytowych na przestrzeni ostatnich lat przedstawia poniższa tabela

Tab. 10 Obciążenia GPZ 1 Miasto 100 40 60 2 Rudawica 150 30 80 3 Dzikowice 150 35 77 4 Bobrzany 150 5 97 5 Henryków 120 15 88 6 Puszczykó 150 55 63 7 Witkóww 150 5 97 8 Szpital 100 20 80 9 Małomice 150 35 77 10 Chrobrego 100 35 65

Źródło: dane z „Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Szprotawa”

Dostawa energii elektrycznej dla poszczególnych odbiorców z terenu Miasta odbywa się liniami średniego napięcia 20 kV pracującymi w układach pierścieniowych dających możliwość uzyskania dwustronnego zasilania wykonanymi jako kablowe i napowietrzne. Na terenie Gminy dostawa energii podobnie jak dla obszaru Miasta odbywa się liniami średniego napięcia 20 kV pracującymi w układach promienistych, nie dających możliwości dwustronnego zasilania. Na terenie Gminy Szprotawa można wyróżnić tradycyjne źródła systemu ciepłowniczego, składające się z kotłowni osiedlowej oraz kotłowni lokalnych. Z kotłowni osiedlowej również zasilane jest 6 węzłów grupowych i 7 indywidualnych. Większość z tych kotłowni została poddana w ostatnich latach modernizacji, co wpłynęło na mniejsze zużycie paliw, zmniejszenie kosztów ogrzewania jak również zmniejszyło negatywny wpływ na środowisko naturalne. O ile łatwiejsze jest wprowadzanie nowych rozwiązań technologicznych przez indywidualnych inwestorów, o tyle zadanie to staje się trudne na gruncie gminnym. Słabymi stronami sieci ciepłowniczej – komunalnej jest promienisty układ sieci, zbyt duże rezerwy przesyłowe na niektórych odcinkach, brak automatyki pogodowej na węzłach ciepłowniczych, duże straty ciepła na przesyle. Pewną szansą byłoby prowadzenie planowej polityki modernizacyjnej w zakresie źródła ciepła oraz sieci ciepłowniczych, automatyzacja procesu dystrybucji ciepła oraz obniżenie kosztów stałych. W sumie na terenie gminy znajduje się 1595 kotłowni, z których blisko 53% stanowią kotłownie gazowe, 46 % węglowe, na miał oraz koks i w końcu niecały 1% to kotłownie olejowe. Dane odnośnie ilości i lokalizacji kotłowni przedstawiono w tabelce:

Tab. 11 Kotłownie na terenie gminy Pasterzowice 9 - 1 Borowina 18 1 - Witków 37 - - Leszno Dolne 11 1 - Dzikowice 68 - - Henryków 43 2 - Dziećmiarowice 30 - 2 39 Szprotawka 5 - - Wiechlice 20 2 76 Bobrowice 1 - 1 Sieraków 16 - - Długie 8 1 2 Kartowice 8 - - Nowa Kopernia 26 - - Siecieborzyce 38 - - Leszno Górne 42 1 - Szprotawa 337 3 465 Budynki zarządzane przez SzZN 10 1 293 „Chrobry” sp. z o.o. Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Udział komunalny w systemie ciepłowniczym gminy wynosi 19%. Pozostałą część tj. 81% stanowią natomiast kotłownie indywidualne oraz przemysłowe. Miasto Szprotawa zasilane jest gazem ziemnym GZ-41,5 z magistrali gazowej wysokiego ciśnienia, jedną nitką DN 250 o ciśnieniu 6,3 MPa, która zasila dwie stacje redukcyjno-pomiarowe I 0 zlokalizowane na terenie miasta: przy ul. Żagańskiej przy ul. Kopernika oraz stację w Wiechlicach

Następnie gaz przesyłany jest bezpośrednio do odbiorców za pośrednictwem sieci średniego ciśnienia oraz siecią niskoprężną poprzez stacje redukcyjno-pomiarowe II 0 zlokalizowane przy: ul. Sobieskiego ul. Kraszewskiego ul. Sienkiewicza

W stacjach redukcyjno-pomiarowych I 0 są wystarczające rezerwy przesyłowe, które w perspektywie najbliższych lat powinny zabezpieczyć zwiększające się zapotrzebowanie na paliwo gazowe. Istniejące stacje redukcyjno – pomiarowe II 0 również nie wymagają rozbudowy. Duże rezerwy dostawy gazu występują w rejonie centrum z uwagi na nową sieć oraz w obszarach zasilanych z gazociągów średnioprężnych, tj. os. Wiechlice, Henryków, ul. Kraszewskiego. Odbiorcy gazu na terenie miasta Szprotawa zasilani są w systemie mieszanym, tzn. niskim i średnim ciśnieniem. Ogólny stan techniczny systemu sieciowego jest dobry. Sieci wykonane są w większości z rur PEHD.

40 Na koniec I kwartału roku 2004 łączna długość sieci gazowej na terenie gminy wyniosła 40 km, odbiorców gazu było 4.720. W mieście Szprotawa obszarami nie zgazyfikowanymi są ulice Kardynała Wyszyńskiego, Jana Pawła II, Hellera, 11 Listopada, Małomicka, Partyzantów, Wolności, Zamkowa, Wojska Polskiego, Wróblewskiego, H. Sawickiej – PGR, Podgórna, Przejazdowa, Polna, Warszawska. Oprócz Wiechlic Lotniska oraz części Henrykowa pozostałe wsie na terenie gminy nie są zgazyfikowane.

Na terenie Gminy Szprotawa usługi zaopatrzenia w wodę oraz odprowadzenia ścieków świadczy Oddział Wodociągów i Kanalizacji Zakładu Gospodarki Komunalnej w Szprotawie. W większości źródłem zaopatrzenia są wody podziemne. Gmina nasza korzysta również z możliwości zakupu wody z sąsiednich gmin (Gmina Niegosławice oraz Stacja Hodowli Roślin w Pasterzowicach) dla wsi Długie oraz wsi Pasterzowice, które nie posiadają własnych ujęć. Dla miasta Szprotawy, osiedla Wiechlice oraz wsi Leszno Górne, Dziećmiarowice, Sieraków, Bobrowice, Henryków, Nowa Kopernia i Leszno Dolne – woda pobierana jest z pięciu studni znajdujących się w Szprotawie przy ul. Kraszewskiego. Pozostała część Gminy zaopatrywana jest z dwunastu studni znajdujących się we wsiach: Borowina (3 studnie), Cieciszów (2 studnie), Dzikowice (2 studnie), Kartowice (1 studnia), Siecieborzyce (2 studnie), Wiechlice (2 studnie). Wymienione studnie zasilają również poza miejscami lokalizacji wsie Witków i Rusinów. W sumie Gmina posiada siedemnaście studni. Istnieje również pewna część wsi, która w dalszym ciągu nie jest zwodociągowana. Są to wsie: Biernatów, Szprotawka, część Wiechlic oraz przysiółki: Buczek, Kopane i Polkowiczki. Dla zobrazowania stopnia zwodociągowania przytoczono ilość gospodarstw domowych, do których doprowadzona jest woda w odniesieniu do ogólnej liczby gospodarstw. Ogółem zaopatrywanych w wodę jest prawie 87% gospodarstw domowych na terenie całej gminy.

Tab. 12 Stopień zwodociągowania gminy

5 4.319 4.583 12 2.172 2.884 17 6.491 7.467 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Ogółem na terenie Gminy Szprotawa długość sieci wodociągowej przekracza 204 km Procentowy udział sieci zlokalizowanej na terenie miasta oraz na terenie wsi przedstawia poniższa tabela.

Tab. 13 Długość sieci wodociągowej 10.202,5 44.177,9 23.891,4 25.750,7 67.226,6 33.484,8 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Ogólny stan techniczny sieci wodociągowych zasilanych z ujęć w Szprotawie z wyjątkiem wsi Leszno Dolne jest dobry i nie budzi zastrzeżeń. Podobnie jest w Witkowie, Rusinowie i Dzikowicach. Pozostała część gminy jest w stanie zadowalającym lub dostatecznym i wymaga częściowej modernizacji. Powodem tego są np. stare sieci przejęte po byłych PGR – ach, w szczególności przyłącza domowe i częściowo armatura. Wiele tych odcinków jest wyeksploatowanych, posiada zmniejszony przekrój i jest wykonana z rur azbestowo –cementowych. W najgorszym stanie jest sieć wodociągowa w Lesznie Dolnym. Posiada dużą awaryjność, a utrzymanie jej wymaga znacznych nakładów. Również ogólny stan techniczny urządzeń do uzdatniania wody nie należy do najlepszych. Zbiorniki hydroforowe, odżelaziacze, mieszacze są wyeksploatowane i wymagają sukcesywnej wymiany na nowe. Mimo tego jakość oferowanej wody jak na powyższe warunki jest dobra i spełnia wszystkie wymogi rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19.11.2002r (Dz.

42 U. Nr 203 poz. 1718). Zakład Gospodarki Komunalnej w Szprotawie posiada aktualne pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych z wszystkich studni za wyjątkiem ujęcia wody we wsi Wiechlice. Stan techniczny całej sieci bezpośrednio wpływa na ilość zużytej wody na cele technologiczne. Związane jest to pośrednio również ze stratami wody. W 2003 roku obroty wodą kształtowały się w sposób następujący:

Tab. 14 Obrót wodą

wykorzystana na cele Pobrana Sprzedana Straty technologiczn e 1.265.000 686.000 344.000 235.000 128.743 70.851 16.173 41.719 1.393.743 756.851 360.173 276.719 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Z powyższych wyliczeń wynika, iż ponad połowa pobranej wody została sprzedana, ponad 25% wykorzystana w celach technologicznych, a pozostała część stanowi stratę. Jak widać, znaczny udział w tej sumie ma woda wykorzystana na cele technologiczne. Pewnym sposobem na zmniejszenie udziału wody zużytej na cele technologiczne jest zmniejszenie awaryjności sieci, co wiąże się z poniesieniem nakładów na modernizację. Wpływ na takie zużycie ma także struktura sieci wodociągowej. Liczna część nitek stanowi rozgałęzienia do odbiorców o niewielkim zapotrzebowaniu na wodę, co powoduje odstania wody i konieczność płukania tych odcinków. Idealnym rozwiązaniem byłoby zastosowanie układu pierścieniowego sieci, w którym woda przepływałaby w sposób ciągły. Niestety w stratach wody istotną część stanowią nieopomiarowane pobory wody. Przy ogólnej tendencji spadkowej sprzedaży wody z powodu wzrostu cen oraz konieczności oszczędzania w ostatnich latach zaobserwowano wzrost strat.

43 Na terenie gminy Szprotawa poza miastem sieć kanalizacyjną posiadają trzy wsie wraz z os. Wiechlice. Są to Leszno Górne, Leszno Dolne i Dziećmiarowice. Sieć kanalizacyjna na terenie tych wiosek jest nowa i jej stan techniczny jest dobry. Ścieki przesyłane są rurociągiem tłocznym do oczyszczalni ścieków w Wiechlicach. Długość sieci wynosi ponad 58 km, a procentowy udział w mieście i gminie kształtuje się następująco:

Tab. 15 Długość sieci kanalizacyjnej

Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Aby zobrazować zasięg sieci w gminie podobnie oparto się na gospodarstwach domowych: Tab. 16 Stopień skanalizowania gmin 3.746 4.583 921 2.884 4.667 7.467 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Jak widać z tabeli ponad 81% gospodarstw domowych na terenie miasta podłączona jest do sieci. Ten wynik jest w pewien sposób zaniżony, gdyż niektóre z gospodarstw mieszczą się w obrębie jednego budynku, posiadają wydzielone lokale, są podłączone do jednego przyłącza i potraktowane są jako jedno gospodarstwo. Pozostała część gospodarstw korzysta z indywidualnych osadników lub oczyszczalni ścieków. W poniższej tabeli przedstawiono ilości ścieków z podziałem na miasto oraz wieś.

44 Tab. 17 Odprowadzone ścieki 433.000 101.000 534.000 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa Na terenie gminy Szprotawa funkcjonuję 3 oczyszczalnie ścieków położonych na terenach wiejskich, z których tylko oczyszczalnia w Wiechlicach ma znaczenie ponadlokalne osiedle mieszkaniowe. Oczyszczalnia Osiedle Wiechlice W rejonie osiedla Lotnisko w Wiechlicach funkcjonuje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków. Została ona oddana do eksploatacji w 1996r. Obecnie do tej oczyszczalni podłączone są następujące miejscowości: Osiedle Wiechlice, Dziećmiarowice, Leszno Dolne i Leszno Górne. Daje to obsługę około 3600 osób. Oczyszczalnia eksploatowana jest przez szprotawski Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Projektowana przepustowość oczyszczalni to 1000,0 m 3/dobę. Obecnie wykorzystana jest ona w około 30%.

Rys. 5 Oczyszczalnie ścieków w Wiechlicach. Oczyszczalnia osiedle mieszkaniowe w Długiem W miejscowości Długie funkcjonuje Stacja Uzdatniania Ścieków, która składa się z następujących elementów: kontenerowa oczyszczalnia ścieków typu Bioblok MU 110 o przepustowości 100,0 m 3/dobę, z możliwością przyjęcia do 150,0m 3/dobę w zależności od składu ścieków i wymogów jakości oczyszczenia

45 przepompownia ścieków o pojemności retencyjnej 60,0m 3 , składająca się z dwóch pomp rozdrabniających typu PZM – 65 Kielce Stan oczyszczalni oceniony jako dobry. Na dzień dzisiejszy oczyszczalnia obsługuje tylko osiedle mieszkalne, będące w zarządzie Spółdzielni Mieszkaniowej Długie 141. stopień wykorzystania oczyszczalni szacowany jest na około 30%. Oczyszczalnia w Siecieborzycach W miejscowości Siecieborzyce znajdują się dwie oczyszczalnie ścieków. Pierwsza z nich jest w zarządzie Spółdzielni Mieszkaniowej z Siecieborzyc. Jest to oczyszczalnia typu Bioblok MU 100. Na dzień dzisiejszy jest w złym stanie technicznym. Jest to obiekt na skraju ruiny. Druga oczyszczalnia pracuje pod zarządem Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej oddział w Siecieborzycach. Jest to obiekt typu „rów cyrkulacyjny” pracujący na zasadzie oczyszczania osadem czynnym. Posiada ona możliwość przyjęcia ścieków w ilości około 100 m 3/dobę. Jej stan ocenia się na średni z możliwością modernizacji. Istnieje możliwość wykorzystania tej oczyszczalni do przyjęcia ścieków z całej wsi Siecieborzyce. Konieczna jest wtedy modernizacja oczyszczalni i budowa osadnika wtórnego.

Turbiny wodne napędzają potężne generatory wielkich elektrowni wodnych, produkujących znaczne ilości energii elektrycznej. W niektórych krajach, przykładem Norwegia, większość energii wytwarzana jest właśnie w ten sposób. Na terenie Gminy Szprotawa funkcjonują trzy odnawialne źródła energii – trzy elektrownie wodne. Dwie z nich są własnościami przedsiębiorstw energetycznych, a jedna stanowi własność prywatną. Elektrownia na rzece Bóbr w Lesznie Górnym znajduje się na terenie przyległym do Lubuskich Zakładów Garbarskich. Właścicielem jest firma energetyczna Merol Power Polska z Warszawy. Inwestycja została zrealizowana w 2001 roku. Podstawowe wyposażenie elektrowni stanowią 2 generatory o mocy 450 kW każdy. Drugą elektrownią należącą do przedsiębiorstwa energetycznego jest elektrownia na rzece Bóbr funkcjonująca na terenie miasta Szprotawa. Decyzję o budowie elektrowni (przy jazie odbudowanym przez ODGW Wrocław), podjęto w1995 r. Realizację inwestycji rozpoczęto w1996 r. Latem 1998 r. zautomatyzowaną elektrownię przekazano do eksploatacji. Podstawowe wyposażenie elektrowni 46 stanowią dwie turbiny typu Kaplan produkcji firmy Mavel a.s. zamontowane w układzie poziomym. Takie rozwiązanie konstrukcyjne, efektywne przy niskich spadach, podyktowane było dodatkowo kolejnością etapowania prac całego stopnia.

Rys. 6 Elektrownia wodna na rzece Bóbr w Szprotawie

Elektrownia wodna stanowiąca własność prywatną mieszkańca wsi Wiechlice funkcjonuje na terenie wsi Henryków, gmina Szprotawa. Inwestycja ta funkcjonuje od 1993 roku i pracuje również na potrzeby własne.

Tab.18 Zestawienie i opis elektrowni wodnych na terenie gminy Szprotawa. Nazwa Miejsc Moc źródła Rok W – na Informacje o właściciel e elektryczneg rozpoczęcia potrzeby technologii a budow o eksploatacji własne, zastosowanej y S - w produkcji elektro sprzedaż energii -wni odnawialnej 1. MEROL Ul. 900 2001 S 2 generatory POWER Fabryc o mocy 450 POLSKA zna 9 kW każdy, w Sp. Z o.o. 67-321 2004 r Z siedzibą Leszno planowana w Górne rozbudowa o Warszawi kolejną e turbinę 2. Bolesław Henryk 35 1993 W,S Planowany Borkowski ów montaż Wiechlice Były turbozespołu Młyn 3. Zespół Dychó 800 1998 S 2 turbiny typu Elektrowni w 6a Kapelani o Wodnych 66-627 mocy 400 kW Dychów Bobro każda, S.A. wice średnioroczna produkcja 2.300 MWh Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa 47 W planie zagospodarowania przestrzennego uwzględniono tereny pod budowę elektrowni wodnych ( w miejscowości Dziećmiarowice, Leszno Dolne oraz na terenie miasta Szprotawa – przy byłym DZO ).

Uchwałą Nr XII/68/03 Rady Miejskiej w Szprotawie z dnia 28 sierpnia 2003r został zmieniony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Szprotawa. Zmiany planu obejmują tereny przeznaczone pod farmy wiatrowe. Są to tereny położone w obrębach: Pasterzowice, Witków, Kartowice i Bobrowice. Są to tereny urządzeń elektroenergetycznych. Działki przeznaczone w planie zagospodarowanie przestrzennego pod farmy wiatrowe stanowią własność osób prywatnych i jednostek działających na terenie Gminy Szprotawa.

Uchwałą zostały ustalone m.in. : - moc nominalna elektrowni dla poszczególnych farm wiatrowych nie większą niż 100 MW, - uciążliwość wynikająca z eksploatacji elektrowni wiatrowej nie powinna przekraczać granic użytkowania terenu, - linie rozgraniczające tereny o różnym sposobie użytkowania, - powierzchnia działki pod wieże elektrowni nie mniejsza niż 1200 m 2, - wysokość wieży elektrowni wiatrowej nie większa niż 135 m (najwyższy punkt śmigła), - minimalną odległość wież siłowni wiatrowych od obiektów przeznaczonych na stały pobyt ludzi – 500 m, - minimalna odległość wież siłowni wiatrowych od dróg powiatowych i gminnych – 20 m, - warunki przyłączenia instalacji do sieci elektroenergetycznej określą Polskie Sieci Energetyczne S.A. po przedstawieniu przez inwestora ekspertyzy wpływu przyłączonych urządzeń wytwórczych na krajową sieć elektroenergetyczną, - kolorystykę wież, turbin i skrzydeł śmigła – białą, szarą, kolorystykę zewnętrznych ścian pomieszczeń transformatorów i innych urządzeń związanych z obsługą siłowni wiatrowych – zieloną, szarą lub brązowa, - obiekty wysokościowe musza być wyposażone w dzienne i nocne znaki przeszkodowe,

48 - dojazd do terenów projektowanych zespołów elektrowni wiatrowych z dróg powiatowych i gminnych zgodnie z rysunkiem zmiany planu; dojazdy do poszczególnych obiektów zespołu elektrowni wiatrowych istniejącymi drogami dojazdowymi oznaczone symbolem KD 1 i projektowanymi oznaczone symbolem KD2 – szerokość w liniach rozgraniczenia 5,0 m.

Gmina Szprotawa nie posiada uporządkowanej gospodarki odpadami stałymi. Na terenie gminy są eksploatowane obecnie dwa wysypiska odpadów. Składowisko odpadów komunalnych znajduje się w Dziećmiarowicach, właścicielem jest gmina Szprotawa a administratorem Zakłady Usługowe Zachód Sp. Z o.o. z Poznania. Dnia 07.05.2004r została wydana przez Starostwo Powiatowe w Żaganiu decyzja na zamknięcie i rekultywację komunalnego składowiska w Dziećmiarowicach z dniem 31.12.2005r. Składowisko odpadów komunalnych i przemysłowych spełniające wszystkie wymogi Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r., w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. (Dz.U.03.61.549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.) znajduje się w obrębie wsi Kartowice. Jest to prywatne składowisko, z którego obecnie gmina Szprotawa nie korzysta. Szczegółowo stan gospodarki odpadami w gminie przedstawia odrębnie opracowany „Plan gospodarki odpadami dla Gminy Szprotawa na lata 2004 - 2011”.

Zagrożenie powodziowe na terenie gminy Szprotawa związane jest z rzekami Bóbr i Szprotawa. Występuje ono w okresie zimowym z powodu spiętrzania wody zatorami lodowo - śnieżnymi oraz wiosną i latem, co spowodowane jest spływem wody z roztopów śnieżnych lub wysokimi opadami deszczu. Powodzie, które miały miejsce w 1997 r. i 2001 r. wykazały niedoskonałości systemu ochrony przeciwpowodziowej, zarówno jeżeli chodzi o stan urządzeń ochronnych jak i organizację działań w sytuacji kryzysowej. Przestarzałe budowle ochronne i postępująca urbanizacja terenów przeznaczonych pod ewentualne zalanie uświadomiły konieczność zmiany polityki przeciwpowodziowej zarówno w skali powiatu jak i gminy.

49 Na terenie gminy długość rzeki Bóbr wynosi 23,6 km długość rzeki Szprotawa wynosi 11,3 km. Na rzece Bóbr występują kanały z budowlami oraz urządzenia ochronne obejmujące 17,6 km wałów przeciwpowodziowych ( 7,6 km wałów prawostronnych i 10 km wałów lewostronnych ). Większość tych obwałowań wymaga modernizacji i przebudowy. Do głównych i podstawowych potrzeb w zakresie utrzymania w sprawności technicznej istniejących wałów jest zwiększenie nakładów na konserwację. Podstawowymi zabiegami polepszającymi sprawność wałów powinny być : - usunięcie krzewów z korony i skarp wałów, - likwidacja istniejących zaniżeń korony wału w szczególności na przejazdach wałowych oraz uzupełnieni brakującej ziemi, - uzupełnienie braków zadarnienia, - konserwacja przepustów wałowych.

Niezbędnym zabiegiem zmniejszającym stan zagrożenia powodziowego jest częściowe usunięcie roślinności z międzywala a głównie ze skarp rzeki gdyż taka sytuacja stwarza bezpośrednie zagrożenie rozmywania skarp rzeki i powstawania wyrw brzegowych naruszających korpus wału. Miejscami bezpośrednio zagrożonymi są odcinki rzeki w obrębie Leszna Dolnego oraz odcinek Leszno Górne – Buczek. O konieczności usunięcia drzew z brzegów rzeki Bóbr i częściowo międzywala potwierdza fakt istnienia wyrw brzegowych w Lesznie Dolnym oraz w mieście Szprotawa. Na rzece Szprotawa nie ma większych zagrożeń spowodowanych roślinnością w międzywalu. Brak środków na konserwację i utrzymanie wszystkich wałów zwiększa stopień zagrożenia przerwania wałów na skutek zarastania krzakami i młodymi drzewami. Niezbędnymi do odbudowy są wały na odcinkach Szprotawa – Dziećmiarowice ( 10,2 km ) prawa strona z rozwiązaniem węzła Szprotawa tj. regulacja przepływu wód rzeki Bóbr i Szprotawa oraz na odcinku 3 km w Lesznie Górnym. Istniejące drogi dojazdowe do wałów to głównie drogi gruntowe wymagające wyrównania i miejscowego utwardzenia. Do większości odcinków wałów brak dróg dojazdowych.

50 Liczba przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy Szprotawa w roku 2003 wyniosła 1324. Analizując strukturę gospodarczą na pierwszym miejscu plasuje się branża handlowa stanowiąca 51% ogółu prowadzących działalność. Następnie usługi – 19%, produkcja - 8% i budownictwo - 8%.

Tab. 19 Struktura podmiotów gospodarczych w gminie handel 608 607 606 631 677 transport 92 95 91 87 74 budownictwo 107 101 107 106 108 usługi 269 267 313 308 282 produkcja, w tym: 114 123 134 134 108 wyrobów przemysłowych 98 107 119 119 94 wyrobów spożywczych 14 116 15 15 14 gastronomia 55 53 54 54 43 gabinety lekarskie 32 32 32 32 32 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Biorąc pod uwagę lokalizację przemysłu, największa jego koncentracja występuje na terenach poradzieckiego lotniska w Wiechlicach.

Do grupy największych podmiotów gospodarczych prowadzących działalność produkcyjną na terenie gminy Szprotawa należą: Lubuskie Zakłady Garbarskie w Lesznie Górnym; ASKO -VOGEL & NOOT Sp. z o.o. w Wiechlicach - producent opakowań blaszanych; BEWA Zakład Produkcyjny w Wiechlicach - producent systemów oczyszczania ścieków; PPHU MARTPOL w Szprotawie - producent pościeli; POLI -ECO Sp. z o.o. w Szprotawie - przetwórstwo tworzyw sztucznych; M- S & PICO RUSZTOWANIA Sp. z o.o. w Borowinie - producent rusztowań i konstrukcji stalowych; PETER SCHMIDT Sp. z o.o. w Wiechlicach - producent okien i drzwi PVC; FABRYKA ŚWIEC w Szprotawie; PPHU SKLEPIŃSKI w Szprotawie - producent paluszków; PPHU SZAWIX w Szprotawie - producent skarpet; Zakład Stolarski HOSZMAN w Szprotawie – producent schodów i drzwi, LAKOS Sp. z o.o. w Szprotawie – producent konstrukcji stalowych, aluminiowych

51 i stalowych nierdzewnych, Lubuska Spółdzielnia Pracy w Szprotawie – producent kafli. Podmioty gospodarcze współpracują z lokalnym samorządem, bankami, innymi instytucjami oraz Gminnym Centrum Informacji, które pełni m.in. rolę pośrednika pomiędzy przedsiębiorcami a osobami poszukującymi pracy, prowadząc aktualne bazy danych o wolnych miejscach pracy i o będących do dyspozycji przedsiębiorców zasobach ludzkich. GCI jest ponadto współorganizatorem szkoleń poszerzających kwalifikacje osób poszukujących pracy, współpracując z ZDZ Żary i PUP.

Tab. 20 Dynamika powstania nowych podmiotów gospodarczych na terenie gminy.

Przedsiębiorcy nowozarejestrowani 277 154 116 Przedsiębiorcy, którzy dokonali 122 88 102 zmian Przedsiębiorcy wyrejestrowani 218 142 149

Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

O atrakcyjności inwestycyjnej Gminy Szprotawa decydują takie czynniki jak: • teren płaski umożliwiający dogodną lokalizację inwestycji, • bliska komunikacja z drogą krajową, • dobre zaplecze usługowe (sklepy, hotel i inne), • możliwość skorzystania z ulg podatkowych, • bliskie położenie granicy polsko – niemieckiej - około 65 km • łatwość dostosowania lokalnych szkół zawodowych do potrzeb rynkowych w przypadku inwestycji przemysłowych i zapotrzebowania na zasoby ludzkie, • atrakcyjna cena terenów przemysłowych. • ulgi i preferencje dla inwestorów, • aktywność marketingowa władz lokalnych.

W Wiechlicach, miejscowości położonej 4 km od centrum Szprotawy, na obszarze około 300 ha i przy drodze krajowej nr 12 znajdują się do zagospodarowania obiekty i nieruchomości gruntowe przejęte po byłej armii radzieckie. Jest to teren byłego lotniska, gdzie dysponujemy 24 hangarami samolotowymi o powierzchni 358 m 2 każdy, doskonale nadającymi się na magazyny i przechowalnie. Inne budowle to

52 obiekty warsztatowo-garażowe, bardzo dobrze nadające się na działalność produkcyjno-wytwórczą.

Ponadto zachowany jest w doskonałym stanie pas betonowy o długości 1400 metrów i szerokości 60 metrów, który można wykorzystać w celach transportu lotniczego, bazy transportu samochodowego. Teren utwardzony, wspomnianego pasa, doskonale nadaje się pod budowę hal produkcyjnych i innych obiektów zarówno o charakterze produkcyjnym, jak i usługowym.

W okolicach centrum miasta Szprotawy do zagospodarowania są budynki, działki na cele o charakterze mieszkaniowo-usługowym.

Władze Szprotawy wychodząc naprzeciw oczekiwaniom inwestorów zrealizowały w części niezbędne inwestycje infrastrukturalne, budując na terenie byłego lotniska m.in.: oczyszczalnię ścieków, kanalizację, doprowadzając wodę i gaz oraz sieć telekomunikacyjną. W miesiącu grudniu br. planowane jest rozpoczęcie budowy drogi łączącej Szprotawę z Osiedlem Wiechlice wraz z niezbędną infrastrukturą.

Gmina Szprotawa jest gminą miejsko – wiejską, na jej obszarze znajdują się 22 wsie należące do 16 sołectw. Wsie usytuowane w południowej części gminy ze względu na niekorzystne warunki glebowe posiadają gospodarstwa rolne o małej powierzchni uprawowej i nie stanowią one głównego źródła dochodów dla mieszkańców tego obszaru. W pozostałej części gminy, w miejscowościach Pasterzowice, Borowina, Dzikowice, Henryków, Siecieborzyce, Długie, Witków występują lepsze warunki glebowe, a co za tym idzie gospodarstwa rolne mają większą powierzchnię i osiągają lepsze plony pozwalające prowadzić działalność rolną.

Wśród gruntów ornych gminy 58% powierzchni zajmują gleby kompleksu żytniego dobrego, powstałego z piasków zwałowych całkowitych i naglinowych, zaliczone do typu gleb brunatnych i pseudobielicowych. Gleby te występują w środkowej i północnej części gminy, we wsiach: Siecieborzyce, Długie, Dzikowice i Kartowice. W północnej części gminy występują gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego i pszennego dobrego, wykształcone z gliny lekkiej i średniej. Zajmują one 25% powierzchni gruntów ornych gminy.

53 Gleby kompleksów żytnich słabych i dobrych zajmują ok. 9% powierzchni gruntów ornych gminy. Powstały one z piasków luźnych i słabo gliniastych. Gleby kompleksu żytniego najsłabszego tworzą małe kontury wśród gleb kompleksów żytnich słabych i dobrych – 8%.

Tab.21 Struktura użytków rolnych na terenie gminy Szprotawa Tereny miejskie Lp. ( ha ) ( ha ) 1. Grunty orne 377 10.133 2. Sady 5 26 3. Łąki 114 1.322 4. Pastwiska 57 780 5. Lasy 90 7.736 6. Pozostałe grunty 451 2.140 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Tab.22 Wykaz gruntów wg klas bonitacyjnych

Rola II 10 Rola IIIa 3324 Rola IIIb 1405 Rola IVa 2043 Rola IVb 1366 Rola V 2187 Rola VI 592 Użytki zielone II 11 Użytki zielone III 914 Użytki zielone IV 962 Użytki zielone V 475 Użytki zielone VI 82 Lasy 252 Niesklasyfikowane 9708 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Z uprawianej powierzchni gruntów ornych wynoszącej 7.736 ha poszczególne grupy roślin uprawnych zajmują: • Zboża - 85,83%

54 • Strączkowe - 3,50% • Okopowe - 6,14% • Oleiste - 2,84% • Drzewa i krzewy owocowe - 0,36% • Warzywa - 1,33% Stan pogłowia zwierząt gospodarskich: • bydło ogółem – ok. 960 sztuk, w tym krowy mleczne ok. 480 sztuk, • trzoda chlewna ogółem – ok. 7350 sztuk, w tym maciory ok. 660 sztuk.

Na terenie naszej gminy stan pogłowia trzody chlewnej na przestrzeni ostatnich lat wykazywał tendencję wzrostową. W wyniku wzrostu kosztów produkcji oraz spadku cen skupu żywca wieprzowego tendencja ta może ulec zmianie na spadkową. Pogłowie bydła od kilku lat wykazuje tendencję spadkową.

Tab. 23 Struktura gospodarstw rolnych wg powierzchni upraw. 395 87 147 136 93 35 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Duże gospodarstwa: • Poznańska Hodowla Roślin – SHR Pasterzowice: (produkcja roślinna) • „Xero - Flor” – Leszno Dolne: (produkcja trawy) • Wim Sampers – Henryków: (produkcja roślinna) • Indywidualne gospodarstwa rolne powyżej 100 ha wg miejscowości: Długie - 2 gospodarstwa Dzikowice - 2 gospodarstwa Henryków - 1 gospodarstwa Pasterzowice - 1 gospodarstwo Siecieborzyce - 4 gospodarstwa Witków - 4 gospodarstwa Na terenie gminy Szprotawa znajduje się 893 gospodarstw rolnych. Dominującymi dziedzinami rolnictwa jest uprawa pszenicy, żyta i jęczmienia oraz hodowla trzody chlewnej, bydła i drobiu.

55 Na terenie gminy istnieje baza hotelowa dysponująca 117 miejscami noclegowymi, z czego 57 znajdują się na terenie miasta. Na obszarze wiejskim funkcjonuje także gospodarstwo agroturystyczne posiadające w ofercie 10 miejsc noclegowych.

1. Teren miasta Szprotawy:

• Hotel „Martpol” Szprotawa, • Pole namiotowe (sobota, niedziela) – Staw rekreacyjny „Złota Rybka” 2. Miejscowości wiejskie na terenie gminy: • Hotel „Chrobry” Wiechlice, • Gospodarstwo Agroturystyczne „Nad Bobrem” w Bobrowicach , Przez teren gminy przechodzi 1 szlak turystyczny PTTK, ponadto gmina posiada własny szlak rowerowy i ścieżkę dydaktyczną. Zaprojektowane są jeszcze 2 szlaki rowerowe, w Szprotawie będzie zaczynał się także szlak turystyczny PTK. Szlak rowerowy im. Gepperta (niebieski) Szprotawa – Buczek wiedzie wzdłuż rzeki Bóbr, skrajem szprotawskich lasów, w kierunku stawów rekreacyjnych. Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Park Słowiański” wiedzie przez jeden z najpiękniejszych parków miejskich, obejmujący typy różnych siedlisk leśnych, parkowe oczka wodne, rzekę Bóbr oraz obiekt archeologiczny „Gród Chrobry”. W parku wytyczono polanę, wybudowano palenisko, postawiono ławki i WC. U wejścia do parku znajduje się tablica z mapą parku i przebiegiem ścieżki. Szlak PTTK (niebieski) przechodzący tranzytem przez Szprotawę. TYPY TURYSTYKI ROZWIJANE NA TERENIE MIASTA I GMINY SZPROTAWA: - oparta o wykorzystanie lokalnych walorów naturalnych w połączeniu z aktywnymi formami wypoczynku:, turystyka rowerowa, piesza, konna, zimą: kuligi. - oparta o wykorzystanie lokalnych walorów naturalnych w połączeniu z aktywnymi formami wypoczynku (patrz turystyka aktywna). - oparta o walory przyrodnicze –stawów we wsi Buczek; - oparta na walorach przyrodniczych regionu oraz atrakcjach życia kulturalnego i regionalnego. - oparta o odpowiednio przygotowana bazę turystyczną oraz precyzyjną (opisaną w godzinach) ofertę turystyczną bazującą na aktywnych formach spędzania czasu. - oparta o walory naturalne terenu gminy i Borów

56 Dolnośląskich, Muzeum Ziemi Szprotawskiej, Izba Historii, Szprotawski Ośrodek Edukacji Przyrodniczej „BIRKUT”.

Walory przyrodnicze na terenie miasta Szprotawa: • Park miejski „Park Słowiański” – pomniki przyrody, urządzany w XIX wieku, niegdyś rezerwat, • Park miejski „Dęby” – relikt dawnego drzewostanu dębowego, niegdyś rezerwat, • Park miejski „Huta” - pomniki przyrody, rośliny chronione, • Park miejski „Gepperta” (centrum) – pomniki przyrody, urządzany w XIX wieku, • Uroczysko „Stary Bóbr” – starorzecze, • Basen kąpielowy – egzemplarz platana, Walory przyrodnicze okolic: • Piotrowice, dąb „Chrobry” – najstarszy dąb szypułkowy w Polsce, 750 lat, • Szprotawka, Rezerwat „Buczyna Szprotawska” – enklawa buków, • Kopanie – użytek ekologiczny „Łąki Ługowiny”, • Wiechlice Lotnisko – Ostoja Przyrody „Bunkrowe Wzgórza”, • Buczek – stawy wędkarsko-rekreacyjne, • Zespoły pałacowo-parkowe: Wiechlice, Henryków, Długie, Leszno Dolne, • Buczek – ruchome śródlądowe wydmy, • Cieciszów – łąki storczykowe w dolinie rz. Szprotawa, • Wiechlice – wąwozy leśne i źródliska, • K/Międzylesia – śródleśny staw, • Enklawy dębowo-olchowe: Borowina, Dzikowice, Witków, Kartowice, • Dolina Bobru pomiędzy Lesznem Górnym a Lesznem Dolnym, starorzecze, • Leszno Górne – potok „Osiłek”, dopływ Bobru – ujście przy jazie, • Leśny strumień „Kamienny Potok”, źródło k/Leszna Górnego – ujście do rz. Szprotawy w Wiechlicach, • Strumień „Sucha”, prawy dopływ rz. Szprotawy, • Szprotawa Komarowo – „Czarne Bagno”, Muzea • Muzeum Ziemi Szprotawskiej, w Bramie Żagańskiej, • Izba Historii w Szprotawie, ul. Niepodległości,

57 • Skansen maszyn i urządzeń rolniczych w Henrykowie.

Na wschód od Szprotawy, 1km za miejscowością Szprotawka koło drogi krajowej nr 12 znajduje się niezwykle interesujący obiekt przyrodniczy -rezerwat "Buczyna Szprotawska". Na wschód od rezerwatu, rośnie najstarszy obecnie w Polsce dąb szypułkowy zwany "Chrobrym", jego wiek został określony na 744 lata. To okazałe drzewo rośnie w odległości około 200 m od miejscowości Piotrowice. Obwód tego potężnego drzewa na wysokości 1,3 m wynosi 992 cm a wysokość 29 m. W pobliżu dębu Nadleśnictwo Szprotawa przygotowało miejsce do odpoczynku. Jest to również dogodny punkt wypadowy do pobliskiego rezerwatu ptasiego " Przemkowskie Bagna". Charakterystycznymi elementami krajobrazu południowej części gminy są stawy i oczka wodne powstałe po eksploatacji żwiru zwane przez tutejszych przyrodników "Pojezierzem Szprotawsko - Bolesławieckim". Mowa tu o miejscowości Buczek, położonej nad rzeką Bóbr. Wśród kompleksu stawów znajdują się specjalne stanowiska dla wędkarzy, gdzie łatwo o karpia, ale także o inne ryby. Dodatkowo miejsce to jest ostoją ptactwa wodnego gdzie miłośnik przyrody może spędzić interesująco czas na ich obserwacji.

W lasach około 2 km na wschód od Leszna Górnego, leży malowniczo położona miejscowość Biernatów, opodal której przebiegają tajemnicze trzy rzędowe wały zwane "Wałami Śląskimi". Okolice Szprotawy to także teren łowiecki, gdzie organizuje się polowania na zwierzynę min. dla obcokrajowców, a także lasy słynące z terenów grzybobrania. Władze gminy widzą dużą szansę rozwoju gospodarczego poprzez rozwój turystyki, w tym agroturystyki. Ostatnio zostały wytyczone w lasach na terenie gminy ścieżki rowerowe Szlak Matuszkiewicza i Szlak Goepperta, które bez szkody dla środowiska naturalnego eksponują walory turystyczne gminy większemu gronu turystów. Na terenie samej Szprotawy godne uwagi miejsca to "Gród Chrobrego", tajemnicze wzniesienie w samym sercu parku miejskiego, prawdopodobnie średniowieczna Iława gdzie w 1000 roku spotkał się Bolesław Chrobry z Ottonem III. W tym samym przebiega również ścieżka przyrodniczo – dydaktyczna „Park Słowiański”.

Warunki naturalne gminy Szprotawa stwarzają szczególne możliwości rozwoju turystyki, która ma szansę stać się jedną z dominujących funkcji gospodarczych. Na atrakcyjność turystyczną gminy wpływają: położenie i klimat, urozmaicona rzeźba terenu, lasy oraz czyste środowisko. 58 W szczególności należy tu wymienić: malowniczą dolinę Bobru, stanowiącą obszary cenne krajobrazowo, wysoką lesistość, przekraczającą 30% terenu gminy, rezerwaty przyrody („Buczyna Szprotawska”, „Bory Dolnośląskie”), zabytkowe parki.

Cieciszów – w skład zespołu pałacowego wchodzą: Pałac późno klasycystyczny zbudowany został w 1850r., park założony w latach czterdziestych XIX wieku, budynek bramy zbudowany w 1749r., budynek gospodarczy z bramą zbudowany w XVIII wieku i przebudowany w 1838 r., czworak zbudowany w XVIII wieku przebudowany w pierwszej połowie XIX wieku, stajnia zbudowana w 1783r. przebudowana w 1910r., budynki gospodarcze zbudowane w pierwszej połowie XIX wieku. Długie – w źródłach pisanych wymieniana już w 1299r. We wsi: Ruina Kościoła – kościół zbudowany w drugiej połowie XIII wieku, rozbudowany i przekształcony w XV wieku został zniszczony pożarem w 1856r. i od tego czasu pozostaje w ruinie, Kościół Fil. zbudowany w drugiej połowie XIX wieku, zespół dworski I w skład którego wchodzą: pałac powstał w 1740 r., przebudowany w 1845r. Oficyny zbudowane wraz z pałacem przebudowane zostały w XIX wieku, park założony wraz z pałacem zajmuje ok. 13 ha, zabudowa gospodarcza zbudowana została z 1815 – 1862 r., zespół dworski II w skład którego wchodzą: Stary dwór zbudowany w latach trzydziestych XVI wieku, Nowy dwór zbudowany około 1820r. przebudowany w pierwszej połowie XX wieku, park powstał w latach siedemdziesiątych XIX wieku o powierzchni około 3 ha, zabudowa gospodarcza powstała w pierwszej połowie XIX wieku, zabudowa mieszkalna wsi w dużej części dziewiętnastowieczna, najstarszy dom pochodzi z końca XVIII wieku. Dziećmiarowice – dom nr 32 zbudowany w końcu XVIII wieku w konstrukcji szachulcowej. Dzikowice – położony we wsi Kościół Par. p.w. św. Marcina zbudowany został około XIII przebudowany w XV wieku, z wystroju na uwagę zasługuje kamienny portal gotycki z początku XV wieku oraz późnogotycki tryptyk z 1505r., w ogrodzeniu kościoła brama kamienna wzniesiona prawdopodobnie w XV wieku. Henryków – w skład położonego tu zespołu pałacowego wchodzi: pałac zbudowany w 1783r., przebudowany w 1842r., oficyna zbudowana w 1801r., budynki gospodarcze zbudowane w latach 1842 – 1845 oraz park z XIX wieku.

59 Iława – obecnie włączona w granice miasta Szprotawa dawniej odrębna miejscowości istniała już w roku 1000. w Iławie w czasach Mieszka I znajdował się nadgraniczny gród który posiadał duże znaczenie strategiczne. To tu Bolesław Chrobry witał w roku 1000 cesarza Ottona III podążającego z pielgrzymką do Gniezna. Na uwagę zasługuje Kościół Par. p.w.św. Andrzeja zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku, rozbudowany w XV wieku, powiększony o kruchtę i zakrystie w XVIII wieku. We wnętrzu późnogotycki rzeźbiony tryptyk z początku XVI wieku oraz romańska chrzcielnica z pierwszej połowy XIII wieku od roku 1820 używana jako podstawa ambony. Brama kościelna zbudowana w XV wieku, przebudowana w XVIII wieku, w bramie dzwon z 1414r. Leszno Dolne – na uwagę zasługują: Kościół zbudowany w 1670r., wieża dobudowana w 1796r., w ołtarzu głównym późnogotycka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1500 roku, dawna Plebania zbudowana około XIX wieku obecnie dom mieszkalny, Kościół poewangelicki zbudowany w 1787r. odnowiony i przekształcony na początku XX wieku, dawna Plebania ewangelicka zbudowana ok. 1787r. obecnie dom mieszkalny, Dwór z pierwszej połowy XIX wieku który po pożarze w 1957r. został odbudowany, Park założony na początku XX wieku o powierzchni 10 ha, Obora i stajnia folwarczna oraz Dom nr 7 i Dom nr 48 zbudowane w pierwszej połowie XIX wieku. Leszno Górne – we wsi: Dworek wzniesiony w XVIII – XIX wieku, Budynek gospodarczy z drugiej połowy XVIII wieku. Pasterzowice – Pałac z ok. 1890r., Park który powstał w drugiej połowie XVIII wieku o powierzchni 2,5 ha, domy nr 23,27,29 zbudowane w XVIII wieku. Siecieborzyce – na uwagę zasługują: Kościół Fil. zbudowany prawdopodobnie w drugiej połowie XIII wieku, przebudowany i rozbudowany o wieżę w roku 1508. We wnętrzu wczesnobarokowy ołtarz z 1661 roku, renesansowa ambona z bogatą dekoracją malarską z 1588r. Kościół jest otoczony średniowiecznym murem kamiennym. Zabudowa folwarczna w skład której wchodzi czworak z 1818r., obora z 1819r., oraz dwie stodoły z pierwszej połowy XIX wieku. Park o powierzchni ok. 3,0 ha z XVIII wieku. Wiechlice – we wsi położony jest Zespół Pałacowy w skład którego wchodzą: Pałac zbudowany w latach 1790 – 1795, przebudowany w ok. 1890r., Park z końca XVIII wieku, na obrzeżu parku znajduje się dom ogrodnika zbudowany w 1793r., Zabudowa folwarczna z XVIII- XIX wieku (dawny spichlerz, stajnia, zarządcówka, stodoła, obora, gorzelnia).

60 Witków – na uwagę zasługuje tu: Kościół zbudowany w XIII wieku, przebudowany w 1521r. i w XVIII wieku, od 1945r. nie użytkowany, w otaczającym kościół kamiennym murze usytuowany jest budynek bramy z XV wieku. Zamek jest to najlepiej zachowana siedziba rycerska z okolic Zielonej Góry. Zamek w Witkowie uniknął przebudowy i rozbudowy tylko dlatego, że już w XVII wieku przestał być siedzibą właściciela stając się mieszkaniem zarządcy majątku. Zbudowany w połowie XIV wieku, obwarowany był murem kamiennym, fosą i wałem ziemnym. Zamek w niewielkim stopniu został przekształcony w XVI i XVII wieku, gdy zmieniono otwory okienne czy dobudowano przybudówkę. We wnętrzu zachowały się fragmenty gotyckiej polichromii, m.in. scena Ukrzyżowania, ludzkie postacie i ptaki. Oficyna zamkowa zbudowana zapewne w średniowieczu, rozbudowana w nowszych czasach.

Z 21 miejscowości zlokalizowanych na terenie gminy Szprotawa 16 miejscowości (tj. 75% gospodarstw na terenie gminy) jest zwodociągowanych. W pozostałych 5 miejscowościach mieszkańcy korzystają z indywidualnych przydomowych studni kopanych lub wierconych. Na terenie miasta Szprotawa 94% gospodarstw jest zwodociągowanych.

Działające oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Szprotawa o charakterze komunalnym to: 1) oczyszczalnia w Wiechlinach o przepustowości 1 tys. m 3/dobę, mechaniczno-biologiczna, odbiornik ścieków oczyszczonych: rzeka Kościuszko; 2) oczyszczalnia biologiczno – mechaniczna w Długiem o przepustowości 150 m3/ dobę, odbiornik ścieków oczyszczonych: rzeka Biała Woda.

Spośród działających na terenie gminy zakładów przemysłowych urządzenia do oczyszczania ścieków posiadają: 1) Lubuskie Zakłady Garbarskie w Lesznie Górnym – oczyszczalnia mechaniczno-chemiczna o przepustowości 1600 m 3/dobę i z odprowadzeniem oczyszczonych ścieków do rzeki Bóbr; 2) OSM Siecieborzyce – oczyszczalnia typu rów biologiczny o przepustowości 100 m 3/dobę, odbiornik ścieków oczyszczonych: rzeka Iławka; 3) OSM w Szprotawie – oczyszczalnia typu rów biologiczny o przepustowości 260 m 3/dobę, odbiornik ścieków oczyszczonych: rzeka Bóbr; 4) Peter Schmidt Okna i Drzwi PVC Sp. Z o.o. – oczyszczalnia typu Blok 36 o przepustowości 5,4 m 3/dobę, ścieki oczyszczone wprowadzane są do ziemi.

Na terenie gminy Szprotawa brak jest funkcjonujących kompleksowych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Miasto oraz większość wsi na terenie gminy nie posiada oczyszczalni ścieków, brak jest również urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków. Długość sieci wodociągowej w gminie wynosi , natomiast długość sieci kanalizacyjnych Wybudowane zostały ujęcia wód i sieci wodociągowe baz zapewnienia możliwości odbioru i oczyszczenia powstających ścieków. Stwarza to zagrożenie dla środowiska, a w szczególności dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych ujmowanych dla potrzeb ludności. W sytuacji braku kanalizacji ścieki winny być gromadzone w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i okresowo wywożone na oczyszczalnie. W częstych przypadkach jednak przez nieszczelności zbiorników ścieki trafiają do gruntu lub rowów melioracyjnych. Brak pełnego skanalizowania gminy wywołuje problem eksploatacyjny na oczyszczalni: utrzymania prawidłowych parametrów technologicznych procesów oczyszczania w sytuacji dowożenia zagniłych często ścieków z szamb. Ma to bardzo duży wpływ na jakość oczyszczonych ścieków zrzucanych do odbiornika.

Źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza są zakłady produkcyjne, kotłownie oraz ruch komunikacyjny. Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie gminy Szprotawa przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw dla celów energetycznych i technologicznych, czyli: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Wielkość emisji zależy od ilości i jakości zużywanego paliwa, wyposażenia w urządzenia oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczności działania tych urządzeń. Znaczna część zakładów na terenie gminy ma uregulowaną sytuację formalno-prawną w zakresie odprowadzania zanieczyszczeń do powietrza tj. posiada ważną decyzję o dopuszczalnej emisji. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych zanieczyszczeń.

Emisja zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Szprotawa wynosiła w I i II kwartale 2004r ok. 71,5 Mg pyłowych i ponad 14.971,6 Mg gazowych . W istniejących urządzeniach oczyszczających zatrzymywane są głównie zanieczyszczenia pyłowe, brak natomiast urządzeń do neutralizacji zanieczyszczeń gazowych. W trakcie zmniejszenia się emisji przemysłowych, wzrasta emisja spalin wytwarzanych przez silniki pojazdów osobowych i ciężarowych. Jednym ze skutków tego jest wzrost ilości ozonu (zanieczyszczenia wtórnego ) w okresie lata. Jednak

63 głównym problemem jest tzw. niska emisja związana ze stosowaniem paliw o niskiej jakości i spalaniem odpadów w całkowicie do tego nie przystosowanych paleniskach domowych. Również działalność małych zakładów produkcyjnych, nie podlegających obowiązkowi posiadania decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, problemy te powiększa.

W latach 2002 - 2003 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze przeprowadził roczny cykl badań metodą z pasywnym poborem próbek. Na terenie gminy Szprotawa zlokalizowano 1 punkt pomiarowy. Z oceny przeprowadzonych w tych latach badań wynika, że poziom koncentracji stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, nie przekraczał dopuszczalnych norm. Badania długookresowe (trwające rok) wskazują, że stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu podlegają sezonowym zmianom. W okresie zimowym stężenia tych zanieczyszczeń występują na wyższym poziomie. Ma to związek z większą ilością spalanych paliw w celach grzewczych i w efekcie większą emisją zanieczyszczeń do powietrza.

W wyniku badań przeprowadzonych w 2002r zgodnie z zasadami i kryteriami określonymi w nowych przepisach polskiego prawa dotyczącego ochrony środowiska stwierdzono, że na całym obszarze powiatu żagańskiego ( do którego należy gmina Szprotawa ) poziom stężeń badanych zanieczyszczeń nie przekroczył wartości dopuszczalnej. Strefa powiatu została sklasyfikowana jako strefa A. Oznacza to również, że nie są wymagane działania (np. określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych, opracowanie programu ochrony powietrza i in.) na rzecz poprawy jakości powietrza. Pomiary stężeń zanieczyszczeń obejmowały następujące wskaźniki:

a) dwutlenek siarki SO 2

b) tlenki azotu NO x c) pył d) ołów Pb

e) benzen C 6H6 f) tlenek węgla CO

g) ozon O 3.

64 Zagadnienia związane z gospodarką odpadami na terenie gminy Szprotawa szczegółowo przedstawia opracowany Plan gospodarki odpadami dla gminy Szprotawa na lata 2004-2011”, będący częścią niniejszego Programu.

Teren gminy Szprotawy znajduje się w zlewni rzeki Odry. Sieć rzeczna jest dobrze rozwinięta. Odpływ wód z obszaru gminy Szprotawa zapewniają rzeki Bóbr zaliczany do (II rzędu) działu wodnego oraz Szprotawa (III rzędu) wraz z dopływami (IV i V rzędu). Gmina Szprotawa podzielona jest kilkoma wododziałami. Zasadnicza część obszaru należy do zlewni rzeki Szprotawa. System tej zlewni stanowi sama rzeka i jej liczne dopływy tworzące mikrozlewnie (IV i V rzędu). Południowo – wschodnia część gminy odwadniana jest przez Kamienny Potok z Rowem Leśnym, Rowem Kamiennym i Nitrzycą, północno – wschodnia i wschodnia część gminy odwadniana jest przez Potok Sucha. Zaś wody powierzchniowe centralno południowej części odprowadzane są przez Krowi Potok. Zlewnia Bobru jest zasilana przez Młynówkę przez, którą następuje odpływ wód powierzchniowych z północnej i wschodniej części gminy.

Rys. 7 Rzeka Bóbr – miasto Szprotawa

Kierunki odpływów wód powierzchniowych są zróżnicowane i prowadzą w różne strony, co związane jest z urozmaiconą rzeźbą terenu, powodując powstanie lokalnych wododziałów. W zależności od ogólnych warunków hydrologicznych, reliefu, budowy geologicznej oraz składu mechanicznego gleby, na terenie gminy występują zasadniczo następujące typy stosunków wodnych: - opadowo – retencyjny (OR),

65 - opadowo – gruntowo – wodny (OGW), - gruntowo wodny (GW). Rzeka Bóbr chociaż w mniejszym stopniu bierze udział w odprowadzaniu wód powierzchniowych z terenu gminy, to jest podstawową osią hydrograficzną gminy o przeciętnej szerokości koryta 15 –25 m i głębokości 1,5 – 3,0 m, charakteryzuje się następującymi stanami (za okres 1948 –1975) i przepływami (za okres 1951 – 1978) 2 w profilu miasta Szprotawa, km wodowskazu 97,0, A – 2 878 km , P z – 115,42 m n.p.m. (Krondsztad).

- absolutne minimum; 60 cm (03.08.1974r.) - średnia najniższej wartości; 106 cm - średnia wartości; 144 cm - średnia najwyższej wartości; 250 cm - najwyższe wartości; 476 cm - najniższa średnia; 8,25 m 3/sek. - średnia wartości; 26,30 m 3/sek. - najwyższa średnia wartości; 168 m 3/sek. - maksimum 886 m 3/sek. (VII.1997r.) Średnia przepływu w okresie 1977 – 1975 - zima; 27,30 m 3/sek. - lato; 22,10 m 3/sek. - rok; 24,70 m 3/sek. - maksimum; 639 cm (31.08.1897r.) Na rzece Bóbr i Szprotawa wyznaczono tzw. przekroje pomiarowo-kontrolne (ppk), w których prowadzona jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze okresowa kontrola czystości wód w ramach państwowego monitoringu środowiska. Poniższa tabela przedstawia lokalizację przekrojów, rok ostatnio wykonanych badań i klasy czystości wód (według rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 05.11.1991 r. - Dz.U. nr 116 poz.503).

66 Tab. 24 Lokalizacja przekrojów pomiarowo-kontrolnych i wyniki badań stanu czystości rzek na terenie gminy Szprotawa

Przekroje pomiarowo- Klasyfikacja wód Rok Nazwa kontrolne zlokalizowane i wskaźniki decydujące bada Lp. rzeki na terenie powiatu ń Fizyko- Bakteriologicz żagańskiego chemiczne ne III NON 1. Bóbr powyżej Leszna Górnego 2002 substancje miano coli biogenne III NON 2. Bóbr poniżej Leszna Górnego 2000 substancje miano coli biogenne NON Szprotaw przed ujściem do Bobru NON 3. 1998 substancje a m. Szprotawa miano coli biogenne Źródło: POŚ dla powiatu żagańskiego

Są to odcinki o jakości wód nie odpowiadającej w ogólnej klasyfikacji żadnym normom ( NON ). Określa się je jako pozaklasowe. Zły stan czystości wód związany jest głównie z zanieczyszczeniem bakteriologicznym oraz nadmierną zawartością substancji biogennych (głównie azotu i fosforu), odpowiedzialnych za proces eutrofizacji wód i występowanie tzw. zakwitów glonowych powodujących wtórne zanieczyszczenie wód oraz – często – śnięcie ryb. O pozaklasowym charakterze wód Bobru w ocenie ogólnej decyduje zanieczyszczenie bakteriologiczne. Zawartość związków biogennych, stanowiących w przeszłości obok miana coli główny czynnik dyskwalifikujący wody Bobru, kształtowała się na poziomie III klasy czystości.

Źródłem zanieczyszczeń wód rzecznych są przede wszystkim wprowadzane do nich ścieki oraz spływy powierzchniowe z pól. O ile zanieczyszczenie bakteriologiczne wód stanowiących odbiorniki ścieków jest realnie rzecz biorąc nieuniknione (nie prowadzi się w Polsce dezynfekcji ścieków) o tyle można, a nawet należy ograniczać dopływ do wód substancji biogennych. Można to uzyskać poprzez budowę nowoczesnych (bądź też poprzez modernizację istniejących) oczyszczalni ścieków, uwzględniających tzw. III stopień oczyszczania – właśnie usuwanie związków azotu i fosforu. Bardzo ważne jest też kompleksowe rozwiązywanie gospodarki wodno- ściekowej małych miejscowości, a więc co najmniej równoległa budowa wodociągów i kanalizacji oraz pełne skanalizowanie miejscowości wyposażonych w oczyszczalnie ścieków. Ograniczenie spływów z pól, stanowiących przestrzenne źródło

67 zanieczyszczeń wód, wiąże się natomiast z bardziej racjonalnym stosowaniem nawozów i pestycydów. W okolicach Szprotawy nie występują jeziora. Natomiast występują stawy hodowlane i zbiorniki wodne w wyrobiskach po piaskowych i żwirowych. Z ważniejszych zbiorników wodnych to stawy po przemysłowe koło wsi Buczek i Sieraków.

Charakter wód gruntowych ma ścisły związek z budową geologiczną zasadniczych form morfologicznych, który można wyróżnić w następujący sposób; - obszar pozadolinowy, rejon ten o nieskomplikowanej stratygrafii jest wytworzony głównie z wodnolodowcowych i rzecznych wodonośnych piasków, żwirów i pospółek oraz morenowych glin. Tereny zbudowane z miąższej serii gruntów przepuszczalnych lokalnie podścielonych trudno przepuszczalnymi glinami, charakteryzują się swobodnym zwierciadłem układającym się na głębokości od 1,0 m do 3 m i głębiej. Należy wspomnieć, iż wahania zwierciadła w zależności od zasilania wodami atmosferycznymi są rzędu 0,3 – 0,5 m. Dane te są nawiązaniem do średnich stanów. W rejonie zbudowanym z gruntów trudnoprzepuszczalnych nie odnotowano wody gruntowej. Należy wywnioskować, iż po intensywnych opadach woda pojawiać się będzie w postaci sączeń o zróżnicowanej wydajności z drobnych przewarstwień piaszczystych bądź w postać wody zawieszonej. - obszar współczesnych dolin, zbudowane z przepuszczalnych na ogół wodonośnych piasków, charakteryzujące się swobodnym zwierciadłem występującym na głębokości 1 – 2 m. Przepuszczalnie wahania wody gruntowej tego rejonu mogą dochodzić do 0,7 m.

Na podstawie stosunkowo bogatych materiałów archiwalnych geologiczno – hydrologicznych wynika, że w granicach gminy występują dwa poziomy wodonośne: - trzeciorzędowy, poziom ten jest stosunkowo słabo zaznaczony hydrologicznie. Należy natomiast dodać, iż wodonoścem tego poziomu są piaszczyste przewarstwienia w utworach ilastych. Miąższość warstw piaszczystych jest zróżnicowana. Brak bliższych danych co do wydajności tego terenu. - czwartorzędowy, związany jest z rozległymi obszarami zbudowanymi z łatwoprzepuszczalnych utworów plejstoceńskich. Miąższość warstwy

68 wodonośnej jest zróżnicowana i waha się od kilkudziesięciu cm do kilku metrów. Średnia wydajność jednego z poziomów czwartorzędowego waha się od 5 do 50 m 3/ha. Poziom ten stanowi podstawowy rezerwuar zaopatrzenia ludności w wodę pitną.

Na terenie gminy Szprotawa znajduje się fragment Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) o nr 315/OWO „Chocianów – Gozdnica”. Zlokalizowany on jest w południowej części gminy obejmując swym zasięgiem wsie Leszno Górne, Leszno Dolne, Sieraków, Biernatów oraz Buczek. Obejmuje on wody czwartorzędowe o charakterze porowym. Na całej swojej powierzchni posiada statut Obszaru Wysokiej Ochrony (OWO) ponieważ wody podziemne zalegają na głębokości ponad 10 m pod poziomem terenu i nie są narażone na zanieczyszczenia czynnikami antropogennymi. Głębokość stropu w punkcie pomiarowym monitoringu regionalnym wód podziemnych w województwie lubuskim w Lesznie Górnym, Nr otworu 80039 wynosi 15,6 m n.p.m. i jest to rodzaj wód gruntowych.

Na terenie gminy Szprotawa jakość wód podziemnych jest badana w ramach monitoringu krajowego i regionalnego zwykłych wód podziemnych, realizowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny. Punkty pomiarowo-kontrolne (ppk) jakości wód monitoringu krajowego zlokalizowane są w pobliżu Dzikowic, a w ramach monitoringu regionalnego w Lesznie Górnym.

W ppk Dzikowice wody podziemne w roku 2002 zakwalifikowano do wód o średniej jakości (II klasa czystości), o czym zadecydował przekroczony wskaźnik ChZT. W stosunku do lat poprzedzających zmniejszyła się zawartość w wodach azotu azotanowego i fosforanów. Rodzaj występującego zanieczyszczenia wskazuje na degradujące oddziaływanie antropogeniczne. W ppk Leszno Górne stwierdzono w wodzie wysoką twardość ogólną i wysoką zawartość węgla organicznego. Podwyższona wartość tych wskaźników w wodach podziemnych spowodowana jest prawdopodobnie oddziaływaniem geogenicznym.

W całym powiecie żagańskim wody podziemne kwalifikują się do wód wysokiej jakości (klasa czystości Ib). W 2002 roku nadal jak i w latach poprzedzających obserwowano w wodzie wysoką twardość węglanową, powodowaną prawdopodobnie oddziaływaniem neogenicznym. Stwierdzono też przekroczenie wskaźnika żelaza ogólnego, co może być spowodowane ogólnym obniżeniem się

69 poziomu wód gruntowych związanych z brakiem dostatecznej ilości opadów, a to przeważnie zwiększa dopływ związków żelaza do ujęć. Najistotniejsze wydaje się jednak, że w obu badanych w ramach monitoringu krajowego punktach, w okresie od początku lat 90-tych do 2002 r. nie stwierdzono wód zawierających ponadnormatywną zawartość metali toksycznych.

Biorąc pod uwagę wieloletnie badania wód podziemnych, prowadzone zarówno w ramach monitoringu krajowego, jak i monitoringu regionalnego, stwierdzić należy, że jakość przebadanych wód nie podlega na tyle istotnym zmianom, żeby można było mówić o istnieniu jakiejś tendencji. Wody zarówno płytkiego, jak i głębokiego krążenia wykazują stosunkowo dobrą jakość. Wskaźniki obniżające jakość wód podziemnych w poszczególnych punktach nie miały charakteru toksycznych i związane były głównie z wahaniami zwierciadła wody w obrębie warstwy wodonośnej. Na terenie powiatu żagańskiego prowadzone są również obserwacje stanu jakości wód podziemnych w ramach monitoringu lokalnego. Sieci piezometrów zlokalizowano m.in. wokół byłych baz paliwowych wojsk radzieckich w Szprotawie, składowisk odpadów w Dziećmiarowicach i w Lesznie Dolnym. Wody podziemne na terenie poradzieckich baz paliwowych w okolicach Szprotawy zostały skażone w znacznym stopniu pochodnymi paliw i ropy naftowej. Prowadzone prace rekultywacyjne przy pomocy specjalnych preparatów pozwalają zneutralizować i rozłożyć produkty ropopochodne. Generalnie stwierdzić należy, że mimo ogólnie dobrej jakości wód podziemnych na terenie gminy Szprotawa istnieją źródła zanieczyszczeń, które lokalnie wpływają na pogorszenie ich parametrów.

Przeprowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze badania środowiska pod kątem uciążliwości akustycznej dotyczyły w 2002 r. obiektów prowadzących działalność gospodarczą i komunikacji kołowej. Pomiary poziomu hałasu prowadzone były w ramach planowej działalności kontrolnej, interwencji oraz badań stanu środowiska.

70 Na terenie powiatu żagańskiego przeprowadzona została tylko 1 kontrola (2 punkty pomiarowe). Na terenie gminy Szprotawa badania dotyczące poziomu hałasu nie zostały przeprowadzone. W związku z tym brak jest miarodajnych danych o klimacie akustycznym na obszarze gminy. Jednak z badań wykonanych w skali całego województwa wyciągnąć można wnioski, odnoszące się do obszaru całego powiatu, a co za tym idzie terenu gminy Szprotawa. Z opracowanych analiz wynika, że dotrzymanie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, a w szczególności w przypadku hałasu komunikacyjnego, jest często bardzo trudne i wymaga dużych nakładów inwestycyjnych. Wartości te można stosować rygorystycznie przy kształtowaniu klimatu akustycznego na nowo zagospodarowywanych terenach. Łatwiejsze jest ograniczenie uciążliwości i osiągnięcie normatywnych parametrów poziomu hałasu w przypadku hałasu przemysłowego. Problemy z emisją hałasu rozwiązywane są coraz częściej na szczeblu gmin, a pomiary hałasu przeprowadza się tylko w uzasadnionych przypadkach. Większość zakładów dostosowuje się do obowiązujących norm. Coraz częściej sprawy rozprzestrzeniania się hałasu rozpatrywane są już przy planowaniu i lokalizacji inwestycji. Na terenie gminy Szprotawa nie stwierdza się uciążliwości hałasu przemysłowego a głównym czynnikiem uciążliwości dróg jest ruch ciężarowy. Szprotawa posiada obwodnicę miasta wschód – zachód w ciągu drogi krajowej nr 12, która znacznie poprawiła warunki i bezpieczeństwo ruchu oraz wyeliminowała uciążliwości związane z przejazdem ruchu tranzytowego przez centrum miasta. Ponadto w trakcie wykonywania jest projekt techniczny drugiej części obwodnicy miasta Szprotawy północ – południe w ciągu drogi krajowej nr 12. Budowa w/w obwodnicy będzie miała duże znaczenie szczególnie dla ruchu tranzytowego.

Ochrona ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym uregulowana jest ustawowo (prawo budowlane, prawo ochrony środowiska, ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz sanitarnymi. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne jest zjawiskiem powszechnym. Źródłami tego promieniowania są systemy przesyłowe energii elektrycznej, stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, urządzenia diagnostyczne, terapeutyczne, różne

71 urządzenia przemysłowe, a także domowe. Dla ochrony środowiska istotne znaczenia mają urządzenia, które emitują fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości 0,1– 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz, umieszczone w środowisku naturalnym. W Gminie Szprotawa występują liniowe źródła promieniowania są to linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia, zaś punktowe to obiekty, w których umieszczone są urządzenia emitujące szkodliwe fale. Zasięg oddziaływania tych urządzeń na ogół ogranicza się do zabezpieczonych przed wstępem osób postronnych terenów zakładu. Do sztucznych źródeł pól elektromagnetycznych mających ujemny wpływ na środowisko zaliczyć można m.in.: - linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV, których szkodliwy wpływ rozciąga się do 14,5 m od skrajnego przewodu, - stacja Główny Punkt Zasilania 110/20 kV, której uciążliwość sięga 14,5 m od granicy. Strefa o tej szerokości do czasu wyznaczenia pomiarowo nowej strefy pod liniami w pobliżu GPZ-tów dotyczy budownictwa mieszkaniowego, przedszkoli, szpitali itp., w których przebywają ludzie powyżej 8h. - stacje bazowe telefonii komórkowych. Zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw prowadzący instalację istniejącą, z której emisja wymaga pozwolenia na emitowanie pól elektroenergetycznych, powinien je uzyskać do dnia 31 grudnia 2005 r., zaś dla nowo wybudowanej instalacji - przed oddaniem jej do eksploatacji.

W przypadku kilkunastokrotnego przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania nie jonizującego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie elektromagnetycznego w organizmach ludzkich może nastąpić tzw. efekt termiczny. Objawia się podwyższeniem ciepłoty tkanek, która doprowadzić może do zaburzeń w reakcjach biochemicznych postępujących w poszczególnych komórkach. Z powyższych względów konieczna jest ochrona człowieka przed polami elektromagnetycznymi całkowicie eliminującymi możliwość występowania w/w szkodliwych oddziaływań. Dlatego stacje bazowe telefonii komórkowej sytuuje się w miejscach aby pola docierające do miejsc przebywania człowieka były w pełni bezpieczne dla stanu jego zdrowia.

72 Na terenie Gminy Szprotawa zlokalizowanych jest osiem stacji bazowych telefonii komórkowej, zatem występują pola elektromagnetyczne wypromieniowywane przez te stacje. Decyzje zatwierdzające projekt budowlany i pozwolenie na budowę zostały wydane przez Starostwo Powiatowe w Żaganiu. Stacje te znajdują się: - jedna na terenie wsi Szprotawka, - dwie na terenie wsi Leszno Górne, - jedna na terenie wsi Długie, - jedna na terenie wsi Borowina, - trzy na terenie miasta Szprotawa. Wieże na których zlokalizowane są anteny mają wysokość powyżej 50m. Pola elektromagnetyczne o wartościach przekraczających wartość dopuszczalną występują na wysokościach powyżej 40 m. Są to miejsca niedostępne dla ludzi. Na powierzchni ziemi gęstość strumieni pola elektromagnetycznego zbliżona jest do wartości tła pola elektromagnetycznego dla terenów zabudowanych. Nie występuje zagrożenie dla zdrowia mieszkańców. Zgodnie z Raportami Oddziaływania na Środowisko dołączonymi do wniosku o pozwolenie na budowę inwestycje te nie mają istotnego wpływu na środowisko przyrodnicze, nie powodują zanieczyszczenia wód, nie są źródłem zanieczyszczeń pyłowych lub chemicznych. Hałas wytworzony przez urządzenia klimatyzacyjne jest nieistotny z punktu widzenia na środowisko. Odpady powstające w trakcie budowy i eksploatacji stacji zostały przekazane do odzysku lub unieszkodliwienia odpowiednim przedsiębiorstwom posiadającym stosowne zezwolenia. Nie zachodzi obawa wystąpienia poważnych awarii przemysłowych. Jest to promieniowanie elektromagnetyczne nie jonizujące w zakresie częstotliwości mikrofalowej ( 300 MHz- 300 GHz ) Dopuszczalna wartość 0,1 W/m² .

Założenie wyjściowe do programu ochrony środowiska opierają się na uwarunkowaniach, zarówno tych, które dotyczą wszystkich regionów i są uwarunkowaniami zewnętrznymi, jak i tych, które wynikają z zamierzeń rozwojowych województwa lubuskiego, powiatu żagańskiego i gminy Szprotawa. Przyjęto przy tym zasadę pełnej zgodności programu gminnego z polityką ekologiczną państwa i celami określonymi w programie ochrony środowiska województwa lubuskiego oraz powiatu żagańskiego, którymi są: 1) W zakresie jakości wód: - ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: miejskich, przemysłowych i wiejskich; - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi, przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych. 2) W zakresie gospodarki odpadami: - stworzenie podstaw do nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, wprowadzenie systemu segregacji odpadów zapewniającego wzrost odzysku tych odpadów; - zwiększenie poziomu odzysku odpadów przemysłowych; - dopasowanie w perspektywie roku 2010 gospodarki odpadami niebezpiecznymi do krajowego systemu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. 3) W zakresie ochrony środowiska przed hałasem: - ograniczenie hałasu na obszarach miejskich oraz na odcinkach zamieszkałych wzdłuż głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nie przekraczającego w porze nocnej 55 dB. 4) W zakresie racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych: - wprowadzenie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska; - wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych - do roku 2010 co najmniej podwojenie wykorzystania tej energii w stosunku do roku 2000; - ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo; - zachowanie zasobów przyrody, w tym różnorodności biologicznej, dobrego stanu ekosystemów oraz walorów krajobrazu. 5) Współpraca regionalna z innymi gminami powiatu żagańskiego 6) Kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowań mieszkańców w duchu zasady zrównoważonego rozwoju oraz zapewnienie mieszkańcom dostępu do informacji o środowisku, do udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących ochrony środowiska, konieczność dalszego rozwoju świadomości ekologicznej poprzez aktywne uczestnictwo w konkretnych działaniach na rzecz środowiska i poprawę efektywności tych działań. 7) Udoskonalanie struktur zarządzania środowiskiem w skali gminy.

Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami na których oparta jest również strategia ochrony środowiska gminy Szprotawa, podobnie jak i powiatu żagańskiego oraz całego województwa lubuskiego. , oznacza, że dla zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb społeczności należy ze sobą łączyć, godzić i integrować wszelkie działania: w tym działania społeczne i gospodarcze z działaniami zmierzającymi do zachowania równowagi przyrodniczej i do utrzymania trwałości podstawowych procesów przyrodniczych. W praktyce oznacza to równorzędne traktowanie racji ekologicznych, społecznych i gospodarczych oraz powoduje konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką sektorową w pozostałych dziedzinach gospodarki. Ponadto, obowiązujące prawo polskie uwzględnia także inne zasady m.in. zasadę zapobiegania zanieczyszczeniom i odpowiedzialności zanieczyszczającego za szkodę, zasadę przezorności oraz zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska, zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, zasadę regionalizacji. Sporządzając plan ochrony środowiska pamiętać zatem należy o obowiązywaniu powyższych zasad. Funkcjonujące w obszarze ochrony środowiska zasady determinują treść sporządzanych dokumentów programowych. nakazuje podejmowanie działań mających na celu rozwiązywanie problemów związanych z ochroną środowiska już w momencie 75 pojawienia się uzasadnionego prawdopodobieństwa, że wymagają one rozwiązania, nie czekając na naukowe tego potwierdzenie. , oznaczająca w szczególności: • zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), • recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, • zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady Europy 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), • wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. ” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowiska a wiec także konsumenci, zwłaszcza, gdy maja możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. , oznaczająca m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie, szczególnie w strefach przygranicznych. , wynikająca m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. odnosząca się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a następnie do oceny osiągniętych wyników a oznaczająca potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. nakazuje likwidację zanieczyszczeń w miejscu ich powstawania.

76 — zakłada uwzględnianie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Z przyjętych dokumentów programowych wynika zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego, zasada regionalizacji, zasada uspołecznienia, zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), zasada subsydiarności, zasada klauzul zabezpieczających.

VI Program działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010 podkreśla, ze realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli krajów należących do Unii Europejskiej. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienia „środowisko i zdrowie". Ramowy program działań UE podnosi rangę ochrony gleb i powierzchni ziemi. Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa, a także i województwa lubuskiego, w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia, wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Wśród zagrożeń zdrowia najważniejsze zagrożenia to: zanieczyszczenie wód i jakość wody do picia, odpady komunalne i przemysłowe, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego i hałas.

Dokument programowy ochrony środowiska przewiduje 6 priorytetów dla Funduszu Spójności:

• poprawa jakości wód powierzchniowych, • polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, • poprawa jakości powietrza, • racjonalizacja gospodarki odpadami, • ochrona powierzchni ziemi, • zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

Dla województwa lubuskiego istotne znaczenie mają następujące priorytety:

77 Priorytet 1. Budowa i unowocześnianie oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych (poprawa jakości wód powierzchniowych). Ochrona wód jest jednym z ważniejszych wyzwań, jakie stoją zarówno przed Polską w celu realizacji zobowiązań negocjacyjnych (Dyrektywa 91/271/EWG). Oprócz wsparcia dla budowy, rozbudowy i/lub modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w największych aglomeracjach miejsko-przemysłowych, przewiduje się także objęcie wsparciem projektów grupowych, obejmujących mniejsze aglomeracje szczególnie na obszarach wrażliwych środowiskowo. Priorytet 2. Zwiększenie dostępności wody do picia i poprawa jej jakości. Priorytet ten związany jest z zapewnieniem bezpieczeństwa i zdrowia ludności. Poprawa jakości wody dostarczanej dla ludności miast i wsi przez wodociągi komunalne i dostosowanie jej do zaostrzonych wymagań prawnych – wynika zarówno z prawa krajowego, jak i standardów unijnych. Priorytet 4. Racjonalizacja gospodarki odpadami Plany gospodarki odpadami umożliwiają zintensyfikowanie działań na rzecz gospodarki odpadami przez podmioty komunalne, które będą mogły być wspierane przez Fundusz Spójności.

Od roku 2004 istnieje możliwość dofinansowania inwestycji infrastrukturalnych w zakresie ochrony wód oraz gospodarki odpadami w ramach Funduszu Spójności.

Warunki: • wartość zadania powyżej 10 mln EURO • zapewnienie kanalizacji zbiorczej i odpowiedniego poziomu oczyszczania dla miejscowości powyżej 10.000 mieszkańców, • składowiska i zakłady utylizacji obsługujące powyżej 100.000 użytkowników Podstawowym celem Funduszu Spójności jest zminimalizowanie różnic pomiędzy krajami, których poziom ekonomiczny znacznie odbiega od średniej UE. W związku z tym kładzie on nacisk na współpracę zapewniając rozwój regionów słabiej rozwiniętych z regionami, których gospodarki funkcjonują lepiej. Zgodnie z obowiązującymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania, pomoc z Funduszu Spójności na określony projekt będzie wynosić maksymalnie od 80% do 85 % kosztów kwalifikowanych. Pozostałe co najmniej 15 % musi zostać zapewnione przez beneficjenta.

78 Budżet Funduszu Spójności zaplanowano na lata 2000 - 2006 na 18 mld euro (w latach 1994 - 1999 wynosił 15,5 mld euro). Na lata 2004-2006 z całej kwoty Funduszu Spójności dla Polski na sektor środowiska przypadnie 2,1 miliarda euro. Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójności jest wsparcie dla realizacji zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej.

Do wojewódzkich priorytetów w poszczególnych obszarach ochrony środowiska należą: Ochrona wód przed zanieczyszczeniami i nadmierną eksploatacją oraz zabezpieczenie środowiska przed zagrożeniami związanymi z wodą (powódź, susza), wymagają realizacji szeregu przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych. Główne kierunki działań w tym zakresie, w perspektywie do 2010 roku to m.in.: - poprawa gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich, - ograniczanie zanieczyszczeń obszarowych, - poprawa zabezpieczeń przeciwpowodziowych. 2) Dotyczy to przede wszystkim większego wykorzystania odpadów komunalnych, które obecnie są głównie składowane. Rozwiązanie tego problemu wymaga wsparcia ze strony samorządu województwa, ponieważ na szczeblu lokalnym możliwości wprowadzenia systemowych rozwiązań są minimalne. Zgodnie z "Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami" głównym celami do 2010 roku są: minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, zapewniającej osiągnięcie zakładanych limitów podanych i wprowadzenie nowoczesnego systemu unieszkodliwiania i gospodarczego wykorzystania odpadów powstających w sektorze gospodarczym. Wymaga to przede wszystkim kontynuacji działań realizowanych dotychczas dla poprawy jakości powietrza, zwłaszcza intensyfikacji działań ukierunkowanych na proekologiczne rozwiązania systemu transportu. Główne kierunki działań to: - zmniejszenie emisji komunikacyjnej, 79 - zmniejszenie emisji niskiej, w miastach i na terenach wiejskich, - dalsze ograniczanie emisji przemysłowej, - zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na człowieka i środowisko. 4) Dotyczy to przede wszystkim nowego podejścia do ochrony przyrody, uwzględniającego europejskie wymogi i doświadczenia w tym zakresie. Istotnymi zagadnieniami są również: ochrona i zrównoważony rozwój lasów oraz ochrona gleb. Główne kierunki to: - wdrożenie systemu NATURA 2000, - optymalizacja sieci obszarów chronionych, zapewniająca spójność ekologiczną województwa oraz ochronę różnorodności biologicznej, - realizacja programów rolno-środowiskowych, - zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolniczej lub zdegradowanych, - bieżąca rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych, - rewitalizacja terenów dawnych wyrobisk górniczych.

Oprócz wyżej wymienionych zagadnień, należy podkreślić znaczenie działań systemowych, które wspomagają realizację zadań zarówno w zakresie poprawy jakości środowiska, jak i ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrodniczych oraz zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii. Wśród zadań systemowych należy wymienić: - edukację ekologiczną mieszkańców, - współpracę z sąsiednimi województwami i Brandenburgią, zwłaszcza w zakresie ochrony wód, ochrony przed powodzią i ochrony powietrza atmosferycznego, - promowanie wdrażania systemów zarządzania środowiskowego (np. ISO 14 000, EMAS, itp.), - uwzględnianie w programach sektorowych zagadnień ochrony środowiska (np. w rozwoju transportu, rozwoju turystyki, itd.), - doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem w skali województwa.

80 Ocena aktualnego stanu środowiska w województwie lubuskim oraz powiecie żagańskim i jego zagrożeń pozwoliła na zdefiniowanie obszarów o najbardziej niekorzystnym stanie środowiska w gminie Szprotawa - obszarów priorytetowych z punktu widzenia konieczności podejmowania działań zmierzających do poprawy aktualnego stanu środowiska: - niekorzystny stan gospodarki odpadami komunalnymi: niski % mieszkańców objęty zorganizowaną zbiórką odpadów, brak systemu segregacji odpadów, - brak oczyszczalni ścieków dla miasta, brak kanalizacji na terenie miasta, niski stopień skanalizowania terenów wiejskich,

W „II Polityce ekologicznej państwa", przyjętej przez Sejm RP w sierpniu 2001 roku, zostały ustalone limity krajowe (do osiągnięcia do 2010 roku), związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska. Limity te nie zostały zmienione w „Polityce ekologicznej państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 -2010". Są to: - zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle), - ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB), - ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i o 25% w stosunku do 2000 r. (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB), - dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r, - odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych, - pełna likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%,

81 z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego - również o 30%, - ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu z 1990 r., - do końca 2005 r. wycofać z użytkowania etylinę i przejść wyłącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej (limit nie ma przeniesienia na limit wojewódzki).

Zarówno II PEP jak i ustawa Prawo ochrony środowiska nie podają procedur podziału limitów krajowych na regionalne, co wynika z braku dostatecznych podstaw planistycznych. Obecnie, w jednym konkretnym przypadku, a mianowicie w odniesieniu do gospodarowania odpadami , zostały określone limity wojewódzkie w ramach Wojewódzkiego Planu gospodarki odpadami. W Planie określono następujące cele szczegółowe do 2010 roku, będące równocześnie limitami wojewódzkimi: Odpady z sektora komunalnego: 1) Objęcie wszystkich mieszkańców woj. lubuskiego zorganizowaną zbiórką odpadów komunalnych. 2) Deponowanie na składowiskach nie więcej niż 65% wszystkich odpadów komunalnych. 3) Skierowanie w roku 2010 na składowiska nie więcej niż 75% (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (w stosunku do roku 1995). 4) Osiągnięcie w roku 2010 zakładanych limitów odzysku i recyklingu poszczególnych odpadów: - opakowania z papieru i tektury: 50%, - opakowania ze szkła: 45%, - opakowania z tworzyw sztucznych: 30%, - opakowania metalowe: 45%, - opakowania wielomateriałowe: 30%, - odpady wielkogabarytowe: 50% - odpady budowlane: 40% - odpady niebezpieczne (z grupy odpadów komunalnych): 50%

82 Odpady z sektora gospodarczego: 1) Udział gospodarczo wykorzystywanych odpadów przemysłowych w 2010 roku na poziomie 90% ogólnej ilości odpadów wytworzonych. 2) Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów azbestowych oraz odpadów i urządzeń zawierających PCB.

- wg oceny jakości powietrza w strefach w województwie lubuskim wynika, że dla żadnej ze stref nie ma potrzeby opracowywania programów ochrony powietrza, gdzie takie limity powinny się znaleźć. - wymagane zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych ze ściekami komunalnymi i ściekami z zakładów przemysłu rolno-spożywczego dla poszczególnych aglomeracji zostaną określone po opracowaniu „Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych”. Obecnie na podstawie aktualnych danych i planowanych działań można przyjąć, że do 2010 roku będzie miała miejsce pełna likwidacja zrzutów ścieków nie oczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych województwa lubuskiego.

Wojewódzkie limity ograniczenia wodochłonności i materiałochłonności produkcji oraz zużycia energii są trudne do określenia, co wynika z braku odpowiednich wskaźników w odniesieniu do konkretnych procesów technologicznych bądź instalacji. Punktem odniesienia limitów krajowych jest rok 1990 a więc rok istnienia 49 województw, co zasadniczo wpływa na trudność określenia średniej wielkości ww. limitów dla obszaru nowych województw.

Nadrzędny cel „Programu ochrony środowiska dla powiatu żagańskiego” brzmi następująco: Priorytety realizacyjne określonego celu ściśle powiązane są z potrzebą rozwiązania najważniejszych problemów związanych z ochroną środowiska, które określono następująco:

83 Gospodarka wodno - ściekowa - poprawa gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich, - ograniczanie zanieczyszczeń obszarowych, - zwiększenie wskaźnika zwodociągowania gmin wiejskich, - pełna likwidacja zrzutów ścieków nieczyszczonych z miast powiatu i zakładów przemysłowych. Gospodarka odpadami - omówiono szczegółowo w opracowanym równolegle „Planie gospodarki odpadami dla powiatu żagańskiego”. Powietrze atmosferyczne - polepszenie stanu jakości powietrza poprzez likwidację w szczególności niskiej emisji. Hałas - zmniejszenie emisji komunikacyjnej.

Nadrzędny cel „Programu ochrony środowiska dla gminy Szprotawa” jest zgodny z nadrzędnym celem „Programu ochrony środowiska dla powiatu żagańskiego” a ten z kolei z „Programem ochrony środowiska dla województwa lubuskiego” tzn.:

Aby osiągnąć określony cel należy przystąpić do rozwiązania najważniejszych problemów związanych z ochroną środowiska: Gospodarka wodno - ściekowa - poprawa gospodarki wodno-ściekowej poprzez budowę oczyszczalni ścieków i systemów sieci kanalizacyjnej, - ograniczanie zanieczyszczeń obszarowych, - zwiększenie wskaźnika zwodociągowania wsi, - pełna likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z terenu miasta, z terenów wiejskich oraz z zakładów przemysłowych. Gospodarka odpadami - omówiona szczegółowo w „Planie gospodarki odpadami dla gminy Szprotawa na lata 2004 - 2011”. Powietrze atmosferyczne - polepszenie stanu jakości powietrza poprzez likwidację w szczególności niskiej emisji. Hałas - zmniejszenie emisji komunikacyjnej.

Działania o charakterze systemowym będą dotyczyły następujących sektorów gospodarki: - system transportowy, - rolnictwo , - turystyka i rekreacja, - przemysł, - osadnictwo. Omawiając każda dziedzinę gospodarki wzięto pod uwagę trzy elementy: - stan wyjściowy, - plany i kierunki rozwoju, - główne zagrożenia środowiska i kierunki działań minimalizujących.

Cechy charakterystyczne sieci transportowej na terenie gminy są takie same jak na terenie całego powiatu jak również województwa lubuskiego, występuje: - niedostatek obwodnic, droga krajowa i droga wojewódzka przebiegają przez miasto i wsie należące do gminy, - zły stan techniczny dróg, - bardzo duże osłabienie roli transportu kolejowego. Zgodnie z prognozami przedstawionymi w powiatowym Programie Ochrony Środowiska w najbliższych latach następować będzie dalszy wzrost potrzeb transportowych. Istnieje prawdopodobieństwo, iż do 2015 roku łączna liczba osób podróżujących wzrośnie nawet o 30 do 40%. Wpłynie to na konieczność modernizacji dróg nie tylko wojewódzkich i powiatowych ale również gminnych, które już w chwili obecnej wymagają modernizacji. W celu zapewnienia rozwoju transportu kołowego i ograniczenia negatywnego oddziaływania transportu na środowisko konieczne będzie: - poprawa bezpieczeństwa i płynności ruchu drogowego poprzez modernizacje istniejących skrzyżowań dróg oraz zjazdów z dróg głównych, - modernizacja dróg w celu zwiększenia przepustowości ruchu, - wprowadzanie systemów sterowania ruchem i informacji transportowej, - budowa systemów odwadniających i separatorów na substancje ropopochodne wzdłuż nowo powstających i modernizowanych dróg. Modernizacja i utrzymanie infrastruktury kolejowej są istotnymi elementami w proekologicznym kształtowaniu lokalnego systemu transportowego jak i warunkiem poprawy konkurencyjności transportu kolejowego w stosunku do innych gałęzi transportu. Podstawową zaletą transportu kolejowego jest skrócenie czasu dojazdu do większych miast całej Polski jak również miast naszego regionu. Aby usprawnić i ponownie rozwinąć praktycznie nieczynny już transport kolejowy na terenie gminy Szprotawa konieczna jest modernizacja istniejącej linii kolejowej. Wzrost intensywności przewozów pasażerskich przyczyni się do zmniejszenia ruchu drogowego a w konsekwencji do zmniejszenia jego negatywnego wpływu na środowisko.

- emisja zanieczyszczeń, - emisja hałasu komunikacyjnego, - awarie transportowe, - niszczenie terenów cennych przyrodniczo, - zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych.

Rozwój systemu transportowego zmniejszającego wpływ transportu na środowisko.

- poprawa standardów technicznych sieci drogowej, - zwiększenie przepustowości i płynności ruchu drogowego, - zwiększenie roli transportu kolejowego, - usprawnienie transportu tranzytowego w tym budowa obwodnic, - podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców,

86 - budowa systemów dróg obsługujących nowopowstałe obszary rozwojowe i mieszkalne, - budowa ścieżek rowerowych, - powoływanie właściwych stref zamieszkania, w których ograniczony zostanie transport drogowy.

Upowszechnienie w rolnictwie standardów sanitarnych i jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej jest jednym z celów Strategii rozwoju województwa lubuskiego oraz polityki państwa. W zakresie realizacji ww. celu leży: - restrukturyzacja i unowocześnienie gospodarki rolnej, - promowanie prośrodowiskowych zasad uprawy, chowu i produkcji żywności pochodzącej z gospodarstw stosujących te zasady, - rewaloryzacja techniczna i gospodarcza obszarów wiejskich, w celu maksymalnego wykorzystania ich właściwości przyrodniczych do produkcji żywności, - rozwój agroturystyki, - ochrona zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazu rolniczego, - wykorzystanie roślin (rzepaku) do produkcji paliwa ekologicznego.

W związku z wprowadzaniem na rynek żywności nie spełniającej wymagań UE, występuje zapotrzebowanie na artykuły spożywcze o wysokich walorach zdrowotnych, gwarantowanych odpowiednimi warunkami i metodami produkcji. Konieczne jest aby produkcja i przetwórstwo rolno-spożywcze prowadzone były metodami ekologicznymi zapewniającymi uzyskanie produktów o wysokiej jakości, m.in. wolnych od hormonów, antybiotyków, pozostałości środków ochrony roślin. Wzrost zapotrzebowania na żywność produkowaną metodami ekologicznymi, nie skażone środowisko przyrodnicze będą sprzyjać tworzeniu się nowych gospodarstw ekologicznych na terenie gminy.

87 Ze względu na rozwój demograficzny i zapotrzebowania rynków sąsiednich metropolii ( dużych miast ) wsie na terenie gminy mogą pełnić funkcje zaopatrzenia ludności w żywność co w konsekwencji doprowadzi do intensywnego rozwoju warzywnictwa, ogrodnictwa, hodowli. Nastąpi dalszy rozwój uprawy roślin jak również dalszy rozwój hodowli trzody chlewnej, drobiu co doprowadzi do uzyskiwania produktów wysokiej jakości. W rozwoju rolnictwa, najważniejsze w celu ochrony środowiska są: - umiarkowana intensyfikacja produkcji, - zrównoważone nawożenie, - zrównoważony pobór wody. Duże znaczenie będą miały działania mające na celu powiększenia indywidualnych gospodarstw produkcyjnych, powstawania dużych, wyspecjalizowanych gospodarstw rolnych o powierzchni około 50 ha. Intensywna produkcja rolna wiąże się z dodatkowymi niebezpieczeństwami: chemizacja gleb przez stosowanie nawozów, syntetycznych regulatorów wzrostu; mechanizacja często nie dostosowana do warunków glebowych i potrzeb roślin oraz maksymalizacje plonów. Najważniejsze w celu ochrony środowiska będzie: - umiarkowane stosowanie nawozów mineralnych, organicznych i pestycydów, - integrowana produkcja i obowiązek atestacji sprzętu ochrony roślin, - kontrola stosowania środków ochrony (przestrzeganie okresu karencji i prewencji). Rewaloryzacja użytków rolnych będzie prowadzić do podwyższenia ich wartości przyrodniczej i gospodarczej, jak również przyczyni się do poprawy struktury jakościowej gruntów. Ochronie podlegać będą grunty klasy II-III oraz grunty na glebach pochodzenia organicznego, nieużytki organiczne i oczka wodne. Dążyć się będzie do zróżnicowania środowiska przyrodniczego poprzez ochronę: szuwarów, oczek śródpolnych, kształtowanie miedz śródpolnych. Systematycznie prowadzone będą zalesienia gruntów klasy V i VI (zgodnie z ustawa o zalesianiu) co wpłynie korzystnie na środowisko ze względu na poprawę bilansu wodnego i przeciwdziałanie erozji.

Rozwój infrastruktury technicznej czyli budowa kanalizacji, oczyszczalni ścieków, sieci wodociągowej, obiektów gospodarki odpadami będzie niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstw rolnych i poprawy życia mieszkańców

88 wsi. Dla zrealizowania niezbędnych inwestycji konieczne będzie wsparcie z funduszy unijnych i budżetowych. Ważnym elementem jest modernizacja i odbudowa systemów melioracji podstawowej. Rozwój infrastruktury spowoduje nie tylko podniesienie poziomu życia mieszkańców gminy, ale również uczyni te tereny atrakcyjnymi dla potencjalnych inwestorów. Zwiększy się również możliwość wykorzystania obszarów wiejskich dla rozwoju turystyki, a co za tym idzie agroturystyki. - zanieczyszczenia obszarowe, - chemizacja i intensyfikacja rolnictwa, - zanieczyszczenia pochodzące z hodowli , - niewłaściwe użytkowanie gruntów podatnych na erozje.

Dostosowanie rolnictwa do warunków integracji z UE z zachowaniem regionalnego charakteru produkcji rolniczej i optymalizacji struktury przestrzeni rolniczej zapewniającej zachowanie walorów środowiska i różnorodności biologicznej.

- rozwój rolnictwa ekologicznego, - modernizacja i odbudowa systemów melioracyjnych, - poprawa struktury jakościowej i wartości przyrodniczej użytków rolnych, - działania na rzecz edukacji rolników, - kontrola przestrzegania pozwoleń wodno-prawnych,

Tworzenie warunków do rozwoju turystyki ma nastąpić poprzez: - rozbudowę bazy turystycznej przy zachowaniu naturalnych walorów środowiska, - zwiększenie dostępności do miejsc atrakcyjnych turystycznie, - rozwój agroturystyki, - poprawę infrastruktury.

89 Na terenie gminy ze względu na różnorodność przyrodniczą i kulturową rozwijać się może: - agroturystyka szczególnie w pobliżu kompleksów leśnych, - turystyka piesza, rowerowa, konna, wodna. Rozwijająca się intensywnie w ciągu ostatnich lat agroturystyka, stanowi rodzaj wypoczynku, dla rolników stanowi alternatywne źródło dochodu. Kolejna forma turystyki przyjaznej środowisku lub harmonijnej (z zasobami środowiska) jest ekoturystyka. Przemyślany rozwój ekoturystyki będzie się przyczyniał do zdrowego spędzenia czasu wolnego jak również do ochrony środowiska naturalnego i kulturowego. W ostatnich latach obserwuje się modę na uprawianie aktywnej turystyki. Dlatego niezbędne stanie się wyznaczanie kolejnych szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych, konnych, szlaków kajakowych. Szlaki te będą wymagały właściwego zagospodarowania: wyznaczenia miejsc odpoczynku i biwakowania, oznakowania itp. Konieczna będzie analiza wpływu intensywnego uprawiania turystyki na środowisko przyrodnicze oraz sposobów minimalizowania skutków.

Ze względu na rozwój nowych terenów turystycznych, bazy noclegowej, zabudowy letniskowej ważne z punktu ochrony środowiska będzie przystosowanie terenów pod względem technicznym do pełnienia wyznaczonych funkcji. Konieczne będzie rozwiązanie problemów gospodarki ściekowej i odpadowej dla istniejących obszarów zainwestowania. Do powstawania nowych obiektów będą wyznaczane obszary selektywnie wybrane, odpowiednio przygotowane, o wysokim standardzie uzbrojenia. Akceptacja ich budowy będzie zależna od spełnienia wymogów ochrony środowiska i krajobrazu. Ważne będzie dostosowanie przyszłego budownictwa do wymagań architektonicznych, wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego, istniejącej zabudowy i warunków krajobrazowych. Istotne dla kształtowania krajobrazu kulturowego będzie zachowanie kompozycyjnych układów wsi i założeń dworsko-parkowych. Istotnym zagadnieniem jest modernizacja dróg dojazdowych do obiektów turystycznych, budowa parkingów i miejsc postojowych. Remont nawierzchni dróg

90 przyczyni się do wzrostu ilości turystów. Lepszy stan dróg przyczyni się do dalszego inwestowania w rozwój działalności agroturystycznej. W zakresie rozwoju turystyki zasadniczym atutem dla gminy Szprotawa są walory krajobrazowe i przyrodnicze. Teren gminy znajduje się na granicy dużego kompleksu leśnego jakim są Bory Dolnośląskie. Na terenie gminy zlokalizowane są liczne pomniki przyrody w tym najstarszy dąb w Polsce „Chrobry”. Przez gminę przebiegają cztery szlaki turystyczne. Turystyka i agroturystyka pełni funkcję równorzędną w stosunku do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, przemysłu drzewnego oraz edukacji powszechnej. Miasto i gmina z całą konsekwencja respektuje precyzyjnie określone zasady w zakresie ładu przestrzennego. Zasady w zakresie ładu przestrzennego obejmują dwa obszary tematyczne: - architektura lokalna wraz z detalami architektonicznymi, - koncepcja zabudowy, wyodrębnione strefy funkcjonalne, etc. Dzięki temu miasto i gmina posiada swój charakter, jest rozpoznawalne wśród innych miast i gmin, zyskuje na swojej atrakcyjności turystycznej, wzrasta jakość życia na terenie miasta i gminy zarówno dla turystów jak i dla stałych mieszkańców.

W mieście i gminie Szprotawa działa profesjonalny system informacji i promocji turystycznej. W skali miasta i gminy jest to skupione wokół Punktu Informacji Turystycznej przy Muzeum Ziemi Szprotawskiej oraz wydziale promocji Urzędu Miejskiego. Obie instytucje koordynują i prowadzą prace w zakresie działań dotyczących szerokiej promocji zewnętrznej obszaru jak również zajmują się promocją wewnętrzną i szeroko pojętą informacją turystyczną.

- dzikie zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo w tym dolin rzek, brzegów jezior, - zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych ze względu na brak uzbrojenia terenów pod turystykę, - niszczenie środowiska leśnego i walorów przyrodniczych poprzez wzrastająca liczbę turystów, szczególnie zmotoryzowanych, - niszczenie walorów środowiska kulturowego.

91 Rozwój turystyki i rekreacji poprzez wykorzystanie zasobów przyrodniczych i kulturowych zgodnie z zasadami ochrony środowiska, z zachowaniem stanu środowiska naturalnego.

przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych, selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona przyrodniczo cennych terenów , rozwój ścieżek rowerowych, szlaków wodnych, pieszych i konnych, odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego eliminujące dzikie zagospodarowywanie obszarów cennych przyrodniczo, edukacja ekologiczna mieszkańców.

Potrzeby energetyczne i grzewcze w gminie Szprotawa zaspokajane są przez kotłownie domowe, komunalne, przemysłowe i inne. Zakłady produkcyjne znajdujące się na terenie gminy nie mają znaczącego wpływu na pogorszenie warunków środowiskowych. Głównym źródłem zanieczyszczeń są przede wszystkim stosowane przestarzałe systemy grzewcze W obrębie zabudowy jednorodzinnej przeważają indywidualne systemy ogrzewania. Do ogrzewania zabudowy mieszkaniowej zwartej i obiektów prowadzących działalność gospodarczą stosuje się najczęściej paliwa stałe: węgiel i koks, które powodują emisje zanieczyszczeń do powietrza: S0 2, NO x, C0 2, pyłów. Do ogrzewania niektórych obiektów stosowany jest gaz propan-butan lub olej opałowy - paliwa bardziej korzystne z ekologicznego punktu widzenia niż paliwa stałe.

Zastąpienie przestarzałych systemów grzewczych nowoczesnym, co spowoduje zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska, restrukturyzacja istniejących zakładów przemysłowych oraz rozwój nowoczesnych innowacyjnych sektorów przemysłowych.

92 Zaostrzenie wymogów ekologicznych i wzrost konkurencyjności rynku stawia zakłady przed koniecznością restrukturyzacji. Z punktu widzenia ochrony środowiska ważne będą wszystkie działania zmierzające do zminimalizowania wpływu przedsiębiorstwa na środowisko. Oprócz usprawnień technicznych istotną role będą miały usprawnienia organizacyjne, które są trudniejsze, mniej wymierne w efektach i mniej konkretne od usprawnień technicznych. Zakłady przemysłowe w coraz większym stopniu ponosić będą odpowiedzialność za ochronę środowiska. Zadania z tym związane nie będą ograniczać się do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia wymogów zawartych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska ale będą zmierzać do zapobiegania powstawaniu negatywnych oddziaływań i szkód w środowisku. Przestrzeganie zasady zrównoważonego rozwoju w przemyśle jest podstawowym warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa. Osiągniecie celów polityki ekologicznej nie będzie możliwe bez aktywnego włączenia się przedsiębiorstw przy jednoczesnym zewnętrznym wsparciu finansowym i spełnianiu określonych wymagań. Jednym z koniecznych działań będzie dostosowanie się zakładów do tzw. zintegrowanych pozwoleń, obejmujących wszystkie elementy środowiska (zgodnie z Dyrektywa IPPC). Istotne będzie podejmowanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych działań na rzecz środowiska jak również upowszechnienie systemów zarządzania środowiskowego. W systemach zarządzania środowiskowego zwracana jest uwaga na: oszczędne korzystanie z surowców, stosowanie surowców ekologicznych, energochłonność i wodochłonność, prewencje odpadów, systemy rejestracji emisji i zużywanych surowców, efektywne procesy produkcyjne. Ochrona środowiska jest cechą zarządzania środowiskowego. Zadanie polegające na jego ochronie należy do celów strategicznych firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). W późniejszym etapie należy poszukiwać sposobu jak włączyć system zarządzanie środowiskowego w pozwolenia wydawane przez Wojewodę lub Starostę dla zakładów zlokalizowanych na terenie gminy. Jest to zgodne z polityką

93 Unii Europejskiej, która poleca systemy zarządzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialności przemysłu za sprawy środowiskowe. Systemy zarządzania środowiskowego polecane są również dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym dla Urzędu Miejskiego.

emisja zanieczyszczeń do środowiska; zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych degradacja powierzchni ziemi nadzwyczajne zagrożenia środowiska

Restrukturyzacja zakładów przemysłowych oraz dalszy rozwój przemysłu przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływów na zdrowie ludzi i środowisko.

rozwój sektorów przemysłu przyjaznych środowisku, wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem, wprowadzanie technologii mało i bezodpadowych, właściwe gospodarowanie terenami przemysłowymi.

Na siec osadniczą gminy Szprotawa składa się miasto Szprotawa oraz 22 miejscowości wiejskie. Sieć osadnicza gminy wyróżnia się: - koncentracją miasta i wsi w dolinie Bobru, - duża część gminy zajęta przez duże kompleksy leśne ( szczególnie w południowej części ). W większości wsi ze względu na rolniczy charakter rozwinęło się osadnictwo wiejskie ze zróżnicowanym układem zabudowy (skupiona, rozproszona).

Do czynników stanowiących barierę dla dalszego rozwoju osadnictwa należą: zły stan dróg lokalnych, słabo rozwinięta infrastruktura techniczna, emisja niska; 94 nieuregulowana gospodarka wodno - ściekowa; rozproszenie zabudowy; niezorganizowana zabudowa letniskowa; Wśród tendencji w rozwoju osadnictwa na terenie gminy Szprotawa należy wymienić: tendencja do rozpraszania niewielkich zespołów mieszkaniowych (osiedli) powstających w wyniku podziału drobnych nieruchomości rolnych, wyludnienie i obumieranie wsi położonych daleko od miast i pozbawionych dobrych połączeń komunikacyjnych oraz infrastruktury technicznej, degradacja przestrzenna nadmiernie rozrośniętych osiedli popegeerowskich i zbędnych ośrodków produkcji rolnej, tendencja rozbudowy budownictwa letniskowego występujące na obszarach zainwestowania rekreacyjno-letniskowego.

Głównym kierunkiem umożliwiającym dalszy rozwój osadnictwa będzie rozwój infrastruktury. Rozwój ten musi być ukierunkowany na spełnienie wymagań ochrony środowiska. Szczególnie istotne będzie dalsze porządkowanie gospodarki wodno - ściekowej poprzez rozbudowę sieci kanalizacyjnej wraz z budową oczyszczalni ścieków, modernizację i rozbudowę sieci wodociągowej. Kolejnym ważnym elementem będzie ograniczanie emisji niskiej dzięki stopniowemu przechodzeniu gospodarstw indywidualnych na ekologiczne nośniki energii cieplnej. Problem gospodarki odpadami będzie rozwiązywany sposobami przedstawionymi w „Planie gospodarki Odpadami dla Gminy Szprotawa na lata 2004 – 2011” na poziomie gminy przy ewentualnej współpracy z gminami sąsiednimi. Kontynuowanie przedsięwzięć związanych z rozbudowa i modernizacja wyposażenia w infrastrukturę musi być zgodne z założeniami wynikającymi ze studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dzięki postępom w rozwoju infrastruktury technicznej podniesie się poziom życia mieszkańców gminy, wzrośnie atrakcyjność gminy zarówno dla inwestorów jak i potencjalnych nowych mieszkańców ( szczególnie atrakcyjny dla inwestorów teren po byłej Jednostce Armii Radzieckiej we wsi Wiechlice ), wzrośnie popyt na usługi turystyczne i agroturystyczne rozwijane w gminie.

95 Główna role w podejmowaniu działań zmierzających do poprawy warunków życia mieszkańców gminy odgrywają sami mieszkańcy, ich zaangażowanie w problemy środowiska naturalnego, świadomość ekologiczna i chęć wprowadzania zmian służących poprawie jakości życia. Duże znaczenia ma ustawa „Prawo ochrony środowiska” określająca zasady udostępniania informacji o środowisku oraz udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska. Udział mieszkańców w działaniach na rzecz ochrony środowiska zależy od stanu ich świadomości ekologicznej. Stąd ważne jest inicjowanie i wspieranie przez władze gminy działań zmierzających do podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców w celu rozbudzenia współodpowiedzialności w procesie rozwiązywania procesów ekologicznych. Edukacja ekologiczna jest koncepcją kształcenia i wychowywania społeczeństwa w celu poszanowania środowiska przyrodniczego. Powinna ona obejmować wszystkie grupy społeczeństwa - dorosłych, dzieci i młodzież. Bardzo ważnym elementem jest łączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczną oraz działaniami praktycznymi. Aby rozwijać świadomość ekologiczną wszystkich grup społecznych należy ustalić obecny stan świadomości ekologicznej ( środowiskowej ) mieszkańców oraz ich zainteresowanie ochroną środowiska.

Edukacja ekologiczna obejmuje przedstawianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska.

Podniesienie jakości życia mieszkańców gminy uwzględniając istniejące walory przyrodnicze, kulturowe i zapewnienie ładu przestrzennego. zmiana systemów ogrzewania: wprowadzenie ekologicznych nośników energii, podłączenie do sieci c.o., wprowadzenie niekonwencjonalnych źródeł, ochrona istniejących i tworzenie nowych terenów zielonych wśród zabudowy, podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców.

Istotnym wsparciem ochrony środowiska jest aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska prowadząca do tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy 96 (szczególnie w rolnictwie, turystyce, leśnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, wykorzystania odpadów), rozwoju produkcji urządzeń służących ochronie środowiska bądź produkcji towarów przyjaznych środowisku. W 2003 roku przez Rząd przygotowany został rządowy ramowy program wspierania zielonych miejsc pracy jako element zmniejszenia bezrobocia. Program ten zawiera mechanizm finansowego i eksperckiego wspierania władz samorządowych i prywatnych przedsiębiorców w tworzeniu zielonych miejsc pracy. Podstawą uzyskania wsparcia będzie przedstawienie przez władze samorządowe (wojewódzkie, powiatowe, gminne) konkretnego programu tworzenia zielonych miejsc pracy.

wspieranie powstawania tzw. zielonych miejsc pracy, w tym przygotowanie przez władze gminy programu tworzenia zielonych miejsc pracy, promocja firm polskich, szczególnie działających na terenie gminy Szprotawa, produkujących urządzenia ochrony środowiska ( wykorzystywanych w ochronie wód i powietrza oraz zagospodarowania odpadów ).

Skuteczna realizacja polityki ekologicznej państwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywierających wpływ na sposób i intensywność korzystania ze środowiska, w tym również udziału obywateli. Podstawowe znaczenie dla szerokiego udziału społeczeństwa w realizowaniu celów ekologicznych ma edukacja ekologiczna i zapewnienie powszechnego dostępu do informacji o środowisku. Na terenie gminy Szprotawa działalność edukacyjna prowadzona jest przez: Jednostki samorządowe: • Urząd Miejski – Referat Ochrony Środowiska, oraz • Szprotawski Ośrodek Edukacji Przyrodniczej, • Miejski Klub Ekologiczny, • Szkolny Klub Ekologiczny.

97 Jednostki samorządowe podejmują działania zróżnicowane , koncentrują się przede wszystkim na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, organizowaniu akcji sprzątania świata itp. Podległy Urzędowi Szprotawski Ośrodek Edukacji Przyrodniczej , który ściśle współpracuje z Urzędem , to jednostka służąca powszechnej edukacji ekologicznej obejmującej przede wszystkim dzieci i młodzież szkolną. Głównym celem ośrodka jest rozwijanie świadomości i postaw proekologicznych wśród wszystkich grup wiekowych mieszkańców gminy Szprotawa. Uświadomienie zagrożeń cywilizacyjnych w najbliższej okolicy. Poznawanie walorów przyrodniczych naszej gminy oraz wypromowanie walorów przyrodniczych i turystycznych gminy. SzOEP stanowi punkt konsultacji z bazą materiałów edukacyjnych, obejmujących bibliotekę przyrodniczą, czasopisma, filmy video o tematyce szeroko pojętej ekologii, dostępnych dla innych mieszkańców gminy aktywnie zajmujących się ochroną przyrody. Ośrodek prowadzi działalność dla zorganizowanych grup młodzieży szkolnej, turystów indywidualnych i wycieczek zagranicznych. Ośrodek prowadziłoby również inne działania związane z edukacją przyrodniczo - ekologiczną, których celem w dłuższym okresie czasu byłoby promowanie zasad i idei rozwoju zrównoważonego ( rozdział XI „Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Szprotawa” ). oraz zajmują się wspieraniem i propagowaniem działań związanych z ochroną środowiska wśród mieszkańców gminy i młodzieży szkolnej.

Wykształcenie u mieszkańców gminy Szprotawa nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska . Troska o otaczające nas środowisko, uświadomienie, że pojedyncze zachowania każdego z nas mają wielkie znaczenie w zachowaniu czystości całej gminy.

Podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców warunkuje Polsce miejsce w zjednoczonej Europie. Do podstawowych celów należy zaliczyć: wdrożenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian zachodzących w procesie reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską, stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem idei i zasad rozwoju zrównoważonego, pozwalających

98 kształtować świadomość ekologiczną w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastającej roli komunikacji społecznej, zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez: - promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści, - wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych, - uporządkowanie przepływu informacji i usprawnienie procesu decyzyjnego związanego z edukacją ekologiczną.

Cel ten jest zgodny z założeniami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i Polityki Ekologicznej Państwa (PEP), która kładzie nacisk na włączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, jak również włączenie organizacji pozarządowych, a szczególnie całego społeczeństwa w procedury konsultowania ważnych dla środowiska przedsięwzięć i decyzji. Wytyczne zostały przedstawione w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej, będącym rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Jako pierwszy dokument z zakresu tej problematyki określa podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania. Istotne jest zadbanie o : edukację ekologiczną młodzieży w szkolnictwie, edukacja ekologiczna dorosłych.

Kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży jest ważnym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia obejmującym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wyższe. Rozporządzenie MEN z dn. 15.02. 1999 dotyczące podstawy programowej kształcenia ogólnego określa podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiejętności i pracy wychowawczej uwzględniając w nich działania mające na celu wzrost świadomości ekologicznej uczniów. Rozporządzenie to wprowadza również obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizacje ścieżki miedzy przedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmował tylko szkoły podstawowe i gimnazja, od 2003 roku objął również szkoły średnie. Jedną ze ścieżek interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów, a jej realizacja zależy od zaangażowania nauczycieli, od ich znajomości najważniejszych problemów z zakresu ochrony środowiska gminy np.: selektywna 99 zbiórka odpadów, właściwa gospodarka wodno-ściekowa itp. Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizujących i poszukujących np.: projekty; zajęcia terenowe oparte na bezpośrednim kontakcie ucznia z przedstawianą problematyką wykształci w uczniu umiejętność obserwacji, logicznego myślenia, kojarzenia, wyciągania wniosków. Zadaniem nauczyciela jest: kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialności za stan środowiska, zachęcanie ucznia do prowadzenia obserwacji, badań i analizy środowiska, kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadaną wiedzą, umożliwienie dzieciom i młodzieży podejmowania praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu. Nauczyciele realizujący zagadnienia związane z edukacją ekologiczną powinni współpracować ze sobą, jak i z instytucjami czy organizacjami wspierającymi ich działalność: Urząd Wojewódzki, Starostwo Powiatowe, Urząd Miejski – organizowanie i współorganizowanie prelekcji, konkursów, lekcji, festynów, finansowanie nagród, szkolenia, pokazowe lekcje, nadleśnictwa – organizacja zajęć terenowych, organizacja prelekcji, szkoleń, finansowanie nagród, wydawanie materiałów informacyjnych, Pozarządowe Organizacje Ekologiczne – pomoc w organizowaniu warsztatów, szkoleń, Europejski fundusz PHARE - pomoc uczniom w zdobyciu wiedzy i umiejętności a nauczycielom w przekazaniu ich w interesujący i skuteczny sposób, jednym z realizowanych projektów jest "Wzmacnianie edukacji ekologicznej w szkołach podstawowych i zawodowych w Polsce".

1) Zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w szkolnych programach nauczania. 2) Wspieranie działań edukacji szkolnej przez instytucje samorządowe i państwowe.

100 Jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju jest włączenie do udziału w nim całego społeczeństwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, różnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przemysłowców). Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej osób dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska.

Edukacja osób każdej grupy wiekowej mieszkańców wymaga znalezienia właściwego sposobu rozwijania świadomości ekologicznej. Na kształtowanie świadomości ekologicznej dorosłych bardzo duży wpływ mają media. Przekazują one wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Podkreślić należy, ze istnieje ścisła zależność miedzy wiedza społeczeństwa z zakresu stanu środowiska i nastawieniem do działań na rzecz jego ochrony, a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Coraz większego znaczenia nabierają tematyczne programy publicystyczne, filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej oraz reklama społeczna promująca działania przyjazne środowisku. W celach edukacyjnych można wykorzystać również lokalne strony i serwisy internetowe. Edukacyjna ekologiczna może być rozwijana poprzez kontakt i dyskusje z mieszkańcami drogą internetową. Celem przeprowadzenia akcji edukacji ekologicznej w prasie lokalnej jest rozbudzenie świadomości mieszkańców, której efektem będzie działanie związane z troską o otaczające ich środowisko. Ważny jest również wybór odpowiednich treści, położenie szczególnego nacisku na uświadomienie, że pojedyncze zachowania każdego z nas mają wielkie znaczenie w zachowaniu czystości całego miasta. Dlatego niezbędna jest tematyka związana z odpadami, recyklingiem, oraz ze znaczeniem przyrody. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką. Przykładami są organizowane imprezy ekologiczne np.: festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. Tego typu imprezy przeznaczone są dla całych rodzin.

101 Głównym celem „akcji ekologicznych” jest ochrona przyrody, ostrzegają one przed zagrożeniami, uświadamiają szkodliwość niektórych zachowań człowieka. Szczególnie ważna role w edukacji ekologicznej maja organy samorządowe. Powinny one współdziałać przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej oraz z organizacjami, instytucjami, przedstawicielami zakładów pracy i społeczności lokalnych.

Ze względu na możliwości rozwoju turystyki i rekreacji w gminie, konieczne jest obejmowanie edukacją ekologiczną organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystających z oferowanych usług oraz mieszkańców terenów cennych przyrodniczo. Ważna kwestia jest edukacja w miejscu pracy ponieważ większość czynnych zawodowo osób poprzez podejmowane decyzje, ma wpływ na stan środowiska. Nowym i ważnym wezwaniem dla edukacji jest zmieniająca się pozycja polskiego rolnictwa i wsi w procesie integracji z UE. Przemianom tym musi towarzyszyć zwiększenie świadomości ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla środowiska rolnictwa.

1) Informowanie mieszkańców gminy o stanie środowiska i działaniach podejmowanych na rzecz jego ochrony. 2) Współdziałanie władz gminy z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony. 3) Prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej na terenach cennych przyrodniczo. 4) Realizacja treści ekologicznych przez środki masowego przekazu, instytucje kultury i wypoczynku, podczas lokalnych imprez. 5) Współpraca władz lokalnych ze szkołami, zakładami pracy i pozarządowymi organizacjami w celu wykorzystanie różnorodnych form edukacji ekologicznej.

Gmina Szprotawa graniczy z gminą: Kożuchów, Żagań, Małomice, Osiecznica, Bolesławiec, Gromadka, Przemków, Niegosławice, Nowe Miasteczko. Należy do Powiatu Żagańskiego, który graniczy z trzema powiatami województwa lubuskiego: żarskim, zielonogórskim i nowosolskim. Zagrożenia dla środowiska mogą mieć charakter zanieczyszczeń pochodzących spoza obszaru gminy Szprotawa. Mogą

102 pochodzić z terenu innych gmin, z terenu całego powiatu czy szerzej województwa lubuskiego. Oznacza to także możliwość oddziaływania zanieczyszczeń pochodzących z obszaru gminy na obszary sąsiednich gmin i sąsiednich powiatów. Stąd wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę ponadlokalną. Władze gminy Szprotawy zamierzają współpracować z sąsiednimi gminami, powiatem oraz województwem w zakresie: poprawy stanu czystości wód w/w rzek oraz ochrony przeciwpowodziowej; systemu komunikacyjnego: budowa i modernizacja głównych dróg transportowych ; tworzenia obszarów chronionych (Natura 2000).

1) Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz wprowadzanie nowych form obszarów chronionych na terenie gminy Szprotawa, w tym wdrożenie systemu NATURA 2000. 2) Ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Głównym celem ochrony przyrody jest zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie jej składników, szczególnie dziko występujących roślin i zwierząt. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w UE są dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory zwana DyrektywąSiedliskową oraz dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków tzw. Dyrektywa Ptasia. Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich Unii poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terenie. Cel ten realizowany jest poprzez siec NATURA 2000 złożona z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Obszary te otrzymają status międzynarodowy, a na państwo zostanie nałożony obowiązek skutecznej ochrony 103 przyrody w ich obrębie i konieczność stałego monitoringu stanu przyrody. Według PEP wdrożenie sieci obszarów NATURA 2000 planowane jest do 2005 roku. W celu ustanowienia form ochrony przyrody należy najpierw wykonać szczegółowe inwentaryzacje, waloryzacje przyrodnicze oraz inwentaryzacje botaniczne zasobów przyrodniczych.

1) Uczestnictwo w tworzeniu Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000. 2) Upowszechnienie i wprowadzanie form indywidualnej ochrony przyrody w postaci pomników przyrody, użytków ekologicznych i stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej. 3) Wykonanie nowych i aktualizacja istniejących waloryzacji przyrodniczych. 4) Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. 5) Przygotowanie opracowań ekofizjograficznych gminy z wykorzystaniem dokumentacji dotyczących inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej gminy. 6) Zwrócenie szczególnej uwagi na przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych. 7) Ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu. 8) Wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. 9) Utrzymanie i rozwój miejskich, w tym osiedlowych terenów zieleni.

Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem. Wobec degradacji środowiska zachodzi potrzeba dokonania inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej terenów cennych przyrodniczo. Waloryzacja ułatwi wyznaczenie na zagospodarowywanym obszarze terenów istotnych dla zwierząt np. ze względu na gody, lęgi itp.

1) Opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone.

104 2) Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt na terenach gminy. Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi danych gatunków roślin i zwierząt na terenach należących do gminy: budowa przejść dla zwierząt nad trasami komunikacyjnymi i przepławek dla organizmów wodnych.

Obszary cenne pod względem przyrodniczym pokrywają się najczęściej z obszarami atrakcyjnymi turystycznie. Ma to swoje odzwierciedlenie we wzroście ilości turystów i negatywnego oddziaływania turystyki i rekreacji na zasoby przyrodnicze gminy,

Ze względu na pokrywanie się terenów rekreacyjnych z terenami cennymi przyrodniczo bardzo ważna jest edukacja przyrodnicza społeczeństwa, która powinna obejmować strefę środowiska przyrodniczego i środowiska kulturowego.

1) Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych terenów przed zainwestowaniem oraz dzikim zagospodarowaniem. 2) Promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu. 3) Rozwój sieci szlaków turystycznych i przyrodniczych ścieżek dydaktycznych. 4) Monitoring ruchu turystycznego, szczególnie na obszarach chronionych.

Działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej obejmują również stosowne zasady w sektorze rolnictwa. Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II PEP w zakresie różnorodności biologicznej i ochronie przyrody. Wartości i uwarunkowania przyrodnicze gminy narzucają preferowanie rolnictwa przyjaznego środowisku. Efektem tego będzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, związanych ze stosowaniem małych ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, bądź stosowaniem tylko naturalnych nawozów i biologicznych środków ochrony. Dla zachowania walorów przyrodniczych terenów rolniczych istotne będzie zachowanie zadrzewień, zakrzaczeń śródpolnych, przydrożnych, małych kompleksów leśnych, oraz oczek wodnych.

105 1) Rozwój rolnictwa ekologicznego. 2) Wdrażanie programów rolno- środowiskowych. 3) Utrzymanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych i małych zagłębień wraz z występującą florą.

Do najważniejszych problemów na terenie gminy Szprotawa, związanych z ochrona lasów należą: - intensywna penetracja lasów w okresie letnim, - fragmentaryzacja kompleksów leśnych poprzez rozwój sieci komunikacyjnej i zabudowy turystycznej, - rozwój zabudowy terenów nieleśnych położonych pomiędzy kompleksami leśnymi przez co likwidacji ulęgają naturalne trasy przemieszczania się zwierzyny, - uszkodzenia i zmniejszenie odporności lasów ze względu na ich monokulturowy charakter, - tereny leśne obszarów miejskich powiatu cechuje gorszy stan zachowania wynikający z penetracji przez ludność i oddziaływania zanieczyszczeń miejskich, - podatność nasadzeń na działania owadów i choroby.

1) Ochrona istniejących zasobów leśnych oraz podjęcie działań w celu odtwarzanie ich różnorodności biologicznej. 2) Gospodarka leśna zrównoważona pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym.

Według Komisji Europejskiej podstawowym celem strategii leśnej krajów Unii powinno być wsparcie zrównoważonego rozwoju lasów i gospodarki leśnej, zgodnie z zasadami gospodarki, ochrony i trwałego rozwoju lasów przyjętymi na forum międzynarodowym. W polityce UE podkreśla się wielofunkcyjność rozwoju leśnictwa, promowanie społecznej i ochronnej funkcji lasów, dążenie do zrównoważenia gospodarki leśnej pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym, tj. dążenie do takiego stanu aby działania z zakresu gospodarczego użytkowania lasów, ochrony ekosystemów leśnych, rozwoju badań naukowych i usług doradczych

106 były traktowane jednakowo. Podstawę dla realizacji przez państwa członkowskie ochrony i zrównoważonej gospodarki w lasach są działania ujęte w Agendzie 2000 dotyczące: ochrony lasu oraz rozwoju społecznych i gospodarczych funkcji lasów, zachowania i poprawy wartości ekologicznych lasów, zachowania funkcji ochronnych lasów, promocji nowych zastosowań drewna oraz zwiększania powierzchni leśnych poprzez zalesianie, łączenia gospodarstw leśnych poprzez stowarzyszania się właścicieli lasu, programów edukacyjnych i szkoleniowych promujących wiedze o przyjaznych dla środowiska i nie zakłócających naturalnego krajobrazu sposobach i technikach wytwarzania produktów leśnych i dostarczania usług leśnych, skierowanych przede wszystkim do zarządców i właścicieli lasu. Zadaniem na poziomie województwa jest opracowanie przez Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych Regionalnych Programów Operacyjnych Polityki Leśnej Państwa (RPOPLP), będących częścią Narodowego Planu Leśnego (NLP) – dokumentu postulowanego przez Strategie Leśną Unii Europejskiej i wymaganego w polityce środowiskowej i rolnej Unii. Plan powinien obejmować takie zagadnienia jak: zalesienie nieefektywnych gruntów porolnych, doskonalenie gatunkowej i funkcjonalnej struktury lasów, wzmaganie ochrony i różnorodności biologicznej lasów, wzmaganie akumulacji węgla atmosferycznego w ekosystemach leśnych, doskonalenie lasów prywatnych, promocja i marketing drewna, określenie i doskonalenie związków leśnictwa z innymi sektorami gospodarczymi w zakresie rozwoju regionalnego, współdziałanie leśnictwa ze społeczeństwem, rekreacyjne użytkowanie i zagospodarowanie lasu, współdziałanie leśnictwa z samorządami i administracja państwowa na różnych poziomach regionalnych.

107 Jednym z przejawów działań UE w sektorze leśnym jest wspieranie zalesień na gruntach rolnych wycofywanych z produkcji, traktowanych w polityce rolnej jako alternatywna forma zagospodarowania gruntów rolnych. Powiększanie zasobów leśnych powinno się odbywać przy uwzględnieniu różnorodności biologicznej i lokalnego zróżnicowania krajobrazu. Obecna lesistość gminy Szprotawa wynosi 33% i przewyższa planowaną średnią krajową w 2020 roku (30%). W „Polityce leśnej państwa” bardzo duże znaczenie ma ochrona zasobów przyrodniczych lasów i zwiększanie ich powierzchni. Zwiększanie powierzchni i zwartości lasów będzie następować głównie poprzez łączenie kompleksów leśnych zwłaszcza w obszarach korytarzy ekologicznych i na obszarze wododziałów.

Intensyfikacja rolnictwa i rozwój przemysłu na terenie gminy Szprotawa może doprowadzić do wylesiania i fragmentaryzacji środowiska, dlatego duże znaczenie będzie miało przywrócenie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, charakteryzujących się przekształceniem w wyniku np. nasadzeń sosny, zabiegów melioracyjnych. Działania te zmierzają do poprawy rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach, do unaturalniania składu gatunkowego drzewostanów w celu ich zbliżenia do ekosystemów naturalnych i pełnego wykorzystania możliwości siedliskowych.

Zachowanie spójności przestrzennej obszaru województwa stanowi jeden z priorytetów Planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego i odnosi się zarówno do obszarów przyrodniczych jak i gospodarczych. Jednym z działań zmierzającym do realizacji tego priorytetu będzie zalesianie gleb nieprzydatnych rolniczo tj. gleb V i VI klasy.

1) Zalesianie terenów nieprzydatnych rolniczo równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów. 2) Tworzenie spójnych kompleksów leśnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów. 3) Lokalizacja zalesień i zadrzewień zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego, w tym kształtowanie granicy rolno-lesnej. 4) Ochrona zieleni dolin rzecznych, terenów torfowiskowych i źródliskowych. 5) Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe).

108 6) Poprawa rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach. 7) Racjonalne przeznaczanie obszarów leśnych na cele nieleśne.

Jako główne zagrożenia dla gleb uznano: występowanie dzikich składowisk odpadów komunalnych; odkrywkowe wydobycie surowców mineralnych; zanieczyszczenie gleb wzdłuż odcinków dróg; zanieczyszczenie gleb wynikające z rolnictwa.

Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb na terenie gminy Szprotawa.

Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym powinno polegać na zagospodarowaniu gleb w sposób odpowiadający ich walorom przyrodniczym i klasie bonitacyjnej, dostosowaniu formy zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji do naturalnego potencjału gleb.

Wg art. 109 ust. 2 Prawa Ochrony Środowiska w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Natomiast zakres i sposób prowadzenia tych badań może określić Minister właściwy ds. środowiska w drodze rozporządzenia. Starosta prowadzi również corocznie aktualizowany rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża Starostę (Art. 110 POS). Na terenie gminy Szprotawa obszarami wymagającymi rekultywacji są nielegalnie funkcjonujące składowiska odpadów komunalnych oraz rekultywacja składowiska odpadów komunalnych we wsi Dziećmiarowice ( dokładne informacje zawiera opracowanie: Plan Gospodarki Odpadami na terenie gminy Szprotawa na lata 2004 – 2011 ). Ochrona gleb będzie również uwzględniała racjonalne zużycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, preferowanie nawozów naturalnych. Szczególne znaczenie ma to w przypadku gleb okresowo lub stale podmokłych, charakteryzujących się

109 odczynem kwaśnym i bardzo kwaśnym. Ponadto stosowanie przez rolników i ogrodników nawozów syntetycznych i mineralnych, odchodów zwierząt z ferm (np. gnojowicy), nieodpowiednich dawek osadów ściekowych i kompostów naturalnych może znacznie nasilać procesy degradacji gleb. Kierunkiem korzystnym będzie zmiana metody produkcji gospodarstw w kierunku rolnictwa ekologicznego. Degradacje pokrywy glebowej powoduje również odkrywkowa eksploatacja kopalin. Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR) oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, mająca na celu uświadomienie konsekwencji nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie właściwych rozwiązań. Rolnictwo ekologiczne, zwłaszcza połączone z turystyką stanie się szansą dla rolników indywidualnych.

1) Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów; 2) Ochrona gleb przed degradacją i rekultywacja gleb zdegradowanych; 3) Ochrona gleb przed negatywnym wpływem transportu i infrastruktury transportowej; 4) Wdrażanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych; 5) Zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo ( klasa VI); 6) Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego; 7) Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych; 8) Podejmowanie zabiegów w celu ograniczania erozji wietrznej i wodnej.

Rejon gminy Szprotawa jest ubogi w surowce mineralne. Wzdłuż koryta rzeki Bóbr występują kruszywa naturalne w postaci piasków i żwirów. Lokalnie występują gliny tzw. aluwialne ( w północnej części gminy Szprotawa ). przekształcanie litosfery na skutek powierzchniowej eksploatacji surowców; obecność „dzikich” obiektów eksploatacji surowców mineralnych.

Racjonalne wykorzystanie zasobów surowców gminy Szprotawa oraz zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych.

110 Ochrona złóż będzie polegała na ujęciu tych obszarów w planach zagospodarowania przestrzennego i gminnym studium uwarunkowań w postaci zapisów uniemożliwiających zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający nie kontrolowaną eksploatacje surowców. Eksploatacja surowców mineralnych powinna przebiegać na obszarach objętych wydobyciem. Podejmowanie wydobycia na nowych obszarach będzie możliwe tylko w sytuacjach uzasadnionych względami ekonomicznymi i ekologicznymi.

1) Rekultywacja nielegalnych wyrobisk i zapobieganie ich powstawaniu. 2) Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. 3) Uwzględnienie w planach zagospodarowanie przestrzennego wszystkich znanych złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem.

Aktualny stan stosunków wodnych i ochrony przeciwpowodziowej w gminie przedstawiono w rozdziale 2. Najważniejsze w obszarze stosunków wodnych to: - nieuporządkowana gospodarka ściekowa, - niski stopień skanalizowania gminy, - migracja zanieczyszczeń do wód podziemnych, - zanieczyszczenia obszarowe, - eutrofizacja wód, - zagrożenia powodzią. Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków określa ustawa z dnia 7 czerwca 2001 (Dz.U. Nr 72, poz. 747 z późniejszymi zmianami). Na mocy tej ustawy Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 roku (Dz.U. 02.203,1718) określa wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W krajach Unii Europejskiej wymagania

111 dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi ustalone są w Dyrektywie 98/83/EC z 1998 roku. Cześć gminy Szprotawa nie jest jeszcze zwodociągowania a cześć istniejącej sieci wodociągowej wymaga modernizacji. Również bardzo istotną sprawą jest zintensyfikowanie działań przedsiębiorstwa wodociągowego w kierunku zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych.

1) Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej oraz ujęć wody. 2) Modernizacja ujęć wody oraz modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody pitnej do standardów unijnych.

Strategia w zakresie gospodarki ściekowej obejmuje następujące zadania: - budowę nowego systemu kanalizacyjnego i oczyszczalni ścieków, - modernizacje istniejących oczyszczalni ścieków w celu spełnienia wymagań obowiązującego prawa i dyrektyw UE, - budowę oczyszczalni przydomowych i osiedlowych, - sukcesywna realizacje sieci kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi. W perspektywie do 2011 roku planuje się rozbudowę sieci kanalizacyjnej w celu pełnego wykorzystania istniejącego potencjału oczyszczalni. Na terenach gdzie nieekonomiczne jest budowanie sieci kanalizacyjnej, planuje się budowę małych oczyszczalni osiedlowych oraz przydomowych, lub pozostanie przy dobrze funkcjonujących, szczelnych dołach chłonnych. Szczególnie dotyczy to terenów o rozproszonym osadnictwie.

1) Budowa, rozbudowa sieci kanalizacyjnej. 2) Budowa systemu oczyszczania ścieków deszczowych. 3) Budowa i modernizacja wiejskich oczyszczalni ścieków. 4) Likwidacja nieszczelnych zbiorników bezodpływowych będących źródłem zanieczyszczeń wód podziemnych. 5) Ochrona zasobów wód podziemnych. 6) Inwestycje w dziedzinie utylizacji ścieków na obszarach wiejskich nie posiadających oczyszczalni ścieków, 7) Podejmowanie działań ograniczających wpływ zanieczyszczeń obszarowych na zasoby wodne.

112 W wyniku przemian w rolnictwie prowadzących do wzrostu intensywności i koncentracji produkcji rolnej może nastąpić wzrost zanieczyszczeń środowiska. Głównie chodzi o przenikanie do wód związków azotu i fosforu (powodujące eutrofizację wód powierzchniowych) oraz pozostałości po chemicznych środkach ochrony roślin. Podstawowe źródła zanieczyszczeń punktowych i obszarowych z tytułu rolnictwa to: - niewłaściwie przechowywane nawozy mineralne i organiczne, - pestycydy, - ścieki z pochodzące z hodowli, - ścieki bytowe z gospodarstw domowych. Na terenach występowania gleb lokalnie podmokłych i uwilgoconych o odczynie kwaśnym w wyniku stosowania nawozów kwaśnych, nawozów naturalnych (np. gnojowicy), wzrasta ilość ruchomych związków żelaza i manganu, które z wód gruntowych migrują do wód głębinowych.

Działaniem redukującym wpływ rolnictwa na jakość zasobów wodnych jest jego ekologizacja miedzy innymi poprzez realizacje programów rolno – środowiskowych. Ważnym kierunkiem będzie odtwarzanie, tam gdzie to możliwe zabudowy biologicznej stref brzegowych cieków co poprawi zdolność do samooczyszczania małych cieków oraz ograniczy spływ zanieczyszczeń powierzchniowych z terenów rolniczych. Istotnym zagadnieniem, w perspektywie wejścia Polski do UE jest intensywna edukacja rolników, grup producenckich oraz przedstawicieli samorządów i administracji. 1) Ograniczanie wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód. 2) Ochrona wód przed eutrofizacją.

Według PEP, gospodarowanie, planowanie i sterowanie zasobami wodnymi prowadzi się w granicach dorzeczy, zlewni rzecznych i jeziornych na podstawie warunków korzystania z wód dorzecza, które uwzględniają również problematykę ochrony przeciwpowodziowej. Główny kierunek działań w powiecie żagańskim, do którego należy gmina Szprotawa, wynika z żądań realizowanych w województwie lubuskim. Jest to opracowanie planów gospodarowania wodą w zlewniach. Do końca 2004 roku dyrektorzy RZGW zobowiązani są do sporządzenia analiz stanów 113 zasobów wodnych w regionach wodnych oraz ekonomicznego gospodarowania wodami w regionach wodnych.

W zakresie ochrony przed powodzią: budowa, odbudowa i właściwe utrzymanie rzek, kanałów, wałów przeciwpowodziowych, stacji pomp melioracyjnych i budowli hydrotechnicznych należy do zadań Państwa. Środki na ten cel zabezpiecza Wojewoda Lubuski a realizacje przedmiotowych zadań wykonuje Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Lubuskiego. Zagrożenie powodziowe na terenie gminy Szprotawa związane jest z rzekami Bóbr i Szprotawa. Powódź która miała miejsce w 1997 r. wykazała niedoskonałości systemu ochrony przeciwpowodziowej. Przestarzałe budowle ochronne i postępująca urbanizacja terenów przeznaczonych pod ewentualne zalanie uświadomiły konieczność zmiany polityki przeciwpowodziowej. Na terenie gminy na rzece Bóbr występują kanały z budowlami oraz urządzenia ochronne. Większość tych obwałowań wymaga modernizacji i przebudowy. Do głównych potrzeb w zakresie utrzymania w sprawności technicznej istniejących wałów jest zwiększenie nakładów na konserwację. Zabiegi polepszające sprawność powinny przede wszystkim polegać na usunięciu krzewów z wałów, likwidacji istniejących zaniżeń korony wału w szczególności na przejazdach wałowych oraz uzupełnieniu brakującej ziemi, uzupełnieniu braków zadarnienia oraz konserwacja przepustów wałowych. O konieczności usunięcia drzew z brzegów rzeki Bóbr i częściowo międzywala potwierdza fakt istnienia wyrw brzegowych Oceniając dotychczasowe szkody powodziowe i uwarunkowania miejscowe, niezbędnym jest uszczegółowienie granic obszarów wyłączanych spod zabudowy a następnie wprowadzenie ich do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

1) Ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych. 2) Naprawa, odbudowa i modernizację urządzeń melioracji wodnych, urządzeń ochrony przeciwpowodziowej oraz poprawa stabilności obwałowań.

114

Województwo lubuskie, powiat żagański, a w tym gmina Szprotawa należy do najczystszych rejonów w Polsce. Na stan czystości powietrza na obszarze gminy mają wpływ lokalne źródła emisji oraz zanieczyszczenia napływające z terenów sąsiednich gmin, terenu całego powiatu, województwa oraz z dalej położonych województw, okręgów przemysłowych. Na stan czystości powietrza w gminie mają wpływ również zanieczyszczenia transgraniczne, których napływ jest zróżnicowany w zależności od warunków pogodowych, głównie od kierunku wiatrów. Najczęściej są to kierunki wiatrów z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego . Zagrożenie napływem zanieczyszczonego powietrza z tych kierunków jest łagodzone wysokim udziałem terenów leśnych. Nieliczne zakłady produkcyjne znajdujące się na terenie gminy, nie mają znaczącego wpływu na pogorszenie warunków aerosanitamych obszaru. Głównym źródłem zanieczyszczeń są przede wszystkim stosowane przestarzałe systemy grzewcze.

Udział w zanieczyszczeniu powietrza ma również transport drogowy. Przez obszar gminy przebiegają trasy komunikacyjne obciążone ruchem pojazdów oraz drogi niższej kategorii, gdzie ruch jest umiarkowany lub niewielki. Z komunikacją samochodową związane są takie zanieczyszczenia jak: substancje ropopochodne, metale ciężkie, związki azotu, węglowodory i inne (np. detergenty, resztki startych opon, nawierzchni dróg oraz sól stosowana w okresie zimowym). Zanieczyszczenia pochodzące ze środków transportu ograniczają się jednak do wąskiego pasa wzdłuż ciągów komunikacyjnych, powodując tam lokalne skażenie gleb, roślinności i wód, ale na terenach zabudowanych stanowią już istotną uciążliwość.

1) Systematyczna poprawa jakości powietrza na obszarze miasta. 2) Utrzymanie jakości powietrza na obecnym poziomie na terenach wiejskich.

Konieczne jest podjęcie działań zmierzających do stworzenia nowoczesnych układów komunikacyjnych z jednoczesna poprawa stanu istniejących dróg. Biorąc pod uwagę systematyczny rozwój komunikacji i wzrost liczby pojazdów należy podjąć działania z zakresu: - zwiększania udziału transportu zbiorowego, - poprawy stanu nawierzchni dróg gminnych, Ważnym czynnikiem zmniejszającym negatywne oddziaływanie transportu na środowisko jest poprawa stanu technicznego pojazdów i stosowanie benzyny bezołowiowej (do 2005 roku zostanie wycofana z użytkowania benzyna ołowiowa oraz dostosowanie wymagań dotyczących benzyn i oleju napędowego do norm europejskich). Konieczna jest również budowa większej ilości parkingów na terenie całej gminy oraz budowa tras rowerowych.

1) Bieżąca modernizacja dróg gminnych, 2) Wsparcie budowy infrastruktury rowerowej; budowa tras rowerowych,

Głównym kierunkiem działań polegających na zmniejszeniu emisji niskiej w gminie będzie modernizacja kotłowni, przejście na paliwa ekologiczne oraz zwiększenie sprawności urządzeń w istniejących kotłowniach. Dla zapewnienia, zgodnie z ustawą Prawo energetyczne, właściwych warunków realizacji zaopatrzenia w ciepło, gminy są zobowiązane do opracowania projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Dlatego też istotnym zadaniem jest przygotowanie oraz dalsza realizacja Programów zaopatrzenia w ciepło i energie elektryczną.

1) Przyłączenie do sieci c.o. nowych odbiorców. 2) Wprowadzanie ekologicznych nośników energii, w tym wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 3) Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. 4) Spalanie opału w kotłowniach lokalnych o mniejszej zawartości siarki i innych substancji lotnych przedostających się do atmosfery w wyniku spalania opału.

116 5) Wymiana kominów w kotłowniach na kominy z filtrem wyłapującym pyły i gazy. W prawie wspólnotowym wymagania dotyczące jakości urządzeń ochronnych powiązane są ściśle z problematyką dopuszczalnej emisji – emisja jest dopuszczalna, gdy nie można jej zlikwidować lub ograniczyć mimo zastosowania najlepszej dostępnej techniki (BAT / Best Available Techniques). Istotne będzie podejmowanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych działań na rzecz ochrony środowiska, w tym redukcji emisji przemysłowej poprzez upowszechnienie systemów zarządzania środowiskowego zgodnych z międzynarodowymi normami.

1) Wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem ISO 14000 oraz dobrowolnych działań nienormatywnych (np. czystsza produkcja) w zakładach przemysłowych. 2) Wdrażanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT). 3) Instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesach technologicznych oraz poprawa sprawności funkcjonujących urządzeń. 4) Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych.

Źródłem hałasu na terenie gminy Szprotawa jest ruch komunikacyjny, nie występują natomiast obiekty produkcyjne, które stanowiłyby poważne źródło uciążliwej emisji hałasu przemysłowego – w tym przypadku zasięg hałasu ogranicza się najczęściej do najbliższego otoczenia obiektu. Z badań wykonanych w skali całego województwa można stwierdzić, iż na terenie gminy Szprotawa nie ma uciążliwości hałasu przemysłowego a głównym czynnikiem uciążliwości dróg jest ruch ciężarowy. Szprotawa posiada obwodnicę miasta wschód – zachód w ciągu drogi krajowej nr 12, która poprawiła warunki i bezpieczeństwo ruchu oraz wyeliminowała uciążliwości związane z przejazdem ruchu tranzytowego przez centrum miasta. Ponadto budowa obwodnicy północ – południe w ciągu drogi

117 krajowej nr 12 będzie miała duży wpływ nie tylko dla ruchu tranzytowego ale przede wszystkim na obniżenie poziomu hałasu komunikacyjnego.

Zmniejszenie hałasu komunikacyjnego na terenie gminy.

Najważniejszym celem w zakresie ochrony środowiska przed hałasem jest zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na ponadnormatywny poziom hałasu, co przede wszystkim dotyczy hałasu emitowanego przez środki transportu. Zadania obejmują sporządzanie programów ochrony przed hałasem (zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska). Za przygotowanie map akustycznych i programów naprawczych dla aglomeracji odpowiedzialni są burmistrzowie, natomiast za opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg, linii kolejowych i lotnisk odpowiedzialny jest Wojewoda (termin: 2007 r.). Ponadto działaniami zmniejszającymi zagrożenie hałasem jest budowa ekranów akustycznych (pomocne w tym względzie będą wytyczne co do sporządzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które będą opracowane pod nadzorem Ministerstwa Środowiska – termin realizacji: 2006) oraz wymiana okien na dźwiękoszczelne w zakładach na terenie zabudowy niskiej. Problem zagrożenia emisją hałasu należy uwzględnić w planie zagospodarowania przestrzennego.

1) Monitoring hałasu drogowego w wyznaczonych punktach pomiarowych. 2) Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświeconych ochronie przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół głównych dróg i linii kolejowych tam, gdzie przekroczony jest równoważny poziom hałasu w porze nocnej 55 dB. 3) Kontrola emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej.

118

Na terenie gminy Szprotawa nie prowadzono badań dotyczących oddziaływania pól elektromagnetycznych. Potencjalnym źródłem pól elektromagnetycznych są: linie, stacje elektroenergetyczne, stacje telefonii komórkowej i transformatory.

Kontrola źródeł oraz zakresu częstotliwości emisji promieniowania elektromagnetycznego.

O ochronie przed polami elektromagnetycznymi mówią zapisy w Dziale VI ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku. W najbliższych latach podstawowym działaniem będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z ważnych żądań służących realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświeconych ochronie przed polami (II Polityka Ekologiczna Państwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych Ir adiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W przypadku nowych urządzeń istotna będzie niskokonfliktowa lokalizacja. Zasięg oddziaływania urządzeń powodujących emisję pól elektromagnetycznych do środowiska na ogół ogranicza się do zabezpieczeń przed wstępem osób postronnych na teren zakładu. Jeśli chodzi o stacje telefonii komórkowej usytuowanych na terenie gminy są one w takich w miejscach aby pola docierające do miejsc przebywania człowieka były w pełni bezpieczne dla stanu jego zdrowia. Wieże na których zlokalizowane są anteny mają wysokość powyżej 50m. Pola elektromagnetyczne o wartościach przekraczających wartość dopuszczalną występują na wysokościach niedostępnych dla ludzi. Na powierzchni ziemi gęstość strumieni pola elektromagnetycznego zbliżona jest do wartości tła pola elektromagnetycznego dla terenów zabudowanych. Nie występuje zagrożenie dla zdrowia mieszkańców. Jeśli chodzi o linie wysokiego napięcia szkodliwy wpływ rozciąga się do 12 m. Uciążliwość Głównego Punktu Zasilania zamyka się w granicach obiektu.

Prowadzenie badań pól elektromagnetycznych.

W terminie do końca 2004 roku, wskaźniki zużycia wody, materiałochłonności i energochłonności zostaną wprowadzone do systemu statystyki publicznej i zostanie określony zakres i sposób wykorzystania tych wskaźników w regionalnych i lokalnych programach ochrony środowiska. Racjonalizacja zużycia wody i energii.

Zmniejszenie zużycia wszelakich surowców i nośników energii jest najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy opłacalności wytwórczości. Nijako efektem ubocznym jest zmniejszenie presji na środowisko, a co za tym idzie ograniczenie wnoszonych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowisk. Realizacja tego celu ekologicznego zależy przede wszystkim od działań podejmowanych przez przemysł i energetykę zawodową, a także przez sferę komunalną. Na poziomie zakładu przemysłowego podstawowe znaczenie mają systemy pozwoleń zintegrowanych i w ich ramach najlepsze dostępne techniki (BAT). Znaczącą rolę odgrywa skuteczne zarządzanie środowiskiem w przemyśle (wdrażanie norm ISO 14 000, EMAS).

Działania na rzecz wprowadzenia wskaźników zużycia wody, materiałochłonności i energochłonności do pozwoleń zintegrowanych dla najbardziej wodochłonnych / materiałochłonnych / energochłonnych dziedzin produkcji, a także działalność Krajowego Centrum Najlepszych Dostępnych Technik (BAT) - przyczynią się do racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych.

Racjonalizacja zużycia wody

120 W sferze gospodarki komunalnej wskazane jest zintensyfikowanie działań przedsiębiorstw wodociągowych, ukierunkowanych na zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych.

1) Zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych. 2) Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle. 3) Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych. Zmniejszenie energochłonności gospodarki Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w 2010 roku zużycie powinno zmniejszyć się o ok. 25% w stosunku do 2000 r. Będzie to wymagało wprowadzenia mechanizmów pozwalających na uwzględnianie w cenach energii jej kosztów środowiskowych (opłaty produktowej od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska) oraz większego zaangażowania instytucji publicznych a także przedsiębiorstw oraz mieszkańców w działania zmierzające do wprowadzania energooszczędnych technologii. Efektem ograniczenia ogólnego zużycia energii będzie zmniejszenia zużycia zasobów naturalnych, a także zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska.

1) Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz energetyce. 2) Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania energii.

Na terenie gminy Szprotawa energia odnawialna jest wykorzystywana w minimalnym zakresie. W Polsce przewiduje się, że w 2010 roku udział zużycia energii odnawialnej będzie na poziomie 7,5 % (dla porównania w Unii Europejskiej, kształtuje się obecnie na poziomie 6 %, a do roku 2010 udział ten powinien wzrosnąć do przynajmniej 12 %).

121

Wzrost wykorzystania energii odnawialnej.

Podobnie jak w całym kraju, największe możliwości upatruje się w rozwoju systemów przetwarzających energię biomasy (zrębki drewna, słoma, itp.) na energię użyteczną, głównie cieplną (kotły opalane paliwami stałymi będą zastępowane kotłami opalanymi biomasą). Do celów energetycznych może być wykorzystywana energia takich roślin jak wierzba czy malwa pensylwańska (promocja plantacji tych roślin) oraz biogaz powstający w wyniku fermentacji odpadów z produkcji zwierzęcej, ścieków komunalnych lub odpadów komunalnych (mieszanina gazów o przeważającym udziale metanu). Istnieje możliwości wykorzystania energii wodnej. Na Bobrze znajduje się szereg stopni wodnych wykorzystywanych do celów energetycznych. W planie zagospodarowania przestrzennego uwzględniono tereny pod budowę elektrowni wodnych ( w miejscowości Dziećmiarowice, Leszno Dolne oraz na terenie miasta Szprotawa – w obrębie ul. Partyzanckiej ). Należy zauważyć, iż wykorzystanie energii wiatrowej i wodnej również stanowi zagrożenie dla zasobów krajobrazu i różnorodności biologicznej. Zatem konieczne jest uwzględnianie uwarunkowań przyrodniczych i krajobrazowych przy lokalizacji obiektów tych form energetyki. Działki przeznaczone w planie zagospodarowanie przestrzennego pod farmy wiatrowe na terenie Gminy Szprotawa położone są w obrębach wsi: Pasterzowice, Witków, Kartowice i Bobrowice, stanowią własność osób prywatnych i jednostek działających na terenie Gminy Szprotawa.

1) Określenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej i niekonwencjonalnej. 2) Promowanie, popularyzacja oraz wspieranie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych.

Rozwój gospodarczo-społeczny gminy Szprotawa oraz podjęte prace mają na celu ograniczenie wpływu człowieka na środowisko oraz ogólne polepszenie stanu środowiska naturalnego. Realizacja przyjętej strategii ochrony środowiska pozwoli na

122 uzyskanie równowagi między rozwojem gospodarczym a wymogami ochrony środowiska oraz doprowadzi do określonego stanu środowiska. Należy jednak podkreślić, że określenie spodziewanego stanu środowiska w ujęciu uwzględniającym zapisy „Prawa ochrony środowiska" i „Prawa wodnego" w chwili obecnej jest niezmiernie trudne. Dotyczy to zwłaszcza jakości wód (w miejsce dotychczasowych klas wprowadzenie oceny jakości wód z punktu widzenia ich użytkowania), a także zagrożenia hałasem (brak map akustycznych i programów ochrony przed hałasem). W przedstawionej poniżej prognozie przyjęto dotychczasową klasyfikację jakości wód. Dodatkowym czynnikiem utrudniającym prognozowanie stanu środowiska jest niepewność, co do rzeczywistego zaangażowania środków finansowych, w tym pomocowych UE. Na stan środowiska w gminie decydujący wpływ będą miały: system transportowy, sektor komunalny oraz energetyka, a w mniejszym stopniu przemysł oraz rolnictwo.

Działania samorządu, podmiotów i instytucji oraz społeczności lokalnej powinny być skierowane na: 1) Rozwój infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej (dotyczącej systemu zaopatrzenia mieszkańców w wodę, budowę i modernizację systemów kanalizacji i oczyszczania ścieków) oraz rozwój infrastruktury przeciwpowodziowej. 2) Zrównoważony rozwój systemu transportowego (ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych i emisji hałasu). 3) Wprowadzanie najlepszych dostępnych technik (BAT) w sektorze energetyki. 4) Korzystanie z ekologicznych źródeł energii cieplnej (w energetyce zawodowej i indywidualnych gospodarstwach). 5) Zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich, w tym realizacja programów rolno-środowiskowych i wdrażanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. 6) Zrównoważony rozwój turystyki i rekreacji. 7) Edukację ekologiczną.

Należy przewidywać iż uporządkowanie gospodarki ściekowej, właściwie prowadzona gospodarka rolna i prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi zmniejszy stopień zagrożenia wód podziemnych i wpłynie na poprawę jakości wód

123 powierzchniowych. W rezultacie zmniejszy się udział wód pozaklasowych i jednocześnie wzrośnie udział wód I klasy. W wyniku rozwoju infrastruktury przeciwpowodziowej zmniejszy się zagrożenie mieszkańców powodziami.

Należy przewidywać, iż stan jakości powietrza będzie ulegał systematycznej poprawie. Przewiduje się zmniejszenie stężeń substancji występujących w powietrzu.

Zrównoważony rozwój systemu transportowego znacznie ograniczy emisję hałasu.

Tereny zdegradowane, zwłaszcza w rejonie eksploatacji kruszyw i nielegalnych składowisk odpadów zostaną zagospodarowane w kierunku leśnym i wodnym. Objęcie ochroną prawną terenów cennych przyrodniczo, wdrożenie systemu NATURA 2000 oraz bieżąca ochrona tych terenów, a także realizacja programów rolno-środowiskowych, spowoduje wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej całego województwa lubuskiego i powiatu żagańskiego, do którego należy gmina Szprotawa.

124

Przedstawione w rozdziale 5 cele ekologiczne do 2011 roku i strategia ich realizacji są podstawą dla planu operacyjnego na lata 2004 – 2007 obejmującego konkretne przedsięwzięcia. wymogi wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach i ustawy Prawo wodne, wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw Unii Europejskiej, dysproporcje pomiędzy stanem wymaganym a istniejącym, obszary priorytetowe z punktu widzenia koncentracji działań w zakresie ochrony środowiska, możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego, wielokrotna korzyść wynikająca z realizacji przedsięwzięcia.

1) Poprawa jakości wód. 2) Racjonalizacja gospodarki odpadami 3) Rozwój edukacji ekologicznej. 4) Wykorzystanie energii odnawialnej. 5) Rozwój energetyki.

Proponowane przedsięwzięcia opisano poniżej oraz ujęto w tabeli w rozdziale 8. Zaproponowana lista zadań i czynności nie wyczerpuje wszystkich przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska, nie zamyka też możliwości realizowania innych działań, charakteryzujących się mniejszym zakresem.

Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków określa ustawa z dnia 7 czerwca 2001 (Dz. U. Nr 72, poz. 747 z późniejszymi zmianami). W krajach Unii Europejskiej wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi ustalone są w Dyrektywie 98/83/EC z 1998 roku. Cześć gminy Szprotawa nadal nie jest zwodociągowania a cześć istniejącej sieci wodociągowej wymaga modernizacji. Ważnym zadaniem jest podjęcie działań przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Szprotawie w kierunku zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych. Konieczna jest również modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody pitnej do standardów unijnych.

W chwili obecnej aglomeracja Szprotawa nie posiada grupowej oczyszczalni ścieków, skanalizowana jest w niewielkim stopniu, a istniejąca sieć kanalizacyjna jest w złym stanie technicznym, znacznie odbiegającym od obowiązujących norm. W odległości 4 km od miasta, w miejscowości osiedle Wiechlice, funkcjonuje oczyszczalnia ścieków, której rzeczywista zdolność oczyszczania wynosi ok. 300 m3/d. Odbiera ona ścieki z Osiedla Wiechlice, Dziećmiarowic, Leszna Dolnego i Leszna Górnego. Ścieki miejskie odprowadzane są bez zezwolenia wodno – prawnego do rzek Szprotawa i Bóbr. W miejscowościach wiejskich, w których nie ma sieci kanalizacyjnej, ścieki gromadzone są w szambach o różnym stanie technicznym lub odprowadzane bezpośrednio do najbliższych rowów.

Aktualnie eksploatowana sieć wodociągów miejskich w ok. 45% została wybudowana przed rokiem 1945. Pozostała część sieci powstała w latach powojennych. Sieć w większości zbudowana jest z rur żeliwnychoraz częściowo z materiałów azbesto- cementowych. Materiał azbesto-cementowy występuje w znacznej ilości w wodociągach wiejskich. Występują również rury stalowe oraz ołowiane (głównie w istniejących przyłączach domowych). Po roku 1990 do budowy sieci wodociągowej stosowano tylko rury z PVC i PE. Stan techniczny sieci wodociągowej oraz jej uzbrojenia, z wyjątkiem sieci powstałej w ostatnich trzynastu latach jest zły. Rurociągi z rur żeliwnych i stalowych w znacznym stopniu są wyeksploatowane, zarośnięte odkładającym się osadem. Ze względu na długi okres eksploatacji sieć ulega częstym awariom, spowodowanym postępującym efektem korozyjnym oraz brakiem urządzeń zabezpieczających przed

126 uderzeniami hydraulicznymi. Zły stan techniczny sieci wodociągowej powoduje zwiększoną awaryjność, przerwy w dostawie wody do odbiorców oraz coraz większe trudności ze spełnieniem wymogów stawianych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 19.11.2002 (Dz.U.Nr 203). Rozporządzenie to określa wymagania bakteriologiczne, fizykochemiczne i organoleptyczne, dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Niektóre miejscowości aglomeracji nie są zwodociągowane, a mianowicie Polkowiczki oraz część wsi Wiechlice. Bez realizacji planowanego przedsięwzięcia niemożliwy będzie zrównoważony ekologicznie dalszy rozwój gospodarczy gminy.

Celem planowanego przedsięwzięcia ( budowy oczyszczalni, sieci kanalizacyjnej i sieci wodociągowej wraz z poszczególnymi obiektami ) jest poprawa i ochrona czystości wód rzeki Bóbr i Szprotawa oraz podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez poprawę jakości świadczonych usług kanalizacyjnych i wodociągowych. Realizacja tego celu spełni wymagania określone w dyrektywach unijnych: 91/271/EWG z 21 maja 1991, 75/440/WE z 16 czerwca 1975, 98/83/WE oraz 2000/60/WE. W wyniku realizacji celu ( inwestycji ) zostanie znacznie zmniejszona emisja zanieczyszczeń do środowiska, jakość wody pitnej utrzyma się na odpowiednim poziomie, obniży się zawartość związków biogennych powodujących eutrofizację wód.

W zakresie technologii wody, przewiduje się, że podjęcie planowanych zadań z zakresu uzdatniania wody, wymiany i rozbudowy sieci wodociągowej spowoduje poprawę jakości wody. Wymienione zostaną odcinki sieci o dużej awaryjności oraz wykonane z materiału azbesto-cementowego. Zniwelowane zostanie ponadto ryzyko wystąpienia w przyszłości poważnych awarii sieci. Woda bowiem powinna być bezpieczna dla zdrowia, nie powinna zawierać mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej zagrożenie zdrowia oraz bakterii wskaźnikowych i substancji chemicznych w liczbie lub stężeniu przekraczającym wartości określone w załącznikach nr 1 i 2 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19.11.2002. Nie powinna też mieć agresywnych właściwości korozyjnych. W chwili obecnej na terenie miasta Szprotawy wskaźniki (parametry) objęte monitoringiem, z uwzględnieniem podziału na wskaźniki fizyczne i organoleptyczne oraz bakteriologiczne, mieszczą się w normie, tzn. woda w zakresie oznaczonych wskaźników odpowiada przepisom Rozporządzenia Ministra Zdrowia.

127 Przedsięwzięcie jest planowane dla aglomeracji w skład, której wchodzi 13 miejscowości wiejskich oraz miasto Szprotawa ( 32.900 RLM ).

Realizacja danego przedsięwzięcia zapewni prowadzenie w wieloletnim okresie eksploatacji właściwej gospodarki wodno-ściekowej, na terenie aglomeracji Szprotawa. Zabezpieczy również możliwość przyjęcia ścieków od podmiotów gospodarczych, zlokalizowanych w strefie przemysłowej po byłym lotnisku wojskowym – Osiedle Wiechlice. Uwzględnia się ponadto przyjęcie ścieków przemysłowych – wstępnie oczyszczonych z Lubuskich Zakładów Garbarskich w Lesznie Górnym. Równoważna liczba mieszkańców obsługiwanych przez projektowaną oczyszczalnię wynosić będzie 32.900 RLM, w tym dla 731 RLM ścieki będą dowożone. Realizacja projektu w sposób bezpośredni rozwiąże problem niekontrolowanego odprowadzania ścieków do szprotawskich rzek, poprawi się jakość wód (wody pitnej i wód powierzchniowych), a co za tym idzie jakość życia i stan zdrowia mieszkańców (zgodność z celem Polityki Ekologicznej Państwa).

Tab. 25 Zestawienie działań w zakresie poprawy jakości wód. Obiekty związane z Budowa Mechaniczne oczyszczanie ścieków oczyszczaniem z części stałych. Płukanie mechanicznym: wydzielonego piasku. Budynek krat i Wydzielenie piasku z piaskownika. separatora Klarowanie ścieków piasku oczyszczonych. Wydzielanie osadu Piaskownik czynnego. Recyrkulacja osadu z wirowy osadnika wtórnego i Osadnik wtórny odprowadzanie nadmiaru. Przepompowni a recyrkulacyjna osadu

128 Obiekty związane z Budowa Reaktor osadu czynnego do oczyszczaniem biologicznego oczyszczania biologicznym: ścieków z defosfatacją w komorze Komora beztlenowej i nitryfikacją- beztlenowa denitryfikacją w komorze reaktora. (defosfatacji) Reaktor podzielony na trz y ciągi Reaktor osadu równoległe. Stanowisko do czynnego napowietrzania w obudowach Wiata dźwiękochłonnych, odpornych na dmuchaw i wpływy. agregatu Strącanie stężeń resztkowych prądotwórczeg fosforu, głównie w okresie o zimowym. Zbiornik ze stacją dawkowania PIX Obiekty związane z Budowa Magazynowanie osadu gospodarką osadem: nadmiernego przed zagęszczeniem Zbiornik i stabilizacją tlenowa. magazynujący Stabilizacja tlenowa osadu osadu nadmiernego w warunkach Komora temperatury otoczenia. stabilizacji Odwadnianie osadu nadmiernego z tlenowej osadu higienizacją wapnem palonym. nadmiernego Zagęszczanie mechaniczne przed Stacja stabilizacją. odwadniania i zagęszczania osadu Obiekty do utylizacji Budowa Suszenie osadu odwodnionego i osadu: okresowa higienizacja termicz na z Wiata szklarnia wykorzystaniem energii słonecznej. do suszenia Składowanie osadu. osadu energią słoneczną Płyta składowo- kompostowa osadu Budynek obsługowo- Budowa W budynku dyżurka ze sterownią, z techniczny jednostką centralną wizualizacji automatyki i pomiarów, z tablicą synoptyczną. Węzeł sanitarny z szatnią oraz pomieszczenie laboratorium – proste oznaczenia kontrolne. Obiekty do Budowa Wykorzystanie ścieków jak o woda odprowadzenia technologiczna. ścieków Przepompowywanie ścieków oczyszczonych: oczyszczonych do rz. Bóbr. Zbiornik retencyjny

129 ścieków oczyszczonych Przepompowni a ścieków oczyszczonych do rz. Bóbr Wylot kolektora ścieków oczyszczonych Budynek krat Demontaż Przewiduje się wykorzystanie Przepompownia Demontaż istniejących obiektów bądź to do ścieków surowych i procesu – I-ej fazy oczyszczania dowożonych ścieków pochodzenia Punkt zlewny ścieków Demontaż przemysłowego, bądź też do dowożonych retencji ścieków przed wejściem do Płyta ociekowa punktu Demontaż projektowanej oczyszczalni. zlewnego Planuje się że, obiekty nie Reaktor osadu Modernizacja spełniające wymagań czynnego technologicznych zostaną Osadnik wtórny Modernizacja zdemontowane. Przepompownia Modernizacja recyrkulacyjna osadu Poletka osadowe Demontaż Przepływomierz Modernizacja Dyżurka obsługi Modernizacja Płyta piasku Modernizacja Stacja dmuchaw Demontaż Sieć kanalizacyjna Budowa Przepompownie wraz z układem wraz z rurociągów zbierają i poda ją ścieki przepompowniami. do oczyszczalni . Sieć kanalizacji planuje się wykonać z rur PVC φ 200 ÷500 mm. Średnice φ 250 ÷500 mm z rur strukturalnych, system Spiro. Średnice φ 160 ÷200 mm z rur gładkich oraz Spiro - w obrębie Starówki. Przyłącza do posesji z rur PVC φ 160 mm. Przepompownia główna - wykonana jako zbiornik żelbetowy, zapuszczany, o średnicy 5 ÷6 m, z wydzieloną komorą

130 zasuw . Minipompownie LPT z kręgó w z polimerobetonu o średnicy φ 1000 mm, z włazami żeliwnymi lub z blachy (stal nierdzewna). Część przepompowni wentylowana – wentylacja grawitacyjna i mechaniczna z dezodoryzacją powietrza wywiewanego na biofiltrach usytuowanych obok. Pompownie wyposażone w pompy zatapiane z wirnikami Vortex systemu Contra Block. Rurociągi z rur stalowych nierdzewnych. Sterowanie pracą pomp automatyczne za pośrednictwem sond hydrostatycznych i pływaków MAC-3. Sieć wodociągowa na Wymiana Zgodność z zasadą prewencji i łączną dł. 72.350 m i rozbudowa przezorności w celu utrzymania oraz przyłączy 26.090 standardu jakości dostarczanej m rur PE. wody. Stacja uzd atniania Modernizacja Zapewnienie jednostajnej pracy wody - wymiana stacji pomp, a także pełnej automatyzacji. filtrów, budowa Poprawa spraw ności i eksploatacji pompowni II stopnia, urządzeń, automatyzacja procesu komory technologicznego, monitoring pracy napowietrzania, zbiornika pośredniego wody surowej wraz z rurociągami technologicznymi Studnia głębinowa Budowa Zabezpieczenie odpowiedniej ilości wody dla zdolności produkcyjnych stacji uzdatniania wody i potrzeb ludności

131 Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Istniejące warunki zabudowy, zagospodarowania i ukształtowania terenu nie wskazują w sposób jednoznaczny na wybór lokalizacji oczyszczalni oraz układ sieci kanalizacyjnej, umożliwiający grawitacyjne odprowadzenie większej ilości ścieków. Brak możliwości lokalizacji oczyszczalni w granicach miasta Szprotawy, spowodował konieczność uwzględniania terenów znajdujących się poza jego granicami.

Uwzględniając tereny dostępne do pozyskania pod inwestycję rozpatrywano – oprócz lokalizacji na Osiedlu Wiechlice, cztery inne warianty, m. in. na terenie Szprotawy w okolicy ulic: Przejazdowej i 1-go Maja, w obszarze byłego zakładu DZO, oraz miejscowości Polkowiczki. W zależności od wariantu lokalizacji przeliczono parametry pracy oraz zużycie energii na pompowanie ścieków. Biorąc pod uwagę wszystkie kryteria, którymi należy się kierować przy wyborze lokalizacji oczyszczalni, za najbardziej optymalny wariant uznano wariant lokalizacji – Osiedla Wiechlice. Budowa nowych obiektów oczyszczalni powinna uwzględniać adaptację istniejących obiektów starej oczyszczalni Osiedle Wiechlice oraz likwidację zbędnych. Projektowana przepustowość istniejącej oczyszczalni to 1000 m 3/d, jednakże faktyczne możliwości oczyszczania ścieków sięgają zaledwie 300 m 3/d. Tak więc rzeczywiste obciążenie hydrauliczne stanowi 30% projektowanego. Planowane przedsięwzięcie w zakresie budowy oczyszczalni ścieków, systemu kanalizacji ściekowej oraz wodociągów zlokalizowane jest na terenie aglomeracji Szprotawa, obejmującej południową i centralną część Gminy. Umiejscowienie lokalizacji oczyszczalni grupowej dla aglomeracji po wstępnej analizie wariantów zostało wskazane w północno-zachodniej części Osiedla Wiechlice i przylega do terenu, na którym funkcjonuje stara oczyszczalni ścieków. Działka ta stanowić będzie własność inwestora – Gminy Szprotawa. Teren ten znajduje się przy drodze krajowej nr 12, łączącej Szprotawę z Głogowem, w widłach rzek Bóbr i Szprotawa. Osiedle Wiechlice jest miejscowością oddaloną od Szprotawy o ok. 2 km. Do 1994 r. stacjonowały tu wojska radzieckie, następnie na bazie istniejących obiektów koszarowych, powstało osiedle mieszkaniowe, a w części powojskowej ulokowały się podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Lokalizacja jest zgodna z planistycznymi warunkami zasady „dobrego sąsiedztwa” oraz charakteryzuje ją centralne położenie wobec wszystkich miejscowości

132 uwzględnionych do podłączenia w ramach planów gospodarki ściekowej. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych będzie rzeka Bóbr lub rzeka Szprotawa.

W celu zapewnienia wymaganej jakości ścieków oczyszczonych, planowane jest zastosowanie metody mechaniczno-biologicznej oczyszczania ścieków, z osadem czynnym redukującym związki węgla, azotu i fosforu. Przyjmuje się pod uwagę, wysokosprawny system redukcji azotu i fosforu wg technologii wielofazowej, z możliwością przejścia na różne układy przepływu przez komory reaktora czynnego, składającego się z beztlenowej defosfatacji, a następnie przemiennej nitryfikacji- denitryfikacji. Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń oraz minimalne stopnie redukcji dla oczyszczalni ścieków będą zgodne z wartościami przedstawionymi w Załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 29.11.2002 r., W wyniku realizacji przedsięwzięcia zostanie osiągnięty efekt ekologiczny w postaci ilości usuniętego ładunku zanieczyszczeń dla . Planowane jest zaprojektowanie mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków, dla której stopień mechaniczny będzie uwzględniał usuwanie zanieczyszczeń na kracie i w piaskowniku. Biologiczne oczyszczanie ścieków – osadem niskoobciążonym, redukującym związki węgla, azotu i fosforu w układzie przepływowym z osadnikiem wtórnym. Ścieki oczyszczone odprowadzane będą do zbiornika wyrównawczego, zapewniającego równomierne obciążenie odbiornika ścieków. Zbiornik ten będzie jednocześnie stanowił zapas wody technologicznej ze ścieku oczyszczonego do płukania taśmy prasy filtracyjnej. Przy realizacji przedsięwzięcia, wykorzystane zostaną urządzenia producentów krajowych lub z krajów Unii Europejskiej o wysokiej jakości, sprawdzonej efektywności pracy oraz niskiej energochłonności. Planowane rozwiązania spełnią wymogi określone przepisami bhp dot. oczyszczalni ścieków, a także zapewnią elastyczne dostosowanie do zmiennych dopływów ścieków i obciążeń oraz zagwarantują osiąganie wymaganych parametrów w ściekach oczyszczonych.

W celu poprawy istniejącej sytuacji w systemie zaopatrzenia mieszkańców aglomeracji Szprotawa w wodę należy dokonać wymiany wyeksploatowanych rurociągów sieci wodociągowej w ilości 72.350 m oraz przyłączy - 26.090 m .

133 Konieczna jest rozbudowa i wymiana sieci wodociągowej w celu uzyskania układu pierścieniowego, zamontowanie urządzeń zabezpieczających przed uderzeniami hydraulicznymi oraz wykonanie studni głębinowej. Stacja uzdatniania wody wymaga modernizacji poprzez wymianę stacji filtrów, budowę pompowni II stopnia, komory napowietrzania, zbiornika pośredniego wody surowej wraz z rurociągami technologicznymi. Zamierzone jest wprowadzenie automatyzacji procesu technologicznego i monitoringu pracy. W celu zabezpieczania odpowiedniej ilości wody dla zdolności produkcyjnych stacji uzdatniania wody i potrzeb ludności zamierza się wybudować nową studnię głębinową.

Zrealizowany projekt pod względem technicznym i technologicznym będzie spełniał normy i standardy obowiązujące w UE. Do realizacji zadania użyte będą nowoczesne materiały, których zastosowanie ma zapewnić długoterminowe i bezawaryjne użytkowanie przy niskim koszcie eksploatacji.

a) Segregacja odpadów Kolejnym zadaniem do realizacji przewidzianym jako priorytetowe dla gminy Szprotawa jest segregacja odpadów. Celem funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi powinno być zmniejszenie ilości odpadów kierowanych do unieszkodliwienia na składowisku. Dla sprawnego systemu selektywnej zbiórki odpadów wymagana jest sieć kompletów pojemników ( ) rozstawionych na terenie gminy. W następnych etapach wprowadzać selekcję odpadów na organiczne, wielkogabarytowe i problemowe - niebezpieczne. Segregacji odpadów będzie odbywała się „u źródła” i będzie dotyczyła poszczególnych rodzajów surowców wtórnych, odpadów kompostowalnych i odpadów zmieszanych. Założenia systemu zbiórki surowców wtórnych:

• do gromadzenia surowców wtórnych (makulatura, szkło, tworzywa sztuczne, metale) zastosowane zostaną pojemników o pojemności 1100 litrów;

• do gromadzenia odpadów kompostowalnych zastosowane zostaną pojemników typu kompostowego o pojemności 240 litrów; Do wskazanego zakładu gospodarki odpadów komunalnych dostarczane będą odpady segregowane „u źródła”: makulatura, szkło, tworzywa sztuczne. Odbiór odpadów uzależniony będzie od indywidualnie zawartych umów pomiędzy miastem 134 a firmą wywozową. Za usuwanie odpadów nie będących surowcami wtórnymi jednostki wnosić będą wyższe opłaty. Odbiór odpadów nie będących surowcami wtórnymi jest możliwy wyłącznie w przypadku możliwości utylizacji tego typu odpadów. b) Rekultywacja składowiska Składowisko odpadów komunalnych w Dziećmiarowicach, z którego aktualnie korzysta Gmina Szprotawa nie spełnia obowiązujących obecnie norm dotyczących prawidłowego eksploatowania składowisk, a dodatkowo stopień jego wypełnienia powoduje, że zamknięcie i rekultywacja składowiska w niedługim czasie są konieczne. Dnia 07.05.2004r została wydana przez Starostwo Powiatowe w Żaganiu decyzja na zamknięcie i rekultywację składowiska z dniem 31.12.2005r.

Szczegółowo stan gospodarki odpadami w gminie przedstawia odrębnie opracowany „Plan gospodarki odpadami dla Gminy Szprotawa na lata 2004 - 2011”.

Edukacja ekologiczna będzie jednym ze strategicznych elementów ochrony środowiska, mającym na celu stymulowanie pożądanych działań społecznych oraz kształtowanie proekologicznych postaw i nawyków. Zwiększenie udziału społeczeństwa w procesie ochrony przewiduje zarówno główny dokument rządowy — „II Polityka Ekologiczna Państwa”, jak i obowiązujące przepisy prawa polskiego i europejskiego. Zakładają one również wdrożenie powszechnego systemu gromadzenia i udostępniania informacji o środowisku, który stworzyłby warunki pełnej dostępności do informacji ekologicznej i umożliwi publiczną ocenę praktycznie każdej ingerencji w środowisko. Niezwykle ważne jest, aby edukacja ekologiczna objęła wszystkie kręgi społeczeństwa, przy wykorzystaniu różnych metod i środków oddziaływania. Istotnym czynnikiem mającym wpływ na obniżenie emisji, zwłaszcza z indywidualnych palenisk będzie wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa. Wiedza na temat racjonalnego korzystania z energii cieplnej i elektrycznej i możliwości jej oszczędzania, stosowanie węgla wysokiej jakości lub wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, a także świadomość zagrożeń wynikających ze spalania w piecach domowych plastikowych butelek, gumy lub innych odpadów, możliwości obniżenia emisji zanieczyszczeń z prywatnych samochodów, jak również promocja proekologicznych środków transportu, w znacznej mierze przyczyni się do

135 osiągnięcia zamierzonego celu. Ważną rolę w tym zakresie powinny odegrać środki masowego przekazu oraz pozarządowe organizacje ekologiczne wspierające działania samorządów.

Planowanie w zakresie edukacji ekologicznej mieszkańców wszystkich grup społecznych gminy Szprotawa szczegółowo przedstawia rozdział XI odrębnie opracowanego „Planu gospodarki odpadami dla Gminy Szprotawa na lata 2004 - 2011”.

Inwestycja polegać będzie na wykonaniu Małej Elektrowni Wodnej na jazie w km 103+050 rzeki Bóbr w miejscowości Dziećmiarowice gmina Szprotawa. Gmina zamierza realizować przedsięwzięcie wspólnie z partnerem prywatnym. Teren projektowanego jazu na rzece Bóbr stanowi własność Skarbu Państwa w zarządzaniu RZGW Wrocław. Po wybudowaniu jaz będzie własnością inwestora, teren pod jazem dalej będzie własnością Skarbu Państwa zarządzie RZGW Wrocław. Natomiast teren projektowanej elektrowni, kanału doprowadzającego i kanału odprowadzającego usytuowany będzie na działce będącej własnością Urzędu Miejskiego w Szprotawie. Na rzece Bóbr usytuowany jest próg palowo – kamienny jako pozostałość po stopniu hydroenergetycznym. Koryto rzeki Bóbr powyżej projektowanego przekroju przebiega w większości w głęboko wciętym terenie. Przewidywane jest wykonanie przepławki dla ryb. Dla dojazdu do elektrowni będzie potrzebny przejazd gospodarczy. Wykonanie jazu piętrzącego z zamknięciem powłokowym nie zmieni dotychczasowych możliwości przepuszczania wielkich wód powodziowych w korycie rzeki. Elektrownia wodna projektowana jest na prawym brzegu rzeki na terenie stanowiącym aktualnie nieużytek rolny. Elektrownia posiadać będzie dwie turbiny o mocy zainstalowania 2 x 400 kW.

Modernizacja i rozbudowa sieci cieplnej. a) Wymiana sieci cieplnej o parametrach 150 \ 80 oC wykonaną metodą tradycyjna na sieć z rur preizolowanych z systemem wykrywania nieszczelności i zawilgocenia izolacji. Na odcinku od kotłowni osiedlowej przy ul. Konopnickiej do węzła cieplnego przy ul. Kościuszki 25.

136 b) Wymiana sieci cieplnej o parametrach 95 \ 70 oC wykonaną metoda tradycyjną na sieć z rur preizolowanych z systemem wykrywania nieszczelności i zawilgocenia izolacji. Na odcinku od kotłowni przy ul. Konopnickiej do budynku przy Oś. Słonecznym 9 – 14. c) Wykonanie systemu sterowania pogodowego i zarządzanie energią cieplną w węzłach zasilanych z systemu ciepłowniczego.

137

Realizacja zrównoważonego rozwoju dokonywana jest według zasad polityki ekologicznej, uwarunkowań wynikających z przyjętych strategii rozwoju gminy i planu zagospodarowania przestrzennego. Instrumentarium służące realizacji tych zasad wynika z ustaw: Są to instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne, które omówiono w poszczególnych podrozdziałach. W dalszej części tego rozdziału omówiono również pokrótce systemy zarządzania środowiskowego, tworzone zgodnie z zasadami określonymi w normach ISO 14000 i rozporządzeniu EMAS.

Do instrumentów prawnych należą:

• pozwolenia na gospodarcze korzystanie ze środowiska, w tym pozwolenia wodnoprawne, pozwolenia na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza, pozwolenia na wytwarzanie odpadów a także decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,

• zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów

• decyzje o zakresie i sposobie usunięcia przyczyn szkodliwego oddziaływania na środowisko lub zagrożenia i przywrócenia środowiska do stanu właściwego,

• koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatację surowców mineralnych,

• procedura ocen oddziaływania na środowisko planowanych inwestycji. Należy podkreślić, że wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynęło i jeszcze wpłynie na funkcjonowanie znacznej części przedsiębiorstw, zwłaszcza wszystkich przedsiębiorstw traktowanych dotychczas w polskim prawie jako szczególnie szkodliwe dla środowiska (obecnie przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko dla których raport o oddziaływaniu na środowisko jest wymagany) i co najmniej połowy obiektów zaliczanych do kategorii mogących pogorszyć stan środowiska (obecnie przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko dla których raport o oddziaływaniu na środowisko może być wymagany). Wdrożenie wymagań tej Dyrektywy spowodowało bowiem konieczność stosowania zintegrowanego podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako całości. Oznacza to odejście od stosowanej dotychczas praktyki wydawania pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków) czy uciążliwości (hałas, promieniowanie) na rzecz wydawania pozwoleń zintegrowanych. Zawarte w pozwoleniach ograniczenia emisji muszą uwzględniać wymogi BAT. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawnym.

Do instrumentów finansowych należą:

• opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska; • opłaty za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych; • kary ekologiczne; • kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska; • opłaty eksploatacyjne za pozyskiwanie kopalin; • odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna; • administracyjne kary pieniężne; a także nowe instrumenty takie jak: rynek uprawnień do emisji zanieczyszczeń,

• wprowadzenie ubezpieczeń ekologicznych od odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane poważnymi awariami przemysłowymi i transportowymi;

139 • rozszerzenie listy wyrobów objętych opłatami produktowymi i opłatami depozytowymi oraz ustalenie szczegółowych zasad dysponowania wpływami z tych opłat.

Opłaty pobierane są za: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza , pobór wód i wprowadzanie scieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów, wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji, usuwanie drzew i krzewów Opłaty trafiają do funduszy celowych (fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz fundusz ochrony gruntów). Pobierają je organy administracji (np. Urząd Marszałkowski, organ gminy) lub, jak w przypadku gruntów rolnych i leśnych, wnoszone są bezpośrednio do funduszu celowego.

Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty (według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce) i wnosi ja na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim to korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodno prawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo wodne. Należy także wspomnieć, ze podobne opłaty pobiera się na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działalność koncesjonowaną.

W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, karę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy. Stawki kar zwykle są kilkakrotnie wyższe niż opłaty i trafiają do funduszy celowych. Ustawa przewiduje możliwość odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieniężnych.

Opłaty i kary zasilają fundusze celowe. Dla gminy istotne znaczenie mają fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej: narodowy, wojewódzki, powiatowy i gminny. 140 Instrumenty społeczne to przede wszystkim edukacja ekologiczna, informacja i komunikacja (porozumiewanie się) oraz współpraca. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje są właściwie wykorzystywane. Pod pojęciem edukacji ekologicznej należy rozumieć różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych. Należy jednak pamiętać, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw (nawyków) społeczeństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na specyfikę tego zagadnienia trzeba mieć świadomość, że będzie to proces wieloletni co nie oznacza ze nie należy go prowadzić. Działania edukacyjne powinny być realizowane w różnych formach i na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. W szczególności powinny być organizowane szkolenia dla:

• pracowników administracji rządowej i samorządowej, • samorządów mieszkańców, • nauczycieli szkół wszystkich szczebli, • członków organizacji pozarządowych, • dziennikarzy, • dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. Informacja i komunikacja jest potrzebna do stymulacji wdrażania konkretnych działań zatem konieczne jest powstanie systemu przepływu informacji do grup zadaniowych i wewnątrz nich. Ta forma współpracy będzie prowadzić do większego zaangażowania wszystkich partnerów w realizację polityki ochrony środowiska. Niezbędne jest również, aby prowadzona komunikacja społeczna objęła swym zasięgiem wszystkie grupy społeczeństwa. Bardzo ważną 141 sprawą jest właściwe, rzetelne i odpowiednio wcześniejsze informowanie tych mieszkańców, których planowane inwestycje będą dotyczyły w sposób bezpośredni (np. właścicieli posesji przez które będzie przebiegać wodociąg). Nie może mieć miejsca sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiadują się oni z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajmą oni postawę negatywną (czasami nawet wrogą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy doświadczenie wydłuża to lub nawet czasami uniemożliwia realizacje planowanych celów. Zgodnie z art. 19 ust. 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627), „...organy administracji są zobowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu..” W chwili obecnej odpowiednie wydziały administracji samorządowej (szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego), Wydziały Ochrony Środowiska Urzędów Wojewódzkich oraz Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, w miarę posiadanych możliwości, starają się udostępniać informacje, o które zwracają się zainteresowani. Z punktu widzenia ochrony środowiska bardzo ważna jest również współpraca pomiędzy gminnymi służbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to być relacje partnerskie, które będą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć. I tak pozarządowe organizacje ekologiczne mogą zajmować się zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywać plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywać operaty ochrony przyrody dla nadleśnictw), prowadzić konstruktywne (i jak najbardziej fachowe) programy ochrony różnych gatunków czy typów siedlisk, realizować prośrodowiskowe inwestycje (np. związane z alternatywnymi źródłami energii) itp. Tradycyjną rolą organizacji jest też prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania realizującego zasady zrównoważonego rozwoju.

Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a także program ochrony środowiska i to one wytyczają główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrzędnym dokumentem powinna być strategia rozwoju gminy jako dokument wytyczający główne tendencje i kierunki działań 142 w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np. dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki ochrony środowiska itp. W programach tych powinny być uwzględnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczono pewne ramy tego rozwoju, warunkowane troską o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działań w określonych dziedzinach gospodarki, jak i codziennego życia jego mieszkańców .

Zarządzanie środowiskiem naturalnym na etapie wdrażania w Polsce przepisów Unii Europejskiej wiąże się z koniecznością spełnienia stosownych wymagań międzynarodowych i krajowych norm lub uzgodnień przez zainteresowane podmioty uregulowań o charakterze programowym. Są to przede wszystkim:

• normy PN-EN-ISO 14001; • normy związane z ISO, • Rozporządzenia Rady Europy 761.2001.WE w sprawie możliwości dobrowolnego udziału organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i przeglądów ekologicznych Wspólnoty (MAS),

• program „Odpowiedzialność i Troska” (będący polskim odpowiednikiem międzynarodowego programu „Responsible and Care” realizowanego przez przedsiębiorstwa przemysłu chemicznego);

• Ruch Czystszej Produkcji. Systemy zarządzania środowiskowego, tworzone zgodnie z zasadami określonymi w normach ISO 14000 i rozporządzeniu EMAS są najbardziej rozbudowane i towarzyszą im najbardziej rozwinięte procedury certyfikacji. Pewne formy certyfikacji tj. świadectwa funkcjonują także w ramach Ruchu Czystszej Produkcji, któremu patronuje Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT. Uczestnictwo w programie „Odpowiedzialność i Troska”, któremu patronuje Polska Izba Przemysłu Chemicznego, wymaga od producentów chemicznych podjęcia zobowiązania, iż będą oni przestrzegać zasad gwarantowanych, między innymi utrzymanie na akceptowalnym poziomie ryzyka, jakie prowadzona przez nich działalność stwarza dla pracowników, klientów, społeczeństwa i środowiska. Niezależnie od występujących różnic między wymienionymi formami działań, 143 wszystkie one wymagają podjęcia znaczącego wysiłku organizacyjno-technicznego i finansowego, a wspólnym utrudnieniem dla ich dalszego rozwoju jest niedostatek możliwych do przeznaczenia na ten cel sił i środków, zwłaszcza w przypadku przedsiębiorstw małych i średnich (w działaniach tych uczestniczą jak dotąd przede wszystkim firmy duże, które z jednej strony dysponują odpowiednim potencjałem, a z drugiej muszą w szczególny sposób troszczyć się o sprostanie zmieniającym się warunkom konkurencji na rynku międzynarodowym). Gmina Szprotawa należy do obszarów o słabej urbanizacji i uprzemysłowieniu. Większość podmiotów gospodarczych to niewielkie przedsiębiorstwa, dla których wprowadzenie systemów zarządzania środowiskiem wiązałoby się z ogromnymi wydatkami, niejednokrotnie trudnymi do zrealizowania. Dlatego też wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem w gminie powinno w pierwszej kolejności objąć administrację, dla której osiągnięcie nowoczesnych systemów zarządzania będzie łatwiejsze nie tylko ze względów finansowych, ale również organizacyjnych. Ponadto wdrożenie takie stanie się jakby „odgórnym” przykładem dla przedsiębiorców i przyniesie z pewnością lepszy skutek niż odgórne narzucania do konkretnych działań. Zadania administracji publicznej Istniejące w polskim prawie przepisy prawne określają ściśle struktury organizacyjne administracji odpowiedzialnej za zarządzanie środowiskiem. Są to:

• Minister Środowiska, • Wojewoda – odpowiednie Wydziały Środowiska i Rolnictwa, • Starosta – odpowiednie Wydziały Ochrony Środowiska i Rolnictwa • Prezydent, Burmistrz, Wójt. Zarządzanie środowiskiem na dzień dzisiejszy wiąże się z wydawaniem pozwoleń na korzystanie ze środowiska i późniejszym kontrolowaniem warunków określonych w tych pozwoleniach. Zadania kontrolno–nadzorcze w zakresie ochrony środowiska są zasadniczo wykonywane przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Jednak ustawa – Prawo ochrony środowiska zobowiązuje BURMISTRZA do sprawowania kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów. I tak na przykład wójt/burmistrz posiada uprawnienia nadzorcze, związane z nakładaniem obowiązku wykonania przez osobę fizyczną czynności zmierzających do ograniczenia negatywnego oddziaływania

144 instalacji lub urządzenia na środowisko. Kontrolujący, wykonując kontrolę jest uprawniony do: • wstępu wraz z rzeczoznawcami i niezbędnym sprzętem przez całą dobę na teren nieruchomości, obiektu lub jego części, na którym prowadzona jest działalność gospodarcza, • przeprowadzenia badań lub wykonania innych niezbędnych czynności kontrolnych, • żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego, • żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z kontrolą.

Podobne uprawnienia przewiduje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, przykładem może być możliwość wstrzymania działalności wytwórcy odpadów naruszającego przepisy ustawy lub działającego niezgodnie ze złożoną informacją o wytwarzanych odpadach i sposobach postępowania z nimi. Uprawnienie to przysługuje organowi, który przyjmuje taką informację, czyli staroście lub wojewodzie. Z kolei burmistrz może w drodze decyzji nakazać posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nie przeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, wskazując sposób wykonania tej decyzji. Gmina nie powinna traktować tych instrumentów kontrolnych wyłącznie w charakterze prawnego zobowiązania, ale także jako możliwość nadzorowania podmiotów korzystających z zasobów środowiska na terenie gminy w zakresie wdrażania przez te podmioty priorytetów i celów określonych w programie ochrony środowiska gminy, a co za tym idzie unijnych standardów ochrony zasobów środowiska naturalnego. Ponadto, informacje i dane gromadzone podczas działań kontrolnych, wraz z danymi uzyskiwanymi od organów Inspekcji Ochrony Środowiska i Inspekcji Sanitarnej pozwolą na uaktualnienie treści programu ochrony środowiska gminy.

Zgodnie z ustawa Prawo ochrony środowiska organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu (art. 19 pos.). Zakres informacji i zasady ich udostępniania określa Prawo ochrony środowiska. W pierwszej kolejności rozszerzony zostanie zakres informacji dostępny na stronach internetowych urzędu o informacje na temat realizacji

145 niniejszego programu. Wstępem będzie umieszczenie na stronie internetowej Programu, po jego przyjęciu przez Radę Miejską. Następnie zostaną podjęte działania zmierzające do udostępniania społeczeństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osiągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne. Istotną role będą pełniły pozarządowe organizacje ekologiczne prowadzące działalność informacyjną lub konsultacyjną dla społeczeństwa. Intensyfikowane będą działania wynikające z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej” oraz jej programu wykonawczego. Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym Programem. Zarządzanie Programem odbywa się z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami podmiotów zarządzających. W odniesieniu do Gminnego Programu Ochrony Środowiska jednostką, na której będą spoczywały główne zadania zarządzania tym Programem będzie gmina Szprotawa. Oprócz szczebla gminnego są jeszcze szczeble wojewódzki i powiatowy obejmujące działania podejmowane w skali województwa i powiatu, a także szczeble jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program oraz samorząd lokalny jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Zarządzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska odbywa się poprzez:

• dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa, • porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń, • modernizacje stosowanych technologii, • eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska, • instalowanie urządzeń ochrony środowiska, • stałą kontrolę zanieczyszczeń. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo gminy. Należy podkreślić, że władze będą realizowały gminny program ochrony środowiska po raz pierwszy, co powoduje, że nie mogą się one kierować wypracowanymi wzorami i procedurami, a jedynie tworzyć je w procesie realizacji. Kierować się można jedynie zasadami

146 przyjmowanymi dotychczas, a pochodzącymi z dokumentów dotyczących zrównoważonego rozwoju. Są one następujące:

• swobody działania (poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach, mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach),

• efektywne użycie środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków,

• wykorzystanie prostych rezerw (priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podnoszenia świadomości ekologicznej).

• pomocniczość i solidarność (wszyscy uczestnicy programu są zobowiązani do współpracy w realizacji programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów). Uczestnicy wdrażania programu Zarządzanie Gminnym Programem Ochrony Środowiska w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania tym programem od struktury zarządzania środowiskiem, jednakże docelowo Program ten powinien utożsamiać się z systemem zarządzania środowiskiem i wypracować instrumentarium, które umożliwi osiągnięcie unifikacji obu systemów zarządzania. Jest to jeden z najważniejszych celów postawionych przed zarządzającymi Programem. W programie uczestniczą cztery grupy podmiotów: 1.Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu Programem. 2.Podmioty realizujące zadania Programu. 3.Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty Programu. 4. Społeczność gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań Programu. Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Burmistrzu Miasta, który składa Radzie Miasta raporty z wykonania Programu. Burmistrz współdziała z samorządem powiatowym i organami administracji rządowej. Uchwala plan zagospodarowania przestrzennego, wydaje decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, realizują gospodarkę wodno-ściekową i gospodarkę

147 odpadami, prowadzi gospodarkę zielenią. Instrumenty finansowe przeznaczone na realizację zadań programu znajdują się bezpośrednio w dyspozycji Zarządu Województwa a pośrednio w dyspozycji Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (kompetencje nadzoru merytorycznego zostały przekazane ustawowo zarządowi województwa), Instrumenty kontroli i monitoringu znajdują się w dyspozycji administracji specjalnych, które kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring sanitarny stanu środowiska, prowadzą monitoring wód (RZGW), administrują sektorami gospodarczymi ochrony środowiska (RDLP, RZGW), organizują ratownictwo ekologiczne (Straże Pożarne). Burmistrz Miasta może być wspierany przez specjalnie do tego celu powołany Zespół Konsultacyjny, który będzie bezpośrednio nadzorował proces wdrażania Programu, zapoznając się z okresowymi raportami na temat wykonania zadań i efektów ekologicznych. Zespół Konsultacyjny powinien składać się z przedstawicieli różnych stron włączonych w realizację programu tak, aby możliwe stało się uzyskanie obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zadań i udziału we wdrażaniu Programu. Wypracowane w trakcie wdrażania Programu procedury powinny stać się podstawą współpracy pomiędzy przedstawicielami poszczególnych szczebli decyzyjnych i innych środowisk. Odbiorcą programu są mieszkańcy miasta, którzy subiektywnie mogą oceniać efekty wdrożonych przedsięwzięć. Ocenę taka można uzyskać np. poprzez wprowadzenie mierników świadomości społecznej. Burmistrz Miasta powinien stworzyć harmonogram wdrażania Programu oraz określić główne działania w ramach zarządzania Programem. Do głównych zadań należy m.in:

• wdrażanie programu – koordynacja wdrażania Programu, współpraca z różnymi jednostkami, ocena wdrożenia oraz ocena realizacji i weryfikacji celów ekologicznych i kierunków działań etc.

• edukacja ekologiczna i system informacji o środowisku – rozwój różnorodnych form edukacji, większe wykorzystanie mediów, szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji i komunikacji ze społeczeństwem etc.

• systemy zarządzania środowiskiem – wspieranie i promowanie zakładów wdrażających SZŚ.

• monitoring stanu środowiska – informacje o stanie środowiska w gminie.

Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Państwa głównym celem średniookresowym (do 2010 r.) w sprawie kontroli i monitoringu jest pełna

148 harmonizacja procedur i zakresu działań w tej dziedzinie z zaleceniami OECD, wymogami Unii Europejskiej oraz zobowiązaniami wobec konwencji międzynarodowych. Wymaga to w latach 2004-2007 działań: powołanie nowych struktur organizacyjnych i wdrożenie systemów obiegu informacji w dziedzinie środowiska, niezbędnych do spełnienia przez Polskę warunków uczestnictwa w Unii Europejskie j i realizacji innych zobowiązań międzynarodowych, w tym: wdrożenie systemu rejestracji substancji niebezpiecznych spełniającego wszystkie wymagania ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz ustawy o ochronie roślin uprawnych (2004 r.); wdrożenie systemu informatycznego PRTR (uwalnianie i transfer zanieczyszczeń) (2004 r.); wdrożenie systemu informatycznego SPIRS (rejestracja obiektów niebezpiecznych zgodnie z wymaganiami dyrektywy Seveso II) (2004 r.); wzmocnienie etatowe służb inspekcji ochrony środowiska na szczeblu centralnym i regionalnym (2004 r.);

Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: określenia stopnia wykonania przedsięwzięć/działań, określenia stopnia realizacji przyjętych celów, oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, analizy przyczyn tych rozbieżności. Burmistrz będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia Programu. Ocena ta będzie podstawa przygotowania raportu z wykonania Programu. W początkowym okresie wdrażania Programu również co dwa lata będzie weryfikowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych czterech latach. Oznacza to, ze pod koniec 2005 roku powinna być przygotowana nowa lista obejmująca lata 2006 – 2009. System statystyki publicznej i państwowego monitoringu środowiska oraz pozostałe mechanizmy nadzoru i kontroli powinny być tak zmodyfikowane, aby można było:

149 co 2 lata dokonywać oceny realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej państwa; dokonywać oceny realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska na szczeblu krajowym i wojewódzkim. Do szczególnie ważnych mierników realizacji polityki ekologicznej państwa należy zaliczyć: stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska (np. depozycją lub koncentracją poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu, wodzie, glebie) a naukowo uzasadnionym zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym); ilość zużywanej energii, materiałów, wody oraz ilość wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń w przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość produkcji (wyrażoną w jednostkach fizycznych lub wartością sprzedaną); stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska); techniczno-ekologiczne charakterystyki materiałów, urządzeń, produktów (np. zawartość ołowiu w benzynie, zawartość rtęci w bateriach, jednostkowa emisja węglowodorów przy eksploatacji samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itp.); zgodnie z zasadą dostępu do informacji dane te powinny być ujawniane na etykietach lub w dokumentach technicznych produktów.

poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzoną przy pomocy takich mierników, jak długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności na obszarach, w których szkodliwe oddziaływania na środowisko i zdrowie występują w szczególnie dużym natężeniu (obszary najsilniej uprzemysłowione i zurbanizowane); zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce; zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych;

150 coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony środowiska;

zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód, poprawa jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawa jakości wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej; poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza zanieczyszczeń szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszczeń wywierających najbardziej niekorzystny wpływ na ekosystemy, a więc przede wszystkim metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych); zmniejszenie uciążliwości hałasu, przede wszystkim poziomu hałasu na granicy własności wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w miastach oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych; zmniejszenie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych; ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych i terenach po byłych bazach wojsk radzieckich, w tym likwidacja starych składowisk odpadów, zwiększenie skali przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność gospodarczą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania się jakości środowiska w jednostkach osadniczych i powstrzymanie procesów degradacji zabytków kultury; wzrost lesistość, rozszerzenie denaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a także wzrost poziomu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i poprawa stanu zdrowotności lasów będących pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby; zahamowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, a także pomyślne reintrodukcje gatunków; zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą; 151 kompletność regulacji prawnych i tempo ich harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem międzynarodowym; spójność i efekty działań w zakresie monitoringu i kontroli; zakres i efekty działań edukacyjnych oraz stopień udziału społeczeństwa w procesach decyzyjnych; opracowanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska.

W nawiązaniu do wykonywanych ocen będą sporządzane 2 rodzaje raportów: raporty Rady Ministrów z realizacji polityki ekologicznej państwa przedkładane Sejmowi, sporządzane co 4 lata; raporty zarządów województwa, powiatu i gminny, przedkładane odpowiednio sejmikowi województwa.

Poniżej zaproponowano istotne wskaźniki, przyjmując, że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana. 1. Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko - jakość wód podziemnych, udział wód pozaklasowych (wg ogólnej oceny); - jakość wód podziemnych, udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa Ia i Ib); - stopień zwodociągowania gminy; - stopień skanalizowania gminy; - ścieki komunalne i przemysłowe wymagające oczyszczenia odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi; - stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej; - ilość wytwarzanych odpadów komunalnych na 1 mieszkańca w roku; - udział odpadów komunalnych składowanych na składowiskach; - udział odpadów przemysłowych składowanych na składowiskach; - wielkość zanieczyszczeń pyłowych do powietrza z zakładów szczególnie

uciążliwych (bez CO 2); - wskaźnik lesistości powiatu; - procentowy udział terenów objętych ochroną prawną - nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska; - udział energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej;

152 - liczba gospodarstw ekologicznych posiadających certyfikat i powierzchnie upraw. 2. Wskaźniki świadomości społecznej - udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska wg oceny jakościowej; - ilość i jakość interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszkańców; - liczba, jakość i skuteczność kampanii edukacyjno-informacyjnych. Określenie powyższych wskaźników wymaga posiadania odpowiednich informacji: pochodzących z monitoringu środowiska (głównie z WIOS); pochodzących z przeprowadzenia odpowiednich badań społecznych, np. raz na 4 lata. Badania te powinny być prowadzone przez wyspecjalizowane jednostki badania opinii społecznej. Mierniki społecznych efektów programu są wielkościami wolnozmiennymi. Są wynikiem badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów programu przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do Starostwa, Urzędów Gmin, Wojewody, WIOŚ. W oparciu o analizę wskaźników będzie możliwa ocena efektywności realizacji „Programu ochrony środowiska” a w oparciu o tę ocenę – aktualizować program.

W oparciu o zapisy niniejszego rozdziału w poniższej tabeli przedstawiono najważniejsze działania w ramach następujących zagadnień: wdrażanie "Programu ochrony środowiska" (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych, strategii ich i listy przedsięwzięć, współpraca z różnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społeczeństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarządzania środowiskiem, monitoring stanu środowiska. Dla każdego zagadnienia wskazano instytucje uczestniczące w realizacji wyszczególnionych działań.

Tab. 26 Najważniejsze działania w zarządzaniu środowiskiem w latach 2004 – 2007 1. - Koordynacja wdrażania Burmistrz „Programu”. ( Urząd Miejski ) - Współpraca z różnymi inne jednostki ” jednostkami. wdrążające

153 - Ocena wdrożenia „Program” przedsięwzięć - Ocena realizacji i weryfikacja celów ekologicznych i kierunków działań - Raporty o wykonaniu „Programu”. 2. - Rozwój różnorodnych Burmistrz form edukacji ekologicznej Zarząd Powiatu w oparciu o instytucje Zarząd zajmujące się tym województwa, zagadnieniem WIOS, - Realizacja ustawy o Organizacje dostępie do informacji o pozarządowe środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko - Większe wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, Internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów - Stosowanie systemu "krótkich informacji" o środowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych) - Szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społeczeństwem 3. Wspieranie i promowanie Burmistrz zakładów / instytucji Starosta, wdrążających system Wojewoda, zarządzania środowiskiem Fundusze Celowe 4. Zgodnie z wymaganiami WIOS, ustawowymi informacje o WSSE, stanie środowiska w Starosta gminie Burmistrz

Źródło: POŚ dla powiatu żagańskiego

154

W niniejszym rozdziale omówiono potencjalne źródła finansowania i ich szacunkowy udział w kosztach realizacji inwestycji przedstawionych w gminnym programie ochrony środowiska. Koszty wdrażania programu zostały określone dla okresu 2004 – 2007. Dla dalszych okresów ( po 2007 roku ) koszty powinny być szacowane w następnych etapach realizacji programu, w ramach uściślania informacji i korygowania działań na podstawie badań monitoringowych.

Konieczne jest wskazanie ram finansowych wdrażania „Programu ochrony środowiska" poprzez szacunek wielkości środków, które mogą być zaangażowane w realizacje przedsięwzięć zdefiniowanych w programie. Są to środki własne gminy, środki podmiotów gospodarczych, środki budżetu Państwa i budżetu województwa lubuskiego, a także środki pochodzące z funduszy celowych i środki pomocowe.

Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, ze większa cześć wydatków ponoszą samorządy terytorialne, fundusze ekologiczne i przedsiębiorstwa, natomiast udział środków budżetu państwa jest mały. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólna poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym unijnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2004-2006).

Inwestycje przewidywane do realizacji w przemyśle będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa. Jak wspomniano wcześniej, istotny ciężar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących. Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług.

Zestawienie kosztów przedstawionych poniżej dotyczy wykonania zadań, które będą realizowane w latach 2004 – 2007. Przedstawienie kosztów w okresach dłuższych jest obarczone dużym błędem, w związku z tym prognozowanie ich jest niepotrzebne. Szacunkowe koszty wdrażania „Programu Ochrony Środowiska dla gminy Szprotawa" w latach 2004 - 2007 przedstawiono w tabeli 27. Koszty te zostały określone w oparciu o ocenę wielkości środków możliwych do zaangażowania (tzw. ramy finansowe). W poniższej tabeli ujęto zadania dotyczące: - poprawy jakości wód poprzez budowę oczyszczalni ścieków, sieci systemu kanalizacyjnego oraz sieci wodociągowej, - racjonalizacji gospodarki odpadami poprzez wprowadzenie segregacji odpadami oraz rekultywacje składowiska odpadów komunalnych we wsi Dziećmiarowice, - rozwoju edukacji ekologicznej, - wykorzystania energii odnawialnej poprzez budowę elektrowni wodnej na rzece Bóbr we wsi Dziećmiarowice, - rozwoju energetyki cieplnej poprzez modernizację i rozbudowę sieci cieplnej na terenie miasta Szprotawa.

Zadania związane z wprowadzeniem segregacji odpadów, rekultywacją składowiska odpadów komunalnych w Dziećmiarowicach oraz prowadzenie edukacji ekologicznej mieszkańców gminy będą realizowane w ramach gminnego Planu Gospodarki Odpadami, będącego nierozłączną częścią niniejszego Programu. Realizacja inwestycji polegającą na budowie elektrowni wodnej we wsi Dziećmiarowice oraz koszty finansowania będą należały do prywatnego inwestora przy współudziale Urzędu Miejskiego w Szprotawie wnoszącego do udziału grunty,

156 na których będzie realizowana inwestycja. Koszty inwestycji polegającej na modernizacji i rozbudowie sieci cieplnej na terenie miasta Szprotawa będą należały do Gminy ( 15 % ), dotacji strukturalnych funduszy Unii Europejskiej ( 75 % ) oraz z Budżetu Państwa ( 10 % ).

Tab. 27 Szacunkowe koszty realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska w latach 2004- 2007 1. 92.760 Źródła finansowania Jakość wód i stosunki wodne przedstawione w tab. 29. 2. Koszty przedstawione w Planie Gospodarki Gospodarka Odpadami Odpadami dla Gminy Szprotawa na lata 2004 – 2011. Wdrożenie selektywnej zbiórki -II- odpadów ( wraz z odpadami „bio” ) Rekultywacja składowiska odpadów -II- komunalnych w Dziećmiarowicach 3. -II- Edukacja ekologiczna

4. - Koszty należą do Wykorzystanie energii prywatnego inwestora odnawialnej

5. 2.300 Koszty inwestycji będą należały do Gminy (15 %), dotacji strukturalnych Energetyka cieplna funduszy U E (75 %) oraz Budżetu Państwa ( 10 % ).

Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Strukturę finansowania wdrażania „Programu ochrony środowiska dla gminy Szprotawa” w latach 2004–2007 przedstawiono w tabeli 28 i 29. W kosztach tych nie uwzględniono kosztów dotyczących gospodarki odpadami i edukacji ekologicznej ( koszty te zostały przedstawione w tab. 24, rozdziale X Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Szprotawa na lata 2004 – 2011 ) oraz kosztów realizacji inwestycji 157 polegającej na budowie elektrowni wodnej we wsi Dziećmiarowice, które będą należały do prywatnego inwestora.

Tab. 28 Struktura finansowania zadania z zakresu poprawy jakości wód. Budżet Gminy NFOSiGW, WFOSiGW GFOŚiGW Środki pomocowe UE FUNDUSZ SPÓJNOŚCI RAZEM Źródło: dane Urzędu Miejskiego Szprotawa

Tab. 29 Struktura finansowania zadania z zakresu energetyki cieplnej. Budżet Gminy Środki pomocowe UE Budżet państwa RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych źródłowych

Sporządziła: Agnieszka Horoszczak – podinspektor ds. ochrony środowiska

Walory przyrodnicze gminy: Jan Ryszawy – pracownik Referatu Kształtowanie i Ochrony Środowiska

158

Rys.1 Mapa gminy Szprotawa i okolic. Rys. 2 Park miejski. Rys. 3 Dąb „Chrobry”. Rys. 4 Ratusz Rys. 5 Oczyszczalnie ścieków w Wiechlicach. Rys. 6 Elektrownia wodna na rzece Bóbr w Szprotawie. Rys. 7 Rzeka Bóbr – miasto Szprotawa.

159 Tab. 1 Ilość mieszkańców w Gminie Szprotawa. Tab. 2 Statystyka stałych mieszkańców wg wieku i płci. Tab. 3 Liczba ludności gminy wg ekonomicznych grup wieku. Tab. 4 Ludność według okresu zamieszkania oraz grup wieku. Tab. 5 Pomniki przyrody. Tab. 6 Pomniki przyrody uchwalone na sesji Rady Miejskiej 29.06.2004r. Tab. 7 Podział dróg. Tab. 8 Chodniki w mieście Szprotawa. Tab. 9 Charakterystyka GPZ. Tab. 10 Obciążenia GPZ . Tab. 11 Kotłownie na terenie gminy. Tab. 12 Stopień zwodociągowania gminy. Tab. 13 Długość sieci wodociągowej. Tab. 14 Obrót wodą. Tab. 15 Długość sieci kanalizacyjnej. Tab. 16 Stopień skanalizowania gminy. Tab. 17 Odprowadzone ścieki . Tab.18 Zestawienie i opis elektrowni wodnych na terenie gminy Szprotawa. Tab. 19 Struktura podmiotów gospodarczych w gminie . Tab. 20 Dynamika powstania nowych podmiotów gospodarczych na terenie gminy. Tab.21 Struktura użytków rolnych na terenie gminy Szprotawa. Tab.22 Wykaz gruntów wg klas bonitacyjnych. Tab. 23 Struktura gospodarstw rolnych wg powierzchni upraw. Tab. 24 Lokalizacja przekrojów pomiarowo-kontrolnych i wyniki badań stanu czystości rzek na terenie gminy Szprotawa. Tab. 25 Zestawienie działań w zakresie poprawy jakości wód. Tab. 26 Najważniejsze działania w zarządzaniu środowiskiem. Tab. 27 Szacunkowe koszty realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska w latach 2004-2007. Tab. 28 Struktura finansowania zadania z zakresu poprawy jakości wód. Tab. 29 Struktura finansowania zadania z zakresu energetyki cieplnej.