Bölüm 1: Memduh Ün'ün Yaşam Öyküsü
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
I T.C MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİNEMA-TV ANASANAT DALI SİNEMA-TV PROGRAMI MEMDUH ÜN VE TÜRK SİNEMASINDAKİ YERİ (Yüksek Lisans Tezi) Hazırlayan: 20066077 Aslı GÜRBÜZ ŞATIROĞLU Danışman: Prof. Asiye KORKMAZ İSTANBUL - 2009 I İÇİNDEKİLER Sayfa no: ÖNSÖZ ..................................................................................................... III ÖZET ...................................................................................................... V SUMMARY .................................................................................................... VII RESİMLER LİSTESİ ........................................................................................ IX ÇİZELGE LİSTESİ .......................................................................................... XII GİRİŞ ...................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: MEMDUH ÜN’ÜN YAŞAM ÖYKÜSÜ .............................................. 3 BÖLÜM 2: MEMDUH ÜN’ÜN SİNEMAYA GİRİŞİ .......................................... 13 BÖLÜM 3: MEMDUH ÜN’ÜN İLK YÖNETMENLİK DENEMESİ ..................... 24 BÖLÜM 4: MEMDUH ÜN SİNEMASINDA DÖNÜM NOKTASI: ÜÇ ARKADAŞ …... 29 BÖLÜM 5: MEMDUH ÜN’ÜN YAPIMCILIK VE YÖNETMENLİĞİNİN BİRBİRİNE ETKİLERİ ........................................................................................................ 54 BÖLÜM 6: UĞUR FİLM’DE İKİNCİ ÇEVRİMLER DÖNEMİ …………………... 72 BÖLÜM 7: ÜÇ ARKADAŞ’IN İKİNCİ ÇEVRİMİ VE DÖNEMİN TÜRK SİNEMASI DÜZENİNE GENEL BAKIŞ ………….............................................................. 83 BÖLÜM 8: TÜRK SİNEMASINDA ZOR ZAMANLAR VE UĞUR FİLM’DE KEMAL SUNAL DÖNEMİ ............................................................................... 96 BÖLÜM 9: 1990’LI YILLARDA MEMDUH ÜN SİNEMASI VE EĞİTMENLİK YILLARI ........................................................................................................ 106 SONUÇ .................................................................................................. 120 EKLER EK 1 - FİLMOGRAFİ ..................................................................................... 124 EK 2 – ÖDÜLLERİ ..................................................................................... 130 EK 3 - KIRIK ÇANAKLAR FİLMİNİN FESTİVAL BELGELERİNDEN ............ 131 II EK 4 - HAYAT ACILARI FİLMİNİN SENARYOSUNDAN .............................. 132 EK 5 - BÜYÜK YEMİN FİLMİNİN SENARYOSUNDAN ................................ 135 EK 6 - ZIKKIMIN KÖKÜ FİLMİNİN SENARYOSUNDAN .............................. 136 KAYNAKLAR ........................................................................................ 141 ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................ 144 III ÖNSÖZ MSGSÜ Sinema-TV bölümünde tamamladığım lisans ve sürdürmekte olduğum yüksek lisans eğitimim boyunca Türk sinemasının büyük ustalarından ders alma ve onları yakından tanıma şansına sahip oldum. Ancak bu şansa sahip çok az sinema öğrencisinden biri olduğumun farkındaydım. Yüksek lisans eğitimimi tamamlamak üzere bir tez çalışması yapmam söz konusu olduğunda hocam Memduh Ün’ü seçmemin birden fazla nedeni oldu. Memduh Ün Türk sinemasına verdiği farklı türlerdeki ürünlerle yönetmen, yapımcı, oyuncu, senarist ve kurgucu olarak çok yönlü bir sinema adamıdır. Sinema serüvenimin başlangıcından itibaren, diğer tüm değerli hocalarım gibi, Memduh hocam da bütün bilgi birikimini ve deneyimlerini benimle en küçük detayına kadar paylaşarak sinemacı kişiliğimin şekillenmesinde önemli bir etken oldu. Sinemada kurgu olgusunu hayatıma sokarak sinemanın farklı bir koluna yönelmemi ve çok severek yaptığım bir iş alanına girmem için gerekli donanıma sahip olmamı sağladı. Benim gibi kendisini yakından tanıma şansına sahip olmayan tüm sinema öğrencileri ve araştırmacılara kaynak olmasını amaçladığım bu tez çalışmasında; Memduh Ün’ün sinemacı yönünün yanı sıra konuşmalarından sıkça alıntılar yaparak kişiliğini ve yaşamını da tanıtmayı amaçladım. Çünkü sert görüntüsünün altındaki merhametli ve insan sevgisi dolu yüreği ile sinema salonlarının dolup taştığı filmleri arasındaki paralelliği görmek açısından Ün’ün kişiliğini bilmek önemliydi. Öncelikle lisans eğitimim ve tez çalışmam süresince benimle bilgi birikimini, anılarını, olumlu ve olumsuz eleştirilerini, kişisel belgelerini ve film arşivini sınırsızca paylaşan; bana her konuda destek olan değerli hocam IV Memduh Ün’e ve misafirperverliği için Sn. Fatma Girik’e; Türk sinemasına olan tutkumun başlamasını ve şekillenmesini sağlayan, bizlere yüksek imkânlı bir sinema okulu sunan değerli hocam Prof. Sami Şekeroğlu’na; tez çalışmam süresince bana zaman ayırarak yorum ve önerileriyle her zaman yanımda olan değerli hocam ve danışmanım Prof. Asiye Korkmaz’a, bana zaman ayırarak anılarını aktaran değerli hocalarım Sn. Duygu Sağıroğlu ve Sn. Feyzi Tuna’ya çok teşekkür ederim. Ayrıca MSGSÜ Sinema TV bölüm başkanı değerli hocam Prof. Alev İdrisoğlu’na ve bölümde görevli tüm hocalarıma, okul kütüphanesi çalışanlarına, Sn. Mahmure Vaizoğlu’na, Araştırma Görevlisi Afif Ataman’a, Araştırma Görevlisi Esra Berk Eren’e, ve son olarak hayatımın her döneminde bana destek olan sevgili annem ve babam ile sevgili eşime çok teşekkür ederim... V ÖZET (Memduh Ün ve Türk Sinemasındaki Yeri-Aslı Gürbüz Şatıroğlu) Memduh Ün, 1920 yılında İstanbul’da doğmuştur. Tıp fakültesini üçüncü sınıfta bırakmış; bir yandan profesyonel olarak futbol oynarken bir yandan da çeşitli memurluklarda çalışmıştır. 1947 yılında tesadüfen Damga filmiyle oyuncu olarak sinemaya girmiştir. İlk filmi Düşman Âşıklar ile yönetmenliğe başlayan Memduh Ün, 1954– 1958 yılları arasında koyu melodramlar yönetmiştir. Bir yandan da Dr. Arşavir Alyanak ile birlikte kurdukları Yakut Film’de yapımcılık yapmıştır. Sinemadaki ilk çıkışını 1958 yılında Üç Arkadaş ile gerçekleştirmiştir. 1960 yılında kurduğu Uğur Film ile yapımcılık hayatına devam etmiştir. Filmlerinde çocukluk yıllarından çok iyi tanıdığı mahalle yaşantısını, fakir ama iyi insanları başarıyla anlatmıştır. Kendine has dünyasını yansıttığı sıcak filmler seyirciyle başarılı bir şekilde buluşmuştur. Ancak yapımevini ayakta tutmak için zaman zaman ticari filmler de ortaya koymuştur. Hemen hemen her türde film üretmiştir. Bunlar arasında en fazla kenar mahalle insanlarının dünyasını anlattığı dram/melodram ve polisiye türlerinde başarılı olmuştur. Kurgudaki ustalığı sayesinde sinema dilini oldukça yetkin kullanan bir yönetmendir. Oyuncu takibini pan, tilt ve filmlerinde sıkça yer verdiği kaydırma hareketi ile sağlamıştır. Oyuncuların çerçeve içindeki hareketleriyle plan içi derinliğini başarıyla ortaya koymuştur. Alt açı, üst açı, eğik çerçeve ve yakın planlarla dramatik yapının altını çizmiştir. Oyuncu yönetimi oldukça başarılıdır. Çocuk oyuncularla verimli bir şekilde çalışmıştır. Filmlerinde fazla diyalogdan VI kaçınmıştır. Hareketli kamerası, ölçülü diyalogları, yalın ve akıcı sinema dili ve dinamik kurgusuyla üst üste sıkılmadan izlenebilen filmler ortaya koymuştur. Memduh Ün, hem ileri yaşlarında bile yönettiği filmlerle sinema tutkunu bir sanatçı; hem elli yılı aşkın süre devam ettirdiği yapımcılığıyla başarılı bir ticaret adamı; hem de yetiştirdiği yönetmen ve öğrencilerle iyi bir eğitimcidir. Anahtar Kelimeler: Memduh Ün, Yönetmen, Yapımcı, Kurgu, Oyuncu VII SUMMARY (Memduh Ün and His Place in Turkish Cinema-Aslı Gürbüz Şatıroğlu) Memduh Ün was born in 1920, in İstanbul. He dropped out medical school. After working in various civil servant positions, he entered the film sector by coincidence as an actor in 1947, with Damga. After his first film, Düşman Âşıklar, he directed deep melodramas between 1954–1958. He worked as a producer in Yakut Film, that he owned with Arşavir Alyanak. He had his first rise in cinema with Üç Arkadaş in 1958. He continued producing films in Uğur Film, founded in 1960. He sucessfully expressed neighbourhood life, destitute people. He directed warm films where he reflected his special world. He also produced some merchant films in order to keep his production company standing. He directed and produced in almost all types. But most successfull ones among them are dramas where he expressed destitute peoples’ lives and detective stories. With the mastery in editing, he uses film language perfectly. He provides actor pursuing through pan, tilt and travelling. He presents scene perspective sucessfully. He emphasized dramatic structure with low level, high level, oblique frame and extreme close ups. He is very successful in actor directing. He worked with children actors efficiently. He avoided excessive dialogues. He produced enjoyable movies, with a moving camera, moderate dialogues, simple and smooth film language, dinamic editing. VIII Memduh Ün, with the movies he directed in his advanced age, is a cinema passionate artist; with producing films over fifty years, is a successful business man; with the directors and students he disciplined, is a good educator. Key Words: Memduh Ün, Director, Producer, Editing, Actor IX RESİMLER LİSTESİ Sayfa no. 1. Resim 1.1 Annesi, kuzeni ve kardeşi ile birlikte [1930] ................... 3 2. Resim 1.2 Kız kardeşi ile birlikte [1922] ........................................... 4 3. Resim 1.3 Üniversite yıllarında [1938] ............................................ 6 4. Resim 1.4 Langa Genç Takımı [1936] ............................................ 8 5. Resim 1.5 İstanbul Vilayeti Sayım Bürosu [1940] ........................... 9 6. Resim 1.6 İstanbul