Maciej Smółka

Czarna symfonia: historia Redforda Stephensa NA PŁYCIE UNDUN ZESPOŁU The Roots a obraz społeczeństwa Afroamerykanów

Wstęp

Amerykańska scena muzyczna słynie ze swojej bogatej historii i różnorodności. To właśnie tam rodziła się znaczna część współcześnie znanych gatunków czy stylów, oddziałujących na następne pokolenia. Jednym z nich jest bez wątpienia rap, utożsa­ miany z kulturą hip hop, tworzoną przez społeczności afroamerykańskie. Za począt­ ki jego ogromnej popularności uznaje się lata 80., kiedy to na fali wielkiego zainte­ resowania tym gatunkiem powstawały dziesiątki specjalizujących się właśnie w nim projektów1. Jednym z nich był filadelfijski zespół The Roots, który dzisiaj uznawany jest za jeden z najważniejszych, a tym samym najbardziej wpływowych projektów hiphopowych wszech czasów2. W 2011 roku muzycy wydali swoją 10. płytę, zatytułowaną undurf. To egzysten­ cjalny album konceptualny, opowiadający o życiu Redforda Stephensa, Afroamery- kanina, który z biegiem czasu schodzi na ścieżkę przestępczą i ostatecznie traci życie

1 Hip Hop, [w: ] The Encyclopedia of New York State, [on-line], http: //www. syracuseuniversity press. syr.edu/encyclopedia/entries/hip-hop. html - 12 II 2014. 2 H. Adaso, 25 Best Rap Groups of All Time: A comprehensive countdown of hip-hop's greatest crews, [on-line], http://rap. about. com/od/artistl/tp/BestHipHopGroups.01. htm - 13 II 2014. ' The Roots, undun, New York 2011. 70 Maciej Smółka w strzelaninie. Album ten jest o tyle ciekawy i warty analizy, że The Roots przedsta­ wiają nie całkiem fikcyjną historię. Sami artyści twierdzą, że oparli ją na kilku zna­ nych im przypadkach41 *. Biorąc pod uwagę reporterskie założenia albumu, warto podjąć kompleksową analizę undun, która pozwoli postawić pytanie o stopień, w jakim artystyczna wizja The Roots odzwierciedla rzeczywistość. Czy historia życia Redforda Stephensa kore­ sponduje z szerszą narracją, która mogłaby opisywać całą społeczność czarnoskórych Amerykanów, szczególnie tych z Filadelfii, oraz ich problemów? Moje badania prze­ prowadzę na trzech poziomach. Pierwszym z nich będzie warstwa graficzna albumu, czyli okładka oraz zdjęcia zawarte w książeczce dołączonej do krążka. Kolejnym ele­ mentem będą teksty, a ostatnim sama muzyka. Posługując się metodologią czerpią­ cą z socjologii wizualnej, jakościowej analizy tekstu, a także mikrohistorii i lokalnej historii, chciałbym poddać weryfikacji hipotezę o braku zasadności odczytywania albumu undun jako narracji, którą można odnieść do całej społeczności afroame- rykańskiej. Aby tego dokonać, badaniu poddany zostanie sposób kreowania postaci Redforda Stephensa w kontekście tej grupy.

Kontekst kulturowy rapu i zespołu The Roots

Nie sposób omawiać albumu z kręgu hip hopu i rapu bez nakreślenia kontekstu kul- turowo-historycznego, w jakim powstał, i tego, co doprowadziło do rozwoju owego niezwykle popularnego gatunku muzycznego. Na początku należy zaznaczyć, że hip hop to nie tylko muzyka, ale kompleksowa subkultura, której częścią jest „muzy­ ka hiphopowa”, znana także jako rap. Larry Starr i Christopher Waterman w swojej książce American Popular Musie. From Minstrelsy to MP3 opisują ją jako „niezwykle znaczący łącznik pomiędzy Afryką i Amerykami, autentyczny głos opresjonowanej miejskiej podklasy, która omawia zakorzenione w ludzkiej świadomości stereotypy na temat czarnej społeczności”5. Zaznaczają również, że niezwykle istotnym elementem twórczości artystów hiphopowych jest swoista kulturowa odpowiedź na amerykański rasizm w formie wewnętrznej, ekskluzywnej komunikacji przeznaczonej tylko dla Afroamerykanów. Była to więc muzyka tworzona przez przedstawicieli biednej grupy czarnej społeczności, próbujących przez artystyczną ekspresję porozumieć się, wyra­ zić własne poglądy oraz sprzeciwić się uprzedzeniom i swojej złej pozycji społecznej. Początki rapu jako gatunku datuje się na lata 70., kiedy popularność zyskiwała kultura

1 I. M. Cheers, The Roots Get Conceptual on ‘undun’, [on-line], http://www.pbs.org/newshour/ art/the-roots-get-conceptual-on-undun/ - 14 II 2014. '' L. Starr, Ch. Waterman, American Popular Music. From Minstrelsy to MP3, New York 2014, s. 437-438. Jeśli nie zaznaczono inaczej, tłumaczenia pochodzą od autora artykułu. Czarna symfonia: historia Redforda Stcphensa na płycie undun... 71 hip hop, tworzona głównie przez Afroamerykanów w nowojorskiej dzielnicy Bronx. Tony Fletcher w książce All Hopped Up and Ready to Go piszę, że była ona wyrażana przez taniec, graffiti, twórczość DJ-ów i MC. Dwa ostatnie elementy przekształciły się w gatunek muzyczny, czego efektem ostatecznie stał się rap, będący artystyczną werbalizacją problemów dzielnicy i problemów, z jakimi walczyła lokalna społecz­ ność6. Z biegiem czasu gatunek ten ewoluował, zyskując coraz większą publiczność i przeobrażając się w multimilionowy biznes w latach 80. i 90., otwarty także dla in­ nych grup społecznych. Rap został wówczas spopularyzowany przez takich twórców, jak Run-D.M.C. czy biała grupa Beastie Boys, którzy, łącząc elementy rocka i rapu, jako pierwsi prezentujący tego typu muzykę zdobyli szczyty list przebojów7. W historii rapu The Roots jawią się jako grupa nieszablonowa, gdyż już od po­ czątku swojej kariery w 1987 roku nie korzystali wyłącznie z klasycznej dla tego ga­ tunku techniki samplingu (wykorzystywanej przez DJów), czyli użycia gotowych fragmentów utworów muzycznych i ich modyfikacji w celu stworzenia nowej kom­ pozycji. Używali żywych instrumentów, tworząc oryginalną muzykę jako podkład do charakterystycznej dla rapu recytacji tekstów8. Te natomiast poruszają często proble­ my Afroamerykanów, uprzedzeń wobec tej grupy oraz trudności, które napotyka ona w dążeniu do celu9. W tym kontekście warto także podkreślić korzenie omawianego zespołu. Jej członkowie pochodzą z Filadelfii, miasta, w którym aż 42% ludności sta­ nowią Afroamerykanie, a ich społeczność często boryka się z takimi problemami, jak przestępczość, narkomania i analfabetyzm10. Główne motywy tekstów The Roots bez najmniejszych wątpliwości można wiązać z trudną sytuacją współczesnej czarnej społeczności największego miasta Pensylwanii; znajduje to odzwierciedlenie także na omawianym w tym artykule albumie.

Wstęp do analizy albumu undun

Płyta undun to 10. krążek w dyskografii The Roots, co wskazuje na wieloletnie doświadczenie artystów w przemyśle muzycznym, przekładające się na wprawę w umiejętnym i dosadnym przekazywaniu historii oraz swobodę ekspresji. Rap jest

6 T. Fletcher, All Hopped Up And Ready To Go. Music From the Streets of New York, 1927-77, New York 2009, s. 359-385. 7 L. Starr, Ch. Waterman, op. cit., s. 497. 8 J. Bush, Artist Biography - The Roots, [on-line], http://www.allmusic.com/artist/the-roots -mn0000415906/biography - 20 IX 2015. 9 M. Brown, AllMusic Review: Rising Down - The Roots, [on-line], http://www.allmusic.com/al bum/rising-down-mw0000784514 - 21 IX 2015. 1,1 J. Bennett, Mayor Changes Tune On Black-Violence Discussion, [on-line], http://www.wnd. com/2013/04/mayor-changes-tune-on-black-violence-discussion/ - 14 II 2014. 72 Maciej Smółka jednym z gatunków muzycznych pozwalających na snucie rozbudowanych opowieści i tworzenie kompleksowych narracji, gdyż umożliwia umieszczenie w jednym utwo­ rze znacznych ilości tekstu. Można z tego wnioskować, że styl, w jakim nagrana jest płyta, również ma ogromne znaczenie. Na całość wydawnictwa składa się jedynie 38 minut nagrań, jednak podzielono je aż na 14 osobnych utworów, co wskazuje na mnogość historii, które autorzy chcą przekazać. Z drugiej strony to rozdrobnienie pokazuje, że The Roots nie pozwolili sobie na rozbudowane narracje, omawiające jedno konkretne wydarzenie, a raczej stworzyli krótkie opisy pojedynczych, najważ­ niejszych epizodów z życia protagonisty, Redforda Stephensa. Jednym z najistotniejszych aspektów albumu jest struktura jego narracji. Arty­ ści zastosowali tu zabieg odwróconej chronologii, podkreślanej zarówno w muzyce, tekstach, jak i w warstwie graficznej. Album zaczyna się od śmierci bohatera, potem prowadzi przez jego życie, aż do czteroczęściowej suity o jego narodzinach11. Wie­ lopłaszczyznowa forma i struktura undun wymaga więc wnikliwej analizy warstwy graficznej, tekstowej i muzycznej. Dopiero taka forma badań może dać kompletny obraz zamysłu artystycznego twórców oraz doprowadzić do potwierdzenia lub oba­ lenia hipotezy o uniwersalnym charakterze przedstawionej na nim historii.

Analiza albumu undun; grafika, teksty, muzyka

Pierwszym czynnikiem, który należy omówić, jest warstwa graficzna płyty. Nie bez przyczyny to właśnie od tego elementu powinno się zacząć analizę albumu muzycz­ nego: to pierwszy element, z którym styka się odbiorca i który warunkuje dalszy od­ biór dzieła. Piotr Sztompka w książce Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza wskazuje, że tego typu badanie materiałów umożliwia odkrycie cech anali­ zowanego społeczeństwa i sposobu, w jaki jest ono skonstruowane. Co więcej, bada­ nie fotografii pomaga „odkryć istotne prawidłowości życia społecznego, kultury czy struktury społecznej”12. Biorąc pod uwagę fakt, że zespół The Roots, odpowiedzialny za artystyczną wizję swojego albumu, stał również na straży jego wizualnej reprezen­ tacji, materiały graficzne, znajdujące się na albumie undun, stanowią nieodłączną część ogólnego konceptu dzieła. Sztompka podkreśla, że rola autora - w tym wypad­ ku The Roots jako grupy zarządzającej projektem albumu - jest kluczowa w interpre­ tacji materiału13. Filadelfijski zespół stworzył materiały mające towarzyszyć krążkowi jako element dzieła. Można więc wnioskować, że okładka płyty czy zdjęcia zawarte wewnątrz książeczki stanowią element nie mniej ważny niż muzyka czy teksty. Po­

" The Roots, op. cit. 12 P. Sztompka, Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza, Warszawa 2005, s. 33-34. ” Ibidem, s. 77-78. Czarna symfonia: historia Redforda Stephensa na płycie undun... 73 nadto krążek opowiada historię konkretnej osoby, osadzoną w danych realiach i spo­ łeczeństwie, przez co to, w jaki sposób obrazy korelują z narracją płyty, jest kluczowe dla ostatecznej interpretacji. Analizę graficzną należy zacząć od najważniejszej części, czyli okładki. Znajduje się na niej czarno-biała fotografia, na której widać trójkę afroamerykańskich dzieci. Jedno z nich wykonuje salto w powietrzu (nie wiadomo, czy w przód, czy w tył, co jest dość ważne, wskazujące bowiem na metaforyczną niewiadomą), po uprzednim odbiciu od kilku podartych materacy. Obraz ten nadaje kontekst dziełu, wskazując na skrajne ubóstwo, a jednocześnie na ciągły cykl biedy, w jakim żyją społeczności afroamerykańskie, z naciskiem na występowanie tego czynnika wśród dzieci. Ponad postaciami umieszczony jest tytuł albumu i nazwa zespołu. Należy zwrócić uwagę, że okładka to niejedyny element graficzny undun, lecz tylko część albumu - reprezentacja. Towarzyszącymi jej częściami składowymi są fo­ tografie znajdujące się w książeczce, umieszczonej wewnątrz opakowania, oraz tylna strona okładki. Przywołany wcześniej Piotr Sztompka piszę, że ,,[g]dy przedmiotem analizy semiologicznej jest nie pojedyncze zdjęcie, ale seria zdjęć, zastosowanie znaj­ dują dodatkowe kategorie semiologii: syntagmatycznych i paradygmatycznych relacji znaków”14. Kiedy więc przyjmie się założenie, że analizowane fotografie przedstawia­ ją konkretną rzeczywistość - Filadelfię, miejsce pochodzenia zespołu - oraz mają na celu zwizualizowanie wiadomości przekazywanych na płycie, ale same w sobie są także wiadomością, można stwierdzić, że zbiór grafik niesie szereg informacji klu­ czowych dla zrozumienia konceptu albumu. W książeczce dołączonej do albumu, poza szczegółami odnośnie do autorstwa kolejnych utworów, można znaleźć cztery czarno-białe fotografie, przedstawiające opustoszałe, zaniedbane blokowiska. Taka kolorystyka podkreśla ponury klimat, wskazuje na biedę i wszechobecny smutek. Bardzo sugestywne wydaje się przedsta­ wienie na drugim i trzecim zdjęciu blokowiska pokrytego graffiti; pod oknami znaj­ dują się gruz oraz śmieci. Bardzo interesujące jest również ostatnie, czwarte zdjęcie, na którym widać ciemny tunel. Co prawda są w nim dwie lampy (będące prawdo­ podobnie aluzją do przysłowia o świetle w tunelu), ale nie rozświetlają one całego otoczenia, co wzmaga wrażenie beznadziei i wszechogarniającej grozy. Ostatnim elementem, który zamyka graficzną warstwę wydawnictwa, jest tylna część okładki, czyli zdjęcie na odwrocie albumu. Przedstawia ono afroamerykań- skiego nastolatka, którego tożsamość nie została określona w źródłach zamiesz­ czonych w książeczce, co może sugerować, że jest to wizerunek głównego bohate­ ra albumu - Redforda Stephensa. Dzięki temu zabiegowi artyści sygnalizują także to, że ten mężczyzna sybolizuje każdego młodego Afroamerykanina - podkreśla to uniwersalny charakter płyty. Postać z tylnej okładki jest ponadto ubrana w bluzę

Ibidem, s. 85. 74 Maciej Smółka z kapturem, czyli strój utożsamiany zwykle ze środowiskami przestępczymi lub kul­ turą hiphopową; wzmacnia to przekaz albumu. Poza niezidentyfikowanym mężczy­ zną na tylnej części okładki znajduje się lista piosenek oraz krótkie, dodatkowe infor­ macje na temat wydawnictwa. Na samym dysku z muzyką nie ma żadnego obrazu, są tam tylko tytuł płyty, nazwa zespołu oraz szczegóły na temat wydawnictwa. Teksty to kolejna poddana analizie część albumu undun. Kwestią, od której na­ leży zacząć badanie, jest ich forma - narracja jest pierwszoosobowa, ale w Redfor- da Stephensa wcielają się wszyscy wokaliści, którzy śpiewają lub rapują na undun. Nie ma więc rapera, którego można by utożsamiać z główną postacią. Dzięki temu zabiegowi słuchacz zyskuje przekonanie, że główny bohater nie jest indywidualną postacią, a ucieleśnieniem całej społeczności, jego historia natomiast przedstawienia jej poczynania. Album ten ma bardzo wyraźną strukturę tekstów, które klarownie dzielą całość na cztery charakterystyczne części15. Pierwsza z nich to utwory od 1 do 316. Można w nich usłyszeć rozważania głównego bohatera na temat jego życia z perspektywy osoby umierającej, refleksje nad tym, czy zostanie zapamiętany. Trzeci utwór, czyli Make My, opisuje dosadnie filozoficzne myśli Stephensa, jego pogląd na temat wła­ snego życia i, na końcu, opuszczenie ciała przez duszę, z czego można wnioskować, że utwór drugi, Sleep, to rozważania zza grobu. Następną wyraźną grupą utworów są kompozycje od 4 do 7, w których Stephens omawia poszczególne okresy swojego życia. Opowiada w nich o porzuceniu szkoły (One Time), o rozprowadzaniu nar­ kotyków czy wreszcie, na samym końcu (trzeba pamiętać o odwróconej chronolo­ gii), o wyborze tego rodzaju życia. Trzecią częścią płyty undun są utwory od 8 do 10, w których protagonista staje przed dramatycznym wyborem kariery gangstera i wszystkimi tego konsekwencjami. W Lighthouse Redford nie wytrzymuje psychicz­ nie i rozważa samobójstwo, w I Remember wspomina swoje dzieciństwo, a w Tip The Scalę twierdzi, że Afroamerykanin jeszcze przed urodzeniem jest skazany na prze­ stępcze życie, jest do niego predestynowany i nie może walczyć ze swoim losem17. Ostatnią partię albumu stanowi czteroczęściowa intrumentalna suita, której głów­ nym przesłaniem jest opowieść o narodzinach i wczesnym dzieciństwie protagonisty. Można więc stwierdzić, że teksty przedstawiają historię Afroamerykanina, który ze względu na narodziny w konkretnych warunkach kulturowych i społecznych staje przed wyborem danej ścieżki życiowej. Główny bohater sugeruje, że tak naprawdę nie ma możliwości samodzielnej decyzji, gdyż jest skazany na tragiczny finał. Porzucenie szkoły i praca dilera narkotyków potwierdza dramat protagonisty, który zmierza ku zagładzie. W kolejnych utworach Stephens rozmyśla i filozofuje na temat swojej roli

15 Podział zaproponowany przez autora. 16 W analizie celowo pomija się pierwszy utwór, gdyż jest on instrumentalny. 17 The Roots, op. cit. Czarna symfonia: historia Redforda Stephensa na płycie undun... 75 w społeczeństwie i żałuje podejmowanych wyborów, jeszcze wyraźniej zaznaczając, że w gruncie rzeczy jest ubezwłasnowolniony otoczeniem. Jego historia, z kulminacją w pierwszych utworach albumu, kończy się strzelaniną i śmiercią głównego bohatera undun, który nawet zza grobu rozważa swój los. Muzycznie, jak już wspomniano, album ten charakteryzuje się bardzo dużą róż­ norodnością. The Roots to zespół, który specjalizuje się w muzyce rap, ale nie stroni od dodawania do niej elementów zapożyczonych z innych gatunków. Na undun moż­ na więc obok rapu znaleźć muzykę eksperymentalną, np. w Dun, Sleep czy Will To Power (3rd Movement), muzykę klasyczną w Possibility (2nd Movement) oraz Finality (4th Movement) czy wszechobecne motywy soulowe oraz neosoulowe (np. One Time, I Remember), a nawet rockowe (Stomp). Podobnie jak w przypadku warstwy tekstowej, wyraźnie zarysowana została tak­ że muzyczna struktura albumu, którą można podzielić na konkretne części. Pierwszą stanowi wstęp, eksperymentalny utwór Dun, podczas którego słychać ciągły dźwięk wydawany przez respirator. W połowie utworu urządzenie przerywanym dźwiękiem zaczyna wskazywać na pracę serca, co podkreśla odwróconą chronologię zdarzeń na albumie. Wskazuje ona na często występujący tu motyw predestynacji. Specyficzna narracja sugeruje, że śmierć - otwarcie płyty - jest nieunikniona, a każdy następny czynnik to jedynie wytłumaczenie tak złego losu, którego ostateczną przyczyną są narodziny w konkretnej rzeczywistości. Jako główną część undun należy potraktować utwory od 2 do 10 - kolejne kom­ pozycje utrzymane w konwencji rapu, z elementami zapożyczonymi z innych gatun­ ków. Za zakończenie powinno się uważać utwory od 11 do 14, na które składa się czteroczęściowa suita, wykorzystująca elementy muzyki eksperymentalnej, poważnej i free jazzu. Ma ona odzwierciedlać wczesne dzieciństwo Redforda Stephensa. Koń­ czy się ona momentem jego narodzin, przedstawionym jako jeden dysonujący akord. Ten zabieg artystyczny odzwierciedla obecny w tekstach motyw, według którego już przy narodzinach Afroamerykanin zostaje skazany na ciężki i zły los. Znaczące jest również wykorzystanie na płycie konkretnego instrumentarium. Wyraźnie zaznaczona obecność basu i jego przytłaczające brzmienie budują mrocz­ ną atmosferę. Instrumenty klawiszowe również odgrywają niebagatelną rolę - dzięki nim uwidaczniają się melancholijne motywy, odzwierciedlane w tekstach. Bardzo często wykorzystują one wywołujące niepokój dysonanse. Trzecim wyraźnym instru­ mentem jest perkusja, w której brzmieniu na plan pierwszy wysuwają się werbel oraz talerze. Dzięki temu elementy kompozycji przypominają dźwięki znane z pogrze­ bów, czego najlepszy przykład stanowi utwór Tip The Scale. Niekonwencjonalnym zabiegiem jest natomiast wykorzystanie na płycie rapowej kwartetu smyczkowego, aż w pięciu utworach. Podobnie jak instrumenty klawiszowe, ma on podkreślić melan- cholijność i podniosłość historii Stephensa. 76 Maciej Smółka

Warto zauważyć, że wszystkie trzy części albumu undun - grafika, teksty i mu­ zyka - tworzą całość, wzajemnie się uzupełniając. Grafika jest wprowadzeniem do tematyki, zarysowuje melancholijną atmosferę, w której bieda, predestynacja i brak perspektyw na świetlaną przyszłość przynoszą wrażenie beznadziei. Teksty i muzy­ ka, będące główną osią projektu, stanowią spójny przekaz. Przykładami mogą być: ascetyczne brzmienie pierwszych dwóch kompozycji, w których Redford snuje po­ śmiertne refleksje; pozytywne, acz melancholijne Kool On, w którym protagonista jest zadowolony ze swoich sukcesów jako dilera narkotykowego, ale ma na uwadze, że zajęcie to jest igraniem z ogniem, prowadzącym do zagłady; agresywny, rockowy Stomp, w którym Stephens desperacko stwierdza, że czeka go osobista tragedia nie­ zależnie od tego, czy wybierze karierę prawa, czy bezprawia. Najbardziej wstrząsającym momentem wiążącym warstwę tekstową z warstwą muzyczną jest utwór Make My, opowiadający o zabójstwie Redforda. Po wersach mówiących, że składa on swój „list rezygnacyjny” i poddaje się „ciemnej koronacji” oraz stwierdzeniu, że jeśli niebo (ang. heaven) istnieje, to nie może znaleźć do niego schodów (ang. stairway)'*, następuje krótki refren, a po nim długie, instrumentalne zakończenie, podkreślające pustkę po śmierci Stephensa* 19. Takie współgranie wszystkich elementów albumu undun potwierdza jego cha­ rakter dzieła konceptualnego, którego definicję przywołuje David Owen Montgome­ ry w swojej pracy doktorskiej The Rock Concepì Album. Context and Analysis. Autor piszę mianowicie, że dziełami konceptualnymi są płyty, które spaja przewodni temat, jasno zarysowany zarówno w warstwie graficznej, jak i tekstowej czy muzycznej20.

Album undun a mikrohistoria i tworzenie lokalnej historii

Podstawowym pytaniem, które należy zadać przed próbą analizy albumu, jest to o tożsamość Redforda Stephensa: jaki typ człowieka reprezentuje? Następnie można przejść do analizy obrazu bohatera undun w kontekście całej społeczności Afroame- rykanów. Postać kreowana przez The Roots to romantyk, filozof, który w kolejnych utworach poddaje rzeczywistość głębokiej refleksji. Jego rozważania na temat otocze­ nia i własnego życia charakteryzują jednostkę wyróżniającą się ze społeczeństwa, nie­ przeciętną21. Mimo że postać Stephensa jest wzorowana na rzeczywistych postaciach, między innymi na znajomych samych muzyków22, to nie można zakładać, że w spo­

Jest to jawne nawiązanie do utworu Stairway to Heaven brytyjskiej grupy Led Zeppelin. 19 The Roots, op. cit. 211 D. O. Montgomery, The Rock Concepì Album. Context and Analysis, Ottawa 2002, s. 33. 21 H. Brown, The Roots, Undun (Defjam), [on-line], http://www.downbeat.com/defaultl.aspisect =editorspicks201201 - 24 I 2014. 22 I. M. Cheers, op. cit. Czarna symfonia: historia Redforda Stephensa na płycie undun... 77 sób adekwatny opisuje on całe społeczeństwo. Jest tak przede wszystkim ze względu na poetycki, erudycyjny charakter wypowiedzi Stephensa. Pokrywa się to z ogólnym obrazem protagonisty - najpierw chłopca, potem mężczyzny z ogromnym potencja­ łem, będącego ofiarą predestynacji kulturowej. Ważną rolę w poparciu takiego stwier­ dzenia odgrywa także wykorzystanie muzyki poważnej, która podkreśla elitarny spo­ sób prowadzenia myśli przez Stephensa (Tip the Scalę czy suita kończąca album). Z drugiej strony jednak bohater wykorzystuje często elementy slangu, nawiązuje do spuścizny kulturowej Afroamerykanów, ich życia codziennego i bolączek z nim związanych. Mówi o znaczących problemach dręczących Afroamerykanów w Fila­ delfii, jak również w całych Stanach Zjednoczonych. Stephens wspomina porzucenie przez siebie szkoły w młodym wieku, co odzwierciedla problem niskiego poziomu wykształcenia wśród Afroamerykanów. Według statystyk z 2009 roku ponad 50% afroamerykańskich dzieci w czwartej klasie ma umiejętności czytelnicze poniżej średniej krajowej, a w dziewiątej klasie procent ten wynosi aż 44%23. Dodatkowo jedynie 53% Afroamerykanów z Pensylwanii może pochwalić się wysokim stopniem zaawansowania w matematyce. Dla porównania, współczynnik ten u Azjatów wynosi 85%, u białych obywateli 75%, u latynosów 55%24. Bjbl. Jag. Drugim najważniejszym problemem czarnej społeczności w USA omawianym na albumie jest przestępczość narkotykowa, przez którą Stephens traci życie. We­ dług statystyk około 44,6% wszystkich osadzonych w więzieniach przestępców zwią­ zanych z narkotykami stanowią Afroamerykanie25. Należy jednak zauważyć, że tak duża liczba nie oznacza, że to przedstawiciele tej grupy stoją za sterami całego bizne­ su. Wysoki procent wynika raczej z ich działalności jako dilerów, którzy są najczęściej aresztowani przez wymiar sprawiedliwości26. Również w Filadelfii problem obrotu narkotykami przez tę grupę społeczną wy­ daje się bardzo poważny. Sytuacja ta powiązana jest dodatkowo z problemami bie­ dy, niepełnych rodzin, zastraszających warunków w tamtejszych afroamerykańskich gettach27. Warto zwrócić uwagę na statystyki dotyczące współczynnika morderstw popełnionych w Filadelfii. Czarni obywatele stanowią 42% populacji tego miasta,

23 D. L. Horne, What's up with African American literacy rates?, [on-line], http://ourweekly.com/ news/2013/oct/03/whats-african-american-literacy-rates/ - 10 II 2014. 24 M. Coard, How To Improve Education for Young Black Philadelphians, [on-line], http://www. phillymag.com/news/2011/ll/15/improve-education-young-black-philadelphians/ - 14 II 2014. 25 E. A. Carson, W. J. Sabol, Prisoners in 2011, U.S. Department of Justice, Bureau of Justice Sta­ tistics, s. 9, [on-line], http://www.bjs.gov/content/pub/pdf/pll.pdf- 9 II 2014. 26 Zob. M. Alexander, The New Jim Crow. Mass Incarceration in the Age of Colorblindness, New York 2012; A. Domoslawski, Zero tolerancji dla ubogich, [w:] idem, Ameryka zbuntowana. Sie­ demnaście dialogów o ciemnych stronach imperium wolności, Warszawa 2007. 27 J. Sanders, How Far Have We Come: Are Blacks In Philadelphia Getting Left Behind?, [on-line], http://www.huffmgtonpost.com/james-sanders/how-far-have-we-come-are_b_454947.html - 15 1 2014. 78 Maciej Smółka a mimo to aż 83% wszystkich oskarżonych o popełnienie przestępstwa tego rodzaju to osoby o czarnym kolorze skóry. Obywatele biali to 37% ogółu populacji miasta i je­ dynie 4% wszystkich skazanych morderców28. Kiedy dodamy do tego dane o wysokim stopniu analfabetyzmu w Filadelfii (o około 7,5% wyższym od średniej krajowej)29 oraz najniższym z całych Stanów Zjednoczonych odsetku osób, które ukończyły college30, to rysuje się bardzo ponury obraz, porównywalny przedstawionemu na albumie The Roots. Dopuszczalne jest stwierdzenie, że protagonista albumu undun odzwierciedla życie każdego młodego, ambitnego Afroamerykanina, dorastającego w biednym otoczeniu, które zmusiło go do obrania przestępczej ścieżki życia. Sam lider The Roots, perkusista o pseudonimie ?uestlove, twierdzi, że jest on „prototypicznym, miejskim dzieciakiem - młodym, utalentowanym, czarnym [..,]”31. Podobnie uważa inny członek zespołu, raper Black Thought, który mówi, że „historia Redforda nie jest niezwykła w Filadelfii”32. Z drugiej strony koncepcja Stephensa jako typowego Afroamerykanina może być bardzo łatwo obalona. Sposób kreowania jego historii na albumie sugeruje, że główny bohater występuje tu jako filozof, myśliciel, jego wypowiedzi są złożone i pełne refleksji, m.in. na temat swojego losu czy predes- tynacji społecznej. Tezę o nieuniwersalności undun potwierdza także Rachel Kaadzi Ghansah, która w swojej analizie ówczesnych dokonań The Roots piszę, że „błędem byłoby traktowanie Redforda jako każdego człowieka albo odczytywanie jego historii jako uniwersalnej”33. Z takiego postrzegania sytuacji można wysnuć wniosek, że pro­ tagonista nie jest reprezentatywnym przedstawicielem grupy, a tylko jednostką, która została uwikłana w zły los społeczności afroamerykańskiej. Ponadto będąc wyróżnia­ jącą się postacią opisuje z filozoficzną głębią problemy jej dotyczące oraz próbuje pod­ dać je refleksji, zadać pytania o ich źródła i ewentualną niemożność ich rozwiązania. Ciekawym wątkiem do analizy jest także traktowanie postaci Redforda Stephensa jako czynnika kreującego wizerunek Filadelfii w kontekście lokalnej historii miasta.

28 J. Bennett, op. cit. 29 T. Anderson, The Death Toll of Illiteracy, [on-line], http://www.examiner.com/article/the-de- ath-toll-of-illiteracy - 14 II 2014. 30 K. Heller, Illiteracy, the scourage of Philadelphia, [on-line], http://articles.philly.com/2011-10- 23/news/30313365_l_low-literacy-literacy-skills-philadelphia-workforce-investment-board - 14 11 2014. 31 K. A. „?uestlove” Thompson, undun: The Story of A Gifted Black Youth Unravels, [on-line], http://www.huffingtonpost.com/questlove/undun-the-roots-album_b_l 105719.html - 14 II 2014. 32 S. Vozick-Levinson, The Roots Set to Deliver Their ‘Most Realized’ Album Yet, [on-line], http:// www.rollingstone.com/music/news/the-roots-create-their-most-realized-album-yet-20111115 - 8 II 2014. 33 R. K. Ghansah, Dont let the green grassfool you: The Roots are one of the most respected hip- -hop acts in the world; why cant they leave the sad stuff alone?, [on-line], http://www.capitalne- wyork.com/article/culture/2011/12/4608911/dont-let-green-grass-fool-you-roots-are-one-most- respected-hip-hop-a?page=all - 12 II 2014. Czarna symfonia: historia Redforda Stephensa na płycie undun... 79

Carol Kämmen w książce On Doing Local History. Reflections on What Local Histo- rians Do, Why, and What It Means piszę, że wykorzystanie lokalnej historii w ana­ lizach „pomimo swoich ograniczeń geograficznych daje szerokie pole do badań w kontekście politycznej, społecznej i ekonomicznej historii społeczności”34. Kiedy więc potraktuje się album undun jako element opisujący rzeczywistość Filadelfii, bez wątpliwości można go uznać za materiał do badań nad lokalną historią. Taka postawa uzasadniona jest twierdzeniami członków zespołu, którzy podkreślali, że Stephens to postać wzorowana na prawdziwych mieszkańcach miasta pochodzenia The Roots. Słuchacz, zapoznając się z albumem, może więc traktować undun, po odrzuceniu mikrohistorycznej tezy o uniwersalności historii protagonisty, nie jako czysto arty­ styczną wizję społeczeństwa czarnoskórych Amerykanów, ale jako dzieło opisujące rzeczywistość tychże osób w konkretnej lokacji - Filadelfii. Uogólnienie tego typu jest równie ryzykowne co próba generalizowania historii Stephensa, lecz zawęża już pole rozważań tylko do jednego miejsca, w którym Afroamerykanie borykają się z wcześniej przytaczanymi kwestiami. Problemem pozostaje jednak to, w jaki sposób The Roots, poprzez swoje nieortodoksyjne przedstawianie problematyki na undun - przez Afroamerykanina, intelektualistę i gangstera, ginącego w strzelaninie - kreują wizerunek samej Filadelfii i czarnej społeczności tego miasta.

Podsumowanie

Album undun należy zatem uznawać nie za swego rodzaju płytę dokumentalną, któ­ ra opowiada o losach afroamerykańskiej społeczności w całych Stanach Zjednoczo­ nych, a raczej za zindywidualizowaną refleksję na temat aktualnego stanu rzeczy, ze szczególnym uwzględnieniem miasta Filadelfii. Główny bohater, Redford Stephens, nie jest zwyczajnym reprezentantem czarnych obywateli USA. Poprzez swoje głę­ bokie refleksje, odzwierciedlone w tekstach, udowadnia, że ma zdolność do filozo­ ficznych rozważań, które trudno uznać za typowe dla całej społeczności. Jego wizje są spersonalizowane, ponadprzeciętnie głębokie. W połączeniu z towarzyszącą im muzyką tworzą żałobną całość, przepełnioną melancholijnym romantyzmem i wra­ żeniem beznadziei. Z drugiej strony jednak undun bardzo umiejętnie przedstawia najważniejsze pro­ blemy, które nurtują samą społeczność. Nie prezentuje w sposób obiektywny grupy Afroamerykanów, wskazuje raczej na trudności, które ją spotykają, na przestępczość, biedę, złą edukację. Dzięki temu, że The Roots tworzą czarnoskórzy muzycy, którzy sami dorastali w Filadelfii, grupa mogła skonstruować wiarygodny obraz problemów

34 C. Kämmen, On Doing Local History. Reflections on What Local Historians Do, Why, and What it Means, Nashville 1988, s. 4-5. 80 Maciej Smółka jpg 50328. 1 Philadelphia_cityscape_BW_20 Org/wiki/File: wikimedia. //commons. https:

Źródło:

Filadelfii.

Panorama Czarna symfonia: historia Redforda Stephensa na płycie undun... 81 mogących występować w tej społeczności. Album ten można więc traktować jako próbę wskazania pewnych tendencji w poruszanych kwestiach socjologicznych, a nie opis samej grupy, undun z pewnością nie jest płytą dokumentalną o Afroameryka- nach. Dużo lepiej jej charakter określałaby definicja opisująca go jako refleksję na temat kondycji miasta, problemów tam występujących, konsekwencji jakie za sobą niosą, tego jak potrafią oddziaływać na konkretne jednostki oraz jak te jednostki widzą świat, który ich otacza, świat problemów grupy afroamerykańskiej w Stanach Zjednoczonych. Przykład undun The Roots pokazuje potencjał, jaki drzemie w afroamerykań- skich albumach koncepcyjnych jako narzędziu analizy społecznej. Redford Stephens jest jedynie postacią, medium, które pod przykrywką historii opisuje to, z czym bo­ ryka się ta grupa. Późniejsze przykłady takich albumów, np. Black Messiah DAngelo z 2014 roku czy To Pimp A Butterfly Kendricka Lamara z 2015 roku, pokazują roz­ wój tej idei oraz dalsze próby artystycznej relacji Afroamerykanów. Co więcej, suk­ ces i uznanie tych płyt, czy to przez krytyków, czy przez fanów, oraz fakt, że są one nagrywane nie tylko przez niszowych artystów, lecz także przez największe gwiazdy w branży, świadczy o potencjale drzemiącym właśnie w tym rodzaju zaangażowanej ekspresji, zamkniętej w muzycznej formie. The Roots nie byli pierwszymi, którzy za­ stosowali tego rodzaju zabieg, nie są także ostatnimi, patrząc na dokonania czarnych artystów kręgu muzyki rap i neosoul, lecz w undun udało im się znakomicie wyko­ rzystać potencjał, który drzemie w refleksyjnym albumie koncepcyjnym.

Bibliografia

Książki: Alexander Michelle, The New Jim Crow. Mass Incarceration in the Age of Colorblindness, New York 2012. Domańska Ewa, Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Poznań 2005. Fletcher Tony, All Hopped Up And Ready To Go. Music From the Streets of New York, 1927-77, New York 2009. Kämmen Carol, On Doing Local History. Reflections on What Local Historians Do, Why, and What it Means, Nashville 1988. Montgomery David Owen, The Rock Concept Album. Context and Analysis, Ottawa 2002. Starr Larry, Waterman Christopher, American Popular Music. From Minstrelsy to MP3, New York 2014. Sztompka Piotr, Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza, Warszawa 2005.

Artykuły i rozdziały w pracach zbiorowych: Domosławski Artur, Zero tolerancji dla ubogich, [w:] Artur Domosławski, Ameryka zbunto­ wana. Siedemnaście dialogów o ciemnych stronach imperium wolności, Warszawa 2007. 82 Maciej Smółka

Źródła internetowe: Adaso Henry, 25 Best Rap Groups of All Time: A comprehensive countdown of hip-hops greatest crews, [on-line], http://rap.about.com/od/artistl/tp/BestHipHopGroups.01.htm - 13 II 2014. Anderson Tamara, The Death Toll of Illiteracy, [on-line], http://www.examiner.com/article/ the-death-toll-of-illiteracy - 14 II 2014. Bennett John, Mayor Changes Tune On Black-Violence Discussion, [on-line], http://www.wnd. com/2013/04/mayor-changes-tune-on-black-violence-discussion/ - 14 II 2014. Brown Hilary, The Roots, Undun (Def Jam), [on-line], http://www.downbeat.com/defaultl. asp?sect=editorspicks201201 - 24 I 2014. Brown Marisa, AllMusic Review: Rising Down - The Roots, [on-line], http://www.allmusic. com/album/rising-down-mw0000784514 - 21 IX 2015. Bush John, Artist Biography - The Roots, [on-line], http://www.allmusic.com/artist/the-roots- mn0000415906/biography - 20 IX 2015. Carson E. Ann, Sabol William J., Prisoners in 2011, U.S. Department of Justice, Bureau of Justice Statistics, s. 9, [on-line], http://www.bjs.gov/content/pub/pdf/pll.pdf - 9 II 2014. Cheers Imani M., The Roots Get Conceptual on undun, 2011, [on-line], http://www.pbs.org/ newshour/art/the-roots-get-conceptual-on-undun/ - 14 II 2014. Cinquemani Sal, Album Review: The Roots - Phrenology, [on-line], http://www.slantmaga- zine.com/music/review/the-roots-phrenology - 12 III 2014. Coard Michael, How To Improve Education for Young Black Philadelphians, [on-line], http:// www.phillymag.com/news/2011/11/15/improve-education-young-black-philadelphians/ - 1411 2014. Fox Kilian, The Roots: Undun - review, [on-line], http://www.theguardian.com/music/2011/ dec/04/the-roots-undun-album-review - 3 IV 2014. Ghansah Rachel Kaadzi, Don’t let the green grass fool you: The Roots are one of the most re­ spected hip-hop acts in the world; why cant they leave the sad stuff alone?, [on-line], http:// www.capitalnewyork.com/article/culture/2011/12/4608911/dont-let-green-grass-fool- you-roots-are-one-most-respected-hip-hop-a?page=all - 12 II 2014. Goodman Willliam, fuestlove Explains How SPIN and Suffan Inspired the Roots’ undun, [on-line], http://www.spin.com/articles/uestlove-explains-how-spin-and-sufjan-inspired -roots-undun/ - 3 IV 2014. Hardy Ernest, Album review: The Roots’ 'undun, [on-line], http://latimesblogs.latimes.com/ music_blog/2011/12/album-review-the-roots-undun.html - 2 III 2014. Heller Karen, Illiteracy, the scourage of Philadelphia, [on-line], http://articles.philly.com/2011- 10-23/news/30313365_l_low-literacy-literacy-skills-philadelphia-workforce-investment -board - 14 II 2014. Hip Hop, [w:] The Encyclopedia of New York State, Syracuse University Press, [on-line], http:// www.syracuseuniversitypress.syr.edu/encyclopedia/entries/hip-hop.html - 12 II 2014. Horne David L., What’s up with African American literacy rates?, [on-line], http://ourweekly. com/news/2013/oct/03/whats-african-american-literacy-rates/ - 10 II 2014. Moon Tom, The Roots: A Song Cycle For A Life Cycle, [on-line], http://www.npr.org/2011/12/ 06/143203876/the-roots-a-song-cycle-for-a-life-cycle - 15 II 2014. Moore Marcus J., The Roots undun Review, [on-line], http://www.bbc.co.uk/music/ reviews/5n9p - 16 II 2014. Czarna symfonia: historia Rcdforda Slcphensa na płycie undun... 83

Pennsylvania: Offenses Known to Law Enforcement by State by City, 2010, [on-line], http:// www.fbi.gov/about-us/cjis/ucr/crime-in-the-u.s/2010/crime-in-the-u.s.-2010/tables/tab le-8/table-8-pennsylvania - 14 II 2014. Philadelphia sees murder rate of 1 per day, [on-line], http://www.nbcnews.eom/id/18278063/#. UpJ4kuKp_Ak - 20 III 2014. Richards Chris, The Roots’ ‘undun is filled with evocative hip-hop, [on-line], http://articles. washingtonpost.com/2011 -12-05/lifestyle/35286180_ l_undun-redford-stephens-quest love - 1911 2014. Sanders James, How Far Have We Com: Are Blacks In Philadelphia Getting Left Behind?, [on-line], http://www.huffmgtonpost.com/james-sanders/how-far-have-we-come-are_ b_454947.html - 15 I 2014. Semon Craig, Roots come 'undun in spectacular fashion, 2012, [on-line], http://www.telegram. com/article/20120119/COLUMN17/101199937/-l/weekend_columnists - 16 II 2014. „Stats” Eddie, OKP Exclusive: fuestlove Breaks Down The Roots undun, [on-line], http://www. okayplayer.com/news/okp-exclusive-uestlove-breaks-down-the-roots-undun . html#.Up- IUJOKp_Ak- 15 III 2014. Thompson Khalib Ahmir ,,?uestlove”, ‘undun: The Story of A Gifted Black Youth Unravels, [on-line], http://www.huffmgtonpost.com/questlove/undun-the-roots-album_b_l 1057 19.html- 1411 2014. United States Census, [on-line], http://www.census.gov/2010census/ - 15 II 2014. Vozick-Levinson Simon, The Roots Set to Deliver Their ‘Most Realized' Album Yet, 2011, [on-line], http://www.rollingstone.com/music/news/the-roots-create-their-most-reali zed-album-yet-20111115 - 8 II 2014.

Albumy muzyezne: The Roots, Phrenology, New York 2002. The Roots, undun, New York 2011.