Baseball I Piłka Nożna
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/309311765 Baseball i piłka nożna w amerykańskiej i polskiej kulturze jako przykład współczesnego mitu i rytuału / Baseball and soccer in American and Polish cultures as an example of contemp... Book · January 2014 CITATIONS READS 8 212 1 author: Michał Mazurkiewicz Jan Kochanowski University 85 PUBLICATIONS 47 CITATIONS SEE PROFILE Some of the authors of this publication are also working on these related projects: ''Sport and Religion. Muscular Christianity and the Young Men's Christian Association: Ideology, Theology and Activity (1857-1939)'' View project The social influence of the KKK of 1920's in the US View project All content following this page was uploaded by Michał Mazurkiewicz on 09 July 2019. The user has requested enhancement of the downloaded file. BASEBALL I PIŁKA NOŻNA Michał Mazurkiewicz BASEBALL I PIŁKA NOŻNA w amerykańskiej i polskiej kulturze jako przykład współczesnego mitu i rytuału Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego Kielce 2014 Recenzent prof. dr hab. Marek Gołębiowski Redakcja Anna Małgorzata Kurska Korekta Ewa Budziosz Projekt okładki Anna Domańska Formatowanie komputerowe Józef Bąkowski Copyright © by Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2014 ISBN 978-83-7133-557-0 Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego 25–369 Kielce, ul. Żeromskiego 5 tel. (41) 349–72–65 tel./fax (41) 349–72–69 http://www.ujk.edu.pl/wyd e-mail: [email protected] Spis treści Wstęp ..................................................................... 7 Rozdział pierwszy. Piłka nożna i baseball w perspektywie historii sportu Kilka uwag na temat istoty i genezy sportu .................................. 11 Zarys historii piłki nożnej ................................................. 16 Piłka nożna w Stanach Zjednoczonych ...................................... 26 Zarys historii baseballu ................................................... 32 Baseball w Polsce ........................................................ 40 Rozdział drugi. Mit Istota mitu .............................................................. 43 Tematyka mitologii ...................................................... 49 Mit (opowieść święta) a fakty historyczne ................................... 51 Mitologia i stosunek człowieka do mitów na przestrzeni wieków ............... 54 Mitologia sportu ......................................................... 67 Rozdział trzeci. Rytuał Istota rytuału ............................................................ 71 Przestrzeń i czas sportowych praktyk rytualnych ............................. 85 Kilka uwag na temat przestrzeni ....................................... 85 Stadion – miejsce zmagań sportowych .................................. 88 Czas zawodów sportowych ........................................... 100 Rytualizm w sporcie. Sport jako rytuał ...................................... 102 Zachowania rytualne w sporcie – wprowadzenie ......................... 102 Rytuał w wybranych dyscyplinach sportu . 109 Rytuał w baseballu ................................................... 111 Rytuał w piłce nożnej ................................................ 115 Sport jako rytuał .................................................... 119 Rozdział czwarty. Bohater Definicja, typy i cechy bohatera ............................................ 123 Droga bohatera – mit bohaterski ........................................... 133 6 Spis treści Historyczność modelowego bohatera ....................................... 140 Bohaterowie kultury masowej ............................................. 142 Rozdział piąty. Herosi sportu jako bohaterowie mitycznej podróży: kult bohaterów w kulturach polskiej i amerykańskiej Sylwetka bohatera sportu . 151 Mityczna podróż bohatera sportu . 163 Rozdział szósty. Sport a religia w kulturach polskiej i amerykańskiej Cechy wspólne piłki nożnej i baseballu . 183 Fani – wierni ............................................................ 192 Kibicowanie w Polsce i w USA ............................................. 203 Sport jako religia ........................................................ 211 Zakończenie ............................................................... 219 Bibliografia ................................................................ 221 Filmografia ................................................................ 239 Wstęp Możemy założyć, że nie ma ani nie było na świecie kultury, której obce byłyby zjawiska takie jak praktyki rytualne, wierzenia mityczne oraz kult bohaterów. Po- dobnie ma się rzecz z szeroko pojętym współzawodnictwem, które różne kultury kierują w kanały zachowań akceptowalnych dla ogółu, a przede wszystkim niena- ruszających zwartości grupy. Jednym z nich jest sport. Celem niniejszej rozprawy jest wniknięcie w zjawisko współczesnego sportu i dowiedzenie prawdziwości tezy, że sport jest czymś więcej niż tylko (zdaniem niektórych) niewyszukaną rozrywką. Założeniem, które postaram się zanalizo- wać, jest przekonanie, iż sport w swojej istocie stanowi dla współczesnego czło- wieka – Amerykanina, Polaka, jak i przedstawiciela innych narodów – coś o wiele ważniejszego. Wydarzenie sportowe jest rytuałem mającym wiele cech tradycyj- nie pojmowanego rytuału religijnego. Co więcej, jest ono żywą inscenizacją mitu bohaterskiego, z kluczową rolą herosa, który poprzez mężne czyny obdarza ludz- kość szczęściem. Spróbuję się też zastanowić, czy rytuał ten ma charakter świecki, czy też może wręcz religijny, lub czy posiada jedynie pewne cechy tego drugiego. W publikacji zajmę się sportem jako zjawiskiem niezwykle doniosłym kultu- rowo, niosącym ze sobą niezmierzony potencjał kształtowania zachowań człon- ków kultury. Dokonam tego, porównując dwie dyscypliny sportowe – baseball i piłkę nożną, popularne w Stanach Zjednoczonych i w Polsce. Sport zostanie tu zatem ukazany przez pryzmat dwóch dyscyplin bardzo cenionych także w innych kręgach kulturowych. Są one reprezentatywne, gdyż piłka nożna jest niezwykle popularna w Polsce, a baseball cieszy się ogromnym powodzeniem w USA. Obie gry aspirują do miana sportów narodowych, o czym świadczą statystyki uczest- nictwa oraz intensywność, z jaką przeżywane są mecze1. W rozdziale pierwszym przedstawię zjawisko sportu – poprzez analizę głów- nie piłki nożnej i baseballu – w kontekście jego historycznego rozwoju. Prześledzę 1 Należy zaznaczyć, że stosowanie określenia „sport narodowy” w odniesieniu do piłki nożnej upra- wianej w Polsce jest zwykle uważane za nadużycie, gdyż sport ten genetycznie wywodzi się z tradycji innego narodu. Termin ten używany jest jednak niekiedy potocznie w znaczeniu „dyscyplina sportowa numer jeden, najważniejsza dla danego narodu”. 8 Wstęp kształtowanie się sportu w jego różnorodnych odmianach, poczynając od czasów najdawniejszych. Opierać będę się tutaj na opracowaniach z zakresu ogólnej his- torii sportu oraz na wydawnictwach o charakterze encyklopedycznym. Istoty mitu omówię w rozdziale drugim. Wykorzystam przykłady z istnieją- cych mitologii, podejście antropologiczne reprezentowane m.in. przez Bronisła- wa Malinowskiego, wreszcie propozycje o charakterze teoretycznym autorów ta- kich jak np. Roland Barthes i Mircea Eliade. Konstrukcji kulturowego zjawiska rytuału dokonam w rozdziale trzecim. Pod- stawą rozważań będzie refleksja teoretyków antropologii – Arnolda Van Gennepa i Victora Turnera. Szczególnie istotna dla pojęcia rytuału reprezentowanego w ni- niejszej pracy jest teoria biogenetycznego strukturalizmu zaproponowana przez Eugene’a d’Aquiliego i in. Jeśli chodzi o mające fundamentalne znaczenie dla niniejszej rozprawy zja- wisko rytuału, przeanalizuję istotę i rodzaje zjawisk rytualnych występujących w sporcie oraz okoliczności ich występowania, zwrócę także uwagę na przestrzeń i czas rytualnych zawodów sportowych. W analizie mitu i rytuału szczególny nacisk położę na społeczeństwa, gdzie mit i rytuał są żywe, a więc na tak zwane społeczeństwa prymitywne. Wychodząc od nich, przejdę następnie do społeczeństw nowoczesnych, szukając w nich tego, co pozostało z czasów prehistorycznych. Bohater kultury będzie przedmiotem rozważań zaprezentowanych w rozdzia- le czwartym. Za podstawę posłużyły zarówno podejścia obecnie uważane za his- toryczne, jak Thomasa Carlyle’a przedstawione w jego dziele Bohaterowie. Cześć dla bohaterów i pierwiastek bohaterstwa w historii2, jak i nowsze. Współczesną antropologię reprezentują Lord Raglan i Joseph Campbell, natomiast refleksję ba- dacze współczesnej kultury popularnej, np. Daniel J. Boorstin, Marshall Fishwick, Robert Warshow i Dixon Wecter. Postaram się udowodnić, że bohater kultury masowej, również heros sportu, nosi w sobie znamiona mitycznego bohatera kulturowego. Wielbionego zawodni- ka obdarza się cechami mitycznymi. Podobnie jak opiewani przez eposy rycerskie herosi, on także odbywa legendarną drogę, aby po serii zmagań z przeciwnikiem i własnymi słabościami (gdzie ważną rolę odgrywają cechy charakteru, np.: odwa- ga, zdolność do podejmowania ryzyka, poświęcenie), przynieść swojemu ludowi cenny skarb. W tym szczególnym przypadku owym skarbem jest sukces sportowy – stanowiący dla ludzi wielkie dobro w chwili odniesienia zwycięstwa, lecz wciąż żywy także długo później, za sprawą przywoływania w pamięci przez kibiców. Szczególną uwagę zwrócę na powroty bohaterów sportowych porównywalne z triumfalnym powrotem herosa po zabiciu smoka. Jeden i drugi to momenty niezwykle ważne, chlubne, pełne radości oraz innych intensywnych emocji, które 2