Program Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn

URZĄD GMINY CZORSZTYN Z SIEDZIBĄ W MANIOWACH

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY CZORSZTYN

ZLECENIODAWCA: URZĄD GMINY CZORSZTYN z/s w Maniowach

WYKONAWCA: Firma Usługowa „ BIO SKAN ” Jacek GRZYB ul. Cieplińskiego 38 31-429 Kraków tel./fax: (012)412-85-04 e-mail: [email protected]

Kraków, maj 2009

GŁÓWNI AUTORZY : dr inż. Jacek Grzyb ……………………………………..

Joanna Grzyb ……………………………………..

Autorzy pragną serdecznie podziękować pracownikom Urzędu Gminy w Czorsztynie za udostępnienie niezbędnych materiałów oraz czas poświęcony na pomoc w przygotowaniu niniejszego opracowania

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ______6

1.1. WPROWADZENIE ______6 1.2. PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA ______6 1.3. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ______7 1.4. OKRES OBJĘTY PROGRAMEM ______8 1.5. CEL I ZAKRES PROGRAMU ______8 1.6. ZNACZENIE PROGRAMU DLA ROZWOJU GMINY ______10 2. POLITYKA EKOLOGICZNA ______11

2.1. ZASADY I CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA ______11 2.1.1. Wprowadzenie ______11 2.1.2. Zasady polityki ekologicznej państwa ______12 2.1.3. Cele polityki ekologicznej państwa ______12 2.1.3.1. Działania systemowe ______12 2.1.3.2. Ochrona zasobów naturalnych ______13 2.1.3.3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego ______14 2.2. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ______16 2.3. POWIATOWE PRIORYTETY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ______17 2.4. STRATEGIA ROZWOJU GMINY CZORSZTYN ______19 2.5. OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA ______20 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY ______21

3.1. POŁOŻENIE ______21 3.2. HISTORIA ______22 3.3. UŻYTKOWANIE TERENU ______23 3.4. INFRASTRUKTURA ______23 3.4.1. Sieć komunikacyjna ______23 3.4.2. Sieć gazowa i ciepłownicza ______24 3.4.3. Sieć energetyczna ______25 3.4.4. Podmioty gospodarcze ______25 3.4.5. Rolnictwo ______26 3.5. GOSPODARKA ODPADAMI ______26 3.6. SYTUACJA SPOŁECZNA , ZALUDNIENIE , RUCH NATURALNY LUDNOŚCI ______26 4. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA ______29

4.1. UKSZTAŁTOWANIE TERENU ______29 4.2. WARUNKI KLIMATYCZNE ______32 4.3. CHARAKTERYSTYKA POKRYWY GLEBOWEJ ______33 4.4. GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA ______35 4.4.1. Gospodarka wodna ______35 4.4.2. Gospodarka ściekowa ______36 4.5. ZASOBY WODNE ______40 4.5.1. Wody powierzchniowe ______40 4.5.2. Wody podziemne ______42 4.5.3. Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych ______43 4.6. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ______45 4.7. LASY I ZADRZEWIENIA ______50 4.8. ZASOBY NATURALNE ______51 4.9. HAŁAS ______51 4.10. FORMY OCHRONY PRZYRODY ______53 4.10.1. Parki narodowe ______53 4.10.2. Rezerwaty przyrody ______55

4.10.3. Pomniki przyrody ______56 4.10.4. Obszar chronionego krajobrazu ______56 4.10.5. Obszar ochrony siedlisk projektu NATURA 2000 PLB 120008 - Pieniny______57 4.10.6. Ostoje przyrodnicze CORINE ______61 4.10.7. Propozycje poddania ochronie nowych terenów i obiektów ______62 4.11. WALORY KULTUROWE I KRAJOZNAWCZE ______62 4.11.1. Zabytki ______62 4.11.2. Turystyka w Gminie ______65 4.11.2.1. Szlaki górskie ______66 4.11.2.2. Trasy rowerowe ______66 4.11.2.3. Szlak kajakowy ______67 4.11.2.4. Spływ tratwami na Dunajcu ______67 4.11.2.5. Szlaki do turystyki konnej ______68 4.12. ANALIZA STRATEGICZNA MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWYCH GMINY CZORSZTYN ______68 5. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ______73

5.1. RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW NATURALNYCH ______74 5.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody ______74 5.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji ______74 5.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych ______75 5.2. OCHRONA GLEB ______76 5.3. OCHRONA WÓD I GOSPODARKA WODNO -ŚCIEKOWA ______78 5.4. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ______80 5.4.1. Ograniczanie emisji ze źródeł komunikacyjnych ______81 5.4.2. Ograniczanie emisji ze źródeł komunalnych______81 5.4.3. Ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych ______82 5.5. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU ______82 5.6. OCHRONA PRZED HAŁASEM ______84 5.7. OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM ______86 5.8. POWAŻNE AWARIE I ZAGROŻENIA NATURALNE ______88 5.8.1. Poważne awarie ______88 5.8.2. Zagrożenia naturalne ______89 5.9. GOSPODARKA ODPADAMI ______93 5.10. EDUKACJA EKOLOGICZNA ______95 5.11. WŁĄCZANIE ASPEKTÓW EKOLOGICZNYCH DO POLITYK SEKTOROWYCH ______99 6. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ______101

6.1. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU ______101 6.2. PROGRAM ZADAŃ , HARMONOGRAM , NAKŁADY I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU ______107 6.3. POSTULOWANY , DOCELOWY STAN ŚRODOWISKA W ROKU 2017 ______127 6.4. KOSZTY WDRAŻANIA ______128 6.5. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ______128 6.5.1. Uprawnienia samorządu w zakresie ochrony środowiska ______128 6.5.2. Struktura zarządzania środowiskiem ______129 6.5.3. Instrumenty służące do zarządzania środowiskiem ______132 6.5.3.1. Instrumenty prawne ______133 6.5.3.2. Instrumenty finansowe ______134 6.5.3.3. Instrumenty społeczne ______135 6.5.3.4. Instrumenty strukturalne ______135 6.5.4. Monitoring wdrażania ______136 6.5.4.1. Monitoring jakości środowiska ______136 6.5.4.2. Monitoring polityki środowiskowej ______136 6.5.4.3. Mierniki stopnia realizacji ______136 6.5.5. Procedura weryfikacji ______137 7. STRESZCZENIE ______138 8. DODATKI ______143

8.1. SPIS LITERATURY ______143 8.2. OBJAŚNIENIA SKRÓTÓW ______144 8.3. SPIS TABEL ______145 8.4. SPIS RYCIN ______146

1. WSTĘP 1.1. Wprowadzenie Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały znaczną degradację środowiska naturalnego - zanieczyszczenie jego poszczególnych komponentów, wyczerpywanie się zasobów surowcowych, zmniejszenie się populacji i bioróżnorodności zwierząt i roślin, a także pogorszenie się stanu zdrowia ludności na terenach przeobrażonych na niespotykaną dotychczas skalę. W Polsce do lat 90-tych XX wieku środowisko uważane było za źródło surowców i rezerwuar odpadów i zanieczyszczeń. Obecnie sytuacja ta uległa zmianie - przyjmuje się, że jednym z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój oznacza prowadzenie szerokiej działalności gospodarczej i społecznej przy jednoczesnym niedopuszczeniu do dalszej degradacji środowiska naturalnego oraz na podejmowaniu działań zmierzających do restytucji zniszczonych elementów środowiska. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne. Gminy należą do struktury władz publicznych, zatem na nich również spoczywa obowiązek wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialność za jakość życia mieszkańców. Dodatkowym wyzwaniem stało się spełnienie wymogów związanych z członkostwem w Unii Europejskiej. Trudnym zadaniem, którym gminy muszą podołać jest wdrażanie tych przepisów, by móc osiągnąć standardy Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Takie zadanie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. 1.2. Podstawa formalna opracowania Formalną podstawą opracowania jest umowa nr IRG 2222-1/2009 zawarta w dniu 5 stycznia 2009 r. pomiędzy Gminą Czorsztyn z siedzibą w Maniowach, a Firmą Usługową BIO SKAN . Przedmiotem niniejszego opracowania jest „Gminny Program Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn na lata 2009-2013 oraz plan perspektywiczny na lata 2014-2017”. Jako punkt odniesienia dla Programu Ochrony Środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2008 r.

1.3. Podstawa prawna opracowania „Program Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn” (GPOŚ) opracowano zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2001.62.627) czyli zgodnie z przepisami nowego prawa o ochronie środowiska, a w szczególności: „Art. 14. 1. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: 1) cele ekologiczne, 2) priorytety ekologiczne, 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Art. 17. 1. Zarząd województwa, powiatu i Gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14. 2. Projekty programów ochrony środowiska są opiniowane odpowiednio przez zarząd jednostki wyższego szczebla lub ministra właściwego do spraw środowiska. 3. W miastach, w których funkcje organów powiatu sprawują organy Gminy, program ochrony środowiska obejmuje działania powiatu i Gminy. Art. 18. 1. Programy, o których mowa w art. 17 ust. 1, uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. 2. Z wykonania programów zarząd województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie Gminy.” Ponadto Program uwzględnia zapisy: - Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego i Programu Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, - Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego, - Polityki Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do 2016. Program powstał również w oparciu o dane pochodzące z licznych źródeł, przede wszystkim: 1. Opracowania udostępnione przez Urząd Gminy, a w szczególności: - Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn, 2005; Plan strategiczny do 2013 roku, - Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Czorsztyn, 2006; Plan na lata 2006-2013, - Uchwały nr XXIII/162/04 Rady Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach z dnia 29 listopada 2004 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Czorsztyn, - Uchwały nr XVII/107/08 Rady Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach z dnia 28 marca 2008 roku w sprawie „Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Góra Wdżar”, - Uchwały nr XXVI/165/09 z dnia 23 marca 2009 roku w sprawie przyjęcia „Założeń do planu zaopatrzenia Gminy Czorsztyn w ciepło, energię elektryczną i gaz", - Gminny Plan Gospodarki Odpadami Gminy Czorsztyn, - Projekt Planu Aglomeracji Dębno. 2. Dane zebrane przez zespół autorów Programu.

3. Opracowania i raporty takich instytucji, jak między innymi: - Ministerstwo Środowiska - Wytyczne do programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (grudzień 2002) - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, - Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku (Poradnik - Jak własnymi siłami opracować gminny lub powiatowy program ochrony środowiska, czerwiec 2003), 4. Materiały konferencyjne. 5. Literatura specjalistyczna. 1.4. Okres objęty Programem Program opracowany jest do 2017 roku. Okres realizacji zadań został określony na podstawie konsultacji z Władzami Gminy oraz w zgodzie z ustaleniami Prawa ochrony środowiska , określającego w art. 14 ust. 2, iż politykę ekologiczną przyjmuje się na cztery lata, a także wykonuje się projekcję perspektywiczną na kolejne cztery lata. Zatem Program zawiera plan realizacji celów krótkoterminowych na lata 2009-2013, z uwzględnieniem celów długoterminowych na lata 2014-2017. Ocena i weryfikacja realizacji zadań Programu dokonywana będzie zgodnie z wymogami ustawy co 2 lata od przyjęcia Programu. Aktualizacja zarówno Programu ochrony środowiska, jak i Planu gospodarki odpadami może nastąpić po upływie 4 lat. 1.5. Cel i zakres programu Program ochrony środowiska na lata 2009-2017 jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej Gminy Czorsztyn i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako: główny instrument strategicznego zarządzania Gminą w zakresie ochrony środowiska, podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, przesłanka do konstruowania budżetu Gminy, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej. Cele i działania proponowane w „Programie ochrony środowiska” posłużą do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Gminy, które służyć będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie Gminy. „Program Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn” opracowany jest z uwzględnieniem ustrojowej pozycji samorządu gminnego i jego kompetencji wynikających z przepisów Prawa ochrony środowiska . Program przyjmuje również podstawowe zasady ogólne, leżące u podstaw polityki ochrony środowiska zarówno Unii Europejskiej, jak i Polski. Są to: zasada zrównoważonego rozwoju,

zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: - sprawiedliwości międzypokoleniowej, - sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, - równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą, zasada prewencji, zasada przezorności, zasada „zanieczyszczający płaci”, zasada uspołecznienia i subsydiarności, zasada skuteczności i efektywności ekologicznej i ekonomicznej. Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 . Podejmuje więc zagadnienia ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców, materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia te są analizowane w odniesieniu do podstawowych komponentów środowiska takich jak: przyroda i krajobraz, lasy, gleby, kopaliny i wody podziemne, wody powierzchniowe i powietrze. Jednocześnie brane są pod uwagę skutki egzystencji populacji i prowadzenia działalności gospodarczej, czyli kwestie generowania odpadów stałych i płynnych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i możliwości zaistnienia poważnych awarii. Program Ochrony Środowiska określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz trafny wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Co prawda program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko, lecz należy oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Program Ochrony Środowiska służyć będzie koordynacji działań związanych z ochroną środowiska. Jego funkcje polegać będą na: działaniach edukacyjno-informacyjnych, przekazywaniu ogółowi społeczeństwa, zainteresowanym podmiotom gospodarczym i instytucjom informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, wskazywaniu tzw. gorących punktów, czyli najważniejszych zagrożeń środowiska Gminy i sposobów ich rozwiązywania, promowaniu i wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju, koordynacji działań związanych z ochroną środowiska pomiędzy administracją publiczną wszystkich szczebli oraz instytucjami i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi na rzecz ochrony środowiska w Gminie, ułatwieniu wydawania decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska, rozpoznaniu stanu istniejącego i przedstawieniu propozycji zadań niezbędnych do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony środowiska, wyznaczeniu hierarchii ważności poszczególnych inwestycji (ustalenie priorytetów), wyznaczeniu optymalnych harmonogramów realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych Gminy ze wskazaniem źródeł finansowania.

Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w Gminie Czorsztyn będzie miało charakter procesu ciągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania „kroczącego”, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydłużaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach. Stan docelowy w tym zakresie nakreśla niniejszy Program, a dowodów jego osiągania ma dostarczać ocena efektów działalności środowiskowej, dokonywana okresowo co 2 lata. Będzie się to odbywało poprzez sporządzanie raportów z realizacji Programu przez Wójta, który będzie je przedkładał Radzie Gminy. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska dotychczasowe programy zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska zastąpione zostały programami ochrony środowiska - z których realizacji co 2 lata sporządzane są raporty. Program nie zawiera w części opisowej problematyki gospodarowania odpadami, te zagadnienia są przedmiotem „Planu Gospodarki Odpadami Gminy Czorsztyn”, który zgodnie z przepisami ustawy - Prawo ochrony środowiska , stanowi integralną część „Programu Ochrony Środowiska”. 1.6. Znaczenie programu dla rozwoju Gminy Znaczenie „Programu Ochrony Środowiska” wynika z szeregu przesłanek, również innych niż prawne, leżących u podstaw podjęcia przez władze Gminy Czorsztyn decyzji o opracowaniu takiego programu. Najważniejsze z nich to: Program powinien stać się zaczątkiem funkcjonowania nowego trwałego systemu zarządzania środowiskiem w Gminie. Program może zintensyfikować współpracę wewnętrzną (pomiędzy pracownikami Urzędu Gminy) i współpracę zewnętrzną (z administracją szczebla powiatowego, wojewódzkiego, sąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi działającymi na terenie Gminy oraz organizacjami pozarządowymi). Program może być instrumentem mobilizującym administrację publiczną do rozwiązywania w zintegrowany sposób problemów ochrony środowiska pojawiających się w Gminie. Program powinien mobilizować podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe oraz szereg innych instytucji i organizacji do wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz wyboru priorytetów w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Program ochrony środowiska stanowi podstawę do podejmowania decyzji w zakresie działań i przedsięwzięć inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w skali Gminy. Posiadanie programu ujmującego szerszą perspektywę czasową jest często warunkiem otrzymania środków finansowych, w tym pochodzących z zagranicy, na duże projekty inwestycyjne. Podsumowując jednym zdaniem powyższe przesłanki należy stwierdzić, że realizacja „Programu Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn” pozwoli na osiągnięcie trwałego, zrównoważonego rozwoju, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozłączną część procesów rozwojowych i jest rozpatrywana łącznie z nimi.

2. POLITYKA EKOLOGICZNA Zasady dotyczące ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejścia. Gmina nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu konieczne jest przyjęcie uwarunkowań wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w Gminie Czorsztyn były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska oraz racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. 2.1. Zasady i cele polityki ekologicznej państwa

2.1.1. Wprowadzenie Najważniejszym dokumentem dotyczącym redukcji zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska jest Polityka ekologiczna państwa. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2008.25.150, z późn. zm.) stanowi, że wymagane jest sporządzanie polityki ekologicznej państwa na najbliższe 4 lata z perspektywą 4-letnią. W dniu 8 maja 2003 r. Sejm RP przyjął dokument „Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007- 2010” . W 2006 r. Rada Ministrów przedłożyła Sejmowi RP projekt następnej polityki ekologicznej państwa na lata 2007-2010 z perspektywą do roku 2014, jednakże ze względu na skrócenie kadencji - parlament nie zdążył jej uchwalić w 2007 r. Analiza tekstu projektu Polityki ekologicznej… przeprowadzona w 2008 r. wykazała jego nadmierną ogólnikowość, a także nieaktualność wielu istotnych elementów, szczególnie w odniesieniu do prawodawstwa Unii Europejskiej. Konieczna była zatem jego aktualizacja, co spowodowało nieuniknione opóźnienie w przygotowaniu polityki ekologicznej państwa i w konsekwencji konieczne było przyjęcie nowego horyzontu czasowego. W roku 2008 została opracowana Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 będąca drugim z rzędu tego rodzaju dokumentem strategicznym wymaganym ustawą – Prawo ochrony środowiska . Poniższe zapisy zostały wyprowadzone z obowiązujących dokumentów wyższego rzędu. Uwzględniono obraz całościowy z wyeksponowaniem problemów dotyczących Małopolski, powiatu nowotarskiego i Gminy Czorsztyn. Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna być elementem równoważenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to także, że realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiało-, wodo- i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów wylotowych i ścieków oraz unieszkodliwianie

11 odpadów. Oznacza to również, że aspekty ekologiczne powinny być obligatoryjnie włączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a także do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym.

2.1.2. Zasady polityki ekologicznej państwa Nadrzędną wartością w polityce ekologicznej państwa jest człowiek, co oznacza, że głównymi kryteriami realizacji polityki ekologicznej na każdym szczeblu są: życie i zdrowie społeczeństwa oraz komfort środowiska, w którym żyją i pracują ludzie. Polityka ekologiczna państwa ma służyć zaspokojeniu rosnących potrzeb człowieka. Wiodącą zasadą polityki ekologicznej państwa jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, która zaistniała wśród społeczeństw świata jako efekt ustaleń Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. We wdrażaniu niniejszego programu istotne znaczenie będą miały zasady uszczegóławiające zasadę nadrzędną, a będą nimi zasady: przezorności (podwojenie działań, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo wystąpienia problemu), integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi (uwzględnienie celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi), równego dostępu do środowiska przyrodniczego, uspołecznienia, prewencji (podejmowanie działań zabezpieczających na wszystkich etapach realizacji przedsięwzięć), stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), „zanieczyszczający płaci” (odpowiedzialność za skutki zanieczyszczenia i stwarzania zagrożeń ponosi jednostka użytkująca zasoby środowiska), subsydiarności (stopniowe przekazywanie kompetencji i uprawnień na niższe szczeble zarządzania środowiskiem), skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej (minimalizacja nakładów na jednostkę uzyskanego efektu).

2.1.3. Cele polityki ekologicznej państwa

2.1.3.1. Działania systemowe Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych poprzez poddawanie procedurze oceny oddziaływania na środowisko projektów dokumentów strategicznych we wszystkich sektorach gospodarki i uwzględnianie wyników tej oceny w ostatecznych wersjach dokumentów. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska poprzez uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które będą prowadziły do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do kształtowania świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego. Działania te powinny objąć pełną internalizację kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko.

Zarządzanie środowiskowe poprzez jak najszersze przystępowanie do systemu EMAS (krajowy system ekozarządzania i audytu), jak również rozpowszechnianie wiedzy wśród społeczeństwa o tym systemie oraz tworzenie korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska poprzez podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa zgodnie z zasadą „myśl globalnie, działaj lokalnie”, co ma prowadzić do powstania: - proekologicznych zachowań konsumenckich, - prośrodowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialności za stan środowiska, - organizowania akcji lokalnych służących ochronie środowiska, - uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska. Rozwój badań i postęp techniczny poprzez zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalającego stanu systemu monitoringu środowiska. Odpowiedzialność za szkody w środowisku poprzez stworzenie systemu prewencyjnego mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody. W przypadku wystąpienia szkody w środowisku koszty naprawy muszą w pełni ponieść jej sprawcy. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym poprzez przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju, w szczególności dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji.

2.1.3.2. Ochrona zasobów naturalnych Ochrona przyrody przez zachowanie bioróżnorodności polskiej przyrody na różnych poziomach organizacji: na poziomie wewnątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym), wraz z umożliwieniem równoważonego rozwoju gospodarczego kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów dzięki dalszej racjonalizacji użytkowania zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Oznacza to rozwijanie idei trwale zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz zwiększyć samofinansowanie gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem będzie dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem. Ochrona powierzchni ziemi, a w szczególności dla ochrony gruntów użytkowanych rolniczo jest: - rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego,

- przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenie, - zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą. Gospodarowanie zasobami geologicznymi przez racjonalizację zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. Aby osiągnąć ten cel konieczne jest: - doskonalenie prawodawstwa dotyczącego ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych, - ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin, - eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, - wzmocnienie ochrony niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania przestrzennego, - wykonanie bilansu pojemności struktur geologicznych, w których możliwa jest sekwestracja dwutlenku węgla na terenie Polski, - rozpoznanie geologiczne złóż soli kamiennej, wyczerpanych złóż ropy i innych struktur geologicznych pod kątem magazynowania ropy naftowej i gazu ziemnego oraz składowania odpadów, w tym promieniotwórczych, - dokończenie dokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód leczniczych i termalnych oraz głównych zbiorników wód podziemnych.

2.1.3.3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Środowisko a zdrowie Celem działań w obszarze zdrowia środowiskowego będzie dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska. Jakość powietrza Najważniejszym zadaniem będzie dążenie do spełnienia przez RP zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego oraz z dwóch dyrektyw unijnych. Z Dyrektywy LCP wynika, że emisja z dużych źródeł energii, o mocy powyżej 50 MW, już w 2008 r. nie powinna być wyższa niż 454 tys. ton dla SO 2 i 254 tys. ton dla NO x. Limity te dla 2010 r. wynoszą dla SO 2 - 426 tys., dla NO x - 251 tys. ton, a dla roku 2012 wynoszą dla SO 2 - 358 tys. ton, dla NO x - 239 tys. ton. Należy dodać, że są to limity niezwykle trudne do dotrzymania dla kotłów spalających węgiel kamienny lub brunatny nawet przy zastosowaniu instalacji odsiarczających gazy spalinowe. Podobnie trudne do spełnienia są normy narzucone przez Dyrektywę CAFE, dotyczące pyłu drobnego o granulacji 10 mikrometrów (PM10) oraz 2,5 mikrometra (PM2,5). Do roku 2016 zakłada się także całkowitą likwidację emisji substancji niszczących warstwę ozonową przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski. Ochrona wód Do końca 2015 r. Polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych kończąc krajowy program budowy

oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych dla wszystkich aglomeracji powyżej 2000 RLM (równoważnej liczby mieszkańców). Osiągnięcie tego celu będzie oznaczało przywrócenie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych w całym kraju, a także realizację Bałtyckiego Programu Działań dotyczącego walki z eutrofizacją wód Bałtyku. Naczelnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Ten długofalowy cel powinien być zrealizowany do 2015 r. tak, jak to przewiduje dla wszystkich krajów Unii Europejskiej Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE, natomiast w polskim prawodawstwie ustawa - Prawo wodne . Cel ten będzie realizowany przez opracowanie dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju. W tych dokumentach planistycznych zawarte będą między innymi informacje na temat działań, które należy podjąć w terminie do końca 2012 r., aby móc osiągnąć zakładane cele środowiskowe. Plany gospodarowania wodami opracowane zostaną do grudnia 2009 r. Dokumenty te, zgodnie z ustawą - Prawo wodne , zatwierdzane są przez Radę Ministrów. Gospodarka odpadami Celami średniookresowymi w zakresie gospodarki odpadami są: - utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju (mniej odpadów na jednostkę produktów, mniej opakowań, dłuższe okresy życia produktów itp.), - znaczne zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, - zamknięcie wszystkich składowisk, które nie spełniają standardów UE i ich rekultywacja, - sporządzenie spisu zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych, wraz z identyfikacją obiektów wpływających znacząco na środowisko (obowiązek wynikający z dyrektywy 2006/21/WE oraz ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych [Dz.U.2008.138.865], - eliminacja kierowania na składowiska zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zużytych baterii i akumulatorów, - pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodów i demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji, - takie zorganizowanie systemu preselekcji, sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej niż 50 % w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych Celem średniookresowym w zakresie ochrony przed hałasem jest dokonanie wiarygodnej oceny narażania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia tam, gdzie jest ono największe. Podobny jest też cel działań związanych z zabezpieczeniem społeczeństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych.

Substancje chemiczne w środowisku Średniookresowym celem polityki ekologicznej w odniesieniu do chemikaliów jest stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnego z zasadami Rozporządzenia REACH. 2.2. Cele polityki ekologicznej Województwa Małopolskiego Sejmik Województwa Małopolskiego uchwałą Nr XI/133/07 w dniu 24 września 2007 r. przyjął „Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007- 2014” (POŚ). Program formułuje politykę długoterminową na 8 lat (do 2014 r.) oraz plan działań na 4 lata(2007-2010) z harmonogramem i szacunkowymi kosztami wdrażania. Program w oparciu o analizę aktualnego stanu środowiska, określa cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Wojewódzki program ochrony środowiska jest jednym z podstawowych dokumentów, na których powinny się opierać powiatowe oraz gminne programy ochrony środowiska w celu tworzenia i realizowania, zgodnie z kompetencjami, wspólnej polityki w zakresie ochrony środowiska. Istotną funkcją tego dokumentu powinna być koordynacja zadań samorządowych, na różnych jego szczeblach oraz rządowych w celu osiągnięcia merytorycznej spójności i zgodności wojewódzkiej polityki ekologicznej. Program opiera się na uchwalonych przez Sejmik Województwa Małopolskiego dokumentach, jakimi są Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego (SRWM) i Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego (PZPWM), ale jest także aktualizacją i modyfikacją polityki ekologicznej województwa małopolskiego, która realizowana była na podstawie przyjętego w 2005 r. przez Sejmik Województwa Małopolskiego Programu Ochrony Środowiska na lata 2005-2012. Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa, a także i województwa małopolskiego, jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Aktualnie najważniejszymi źródłami zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska w województwie małopolskim są: - zanieczyszczenie wód i jakość wody do picia (zwłaszcza na obszarach wiejskich), - zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, - odpady komunalne, - zagrożenia naturalne - susze i powodzie. Zdefiniowany cel strategiczny Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego (SRWM) w zakresie ochrony środowiska i krajobrazu to: stworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i wysokiej jakości życia – co decyduje o atrakcyjności i spójności regionu, jako bezpiecznego i przyjaznego miejsca zamieszkania oraz pobytu, a w konsekwencji o jego konkurencyjności jako wszechstronnego środowiska życia. Jako cele pośrednie, które warunkują osiągnięcie celów strategicznych przyjęto: - wysoką jakość życia w czystym i bezpiecznym środowisku przyrodniczym, - wysoką jakość środowiska przyrodniczo-kulturowego i przestrzeni regionalnej. Mając zatem na względzie cele zawarte w SRWM oraz w PZPWM, celem nadrzędnym polityki ekologicznej województwa jest:

„Zapewnienie wysokiej jakości życia mieszkańców poprzez poprawę stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami”. W celu rozwiązania zasygnalizowanych problemów niezbędne jest wyznaczenie dla poszczególnych elementów: - celów ekologicznych (po osiągnięciu których ma nastąpić efekt w postaci poprawy danego elementu środowiska), - kierunków działań, które zmierzają do osiągnięcia wyznaczonych celów w perspektywie do 2014 roku; - działań ekologicznych, czyli konkretnych przedsięwzięć, które prowadzą do osiągnięcia celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy, stąd konieczność określenia zadań najpilniejszych do realizacji w latach 2007-2010. Przyjęto następujące priorytety ekologiczne na lata 2007-2010: uporządkowanie gospodarki odpadami, ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi oraz ochrona przed powodzią i suszą, ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami. Oprócz w/w priorytetów, uznano za ważne dla poprawy stanu środowiska naturalnego uwzględnienie w programie przedsięwzięć dotyczących: ochrony przed hałasem (w szczególności drogowym), ochrony żywych zasobów przyrody, ochrony powierzchni ziemi (gleby i złóż surowców mineralnych), racjonalizacji wykorzystania zasobów surowców i energii (w tym także energii odnawialnej), ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym, ochrony przed skutkami poważnych awarii przemysłowych, stabilizacja osuwisk na terenie Karpat fliszowych, zapewnienie bezpieczeństwa biologicznego Małopolski, podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców - działania promocyjne, edukacyjne.

2.3. Powiatowe priorytety programu ochrony środowiska Polityka ekologiczna dla powiatu nowotarskiego oparta została na: II Polityce Ekologicznej Państwa, Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2011-2015 – „Nasza Zielona Małopolska” istniejących uwarunkowaniach prawnych z uwzględnieniem dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej. Zadania zostały pogrupowane w 8 dziedzinach, dla których określono cel ekologiczny. Aby doprowadzić do osiągnięcia tych celów w każdej z dziedzin wyznaczono kierunki działań ekologicznych:

1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych - cel ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych. • Racjonalizacja użytkowania wody, • Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, • Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 2. Ochrona powietrza - cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową. • Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle, • Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa, • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych. 3. Ochrona przed hałasem - cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku. • Ochrona przed hałasem komunikacyjnym, • Ochrona przed hałasem przemysłowym. 4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym - cel ekologiczny: Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym. • Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego, • Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego. 5. Ochrona wód - cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią • Zarządzanie zasobami wodnymi, • Ochrona wód, • Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna. 6. Ochrona powierzchni ziemi - cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją • Gleby użytkowane rolniczo • Zasoby kopalin 6. Gospodarka odpadami Uporządkowanie gospodarki odpadami w powiecie nowotarskim ukierunkowane jest na wprowadzenie: • sprawnego systemu odbioru, przetwarzania i składowania odpadów, • minimalizację wytwarzania odpadów • zwiększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów. 8. Zasoby przyrodnicze - cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody. • Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych • Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym • Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt • Ochrona lasów • Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody

2.4. Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn Oprócz wymienionych uwarunkowań zewnętrznych, na politykę Gminy w zakresie ochrony środowiska oddziałują silnie także liczne uwarunkowania wewnętrzne. Znalazły one wyraz w aktach prawnych, planach, programach i strategiach, w których została uwzględniona problematyka środowiskowa. W „Programie Ochrony Środowiska” oparto się na wytycznych zamieszczonych w „Strategii Rozwoju Gminy Czorsztyn”. „Strategia…” określa priorytety rozwoju Gminy w poszczególnych dziedzinach życia społeczno - gospodarczego, a także cele niezbędne w zakresie ich osiągania. Celom przyporządkowano określone kierunki działań, wyznaczając sposób ich realizacji. W „Strategii…” wyznaczono misję dla Gminy Czorsztyn: GMINA CZORSZTYN – GMINĄ TURYSTYCZNĄ XXI WIEKU WYKORZYSTUJĄCĄ MIEJSCOWE WALORY KRAJOBRAZOWO-KULTUROWE Tak zdefiniowana misja gminy spełnia funkcje wyznacznika podstawowych kierunków prac nad określeniem celów strategicznych rozwoju gminy oraz celów szczegółowych i zadań realizacyjnych. Równocześnie ustalone zostały priorytety działań gminy i jej rozwoju, którymi jest dążenie do zwiększenia atrakcyjności gospodarczej gminy Czorsztyn oraz poprawy jakości życia mieszkańców. W „Strategii Rozwoju Gminy Czorsztyn” zamieszczono 3 cele nadrzędne, przy czym z szeroko pojętą ochroną środowiska związany jest jeden z nich: „ Gmina Czorsztyn ośrodkiem turystyki ponadlokalnej ”. W obrębie wyżej wymienionego celu nadrzędnego zaproponowano następujące cele strategiczne raz z proponowanymi rozwiązaniami i działaniami priorytetowymi. I. Poprawa infrastruktury turystycznej, sportowej i rekreacyjnej Rozwiązania: 1. Pozyskanie inwestorów zainteresowanych budową wyciągów narciarskich oraz infrastruktury turystycznej 2. Wyznaczenie i urządzenie szlaków rowerowych, szlaku dla narciarstwa biegowego oraz punktów widokowych 3. Poprawienie oznakowania istniejących szlaków turystycznych 4. Wpływanie na właścicieli przystani wodnych w celu dalszej poprawy ich estetyki 5. Systematyczna poprawa zaplecza sportowo-rekreacyjnego 6. Utworzenie profesjonalnej informacji turystycznej 7. Przystosowanie szkół do obsługi turystyki kolonijnej 8. Rozwój bazy noclegowej oraz żywieniowo-gastronomicznej 9. Dążenie do utworzenia przez Pieniński Park Narodowy ścieżek dydaktycznych na terenie parku Priorytet: - Budowa ścieżek rowerowych - Stworzenie nowych miejsc pracy II. Dostosowanie rolnictwa do specyfiki Gminy Rozwiązania: 1. Rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki 2. Organizacja szkoleń rolniczych i agroturystycznych Priorytet:

- Stworzenie gminnej bazy miejsc noclegowych III. Dobra sieć drogowa na terenie Gminy 1. Poprawa dróg wojewódzkich i powiatowych stanowiących atrakcyjne szlaki turystyczne 2. Poprawa stanu technicznego dróg i budowa chodników 3. Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego 4. Modernizacja dróg dojazdowych do pól Priorytet: - Modernizacja dróg IV. Stałe działania na rzecz środowiska naturalnego 1. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców 2. Poprawa stanu zieleni rekreacyjnej 3. Poprawa czystości zbiornika Jeziora Czorsztyńskiego 4. Poprawa infrastruktury wodno-ściekowej Priorytet: - Modernizacja infrastruktury wodociągowej

2.5. Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony przyrody są następujące ustawy: 1. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. [Dz.U.2001.62.627] z późniejszymi zmianami 2. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. [Dz.U.2004.92.880] z późniejszymi zmianami 3. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. [Dz.U.95.16.78] z późniejszymi zmianami 4. Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. [Dz.U.91.101.444] z późniejszymi zmianami 5. Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. [Dz.U.2001.115.1229] z późniejszymi zmianami 6. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. [Dz.U.94.27.96] z późniejszymi zmianami 7. Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. [Dz.U.2001.72.747] z późniejszymi zmianami 8. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. [Dz.U.2001.62.628] z późniejszymi zmianami

3. CHARAKTERYSTYKA GMINY 3.1. Położenie Gmina Czorsztyn położona jest w południowej części Województwa Małopolskiego, przy granicy ze Słowacją. Jednocześnie Gmina położona jest we wschodniej części Powiatu Nowotarskiego. Gmina graniczy: - od południa z gminą Łapsze Niżne poprzez Zbiornik Czorsztyński oraz ze Słowacją poprzez Dunajec, - od zachodu z gminą Nowy Targ, - od północy z gminą Ochotnica Dolna, - od północnego-wschodu z gminą Krościenko. Granice Gminy są naturalne i biegną grzbietami górskimi (granica północna oraz północno-wschodnia), wzdłuż Dunajca (granica południowo-wschodnia) i potoków (granica zachodnia) oraz wzdłuż Zbiornika Czorsztyńskiego (granica południowo- zachodnia). W skład Gminy wchodzą następujące miejscowości: Czorsztyn, Huba Kluszkowce, Maniowy, Mizerna, Sromowce Niżne i Sromowce Wyżne. W tabeli 3.1 przedstawiono powierzchnię poszczególnych miejscowości oraz ich procentowy udział w ogólnej powierzchni Gminy. Tabela 3.1. Powierzchnia sołectw wchodzących w skład Gminy Czorsztyn oraz ich procentowy udział w ogólnej powierzchni

Powierzchnia sołectwa % udział w ogólnej Jednostka [ha] powierzchni Gminy Czorsztyn 345 5,58 Huba 243 3,93 Kluszkowce 1149 18,57 Maniowy 2012 32,53 Mizerna 572 9,25 Sromowce Niż ne 947 15,31 Sromowce Wyżne 918 14,84 Gmina ogółem 6186 100

Pod względem fizyczno - geograficznym obszar Gminy położony jest: - w obrębie Karpat Wewnętrznych i Karpat Zewnętrznych, w strefie styku tych struktur, - w mezoregionach: Gorców i Pienin Właściwych, - w lewobrzeżnej części zlewni Dunajca (zlewnia II-go rzędu) i jednocześnie w zlewni zespołu zbiorników wodnych Czorsztyn - Niedzica - Sromowce Wyżne, - w Karpackiej strefie źródliskowo - alimentacyjnej, - w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych prowincji karpackiej - GZWP nr 439,

- w karpackim systemie obszarów chronionych, z uwagi na położenie w obrębie Pienińskiego Parku Narodowego i jego otuliny oraz w Południowomałopolskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, - w obrębie węzłowych struktur przyrodniczych i biocentrów o znaczeniu międzynarodowym będących elementami sieci ECONET - w obrębie Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO) i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) będących strukturami sieci NATURA 2000, - w strefie ciągów ekologicznych pomiędzy biocentrami Pienin, Gorców, Spisza i Tatr, - w geobotanicznym okręgu Beskidy i Pieniny, podokręgu Małe Pieniny i Sądecczyzna, - w umiarkowanie chłodnym i chłodnym piętrze klimatycznym, - w piętrze roślinnym regla dolnego i regla górnego. Rycina 3.1. Położenie Gminy Czorsztyn

3.2. Historia Wieś Czorsztyn [dawny niemiecki Czornsteyn 1395 r., Schorstein 1777 r. (kamień gniewu)] lokowana była na początku XIII wieku podobnie jak pobliski Grywałd, Dursztyn, Frydman, Falsztyn, Rychwałd i inne przez osadników niemieckich sprowadzanych przez króla węgierskiego Andrzeja II. W XIII wieku na wysokim skalnym wzgórzu nad Dunajcem istniała drewniano- ziemna strażnica, w której Bolesław Wstydliwy z żoną Kingą znalazł schronienie uciekając przed najazdem tatarskim. W roku 1246 właścicielem zamku w Czorsztynie był Piotr Wydżga, szlachcic ziemi krakowskiej herbu Janina, następnie krzyżowiec. W okresie panowania króla Kazimierza III Wielkiego zamek czorsztyński został obwarowany murami grubymi na 2 metry. Zamek został spalony w 1433 r. przez husytów, a następnie odbudowany. Był ośrodkiem powstania chłopskiego Kostki Napierskiego w roku 1651, w latach 1768 - 1782 stanowił punkt oporu konfederatów barskich. Po kolejnym pożarze w roku 1792 następuje powolna degradacja zamku. W 1819 roku władze austriackie wystawiły go na licytację i kupili go Drohojewscy. Pod koniec XX wieku na zamku zostały rozpoczęte prace konserwatorskie, które trwają do dnia dzisiejszego.

Od XV wieku Czorsztyn był starostwem, które było własnością między innymi Zawiszy Czarnego. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. W tym okresie został rozpoczęty i ostatecznie zrealizowany plan budowy zbiornika retencyjnego znanego obecnie jako Zbiornik Czorsztyński. Powstanie tego Zbiornika zamknęło historię starego Czorsztyna mieszczącego się u podnóża Zamku Czorsztyńskiego oraz rozpoczęło historię nowego Czorsztyna powstałego z rozbudowy Czorsztyna- Nadzamcza. 3.3. Użytkowanie terenu W Gminie Czorsztyn dominuje leśne użytkowanie gruntów. Lasy zajmują 46 % powierzchni Gminy, jest to znacznie więcej niż wynosi średnia dla powiatu nowotarskiego i województwa małopolskiego. Sposób użytkowania gruntów i jednocześnie brak przemysłu wraz z warunkami geograficznymi sprzyjają rozwojowi turystyki. Strukturę użytkowania gruntów na podstawie danych pochodzących z ewidencji gruntów Urzędu Gminy przedstawiono w tabeli 3.2. Tabela 3.2. Powierzchnia geodezyjna i kierunki wykorzystania gruntów w Gminie Czorsztyn

% ogólnej Kierunek wykorzystania Powierzchnia w ha powierzchni powierzchnia ogólna 6 186 100 użytki rolne 2 219 36 użytki leśne 2 851 46 grunty zabudowane i zurbanizowane 307 5 wody 679 11 tereny inne 130 2 Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn; stan na 31.12.2008 r.

Z prowadzonych na terenie Gminy Czorsztyn upraw uzyskuje się niskie plony. Na ilości uzyskiwanych plonów mają wpływ gleby, warunki klimatyczne oraz rzeźba terenu. Zarówno pod gruntami ornymi, jak też pod użytkami zielonymi przeważają gleby klas V i VI (70 %). Gleby klasy IV stanowią 25 %, a najlepsze - III klasy bonitacyjnej jedynie 5 %. 3.4. Infrastruktura

3.4.1. Sieć komunikacyjna Komunikacja na terenie Gminy i poza nią możliwa jest jedynie poprzez transport kołowy - brak jest transportu kolejowego. Układ drogowy podstawowy na obszarze Gminy stanowią: • droga wojewódzka regionalna nr 969: relacji Nowy Targ - Nowy Sącz. Na terenie Gminy Czorsztyn znajduje się odcinek o długości 7,5km o twardej nawierzchni, • drogi powiatowe: nr 25406 (Krośnica – Czorsztyn – Sromowce Wyżne – Wygon – Sromowce Niżne długości 10,6 km o twardej nawierzchni), nr 25407 (Sromowce

Wyżne – Zapora – granica Gminy Łapsze Niżne odcinek długości 1,5 km o twardej nawierzchni), • drogi gminne o łącznej długości 63 km, w tym 49 km o twardej nawierzchni. Pozostałe drogi gminne spełniają funkcje wiążące miejscowości na terenie Gminy. Stan techniczny dróg gminnych asfaltowych należy ocenić jako dobry. Gmina od wielu lat inwestuje w rozwój własnej infrastruktury drogowej dbając o jej jakość i stan techniczny. Pomimo tego wiele dróg wymaga jeszcze gruntownej modernizacji nawierzchni. Drogi wewnętrzne w zdecydowanej większości stanowią drogi gruntowe, pełniące funkcję dojazdową do pól, obszarów leśnych i oddalonych osiedli. Rycina 3.2. Sieć drogowych połączeń komunikacyjnych Gminy Czorsztyn

3.4.2. Sieć gazowa i ciepłownicza Na terenie Gminy nie ma sieci rurociągów służących do dystrybucji gazu. Gaz w postaci skroplonej, jak i paliwa płynne dostarczane są przez firmy o zasięgu ogólnokrajowym lub przez lokalnych półhurtowych dystrybutorów gazu skroplonego (w butlach) lub paliw płynnych. W chwili obecnej nie ma programu gazyfikacji Gminy, ponieważ gazyfikacja jest uzależniona od budowy sieci magistralnych wysokoprężnych oraz stacji redukcyjno-pomiarowych. Według „Założeń do planu zaopatrzenia Gminy Czorsztyn w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”, Władze Gminy został zobowiązane do podjęcia rozmów z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki, Ministrem Gospodarki, PGNiG S.A., ZEW Niedzica S.A. oraz gminą Łapsze Niżne w celu podjęcia inicjatywy i doprowadzenia do powołania przedsiębiorstwa budowy i eksploatacji linii zasilania gazem miejscowości Maniowy, Kluszkowce, Sromowce Wyżne na terenie Gminy Czorsztyn oraz Niedzica, Łapsze Niżne i Frydman w Gminie Łapsze Niżne. Wg tego dokumentu należy rozważyć celowość ekonomiczną budowy rurociągu, przyłączonego do sieci PGNiG S.A., bądź słowackiego systemu przesyłu i dystrybucji gazu. Gmina Czorsztyn nie posiada sieci ciepłowniczej zasilanej z centralnej kotłowni. Większość budynków zarówno użyteczności publicznej jak i budynki mieszkalne zasilane są ze źródeł indywidualnych. Przeważa opalanie paliwem stałym (węgiel, koks). W celu poprawy jakości powietrza w Gminie w obiektach użyteczności publicznej wymieniono kotłownie węglowe na opalane paliwem ekologicznym (olej opałowy) oraz poddano termomodernizacji budynki użyteczności publicznej.

3.4.3. Sieć energetyczna Źródła zaopatrzenia Gminy Czorsztyn w energię elektryczną są usytuowane: • na terenie Gminy – elektrownia wodna na zbiorniku wyrównawczym dla zapory wodnej Niedzica – tzw. Jeziorze Sromowieckim; • poza obszarem Gminy; energia z tych źródeł (przede wszystkim z GPZ Szaflary, a także z GPZ Niedzica) jest doprowadzana liniami napowietrznymi średniego napięcia 15 kV do stacji transformatorowych 15/0,4 kV rozmieszczonych w poszczególnych miejscowościach Gminy, a następnie dostarczana do odbiorców siecią rozdzielczą niskiego napięcia 0,4 kV. Energia elektryczna dostarczana jest mieszkańcom Gminy przez: Zakład Energetyczny Kraków S.A. oraz Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica S.A. Przez teren Gminy przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego (WN) i średniego napięcia (ŚN). Mają one znaczenie ponadlokalne, są to: • linia napowietrzna 110 kV relacji Niedzica – Krościenko – Nowy Sącz, • linia napowietrzna 15 kV relacji GPZ Szaflary – Krościenko.

3.4.4. Podmioty gospodarcze W tabeli 3.3 przedstawiono strukturę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, natomiast w tabeli 3.4 wyszczególniono branże, w których prowadzona jest działalność gospodarcza. Tabela 3.3. Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie Gminy Czorsztyn

Ilość Rodzaj podmiotu 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. Sektor publiczny 15 15 15 15 15 15 15 Sektor prywatny, w tym: 726 721 684 656 580 457 507 Osoby fizyczne 670 664 626 604 528 423 472 Spółki handlowe 10 12 14 14 14 14 14 Spółki cywilne 22 21 19 19 19 - - Spółdzielnie 1 1 1 1 1 1 1 Fundacje i towarzyszenia - - 18 18 18 19 20 Ogółe m 741 736 699 671 595 472 522

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz Urzędu Gminy Czorsztyn Tabela 3.4. Struktura podmiotów gospodarczych w Gminie w układzie wg sekcji EKD za rok 2008

wyszczególnienie sekcji Pozostała dział. transport, handel usługowa, Ogółem przetwórstwo hotele i gospodarka pośrednictwo budownictwo i komunalna, przemysłowe restauracje magazynowa finansowe naprawy socjalna i i łączność indywidualna

485 28 65 55 23 266 4 44

Źródło: dane Urzędu Gminy Czorsztyn

3.4.5. Rolnictwo Użytki rolne stanowią 36 % (2.219 ha) ogólnej powierzchni Gminy. Na terenie Gminy zlokalizowanych jest 785 gospodarstw rolnych; najwięcej jest gospodarstw mających powierzchnię od 1 do 5 ha (775), co stanowi 98,7 % ogółu gospodarstw (tabela 3.5). Tabela 3.5. Powierzchnia gospodarstw rolnych na terenie Gminy Czorsztyn

Powierzchnia gospodarstwa [ha] Liczba gospodarstw do 1 0 1 - 5 775 5 - 10 10 powyżej 10 0

Ogółem 785

Źródło: Dane Urzędu Gminy Czorsztyn - stan na 31.12.2008 r. 3.5. Gospodarka odpadami Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie Gminy Czorsztyn, wraz z propozycją rozwiązań, zostało zamieszczone w „Planie Gospodarki Odpadami Gminy Czorsztyn na lata 2009-2015”, który jest integralną częścią niniejszego opracowania. 3.6. Sytuacja społeczna, zaludnienie, ruch naturalny ludności W 2008 roku Gminę Czorsztyn zamieszkiwało 7281 mieszkańców. Od roku 1994 występuje sukcesywny przyrost liczby ludności. Na tej podstawie wyliczono perspektywiczny wzrost liczby ludności do 2017 roku na poziomie 5,93 % (tabela 3.6). Tabela 3.6. Liczba ludności w Gminie Czorsztyn w latach 1994 - 2008 z prognozą do 2017 roku

Stan na koniec roku: Prognoza

1994 1996 1998 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2007 2008 2017

RAZEM: 6615 6630 6754 6873 6981 6975 7036 7118 7161 7212 7281 7713

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz Urzędu Gminy Czorsztyn

W tabeli 3.7 przedstawiono liczbę ludności w poszczególnych sołectwach wchodzących w skład Gminy Czorsztyn, natomiast w tabeli 3.8 oraz na rycinie 3.3 strukturę ludności w rozbiciu na grupy wiekowe oraz płeć. Średnia gęstość zaludnienia wynosi około 118 osób/km 2. W tabeli 3.9 przedstawiono zasoby mieszkaniowe mieszkańców Gminy (wg stanu koniec 2006 roku). W roku 2006 oddano do użytku 16 mieszkań o łącznej powierzchni 2638 m 2 zawierające 118 izb.

Tabela 3.7. Liczba ludności Gminy Czorsztyn według stanu na 31.12.2008 r.

% ogółu Gęstość zaludnienia Jednostka Liczba ludności ludności [ilość osób na 1 ha] Czorsztyn 371 5,10 1,08 Huba 114 1,57 0,47 Kluszkowce 1809 24,85 1,57 Maniowy 2162 29,69 1,07 Mizerna 574 7,88 1,00 Sromowce Niżne 1025 14,08 1,08 Sromowce Wyżne 1226 16,84 1,34 Gmina ogółem 7281 100,00 1,18

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych z Urzędu Gminy Czorsztyn

Tabela 3.8. Struktura ludności w miejscowościach Gminy Czorsztyn wg danych na 31.12.2008 r.

Liczba Wiek przed- Wiek Wiek po- Miejscowość ludności Mężczyźni Kobiety produkcyjny produkcyjny produkcyjny ogółem Czorsztyn 371 201 170 78 233 60 Huba 114 57 57 35 68 11 Kluszkowce 1809 913 896 420 1151 238 Maniowy 2162 950 1212 518 1371 273 Mizerna 574 236 338 132 358 84 Sromowce 1025 498 527 221 637 167 Niżne Sromowce 1226 585 641 316 750 160 Wyżne Razem 7281 3440 3841 1720 4568 993

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych z Urzędu Gminy Czorsztyn Tabela 3.9. Zasoby mieszkaniowe w Gminie Czorsztyn

Przeciętna Powierzchnia powierzchnia użytkowa liczba izb liczba osób na użytkowa Mieszkania Izby mieszkań w w m 2 2 [tys. m ] mieszkaniu 1 1 na 1 1 izbę mieszkanie mieszkania osobę

1848 10.130 196,8 4,29 3,50 0,82 94 26,9

Źródło: dane GUS

Rycina 3.3. Struktura wiekowa ludności Gminy Czorsztyn

4. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA 4.1. Ukształtowanie terenu Obszar Gminy Czorsztyn z geomorfologicznego punktu widzenia położony jest w strefie granicznej między Karpatami Zewnętrznymi a Karpatami Wewnętrznymi. Struktury te rozdziela granica tektoniczna pomiędzy utworami Pienińskiego Pasa Skałkowego a fliszem magurskim. Na terenie Gminy przebiega ona równoleżnikowo mniej-więcej na północ od Zamku Czorsztyńskiego w stronę Czorsztyna-Nadzamcza. Część Gminy położona na północ od tej linii zaliczana jest do mezoregionu Gorców. W jej obrębie znajdują się miejscowości: Huba, Maniowy, Mizerna, Kluszkowce. Część Gminy położona na południe od tej linii zaliczana jest do mezoregionu Pienin Właściwych, W jej obrębie znajdują się miejscowości: Sromowce Wyżne i Sromowce Niżne oraz Czorsztyn. Środowisko przyrodnicze Gminy ma charakter górski i jest zróżnicowane przestrzennie. We wszystkich jego elementach zaznacza się powyższa dwudzielność obszaru, uwarunkowana odmienną litologią podłoża skalnego. Część północna Gminy, zaliczana do mezoregionu Gorców obejmuje południowe skłony Pasma Lubania pomiędzy Hubą a Przełęczą Snozka oraz pomiędzy Zbiornikiem Czorsztyńskim, a głównym grzbietem Pasma, łącznie z jego najwyższym szczytem. Obejmuje ok.60% powierzchni Gminy. Maksymalne deniwelacje w tej części Gminy wynoszą blisko 700 m. Obszar pochylony jest w kierunku południowym do Zbiornika Czorsztyńskiego. Stoki rozczłonkowane są dolinami potoków na równolegle biegnące grzbiety boczne. Charakterystyczny jest południkowy układ dolin oraz grzbietów, które powyżej wysokości 700 m n.p.m. są na ogół wąskie i bardzo strome, a poniżej 700 m przechodzą w coraz bardziej spłaszczone i łagodniejsze garby pogórzy średnich, a nad samym zbiornikiem - pogórzy niskich. Charakterystyczną cechą gorczańskiej części Gminy jest schodowa struktura powierzchni szczytowych z wyodrębniającymi się kilkoma poziomami spłaszczeń grzbietowych na wysokościach: ok.900 m n.p.m., ok. 800 – 850 m n.p.m., ok.750 m n.p.m., 680-700 m n.p.m., 600-620 m n.p.m. i 550-570 m n.p.m. Ze względu na zróżnicowany charakter rzeźby w gorczańskiej części Gminy wyodrębnić można obszar wybitnie górski i obszar pogórzy. Obszar wybitnie górski obejmuje tereny położone na ogół powyżej 700 m n.p.m. Najwyższe szczyty sięgają do wysokości 900 - 1000 m n.p.m., maksymalnie 1211 m n.p.m. (Lubań). Obszar odznacza się typowo beskidzką śmiałą rzeźbą, której głównymi wyróżnikami są liczne i głębokie doliny wciosowe, głębokie leje źródłowe, strome stoki, wąskie grzbiety, deniwelacje rzędu 250 - 500 m. Obszar ten jest w przewadze zalesiony i trudno dostępny. Zbudowany jest z odpornych gruboławicowych piaskowców magurskich oraz z gruboławicowych piaskowców, zlepieńców i łupków zaliczanych do tzw. piaskowców z Piwnicznej. Osobliwością przyrodniczo-geologiczną obszaru wybitnie górskiego jest występowanie andezytowych wzniesień, które stanowią intruzje skał magmowych w płaszczowinie magurskiej. Andezyty budują wzniesienia po prawej i lewej stronie doliny Potoku Kluszkowskiego w rejonie Przełęczy Snozka. Największą tego typu górą jest Wdżar (766m). Obszar pogórzy obejmuje tereny położone na wysokości od 535 do około 650 m n.p.m. Obszar ten odznacza się łagodniejszą rzeźbą terenu, czego przejawem są szerokie i spłaszczone wierzchowiny, płaskodenne doliny, łagodniejsze stoki, występowanie

29 dolinek nieckowatych, maksymalne deniwelacje rzędu 50 do 150 m. Występują tu różne typy pogórzy: - pogórza średnie o stromych stokach; - pogórza średnie o łagodnych stokach - pogórza niskie o względnie stromych stokach oraz pogórza niskie o bardzo łagodnych stokach. Obszar zbudowany jest z cienko- i średnioławicowych piaskowców i łupków, zaliczanych do warstw ropianieckich oraz z cienko- i średnioławicowych piaskowców z łupkami ilastymi i marglistymi warstw podmagurskich. Na nich spoczywają gliny, iły i piaski lessopodobne oraz lokalnie żwiry dunajcowe tzw. wysokiego zasypania z okresu plejstocenu. Pokrywy te osiągają miąższości rzędu kilkunastu metrów. Obszar pogórzy jest prawie całkowicie wylesiony, zajęty przez użytki rolne i w coraz większym stopniu zabudowywany. W skali Gminy odznacza się najkorzystniejszymi warunkami naturalnymi dla rolnictwa, osadnictwa i innej działalności społeczno gospodarczej, również ze względu na dostępność komunikacyjną. Cześć południowa Gminy, zaliczana do mezoregionu Pienin obejmuje południowe skłony Pienin Czorsztyńskich oraz Masywu Trzech Koron, łącznie z ich najwyższym szczytem (982m n.p.m.). Stanowi to około 40 % powierzchni Gminy. Maksymalne deniwelacje w tej części Gminy wynoszą blisko 550 m. Równoleżnikowo biegnący grzbiet stanowi zwarty masyw górski rozczłonkowany na ogół krótkimi dolinami potoków. Obszar ten zaliczany jest do gór niskich i średnich, których szczyty znajdują się na wysokości od 600 do 982 m n.p.m., ale jednocześnie ze względu na występowanie skalistych szczytów wapiennych odznacza się fizjonomią gór wysokich. Podstawową cechą Pienin jest skomplikowana budowa geologiczna, tektonika i litologia, a w ślad za tym odrębność i wielka różnorodność rzeźby, krajobrazu, gleb, wód i świata organicznego. Obok siebie występują tu formy skaliste i łagodnie zaokrąglone zbocza. Formy skaliste związane z twardymi i odpornymi na wietrzenie wapieniami jurajskimi i dolnokredowymi dominują powyżej wysokości 600 m n.p.m.; formy łagodniejsze - poniżej 600 m n.p.m. Ze względu na unikalny charakter środowiska przyrodniczego obszar objęty jest Parkiem Narodowym. U podnóża ścian skalnych Pienin występuje obszar o łagodniejszej rzeźbie pogórzy średnich, o zaokrąglonych i lekko spłaszczonych wierzchowinach, dość stromych stokach i deniwelacjach rzędu 90 do 140 m. Wierzchowiny sięgają wysokości 550 - 590 m n.p.m. Dolne partie stoków są bardzo strome o spadkach 40 - 50 %, natomiast wyższe partie stoków są łagodniejsze o spadkach 25 - 30 % oraz 15 - 20 %. Pogórza rozczłonkowane są krótkimi i ale niezbyt głębokimi dolinami, z których największa jest dolina Potoku Macelowego. W podłożu skalnym dominują piaskowce i łupki z wkładkami zlepieńców warstw sromowieckich (górna kreda) oraz pstre margle i łupki (górna kreda). Stanowią one tzw. osłonę Pienińskiego Pasa Skałkowego. Wśród nich tkwią pojedyncze skałki wapienne serii pienińskiej, zaznaczające się w rzeźbie jako pojedyncze góry. Starsze podłoże okryte jest ilasto-gliniastą zwietrzeliną z rumoszem skalnym. Marglisto-ilaste utwory osłony skałkowej podatne są na grawitacyjne osuwanie w dół stoków. W związku z tym na stromych stokach powszechnie występują głębokie strukturalne osuwiska oraz drobne świeże zerwy. W obrębie Gminy Czorsztyn znajduje się fragment doliny Dunajca, pomiędzy Zbiornikiem w Sromowcach a przełomem pienińskim, o długości około 10 km.

Obejmuje lewobrzeżną część dna doliny i jej lewe zbocze. Dno doliny na tym odcinku obniża się z biegiem rzeki od 480 do 450 m n.p.m. Dunajec w tej części jest rzeką graniczną. Prawobrzeżna część doliny położona jest po stronie słowackiej. Na tym odcinku dolina Dunajca o maksymalnej szerokości ok. 600 m ma charakter doliny meandrującej, z dwoma dużymi zakolami. W dnie doliny występują kamieńce, starorzecza oraz terasy o wysokości 1-2 m i 2-4 m nad poziom rzeki. Terasy zbudowane są ze żwirów, pospółek i pospółek zaglinionych, o niewielkiej miąższości. tj. od 1 do 3 m. Żwiry są słabo obtoczone i niezwietrzane, głównie granitowe i piaskowcowe oraz wapienne. Lokalnie żwiry przykryte są warstwą mad o miąższości kilkudziesięciu centymetrów. Na tych terasach znajduje się zabudowa Sromowiec Wyżnych, Średnich i Niżnych. Lewe zbocze doliny Dunajca na tym odcinku jest na ogół bardzo strome, miejscami urwiste W przeszłości było podcinane przez rzekę. W miejscach największego zagrożenia erozją boczną brzeg rzeki jest umocniony. Rycina 4.1. Regiony geograficzne na obszarze województwa małopolskiego

- lokalizacja Gminy Czorsztyn

Generalnie obszar Gminy stanowi wycinek karpackiej przestrzeni przyrodniczej, zawartej pomiędzy wysokością 448 m n.p.m. (dolina Dunajca w Sromowcach Niżnych) a 1211 m n.p.m. (Góra Lubań). Maksymalne deniwelacje wynoszą 763 m. Około 47 % powierzchni Gminy zajmują góry średnie i niskie, przy czym przerażają góry niskie, które zajmują około 28 % powierzchni Gminy. Partie szczytowe grzbietów górskich znajdują się na wysokości 900 - 1211 m n.p.m., tj. 400 – 750 m nad poziom doliny Dunajca i poziom Zbiornika Czorsztyńskiego. Najwyższym szczytem na terenie Gminy jest Lubań (1211 m). Najwyższym szczytem w części pienińskiej są Trzy Korony (982 m). Około 49 % powierzchni Gminy zajmują pogórza. Zdecydowanie przeważają pogórza o łagodnych stokach, które zajmują 30 % powierzchni Gminy, podczas gdy pogórza o stromych stokach zajmują 19%. Tylko ok. 3% przypada na doliny rzeczne, wśród których największa jest dolina Dunajca. Układ Gminy Czorsztyn w stosunku do regionów geograficznych województwa małopolskiego przedstawia rycina 4.1. 4.2. Warunki klimatyczne Na obszarze Gminy Czorsztyn dominują warunki charakterystyczne dla piętra umiarkowanie chłodnego oraz piętra chłodnego. Średnie temperatury roku maleją z wysokością od + 6° C do +2° C. Średnie roczne opady wahają się od około 750 mm w rejonie pogórzy niższych przylegających do jeziora do około 1200 mm w partiach grzbietowych Lubania. Pogórza położone nad jeziorem leżą w cieniu opadowym grzbietu Lubania i odznaczą się opadami mniejszymi w stosunku do położenia wysokościowego. Obszar Gminy należy do dobrze przewietrzanych, zwłaszcza w obrębie wierzchowin pogórza i grzbietów górskich. Cisze w rejonie Czorsztyna Nadzamcza wynoszą 27 %. Największą częstotliwość wykazują wiatry z kierunku W, NE i NW, a najmniejszą z kierunku S, SW i SE. Na mniejszych wysokościach przeważają wiatry słabe, o prędkościach 1-5 m/s. Wiatry silniejsze występują głównie od stycznia do kwietnia i w październiku. Na warunki klimatyczne, szczególnie w zimie dość duży wpływ wywiera wiatr halny, osiągający duże prędkości. Na obszarze Gminy generalnie dominują surowe warunki klimatyczne. W niższych położeniach związane są z tzw. kotliną chłodu - jak określa się Kotlinę Nowotarską, a na grzbietach Lubania - z wysokością nad poziom morza. Na wysokości 900 m n.p.m. i powyżej tzw. „lato termiczne” nie występuje, natomiast występuje zespół zjawisk klimatycznych, określanych jako „surowa zima”. W wyniku utworzenia dużego zbiornika wodnego przewiduje się modyfikację klimatu lokalnego, w szczególności złagodzenie silnie kontrastowych warunków termicznych w jego otoczeniu. Obszar Gminy odznacza się zróżnicowaniem warunków klimatycznych w zależności od ekspozycji, ukształtowania i formy powierzchni. Ze względu na przewagę stoków o ekspozycji południowej w przeważającej części Gminy występują optymalne warunki w zakresie nasłonecznienia i biologicznej aktywności promieniowania ultrafioletowego. Względnie najkorzystniejsze warunki klimatyczne występują w obrębie pogórzy, położonych w przedziale wysokościowym 600 – 700 m n.p.m. Jest to obszar o stosunkowo najmniejszych dobowych wahaniach temperatury i w skali całej Gminy uprzywilejowany pod względem warunków termicznych i usłonecznienia. Dotyczy to wzniesień poniżej i powyżej drogi Krościenko - Nowy Targ, w rejonie Czorsztyna Nadzamcza oraz wzniesień ponad zabudową w Sromowcach Wyżnych i Niżnych.

Najmniej korzystne warunki klimatyczne występują w dolinie Dunajca na terenie Sromowiec Wyżnych i Niżnych oraz w dolinach bocznych w Kluszkowcach i Mizernej. Są to obszary o najbardziej kontrastowych warunkach termiczno-wilgotnościowych, występowania silnych inwersji termicznych, tworzenia się zastoisk zimnego powietrza i występowania tzw. morza mgieł do wysokości ok. 100 m ponad dna dolin. Z kolei stoki i grzbiety górskie, położone powyżej 750 m n.p.m. ze względu na duże natężenie promieniowania słonecznego, silne wiatry, spadki temperatur i ciśnienia z wysokością odznaczają się bioklimatem silnie bodźcowym. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Miczyńskiego i innych [2004] po wybudowaniu zbiornika zaporowego Czorsztyn – Niedzica na rzece Dunajec nastąpił nieznaczny wzrost liczby dni z mgłą w okolicach zbiornika. 4.3. Charakterystyka pokrywy glebowej Gleby występujące na terenie Gminy należą do typu gleb górskich, wytworzonych na zwietrzelinie skał fliszowych, skał osłony skałkowej i zwietrzelinie andezytów oraz na osadach rzecznych. Dominują gleby brunatne właściwe oraz gleby brunatne wyługowane powstałe ze skał fliszowych o spoiwie węglanowym, a w części pienińskiej rędziny brunatne powstałe z wapieni jurajskich i kredowych. W partiach wierzchowin oraz stoków wysoko położonych i stoków stromych są to w przewadze gleby płytkie, gliniaste, silnie szkieletowe, kwaśne, o poziomie próchnicznym od 15-20 cm, spoczywającym bezpośrednio na skale macierzystej lub rumoszu skalnym. Należą do V i VI klasy bonitacyjnej. Najbardziej wskazanym sposobem ich zagospodarowania jest zalesienie, w szczególności dlatego, że spełniają bardzo ważną rolę hydrologiczną w zakresie odnawiania wód głębinowych. Na stokach i wierzchowinach pogórzy, zarówno w gorczańskiej jak i pienińskiej części Gminy występują gleby średnio głębokie, gliniaste i pylasto-gliniaste, o składzie mechanicznym glin ciężkich oraz glin pylastych średnich. Te ostatnie są bardziej przepuszczalne i przewiewne, o poziomie próchnicznym około 20 cm. Zaliczane są głównie do IV i lokalnie V klasy bonitacyjnej. W dnach dolin Dunajca i jego dopływów występują mady brunatne wytworzone na holoceńskich osadach rzecznych. Są płytkie i kamieniste, o poziomie próchnicznym wynoszącym około 5 cm i odczynie kwaśnym. Zaliczane są do IV i V klasy bonitacyjnej. Na glinach wyższych teras oraz namytych utworach soliflukcyjno-deluwialnych u podnóży stoków występują bardziej urodzajne mady zaliczane do IV, a lokalnie w niewielkich płatach nawet do III klasy bonitacyjnej. Występują one głównie w Sromowcach Wyżnych i Niżnych. Generalnie na terenach użytkowanych rolniczo dominują gleby średniej jakości, zaliczane do IV klasy bonitacyjnej. Są to jedne z lepszych gleb w skali Podhala i powiatu nowotarskiego Przykładowo w miejscowościach pienińskiej części Gminy gleby klasy IV stanowią 55-70 % użytków rolnych, a gleby klasy III od 15-20 % powierzchni użytków rolnych. Sumarycznie klasyfikacja gleb jest następująca: najwięcej bo 70 % jest gleb V i VI klasy bonitacyjnej, gleby średnie (IV klasy) stanowią 25 %, a III klasy tylko 5 %.

Na terenie Gminy Czorsztyn znajduje się punkt pomiarowy będący elementem sieci monitoringu jakości gleb prowadzonej przez IUNG w Puławach dla WIOŚ w Krakowie. Wyniki tego monitoringu podawane są w pięciostopniowej skali: • 0 − zawartość naturalna (gleby nie zanieczyszczone), • I − zawartość podwyższona, • II − słabe zanieczyszczenie, • III − średnie zanieczyszczenie, • IV − silne zanieczyszczenie, • V − bardzo silne zanieczyszczenie. Wyniki opublikowane są w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2007 roku”, który podaje wskaźnik syntetyczny zanieczyszczenia metalami ciężkimi ( Cd+Cu+Ni+Pb+Zn) oraz w rozbiciu na poszczególne metale ciężkie. Wg cytowanego „Raportu…” w 2000 roku wskaźnik syntetyczny wskazywał na II klasę (słabe zanieczyszczenie), natomiast w 2005 roku zawartość metali ciężkich zmniejszyła się i badane gleby mieściły się w klasie I (zawartość podwyższona metali ciężkich). Wyniki w rozbiciu na poszczególne wskaźniki w odniesieniu do roku 2000 i 2005 zawiera tabela 4.1. Tabela 4.1. Stopień zanieczyszczenia gleb w Gminie Czorsztyn w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Sromowcach Wyżnych

Wskaźnik Rok 2000 Rok 2005

Kadm (Cd) I 0 Miedź (Cu) I 0 Nikiel (Ni) II I Ołów (Pb) 0 0 Cynk (Zn) I I Wskaźnik sumaryczny dla metali ciężkich II I (Cd+Cu+Ni+Pb+Zn)

S-SO 4 I I WWA (wielopierścieniowe 0 0 węglowodory aromatyczne)

Według zaleceń rolniczego użytkowania gleb: - gleby stopnia 0 są niezanieczyszczone, posiadają naturalną zawartość metali śladowych, mogą być przeznaczone pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, zgodnie z zasadami racjonalnego wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, - gleby stopnia I są glebami o podwyższonej zawartości metali. Gleby te mogą być przeznaczone pod wszystkie uprawy polowe z ograniczeniem w zakresie produkcji warzyw przeznaczonych dla dzieci. Pomimo punktowego charakteru przeprowadzonych badań, wyniki te są zadawalające, gdyż nie wskazują obecnie na zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi nawet w słabym stopniu (II stopień), gdzie przy zaleceniach rolniczego użytkowania

34 pojawiają się pewne ograniczenia w uprawach, wobec obawy o chemiczne zanieczyszczenie roślin. 4.4. Gospodarka wodno - ściekowa W ostatnich latach w Gminie Czorsztyn podjęto szereg działań proekologicznych na rzecz ochrony wód powierzchniowych oraz podziemnych. Tym samym zminimalizowano najpoważniejsze zagrożenie, jakim była nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa.

4.4.1. Gospodarka wodna Na terenie Gminy Czorsztyn infrastrukturą wodociągową zarządza Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach (zakład budżetowy). Podlegają mu wodociągi w Maniowach, Kluszkowcach, Czorsztynie i Sromowcach Wyżnych. System zaopatrzenia w wodę nie jest powiązany z sąsiednimi Gminami. Z gminnej sieci wodociągowej korzysta około 4500 osób, co stanowi około 62 % mieszkańców Gminy. Pozostała część mieszkańców zaopatrywana jest w wodę z małych lokalnych wodociągów obsługujących od kilkunastu do kilkudziesięciu gospodarstw domowych. Największe wodociągi obsługiwane przez prywatne spółki wodne znajdują się na Hubie, w Mizernej, Kluszkowcach, Sromowcach Wyżnych i Niżnych. Generalnie 98 % mieszkańców Gminy zaopatrywanych jest w wodę. W Gminie nie występują deficyty wody. Charakterystykę gospodarki wodnej w Gminie przedstawiono w tabeli 4.2., natomiast długość sieci wodociągowej w poszczególnych miejscowościach Gminy oraz liczba przyłączonych do sieci budynków przedstawia tabela 4.3. Tabela 4.2. Charakterystyka gospodarki wodnej na terenie Gminy Czorsztyn

rok wskaźnik 2007 2008 zużycie wody do celów konsumpcyjnych na 115 112 na 1 odbiorcę [m 3/m/rok] wydajność ujęć wody [m 3/d] 1908 1908 liczba ujęć wody [szt.] 4 4 długość sieci wodociągowej [km] 21,8 21,8 % zwodociągowania terenu - bez spółek wodnych 54% 55% - z uwzględnieniem spółek wodnych 99% 99% liczba przyłączy wodociągowych [szt.] 729 741

Tabela 4.3. Długość gminnej czynnej sieci wodociągowej z przyłączami (bez spółek wodnych)

Miejscowość Długość [km] Liczba przyłączonych budynków do sieci Maniowy 11,5 401 Sromowce Wyżne 1,7 104 Klusz kowce 3,5 144 Czorsztyn 5,1 92

RAZEM 21,8 741

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ZGK w Maniowach na dzień 31 grudnia 2008 r.

Urząd Gminy posiada aktualne pozwolenia wodno-prawne, które umożliwiają korzystanie z ujęć wody (tabela 4.4). Tabela 4.4. Wykaz aktualnych pozwoleń wodno-prawnych dla ujęć wody na terenie Gminy Czorsztyn

L.p. Nazwa ujęcia Nr zezwolenia z dnia Data ważności 1. Sromowce Wyżne - Kąty O.Ś.IV.6210/72/1993 do 31.XII.2040 r. -płynąca (ujęcie drenażowe) z dnia 30.12.1993 r. 2. Maniowy -płynąca O.Ś.IV.6210/24/1997 do 28.02.2030 r. - ze źródeł z dnia 10.02.1997 r. - ze studni kopanej 3. Kluszkowce O.Ś.IV.6223/2/2001 do 31.07.2010 r. -płynąca z dnia 20.06.2001 r. 4. Mizerna O.Ś.IV.6210/97/1998 do 30.09.2040 r. -płynąca z dnia 17.09.1998 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ZGK w Maniowach na dzień 31 grudnia 2008 r.

4.4.2. Gospodarka ściekowa Na terenie Gminy gospodarką ściekową zarządza od roku 2005 Podhalańskie Przedsiębiorstwo Komunalne spółka z o.o. w Nowym Targu. Przedsiębiorstwo to wykonuje zadania w zakresie gospodarki ściekowej na terenie 10 gmin powiatu nowotarskiego. W ciągu ostatnich kilkunastu lat (1990 - 2004) nastąpił znaczny postęp w prowadzeniu poprawnej gospodarki ściekowej. Wyraża się to w budowie oraz rozbudowie zarówno sieci kanalizacyjnej, jak i oczyszczalni ścieków. Inwestycje były prowadzone ze środków gminnych przy współudziale środków finansowych pochodzących z ODGW. Zostały wybudowane oczyszczalnie ścieków w Sromowcach Wyżnych - wieś, Sromowcach Wyżnych – dla Osiedla Wygon, Czorsztynie, Mizernej i w Maniowach oraz przepompownie ścieków Mizerna-Maniowy i Węgliszczak-Maniowy. W miejscowości Maniowy istniejąca oczyszczalnia ścieków została zmodernizowana i rozbudowana o reaktory chemiczne niezbędne do przyjmowania i obróbki ścieków garbarskich. Wszystkie oczyszczalnie ścieków posiadają aktualne pozwolenia wodno-prawne. Oczyszczalnie ścieków jako produkty uboczne wytwarzają: • osad nadmierny magazynowany na poletkach osadowych i w specjalnych kontenerach na terenie oczyszczalni ścieków, a następnie przekazywany uprawnionej firmie w celu zagospodarowania, • osad uwodniony przewożony wozem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków w Maniowach celem odwodnienia na prasie filtracyjnej. W roku 2008 w miejscowości Sromowce Niżne została oddana do użytku sieć kanalizacji sanitarnej długości 12,9 km wraz z podłączeniami do 265 budynków oraz oczyszczalnia ścieków o przepustowości 266 m 3/dobę. Zakończenie tej inwestycji oznacza, że w 100 % zrealizowany jest plan odnośnie budowy oczyszczalni ścieków, natomiast w 98 % odnośnie kanalizacji sanitarnej. Nakłady na te inwestycje w latach 2007-2008 wyniosły 2.519.000 zł i pochodziły w 65 % z Funduszu Spójności. Charakterystyka

36 gospodarki ściekowej została przedstawiona w tabelach 4.5 i 4.6. Wykaz pozwoleń wodno-prawnych dla oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Czorsztyn zawiera tabela 4.7. Tabela 4.5. Charakterystyka gospodarki ściekowej na terenie Gminy Czorsztyn

rok wskaźnik 2007 2008 ilość ścieków komunalnych w ytwarzanych w Gminie na 36 36 1 mieszkańca [m 3/m/rok] przepustowość oczyszczalni ścieków [m 3/dobę] 1188,8 1454,8 długość sieci kanalizacyjnej [km] 45,8 62,2 % skanalizowania terenu ok. 67 % 95,1 % liczba przył ączy kanalizacyjnych [szt.] 989 1583

Tabela 4.6. Charakterystyka kanalizacji sanitarnej na terenie poszczególnych sołectw wchodzących w skład Gminy Czorsztyn

Długość Liczba przyłączonych Procent skanalizowania Miejscowość [km] budynków do sieci [%] Man iowy 19,2 416 91 Sromowce Wyżne 7 252 93 Kluszkowce 13 393 96 Czorsztyn 5,1 135 96 Mizerna 5 131 97 Sromowce Niżne 12,9 256 98 Huba - - -

RAZEM 62,2 1583 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PPK i ZGK Tabela 4.7. Wykaz pozwoleń wodno-prawnych dla oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Czorsztyn

Dopuszczalna wartość Okres parametru [mg/dm 3] Oczyszczalnia Nr pozwolenia obowiązywania zaw. BZT ChZT 5 Cr ogólna OŚ -6223/39/2004 18.11.2004 - Czorsztyn 21.12.2014 OŚ -6223/3 3/2005 15.07.2005 - Kluszkowce 30.06.2015 OŚ -6223/38/2004 18.11.2004 - Maniowy 40 150 50 21.12.2014 Sromowce OŚ -6223/48/2002/ 28.04.2003 - Wyżne 2003 31.12.2020 Sromowce OŚ -6223/26/2004 12.08.2004 - Niżne 31.12.2014

Sieć kanalizacyjna w Gminie Czorsztyn wykonana jest z PCV, PE, rur typu Wiaro, żeliwa, stali, kamionki oraz betonu; wymaga kolejnych nakładów finansowych celem jej uporządkowania i uzupełnienia. W tabeli 4.8 zebrano dane dotyczące oczyszczalni zlokalizowanych na terenie Gminy Czorsztyn; w tabeli 4.9 - wyniki badań ścieków oczyszczonych z poszczególnych oczyszczalni, natomiast w tabeli 4.10 - ilości odpadów produkowanych przez poszczególne oczyszczalnie ścieków. Tabela 4.8. Parametry eksploatacyjne oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Czorsztyn

Parametry oczyszczalni Oczyszczalnia przepus- odbiornik ścieków / towość ścieków ilość osób planowane układ nominalna lokalizacja oczysz- obsługiwanych inwestycje technologiczny Q /Q dśr dmax czonych [m 3/d]

Czorsztyn / 166 ,7 / Czorsztyn, ul. potok 350 - reaktor 200 Zamkowa Wronie w typu km 0+100 Biokon 400 / Kluszkowce, potok 1700 podłączenie Kluszkowce / 536 ul. St. Kluszko- kolejnych 80 reaktor typu Bochnaka wianka w mieszkańców UCT km 1+200

315 / Maniowy, ul. potok 2.500 podłączenie 472,5 Ks. A.Siudy Limierzysko (mieszkańcy kolejnych 325 w km 0+060 Maniowów, mieszkańców Maniowy / Mizernej z Maniowów reaktor część domów i Mizernej biologiczny z Kluszkowiec, Badenpho całe osiedle Węgliszczak i Węgliska) Sromowce 171 ,1 / Sromowce ciek bez 1.200 podłączenie 90 Wyżne / 220,2 Wyżne, ul. nazwy mieszkańców reaktor Kosibowicza wpadający Sromowiec biologiczny do rzeki Wyżnych SBR Dunajec w km 170+100 Sromowce 266 / Sromowce potok 1.100 - Niżne / 2 340 Niżne, ul. Macelowy reaktory Trzech Koron w km 0+550 biologiczny SBR

Tabela 4.9. Wyniki badań ścieków oczyszczonych z poszczególnych oczyszczalni zlokalizowanych na terenie Gminy Czorsztyn

Średnia za 2007 r. Roczny ła dunek zanieczyszczeń Stopień redukcji wprowadzanych Oczyszczalnia Parametr ścieki ścieki zanieczyszczeń do odbiornika ścieków surowe oczyszczone 3 3 [%] przez ścieki [mg/dm ] [mg/dm ] oczyszczone [kg/rok]

BZT 5 268,79 7,65 97,2 684

Czorsztyn ChZT Cr 525,1 32,35 93,8 2893 zaw. ogólna 207,5 27,8 86,6 2486

BZT5 303,835 4,245 98,6 796

Kluszkowce ChZT Cr 556,27 18,595 96,7 3488 zaw. ogólna 186,3 12,4 93,3 2326

BZT 5 285,19 9,37 96,7 2123

Maniowy ChZT Cr 600,88 38,95 93,5 8825 zaw. ogólna 265,6 17,1 93,6 3874

BZT 5 353,87 8,02 97,7 526

Sromowce Wyżne ChZT Cr 699,885 35,16 95,0 2305 zaw. ogólna 225 18,7 91,7 1226

Tabela 4.10. Ilość odpadów produkowanych przez oczyszczalnie ścieków na terenie Gminy Czorsztyn - zestawienie roczne za 2007 rok

Masa wytworzonego Oczyszczalnia ścieków Rodzaj odpadu odpadu skr atki [Mg/rok] 1,53 Czorsztyn zawartość piaskowników [Mg/rok] - osad nadmierny [Mg s.m./rok] 5 suma 6,53 skratki [Mg/rok] 1,31 Kluszkowce zawartość piaskowników [Mg/rok] 0,32 osad nadmierny [Mg s.m./rok] 9 suma 10,63 skratki [Mg/rok] 1,74 Maniowy zawart ość piaskowników [Mg/rok] 0,75 osad nadmierny [Mg s.m./rok] 63 suma 65,49 skratki [Mg/rok] 0,2 Sromowce Wyżne zawartość piaskowników [Mg/rok] - osad nadmierny [Mg s.m./rok] 20 suma 20,2

Nie skanalizowane dotąd części obszaru gminy Czorsztyn – miejscowość Huba i część miejscowości Maniowy (ul. Hubka) mają system gromadzenia ścieków w bezodpływowych zbiornikach (szambach), z których ścieki są wywożone do oczyszczalni. Planowane jest włączenie tych części Gminy do aglomeracji Dębno, która ma objąć swym zasięgiem również inne miejscowości powiatu nowotarskiego takie jak: Dębno, Knurów, Szlembark oraz częściowo Harklową. Umożliwi to podłączenie tej części Gminy do istniejącej oczyszczalni ścieków w Dębnie. Stan techniczny istniejącej sieci kanalizacyjnej na obszarze aglomeracji Dębno jest zadawalający, za wyjątkiem głównego odcinka kanalizacji od oczyszczalni ścieków w Dębnie, który wymaga przebudowy ze względu na konieczność zminimalizowania infiltracji, poprawy i zwiększenia przepustowości hydraulicznej kanału (obecnie ∅ 200), celem umożliwienia przyjęcia dodatkowych ilości ścieków z terenów dotychczas nieskanalizowanych. Szacunkowa długość kanału do renowacji wynosi około 800 m. Oczyszczalnia ścieków w Dębnie jest obiektem biologiczno-mechanicznym pracującym w układzie przepływowym. Jej obecna przepustowość wynosi 255 m 3/dobę (co odpowiada RLM = 1.000). Obecnie średniodobowy przepływ stanowi około 70 % przepustowości oczyszczalni, lecz mając na względzie rozbudowę systemu kanalizacji sanitarnej i zwiększenie ilości dodatkowych ścieków planowanych do oczyszczenia na oczyszczalni ścieków w Dębnie niezbędna jest rozbudowa i przebudowa obiektu do przepustowości 650 m 3/dobę. 4.5. Zasoby wodne Województwo małopolskie w całości położone jest w dorzeczu górnej Wisły z wyjątkiem niewielkiej zlewni Czarnej Orawy, należącej do zlewiska Morza Czarnego. Obszar posiada mniejsze od przeciętnych w kraju zasoby wód podziemnych, natomiast stosunkowo duże zasoby wód powierzchniowych.

4.5.1. Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe na terenie Gminy reprezentowane są przez Dunajec oraz sztuczne zbiorniki wodne utworzone na Dunajcu: Zbiornik Czorsztyn-Niedzica i Zbiornik Sromowce Wyżne, a także ich lewobrzeżne dopływy takie jak: Potok Szlemborski, Hubny, Hoborgowy, Piekiełko, Sygulina-Limierzyska, Mizerna, Kluszkowianka, Głęboki, Macelowy i inne drobne cieki bez nazwy. Obszar Gminy w całości znajduje się w górnej części zlewni Dunajca (zlewnia II-go rzędu) i zarazem zlewni zespołu utworzonych w 1997 roku zbiorników wodnych. Po wybudowaniu zbiorników wodnych obszar Gminy dysponuje znacznymi zasobami wód powierzchniowych. Przegrodzenie doliny Dunajca zaporami i stworzenie zbiorników zaporowych zasadniczo zmieniło charakter przepływów Dunajca poniżej zapory. Likwidacji uległy przeciętne wezbrania powodziowe oraz złagodzone zostały przepływy ekstremalne. W związku z tym problem wylewów powodziowych w rejonie Sromowiec Wyżnych i Niżnych w zasadzie przestał istnieć. Średnie roczne przepływy na Dunajcu kształtują się na poziomie około 24 m3/s . Po wybudowaniu zapory radykalnie zmieniła się sytuacja powodziowa w dolinie Dunajca nie tylko na terenie Gminy, ale i w części biegu Dunajca poniżej zapory. Przepływ regulowany jest przez zapory, dzięki czemu następuje zmniejszenie kulminacji przepływów poniżej zapory oraz przesuniecie fali kulminacyjnej w czasie. Jak wynika z ekspertyzy przygotowanej w 1997 roku dla Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska,

Zasobów Naturalnych i Leśnictwa przez zespół ekspertów zbiornik w Czorsztynie podczas powodzi w lipcu 1997 r. skutecznie zredukował wysokość fali powodziowej w dolinie Dunajca na odcinku ok. 40 km poniżej zapory. W zamieszkałych częściach doliny Dunajca tj. w okolicach Sromowiec Niżnych, Szczawnicy i Krościenka redukcja kulminacji była rzędu 1 - 1,5 metra, zaś w przełomach Pienińskim i Tylmanowskim przekraczała 2 m. Według obliczeń odnoszących się do warunków hydrologicznych powodzi w 1997 r. przepływ kulminacyjny na wysokości Krościenka, wynosiłby przy braku zapory 1580 m 3/s; zapora umożliwiła redukcję przepływu o 800 m 3/s. Autorzy w/w ekspertyzy jednocześnie stwierdzają, że poniżej ujścia do Dunajca rzek Ochotnicy i Kamienicy redukcja wysokości kulminacji spadła poniżej 0,5 m, zaś w okolicach Starego i Nowego Sącza stała się niezauważalna. Pomimo obecności zbiorników zaporowych w obrębie terasy zalewowej Dunajca w miejscowościach Sromowce Wyżne i Niżne może występować zagrożenie okresowymi wylewami oraz stagnacją wód opadowych w rejonach ujść dopływów Dunajca ze stoków Pienin oraz w zagłębieniach starorzeczy. Większość potoków bierze początek w przygrzbietowej części Pasma Lubania, na wysokości powyżej 800 m n.p.m. Potoki zasilane są infiltrującymi wodami opadowymi i roztopowymi. Ta część Gminy została wyodrębniona jako obszar źródliskowo- alimentacyjny. Odznacza się on największą gęstością źródeł, duża gęstością sieci potoków i zawilgoceniem pokryw stokowych. Potoki są na ogół krótkie i posiadają duże spadki. Po utworzeniu jeziora ich dolne biegi zostały skrócone i podparte. Przy maksymalnym napełnieniu zbiornika ich długości kształtują się następująco: Hubny 3km, Hoborgowy 5km, Piekiełko 5km, Sygulina-Limierzyska 5,5km, Mizerna 6km, Kluszkowianka 6,5km, Macelowy 4km. Wszystkie potoki odznaczają się górskim reżimem hydrologicznym. Wodostany i przepływy w potokach są zmienne, uzależnione od opadów atmosferycznych i roztopów. Minimalne stany wód występują w półroczu jesienno - zimowym, a maksymalne w miesiącach letnich i najczęściej związane są z opadami burzowymi. Podnoszenie i opadanie poziomu wody w ciekach następuje bardzo szybko i gwałtownie, wywołując wielkie zniszczenia w korytach i terenach przylegających. Potoki wynoszą z gór ogromne ilości materiału skalnego i zawiesiny, osadzając go w zbiornikach zaporowych, co wpływa na ich zamulanie. Z tych względów większość potoków w dolnych biegach została uregulowana lub jest w trakcie prac regulacyjnych, posiada kamienną obudowę i zapory przeciwrumowiskowe. Koryta zostały też częściowo sprogowane. Wysokość kamiennej obudowy w terenach zabudowanych jest dostosowana do maksymalnych przepływów wód powodziowych. Maksymalna rzędna piętrzenia Zbiornika Czorsztyńskiego wynosi 534,5 m n.p.m., normalna 529 m n.p.m., a minimalna 510 m n.p.m. Normalny i najczęstszy poziom wód kształtuje się na wysokości 525 – 529 m n.p.m. Wahania poziomu wody skutkują okresowym odsłanianiem się znacznych połaci brzegów abrazyjnych lub gliniasto - ilastych, ograniczających ich atrakcyjność rekreacyjną, w szczególności utrudnia to urządzenie naturalnych plaż. Jako podstawę do zagospodarowania terenów wokół Zbiornika przyjmuje się maksymalną rzędną piętrzenia, tj. 534,5 m n.p.m.

4.5.2. Wody podziemne Na wielkość zasobów wodnych mają wpływ między innymi: czynniki hydrometeorologiczne i geologiczne: wielkość opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji, środowisko sedymentacyjne, które uwarunkowało powstanie horyzontów wodonośnych wód podziemnych; czynniki antropogeniczne: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, w tym głównie wyrąb lasów i zadrzewień, urbanizacja i związany z nią przyrost powierzchni trudno przepuszczalnych, wielkość poboru wody, ilość wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszczeń, przerzuty wody. Na terenie Gminy występują dwa obszary o różnym charakterze występowania wód gruntowych, związanym z budową geologiczną, tektoniką i rzeźbą: płytki czwartorzędowy i głęboki przedczwartorzędowy. Pomiędzy poziomami wodonośnymi tych obszarów istnieje ścisła współzależność, przejawiająca się w więzi hydraulicznej. Zbiorniki wód czwartorzędowych występują głównie w aluwiach dolin rzecznych oraz w rumoszowo - gliniastych i żwirowych pokrywach stokowych. Wody aluwialne związane są ze żwirowe - piaszczystymi osadami rzecznymi, holoceńskimi i plejstoceńskimi. Najbardziej zasobne zbiorniki wód aluwialnych zaliczone do GZWP nr 440, występujące w dnie Kotliny Nowotarskiej w rejonie Starych Maniów zostały zalane wodami Zbiornika Czorsztyńskiego. W pozostałych dolinach zbiorniki aluwialne ze względu na małą miąższość i niewielkie rozprzestrzenienie osadów rzecznych (poza rejonem Sromowiec) są mało zasobne. W Sromowcach Wyżnych i Niżnych warstwa wodonośna ma grubość od 2 do 5 m., a w dolinach gorczańskich nie przekracza 2 m. Zbiorniki aluwialne mają na terenie Gminy duże znaczenie użytkowe dla zaopatrzenia mieszkańców w wodę. Wg Skąpskiego wody aluwialne w dolinach są bardzo silnie zagrożone ze strony zanieczyszczeń przenikających z powierzchni ziemi (zanieczyszczenia z gospodarstw domowych i rolnych, obiektów usługowych, składowania odpadów, spływu z pól i dróg, wycieków gnojowicy itp.). Ma to bezpośredni związek z dobrą przepuszczalnością osadów rzecznych i zarazem skupieniem zabudowy na terenach ich występowania Czas przenikania potencjalnych zanieczyszczeń z powierzchni terenu jest krótszy niż 2 lata. Zbiorniki wód w pokrywach stokowych, zarówno żwirowych, jak i gliniastych są płytkie i mało zasobne, uzależnione od wielkości i częstotliwości opadów. Nie stanowią ciągłego poziomu wodonośnego lecz tworzą zbiorniki izolowane i często zawieszone na różnych głębokościach. Na stokach woda gruntowa występuje na głębokości 4-8 m, a na wierzchowinach na głębokości 8-16 m. Wody zaskórne występują już na głębokości 1-2 m. Zbiorniki wód w pokrywach stokowych zasilane są głównie wodami opadowymi i roztopowymi infiltrującymi w pokrywy zwietrzelinowe oraz wodami wypływającymi z głębszego podłoża skalnego. Na nich bazują studnie kopane w obrębie wyżej położonych stoków i wierzchowin. Wody te nie mają jednak praktycznego znaczenia dla większych ujęć. Zasilają również drobne sączenia, wysięki i podmokłości, dając początek drobnym ciekom. Ich ilość i wydajność w mokrych okresach roku jest większa. Mogą one występować praktycznie w całym profilu gruntowym pokryw zwietrzelinowych. Część z nich okresowo wysycha. Występujące w pokrywach stokowych śródglinowe sączenia (zwłaszcza po roztopach i długotrwałych deszczach), szczególnie na bardziej stromych partiach stoków mogą być niebezpieczne przy nieodpowiednio prowadzonych pracach

42 fundamentowych - ze względu na możliwość wywołania ruchów masowych. W pokrywach osuwiskowych warunki wodne również są zwykle nieustabilizowane. Woda gruntowa może występować stale na głębokościach od 0,0 do 4,0 m lub też okresowo zanikać, stwarzając zagrożenie dla ewentualnych budowli. Zbiorniki wód w pokrywach stokowych w związku z dużym udziałem utworów gliniastych charakteryzują się słabszą przenikalnością pionową, rzędu 5 do 25 lat. Skąpski stwierdza, że wody te są średnio zagrożone ze strony zanieczyszczeń przenikających z powierzchni ziemi. Zbiorniki wód przedczwartorzędowych występują w szczelinach piaskowców i łupków warstw magurskich, piaskowców z Piwnicznej, w piaskowcach, łupkach i zlepieńcach warstw sromowieckich, warstw ropianieckich i warstw podmagurskich, z których zbudowane jest głębsze podłoże. Zasobność zbiorników uzależniona jest od litologii i uziarnienia skał oraz od ilości i wielkości szczelin, gdyż szczeliny stanowią główne drogi krążenia wód. Największą zasobnością odznaczają się zbiorniki w warstwach magurskich i w piaskowcach z Piwnicznej, które występują w północnej, zalesionej i najwyżej wyniesionej części Gminy. Występują tu wody porowo-szczelinowe i szczelinowe w gruboławicowych piaskowcach i zlepieńcach, o największym zawodnieniu w strefie przypowierzchniowej, głównie dzięki zwietrzeniu skał. Zbiorniki te zasilane są drogą infiltracji opadów atmosferycznych deszczowo-śnieżnych poprzez pokrywę zwietrzelinową lub bezpośrednio na wychodniach skał, a lokalnie w strefach kontaktów z czwartorzędowej warstwy wodonośnej. Dominuje szybki typ krążenia wód. Występują tu liczne źródła i wysięki wody. Przeważają źródła o wydajności 30-60 dm 3/min, a lokalnie znacznie wyższych. Strefa aktywnej wymiany wód sięga do głębokości kilkudziesięciu metrów. Zwierciadło wody gruntowej jest nieciągłe, generalnie ma charakter napięty i występuje na różnych głębokościach, od 3m - w pobliżu dolin rzecznych do ponad 20 m - w partiach grzbietowych. Wody te odgrywają ważną rolę w lokalnym zaopatrzeniu w wodę. Wody te są silnie zagrożone ze strony zanieczyszczeń przenikających z powierzchni ziemi. Ma to bezpośredni związek z występowaniem szczelin skalnych i z dobrą przepuszczalnością rumoszowych zwietrzelin. Czas przenikania potencjalnych zanieczyszczeń z powierzchni terenu wynosi w tym przypadku 2-5 lat. Kleczkowski zalicza te zbiorniki do głównych zbiorników wód podziemnych we fliszu karpackim - GZWP nr 439. Ogólna powierzchnia zbiornika nr 439 wynosi 450 km 2, a jego zasoby dyspozycyjne odniesione do całości powierzchni zbiornika wynoszą 23 tys. m 3/d, przy module 0,59 dm 3/s/km 2. Pozostała część Gminy, głównie rejon pogórzy w części gorczańskiej i pienińskiej pod względem zasobności w wody podziemne należy do słabo, a lokalnie średnio wodonośnych, w zależności od litologicznego wykształcenia piaskowców i łupków oraz uszczelinienia piaskowców. Należy nadmienić iż warunki infiltracji na tych obszarach są zróżnicowane w zależności od grubości glin zwietrzelinowych. Na ogół jednak są słabe, co ma duży wpływ na zasobność zbiorników wód podziemnych.

4.5.3. Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych Stan jakości wód powierzchniowych oraz obecność organizmów żyjących w wodach są wynikiem oddziaływania różnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinują: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a także urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znaczący wpływ

43 na zanieczyszczenie wód ma ilość pobieranej wody i odprowadzanie ścieków bytowo- gospodarczych i przemysłowych. Charakterystykę stanu czystości Dunajca zaprezentowano na podstawie danych zawartych w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2007 roku” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie. Dane dotyczą roku 2007. W pobliżu granic Gminy Czorsztyn znajdują się 2 punkty pomiarowe zlokalizowane w Harklowej (187,2 km biegu Dunajca) oraz na granicy państwa w Czerwonym Klasztorze (163,8 km biegu Dunajca) (tabela 4.11). Klasyfikacja stanu czystości wód opiera się na 3 różnych kryteriach: fizyko-chemicznym, biologicznym oraz bakteriologicznym. Tabela 4.11. Klasyfikacja jakości wód Dunajca w 2007 roku w punktach monitoringu diagnostycznego w pobliżu Gminy Czorsztyn (według 5 klas czystości)

Ogólna Wskaźniki degradujące jakość wody Punkt klasa biolo - pomiarowy fizyko-chemiczne bakteriologiczne czystości giczne V – liczba bakterii coli III – barwa, odczyn pH, Harklowa III fekalnych, ogólna - ChZT Cr liczba bakterii coli IV – liczba bakterii coli Czerwony IV – barwa, ChZT , IV Mn fekalnych, ogólna - Klasztor ChZT , azot Kjeldahla Cr liczba bakterii coli

Z racji tego, że do Dunajca odprowadzane są głównie ścieki komunalne nie stwierdzono podwyższonego stężenia wskaźników specyficznych do których należą między innymi fenole i metale ciężkie. WIOŚ przedstawia również w swoim raporcie zmiany czystości wody rzeki Dunajec w punkcie monitoringu diagnostycznego w Czerwonym Klasztorze (tabela 4.12). Jak wynika z w/w tabeli jakość wód była stabilna (III klasa), natomiast okresowo jakość wody obniżała się do IV klasy. Tabela 4.12. Zmiany jakości wody w rzece Dunajec w latach 2004-2007 w punktach monitoringu diagnostycznego w pobliżu Gminy Czorsztyn

Rok Stanowisko pomiarowe 2004 2005 2006 2007 Harklowa III III IV III Czerwony Klasztor III III III IV

Jednocześnie WIOŚ w cytowanym wyżej raporcie podane ocenę wód pod kątem eutrofizacji w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych [Dz.U.2002.241.2093]. W myśl w/w rozporządzenia, za wody zanieczyszczone azotanami ze źródeł rolniczych uznaje się: − wody powierzchniowe, w szczególności te które pobiera się lub zamierza pobierać na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia i wody 3 podziemne, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO 3/dm ,

− wody powierzchniowe wykazujące eutrofizację, którą skutecznie można zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. Za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się natomiast wody wymienione 3 powyżej, w których zawartość azotanów wynosi od 40-50 mg NO 3/dm i wykazuje tendencję wzrostową. W tabeli 4.13 zestawiono średnioroczne wartości wskaźników eutrofizacji w punktach pomiarowo-kontrolnych na Dunajcu w Harklowej oraz Czerwonym Klasztorze. Żaden z podanych wartości parametrów nie został przekroczony w stosunku do zawartych w odnośnym rozporządzeniu. Tabela 4.13. Średnioroczne wartości wskaźników eutrofizacji w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Harklowej oraz Czerwonym Klasztorze

Azot Azot Fosfor Ocena stopnia Stanowisko Azotany Chlorofil ogólny azotanowy 3 ogólny 3 eutrofizacji pomiarowe 3 [mg/dm ] [µg/dm ] [mg/dm 3] [mg/dm ] [mg/dm 3] wody nie stwierdzono Harklowa 1,7 1,2 5,2 0,06 5,4 eutrofizacji Czerwony nie stwierdzono 1,6 0,9 4,0 0,04 8,8 Klasztor eutrofizacji

4.6. Jakość powietrza atmosferycznego Jakość życia w znacznym stopniu jest warunkowana stanem czystości powietrza. Wynika to z faktu, że powietrze jest nie tylko źródłem tlenu, ale również ma decydujący wpływ na zdrowie człowieka. Wprowadzanie do powietrza atmosferycznego substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpłynąć na zdrowie ludzi, klimat, przyrodę, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku określane są jako zanieczyszczenie powietrza. Liczba rodzajów zanieczyszczeń, jaka może występować w powietrzu, jest bardzo duża. Stan czystości powietrza w dużej mierze jest uzależniony od skali i kierunków rozwoju Gminy Czorsztyn. Wzrost zanieczyszczenia powietrza wynika zarówno z rozwoju budownictwa mieszkaniowego, jak i aktywności gospodarczej, gdyż wymuszają one wzrost zapotrzebowania energetycznego, co w konsekwencji powoduje większą emisję zanieczyszczeń. Warunki aerosanitarne tego terenu są kształtowane pod wpływem zanieczyszczeń napływających głównie z zachodu z Kotliny Orawsko-Nowotarskiej i z północnego zachodu z odległych terenów przemysłowych. Dokumentem, w którym są najświeższe informacje dotyczące zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy jest „Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w roku 2007” opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w oparciu o Prawo ochrony środowiska [Dz.U.2001.52.627 z późn. zmianami] oraz odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska, w tym w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza [2008.52.310]. Oceny jakości powietrza i wynikające z nich działania dokonywane są w oparciu o obszary nazywane strefami. Od 2007 roku obowiązuje nowy podział stref; wg niej na terenie województwa małopolskiego jest 12 stref. Gmina Czorsztyn znajduje się w strefie nowotarsko-tatrzańskiej (PL.12.11.z.02), w której obowiązują pomiary dopuszczalnego stężenia substancji określone:

ze względu na ochronę zdrowia, ze względu na ochronę roślin, dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Główne źródła powstawania zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w Gminie Czorsztyn stanowią: źródła punktowe (tzw. niska emisja), które tworzą zbiorowe i indywidualne ogrzewanie pomieszczeń i produkują zanieczyszczenia w postaci pyłu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenku węgla), liniowe, pochodzące ze środków transportu kołowego i powodujące zanieczyszczenia w postaci węglowodorów, tlenku węgla, pyłu i ołowiu. Na terenie Gminy Czorsztyn jest prowadzony przez WIOŚ w Krakowie stały monitoring jakości powietrza na Hali Majerz w obrębie Pienińskiego Parku Narodowego. Najbliższe stacje monitoringowe podległe WIOŚ w Krakowie są zlokalizowane w Nowym Targu (przy ulicy Szaflarskiej i Józefczaka), gdzie wykonywane są badania SO 2, NO 2 i poziomu zapylenia (rycina 4.3). Kryterium lokalizacji tych stacji były względy zdrowotne, gdyż w Nowym Targu występuje bardzo wysokie stężenie pyłu zawieszonego. Poniżej przedstawiono wykaz podstawowych substancji zanieczyszczających powietrze oraz źródła ich pochodzenia (tabela 4.14) oraz dopuszczalne poziomy tych substancji w powietrzu (tabela 4.15 i 4.16). Tabela 4.14. Substancje zanieczyszczające powietrze i źródła ich pochodzenia

Zanieczyszczenie Źródło emisji spalanie paliw, unoszenie pyłu przez wiatr, pojazdy, procesy Pył ogółem technologiczne

SO 2 - dwutlenek si arki spalanie paliw zawierających siarkę, procesy technologiczne NO - tlenek azotu spalanie paliw i procesy technologiczne przy wysokiej temperaturze

NO 2 - dwutlenek azotu spalanie paliw i procesy technologiczne

NO x - suma tlenków azotu spalanie paliw, komunikacja, procesy technologiczne (NO, NO 2) CO - tlenek węgla powstaje podczas niepełnego spalania

O3 - ozon powstaje naturalnie oraz z innych zanieczyszczeń (utleniaczy)

Tabela 4.15. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu w odniesieniu do kryterium ochrony zdrowia ludzkiego

Dozwolona Dopuszczalny częstość Okres Termin poziom Margines przekroczenia uśredniania osiągnięcia Substancja substancji tolerancji dopuszczalnego wyników poziomów w powietrzu (%) poziomu pomiaru dopuszczalnych (μg/m 3) w roku kalendarzowym kalendarzowy jedna Dwutlenek 350 0 24 razy 2005 r. godzina siarki 24 godziny 125 0 3 razy 2005 r. rok Ołów 0,5 0 - 2005 r. kalendarzowy 24 godziny 50 0 35 razy 2005 r. Pył zawie- rok szony PM10 40 0 - 2005 r. kalendarzowy Tlenek węgla 8 godzin 10000 0 - 2005 r. Ozon 8 godzin 120 - 25 2010 r. rok Arsen 0,006 - - 2013 r. kalendarzowy Benzo -α- rok 0,001 - - 2013 r. piren kalendarzowy rok Kadm 0,005 - - 2013 r. kalendarzowy rok Nikiel 0,02 - - 2013 r. kalendarzowy

Tabela 4.16. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu w odniesieniu do kryterium ochrony roślin

Dozwolona Dopuszczalny częstość Okres Termin poziom Margines przekroczenia uśredniania osiągnięcia Substancja substancji tolerancji dopuszczalnego wyników poziomów w powietrzu (%) poziomu pomiaru dopuszczalnych (μg/m 3) w roku kalendarzowym Tlenki rok 30 0 - 2003 r. azotu* kalendarzowy rok kalendarzowy Dwutlenek i pora 20 0 - 2003 r. siarki zimowa (okres od 1 X do 31 III) okres Ozon wegetacyjny 18.000 - - 2010 r. (1 V – 31 VII) * suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu

W tabelach 4.17 i 4.18 przedstawiono zasady zaliczenia strefy do określonej klasy (A, B, C), które zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na ich obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, odnośnie działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Tabela 4.17. Zasady klasyfikacji do stref zanieczyszczeń powietrza, w przypadku, gdy określony jest margines tolerancji

Klasa Poziom stężeń Wymagane działania strefy nie przekraczający wartości brak dopuszczalnej A powyżej wartości dopuszczalnej lecz nie przekraczający wartości - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnej powiększonej o B dopuszczalnych margines tolerancji - określenie obszarów przekroczeń poziomów powyżej wartości dopuszczalnej dopuszczalnych oraz poziomów dopuszczalnych powiększonej o margines C powiększonych o margines tolerancji tolerancji - opracowanie programu ochrony powietrza (POP)

Tabela 4.18. Zasady klasyfikacji do stref zanieczyszczeń powietrza, w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest określony

Klasa Poziom stężeń Wymagane działania strefy nie przekraczający poziomu brak dopuszczalnego lub docelowego A - określenie obszaró w przekroczeń poziomów dopuszczalnych oraz poziomów dopuszczalnych powyżej poziomu powiększonych o margines tolerancji dopuszczalnego lub docelowego C - opracowanie programu ochrony powietrza (POP)

Strefa nowotarsko-tatrzańska (a więc i Gmina Czorsztyn) w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia uzyskała następujące przynależności do klasy wynikowej: - klasa A – dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzen, ołów, arsen, kadm, nikiel, - klasa C – pył zawieszony PM10 oraz benzo-α-piren. Analogiczne wyniki lecz w odniesieniu do kryterium ochrony roślin dla dwutlenku siarki oraz tlenków azotu pozwalają na klasyfikację do strefy A. Ze względu na przekroczenia dopuszczalnych wartości pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo-α-pirenu cała strefa została zakwalifikowana do programów ochrony powietrza. Na taki stan jakości powietrza w istotny sposób wpływa używanie w domowych paleniskach paliw zazwyczaj niskiej jakości. Emisje te są szczególnie uciążliwe dla ludzi i środowiska, ponieważ zanieczyszczenia rozpraszają się na niewielkiej wysokości.

Z reguły duża ilość tych emitorów i niekorzystne warunki rozprzestrzeniania na ograniczonym terenie kształtują poziom stężeń w ich najbliższym otoczeniu. Zjawisko takie występuje na terenach o zwartej zabudowie z dużą ilością indywidualnych palenisk w budynkach mieszkalnych. Mniejsze zagrożenie z punktu widzenia parametrów czystości powietrza stanowi niska emisja na terenach zabudowy luźnej, gdyż istnieją lepsze warunki przewietrzania i depozycji zanieczyszczeń, a co za tym idzie relatywnie niższe stężenia. Zanieczyszczeniem wskaźnikowym niskiej emisji jest benzo-α-piren, należący do grupy węglowodorów aromatycznych. Głównymi problemami w aspekcie zapobiegania niskiej emisji są: - brak inwentaryzacji źródeł i wielkości emisji - brak danych o rodzaju i ilości stosowanych paliw - czynnik ekonomiczny ze względu na rosnące w błyskawicznym tempie ceny ekologicznych nośników energii (energii elektrycznej, gazu ziemnego). Rosnące ceny węgla często są przyczyną spalania najgorszych gatunków węgla (łącznie z miałem), a nawet różnego rodzaju odpadów. W szczególności to ostatnie prowadzi do powstawania wielu szkodliwych związków, gdy odpady są spalane w piecach nieprzystosowanych do tego typu paliwa. Taki sposób ogrzewania mieszkań jest przyczyną znacznej emisji pyłu, dwutlenku siarki, tlenku węgla i węglowodorów w sezonie grzewczym. Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych notuje się wzrost emisji energetycznej w porównaniu do okresów ciepłych. Jak dotąd nie prowadzono w Gminie Czorsztyn szacunkowych obliczeń wielkości emisji z palenisk domowych. Drugim ważnym elementem niskiej emisji są zanieczyszczenia komunikacyjne, obejmujące takie substancje jak: tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy. Emisja ta wraz ze zwiększaniem się ilości pojazdów na szlakach komunikacyjnych wykazuje tendencję wzrostową. Szczególnie wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych ulic miast i przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest zły stan techniczny pojazdów, niewłaściwa eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg. Ponadto, transport stanowi jedno z głównych źródeł zanieczyszczenia gleb, a następnie wód. Na terenie Gminy Czorsztyn były prowadzone przez WIOŚ z Krakowa badania stężenia NO 2 i SO 2 w latach 2004-2006. Trzy stanowiska pomiarowe na których były wykonywane badania zlokalizowane są na terenie Pienińskiego Parku Narodowego, gdzie obowiązują bardziej rygorystyczne dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń niż dla obszarów 3 niechronionych. Dopuszczalny poziom średniorocznego stężenia NO 2 wynosi 20 µg/m , 3 analogicznie dla SO 2 - 15 µg/m . Punkt pomiarowy Wąwóz Sobczański leży na obszarze pozamiejskim i charakteryzuje tło pomiarowe dla stężeń badanych gazów; punkt pomiarowy Kras również zlokalizowany na obszarze pozamiejskim charakteryzuje wpływ lokalnej emisji ze źródeł punktowych; punkt pomiarowy Majerz – wpływ zanieczyszczeń z sąsiedniego obszaru. Jak wynika z ryciny 4.2 średnioroczne stężenia dwutlenku siarki oraz dwutlenku azotu nie przekracza dopuszczalnej wartości, lecz wartości pomiarów z poszczególnych miesięcy przekraczały dopuszczalną zawartość SO 2 - w miesiącach 3 zimowych od stycznia do kwietnia osiągając wartości sięgające nawet 35,7 µg/m

49 w punkcie pomiarowym Majerz. Należy przy tym zwrócić uwagę, że lokalizacja punktów pomiarowych nie oddaje w pełni wielkości zanieczyszczeń lokalnych występujących w poszczególnych miejscowościach, zwłaszcza tych zlokalizowanych w dolinach i w bezwietrzne dni. Jest to jak wspomniano powyżej skutkiem niskiej emisji. Kolejnym budzącym zaniepokojenie czynnikiem jest rosnąca z roku na rok emisja SO 2.

Rycina 4.2. Średnie roczne stężenia NO 2 i SO 2 na stanowiskach badawczych zlokalizowanych w obrębie Pienińskiego Parku Narodowego na terenie Gminy Czorsztyn

4.7. Lasy i zadrzewienia Naturalnym bogactwem Gminy są lasy, których powierzchnia wynosi niecałe 2.868 ha, co stanowi 46,4 % jej powierzchni. Jest to dużo wyższa wartość od średniej lesistości województwa małopolskiego, która wynosi 28,5 % oraz od średniej powiatu nowotarskiego wynoszącej 36,9 %. Struktura własności lasów na terenie Gminy została przedstawiona w tabeli 4.19. Tabela 4.19. Struktura własności lasów na terenie Gminy Czorsztyn

Właściciel Powierzchnia [ha] Lasy Państwowe 902 w tym lasy PPN: 53 lasy gminne , 653,69 w tym w poszczególnych sołectwach: Czorsztyn 0,06 Huba 37,26 Kluszkowce 124,25 Maniowy 238,81 Mizerna 4,54 Sromowce Niżne 114,66 Sromowce Wyżne 134,11 wspólnoty gruntowe 22 prywatne 1272 kościelne 19

suma : 2868,69 Źródło: Dane Urzędu Gminy w Czorsztynie

Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa są nadzorowane przez Nadleśnictwo Krościenko będące w strukturach Lasów Państwowych; tereny leśne na terenie PPN są zarządzane przez Park na zlecenie starosty powiatu nowotarskiego. Na drzewostany lasów Gminy Czorsztyn ujemny wpływa mają zanieczyszczenia powietrza powodowane przez przemysł, a także niska emisja w sezonie grzewczym. Bardziej narażone na zanieczyszczenia są drzewostany iglaste; są one osłabione, co zmniejsza ich żywotność i zwiększa podatność na ataki przez grzyby i owady. Szczególnie dotyka to drzewostany iglaste położone na terenach porolnych. Monokultury leśne (w tym świerkowe) są systematycznie przebudowywane na drzewostany bukowo- jodłowe. Duże straty w lasach (głównie w uprawach leśnych i młodnikach) położonych na południowych stokach wywołuje w okresie przedwiośnia zwierzyna płowa. W kategorii zagrożenia pożarowego lasy gminne przynależą do kategorii III, co oznacza, że w wypadku wystąpienia pożaru głównodowodzącymi akcją gaśniczą są nadleśniczy Nadleśnictwa Krościenko oraz dyrektor PPN. By móc rozwiązać problem zagrożeń lasów wynikający z działalności ludzkiej wymagany jest wnikliwy nadzór ze strony samorządów lokalnych, przy wydatnej pomocy ze strony pracowników Nadleśnictwa. Działalność w lasach prywatnych musi być ukierunkowana tak, aby nie naruszała równowagi biocenoz, a także zasobów leśnych omawianego obszaru. 4.8. Zasoby naturalne Na terenie Gminy Czorsztyn występują andezyty – magmowe skały wulkaniczne powstałe w miocenie. Można je obejrzeć w miejscowości Kluszkowce, w okolicach góry Wdżar w kilku nieczynnych kamieniołomach i odsłoniętych wychodniach skalnych. Andezyt znajduje zastosowanie jako materiał w budownictwie i dekoratorstwie, również jako materiał kwasoodporny. Skały andezytowe stosunkowo łatwo wietrzeją, dając gleby gliniaste, zasobne w składniki pokarmowe dla roślin (głównie wapń i magnez). 4.9. Hałas Hałas jest bardzo istotnym dla mieszkańców elementem zanieczyszczenia środowiska. Wg badań CBOS ponad dwie piąte Polaków wyraża swój niepokój związany z uciążliwością hałasu w środowisku. Wartości progowe poziomów hałasu określa rozporządzanie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. (Dz.U.2002.8.81). Wartości progowe poziomów hałasu wyrażone są za pomocą równoważonego poziomu hałasu (LAeq) i odnoszą się odrębnie do dróg i linii kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a także startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej. Przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagrożonego hałasem, wymagającego podjęcia szybkiej i bezwarunkowej interwencji w zakresie ochrony akustycznej. Dopuszczalne poziomy hałasu w zależności od jego źródła i przeznaczenia terenu przedstawiają tabele 4.20 i 4.21. Do najpowszechniejszych i najbardziej uciążliwych źródeł hałasu należy komunikacja drogowa. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej są wysokie i wynoszą 75-90 dB, przy

51 dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku w otoczeniu budynków mieszkalnych do 67 dB w porze nocnej i do 75 dB w porze dziennej. Tabela 4.20. Dopuszczalne poziomy hałasu w zależności od jego źródła i przeznaczenia terenu

Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A [dB] drogi lub linie kolejowe pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia - pora nocy - pora dnia - pora nocy - Przeznaczenie terenu przedział przedział przedział czasu przedział czasu czasu czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia odniesienia 8 najmniej 1 najmniej równy 16 równy 8 korzystnym korzystnej godzinie godzinom godzinom godzinom dnia nocy Obszary A ochrony 60 50 50 45 uzdrowiskowej Tereny wypoczynkowo- 60 50 - - rekreacyjne poza miastem 1) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 65 60 60 50 2) Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej Tereny zabudowy 75 67 67 57 mieszkaniowej

Tabela 4.21. Dopuszczalne poziomy hałasu dla startów, lądowań i przelotów statków powietrznych

Wartość progowa poziomu hałasu dla startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, wyrażona równoważnym poziomem dźwięku A w dB długotrwały, średni poziom dźwięku A, dla długotrwałego L.p. Przeznaczenie terenu przedziału czasu trwającego 6 miesięcy, najmniej korzystnych pod względem akustycznym pora dnia (przedział czasu pora nocy (przedział odniesienia równy 16 czasu odniesienia równy godzinom) 8 godzinom) 1. 1) Obszary A ochrony uzdrowiskowej 2) Tereny zabudowy szpitalnej, domów opieki społecznej oraz zabudowy 65 55 związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 2. 1) Tereny zabudowy mieszkaniowej 2) Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne 70 60 poza miastem

Głównymi źródłami hałasu na terenie Gminy jest komunikacja samochodowa oraz zakłady produkcyjno-usługowe. Poziom hałasu komunikacyjnego „u źródła” tj. wzdłuż głównych ciągów dróg w zależności od natężenia dźwięku wynosi:

- ponad 70 dB dla odcinków dróg: Nowy Targ – Nowy Sącz, przy natężeniu ruchu ponad 250 pojazdów na godzinę, - 60 - 70 dB dla odcinków dróg o natężeniu ruchu 100 - 250 pojazdów na godzinę. W decydujący sposób na poziom hałasu i jego rozprzestrzenianie się na otaczające tereny na różnych odcinkach dróg wpływa typ zabudowy, obecność zieleni oraz obiektów ekranujących i udział samochodów ciężarowych w potoku ruchu. Źródłem hałasu przemysłowego na terenie Gminy są tartaki, stolarnie, warsztaty kamieniarskie, blacharnie, ślusarnie oraz składy materiałów budowlanych. Uciążliwość hałasu generowanego przez te rodzaje działalności ogranicza się do terenów bezpośrednio przyległych i w większości przypadków do dziennej pory doby.

4.10. Formy ochrony przyrody Obszar Gminy Czorsztyn jest szczególnie bogaty w walory przyrodniczo- krajobrazowe. Na walory te składają się: urozmaicona rzeźba i szata roślinna zbiorowisk leśnych, łąkowo-pastwiskowych, a także bogactwo krajobrazów będących wynikiem działania sił przyrody i wytworem kulturowym człowieka. Bogactwo walorów przyrodniczych spowodowało, że obszar obfituje obszar obfituje w różne formy ochrony przyrody. Na terenie Gminy znajduje się Pieniński Park Narodowy (na prawie 50 % powierzchni Gminy) wraz z otuliną Parku. Na obszarze Gminy w obrębie PPN został ustanowiony obszar NATURA 2000 (PLB 120008). Cała powierzchnia Gminy, poza obszarem PPN jest objęta przez Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu. W Kluszkowcach funkcjonuje Rezerwat Modrzewie. Gmina Czorsztyn leży w zasięgu obszaru węzłowego sieci ECONET o znaczeniu międzynarodowym: 43M Obszar Sądecki . Tworzą go zespoły florystyczne i faunistyczne o największej bioróżnorodności i zdolności do samoodtwarzania, a zarazem ze względu na skład gatunkowy najbardziej reprezentatywne dla tej części Karpat Zachodnich. W związku z tym stanowią tzw. trzon ekologiczny Karpat. Ponadto na obszarze Gminy zostały wyznaczone ostoje przyrody CORINE . Do tej formy ochrony przyrody klasyfikowane są obszary posiadające wybitne walory przyrodnicze o wyjątkowym znaczeniu dla przemieszczania się flory i fauny i dotychczas nie objęte prawną ochroną przyrody.

4.10.1. Parki narodowe Pieniński Park Narodowy (PPN) obejmuje swym zasięgiem najwyższą i najbardziej urozmaiconą część Pienińskiego Pasa Skałkowego, o ogromnym urozmaiceniu rzeźby terenu, z licznymi wąwozami, urwiskami i półkami skalnymi. Pieniny dzielą się na Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe i Małe Pieniny. Pieniński Park Narodowy jest usytuowany w Pieninach Właściwych. Powierzchnia Parku wynosi 2346 ha, w tym 1311 ha stanowi własność Skarbu Państwa. Lasy w parku zajmują 1665 ha. Powierzchnia objęta ochroną ścisłą wynosi 750 ha. 619 ha powierzchni Parku to grunty Skarbu Państwa, reszta pozostaje w rękach prywatnych. Na terenie Gminy Czorsztyn znajduje się prawie połowa obszaru PPN - 1157 ha [w tym grunty Skarbu Państwa o powierzchni 537 ha, grunty niepaństwowe o powierzchni 620 ha (będące własnością prywatną, wspólnot i gminną)].

Inicjatorem utworzenia parku był prof. Władysław Szafer. Pierwszy prywatny rezerwat o powierzchni 7,5 ha założył hrabia Stanisław Drohojowski w 1921 r. wokół ruin zamku w Czorsztynie. Od 1928 r. rozpoczęto wykupy terenów, które na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa z 23 maja 1932 r. stały się organizacyjną jednostką szczególną pod nazwą „Park Narodowy w Pieninach” o powierzchni 736 ha. Kolejną podstawą prawną istnienia parku było rozporządzenie Rady Ministrów z 30 października 1954 r. o utworzeniu z dniem 1 stycznia 1955 r. Pienińskiego Parku Narodowego. Aktualnie Pieniński Park Narodowy funkcjonuje w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z 14 maja 1996 r. (Dz. U.1996. 64.307). Pieniny zbudowane są głównie z różnorodnych wapieni, z których najtwardsze, wapienie rogowcowe, tworzą malownicze, niemal pionowe białe ściany opadające ku Dunajcowi. Najbardziej znany szczyt Trzy Korony osiąga wysokość 982 m n.p.m., a najwyższy (poza parkiem) szczyt Pienin - Wysoka w Małych Pieninach, osiąga 1050 m n.p.m. Charakterystyczne dla krajobrazu tych gór są nagie ściany skalne, odosobnione skałki - często w postaci iglic i kontrastujące z nimi zaokrąglone powierzchnie garbów lub łagodne stoki, które pokrywają łąki i pola. Najbardziej interesującym elementem krajobrazu Pienin jest około 10-kilometrowy przełom Dunajca przez najwyższą skalistą część masywu pienińskiego. Bardzo zróżnicowana jest szata roślinna Pienin z licznymi gatunkami i odmianami endemicznymi roślin. Szatę leśną tworzą zbiorowiska drzew z udziałem buka, jodły i świerka, z domieszką jaworu, klonu i wiązu górskiego. Nadzwyczaj bogate florystycznie są zbiorowiska łąk pienińskich. Silnie zróżnicowana jest fauna, szczególnie świat owadów. Także wśród nich występują gatunki bardzo rzadkie i endemiczne. W wyniku zmienności geologicznej w PPN spotykane są liczne stadia rozwojowe gleb: od bardzo płytkich do głębokich, od kamienisto - rumoszowych do gliniasto - ilastych, od kwaśnych do zasadowych. Najczęściej występują tu rędziny i gleby brunatne. W Parku realizowana jest ochrona rezerwatowa na obszarach stanowiących własność państwową, zaś grunty niepaństwowe nie są objęte żadną kategorią ochronności. Ekosystemy leśne podlegają ochronie ścisłej i częściowej z wyjątkiem lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Ekosystemy nieleśne, szczególnie polany podlegają ochronie, głównie w zakresie utrzymania ich bioróżnorodności i ochrony krajobrazowej związanej z ochroną dziedzictwa kulturowego. W parku narodowym wszelkie działania podporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami. Nadrzędnym celem Parku jest zachowanie całości systemów przyrodniczych oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw przyrody rodzimej. Park udostępniony jest do zwiedzania. Zmiana sposobu wykorzystania gruntu lub nieruchomości położonej w Parku wymaga zgody dyrektora. Zasady te ustaliła ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody [Dz.U.1991.114.492, z późniejszymi zmianami]. Na obszarze PPN zabrania się między innymi: - polowania, łowienia i zabijania dzikich zwierząt, - pozyskiwania i niszczenia drzew i innych roślin, - zmiany stosunków wodnych i regulacji potoków, - składowania odpadów, - niszczenia gleby i wydobywania kopalin,

- stosowania środków chemicznych w gospodarce, - zbioru dziko żyjących roślin, owoców i grzybów, - ruchu pojazdów, poza trasami do tego celu wyznaczonymi, - zakłócania ciszy, - umieszczania tablic, napisów, reklam, za wyjątkiem znaków porządkowych, - wykonywania lotów statkami powietrznymi na wysokości poniżej 2 km oraz używania lotni. Ograniczenia te nie dotyczą zabiegów ochronnych i pielęgnacyjnych w rezerwatach, badań naukowych, akcji ratowniczych, bezpieczeństwa ludzi, regulacji stanu zwierzyny, gospodarki leśnej i rolnej na gruntach nie będących rezerwatem przyrody. Zasady zagospodarowania Parku i jego ochrony zawiera sporządzony przez Dyrekcję Plan Ochrony PPN na lata 2002 - 2020, będący obecnie w fazie zatwierdzania. Wokół Pienińskiego Parku Narodowego, szczególnie na jego północnym przedpolu, na powierzchni 2682 ha utworzono strefę ochronną - otulinę Parku. Otulina chroni teren Parku przed skutkami negatywnych oddziaływań różnych czynników zewnętrznych na przyrodnicze środowisko Parku. Otulina nie stanowi formy ochrony przyrody, lecz stanowi strefę, w której nie mogą być realizowane przedsięwzięcia mogące ujemnie wpływać na przyrodę Parku. Uważa się, że właściwe zagospodarowanie otuliny to: - zalesienie słabych gruntów rolnych, narażonych na erozję i osuwanie się ziemi, obszarów źródliskowych, a nie przeznaczonych na inne ważne cele, np. ochrony krajobrazowej, itp. - uporządkowanie gospodarki odpadami, z likwidacją dzikich wysypisk śmieci oraz gospodarki wodno - ściekowej z zakazem pobierania wody ze źródeł, - nie lokalizowanie w pobliżu PPN ferm hodowlanych i zakładów usługowo- produkcyjnych uciążliwych dla środowiska, - zachowanie korytarzy i ciągów ekologicznych pomiędzy obszarami przyrodniczymi i między obszarami przyrodniczymi, a terenami otwartymi oraz realizację przepustów dla drobnej zwierzyny przy budowie infrastruktury drogowej, - zabezpieczenie zasobów kulturowo – krajobrazowych. - rozwój w Gminie Czorsztyn infrastruktury turystycznej: parkingów, informacji turystycznej, szlaków, - koncentracja zabudowy dla eliminowania jej rozpraszania oraz oddalanie jej od granic PPN. Jako granice zabudowy uwzględnić należy wytyczne wynikające z planu ochrony PPN. - zachowanie tradycyjnych form architektury w budownictwie kubaturowym, a budownictwo liniowe wpisywać w krajobraz okolicy. Ogólne zasady zagospodarowania, obowiązujące w otulinie PPN, określa projekt planu ochrony PPN.

4.10.2. Rezerwaty przyrody Inną formą ochrona przyrody jest utworzony na mocy zarządzenia nr 317 Ministra Leśnictwa i PD z dnia 19.09.1959 r. [M.P.1959.90.472] na powierzchni 10,43 ha lasu

55 gminnego Rezerwat Modrzewie w Kluszkowcach, ulokowany ponad zabudową wsi Kluszkowce. Przedmiotem ochrony jest rzadko występujący drzewostan modrzewia polskiego. Na obszarze rezerwatu zabrania się między innymi: • polowania, łowienia i zabijania dzikich zwierząt, • wypasania zwierząt gospodarskich, • pozyskiwania i niszczenia drzew oraz innych roślin, • składowania odpadów i zaśmiecania, • niszczenia gleby i wydobywania kopalin, • stosowania środków chemicznych w gospodarce, • zbioru dziko żyjących roślin, owoców i grzybów, • przejazdu i przegonu, poza wyznaczonymi drogami, • zakłócania ciszy, palenia ognisk, • umieszczania tablic, napisów oraz reklam. Ograniczenia te nie dotyczą zabiegów ochronnych i pielęgnacyjnych w rezerwacie, badań naukowych, akcji ratowniczych i bezpieczeństwa ludzi. Szczegółowe zasady zagospodarowania obszaru rezerwatu określa plan ochrony.

4.10.3. Pomniki przyrody Na obszarze Gminy nie ma zarejestrowanych pomników przyrody.

4.10.4. Obszar chronionego krajobrazu Formą przestrzenną ochrony przyrody, obejmującą cały obszar Gminy, poza obszarem PPN jest Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu, utworzony zgodnie z Zarządzeniem Nr 92/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 24 listopada 2006 r. [Dz. Urzędowy Woj. Małopolskiego Nr 806 poz.4862 z dnia 24 listopada 2006 r.]. Na obszarze chronionym zakazane jest prowadzenie następujące działania: • zmiana stosunków wodnych obniżających potencjał ekologiczny siedlisk, • lokalizacja inwestycji szkodliwych dla środowiska, • wypalanie traw, • niszczenie zadrzewień oraz nakazane jest kształtowanie przestrzeni ekologicznej w procesach gospodarczych w dostosowaniu do warunków górskich oraz hamowanie procesów degradacji środowiska. Prowadzenie ochrony przyrody poprzez tą formę określa regulamin jego funkcjonowania, zawierający nakazy i zalecenia, a w szczególności: • wykluczenie realizacji obiektów przemysłu wodochłonnego, energochłonnego i szkodliwego, • stosowanie technologii i urządzeń bezpiecznych ekologicznie przy obiektach budowlanych i urządzeniach infrastruktury, • wprowadzenie form architektonicznych, harmonizujących z otoczeniem, • otaczanie opieką miejsc pamięci narodowej i zabytków kultury materialnej, • obejmowanie ochroną najcenniejszych obiektów przyrodniczych, • zalesianie i zadrzewianie gruntów mało przydatnych dla celów rolnych i turystyki,

• ograniczanie przeznaczania gruntów rolnych i leśnych na inne cele, • dążenie do uznania wszystkich lasów za ochronne oraz propagowanie i rozwijanie rolnictwa ekologicznego, • łagodzenie negatywnych skutków eksploatacji surowców, • współdziałanie w ograniczeniu zanieczyszczeń zewnętrznych środowiska.

4.10.5. Obszar ochrony siedlisk projektu NATURA 2000 PLB 120008 - Pieniny Natura 2000 to przyjęty przez Unię Europejską system ochrony wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. Europejska sieć Natura 2000 jest wyznaczana na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej w celu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem. Polska, w ramach procesu integracji z Unią Europejską, została zobowiązana do wyznaczenia na swoim terytorium sieci obszarów Natura 2000 na podstawie kryteriów określonych dla wszystkich krajów członkowskich. Podstawę prawną sieci Natura 200 stanowią dwa akty prawne: Dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków z dnia 2 kwietnia 1979 r. Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory z dnia 21 maja 1992 r. Dyrektywa Ptasia ma na celu ochronę gatunków ptaków, gospodarowanie nimi i regulowanie liczebności, zawiera ona również zasady dopuszczalnego wykorzystania tych gatunków. Dyrektywa Siedliskowa ma na celu zapewnienie różnorodności biologicznej przez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium państw członkowskich. Obszary Natura 2000 w Polsce są wyznaczane na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. [Dz.U.2004.92.880]. Obszar Pienińskiego Parku Narodowego znalazł się na liście obszarów Natura 2000 skierowanej przez polski rząd do Komisji Europejskiej. Nazwa obszaru ochronnego to „Pieniny”. Obejmuje teren o łącznej powierzchni 2336,434 ha, kod obszaru: PLB 120008, Typ – dyrektywa Ptasia. Rady Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach uchwałą nr III/8/2006 z dnia 14.XII.2006 r. zaopiniowała „Projekt obszarów specjalnych ochrony ptaków w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000” na terenie Gminy Czorsztyn w granicach PPN. Procentowy udział klas siedlisk zlokalizowanych na terenie obszaru ochronnego zamieszczono w tabeli 4.22. Tabela 4.22. Klasy siedlisk oraz ich procentowy udział w obszarze PLB 120008

klasy siedlisk % pokrycia grunty orne 1,00 lasy iglaste 69,00 lasy mieszane 12,00 lasy w stanie zmian 3,00 łąki i pastwiska 9,00 naturalne murawy 5,00 tereny rolnicze z dużym udziałem elementów natura lnych 1,00

Rycina 4.3. Obszar Natura 2000 „Pieniny” na obszarze Pienińskiego Parku Narodowego

Obszar PLB 120008 obejmuje teren grupy górskiej Pienin. Stanowi on brzeżny, północny fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego. Pasmo zbudowane jest z wapieni i piaskowców. Gęsta jest sieć źródeł, w większości krasowych, o dużej wydajności, jak również liczne potoki spływające do Dunajca lub Krośnicy. Na terenie Pienin odkryto dotąd 22 jaskinie, w większości pseudokrasowego pochodzenia; największa z nich to Jaskinia w Ociemnym o długości 196 m i głębokości 47,5 m. Charakterystyczne dla Pienin są bardzo duże różnice w klimacie lokalnym między ich południowymi i północnymi zboczami, co pociąga za sobą zróżnicowanie szaty roślinnej. Lasy zajmują ponad 80 % powierzchni; na zboczach o ekspozycji północnej przeważa żyzna buczyna karpacka, w wąwozach - górski las jaworowy, zbocza o wystawie południowej zajmują ciepłolubne naskalne lasy bukowe i jodłowe. Charakterystyczna dla Pienin jest obecność półnaturalnych, bogatych biocenoz łąkowych, obfitujących w storczykowate. Odlesione zbocza o wystawie południowej, pokrywają bujne murawy kserotermiczne. Strome ściany skalne porośnięte są górskimi murawami. U ich podnóża rozrastają się płaty ciepłolubnych zarośli ze zw. Berberidion . Obszar ma wyjątkowe walory krajobrazowe - obejmuje malowniczy przełom Dunajca pomiędzy Czerwonym Klasztorem a Szczawnicą. Dolina jest tu bardzo wąska i niezwykle kręta. Na odcinku 2,5 km w linii prostej rzeka tworzy siedem ostrych zakrętów i ma 9 km długości. Dno doliny, zwężające się miejscami do kilkunastu metrów, całkowicie wypełnia rzeka, której spadek jest duży, ale nierównomierny; występują tu na przemian bystre „szypoty” i spokojne „plosa”. Ujścia bocznych dolinek są zawieszone nad Dunajcem, gdyż ich wody nie dorównują mu w erozyjnym pogłębianiu koryt. Zakola Dunajca nie są meandrami wciętymi, ale są wymuszone zarówno rozmieszczeniem twardych skałek i mało odpornej osłony, jak też przebiegiem licznych szczelin, pęknięć i dyslokacji. Geneza przełomu nie została do dzisiaj wyjaśniona. Obszar jest ważny dla zachowania bioróżnorodności, w tym 14 typów siedlisk z Załącznika 1 Dyrektywy Siedliskowej (m.in. priorytetowe murawy kserotermiczne oraz

58 użytkowane ekstensywnie łąki o wyjątkowym bogactwie florystycznym) i kilkunastu gatunków z Załącznika 2 Dyrektywy – tabela 4.23. Tabela 4.23. Typy siedlisk przyrodniczych znajdujących się na terenie obszaru Natura 2000 PLB 120008 wymienione w załączniku 1 Dyrektywy Siedliskowej

% udział siedlisk Typy siedlisk przyrodniczych w powierzchni obszaru Zarośla wrześni na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków ( Salici - 0,1 Myricarietum część - z przewagą wrześni) Zarośla wierzby siwej na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków ( Salici - 1,0 Myricarietum część – z przewagą wierzby Nawapienne murawy wysokogórskie ( Seslerion tatrae ) i wyleżyska śnieżne 1,0 (Arabidion coeruleae ) Murawy kserotermiczne ( Festuco -Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis - Festucion pallentis ) -priorytetowe są tylko murawy z istotnymi 2,0 stanowiskami storczyków Ziołorośla górskie ( Adenostylion alliariae ) i ziołorośla nadrzeczne ( Convolvuletalia 1,0 sepium ) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie ( Arrhenatherion el atioris ) 16,0 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i 1,0 mechowisk Piargi i gołoborza wapienne ze zbiorowiskami Papaverion tatrici lub Arabidion 1,0 alpinae Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Sti pion 1,0 calamagrostis Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis 1,0 Kwaśne buczyny ( Luzulo -Fagenion ) 1,0 Żyzne buczyny ( Dentario glandulosae -Fagenion, Galio odorati -Fagenion ) 18,0 Ciepłolubne buczyny storczykowe ( Cephalanth ero -Fagenion ) 5,0 Jaworzyny i lasy klonowo -lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis -Acerion 3,0 pseudoplatani ) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe ( Salicetum albo -fragilis, 1,0 Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae , olsy źródliskowe)

W ostoi występuje co najmniej 16 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (tabela 4.24), 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Łącznie stwierdzono występowanie ponad 160 gatunków ptaków. W okresie lęgowym występuje nagórnik (PCK) - co najmniej 10% populacji krajowej, pomurnik (PCK) - 5%-10% populacji krajowej, puchacz (PCK) - 2%-3% populacji krajowej, puszczyk uralski (PCK) i sóweczka (PCK) - powyżej 1% populacji krajowej; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje dzięcioł białogrzbiety (0,3%-1%, PCK) i dzięcioł trójpalczasty (0,8%, PCK).

Tabela 4.24. Gatunki ptaków z Załącznika 1 dyrektywy w sprawie ochrony dzikich ptaków (Dyrektywy Ptasiej)

Bocian czarny Dzięcioł białogrzbiety Ciconia nigra Dendrocopos leucotos Dzięcioł cza rny Dzięcioł trójpalczasty Dryocopus martius Picoides tridactylus Dzięcioł zielonosiwy Gąsiorek Picus canus Lanius collurio Jarząbek Muchołówka białoszyja Bonasa bonasia Ficedula albicollis Muchołówka mała Orlik krzykliwy Ficedula parva Aquila pomarina Puchacz Puszczyk uralski Bubo bubo Strix uralensis Rybitwa rzeczna Sokół wędrowny Sterna hirundo Falco peregrinus Sóweczka Włochatka Glaucidium passerinum Aegolius funereus

Na podkreślenie zasługuje bardzo bogata flora. Występuje tu ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich dwa endemiczne gatunki roślin naczyniowych (mniszek pieniński Taraxacum pieninicum i pszonak pieniński Erysimum pieninicum ) i 4 specyficzne odmiany roślin (mokrzyca szczeciolistna Minuartia setacea var. pienina , rozchodnik ostry Sedum acre var. calcigenum , bylica piołun Artemisia absynthium var. calcigena , chaber barwny Centaurea triumfetti var. pienina ); relikty geograficzne (złocień Zawadzkiego Dendrathema zawadzkii i jałowiec sawina Juniperus sabina ); ponadto 3 endemity zachodniokarpackie. Znajdują się tu stanowiska licznych gatunków roślin naczyniowych chronionych prawnie oraz zagrożonych w Polsce. Opisano tutaj także endemiczny zespół Dendranthemo-Seslerietum variae , porastający strome zbocza i półki skalne ścian wapiennych. Niezwykle bogata jest fauna bezkręgowców, z wieloma rzadkimi i zagrożonymi gatunkami. Oprócz priorytetowej nadobnicy alpejskiej i proponowanego do włączenia do Załącznika II chrząszcza Carabus variolosus , występują tu co najmniej 2 gatunki endemiczne dla Pienin ( Onychiurus carpenteri i Isophya pienensis ) oraz bardzo liczne endemity zachodnio- i ogólnokarpackie. Liczna jest też fauna nietoperzy - 14 gatunków, w tym 4 z Załącznika II. Głowacica występująca na tym terenie jest gatunkiem introdukowanym; niestety brak bliższych danych populacyjnych (tabela 4.25). Obszar ten ma wyjątkowe walory krajobrazowe: obejmuje jeden z najpiękniejszych w Europie przełomów rzecznych.

Tabela 4.25. Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 Dyrektywy Siedliskowej

1. Gatunki roślin

Bezlist okrywkowy Obuwik pospolity Buxbaumia viridis Cypripedium calceolus Sierpowiec błyszczący Pszonak pieniński Drepanocladus vernicosus Erysimum pieninicum

2. Gatunki zwierząt

a. bezkręgowce Nadobnica alpejska Poczwarówka zwężona Rosalia alpina Vertigo angustior Trzepla zielona Biegacz urozmaicony Ophiogomphus cecilia Carabus variolosus b. ryby Głowacica Koza Hucho hucho Cobitis taenia Różanka

Rhodeus sericeus amarus c. ssaki Bóbr europejski Wydra Castor fiber Lutra lutra Mopek Nocek duży Barbastella barbastellus Myotis myotis Nocek łydkowłosy Podkowiec mały Myotis dasycneme Rhinolophus hipposideros Ryś Wilk Lynx lynx Canis lupus

4.10.6. Ostoje przyrodnicze CORINE Zasięg ostoi przyrodniczych w międzynarodowym programie CORINE Biotopes wyznaczono w oparciu o zbiór danych o biotopach, czyli miejscu życia gatunku. Aby miejsce występowania gatunku lub siedliska stało się ostoją CORINE powinno posiadać znaczenie europejskie. Ostoje przyrodnicze CORINE są źródłem informacji dla wyznaczenia potencjalnych elementów europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Wyznaczone ostoje przyrody CORINE różnią się między sobą m.in. wielkością, zależnie od wymagań ekologicznych gatunku lub siedliska będącego kryterium typowania. Niekiedy na obszarze dużej ostoi typowanej np. dla zwierząt wymagających znacznej przestrzeni, usytuowana jest mniejsza ostoja wyznaczona np. dla roślin naczyniowych. Wówczas ostoja większa jest ostoją kompleksową, a mniejsza - ostoją cząstkową. Ostoje

61 przyrodnicze sieci CORINE występujące na terenie Gminy Czorsztyn zestawiono w tabeli 4.26. Tabela 4.26. Wykaz ostoi przyrodniczych CORINE na terenie Gminy Czorsztyn

Powierzchnia Charakterystyka Nazwa ostoi Rodzaj ostoi Typ [ha] ostoi - unikatowe formy - Góra Wdżar ostoja 5 geomorfologiczne - unikatowe formy - siedlisko, geomorfologiczne, - zbiorowisko, Pieniński Pas ostoja - murawy i łąki, - fauna, 6341 Skałkowy kompleksowa - lasy, - geomorfologia, - wody śródlądowe - krajobraz stojące i płynące - unikatowe formy - zbiorowisko, Pieniny ostoja geomorfologiczne, - fauna, 2330 Centralne częściowa - murawy i łąki, - flora, - lasy, - krajobraz - wody śródlądowe - ryby, stojące i płynące, - geomorfologia, Przełom ostoja 90 - unikatowe formy - krajobraz Dunajca częściowa geomorfologiczne, - murawy i łąki, - ruiny, - flora, Zamek ostoja - unikatowe formy - geomorfologia 11 Czorsztyn częściowa geomorfologiczne, - murawy i łąki, Jaskinia w ostoja - unikatowe formy - kolonia nietoperzy - Ociemnem częściowa geomorfologiczne

4.10.7. Propozycje poddania ochronie nowych terenów i obiektów W chwili obecnej Gmina Czorsztyn nie ma planów odnośnie poddania ochronie nowych terenów i obiektów. 4.11. Walory kulturowe i krajoznawcze

4.11.1. Zabytki Czorsztyn W Czorsztynie zachował sie częściowo czytelny historyczny układ dawnego zespołu letniskowego Nadzamcza oraz odcinek średniowiecznego traktu w dolinie potoku Wronin. Zachowane zespoły i obiekty zabytkowe obejmują przede wszystkim budownictwo obronne w postaci ruin zamku Czorsztyn (obiekt jest wpisany do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków). Zamek powstał w XIII wieku i został rozbudowany za czasów Kazimierza Wielkiego. Jest to przykład typowej państwowej warowni granicznej będącej ważnym elementem systemu obronnego doliny Dunajca. Zamek zalicza sie do typu wyżynnego, wykorzystującego w maksymalnym zakresie

62 ukształtowanie terenu. Pozostałości zamku, górującego obecnie nad wodami Jeziora Czorsztynskiego, stanowią zamek górny i dolny. Wraz z rozpoczęciem budowy zbiornika zostały rozpoczęte prace konserwatorskie, które trwają do dzisiaj. Zamek jest częściowo udostępniony do zwiedzenia. Obiekty sakralne zachowane w Czorsztynie to: kapliczka z rzeźbą „Trzeci Upadek Chrystusa” z przełomu XVIII i XIX wieku stanowiąca replikę kaplicy z centrum Czorsztyna; kaplica cmentarna, wyposażenie barokowe z XVII wieku z kościoła w Maniowych, obecnie we współczesnym kościele pod wezwaniem Matki Boskiej Fatimskiej, figura Matki Boskiej z 1827 roku fundacji Drohojowskich oraz kapliczka na Podzamczu z XIX wieku, obecnie w stanie ruiny. Zabytkową zabudowę mieszkalną i gospodarczą stanowią wille i pensjonaty drewniane, przeważnie z lat 30-tych XX wieku stanowiące przykłady zabudowy letniskowej z tego okresu, usytuowane na Nadzamczu i przeniesione do skansenu nad zbiornikiem oraz pozostałości tradycyjnej zabudowy wiejskiej, przeważnie drewnianej z przełomu XIX i XX wieku usytuowane na Nadzamczu, lub w skansenie.

Huba Z obiektów zabytkowych na terenie wsi zachowała sie kapliczka murowana z początku XIX wieku oraz tradycyjne budownictwo wiejskie w postaci drewnianych domów, stodół i obór z początku XX wieku.

Kluszkowce Zabytkowe obiekty sakralne występujące na terenie wsi to kapliczka murowana z drugiej połowy XIX wieku z ludowym wyposażeniem oraz kaplica szafkowa na granicy wsi. Tradycyjna zabudowa wiejska reprezentowana jest przez domy drewniane, zrębowe, usytuowane szczytem do drogi z zabudowa gospodarcza a także domy nawiązujące do wzorów uzdrowiskowych willi. W Kluszkowcach znajduje sie także pomnik Nieznanego Żołnierza z 1918 roku i współczesny pomnik na przełęczy Snozka projektu W. Hasiora.

Maniowy Kaplica pod wezwaniem Św. Sebastiana, drewniana z 1723 roku, przeniesiona na nowy cmentarz (podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej na podstawie decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków) oraz pojedyncze domy drewniane z lat 40-tych XX wieku będące pozostałością po tradycyjnej zabudowie wsi.

Mizerna W Mizernej czytelny pozostał zabytkowy układ wsi obejmujący dyspozycje łanów leśnych Kluszkowiec oraz ulicowy układ osadniczy w centrum wsi. Zachowane obiekty zabytkowe obejmują kapliczkę z początku XIX wieku oraz pozostałości tradycyjnego budownictwa wiejskiego – zagrody obejmujące drewniane chałupy, stodoły i obory, przeważnie z lat 30-tych XX wieku.

Sromowce Niżne Zachowane zespoły i obiekty zabytkowe na obszarze Sromowiec Niżnych obejmują budowle obronne w postaci reliktów murowanego zamku z XIII wieku, wzniesionego z inicjatywy księżnej Kingi. Pełnił on rolę refugium (schronienia) dla klasztoru Klarysek w Starym Sączu. Zachował sie mur obwodowy, fragmenty pomieszczeń i cysterny na wodę

(oficjalnie obiekt ten znajduje się na terenie Gminy Krościenko, zwyczajowo w Gminie Czorsztyn – granica administracyjna na mapie nie jest wytyczona wystarczająco precyzyjnie). Obiekty sakralne reprezentowane są w Sromowcach Niżnych przez kościół parafialny pod wezwaniem Św. Katarzyny, drewniany, z XVI wieku, z późniejszymi zmianami. Obiekt ten podlega ścisłej ochronie i jest wpisany do rejestru zabytków od roku 1930. Zabytkowe wyposażenie tego kościoła jest obecnie przeniesione do nowego kościoła. Z XIX wieku pochodzi kapliczka murowana zlokalizowana w Sromowcach Średnich. Także w Sromowcach Średnich znajdują sie drewniane krzyże, przeważnie z początku XX wieku. Atrakcyjne architektonicznie jest schronisko „Trzy Korony”, dawne Schronisko Śląskie, z lat 30. XX wieku. Schronisko stanowi przykład architektury modernistycznej z akcentami zakopiańskimi. Pozostałości tradycyjnej zabudowy wiejskiej stanowią stosunkowo liczne domy drewniane zrębowe, usytuowane szczytem do drogi oraz pojedyncze przykłady pensjonatów letniskowych z 1 poł. XX wieku. W Sromowcach Średnich występują domy drewniane, zrębowe, kryte gontem, szalowane i tynkowane podobnie jak na Spiszu. W Sromowcach Niżnych występują także stanowiska archeologiczne: obozowisko gminy witowskiej z paleolitu schyłkowego oraz ślady osadnictwa z epoki kamienia.

Sromowce Wyżne W Sromowcach Wyżnych czytelny pozostał zabytkowy, lokacyjny układ przestrzenny oraz układy przysiółków. Zachowany także pozostał przebieg odcinka traktu węgierskiego z reliktem przeprawy przez Dunajec w kierunku Spiskiej Starej Wsi oraz przebieg dawnych dróg do Krośnicy i Krościenka. Nie zmieniona pozostała także historyczna dominantą centrum wsi - wieżą kościoła. Zachowane świadectwa wielowiekowego rozwoju wsi obejmują kilka rodzajów zabytkowych budowli i obiektów zabytkowych. Do najcenniejszych obiektów należą ruiny fortalicium na wzgórzu Zamczysko z przełomu XIV i XV wieku, z którego pozostały do dzisiaj relikty umocnień obronnej budowli drewniano - ziemnej. Obiekty sakralne reprezentowane są przez zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem Św. Stanisława bpa z XIX wieku oraz cmentarza przykościelnego z nagrobkami Drohojowskich z 2 połowy XIX wieku, stanowiący rzadki przykład zachowanego cmentarza przykościelnego z galerią rzeźby nagrobkowej. Cenna jest także kapliczka murowana z XIX wieku w Kątach. Zabytkowe obiekty użyteczności publicznej w Sromowcach Wyżnych obejmują zespół „Cisowego Dworku” związanego z działalnością Olgi Małkowskiej i rozwojem harcerstwa. Są to budynki drewniane, zrębowe, nawiązujące do stylu zakopiańskiego. Wart odnotowania jest także budynek dawnej szkoły ludowej, murowany z 2 połowy XIX wieku. Interesująca jest także tradycyjna zabudowa wiejska w Sromowcach Wyżnych. Cechuje się różnorodnością typów, takich jak: drewniane domy szalowane, domy drewniane tynkowane nawiązujące do architektury spiskiej oraz zespół zabudowy o charakterze letniskowym wzorowany na budownictwie uzdrowiskowym ze stolarskim detalem z 1 połowy XX wieku. Występują tutaj także piwniczki z przełomu XIX i XX wieku. Liczne we wsi są stanowiska archeologiczne, takie jak Zamczysko, obozowiska i pracownie z epoki kamienia oraz ślady osadnictwa z epoki kamienia, brązu, okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza.

4.11.2. Turystyka w Gminie Gmina Czorsztyn posiada obecnie, po utworzeniu zbiornika zaporowego na Dunajcu, unikalne w skali kraju warunki do rozwoju różnych form turystyki. Wielość atrakcji przyrodniczych, kulturowych oraz różnorodność krajobrazowa sprawiają, że teren ten, po odpowiednim jego zagospodarowaniu i zarządzaniu stać się może w przyszłości znaczącym obszarem turystycznym. Połączenie różnych elementów przyrodniczych: gór (Pieniny, Gorce), wody (Jezioro Czorsztynskie, rzeka Dunajec), dużych kompleksów leśnych oraz wspaniałych widoków i panoramy na Tatry oraz Gorce sprawia, że niewiele jest podobnych miejsc w Polsce, w których na tak małym obszarze nagromadzone byłoby tyle ciekawych obiektów i miejsc wartych zwiedzenia. Unikalność w skali kraju potęgują jeszcze: żywy folklor i kultura ludowa. W związku z wymienionymi powyżej walorami Gminy liczba miejsc noclegowych sukcesywnie wzrasta; w 2007 r. wynosiła 4.450 miejsc (w kwaterach agroturystycznych – 1.850 miejsc, w pokojach gościnnych – 2.600 miejsc), natomiast w roku następnym wzrosła do 4.800 miejsc (odpowiednio: 2 100 i 2 700 miejsc). Wszystko to sprawia, że obszar ten ma bardzo korzystne warunki i predyspozycje dla szeroko pojętych: rekreacji, turystyki i wypoczynku w różnych formach. Analiza ruchu turystycznego w Gminie wykazała, że głównymi celami przyjazdów turystycznych były: • spływ przełomem Dunajca, frekwencja na spływie wynosi w ostatnich latach średnio 230 tys. osób na rok, • krajoznawstwo związane z odwiedzeniem Pienińskiego Parku Narodowego. Pieniński Park Narodowy corocznie odwiedza ok. 700 tysięcy turystów (w 2005 r. - ponad 640 tys., w 2006 r. - ponad 760 tys.), co w przeliczeniu na 1 ha powierzchni parku stanowi najwyższy wskaźnik natężenia ruchu turystycznego na terenie parków narodowych w Polsce. Park jest bardzo dobrze udostępniony dla ruchu turystycznego, przy szlakach znajdują się ławeczki, kosze i liczne drogowskazy. J Jedna z głównych bram wejściowych do Parku, w Sromowcach Niżnych znajduje sie na terenie Gminy Czorsztyn. Od roku 1997, tj. po zalaniu Zbiornika Czorsztyńskiego wzrósł ruch turystyczny związany z wypoczynkiem nadwodnym i rekreacja na wodzie. Szacunkowa wielkość tego ruchu w szczycie sezonu w dni wolne od pracy wynosi około 700 osób dziennie. Ruch turystyczny w Gminie koncentruje sie w Pienińskim Parku Narodowym, Sromowcach Niżnych oraz w pasie nadwodnym zbiornika, głównie w miejscowościach Kluszkowce i Mizerna. Głównymi grupami konsumentów ruchu turystycznego w gminie są: • grupy towarzyskie młodzieżowe i rodzinne w różnym wieku (zainteresowane głównie spływem przełomem Dunajca), • grupy młodzieży szkolnej, • grupy towarzyskie i rodziny z dziećmi (zainteresowane głównie wypoczynkiem pobytowym).

4.11.2.1. Szlaki górskie Turystyka piesza ma na terenie Gminy Czorsztyn oraz całych Pienin bardzo długie tradycje. Wpływa na to w największym stopniu położenie Gminy pomiędzy dwoma parkami narodowymi (Pienińskim i Gorczańskim). Na terenie Gminy Czorsztyn znajduje się 15 oznakowanych górskich szlaków do uprawiania turystyki pieszej. Stopień trudności jest zróżnicowany, zatem każdy turysta może wybrać odpowiedni w zależności od kondycji. Zostały one zebrane w tabeli 4.27.

Tabela 4.27. Szlaki turystyczne przebiegające przez Gminę Czorsztyn

Suma Długość czas przejścia Kolor różnicy Przebieg szlaku - tam/powrót szlaku wzniesień [km] [m] czerwony Przeł ęcz Knurowska - Runek - Lubań 13 525 4h/3h30 czerwony Niedzica - Sromowce Wyżn e - Mac elak 8 490 2h15/2 h niebieski Lubań - Przełęcz Snozka 6 710 1h45/2h15 niebieski Przeł ecz Snozka - Macelak - Trzy 9,5 510 3h15/3h Korony niebieski Trzy Korony - Sokolica - Szczawnica 6 980 3h/3h30 zielony Ochotnica Dolna - Polana Morgi - 7 750 2h30/2h Lubań zielony Lubań - Grywałd 5,5 645 2h15/2h45 zielony Sromowce - Przeł. pod Ostrym 3 370 1h/0h45 Wierchem żółty Sromowce Niżne - Przełęcz Szopka - 5 670 2h15/2h15 Krościenko Niżne

4.11.2.2. Trasy rowerowe W ostatnich latach turystyka rowerowa rozwija się bardzo dynamicznie. Ukształtowanie terenu Gminy i piękno przyrody umożliwiają realizację szeregu wypraw rowerowych o różnym stopniu trudności W chwili obecnej na terenie Gminy nie ma poprowadzonych i oznakowanych tras i ścieżek rowerowych; zaplanowana jest trasa rowerowa, która zostanie zrealizowana po uzyskaniu dofinansowania z UE. Ograniczeniem dla turystyki rowerowej są przepisy Pienińskiego Parku Narodowego zabraniające jazdy na terenie Parku na rowerze, z wyjątkiem dróg otwartych dla ruchu samochodowego. Również stan dróg w Gminie nie sprzyja rowerzystom - są one zazwyczaj stosunkowo wąskie i nie mają szerokich poboczy. W przewodnikach proponowane są ciekawe trasy rowerowe – wyznaczane po istniejących drogach gminnych, polnych i leśnych; poniżej znajduje się opis 2 z nich: - Pętla dookoła Jeziora Czorsztyńskiego Wycieczka drogami asfaltowymi, dostępna dla rowerów każdego rodzaju. Po drodze wspaniałe widoki na jezioro, zamki, Gorce i Pieniny. Długość trasy to 39,3 km, a czas wycieczki to ok. 4-5 godz. Na trasie występuje duże natężenie ruchu samochodowego. Przebieg wycieczki: zamek niedzicki - Falsztyn - Dębno - Przełęcz Snozka - Krośnica -

66 skrzyżowanie (Czorsztyn) - skrzyżowanie (do przystani) - mała zapora - zamek niedzicki. - Okolice Czorsztyna Wycieczka ta jest niedługa, biegnie drogami kamienisto - błotnistymi, w pobliżu brzegów zalewu. Długość trasy (bez dojazdu do Czorsztyna) wynosi 6,7 km, a czas trwania to 40-50 min. Dojazd do Czorsztyna (do skrzyżowania na drodze Krośnica - Sromowce) z Niedzicy wynosi 10 km, a z Krościenka 25 km. Przebieg wycieczki: skrzyżowanie - Jezioro Czorsztyńskie - skrzyżowanie. Oddanie do użytkowania w 2006 roku kładki pieszo – rowerowej na rzece Dunajec w Sromowcach Niżnych daje możliwość korzystania ze szlaku rowerowego wzdłuż przełomu Dunajca. Trasa ta o długości ok.13 km łączy Czerwony Klasztor na Słowacji ze Szczawnicą i dalej z Krościenkiem n/Dunajcem, umożliwia przebycia malowniczego pienińskiego przełomu drogą lądową. Kładka również daje sposobność wjazdu na oznakowane ścieżki rowerowe wyznaczone w regionie Zamagurza na Słowacji. Ponadto w ostatnim czasie podejmowane są próby wyznaczenia nowych szlaków rowerowych o różnym stopniu trudności i atrakcyjności w ramach działań podejmowanych przez Fundację Rozwoju Regionu Jeziora Czorsztyńskiego.

4.11.2.3. Szlak kajakowy Jest zlokalizowany na Dunajcu i stanowi część szlaku kajakowego prowadzącego z Nowego Targu do Nowego Sącza. Przebiega od Sromowiec, przez przełom Dunajca aż do Tylmanowej. Z uwagi na uwarunkowania terenowe wymaga doświadczenia i większych kwalifikacji w tej dziedzinie turystyki. Również Zbiornik Czorsztyński daje również możliwość uprawiania tego pięknego sportu, zwłaszcza że poza wyznaczonymi statkami pasażerskimi oferującymi rejsy widokowe, na jeziorze obowiązuje zakaz używania łodzi o napędzie silnikowym.

4.11.2.4. Spływ tratwami na Dunajcu Przełom Dunajca uwaŜany za jeden z najpiękniejszych zakątków nie tylko w Polsce. Jest to atrakcja rangi światowej, ciesząca się niesłabnącym powodzeniem wśród turystów zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Średnio w ciągu roku ze spływu korzysta 217 tysięcy turystów (w roku 2008 250 tysięcy). Od połowy lat 70. XX wieku spływ przełomem Dunajca na drewnianych tratwach odbyło ponad 5 mln pasażerów. Odbywa się on przełomem Dunajca i kończy się na przystani pasażerskiej w Szczawnicy lub Krościenku. Z przystani flisackiej w Kątach tratwy przepływają trasę 15 km, mimo że w linii prostej do przystani końcowej w Szczawnicy jest zaledwie 6 km, zaś różnica poziomów wynosi 36 m. Dunajec płynie w głębokim, wyŜłobionym przez siebie skalnym wąwozie; na długości 9 km siedmiokrotnie gwałtownie skręca, (trzy zakręty przekraczają kąt 130°, a wysokość urwistych, wapiennych ścian sięga 300500 metrów ponad lustro wody). Spływ, w zależności od stanu wody trwa od 2 do 3 godzin. Trasa spływu została przestawiona na rycinie 4.4.

Rycina 4.4. Trasa spływu tratwami przez przełom Dunajca

Źródło - http://www.flisacy.com.pl/

4.11.2.5. Szlaki do turystyki konnej Gmina dysponuje doskonałymi warunkami do uprawiania jeździectwa, jak i turystyki konnej. Na terenie Gminy Czorsztyn nie ma wyznaczonych bezpośrednio szlaków do turystyki konnej, lecz w pobliskich Gorcach, m.in. w części po granicy administracyjnej Gminy Czorsztyn wzdłuż szlaku czerwonego biegnie piękny widokowo i bardzo atrakcyjny szlak do turystyki konnej. Proponowane są wyprawy konne na następujących trasach: • Turbacz - Polana Mraźnica pod Gorcem, • Polana Gabrowska - Jaworzyna Kamienicka – Trusiówka, • Potasznia - Pasieka - Koninki, • Koninki - dolina Potoku Turbacz - dolina Olszowego Potoku, • Koninki - Tobołów - Obidowiec – Turbacz, • Polana Gabrowska - Zielenica - do granic GPN. Urozmaicony teren Gorczańskiego Parku Narodowego z licznymi polanami i rozległymi krajobrazami stanowi doskonały teren dla konnych wycieczek. Szlaki te są częścią projektowanej pienińsko-podhalańskiej sieci szlaków turystyki jeździeckiej, która swym zasięgiem obejmie Podhale, Gorce, Spisz, Pieniny oraz część Beskidu Sądeckiego. Jedynie PPN nie wyraził zgody na utworzenie tras na jego terenie.

4.12. Analiza strategiczna możliwości rozwojowych Gminy Czorsztyn Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie Gminy Czorsztyn należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie za czynnik prorozwojowy, jak i ograniczający rozwój. W tabeli

4.28. przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój Gminy. Najważniejszymi problemami środowiskowymi, które będą stanowiły bazę dla długoterminowej polityki i strategii wdrożeniowej zmierzającej do osiągnięcia założonych celów będą: ⇒ zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia powietrza przez substancje pochodzące ze środków transportowych (NO 2, SO 2, CO, benzo-α-piren) przy głównych ciągach komunikacyjnych, które stanowią zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców Gminy; ⇒ ochrona zasobów wodnych poprzez: poprawę jakości wód powierzchniowych, eliminację możliwości skażenia wód podziemnych spowodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; ⇒ ochrona powierzchni ziemi poprzez: ograniczenie ilości odpadów składowanych bez przetwarzania, eliminację zagrożenia utraty różnorodności funkcji powierzchni związanej z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią, co może spowodować zmniejszenie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych Gminy.

Tabela 4.28. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie Gminy Czorsztyn

Dziedzina Czynniki prorozwojowe Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe

Położenie – w aktywnym walory krajobrazowo – przyrodnicze (Pieniny, spływ słaba infrastruktura turystyczna, sportowa i rekreacyjna, turystycznie rejonie kraju Dunajcem, Gorczański i Pieniński Park Narodowy, Jezioro brak informacji turystycznej, Czorsztyńskie) oraz pozaprzyrodnicze (historyczne i ogólny niski standard bazy turystycznej i poziomu usług kulturowe), turystycznych, tradycyjny obszar recepcji turystycznej ze stosunkowo zły stan dróg powiatowych i nieuregulowane prawnie rozpoznawalną marką, tereny pod drogami, brak chodników, możliwość uprawiania wielu rodzajów turystyki, wysokie zadłużenie gminy do 2010 uniemożliwiające dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna, realizację większych inwestycji, duża ilość miejsc noclegowych oraz gościnność i ograniczone możliwości w bezpośrednich powiązaniach życzliwość dla przyjezdnych - agroturystyka, funkcjonalnych i przestrzennych na styku granic z czyste środowisko naturalne, brak uciążliwego przemysłu, sąsiednimi gminami, rolnictwo naturalne, dobry klimat, brak linii kolejowych bliskość Tatr i Zakopanego oraz granicy ze Słowacją, bogactwo kulturowe i kultywowanie tradycji - żywy folklor, granica trzech regionów kulturowych: Podhala, Pienin i Spisza, dogodne powiązania komunikacyjne (drogowe) z regionem, uczestnictwo w Euroregionie „Tatry” - rozwój współpracy obszarów przygranicznych, możliwość wykorzystania funduszy pomocowych z UE obowiązujący nowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gleby – niska jakość zastępowanie areału rolnego nasadzeniami leśnymi lub uprawa gatunków roślin o niewielkich wymaganiach bonitacyjna naturalnymi użytkami (łąki). glebowych, niskie plony.

Dziedzina Czynniki prorozwojowe Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe

Wody podziemne – - ograniczenia w zagospodarowaniu terenów z uwagi na średnie zasoby ochronę zbiorników wód podziemnych, ostrożne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin. Wody powierzchniowe – urozmaicenie estetyki krajobrazu, zła jakość wód, gęsta sieć drobnych miejsce odpoczynku i rekreacji, niewłaściwe zaopatrzenie w wodę, cieków wodnych oraz miejsca pracy w turystyce. nieracjonalna gospodarka wodna, zbiornik zaporowy zwiększenie zagrożenia powodziowego. Powietrze – dobry stan zieleni i lasów, ciągi komunikacyjne, wzdłuż których następuje kumulacja zanieczyszczone w pozytywny wpływ na zdrowie i jakość życia mieszkańców zanieczyszczeń, średnim stopniu (drogi oddechowe). brak informacji o występowaniu zagrożenia wysoką zawartością ozonu w okresie letnim (z powodu wzmożonego ruchu samochodowego), zanieczyszczenia powietrza w wyniku niskiej emisji (powstawanie tzw. zimowego smogu). Hałas - wzdłuż głównych rozwój turystyki w rejonach z dala od głównych ciągów pogorszenie warunków mieszkania ludności miejskiej, ciągów komunikacyjnych komunikacyjnych. nadmierne natężenie hałasu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, Walory przyrodnicze – wysoki stopień naturalności środowiska, urozmaicone duży udział terenów ograniczających możliwość rozwoju duża różnorodność ukształtowanie terenu, sprzyjające rozwojowi funkcji funkcji osadniczej i rolnictwa: krajobrazowa i turystycznej, krajoznawczej i wypoczynkowej, - położonych powyżej 700 m n.p.m. przyrodnicza duże zasoby wód powierzchniowych o wysokich - osuwiskowych, podatnych na erozję. zdolnościach samooczyszczania i cennych walorach zanieczyszczenie fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne krajobrazowych, wód powierzchniowych, stosunkowo niewielkie zagrożenie powodziowe w mała odporność wód podziemnych na zanieczyszczenia, dolinach Dunajca i innych cieków wodnych, zagrożenie doliny Dunajca na wypadek awarii zapory w ogólnie korzystne warunki bioklimatyczne, Czorsztynie, naturalny poziom stanu jakości warstwy ornej gleby, możliwość okresowych przekroczeń dopuszczalnych bardzo duży udział terenów leśnych i wysoka wartości stężeń zanieczyszczeń powietrza w dolinach,

Dziedzina Czynniki prorozwojowe Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe

bioróżnorodność siedlisk roślinnych, zwłaszcza w stanach inwersyjnych, bogaty świat zwierząt - możliwość uprawiania myślistwa i wysoki poziom hałasu komunikacyjnego wzdłuż głównych wędkarstwa. dróg, przewaga słabych i bardzo słabych gleb gruntów ornych, ograniczenia w użytkowaniu drzewostanów leśnych pełniących funkcje wodo- i glebochronne, nasienne w obszarach chronionych. Walory kulturowe – możliwość intensyfikacji rozwoju krajoznawstwa i wytyczne konserwatorskie dotyczącego ograniczeń zabytki turystyki dzięki walorom i zasobom kulturowym tego zabudowy, terenu, wzbogacającym atrakcyjność i znaczenie Gminy, współczesna zabudowa miejscowości w większości unikalne krajobrazy na terenie Gminy. przypadków nie jest dostosowana do rodzaju i charakteru miejscowej tradycji i lokalnego krajobrazu, dla funkcji osadniczej ograniczenia lokalizacji, gabarytu i formy dla zachowania walorów krajobrazu kulturowego.

5. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA W pierwszej części niniejszego opracowania przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno - gospodarczych na terenie Gminy Czorsztyn. Dokonano również szczegółowego omówienia poszczególnych elementów środowiska. Na wstępie obecnego etapu konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. W tym celu niezbędne jest wyznaczenie: celów ekologicznych - efektem jego osiągnięcia będzie poprawa danego elementu środowiska, co stanowi ostateczny efekt podejmowanych działań; kierunków działań - kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych; zadań ekologicznych - konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków, a tym samym celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia” do wyznaczonego celu, zaproponowanych zadań należy określić zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne), których realizacja jest najpilniejsza. Polityka ekologiczna dla Gminy Czorsztyn została oparta na: Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego, Programie Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, Programie Ochrony Środowiska Powiatu Nowotarskiego, Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do 2016, istniejących uwarunkowaniach prawnych. Jak wynika z założeń zawartych w wyżej wymienionych dokumentach działania prośrodowiskowe winny wymuszać osiągnięcie trzech kluczowych celów: zachowanie, ochronę i poprawę stanu środowiska, ochronę zdrowia ludzkiego, rozważne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych. Powyższe założenia zostaną zrealizowane poprzez: poprawę jakości powietrza atmosferycznego, poprawę stanu wód powierzchniowych i podziemnych, racjonalne korzystanie z zasobów glebowych, ochronę przed poważnymi awariami i zagrożeniami naturalnymi, ochronę przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, ochronę przyrody, krajobrazu i różnorodności biologicznej, zwiększenie lesistości, zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska, zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców, prawidłową gospodarkę odpadami. Wymienione wyżej założenia oraz kierunki działań są zgodne z misją Gminy określoną w „Strategii Rozwoju Gminy Czorsztyn”, którym jest: „Gmina Czorsztyn – gminą turystyczną XXI wieku wykorzystującą miejscowe walory krajobrazowo-kulturowe ”.

5.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając to założenie określono cel ekologiczny: „Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych”

5.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody Cele krótkoterminowe - do 2013 r.: o wykonanie niezbędnych modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych, o wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych (poprzez instalację liczników i całkowite urealnienie cen wody).

Cele długoterminowe - do 2017 r.: • uzyskanie pozwoleń zintegrowanych przez zakłady korzystające ze środowiska (pobierające wodę, surowce i energię) oraz stosowanie przez te zakłady najlepszych dostępnych technik (BAT), • wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w zakładach (normy ISO 14000), wprowadzanie zasad Czystej Produkcji, • przystępowanie do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska.

Efekty wynikające z racjonalizacji zużycia wody: - zwiększenie regionalnych zasobów wodnych, - przywrócenie równowagi w środowisku wodnym, - ograniczenie deficytów wody, - zmniejszenie ilości wytwarzanych ścieków.

5.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Cele krótkoterminowe - do 2013 r.: o ograniczenie nieprawidłowego wykorzystania zasobów naturalnych, o zwiększenie recyklingu i odzysku materiałowego oraz energetycznego w zakładach produkcyjnych, o przeciwdziałanie powstawaniu zanieczyszczeń, uciążliwości oraz zagrożeń u źródła i ich minimalizacja, o wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwość współfinansowania, itp.). o ograniczenie do roku 2010 materiałochłonności produkcji o 50 % w stosunku do roku 1990.

Cele długoterminowe - do 2017 r.: • wycofanie z produkcji i użytkowania, bądź ograniczenie użytkowania substancji i materiałów niebezpiecznych (reglamentowanych przez dyrektywy UE i przepisy prawa międzynarodowego) - dotyczy to substancji zawierających metale ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne oraz substancje niszczące warstwę ozonową.

Efekty wynikające ze zmniejszenia materiałochłonności i odpadowości produkcji: - zmniejszenie zużycia surowców naturalnych i innych materiałów, - zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, - zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, - zmniejszenie nakładów jednostkowych na produkcję przemysłową, - zmniejszenie ogólnych kosztów ochrony środowiska.

5.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Cele krótkoterminowe - do 2013 r.: o poprawa parametrów energetycznych budynków, szczególnie nowobudowanych poprzez tzw. termorenowację [dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata], o racjonalizacja zużycia i oszczędzania energii, o wdrożenie przez Gminę Planu zaopatrzenia w energię, ciepło i gaz.

Cele długoterminowy - do 2017 r.: o zmniejszenie zużycia energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu o 100 % w roku 2025 w porównaniu z rokiem 2000 Cel ten wynika bezpośrednio z założeń polityki ekologicznej państwa. Osiągnięcie go uwarunkowane jest urealnieniem cen energii, m.in. poprzez wliczenie w jej cenę jednostkową kosztów środowiskowych (opłaty produktowe od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska). Podstawowe znaczenie będą mieć działania w zakresie restrukturyzacji i modernizacji gospodarki (wprowadzanie energooszczędnych technologii) oraz wzrost świadomości społeczeństwa. Ograniczenie ogólnego zużycia energii (a więc zmniejszenie produkcji energii) przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zużycia surowców energetycznych, a także zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska. Do zadań Gminy będzie należało prowadzanie działań edukacyjnych i informowanie o dostępnych możliwościach w zakresie ograniczania zużycia energii. • osiągnięcie w roku 2013 poziomu 7,5 % udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej - na terenie Gminy Czorsztyn poprzez wykorzystanie kolektorów energii słonecznej oraz innych źródeł energii odnawialnej, • uzyskanie w 2025 roku poziomu wykorzystania energii odnawialnej na poziomie porównywalnym ze średnimi wskaźnikami w UE, • coroczny wzrost efektywności energetycznej o 1 %, • szerokie wprowadzenie wysoce energooszczędnych technologii i urządzeń (podniesienie ich sprawności).

Efekty wynikające ze zmniejszenia energochłonności gospodarki i wykorzystania energii odnawialnej: - zmniejszenie eksploatacji zasobów naturalnych, - zmniejszenie kosztów produkcji energii,

- spadek zużycia paliw, - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza, - ograniczenie kosztów ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniami, - zmniejszenie negatywnych oddziaływań zanieczyszczeń powietrza na środowisko. 5.2. Ochrona gleb Najważniejsze zasady oraz cele ochrony gleb i ziemi określają przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska . Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami tej ustawy polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości; w razie jej uszkodzenia lub zniszczenia należy dążyć do przywrócenia stanu właściwego . Potrzeba ochrony powierzchni ziemi wynika z przesłanek przyrodniczych, gospodarczych i społecznych. Powierzchnia gleby stanowi bowiem podłoże, na którym rozwinęła się cała biosfera i od jakości tego podłoża zależy dalsze trwanie i rozwój życia na Ziemi. Z kolei z odnośnych dyrektyw Unii Europejskiej wynika konieczność stałego ograniczania i kontrolowania ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do gleby. Niestety poziom rozwiązań zarówno tych organizacyjno-prawnych, jak i technicznych w Polsce w dziedzinie ochrony ziemi i gleb wciąż jeszcze odbiega od poziomu europejskiego. Bardzo duża ilość gleb w naszym kraju posiada odczyn kwaśny lub bardzo kwaśny i wymaga systematycznego wapnowania, oprócz tego znaczna część gleb jest zanieczyszczona metalami ciężkimi, co powoduje wykluczenie z produkcji żywności. Cechą charakterystyczną metali ciężkich, wśród których najczęściej wymienia się kadm, miedź, nikiel, ołów i cynk jest zdolność do bardzo dużej bioakumulacji, tj. systematycznego nagromadzania się w środowisku, co zwiększa intensywność oddziaływania. Jeśli chodzi o nawożenie gleb - wytyczne Unii Europejskiej wskazują na konieczność ograniczania ilości stosowanych nawozów mineralnych na korzyść zwiększenia dawek nawozów naturalnych pochodzących z gospodarstw rolnych. Na terenie Gminy Czorsztyn na przeważającym obszarze występują gleby słabe, należące do V i VI klasy bonitacyjnej . W dnach dolin Dunajca i jego dopływów występują mady brunatne zaliczane są do IV i V klasy bonitacyjnej, a lokalnie w niewielkich płatach nawet do III klasy bonitacyjnej. Występują one głównie w Sromowcach Wyżnych i Niżnych. Z kolei na terenach użytkowanych rolniczo dominują gleby średniej jakości, zaliczane do IV klasy bonitacyjnej. Są to jedne z lepszych gleb w skali Podhala i powiatu nowotarskiego Przykładowo w miejscowościach pienińskiej części Gminy gleby klasy IV stanowią 55-70 % użytków rolnych, a gleby klasy III od 15-20 % powierzchni użytków rolnych. Gleby na obszarze Gminy Czorsztyn są w niewielkim stopniu zanieczyszczone metalami ciężkimi; od 2000 roku zanieczyszczenie spadło. Najlepiej oddaje to syntetyczny wskaźnik zanieczyszczenia metalami ciężkimi ( Cd+Cu+Ni+Pb+Zn) , który w 2000 roku lokował badane gleby w II klasie zanieczyszczenia, w roku 2005 w klasie I. Ważnym zadaniem realizowanym przez WIOŚ w Krakowie jest okresowe badanie odczynu gleby oraz zawartości w niej metali ciężkich. Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel strategiczny : „Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją” Biorąc pod uwagę klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie Gminy, ich odczyn i stan zanieczyszczenia należy dążyć do racjonalnego wykorzystania tych gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony.

Cele krótkoterminowe - do 2013 r.: o upowszechnianie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i rolnictwa ekologicznego, o prowadzenie monitoringu jakości ziemi i gleby, o podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie w szerszym zakresie nawozów naturalnych (przede wszystkim kompost), o prowadzenie właściwej polityki zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo, o optymalizacja ilości zużytych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin.

Cele długoterminowe - do 2017 r.: • dostosowanie struktury upraw do naturalnego biologicznego potencjału gleb oraz intensywności produkcji, • wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną, • kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu, • zwiększenie skali przywracania wartości użytkowej glebom, które na skutek oddziaływania różnych czynników uległy degradacji, • wprowadzanie produkcji rolnej zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym.

Strategia Istotnym kierunkiem działań w rolnictwie będzie wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Są to działania, które realizowane przez właścicieli gospodarstw rolnych przyczyniają się do zrównoważenia rolnictwa. Do Urzędu Gminy należy zadanie zorganizowania cyklu szkoleń i działań edukacyjnych dla rolników i producentów żywności. Ponadto należy pokreślić potrzebę szerszego wprowadzenia problematyki ochrony gleb, dobrych praktyk rolniczych i rolnictwa ekologicznego do programu w szkołach rolniczych wszystkich typów i szczebli, z uwzględnieniem zarówno aspektów technologicznych jak i prawnych, możliwości uzyskania przez rolników wsparcia finansowego i pomocy doradczej, certyfikacji produktów rolnych, organizacji grup producenckich, itp. Są to działania ciągłe, nadzorowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przy współpracy z Krajowym Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, wyższymi uczelniami i szkołami rolniczymi, regionalnymi centrami edukacji ekologicznej i ośrodkami doradztwa rolniczego. Właściwa polityka rolna będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji. Stosowanie zabiegów przeciwdziałających erozji wodnej jest konieczne już na gruntach o nachyleniu powyżej 10 % i powinno polegać na odpowiednim zagospodarowywaniu wąwozów oraz stoków i stosowaniu właściwych płodozmianów. Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Ze względu na walory turystyczne i krajobrazowe na terenie Gminy Czorsztyn mogą i powinny powstawać nowe gospodarstwa agroturystyczne. Działalność taka przynosi rolnikom dodatkowy dochód, a gospodarstwa mają szansę rozwoju oraz dostosowania się do wymogów stawianych Polskiej wsi przez Unię Europejską.

5.3. Ochrona wód i gospodarka wodno-ściekowa Obszar całego byłego województwa nowosądeckiego, a więc i obszar Gminy Czorsztyn wg założeń „Studium zagospodarowania przestrzennego województwa nowosądeckiego” z 1998 roku jest obszarem o dominacji ochrony zasobów wody, gdzie wymagana jest: - poprawa warunków retencji naturalnej, - poprawa jakości wód powierzchniowych, - ochrona wód podziemnych. Podstawowym aktem prawnym regulującym sprawy w dziedzinach ochrony wód i gospodarki wodno-ściekowej jest ustawa Prawo ochrony środowiska . Aby chronić wody należy dążyć do zapewnienia jak najlepszej jej jakości oraz utrzymywać taki poziom wód, aby zagwarantować stan równowagi biologicznej. Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, być przydatne do: wykorzystania do zbiorowego zaopatrzenia w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania co najmniej ryb karpiowatych, a najlepiej łososiowatych, spełniać także odpowiednie - zaostrzone - wymagania na obszarach chronionych. Ten długofalowy cel nie jest możliwy do osiągnięcia do 2010 r. - natomiast powinien być osiągnięty do 2015 r., zgodnie z dyrektywą UE 2000/60/WE (tzw. Ramową Dyrektywą Wodną). Analiza aktualnego stanu środowiska Gminy Czorsztyn wykazała, że priorytetowym zadaniem w zakresie ochrony środowiska będzie dbałość o jakość wód. W działaniach długoterminowych Gmina będzie zwracała szczególną uwagę na poprawę gospodarki wodno-ściekowej, ze szczególnym naciskiem na uporządkowanie systemu odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych, szczególnie z peryferyjnych części Gminy. Gminna sieć wodociągowa dostarcza wodę do około 62 % mieszkańców; pozostali mieszkańcy korzystają z lokalnych ujęć wody oraz prywatnych wodociągów. Stan gminnej sieci wodociągowej oraz urządzeń zaopatrzenia w wodę wymaga poniesienia nakładów finansowych na jej modernizację. Gmina jest w mniejszym stopniu skanalizowana niż zwodociągowana, lecz kanalizacja sanitarna znajduje się obecnie w jej przeważającej części. W chwili obecnej nie ma kanalizacji w peryferyjnych częściach Gminy - w miejscowości Huba oraz przy ulicy Hubka w Maniowach. Są już jednak opracowane plany inwestycyjne w tej dziedzinie. W miejscach, w których nie ma kanalizacji sanitarnej ścieki socjalno-bytowe odprowadzane są do szamb . Nieszczelne szamba oraz „dzikie” wyloty kanalizacji stanowią znaczące zagrożenie dla stanu czystości wód podziemnych i powierzchniowych. Ścieki te wprowadzają głównie zanieczyszczenia w postaci azotu amonowego i fosforanów. Na jakość wód powierzchniowych wpływają uwarunkowania naturalne: warunki klimatyczne, hydrograficzne, tempo przebiegu procesów biochemicznych w wodach, co warunkuje tempo procesu samooczyszczania się wód, presje antropogeniczne. Antropogeniczne zanieczyszczenia wód powierzchniowych pochodzą ze źródeł punktowych i obszarowych. Zanieczyszczenia punktowe wnoszą ścieki odprowadzane wylotami komunalnymi, ze skanalizowanych terenów miast i wsi, powstające w wyniku działalności bytowo-

78 gospodarczej człowieka oraz ścieki przemysłowe, odprowadzane z zakładów prowadzących działalność przemysłową lub handlową. Zanieczyszczenia obszarowe wprowadzane do wód pochodzą: - z nieskanalizowanych terenów zurbanizowanych, - z obszarów rolniczych i leśnych, szczególnie w okresach po nawożeniu gruntów rolnych, - ze ścieków deszczowych spływających z dróg, placów i stacji paliw, które wnoszą głównie zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi. Do tej grupy zalicza się także zanieczyszczenia przedostające się do wód z powietrza atmosferycznego. Typowymi źródłami zanieczyszczeń obszarowych są nawozy mineralne i organiczne stosowane w rolnictwie, jak również środki chemicznej ochrony roślin. Bardzo groźne w swoich skutkach są pochodzące z tych źródeł związki biogenne oraz pestycydy. Podsumowując, jakość wód powierzchniowych na terenie Gminy związana jest w największym stopniu z przedostawaniem się do tych wód nieoczyszczonych ścieków. W ostatnich latach zmniejszył się wpływ źródeł przemysłowych, a dominujące znaczenie w zanieczyszczaniu wód przejęły źródła komunalne i spływy powierzchniowe.

Cel strategiczny: „Czyste wody spływające z terenu Gminy” Cele krótkoterminowe – do 2013 r.: o zapewnienie możliwie jak największej ilości mieszkańców zaopatrzenia w wodę pitną, o zainstalowanie wodomierzy u wszystkich odbiorców, by możliwe stało się bilansowanie rozbiorów wody oraz określenie faktycznego zużycia jednostkowego celem ustalania realnej ceny wody, o kontrola prawidłowości usuwania ścieków z terenów nie objętych kanalizacją sanitarną, o likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów, o prowadzenie monitoringu wód wpływających na teren Gminy, o stałe polepszanie jakości wód płynących, o oczyszczanie koryt rzek i potoków z odpadów.

Cele długoterminowe - do 2017 r.: • zbudowanie systemu kanalizacji na terenie całej Gminy, odprowadzanie ścieków ze wszystkich budynków poprzez rozbudowę kanalizacji sanitarnej oraz organizację wywozu ścieków, • prowadzenie bieżącej modernizacji sieci wodociągowej w ilości minimum 2 % długości sieci rocznie, • działania edukacyjne w celu podniesienia stanu świadomości ekologicznej mieszkańców, • udrożnienie rowów przydrożnych, by możliwy był szybki i bezproblemowy spływ wód opadowych, • wprowadzić taki sposób produkcji rolnej, który będzie minimalizował zanieczyszczenie wód powierzchniowych związkami azotu.

Strategia Jak wykazała analiza aktualnego stanu środowiska Gminy Czorsztyn priorytetowym zadaniem w zakresie ochrony środowiska będzie ochrona jakości wód powierzchniowych. W działaniach długoterminowych będzie zwracana szczególna uwaga na poprawę gospodarki wodno-ściekowej, ze szczególnym naciskiem na uporządkowanie systemu odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych. Docelowo planuje się objęcie systemem kanalizacji i wodociągów całego obszaru Gminy, w związku z tym jako cel priorytetowy wybrano dokończenie systemów wodociągowych i kanalizacyjnych. Planuje się również ograniczenie ilości zanieczyszczeń pochodzących z jednostek osadniczych, w szczególności pochodzenia rolniczego, spowodowanych niewłaściwą gospodarką nawozową. W zamierzeniu jest również objęcie ochroną walorów przyrodniczych terenów przyrzecznych oraz promowanie agroturystyki na terenach przyrzecznych. Jedną z głównych zasad ochrony wód podziemnych, przyjętych przez aktualnie obowiązujące Prawo wodne , jest zakaz bezpośredniego wprowadzania ścieków do poziomów wodonośnych i ograniczenie wprowadzania ścieków do ziemi. Jednocześnie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego zachęca do rolniczego wykorzystania ścieków, co wymaga wzmożonej kontroli wpływu takiego postępowania m.in. na jakość wód podziemnych.

Efekty działań: zwiększenie ilości oczyszczanych ścieków, poprawa czystości wód powierzchniowych i podziemnych, poprawa stanu zdrowia mieszkańców Gminy, przywrócenie równowagi w bilansie wód.

5.4. Ochrona powietrza atmosferycznego Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających, aby doprowadzić do spadku ich stężeń do poziomu dopuszczalnego.

Cel strategiczny: „Czyste powietrze” Realizacja zadań objętych tym celem powinna przyczynić się do zapewnienia wysokiej jakości powietrza, spełniającej wymagania ustawodawstwa Unii Europejskiej oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych niszczących warstwę ozonową powietrza.

Cele krótkoterminowe - do 2013 r.: o wdrażanie programu zamiany ogrzewania węglowego na ekologiczne oraz promowanie kotłowni wykorzystujących alternatywne źródła energii, o wprowadzenie zakazu lokalizacji obiektów mogących pogorszyć stan jakości powietrza, o doprowadzenie do skablowania sieci energetycznych oraz telekomunikacyjnych,

o utrzymywanie dróg w odpowiednim standardzie technicznym, zmiana nawierzchni dróg na bitumiczne, regularne sprzątanie ulic, o usprawnienie komunikacji w celu zwiększenia płynności ruchu.

Cele długoterminowe - do 2017 r.: • monitoring jakości powietrza, • stworzenie systemu ścieżek rowerowych i promocja tego ekologicznego systemu transportu, • wyrobienie w społeczeństwie Gminy odpowiednich nawyków dzięki edukacji ekologicznej, np. spalanie w piecach centralnego ogrzewania tylko i wyłącznie paliw, a nie wszystkich odpadów powstających w gospodarstwach domowych.

Chcąc dostosować się do powyższych celów uznano, że największy efekt w zakresie ochrony powietrza można uzyskać podejmując działania ukierunkowane na: gospodarkę cieplną, transport i komunikację, edukację ekologiczną.

5.4.1. Ograniczanie emisji ze źródeł komunikacyjnych Emisja komunikacyjna jest najbardziej uciążliwa dla mieszkańców ulic i dróg zlokalizowanych przy ruchliwych trasach komunikacyjnych. W celu zmniejszenia lub eliminacji uciążliwości spowodowanych przez transport drogowy proponuje się podjęcie następujących działań: optymalizacji warunków ruchu drogowego przy wykorzystaniu podstawowych narzędzi inżynierii ruchu, zapewniających zwiększenie płynności i przepustowości dróg, podwyższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej, rozbudowę ścieżek rowerowych.

5.4.2. Ograniczanie emisji ze źródeł komunalnych Istotnym źródłem zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy jest tzw. „niska emisja” (wg szacunków na niektórych terenach z tego źródła pochodzi aż 80 % zanieczyszczeń) pochodząca z lokalnych kotłowni opalanych węglem, z indywidualnych palenisk domowych oraz z sektora usługowego. Z tego względu, najpilniejszymi zadaniami są: ograniczenie niskiej emisji u źródeł poprzez: wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii, dofinansowanie dla inwestorów, właścicieli nieruchomości modernizujących ogrzewanie, promowanie proekologicznych źródeł ciepła i nośników energii, likwidacja lub modernizacja starych lokalnych kotłowni na bardziej ekologiczne, dążenie do zmniejszenia strat energii wytworzonej, głównie cieplnej, poprzez poprawę parametrów energetycznych budynków, w szczególności mieszkalnych (termomodernizacja, w szczególności termoizolacja, modernizacja węzłów cieplnych), zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii.

5.4.3. Ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych Na terenie Gminy Czorsztyn nie ma zakładów przemysłowych, które powodowałyby znaczne zanieczyszczenie środowiska, w tym powietrza atmosferycznego. Należy zaznaczyć, że możliwość ingerencji Gminy w politykę ochrony środowiska w zakładach jest nieznaczna. W celu minimalizacji wpływu istniejących zakładów na stan powietrza należy podjąć następujące działania: udoskonalić proces spalania, co prowadzi wprost do zmniejszenia zużycia paliw, zainstalować wysokosprawne urządzenia redukujące zanieczyszczenia w zakładach, doprowadzić do przestrzegania przez poszczególne zakłady norm odnośnie emisji zanieczyszczeń, zachęcać zakłady do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14000) w obrębie przedsiębiorstwa, stosować strefy (pasy) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń (tworzyć je z gatunków roślinności o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnować, a ubytki uzupełniać).

Edukacja ekologiczna Gmina powinno dążyć do poprawy sytuacji poprzez podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców (upowszechnianie wiedzy na temat szkodliwości substancji powstających podczas spalania w piecach domowych butelek plastikowych, opon, itp.), promowanie właściwych zachowań społeczeństwa (oszczędności energii cieplnej i elektrycznej oraz używanie węgla dobrej jakości).

Efektem tych działań będzie: ogólna poprawa stanu jakości powietrza na terenie Gminy, poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców Gminy oraz jakości życia, lepszy stan fauny i flory, redukcja strat materialnych spowodowanych zanieczyszczeniami powietrza. 5.5. Ochrona przyrody i krajobrazu Współczesna ochrona przyrody łącząc historycznie wykształcone kierunki, konserwatorski, biocenotyczny i planistyczny, dąży zarówno do ochrony określonych terenów lub tworów przyrody, jak i ochrony zasobów oraz sił produkcyjnych przyrody. Tak rozumiana ochrona przyrody stawia przed sobą następujące cele: - ochronę terenów i tworów przyrody o wysokich walorach przyrodniczych, - zachowanie ciągłości procesów ekologicznych i trwałości puli genowej roślin i zwierząt, - zachowanie zdolności samoregulacyjnych przyrody na całym obszarze kraju. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej jest jednym z ważniejszych obszarów bezpieczeństwa ekologicznego państwa (wg „II Polityki Ekologicznej Państwa”). Jako główne cele działań przyjęto między innymi usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody.

Dokonana po roku 2000 nowelizacja ustawy o ochronie przyrody, ujmująca podstawowe wymagania prawa UE, w szczególności dyrektywy siedliskowej, dała podstawy prawne do podejmowania działań umożliwiających przygotowanie obszarów przewidzianych do włączenia do sieci „NATURA 2000” i objęcie tych obszarów odpowiednimi formami ochrony. Rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony przyrody zależy od szeregu decyzji administracyjnych, tak na szczeblu lokalnym, jak i centralnym oraz zapewnienia niezbędnych środków umożliwiających realizację ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, a także całych zespołów roślinnych.

Cel strategiczny: „Poprawa jakości środowiska przyrodniczego, ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej w tym zwiększenie atrakcyjności terenu” Cele krótkoterminowe - do 2013 r.: o ochrona terenów przyrodniczo cennych, o ochrona istniejącej zieleni urządzonej, o użytkowanie zasobów leśnych w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody, krajobrazu i bioróżnorodności, o uaktywnianie roli społeczeństwa w decydowaniu o losie otaczającego krajobrazu, o prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego celem przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja).

Cele długoterminowe - do 2017 r.: • ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu, • zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo jako narzędzia ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biologicznych, • powiązanie przestrzenne form prawnych i działań ochrony przyrody z sąsiadującymi gminami, • waloryzacja obszarów przyrodniczo cennych, • respektowanie przez użytkowników środowiska zasad ekorozwojowych na terenach cennych przyrodniczo i krajobrazowo, • uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo, • podnoszenie świadomości ekologicznej w społeczeństwie, • ochrona wartości i powiązań elementów środowiska przyrodniczego - w tym ochrona i pielęgnacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, • zachowanie i pielęgnowanie walorów krajobrazowo-kulturowych, służących rozwojowi funkcji turystycznych i wypoczynkowych, • ochrona gatunkowa roślin i zwierząt, które są chronione lub zagrożone wyginięciem w stanie naturalnym, a mające znaczenie dla ochrony bioróżnorodności, • promowanie rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, • opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone,

• prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów, • stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich własnością, leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych.

Strategia W ciągu najbliższych lat w dalszym ciągu będzie wzrastał stopień urbanizacji terenu i zagęszczania się infrastruktury. Procesy te w sposób istotny mogą zagrażać walorom przyrodniczym i krajobrazowym Gminy. Posiadanie przyjętej strategii zrównoważonego rozwoju daje szansę stosunkowo bezkolizyjnej realizacji celów ekologicznych i gospodarczych, a nawet ich wzajemne wspieranie się. Efektem tych działań będzie wzrost atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej z zachowaniem równowagi ekologicznej na obszarach cennych ze względów przyrodniczych. Nie do pominięcia jest efekt wzrostu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Gminy mają jeszcze do realizacji dodatkowe zadania w kwestii ochrony przyrody. Istotnym elementem jest uzyskanie „złotego środka” pomiędzy realizacją celów ochrony przyrody, a kwestią własności terenu, bowiem polskie prawodawstwo stanowi o nadrzędności własności prywatnej i rozciąga tą kwestię także na wprowadzanie statusu obszarów chronionych). W tym obszarze mieszczą się następujące zadania: możliwość wykupu terenów na obszarach przyrodniczo cennych, regulacja i porządkowanie stanu własności oraz granic stanu posiadania, stosowanie rekompensat z tytułu ograniczeń w użytkowaniu gruntów, spowodowanych wprowadzeniem ochrony prawnej. Gminy powinny dołożyć starań, aby pozyskać środki z zewnętrznych funduszy ekologicznych: NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz środków UE. 5.6. Ochrona przed hałasem Dane dotyczące zagadnień zanieczyszczenia środowiska hałasem są niedostateczne w stosunku do ilości danych gromadzonych w celu oceny innych zagadnień ochrony środowiska (wody, powietrza, itp.). Zagadnienie zapewnienia właściwego klimatu akustycznego jest ujęte w Prawie Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112): „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”. Na podstawie tego ustala się cel strategiczny, jak poniżej.

Cel strategiczny: „Utrzymanie dotychczasowego poziomu hałasu na terenie Gminy i ograniczanie uciążliwości akustycznych związanych z komunikacją” Cele krótkoterminowe - do 2013 r.: o rozbudowa ścieżek rowerowych, o zwiększenie ilości izolacyjnych pasów zieleni,

o wymiana stolarki okiennej na okna o podwyższonym wskaźniku izolacyjności akustycznej właściwej (Rw>30dB) w budynkach narażonych na ponadnormatywny hałas, o poprawa stanu nawierzchni ulic, o właściwa organizacja robót budowlanych, o dokonanie rozpoznania klimatu akustycznego (sporządzenie map akustycznych) ze wskazaniem terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu, o opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających mieszkańcom problemy ochrony przed hałasem oraz zagrożenia wynikające z obecności hałasu dla środowiska i zdrowia ludzkiego.

Cele długoterminowe - do 2017 r.: • ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu, głównie wzdłuż głównych dróg, • wyeliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada przyjętym standardom i normom, • wprowadzenie koniecznych zmian w inżynierii i organizacji ruchu drogowego, • właściwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstających budynków, aby zminimalizować wpływ hałasu drogowego, • ograniczanie hałasu w obiektach przemysłowych poprzez montaż ekranów akustycznych wokół obiektów szczególnie uciążliwych oraz dobór technologii produkcji generującej niski poziom hałasu.

Efekty działań: zmniejszenie skali obiektywnego narażenia mieszkańców na hałas, spełnienie obowiązujących standardów w zakresie poziomu hałasu, poprawa jakości życia mieszkańców poprzez zmniejszenie subiektywnie odczuwalnej uciążliwości hałasowej, zintensyfikowanie kontroli i nadzoru nad istniejącymi źródłami hałasu oraz zintensyfikowanie działań prewencyjnych dla ograniczenia uciążliwości obiektów.

Strategia Ochrona przed hałasem, w myśl ustawy, ma polegać na zapobieganiu jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska. Można to osiągnąć: - eliminując czynności powodujące hałas, - zastosowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu lub przenikaniu hałasu do środowiska, a także środków zmniejszających poziom hałasu.

Na ograniczenie hałasu na terenie Gminy w największym stopniu powinno wpłynąć wybudowanie dodatkowych pasów ruchu w ciągu drogi wojewódzkiej nr 969 przy podjazdach na przełęcz Snozka (na odcinku od wiaduktu w Kluszkowcach do skrzyżowania z droga gminną do Czorsztyna) oraz wymiana nawierzchni na drogach powiatowych i gminnych w miejscach najbardziej zdegradowanych, co powinno w znaczący sposób przyczynić się głównie do zmniejszenia natężenia hałasu. Planowana jest modernizacja i przebudowa następujących ulic w Kluszkowcach – Bąka, Kamieniarskiej, Zielonej, Przemysłowej, Polnej oraz Cegielnianej. Ma także powstać w Kluszkowcach nowa ulica – Królówka.

Podstawowym obowiązkiem Gminy jest inwentaryzacja miejsc, gdzie występują przekroczenia hałasu. Wiąże się do z przeprowadzeniem badań uciążliwości akustycznej. W oparciu o plany akustyczne można dokonać analizy zagrożeń i zdefiniować działania naprawcze. Konieczna jest również koordynacja działań (także policji) w celu badania pojazdów powodujących szczególny hałas, a także systematyczne usprawnianie ruchu drogowego, poprzez budowę nowych odcinków dróg i modernizację nawierzchni istniejących. Należy także promować działania ograniczające uciążliwość hałasu dla mieszkańców poprzez propagowanie stosowanie odpowiednich materiałów budowlanych, wymianę okien na dźwiękoszczelne. Dokonując lokalizacji budownictwa mieszkaniowego w sąsiedztwie istniejących tras komunikacyjnych należy brać pod uwagę poziom hałasu. 5.7. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie: w domu, miejscu pracy i wypoczynku. Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są: stacje radiowe i telewizyjne, elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia (110 kV, 220 kV, 400 kV) oraz stacje elektroenergetyczne o napięciu 110 kV i 220 kV, stacje bazowe telefonii komórkowej instalowane na budynkach użyteczności publicznej, wysokich budynkach mieszkalnych, na kominach, oraz specjalnie w tym celu stawianych wieżach, urządzenia elektryczne w gospodarstwie domowym (np. kuchenki mikrofalowe, suszarki do włosów), radiostacje amatorskie kategorii 1 i 2, o mocach odpowiednio: 15 W i 250 W, urządzenia radiolokacyjne i radionawigacyjne. Na terenie Gminy Czorsztyn znajdują się nieliczne sztuczne źródła pól elektromagnetycznych o większym znaczeniu. Zasięg szkodliwego oddziaływania pól elektromagnetycznych nie przekracza granic obiektów niedostępnych dla ludności. Do takich źródeł należą 3 stacje bazowe telefonii komórkowej emitujące promieniowanie na dwóch częstotliwościach - 900 i 1800 MHz (tabela 5.1). W planach jest budowa stacji bazowych sieci ERA w Sromowcach Niżnych oraz ORANGE w Sromowcach Wyżnych. Tabela 5.1. Lista stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Gminy Czorsztyn

operator lokalizacja częstotliwości [MHz] ERA Kluszkowce – przełęcz maszt TP Emitel 900 PTC sp. z o.o. Snozka – Góra Wdżar ORANGE Kluszkowce – przełęcz PTK Centertel sp. z maszt TP Emitel 900/1800 Snozka – Góra Wdżar o.o. PLUS Kluszkowce – przełęcz maszt TP Emitel 900 Polkomtel S.A. Snozka – Góra Wdżar

W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. Wokół budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje możliwość tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania. Na terenie Gminy Czorsztyn do tej pory nie wystąpiła potrzeba tworzenia takich obszarów. Przebieg linii wysokiego i średniego napięcia wymusza stworzenie stref ograniczonego użytkowania, w których w szczególności powinien pozostać wolny od zabudowy pas terenu wynoszący: - dla linii 110 kV - 40 m (po 20 m z każdej strony osi trasy linii), - dla linii 30 kV - 16 m (po 8 m z każdej strony osi trasy linii), - dla linii 15 kV - 14 m (po 7 m z każdej strony osi trasy linii). Za najistotniejsze przepisy prawne w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem należy uznać zapisy ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2001.62.627 z późniejszymi zmianami), gdzie dział VI porusza zagadnienia ochrony przed polami elektromagnetycznymi. Zgodnie z artykułem 124 Prawa Ochrony Środowiska wojewoda prowadzi rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Pod koniec 2007 roku opublikowane zostało rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku [Dz.U.2007.221.1645], w którym określono konkretnie: sposób wyboru punktów pomiarowych, wymaganą częstotliwość prowadzenia pomiarów oraz sposoby prezentacji wyników pomiarów. Na terenie województwa małopolskiego w roku 2007 było 11 punktów monitoringowych promieniowania elektromagnetycznego, w tym 10 w Krakowie i 1 w Tarnowie. Tym sposobem na terenie Gminy Czorsztyn takie pomiary nie były prowadzone. Jak stwierdza WIOŚ w swoim „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2007 roku” oprócz badań monitoringowych były prowadzone pomiary kontrolne źródeł promieniowania elektromagnetycznego. Powodem większości tych kontroli były skargi, zazwyczaj na stacje bazowe telefonii komórkowej. W ramach każdej kontroli wykonano pomiary w kilkudziesięciu pionach pomiarowych. Wśród kilkuset wyników pomiarów tylko w pojedynczych przypadkach wielkości zarejestrowane osiągają kilka procent wartości dopuszczalnych, w pozostałych przypadkach są poniżej wartości oznaczalności (około 2% wartości dopuszczalnych). Stąd można wyciągnąć wniosek że podobnie jest z promieniowaniem stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Gminy Czorsztyn. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.

Cel strategiczny: „Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym” Cele krótkoterminowe - do 2013 roku: o utrzymywanie natężenia promieniowania elektromagnetycznego poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najwyżej na tym poziomie,

o uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego.

Cele długoterminowe - do 2017 roku: • utrzymanie dotychczasowego stanu braku zagrożeń dla środowiska i mieszkańców ze strony promieniowania elektromagnetycznego • dostosowanie sieci średniego i niskiego napięcia do zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną.

Strategia Podstawowe kierunki działań będą dotyczyły prowadzenia badań określających skalę zagrożenia promieniowaniem oraz zarządzanie emisją pól elektromagnetycznych do środowiska poprzez: współpracę Urzędu Gminy ze służbami kontrolno-pomiarowymi w celu identyfikacji i inwentaryzacji miejsc wymagających badań poziomu pól elektromagnetycznych, przestrzeganie przez samorząd wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska dotyczących przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko w przypadku: - ustalania warunków zabudowy i udzielania pozwoleń na budowę dla stacji i linii elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV i wyższym, - instalacji urządzeń radiowych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych o równoważnej mocy promieniowanej izotropowo równej 15 W i wyższej, wdrażanie najlepszych technik, technologii i rozwiązań technicznych ograniczających promieniowanie elektromagnetyczne, rozwój systemów elektroenergetycznych i teleinformatycznych poprzez zapewnienie odpowiedniej jakości i pewności obsługi, przy respektowaniu ekonomiki przyjmowanych rozwiązań i maksymalnej ochronie przed działaniem emitowanych pól elektromagnetycznych, oraz ochronie walorów krajobrazowych podczas lokowania wysokich konstrukcji wsporczych.

Efekty działań: ochrona środowiska i zdrowia mieszkańców przed niekorzystnym promieniowaniem niejonizującym, poprawa samopoczucia mieszkańców. 5.8. Poważne awarie i zagrożenia naturalne

5.8.1. Poważne awarie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy dotychczas stosowanej „nadzwyczajne zagrożenie środowiska” problematykę pod nazwą „poważne awarie” wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicja poważnej awarii w myśl art. 3 pkt 23 i 24 w/w ustawy brzmi następująco: jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.

Na obszarze Gminy Czorsztyn nie ma zakładów przemysłowych lub usługowych, które stosują do celów produkcyjnych, lub magazynują takie rodzaje lub ilości substancji, że stwarzałyby zwiększone ryzyko wystąpienia poważnej awarii przez wywołanie zagrożenia typu chemicznego, technicznego i pożarowego w myśl rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 9.04.2002 r. [Dz.U.2002.58.535] w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej . Jak wynika z informacji uzyskanych od Komendanta Powiatowego Państwowej Straży Pożarnej najbliższy i jedyny zakład tego typu na terenie powiatu nowotarskiego znajduje się w Nowym Targu. Potencjalne zagrożenie środowiska stwarza transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, łatwopalnych, wybuchowych) głównie na drodze wojewódzkiej nr 969 z Nowego Targu do Nowego Sącza. W chwili obecnej nie obowiązują żadne wyznaczone trasy do przewozu w/w materiałów lecz zgodnie z art. 27 ustawy z dnia 28 października 2002 r. [Dz.U.2002.199.1671] o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych przewóz niektórych towarów niebezpiecznych podlega obowiązkowi zgłoszenia do komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej w terminie nie krótszym niż 5 dni przed rozpoczęciem przewozu jeśli przewóz odbywa się na terytorium Polski; w przeciwnym wypadku przed udzieleniem zezwolenia na wjazd pojazdu z towarem niebezpiecznym na terytorium Polski. Na ryzyko wystąpienia skażenia chemicznego podczas transportu składa się: • stan techniczny pojazdów przewożących substancje niebezpieczne, • nieprzewidywalność miejsca awarii, • brak skutecznej kontroli stanu technicznego pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, • możliwość kolizji drogowych z udziałem takich pojazdów. Innymi potencjalnymi zagrożeniami są stacje benzynowe oraz magazyny paliw i gazów. Zadania związane z ochroną przed awariami, ochroną przeciwpowodziową i innymi zagrożeniami Gmina wykonuje przy pomocy odpowiednich służb, inspekcji i straży.

5.8.2. Zagrożenia naturalne W związku z anomaliami klimatycznymi i występującymi w ostatnich latach nietypowymi zjawiskami przyrodniczymi, należy zwrócić uwagę także na zagrożenia naturalne. Zagrożenia naturalne, które mogą wystąpić na terenie Gminy to: • silne wiatry (powodujące łamanie drzew blokujących przejazd, niszczenie budynków, niszczenie sieci energetycznych), • susze, • nawalne opady deszczu i gradobicie (lokalne zalania budynków, niszczenie upraw, podmywanie dróg i szlaków komunikacyjnych, wymywanie i obsuwanie zboczy), • brak opadów będący przyczyną suszy i pożarów, • burze (gwałtowne pożary budynków), • opady śniegu oraz wahania temperatury (utknięcie pojazdów w zaspach, utrudnienia w zaopatrzeniu ludności w podstawowe artykuły żywnościowe i leki,

uszkodzenia infrastruktury, powstawanie sopli i nawisów śnieżnych, podtopienia roztopowe, gołoledź i wypadki komunikacyjne, zawalenia się konstrukcji dachowych budynków).

Największym potencjalnym źródłem takich zagrożeń na terenie Gminy Czorsztyn jest rzeka Dunajec. Niemniej jednak przy dużych opadach deszczu lub przy nasilonych roztopach podobne zagrożenie mogą stwarzać potoki spływające z Gorców: Kluszkowianka, Mizerzanka, Limierzysko, Piekiełko, ze zboczy Pienin: Macelowy, Wygon, Głęboki oraz mniejsze cieki wodne, które w miarę spływania w doliny powodują powiększenie swoich rozmiarów i ilości płynącej wody. W warunkach naturalnych, tj. w okresie przed spiętrzeniem wód Dunajca zaporami w Czorsztynie i Sromowcach Wyżnych dolina tej rzeki stanowiła obszar o wyjątkowym zagrożeniu powodziowym. Dunajec wylewał średnio co 4 - 5 lat powodując powódź. Zagrożenie powodziowe było pochodną górskiego charakteru rzeki, przejawiającego się dużymi spadkami podłużnymi, wysokimi nierównomiernościami przepływu, gwałtownym przyborem wód oraz dodatkowym intensywnym zasilaniem z sieci strumieni spływających z gór. Powodzie wywoływane były głównie przez ulewne letnie deszcze w Tatrach i na Podhalu, rzadziej przez roztopy. Powstanie w/w zbiorników zaporowych, których główną cechą jest ochrona przeciwpowodziowa zmieniło sytuację radykalnie. Wg przewidywań zbiornik powinien redukować falę wezbraniową wody stuletniej (Q1%) z 1320 m 3/s do 570 m 3/s poniżej zbiornika. Wpływ na poziom wody w Dunajcu na odcinku: zapora wodna Sromowce Wyżne – Przełom Dunajca ma przede wszystkim wymieniona zapora wodna, która reguluje ilość zrzucanej wody ze zbiornika wyrównawczego do koryta rzeki. Ten zrzut jest kontrolowany przez obsługę zapory nawet przy bardzo obfitych opadach deszczu. Może się jednak zdarzyć, że w warunkach gdy ilość wpływającej wody do zbiornika głównego i wyrównawczego jest znacznie wyższa od ilości zrzucanej wody a kończą się możliwości retencji wody w zbiornikach, ilość zrzucanej wody będzie na poziomie ilości wody wpływającej do zbiorników. W takim przypadku może dojść do zagrożenia powodziowego w miejscowościach Sromowce Wyżne i Sromowce Niżne. Gmina Czorsztyn jest gminą górzystą, charakteryzującą się dużą ilością opadów deszczu i śniegu w ciągu roku. W okresie wczesnej wiosny w przypadku nagłego ocieplenia następuje gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej w górach, co ma zasadniczy wpływ na przybór wód w rzece Dunajec oraz w wyżej wymienionych potokach. Okresowo w miesiącach czerwiec i lipiec występują gwałtowne, kilkudniowe opady deszczu, które również powodują znaczny przybór wód. Ukształtowanie terenu, przez które przepływają różne cieki wodne powoduje, że woda płynie w nich z dużą prędkością, niosąc z sobą żwir, piasek, kamienie, krzaki, gałęzie a nawet całe drzewa. Przybór wód występuje gwałtownie i często zaskakuje rozmiarami mieszkańców miejscowości położonych mad ich brzegami. Płynąca woda bardzo często zmienia koryta potoków uszkadzając lub zabierając drogi, mosty, kładki a czasem część pól uprawnych z płodami rolnymi i różne mienie ułożone nad brzegami potoków (drewno, tarcica, materiały budowlane itp.). Ponadto żwir, kamienie i gałęzie niesione przez wodę powodują zamulanie lub częściowe zatkanie mniejszych mostów i przepustów, co powoduje powstawanie rozlewisk na terenach położonych niżej, na których często usytuowane są budynki mieszkalne i gospodarcze.

W związku z takim nasileniem występujących zjawisk zagrożenie istnieje w następujących rejonach Gminy: o w rejonie Sromowiec Wyżnych wylaniem Dunajca zagrożonych jest kilkadziesiąt zabudowań mieszkalno-gospodarskich, remiza OSP, magazyn materiałów budowlanych i opału, dwa sklepy spożywczo-przemysłowe, restauracja, oczyszczalnia ścieków, tartak, przystań flisacka, ujęcie wody pitnej, 6 km drogi asfaltowej, około 50 hektarów upraw rolnych i łąk, o w rejonie Sromowiec Niżnych wylaniem Dunajca zagrożonych jest kilkadziesiąt zabudowań mieszkalno-gospodarskich, budynek szkoły podstawowej, remiza OSP, Dom Flisaka, 4 sklepy spożywczo-przemysłowe, restauracja, leśniczówka, kościół parafialny, 5 km drogi asfaltowej, około 30 hektarów upraw rolnych i łąk, o w rejonie miejscowości Maniowy wody potoku Limierzysko zagrażają kilku zabudowaniom mieszkalno-gospodarskim, 2 mostom, 1 przepustowi o długości 120 m, około 0,5 km drogi asfaltowej i około o,5 hektara upraw rolnych, o w rejonie miejscowości Maniowy potok Piekiełko stanowi zagrożenie dla kilku zabudowań mieszkalno-gospodarskich, 1 mostu oraz 2 mostków, o potok Mizerzanka w rejonie miejscowości Mizerna stanowi zagrożenie dla ujęcia wody, przepompowni ścieków oraz odcinka kanalizacji, o w rejonie miejscowości Kluszkowce górna nieuregulowana część potoku Kluszkowianka zagraża kilku zabudowaniom mieszkalno-gospodarskim oraz ujęciu wody, o w rejonie miejscowości Sromowce Niżne od potoku Macelowy zagrożonych jest kilka zabudowań mieszkalno-gospodarskich, 2 mostki, 1 km drogi gminnej, około 2 hektarów upraw rolnych i łąk, o w rejonie miejscowości Sromowce Wyżne od potoku Wygon zagrożonych jest kilka zabudowań mieszkalno-gospodarskich oraz przepust na drodze gminnej, o w rejonie miejscowości Sromowce Niżne od potoku Głęboki zagrożona jest droga polna – dojazd do pól i terenów leśnych. Różnorodność zjawisk powodziowych, jakie mogą się zdarzyć z chwilą przerwania wału Dunajca uniemożliwiają przedstawienie konkretnej wersji powodzi spodziewanej w określonym czasie, miejscu i rozmiarze. Skala zagrożenia doliny Dunajca zależy głównie od: • miejsca uszkodzenia wału, • wielkości uszkodzenia (wyrwy lub wyrw), • ilości przedostających się wód przez wyrwę, • czasu trwania wielkiej wody. Gmina Czorsztyn posiada „Plan operacyjny ochrony przed powodzią Gminy Czorsztyn”, który opracowany został na podstawie art. 31a ustawy z dnia 5 marca 1990 o samorządzie gminnym [Dz.U.2001.142.1591 z późn. zm.] oraz art. 81 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne [Dz.U.2001.115.1229 z późn. zm.]. Plan ten służy Wójtowi Gminy Czorsztyn i Gminnemu Zespołowi Zarządzania Kryzysowego w procesie podejmowania decyzji w sytuacjach wystąpienia zagrożenia powodziowego na terenie Gminy Czorsztyn. Teoretycznie może dojść do zniszczenia lub uszkodzenia zapory wodnej Czorsztyn – Niedzica i w takim wypadku może wystąpić zagrożenie terenu między innymi Gminy Czorsztyn falą powodziową (zalewową). W przypadku, gdy opróżnienie zbiornika nastąpi w sposób gwałtowny, wówczas powstaje fala zalewowa przemieszczająca się

91 w dół doliny Dunajca najpierw ruchem burzliwym nieustalonym na odcinku zwanym pierwszą strefą zalewową . Zasięg pierwszej strefy limituje czas dobiegu czoła fali przyjęty na 15 minut. Zasięg strefy zalewowej pierwszej obejmuje miejscowość Kąty w Gminie Czorsztyn. Zasięg drugiej strefy zalewowej (dolną jej granicę limituje czas dobiegu czoła fali wynoszący 60 minut) obejmuje miasto Szczawnicę i miejscowość Krościenko n/Dunajcem. Trzecia strefa zagrożenia falą zalewową to obszar zawarty pomiędzy dolną granicą strefy drugiej o końcowym zasięgiem, gdzie w wyniku dotarcia fali zalewowej poziom wody podniesie się do stanu charakteryzującego dany obszar jako objęty powodzią podczas wylewu wezbranych wód danej rzeki. W przypadku opisanym powyżej trzecia strefa zalewowa obejmie swoim zasięgiem miejscowość Kurów w gminie Chełmiec. Na terenie Gminy Czorsztyn znajduje się pierwsza i częściowo druga strefa zalewowa; w tabeli 5.2 zestawiono możliwe zagrożenia w zależności od poziomu piętrzenia wody w zbiorniku zaporowym.

Tabela 5.2. Szkody materialne, które mogłoby spowodować uszkodzenie zapory wodnej Czorsztyn- Niedzica w zależności od poziomu piętrzenia

Maksymaln y poziom piętrzenia Obniżon y po ziom piętrzenia [534,50 m n.p.m.] [525,00 m n.p.m.] Pierwsza strefa zalewowa Sromowce Wyżne - 152 zagrody, 608 osób; Sromowce Wyżne - 150 zagród, 600 osób; os. Zawrocie - 20 zagród, 80 osób; os. Zawrocie - 2 zagrody, 8 osób; os. Kąty - 5 zagród, 20 osób; os. Kąty - 4 zagrody, 16 osób; Sromowce Średnie - 66 zagród, 250 osób. Druga strefa zalewowa Sromowce Niżne - 131 zagród, 524 osoby Sromowce Średnie - 66 zagród,250 osób; Sromowce Niżne - 131 zagród, 524 osoby

W sytuacji zagrożenia powodzią przewiduje się następujące działania: a. w pierwszej kolejności ewakuować ludność z zagrożonych terenów, a następnie: b. ewakuować zwierzęta gospodarskie i mienie ewakuowanej ludności, c. wypompować wodę z zalanych piwnic i budynków, d. przywrócić przejezdność dróg i mostów, e. zabezpieczyć obsunięte skarpy, f. uzupełnić wymyte drogi i uprzątnąć piasek i rumosz skalny.

Jak wynika z ryciny 5.1 zjawisko suszy na terenie Gminy Czorsztyn może być odczuwane. Gmina nie posiada strategii działania na wypadek suszy oraz nie realizuje obecnie programu zmierzającego do ograniczenia strat związanych z suszą. Największe zagrożenie pożarowe występuje w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej, w gospodarstwach rolnych i obiektach przemysłowych, na stacjach paliw i obiektach elektroenergetyki oraz w lasach. Pomimo istotnego zagrożenia wystąpieniem pożarów w kompleksach leśnych w ostatnich latach, spowodowanych nadmiernym obniżeniem poziomu wilgotności ściółki leśnej, szczególnie

92 w okresach letnich na terenie Gminy nie doszło do rozprzestrzeniania się ognia, które mogłoby spowodować zagrożenie na szerszą skalę. Rycina 5.1. Intensywność zjawiska suszy w podziale na gminy w obszarze działania RZGW Kraków

i s

a Kielce K op rz yw ia n O a k anna a N i d a pat S rn ówk Lubelskie a a Cz Janów Lubelski Sandomierz

a Świ ętokrzyskie d i Jędrzejów N Tarnobrzeg Stalowa Wola Biłgoraj Staszów Nisko Pi ńczów Busko-Zdrój Tanew Śląskie Nowa D ęba

T rz e śn Miechów N i ó id wk zic a a Mielec Le Ŝajsk

S zren i Ł aw ę Lubaczów a B g r e ń - Trzebinia ś a Dąbrowa Tarnowska b aw n Ła ńcut Libi ąŜ Rud a ic Przeworsk a Rzeszów Kraków Dębica Ropczyce Jarosław ła Tarnów Oświ ęcim o S Wieliczka Brzesko Skawina Bochnia Podkarpackie Kęty Wadowice Legenda: Andrychów Małopolskie Przemy śl My ślenice Obszary dotkni ęte susz ą

Jasło Intensywno ść zjawiska Krosno Limanowa susza nie wystapiła śywiec Gorlice odczuwalna Nowy S ącz dotkliwa Rabka Sanok a kaw katastrofalna S R aba a k ogłoszono stan kl ęski o Nowy Targ sł Ustrzyki Dolne B i i a W Miasta powy Ŝej 10 0000 Krynica ła c 10 000 - 25 000 e j ok a ł s n i u W 25 001 - 50 000 D

y ł ia 50 001 - 125 000 B Zakopane c je a 125 001 - 250 000 n u D 250 001 - 750 000

Sa n granice województw granica RZGW Kraków główne cieki * - w gminie Wiczyce, powiat sandomierski ogłoszono stan kl ęski Ŝywiołowej ze wzgl ędu na du Ŝe straty w rolnictwie. - obszar Gminy Czorsztyn

5.9. Gospodarka odpadami Ochrona środowiska przed odpadami powinna być traktowana priorytetowo ponieważ odpady stanowią źródło zanieczyszczenia wszystkich elementów środowiska. „Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Czorsztyn na lata 2009 - 2015” stanowi integralną część „Programu Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn”. Analizując obecny system gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie Gminy można przedstawić jej mocne i słabe strony.

Mocne strony: • objęcie zorganizowanym zbieraniem odpadów komunalnych 100% mieszkańców poprzez przejęcie przez Gminę od właścicieli nieruchomości obowiązków w zakresie pozbywania się odpadów komunalnych, • możliwość dysponowania środkami finansowymi pochodzącymi z opłat wniesionych przez właścicieli nieruchomości, co daje szersze możliwości planistyczne, organizacyjne, wykonawcze i kontrolne, • wprowadzone rozwiązania w zakresie zbiórki i transportu komunalnych odpadów zmieszanych, • sprawne funkcjonowanie Zakładu Gospodarki Komunalnej w Maniowach, jako zakładu budżetowego, z odpowiednim taborem przeznaczonym do transportu odpadów,

• łatwa dostępność do Zakładów Unieszkodliwiania Odpadów w Nowym Targu oraz w Tylmanowej, • wprowadzone selektywne zbieranie odpadów systemem pojemnikowym (tworzyw sztucznych, szkła białego i kolorowego, częściowo metali), • wprowadzone selektywne zbieranie baterii przez szkoły i placówki handlowe, • kompostowanie części odpadów ulegających biodegradacji przez mieszkańców Gminy, • wysokie kompetencje osób zajmujących się sprawami gospodarki odpadami, • wprowadzona edukacja ekologiczna w placówkach oświatowych, • likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów, • ograniczenie porzucania odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, • zwiększający się stopień czystości i porządku na terenie Gminy, • ograniczenie procederu spalania odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, • wzrastający poziom oraz wysoka efektywność selektywnego zbierania odpadów, • dostosowanie sposobu prowadzenia selektywnego zbierania odpadów do warunków i możliwości lokalnych, • wdrożenie mechanizmów zbierania i utylizacji odpadów azbestowych z terenu Gminy Czorsztyn, • otrzymane dyplomy za udział w konkursach (PUCHAR RECYKLINGU Przeglądu Komunalnego) oraz wyróżnienia (np. w 2007 roku Gmina Czorsztyn otrzymała tytuł „Najbardziej Proekologiczna Społeczność Gminna Małopolski 2007”).

Słabe strony: o brak selektywnego zbierania niektórych rodzajów odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych (np. lampy fluorescencyjne, farby i lakiery, przeterminowane lekarstwa), o odpady niebezpieczne wytwarzane w małej przedsiębiorczości handlowo- usługowej trafiające w znacznym stopniu do strumienia odpadów komunalnych, o niedostateczna świadomość ekologiczna mieszkańców, szczególnie z zakresie gromadzenia odpadów zmieszanych i selektywnego zbierania, o trudne warunki terenowe i meteorologiczne uniemożliwiające w niektórych okresach roku lub miejscach prawidłowe postępowanie z odpadami oraz utrudniające zbieranie i transportowanie odpadów, o przestarzały tabor samochodowy do zbiórki odpadów, o nie przystosowany teren Zakładu Gospodarki Komunalnej (teren nieczynnego ujęcia wody) do prowadzenia zbiórki odpadów, o nie zaktualizowane umowy na odbiór odpadów komunalnych od mieszkańców, o brak funkcjonalnego programu do ewidencji odpadów umożliwiającego lepsze zarządzanie oraz umożliwiającego wykonywanie analiz związanych z gospodarowaniem odpadami.

Aby zoptymalizować system gospodarki odpadami na terenie Gminy konieczne będzie podjęcie następujących działań: precyzyjnie określić rzeczywiste koszty zbiórki odpadów wraz z ich późniejszym odzyskiem i unieszkodliwianiem,

urealnienie opłaty zryczałtowanej za odbiór i transport odpadów dla wybranego wariantu prowadzenia selektywnego zbierania odpadów na terenie nieruchomości, zorganizować Gminny Punkt Zbierania Odpadów (GPZO). znowelizować „Regulamin utrzymania czystości i porządku w Gminie Czorsztyn” zgodnie ze zmianami wynikającymi z przyjęcia planu gospodarki odpadami i aktualnych zmian w prawodawstwie polskim oraz w oparciu o doświadczenia w funkcjonowaniu obecnego systemu gospodarki odpadami, opracować i zatwierdzić uchwały o wprowadzeniu i zasadach selektywnej zbiórki odpadów w Gminie Czorsztyn, np. w znowelizowanym regulaminie czystości i porządku, zintensyfikować działania kontrolne w stosunku do właścicieli nieruchomości pod kątem spełniania przez nich wymogów prawa w zakresie gospodarowania odpadami, zorganizować w ramach istniejącej struktury Urzędu Gminy punkt konsultacyjny udzielający informacji z zakresu właściwego gospodarowania odpadami, przeprowadzić akcje informacyjno-edukacyjne dotyczące wprowadzenia selektywnego zbierania odpadów „u źródła”.

Strategia Wprowadzenie pełnej segregacji odpadów pozwoli w bardzo dużym stopniu zmniejszyć ilość odpadów wywożonych na składowisko, co zmniejsza koszty utylizacji odpadów (motywacja dla mieszkańców). Wysegregowane odpady będą poddane procesowi recyklingu, co pozwoli na zaoszczędzenie surowców naturalnych i energii. Niezbędne jest wywożenie odpadów niebezpiecznych do miejsc unieszkodliwiania, by nie doprowadzić to skażenia terenu. Na bieżąco należy likwidować „dzikie” wysypiska odpadów, aby ograniczyć możliwość ich niekontrolowanego rozrastania się.

5.10. Edukacja ekologiczna Pierwszoplanowym dokumentem, z którego wynika światowy nakaz powszechnej edukacji ekologicznej jest „Globalny Program Działań”, czyli „Agenda 21” przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w roku 1992. Stwierdzono w nim, że władze lokalne 179 państw (które podpisały ten dokument) „powinny przeprowadzić konsultacje ze swoimi obywatelami i sporządzić lokalną Agendę 21 dla własnych społeczności”. Dla Polski takim wiodącym dokumentem jest „Polityka Ekologiczna Państwa” przyjęta przez Sejm w 1992 roku, a rozwinięciem zadań dotyczących edukacji ekologicznej jest „Polska Strategia Edukacji Ekologicznej” pod tytułem „Przez edukację do trwałego i zrównoważonego rozwoju” opracowana przez Samodzielny Zespół do Spraw Edukacji Ekologicznej w Ministerstwie Środowiska. Obecnie najnowszym dokumentem wskazującym cele ekologiczne jest Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 będąca drugim z rzędu tego rodzaju dokumentem strategicznym wymaganym ustawą – Prawo ochrony środowiska . Odzwierciedleniem zarówno „Agendy 21”, jak i zapisów „Polityki Ekologicznej Państwa” w skali lokalnej jest „ Gminny program ochrony środowiska ”. Realizacja celów i zadań zawartych w tym dokumencie wymaga zaangażowania i świadomości zarówno

95 mieszkańców Gminy Czorsztyn, jak i działających tu podmiotów gospodarczych. W tym celu opracowano program edukacji w zakresie ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, który proponuje kształtowanie społecznej świadomości ekologicznej w następujących dziedzinach: ⇒ Edukacji ekologicznej w zakresie gospodarki odpadami i wykorzystania energii, na co składają się: zasady dotyczące segregacji i składowania śmieci, humanizacji życia i zmiany konsumpcyjnych przyzwyczajeń, jako działania prewencyjne mające na celu zahamowanie generowania odpadów w gospodarstwach domowych, wprowadzanie nowych technologii recyklingu, racjonalne wykorzystywanie opakowań, najlepiej wielokrotnego użytku, promowanie wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii, np. biopaliw, energii słonecznej, racjonalne korzystanie z energii cieplnej i elektrycznej. ⇒ Edukacji w zakresie rolnictwa, która obejmuje: wiedzę na temat wprowadzania programów przeznaczonych dla obszarów wiejskich, realizację programów rolno-środowiskowych, akcję promocyjną dotycząca zalet stosowania metod rolnictwa ekologicznego (w tym osiąganie korzyści finansowych) i wiążących się z tym szans na rozwój agroturystyki. ⇒ Edukacji ekologicznej w zakresie ochrony i wykorzystania krajobrazu oraz ochrony bioróżnorodności poprzez: promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody, rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej. ⇒ Edukacji ekologicznej w zakresie komunikacji i transportu, w szczególności promowanie wykorzystywania ekologicznych środków transportu, głównie rowerów. Program edukacji ekologicznej będzie realizowany poprzez: edukację ekologiczną formalną (szkolną) Ten rodzaj edukacji to zorganizowany system kształcenia uczniów na wszystkich szczeblach systemu oświaty, nastawiony na wyrobienie w nich umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej. edukację ekologiczną pozaszkolną W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a także możliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Zachowania obserwowane w społeczeństwie wskazują jednak, że poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania prokonsumpcyjne dominują nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form są nadal bardzo istotne. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne.

Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Wśród wielu tematów edukacji ekologicznej, znaczące miejsce należy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii i wody. Na terenie Gminy Czorsztyn - biorąc pod uwagę jej status – „NAJBARDZIEJ PROEKOLOGICZNEJ SPOŁECZNOŚCI GMINNEJ MAŁOPOLSKI 2007” oraz zdobywcy „GRAND PRIX W PLEBISCYCIE WIELKIE ODKRYWANIE MAŁOPOLSKI W 2008 ROKU”, aby umożliwić utrzymanie tego statusu, a mo Ŝe i ułatwi ć zostanie najbardziej ekologiczn ą gmin ą w Polsce jak najbardziej wskazane byłoby utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej, którego cele działalności byłyby następujące: popularyzacja wiedzy przyrodniczej, podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców, udzielanie informacji ekologicznych, inicjowanie działań proekologicznych i ekologicznych, propagowanie zdrowego stylu życia oraz postaw przyjaznych środowisku, współpraca z placówkami oświatowymi, lokalnymi zakładami pracy, ludźmi działającymi na rzecz ochrony środowiska oraz Urzędem Gminy, organizowanie wykładów i seminariów z zakresu szeroko rozumianej tematyki ekologicznej, działalność kulturalno-artystyczna inspirowana pięknem przyrody oraz potrzebą ochrony środowiska, proponowanie różnego rodzaju form doskonalenia zawodowego nauczycieli, gromadzenie i udostępnianie danych na temat na temat środowiska, organizacja letnich zajęć dla dzieci.

Cel strategiczny „Ciągłe zwiększanie świadomości ekologicznej społeczeństwa Gminy Czorsztyn, kształtowanie postaw proekologicznych jej mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska” Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.

Cele krótkoterminowe - do 2013 roku: o prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży, począwszy od przedszkola poprzez wszystkie szczeble szkolnictwa, o wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach, o zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji na temat aktualnego stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony, o prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnych na terenach cennych przyrodniczo, o współdziałanie władz Gminy z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony,

97 o sukcesywne rozszerzanie działalności informacyjno-wydawniczej, o rozwijanie międzyregionalnej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza wiedzy na temat wymagań dotyczących stanu środowiska w świetle integracji z Unią Europejską.

Cele długoterminowe - do 2017 roku: • kontynuacja i rozszerzanie działań edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony środowiska, • stałe podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej dorosłych członków społeczności gminnej, • kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa w odniesieniu do środowiska.

Adresaci programu edukacji i promocji ekologii Głównym adresatem programu edukacji ekologicznej jest społeczeństwo Gminy Czorsztyn. Kluczowymi grupami są dzieci i młodzież szkolna, gdyż wykazują się oni najlepszym odbiorem edukacji ekologicznej, a ponadto stanowią ważną grupę konsumencką. Istnieje również konieczność objęcia akcją informacyjną szerokiego kręgu osób zajmujących się obecnie sprawami ochrony środowiska w urzędach, instytucjach i zakładach, a także przedstawicieli grup opiniotwórczych z zakresu ochrony środowiska: nauczycieli, radnych i członków zarządów różnych szczebli administracji samorządowej. W szczególności informacje o zasadach postępowania powinny trafić do następujących instytucji lub przedsiębiorstw: urzędów administracji lokalnej, samorządów lokalnych, urzędów administracji i spółdzielczości mieszkaniowej, szkół, przedszkoli, organizacji społecznych, instytucji i urzędów kontrolnych, kościołów i związków wyznaniowych, placówek handlowych, barów, pubów, restauracji, kawiarni, podmiotów gospodarczych wytwarzających odpady, firm zajmujących się odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów, prywatnych i państwowych przedsiębiorstw gospodarki komunalnej, lokalnych konsultantów i ekspertów związanych z ochroną środowiska oraz aktywistów lokalnych grup środowiskowych.

Informatory dla podmiotów gospodarczych Informatory dla podmiotów gospodarczych na temat możliwości właściwego postępowania w zakresie ochrony środowiska powinny znajdować się w Urzędzie Gminy oraz w instytucjach związanych z tą dziedziną, np. w siedzibie Pienińskiego Parku Narodowego. Są to materiały bardzo ważne dla każdej firmy, a szczególnie dla firm nowopowstałych oraz dla tych osób, które dopiero noszą się z zamiarem uruchomienia działalności gospodarczej, w wyniku której może nastąpić zanieczyszczenie lub przekształcenie środowiska. Oprócz merytorycznej treści oraz aktualności załączników (listy i cenniki) ważna jest też forma informatorów. Materiał ten powinien być przygotowany w formacie A4; najlepiej do jego druku użyć ekologicznego papieru z makulatury.

Informacje w prasie W celu dotarcia do szerszego kręgu odbiorców należy podjąć współpracę z lokalnymi mediami, polegającą na:

spotkaniach z lokalnymi dziennikarzami i dostarczaniu wiadomości dotyczących podstawowych spraw związanych z dziedziną ochrony środowiska, na przykładzie konkretnych rozwiązań z terenu Gminy Czorsztyn, informowaniu mediów o planowanych wydarzeniach lub inwestycjach w zakresie ochrony środowiska, przekazywaniu gotowych materiałów i załączników. Pewnym mankamentem prowadzenia akcji edukacyjno - informacyjnej za pomocą mediów jest brak kontroli zawartości i tonu wypowiedzi, co może wypaczyć prezentowane treści. Aby temu zapobiec kompetentne osoby powinny dostarczać mediom prawdziwych, zrozumiałych informacji i mogące w razie potrzeby odpowiedzieć wyczerpująco na stawiane pytania. Bardzo dobrze w tej materii prezentuje się wydawany jako miesięcznik Biuletyn Informacyjny Gminy Czorsztyn, który podaje wiarygodne informacje zarówno ze zrealizowanych działań ekologicznych, jak i planów na przyszłość. 5.11. Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy przyczyniają się do degradacji środowiska naturalnego - zanieczyszczania jego poszczególnych komponentów, wyczerpywania się zasobów surowcowych, zmian gatunkowych flory i fauny, a także pogarszania się stanu zdrowia ludności. Przeciwwagą dla niekontrolowanej ekspansji gospodarczej jest przyjęcie zasad zrównoważonego rozwoju, który polega na prowadzeniu szerokiej działalności ludzkiej, ciągłym rozwoju gospodarczym i społecznym przy niedopuszczeniu do dalszej degradacji środowiska naturalnego oraz na podejmowaniu działań zmierzających do restytucji zniszczonych elementów środowiska. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie naszych obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Oznacza to, że w każdej dziedzinie działalności gospodarczej, która może oddziaływać na środowisko, należy przyjąć określone zasady i cele, które ograniczą lub wyeliminują ten negatywny wpływ. Wskazówki w tej sprawie przedstawione zostały w dokumencie Rady Ministrów „ Wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych ”, w „ II Polityce Ekologicznej Państwa ” oraz w najnowszym dokumencie „ Polityce ekologicznej Państwa w latach 2009- 2012 z perspektywą do roku 2016”. Dla Gminy Czorsztyn najważniejsze znaczenie mają proekologiczne działania w ochronie środowiska oraz gospodarce komunalnej. Biorąc pod uwagę walory przyrodnicze należy przede wszystkim mieć na względzie dbałość o zachowanie nienaruszalności najcenniejszych elementów systemu przyrodniczego opartego w szczególności na obszarach prawnie chronionych. Równie istotna jest ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego oraz obiektów zabytkowych. W sferze przemysłowej należy dążyć do modernizacji zakładów drobnej wytwórczości i ich lokowanie poza obszarami mieszkaniowymi oraz niedopuszczanie do wprowadzania na teren Gminy uciążliwych gałęzi działalności gospodarczej. W dziedzinie transportu należy wdrożyć program budowy nowych dróg i poprawy stanu nawierzchni istniejących. Jednocześnie należy dążyć do zapewnienia sprawnej obsługi komunikacyjnej i technicznej równolegle do zagospodarowywania nowych terenów zabudowy. Równie istotne jest dążenie do nierozpraszania zabudowy dla ochrony przed degradacją

99 otwartych terenów oraz uwzględnianie w zagospodarowaniu potrzeby ochrony zasobów wód podziemnych. W dziedzinie gospodarki komunalnej należy dążyć do poprawy i rozbudowy infrastruktury technicznej w zakresie oczyszczania ścieków, zagospodarowania odpadów i modernizacji lokalnych kotłowni. Z drugiej strony należy wykorzystać wybitne walory przyrodnicze i kulturowe Gminy Czorsztyn. Trzeba położyć duży nacisk na rozwój turystyki i rekreacji, dążyć do rozbudowy infrastruktury sportowo - rekreacyjnej, wspieranie rozbudowy szlaków pieszych, wodnych, konnych i rowerowych.

100

6. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 6.1. Aspekty finansowe realizacji programu Aby móc efektywnie realizować zamierzenia z zakresu ochrony środowiska należy zapewnić źródła finansowania inwestycji. Największe nakłady na ochronę środowiska, w tym gospodarkę odpadami, pochodzą ze środków własnych przedsiębiorstw, inwestorów prywatnych oraz z budżetu Państwa; znacząca część środków wpływa z funduszy i dotacji ekologicznych oraz kredytów i pożyczek. Środki zagraniczne jeszcze kilka lat temu odgrywały marginalną rolę w finansowaniu przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami – od momentu wstąpienia do Unii Europejskiej wykorzystanie tej puli środków rośnie. Urząd Gminy w Czorsztynie posiada wydzielone konto bankowe, na które trafiają środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz inne dochody (m.in. z opłat za usuwanie drzew i krzewów oraz z wpłat mieszkańców uczestniczących w programie usuwania odpadów azbestowych). Tworzą one Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznaczany obecnie w większości na realizację programu utylizacji odpadów zawierających azbest oraz zakup sadzonek drzew i krzewów. Możliwości finansowe samorządu gminnego są ograniczone i uniemożliwiają samodzielną realizację działań i inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Konieczne jest więc wsparcie instytucji finansowych, które podejmą się finansowania projektów poprzez m.in. zobowiązania kapitałowe (kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje, udziały w spółkach) i dotacje. Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej banków i funduszy inwestycyjnych. Dzięki rozwojowi pomocy zagranicznej funkcjonuje w Polsce wiele fundacji ekologicznych. Poszukiwane są też nowe instrumenty finansowo- ekonomiczne w ochronie środowiska, takie jak opłaty produktowe czy obligacje ekologiczne. Można założyć, że system finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w Polsce będzie rozwijał się nadal, oferując coraz szersze formy finansowania i coraz większe środki finansowe. Na pozyskanie środków publicznych, w szczególności z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej mogą liczyć tylko inwestycje i działania uwzględnione w programach ochrony środowiska i planach gospodarki odpadami. Zaleca się, aby ograniczać dotacje budżetowe na zadania, które są w stanie zapewnić wpływy finansowe ewentualnym inwestorom. Należy w ten sposób konstruować plany finansowania inwestycji, aby obcy kapitał w postaci kredytów, udziałów w spółkach oraz nabywców obligacji angażowany był w maksymalnym stopniu, w jakim możliwa jest jego spłata wraz z odsetkami. Źródła finansowania inwestycji ekologicznych związanych z ochroną środowiska w Polsce można podzielić na cztery grupy: publiczne - np. pochodzące z budżetu państwa, powiatu lub gminy, pozabudżetowych instytucji publicznych, prywatne - np. z banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw leasingowych, prywatno-publiczne - np. ze spółek prawa handlowego z udziałem gminy.

101

Źródła finansowania mogą występować łącznie. W Polsce najczęściej występujące formy finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska to: fundusze własne inwestorów, pożyczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska z dopłatami do oprocentowania lub ze środków donatorów, kredytów komercyjnych, kredyty i pożyczki udzielane przez banki komercyjne, leasing, zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe, kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Światowy). Zestawienie źródeł finansowania poszczególnych działań i inwestycji związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami przedstawia tabela 6.1.

102

Tabela 6.1. Najważniejsze źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami

Okres Źródło Rodzaj Maksymalny % Beneficjanci Przedmiot finansowania finan- Inne finansowania finansowania dofinansowania sowania zadania z zakresu ochrony środki własne powiat, konieczność finansowania budżetowy środowiska i gospodarki do 100 % ciągły powiatu i gmin gminy inwestycji wodnej dotacja, fundusze pożyczka, bez ograniczeń ochrony pożyczka (m.in. samorządy terytorialne, cele z zakresu ochrony środowiska preferencyjna, jednostki budżetowe, organizacje środowiska, zgodne z listą istnieje możliwość (NFOŚiGW, kredyty pozarządowe, jednostki badawczo - do 70 % do 15 lat priorytetową danego umorzenia WFOŚiGW, komercyjne, rozwojowe, uczelnie, osoby prawne, funduszu PFOŚiGW, dopłaty do stowarzyszenia, inwestorzy prywatni, GFOŚiGW) kredytów podmioty gospodarcze, spółdzielnie) komercyjnych inwestycje o charakterze: przyrodniczym, innowacyjnym, technicznym inwestorzy (władze samorządowe, projekty inwestycyjne i 10, 30, 40, 50, Z dotacji Ekofunduszu nie dotacja, jednostki budżetowe, podmioty pozainwestycyjne związane z 70, 80 % do 2010 mogą korzystać te Ekofundusz pożyczka gospodarcze, inne), ochroną środowiska, zgodnie w zależności roku przedsięwzięcia, które preferencyjna główni wykonawcy projektu z priorytetami od projektu kwalifikują się do otrzymania (organizacje społeczne, fundacje) dofinansowania w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej.

103

Okres Źródło Rodzaj Maksymalny % Beneficjanci Przedmiot finansowania finan- Inne finansowania finansowania dofinansowania sowania duże inwestycje k omunalne, inwestycje ekologiczne w Program wykorzystywane są środki samorządy, przedsiębiorcy, przedsiębiorstwach, projekty Operacyjny Funduszu Spójności oraz organizacje pozarządowe, parki ochrony przyrody i Infrastruktura i Europejskiego Funduszu narodowe, Lasy Państwowe bezpieczeństwa Środowisko Rozwoju Regionalnego ekologicznego, edukacja ekologiczna inwestycje z zakresu gospodarki wodno- ściekowej, poprawy jakości Małopolski powietrza, zwiększenia Regionalny wykorzystania odnawialnych bezzwrotne Program jednostki samorządu terytorialnego źródeł energii, gospodarki - - pożyczki Operacyjny na odpadami, poprawy lata 2007-2013 bezpieczeństwa ekologicznego oraz ochrony przed skutkami klęsk żywiołowych płatności dla obszarów Natura 2000, zalesianie gruntów ornych i innych niż Program rolne, gospodarka wodno- Rozwoju jednostki samorządu terytorialnego, ściekowa, tworzenie systemu - - Obszarów osoby fizyczne zbioru, segregacji i wywozu Wiejskich odpadów komunalnych, wytwarzanie i dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych

104

Okres Źródło Rodzaj Maksymalny % Beneficjanci Przedmiot finansowania finan- Inne finansowania finansowania dofinansowania sowania ochrona przyrody i 30% - dla bioróżnorodności, projektów zminimalizowanie starostwa i gminy, przynoszących dotowane działania muszą negatywnych skutków zakłady usług komunalnych, zysk; 50 % - mieć związek z wpływu zanieczyszczeń na LIFE+ przedsiębiorstwa wodno - poziom - propagowaniem polityki UE środowiska na zdrowie ludzi, kanalizacyjne podstawowy; w zakresie ochrony przyrody zrównoważone 75 % - w i środowiska wykorzystanie zasobów wyjątkowych naturalnych i racjonalna przypadkach gospodarka odpadami Norweski Mechanizm władze krajowe, regionalne oraz ochrona środowiska , w 85 % (60 % - Finansowy i lokalne, instytucje naukowe i szczególności redukcja przy Mechanizm badawcze, instytucje środowiskowe, zanieczyszczeń i współudziale Finansowy organizacje społeczne oraz promowanie odnawialnych podmiotów Europejskiego organizacje społecznego partnerstwa źródeł energii; promocja prywatnych) Obszaru publiczno-prywatnego zrównoważonego rozwoju Gospodarczego starostwa i gminy, zakłady usług komunalnych, Bank Ochrony przedsiębiorstwa wodno - inwestycje proekologiczne 50 % - brak możliwości umorzenia Środowiska kanalizacyjne

105

Okres Źródło Rodzaj Maksymalny % Beneficjanci Przedmiot finansowania finan- Inne finansowania finansowania dofinansowania sowania inne banki (Bank Rozwoju Eksportu SA, starostwa i gminy, Bank Gdański zakłady usług komunalnych, fundusz termomodernizacji, SA, Bank przedsiębiorstwa wodno - finansowanie zadań w od 35 do 70 % EBOiR kredytuje projekty na Gospodarstwa kredyty kanalizacyjne, zakresie ochrony środowiska w zależności - kwotę co najmniej 5 mln Krajowego, osoby fizyczne, i gospodarki odpadami od banku euro. Bank Światowy, osoby prawne Europejski

Bank Odbudowy i Rozwoju)

106

Są jeszcze inne źródła finansowania inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami: Fundacje: Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska GEF Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Fundacja Partnerstwo dla Środowiska Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej w Warszawie, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego w Warszawie, Projekt Umbrella. Instytucje leasingowe finansujące zadania z zakresu ochrony środowiska: Towarzystwo Inwestycyjno-Leasingowe EKOLEASING S.A., Millennium Leasing sp. z o.o., BISE Leasing S.A., Europejski Fundusz Leasingowy S.A.

Ocena dostępności źródeł finansowania dla zadań wymienionych w „Programie…” Zadania wyznaczone w „Programie…” mają swoje odzwierciedlenie w priorytetach funduszy ekologicznych. Istnieje więc realna szansa uzyskania wsparcia z tych źródeł. Z najważniejszych należy wymienić zadania z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, likwidację niskiej emisji, ochronę wód, ochronę powietrza, ochronę przed hałasem, ochronę przyrody i krajobrazu. Pomoc z tych źródeł obejmuje przede wszystkim te dziedziny, w których standardy jakości środowiska wciąż nie są dotrzymane. Szczególnie dotyczy to gospodarki wodno- ściekowej. Duże szanse na uzyskanie kredytów bankowych mają inwestycje z zakresu ochrony atmosfery, a także wspierające rozwój odnawialnych źródeł energii (np. małych elektrowni wodnych, kotłowni na biopaliwo, elektrowni wiatwowych, itp.). Istnieje również możliwość uzyskania dofinansowania z funduszy europejskich. Specjalne wsparcie można uzyskać na budowę sieci wodno-kanalizacyjnych, modernizację i rozbudowę systemów ciepłowniczych, budowę infrastruktury do produkcji i przesyłu energii odnawialnej oraz innej infrastruktury technicznej, w szczególności komunikacyjnej (drogi i mosty). 6.2. Program zadań, harmonogram, nakłady i źródła finansowania programu „Program Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn” realizowany będzie poprzez systematyczne działania na rzecz ochrony wód, powietrza, powierzchni ziemi i przyrody ukierunkowane na zahamowanie niekorzystnych oddziaływań, emisji zanieczyszczeń do środowiska i postępującej degradacji. Zakłada zmniejszenie, eliminację lub przeciwdziałanie zagrożeniom środowiskowym, szczególnie związanym z narażeniem zdrowia i życia mieszkańców oraz wpływającym na stan najcenniejszych walorów przyrodniczych. Formułując listę zadań wzięto pod uwagę takie czynniki jak: ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia, spodziewany efekt ekologiczny, możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego,

107

obecne zaawansowanie inwestycji. Zadania objęte harmonogramem zostały uznane za priorytetowe, ich zrealizowanie przyczyni się do znacznej poprawy stanu środowiska w Gminie Czorsztyn. Harmonogram działań wyznaczony został w celu zachowania określonej kolejności i terminów realizacji planowanych przedsięwzięć. Pozwala on przewidywać potrzebne środki finansowe na kolejne lata i wyznaczać cele na dalszy okres. Szczegółowe daty realizacji i zakończenia przedsięwzięć są trudne do określenia z uwagi na trudności finansowe i częsty brak zapewniania wszystkich środków na realizację przedsięwzięcia. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Środowiska w sprawie opracowania programów ochrony środowiska i zaleceniami „Poradnika - jak własnymi siłami opracować gminny lub powiatowy program ochrony środowiska” w programie zadaniowym zapisano zadania gminy, szacując ich koszty. Biorąc pod uwagę ograniczone możliwości finansowania harmonogram działań zawiera zadania możliwe do realizacji, bez angażowania dużych środków oraz takie, które zostaną zrealizowane, jeśli uzyskają dodatkowe możliwości finansowania. Harmonogramy realizacji zadań wraz z nakładami i źródłami finansowania przedstawiono w tabelach 6.2 - 6.11.

108

Tabela 6.2. Harmonogram realizacji zadań w ZAKRESIE RACJONALIZACJI ZUŻYCIA ENERGII, SUROWCÓW I MATERIAŁÓW ORAZ WZROSTU UDZIAŁU ZASOBÓW ODNAWIALNYCH

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć 500 Urząd Gminy Starostwo środki własne, proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwość Powiatowe, dotacje współfinansowania) – w szczególności do upraw roślin ARiMR energetycznych. 2. Poprawa parametrów energetycznych budynków (dobór 10.000 Urząd Gminy, Starostwo środki własne otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku właściciele Powiatowe, jednostek przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian, mieszkań, BGK, WFOŚiGW realizujących, poprzez ocieplenie budynków, lokowanie nowych budynków zarządcy dopłaty z zgodnie z naturalną kierunkową orientacją stron świata) - budynków budżetu szczególnie w stosunku do budynków użyteczności publicznej. Państwa (do 20 % wartości inwestycji) 3. Podjęcie działań promocyjnych i doradztwa związanego 40 Urząd Gminy Starostwo środki własne z wdrażaniem pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych Powiatowe jednostek (elektrownie wiatrowe, wodne, źródła wytwarzające energię realizujących z biomasy lub biogazu, ogniwa słoneczne fotowoltaiczne, kolektory do produkcji ciepła, źródła geotermalne). RAZEM: 10.540

109

Tabela 6.3. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJĄ

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji oraz 20 Urząd Gminy, Starostwo środki własne pogarszaniu się jakości gleb. właściciele Powiatowe, gruntów ODR

2. Założenie i prowadzenie rejestru terenów, na których - Urząd Gminy Starostwo - stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleb lub ziemi. Powiatowe

3. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania 250 Urząd Gminy, Starostwo środki własne, przestrzennego poprzez minimalizację powierzchni gruntów Lasy Powiatowe, Fundusz Leśny, rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych Państwowe, użytkownicy fundusze z produkcji rolnej lub przeznaczonych na inne cele oraz Nadleśnictwo terenów ekologiczne, przeznaczanie gruntów o słabej klasie bonitacyjnej do zalesienia. Krościenko dotacje 4. Organizacja lekcji wychowania ekologicznego dla dzieci 90 Urząd Gminy, Starostwo środki własne i młodzieży oraz szkoleń dla rolników z zakresu Kodeksu Dobrej organizacje Powiatowe, PFOŚiGW Praktyki Rolniczej. pozarządowe szkoły, ODR WFOŚiGW

5. Kontrola ilości zużytych nawozów mineralnych i środków 15 Urząd Gminy właściciele środki własne, ochrony roślin. gospodarstw PFOŚiGW rolnych

RAZEM: 375

110

Tabela 6.4. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY WÓD I GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ

Termin realizacji Szacunkowe do roku Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Modernizacja sieci oraz urządzeń wodociągowych . 800 Urząd Gminy - środki własne (200 tys. zł), dotacje UE (PROW-600 tys. zł) 2. Rozbudowa sieci wodociągowej . 450 Urząd Gminy - środki własne, środki UE (ZPORR), Ekofundusz, dotacje, kredyty 3. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Czorsztynie . 3.242 PPK w Nowym Urząd Gminy środk i własne Targu PPK (649 tys. zł), dotacje ze środków UE (2.593 tys. zł) 4. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Kluszkowcach . 3.790 PPK w Nowym Urząd Gminy środki własne Targu PPK (758 tys. zł), dotacje ze środków UE (3.032 tys. zł) 5. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Sromowcach Wyżnych . 1.948 PPK w Nowym Urząd Gminy środki własne Targu PPK (390 tys. zł), dotacje ze środków UE (1.558 tys. zł)

111

Termin realizacji Szacunkowe do roku Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

6. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Maniowach . 6.325 PPK w Nowym Urząd Gminy środki własne Targu PPK (1.265 tys. zł), dotacje ze środków UE (5.060 tys. zł) 7. Likwidacja oczyszczalni ścieków Sromowce Wygon . 36 PPK w Nowym Urząd Gminy środki własne Targu PPK (7 tys. zł), dotacje ze środków UE (28 tys. zł) 8. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej Huba i Maniowy (ul. Hubka); 8.300 Urząd Gminy PPK w Nowym Środki własne, tranzyt ścieków do OŚ w Dębnie. Targu środki UE (PROW), dotacje, kredyty

9. Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej na terenie całej Gminy, 450 PPK w Nowym Urząd Gminy środki własne, sukcesywna likwidacja enklaw nieskanalizowanych i przyłączanie Targu środki UE (ZPORR), nowopowstałych osiedli. Ekofundusz, dotacje, kredyty 10. Regulacja potoków Limierzysko w Maniowach oraz Macelowy 3.000 RZGW Urząd Gminy Budżet Państw a, w Sromowcach Niżnych. w Krakowie środki własne, środki UE, dotacje, kredyty

112

Termin realizacji Szacunkowe do roku Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

11. Przeprowadzenie akcji edukacyjno - informacyjnej propagującej 20 Urząd Gminy Starostwo - optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników Powiatowe (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie jej do podlewania zieleni). 12. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych, 50 Urząd Gminy Starostwo środki wł asne eliminacja nieszczelnych zbiorników i zintensyfikowanie ich Powiatowe kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania.

13. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko 30 Urząd Gminy, - śro dki własne , zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych środków ODR dotacje ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej. 14. Udrażnianie rowów przydrożnych . 250 Urząd Gminy Starostwo środki własne , Powiatowe dotacje

RAZEM: 28.691

113

Tabela 6.5. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIETRZA

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Prowadzenie systematycznych akcji edukacji ekologicznej 50 Urząd Gminy, prywatni środki własne, na temat oszczędności energii (cieplnej i elektrycznej) oraz szkoły, inwestorzy, dotacje, stosowania proekologicznych nośników energii, szkodliwości organizacje fundacje WFOŚiGW spalania materiałów odpadowych w kotłowniach domowych. ekologiczne ekologiczne Seminaria ekologiczne dla zainteresowanych mieszkańców. Edukacja ekologiczna w szkołach. 2. Prowadzenie polityki proekologicznej poprzez wdrożenie 100 Urząd Gminy - środki własne systemu zachęt do stosowania nieuciążliwych źródeł ciepła wraz z monitoringiem spalanych paliw.

3. Usprawnienie systemu komuni kacyjnego poprzez dokończenie 28.000 Zarząd Dróg Samorząd środki własne budowy trzeciego pasa ruchu na przełęczy Snozka i przebudowa Wojewódzkich Województwa jednostek obiektu mostowego w ciągu drogi wojewódzkiej nr 969 w Krakowie Małopolskiego, realizujących, w Kluszkowcach. Urząd Gminy, środki UE, Starostwo środki Powiatowe powodziowe 4. Wyprowadzenie ruchu kołowego poza centrum miejscowości - 2.000 Urząd Gminy ZDW, środki własne, budowa obwodnicy Kluszkowiec (Królówka). Czorsztyn–ski dotacja z sp. z o.o. MSWiA („schetynówka”) pożyczki

114

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

5. Przebudowa dróg gminnych celem poprawy warunków Urząd Gminy ZDW , P ZD, środki własne, komunikacji: Starostwo środki UE a. Kluszkowce, ul. Bąka i Kamieniarska, 400 Powiatowe, (MRPO oraz z b. Kluszkowce, ul. Przemysłowa i Polna, 441 przedsiębiorcy PROW działanie c. Kluszkowce – Stylchen, ul. Cegielniana, 400 korzystający z „Odnowa i d. przebudowa skrzyżowania przy wjeździe do Czorsztyna, 500 danej drogi rozwój wsi”), e. budowa ronda w centrum Kluszkowiec, 200 pożyczki, f. modernizacja drogi gminnej Maniowy – Mizerna 2.500 Narodowy i Mizerna – Kluszkowce (podniesienie parametrów ∑ = 4.441 Program technicznych wraz z budową chodnika i oświetlenia). Przebudowy Dróg Lokalnych, 6. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację 1 .000 Urząd Gminy Fundacja środki własne, barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych. Rozwoju środki fundacji, Regionu Jeziora dotacje ze Czorsztyńskiego, środków UE – Powiat transgraniczne Nowotarski 7. Intensyfikacja działalności kontrolne j przez WIOŚ wraz 50 WIOŚ, podmioty środki własne z organami samorządowymi z w zakresie emisji zanieczyszczeń Urząd Gminy gospodarcze WFOŚiGW powietrza przez podmioty korzystające ze środowiska.

115

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

8. Prowadzenie kontroli poziomu zanieczyszczeń w spalinach 50 Inspekcja Urząd Gminy, budżet MSWiA pojazdów mechanicznych. Transportu Policja Drogowego

9. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów 100 Urząd Gminy, Starostwo środki własne komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane ZDW, PZD Powiatowe jednostek z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz realizujących właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane).

RAZEM: 35.791

116

Tabela 6.6. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZYRODY

Term in realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Okresowe inwentaryzacje zasobów przyrodniczych 50 Urząd Gminy Pieniński P ark środki Opracowanie programu ochrony przyrody i krajobrazu. Narodowy, pomocowe Nadleśnictwo Krościenko 2. Objęcie ochroną obszarów, zespołów i obiektów nie objętych 100 Wojewoda Urząd Gminy środki nią jeszcze, a prezentujących dużą wartość przyrodniczą. Małopolski Wojewody, fundusze ekologiczne 3. Pie lęgnacja i konserwacja istniejących obiektów i form ochrony 300 Urząd Gminy , właściciele środki własne, przyrody wraz z zielenią urządzoną. Dyrekcja PPN terenów środki inwestorów, fundusze ekologiczne 4. Działanie na rzecz poprawy gospodarki w lasach, w szczególności 100 Urząd Gminy, środki niedopuszczanie do nadmiernego wyrębu oraz wyznaczenie Nadleśnictwo właścicieli w planie zagospodarowania przestrzennego terenów Krościenko, terenów do zalesienia z zachowaniem walorów krajobrazowych polan Wspólnota śródleśnych i widokowych. Leśno- Gruntowa, indywidualni właściciele

117

Term in realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

5. Opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków zagrożonych . 20 Urząd Gminy , pozarządowe środki własne Nadleśnictwo organizacje jednostek Krościenko ekologiczne , realizujących, Starostwo dotacje Powiatowe 6. Podjęcie działań mających na celu kontrolę nad prawidłowym - ARiMR, właściciele środki funkcjonowaniem gospodarki rolnej na terenie Gminy, Urząd Gminy terenów właścicieli w szczególności: terenów - prawidłowego użytkowania i utrzymania terenów rolnych, - przekwalifikowania gruntów z odłogów na tereny rekreacyjne . 7. Nadzorowanie procesu zalesiania równolegle z działaniami - Nadleśnict wo Urząd Gminy środki własne prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów Krościenko, jednostek i poprawy struktury wiekowej drzewostanów. Dyrekcja PPN realizujących, dotacje 8. Zaprojektowanie ścieżek dydaktycznych wraz z opisem przyrody . 100 Nadleśnictwo pozarządowe środki własne Krościenko, organizacje jednostek Urząd Gminy, ekologiczne realizujących, PPN dotacje 9. Promowanie zachowań proekologicznych we wszystkich 10 Urząd Gminy, Starostwo środki własne dziedzinach życia zgodnie z zasadami ochrony przyrody. szkoły Powiatowe jednostek realizujących, dotacje

118

Term in realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

10. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego 250 Urząd Gminy Starostwo - i rekreacyjnego na terenach chronionych poprzez stosowanie Powiatowe środków administracyjno-prawnych.

RAZEM: 930

119

Tabela 6.7. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED HAŁASEM

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż dróg o dużym - WIOŚ Urząd Gminy, środki własne natężeniu ruchu, szczególnie wzdłuż drogi wojewódzkiej Starostwo jednostek z Nowego Targu do Nowego Sącza. Powiatowe realizujących

2. Poprawa stanu technicznego dróg – wymiana nawierzchni 2.400 Urząd Gminy GDDKiA, WZD, środki własne na nową, budowa nowych odcinków dróg, w szczególności PZD, jednostek obwodnicy Kluszkowiec oraz dodatkowy pas ruchu przy Starostwo realizujących, podjazdach na przełęcz Snozka. Powiatowe środki UE, środki powodziowe 3. Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu 1.000 właściciele i Urząd Gminy środki własne poprzez budowanie ekranów akustycznych i tworzenie pasów zarządcy jednostek zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. obiektów realizujących wymiana okien) .

RAZEM: 3.400

120

Tabela 6.8. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku Partnerzy koszty (PLN) realizująca finansowania 2013 2013 2017

1. Inwentaryzacja źródeł promien iowania elektromagnetycznego 20 WIOŚ Urząd Gminy, środki własne, oraz prowadzenie rejestru urządzeń będących źródłami emisji Urząd budżet takiego promieniowania. Wojewódzki wojewody

2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony - Urząd Gminy Zakład środki własne mieszkańców przed oddziaływaniem promieniowania Energetyczny, elektromagnetycznego. Starostwo Powiatowe 3. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego - Urząd Gminy prywatni środki własne instalacji emitujących fale elektromagnetyczne w sposób inwestorzy nie kolidujący z walorami krajobrazowymi .

RAZEM: 20

121

Tabela 6.9. Harmonogram realizacji zadań w zakresie GOSPODARKI ODPADAMI

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Opracowanie planów gospodarki odpadami na lata 2009 -2015 20 Urząd Gminy ZGK środki własne oraz wdrożenie ich realizacji.

2. Prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie selektywnego 5 Urząd Gminy organizacje środki własne, gromadzenia odpadów, ich segregacji „u źródła” i ograniczania ekologiczne, fundusze ich powstawania. szkoły, ZGK celowe

3. Objęcie wszystkich mieszkańców Gminy selektywną zbiórką 15 Urząd Gminy ZGK, firmy środki własne, odpadów użytkowych. zajmujące się fundusze odbiorem i celowe transportem odpadów 4. Rozwijanie i wspieranie indywidualnych form utylizacji odpadów 250 Urząd Gminy mieszkańcy środki własne, organicznych poprzez kompostowanie lub wyposażanie Gminy, ZGK fundusze w młynki przy zlewach. celowe

5. Wdrożenie systemu pełnej i wiarygodnej ewidencji zbieranych 200 Urząd Gminy ZGK środki własne, odpadów. fundusze celowe

122

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

6. Opracowanie planu inwentaryzacji i wdrożenie na terenie Gminy 500 Urząd Gminy ZGK, mieszkańcy środki własne, programu usuwania azbestu wraz z monitoringiem. Gminy fundusze celowe

7. Organizowanie konkursów ekologicznych dla mieszkańców 50 Urząd G miny organizacje środki własne, na najładniejsze obejście, najwięcej zebranych odpadów ekologiczne, fundusze w sposób selektywny lub tym podobnych. szkoły, ZGK celowe

8. Organizowanie kampanii reklamowo -propagandowych: na rzecz 5 Urząd Gminy organizacje środki własne, zmniejszania ilości wytwarzanych odpadów, czystości terenów ekologiczne fundusze i prawidłowego postępowania z odpadami niebezpiecznymi - szkoły, ZGK celowe PCB, olejami odpadowymi, azbestem.

9. Rozszerzenie kampanii „Sprzątanie Świata” o dorosłych 10 Urząd Gminy organizacje środki własne, mieszkańców Gminy pt. „Zacząć od Jasia skończyć na Janie” ekologiczne fundusze w nawiązaniu do przysłowia. Jest to przedsięwzięcie edukacyjne Szkoły, ZGK, celowe dla dzieci i dorosłych, poparte licznymi konkursami i nagrodami. Urząd Gminy 10. Wprowadzanie lokalnych przepisów prawnych mających 2 Urząd Gminy ZGK, środki własne na celu zmniejszenie „u źródła” ilości i toksyczności Rada Gminy wytwarzanych odpadów.

RAZEM: 1.057

123

Tabela 6.10. Harmonogram realizacji zadań w zakresie EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Szkolenia i pokazy praktyczne w zakresie gospodarki 30 Urząd Gminy , Urząd środki własne, ekologicznej dla lokalnej społeczności oraz pracowników Starostwo Marszałkowski, środki administracji. Powiatowe, ODR przedsiębiorców organizacje PFOŚiGW, pozarządowe fundusze ekologiczne 2. Dokształcanie kadry nauczycielskiej i zapewnienie odpowiedniej 20 dyrektorzy szkoły środki własne, polityki samorządowej. szkół, subwencje Urząd Gminy oświatowe

3. Doposażenie szkół w materiały dydaktyczne i informacyjne 40 Urząd Gminy, Kuratorium środki własne, dotyczące ochrony środowiska. dyrektorzy Oświaty subwencje szkół oświatowe

4. Organizacja imprez maso wych takich jak Sprzątanie Świata, 60 Urząd Gminy, szkoły środki własne, czy Dzień Ziemi. dyrektorzy sponsorzy, szkół fundusze ekologiczne 5. Zagospodarowanie wolnego czasu dzieci i młodzieży – 80 dyrektorzy szkoły, środki własne, organizacja zajęć pozalekcyjnych o tematyce ekologicznej, placówek organizacje sponsorzy, tworzenie sieci kół zainteresowań w szkołach. oświatowych ekologiczne, fundusze Urząd Gminy ekologiczne, GFOŚiGW

124

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

6. Organizowanie wystaw proekologicznych oraz konkursów 120 Urząd Gminy, organizacje środki własne, ekologicznych, np. o puchar recyklingu, „Lider Tworzyw ośrodek ekologiczne fundusze Sztucznych”, „Na najładniej zagospodarowaną posesję”. kultury ekologiczne, GFOŚiGW 7. Porządkowanie szlaków turystycznych (szczególnie poprawien ie 80 PPN, PTTK, Urząd Gminy środki własne oznakowania) i otoczenia obiektów publicznych. Nadleśnictwo wymienionych Krościenko, jednostek dyrektorzy sanatoriów i pensjonatów 8. Organizacja i rozwój bazy danych o środowisku przyrodniczym 20 Urząd Gminy organizacje środki własne, Gminy i jego ochronie. ekologiczne fundusze ekologiczne

9. Rozwój systemu ścieżek przyrodniczo -edukacyjnych, szlaków 500 Urząd Gminy, Nadleśnictwo środki własne, turystycznych o wysokich walorach przyrodniczych oraz organizacje Krościenko, fundusze punktów widokowych w szczególnie atrakcyjnych miejscach pozarządowe Starostwo ekologiczne, Powiatowe środki UE 10. Publikacje oraz wykorzystywanie lokalnych i regionalnych 20 Urząd Gminy lokalne media środki własne, mediów do edukacji ekologicznej mieszkańców. fundusze ekologiczne

RAZEM: 970

125

Tabela 6.11. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED WYSTĄPIENIEM POWAŻNEJ AWARII I KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH

Termin realizacji Szacunkowe Jednostka Źródło l.p. Opis przedsięwzięcia do roku koszty Partnerzy realizująca finansowania (tys. PLN) 2013 2013 2017

1. Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania 10 Urząd Gminy Straż Pożarna środki własne przestrzennego ustaleń w zakresie poważnych awarii.

2. Stworzenie systemu info rmowania społeczeństwa o możliwości 10 Urząd Gminy , Urząd środki własne, wystąpienia zagrożenia. WIOŚ Marszałkowski, WFOŚiGW,

Starostwo fundusze Powiatowe strukturalne 3. Uwzględnianie zasad bezpieczeństwa transportu substancji 40 Urząd Gminy , Urząd zarządcy dróg niebezpiecznych w projektach organizacji ruchu na drogach; zarządcy dróg Marszałkowski,

utrzymanie właściwego stanu technicznego dróg, po których Starostwo odbywa się transport substancji niebezpiecznych. Powiatowe 4. Przygotowanie parkingów i z jazdów na bezpieczne zatrzymanie 50 Urząd Gminy , Starostwo zarządcy dróg pojazdów, a w przypadku awarii na ich bezpieczne odholowanie zarządcy dróg Powiatowe

i zabezpieczenie (szczególnie w okolicy Przełęczy Snozka).

5. Modern izacja i doposażenie jednostek straży pożarnej w sprzęt 1.000 Straż Pożarna Starostwo środki własne, ratownictwa ekologicznego. Powiatowe, WFOŚiGW,

Urząd Gminy PFOŚiGW, budżet PSP RAZEM: 1.110

126

6.3. Postulowany, docelowy stan środowiska w roku 2017 W sferze zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki: zaawansowany proces zwiększania izolacyjności termicznej obiektów budowlanych. W sferze ochrony gleb: zaawansowane prace nad realizacją programów rolno-środowiskowych i wdrażaniem KDPR, powstanie sieci gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. W sferze jakości wód i gospodarki ściekowej: zakończona realizacja programu modernizacji i rozbudowy sieci wodociągowych, zaawansowany proces modernizacji oczyszczalni ścieków na terenie Gminy, udrożnione przydrożne rowy. W sferze jakości powietrza: zaawansowany proces modernizacji systemów grzewczych, usprawniony system komunikacyjny na terenie Gminy, wybudowany system ścieżek rowerowych. W sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody: objęcie ochroną prawną terenów przewidzianych w planach, wdrożenie do codziennej praktyki wszystkich kierunków działań i zasad postępowania opisanych w rozdziale 5.5 oraz tabeli 6.6. W sferze ochrony lasów: zaawansowane prace nad zalesieniem gruntów porolnych i zdegradowanych z uwzględnieniem konieczności dostosowania składu gatunkowego zalesień do naturalnej bioróżnorodności siedlisk, pełne rozwinięcie środowiskotwórczej i społecznej roli lasów. W sferze ochrony zasobów wód podziemnych: zaawansowany proces racjonalizacji korzystania z wód podziemnych, w szczególności: zakończona weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych oraz zakończony proces ustanawiania stref ochronnych. W sferze oddziaływania hałasu: zaawansowany proces modernizacji nawierzchni dróg, wybudowane ekrany akustyczne w miejscach o ponadnormatywnym hałasie. W sferze oddziaływania fal elektromagnetycznych: wdrożenie do praktyki planistycznej opisanych w rozdziale 5.6 zasad lokalizacji obiektów emitujących fale elektromagnetyczne. W sferze zabezpieczenia przed poważnymi awariami: sprawnie funkcjonujący system informowania społeczeństwa o awariach, zwiększone bezpieczeństwo dla transportu towarów niebezpiecznych dzięki unowocześnionej drodze głównej (nr 969), ulepszonej nawierzchni pozostałych oraz większej płynności ruchu, dostępne miejsce postoju dla uszkodzonych pojazdów przewożących towary niebezpieczne.

127

6.4. Koszty wdrażania Z podsumowania zadań z zakresu ochrony środowiska wynika, że na poszczególne sektory przeznaczone zostaną następujące nakłady finansowe: • zadań w zakresie racjonalizacji zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrostu udziału zasobów odnawialnych: 10.540 tys. złotych • zadania z zakresu ochrony ziemi i gleb: 375 tys. złotych • zadania w zakresie jakości wód i gospodarki wodno-ściekowej: 28.691 tys. złotych • zadania z zakresu ochrony powietrza: 35.791 tys. złotych • zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu: 930 tys. złotych • zadania z zakresu ochrony przed hałasem: 3.400 tys. złotych • zadania w zakresie ochrony przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym: 20 tys. złotych • zadania w zakresie gospodarki odpadami: 1.057 tys. złotych • zadania z zakresu edukacji ekologicznej: 970 tys. złotych • zadania w zakresie ochrony przed wystąpieniem poważnej awarii i klęsk żywiołowych: 1.110 tys. złotych. Łącznie, na zadania z zakresu ochrony środowiska należy przeznaczyć w latach 2009-2017 kwotę 82.884 tysiące złotych. Największe nakłady przewiduje się w sektorze ochrony jakości zasobów wód, a konkretnie w gospodarce wodno - ściekowej oraz w ochronie powietrza (przebudowy i modernizacje dróg). Jest sprawą oczywistą, że powyższe koszty nie mogą być pokryte bezpośrednio z budżetu Gminy, pomimo że budżet ten jest podstawowym źródłem finansowania. Inne źródła finansowania planowanych inwestycji w zakresie ochrony środowiska zostały wskazane przy konkretnych zadaniach. 6.5. Zarządzanie programem ochrony środowiska

6.5.1. Uprawnienia samorządu w zakresie ochrony środowiska Zarządzanie programem ochrony środowiska wynika przede wszystkim z uprawnień samorządu w zakresie ochrony środowiska, które dotyczą m.in.: uwzględniania uwarunkowań przyrodniczych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (opracowania ekofizjograficzne, prognozy oddziaływania na środowisko), wspieranie zalesień i zadrzewień na gruntach marginalnych i mało przydatnych dla rolnictwa (wprowadzanie zalesień do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego), uporządkowanie gospodarki wodnej i ściekowej, wdrażanie programu gospodarki odpadami (likwidacja dzikich wysypisk), ochronę obszarów cennych przyrodniczo poprzez ustanawianie form ochrony przyrody takich jak: obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody, tworzenie pasów zieleni wysokiej wokół obiektów uciążliwych, uwzględnianie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (obszary bezpośredniego zagrożenia i obszary potencjalnego zagrożenia powodzią)

128

w opracowaniach planistycznych między innymi w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego, prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych. Zadania samorządów obejmują również sprawy z zakresu bezpośrednich kontaktów z użytkownikami środowiska (wydawanie decyzji zezwalających na korzystanie ze środowiska i określających warunki jego wykorzystywania, np. decyzja o dopuszczalnej emisji, pozwolenia wodno-prawne, koncesje na wydobywanie kopalin, uzgadnianie sposobu zagospodarowania odpadów) oraz pozyskiwania danych o rodzaju i skali korzystania z zasobów środowiska. Organy te posiadają też uprawnienia w zakresie ustalania dodatkowych wymagań służących ochronie środowiska na określonych obszarach (np. tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania) oraz przeciwdziałania zagrożeniom środowiska w sytuacjach nadzwyczajnych (ochrona przeciwpowodziowa). W zakresie ochrony środowiska zadania wykonują ponadto organy administracji niezespolonej m.in. regionalne zarządy gospodarki wodnej, nadleśnictwa. Dużą rolę w realizacji zadań na rzecz ochrony środowiska pełnią instytucje niepaństwowe: jednostki badawczo-rozwojowe, agencje, fundacje, organizacje gospodarcze i społeczne organizacje ekologiczne. Aktywność organizacji zwiększa niezbędne zaangażowanie szerokich kręgów społeczeństwa w sprawy ochrony środowiska oraz podnosi świadomość ekologiczną. Działania tych organizacji są szczególnie widoczne w zapobieganiu wzrostowi lokalnych uciążliwości środowiskowych oraz w organizowaniu imprez masowych, takich jak np. Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata. Zarządzanie środowiskiem przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska odbywa się m. in. poprzez: dotrzymywanie wymagań wynikających z przepisów prawa, modernizacje technologii celem ograniczenia lub wyeliminowania istniejących uciążliwości dla środowiska, instalowanie urządzeń służących ochronie środowiska, prowadzenie monitoringu emitowanych zanieczyszczeń.

6.5.2. Struktura zarządzania środowiskiem Za realizację „Programu ochrony środowiska” odpowiedzialne są władze Gminy, które powinny wyznaczyć koordynatora (kierownika) wdrażania programu. Koordynator będzie współpracował ściśle z Władzami Gminy, przedstawiając okresowe sprawozdania z realizacji Programu. Ponadto, proponuje się powołać zespół konsultacyjny, którego zadaniem będzie wdrożenie oraz nadzór nad realizacją Programu, a także opracowywanie sprawozdań z postępu realizacji i zgodności działań zapisanych w Programie. Zadania z zakresu ochrony środowiska realizowane będą również przez poszczególne jednostki gminne, zgodnie z przyjętym schematem organizacyjnym. Część zadań będzie wykonywana przez spółki komunalne lub podmioty gospodarcze wyłonione w drodze publicznych przetargów. Urząd Gminy będzie pełnił rolę koordynatora takich działań. Od wykonawców odbierane będą sprawozdania z wykonania zadania i przekazywane do kierowników stosownych jednostek gminnych. W okresach rocznych sporządzane będą raporty przedstawiające postęp we wdrażaniu zadań i celów zawartych w „Programie…”. Program będzie wdrażany przez wielu partnerów, wśród których należy wymienić:

129

Podmioty wdrażające program : jednostki lub organizacje biorące bezpośredni udział we wdrażaniu programu; poszczególne Referaty Urzędu Gminy, organizacje pozarządowe, Zakład Gospodarki Komunalnej oraz podmioty gospodarcze. Instytucje mające uprawnienia kontrolne : WIOŚ w Krakowie, Inspekcja Sanitarna, Wojewódzka i Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. Przepływ informacji między jednostkami kontrolującymi stan środowiska i przestrzeganie prawa, a jednostkami bezpośrednio realizującymi program jest konieczny, ponieważ zapewnia właściwy wybór priorytetów inwestycyjnych. Instytucje finansujące wdrażanie programu . Koordynator jako pełnomocnik władz Gminy d/s wdrażania programu, będzie odpowiedzialny za rozeznanie możliwości pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania i za przygotowanie odpowiednich wniosków do instytucji finansujących zadania inwestycyjne.

Bezpośrednim realizatorem programu będą również podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez „Program...” i samorząd Gminy Czorsztyn. „Program…” jest adresowany również bezpośrednio do społeczności gminnej. Do najważniejszych zadań w ramach zarządzania „Programem…” i środowiskiem należą: ⇒ Wdrażanie programu ochrony środowiska dla Gminy Czorsztyn: koordynacja wdrażania programu, ocena realizacji celów krótkoterminowych, raporty o stopniu wykonania programu, weryfikacja celów krótkoterminowych i głównych działań. ⇒ Edukacja ekologiczna, komunikacja ze społeczeństwem, system informacji o środowisku: rozwój różnorodnych form edukacji, dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie, wykorzystanie mediów w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, wydawanie broszur i ulotek informacyjnych, szersze włączanie się organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej. ⇒ Wspieranie zakładów i instytucji wdrażających system zarządzania środowiskiem. W niniejszym rozdziale przedstawiono zasady i instrumenty zarządzania środowiskiem wynikające z uprawnień na szczeblu gminnym. Niemniej jednak wdrożenie niektórych działań, w dużej mierze będzie zależeć od współpracy władz Gminy z Wojewodą (jako przedstawicielem administracji rządowej w województwie), Marszałkiem i Starostą (jako przedstawicielami samorządu terytorialnego, odpowiednio województwa i powiatu), sąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi, instytucjami finansowymi, organizacjami pozarządowymi, itd. Poszczególne jednostki, mając swobodę działania w ramach posiadanych kompetencji i zgodnie z obowiązującym prawem, powinny uczestniczyć w realizacji „Programu Ochrony Środowiska” poprzez ścisłą współpracę i wspólne ponoszenie kosztów wdrażania programu. Mówiąc o współpracy należy także pamiętać o współpracy wewnętrznej, tzn. pomiędzy poszczególnymi Referatami Urzędu Gminy Czorsztyn.

130

Władze centralne i wojewódzkie Jak wcześniej wspomniano polityka ekologiczna Gminy Czorsztyn będzie realizowana, m.in. za pomocą instrumentów prawnych, które zależą od obowiązujących w trakcie wdrażania programu uregulowań prawnych. Regulacje prawne powstają na szczeblu centralnym, co oznacza że władze centralne są bardzo ważnym czynnikiem sukcesu „Programu Ochrony Środowiska”. Wdrażanie „Programu ochrony środowiska” w znacznej mierze zależy również od tego, jak spójne są kierunki i działania w zakresie ochrony środowiska zdefiniowane przez Gminę ze strategią ochrony środowiska województwa małopolskiego. Przy przygotowaniu niniejszego programu z jednej strony zwracano uwagę na oczekiwania społeczności lokalnej, a z drugiej - brano pod uwagę priorytety państwa i województwa w zakresie ochrony środowiska. Głównym powodem takiego podejścia jest potrzeba uzyskania pomocy finansowej ze strony państwa poprzez NFOŚiGW i województwa (WFOŚiGW), a także wsparcia przez władze wojewódzkie działań Gminy ukierunkowanych na dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania. Władze Gminy Czorsztyn oczekują ścisłej współpracy z władzami województwa (samorządowymi i rządowymi) i będą inicjowały taką współpracę .

Władze powiatu nowotarskiego Powiat realizuje wiele tematów z zakresu ochrony środowiska i w tych dziedzinach władze Gminy widzą potrzebę ścisłej współpracy. W najbliższych latach współpraca ta będzie ukierunkowana głównie na gospodarkę odpadami komunalnymi. Powiaty dysponują środkami finansowymi zgromadzonymi na utworzonym w stycznia 1999 roku tzw. Powiatowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW) na realizację tych zadań. Środki powiatowych funduszy powinny być, zgodnie z ustawowym zapisem przeznaczane na realizację przedsięwzięć związanych ze składowaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz współfinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym.

Sąsiednie gminy Zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale ich oddziaływanie może oddziaływać na dużo większej przestrzeni (wody płynące, powietrze atmosferyczne). Konieczne jest zatem rozwiązywanie tych problemów w oparciu o współpracę z sąsiednimi gminami, która oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieść także korzyści ekonomiczne. Programy ochrony środowiska tych gmin powinny być zintegrowane z programem dla Gminy Czorsztyn i odwrotnie. Władze Gminy Czorsztyn zamierzają współpracować z sąsiednimi gminami zwłaszcza w zakresie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym oraz w gospodarce ściekowej w ramach aglomeracji Dębno.

Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Krakowie WIOŚ kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. Oznacza to potrzebę współpracy Gminy z tą jednostką. Wojewódzki Inspektor zobowiązany jest udzielać informacji o stanie środowiska na obszarze Gminy.

131

Ponadto, w przypadkach bezpośredniego zagrożenia środowiska Wójt Gminy może wydać właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca z WIOŚ w Krakowie, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji oraz w zakresie monitoringu stanu środowiska, co będzie niezbędnym czynnikiem aktualizacji niniejszego programu.

Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Aby móc wdrożyć „Program ochrony środowiska” niezbędne jest posiadanie odpowiednich środków finansowych. Środki mogą pochodzić z różnych źródeł. Wiele działań może być realizowanych poprzez środki pochodzące z przedmiotowych funduszy takich jak: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) i Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW).

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja jest organizacją wspierającą różnego rodzaju inwestycje ekologiczne na terenach wiejskich. Jest ona uprawniona do gospodarowania funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodzącymi z pomocy zagranicznej przekazywanej na podstawie umów rządowi RP. Pomoc udzielana przez Agencję stanowi dotację wynoszącą do 50 % wartości inwestycji.

Pozarządowe organizacje ekologiczne i mieszkańcy gminy Edukacja i informacja ekologiczna są podstawowymi narzędziami wpływającymi na podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. Prowadzenie różnorodnych form edukacji ekologicznej przyczyni się do podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców i stworzy szansę na włączenie się społeczeństwa w działania proekologiczne. Aby ten cel zrealizować pożądane byłoby włączenie w jego realizację pozarządowych organizacji ekologicznych. Działania mieszkańców Gminy na rzecz ochrony środowiska będą się przejawiały w oszczędnym wykorzystywaniu wody, energii elektrycznej i cieplnej oraz czynnym udziale w segregacji odpadów.

6.5.3. Instrumenty służące do zarządzania środowiskiem Instrumenty służące do zarządzania środowiskiem wynikają z następujących aktów prawnych: ustawy Prawo ochrony środowiska , Ustawa o odpadach , Prawo o zagospodarowaniu przestrzennym , Ustawa o ochronie przyrody , Ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska , Prawo geologiczne i górnicze , Prawo budowlane , Prawo wodne . Do instrumentów zarządzania środowiskiem należą: ⇒ instrumenty prawne, ⇒ instrumenty finansowe, ⇒ instrumenty społeczne, ⇒ instrumenty strukturalne.

132

6.5.3.1. Instrumenty prawne „Program ochrony środowiska” realizowany będzie w oparciu o polskie prawo, spójne z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej. Realizacja „Programu…” odbywać się będzie zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w oparciu o kompetencje organów zarządzających środowiskiem. Składają się na nie w szczególności: 1. plany zagospodarowania przestrzennego, 2. prognozy skutków ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na środowisko przyrodnicze, 3. wytyczne „Polityki ekologicznej Państwa”, 4. Krajowy i Wojewódzki Program Ochrony Środowiska, 5. ustalenia zawarte w: - Planie ochrony Pienińskiego Parku Narodowego, - Planie urządzania lasów na okres 2008-2017 Nadleśnictwa Krościenko, - Programie ochrony przyrody Nadleśnictwa Krościenko, 6. wytyczne konserwatorskie dotyczące zabytków dziedzictwa kulturowego zlokalizowanych na terenie Gminy, 7. decyzje reglamentacyjne - pozwolenia: zintegrowane, na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, emitowanie hałasu do środowiska, emitowanie pól elektromagnetycznych, wytwarzanie odpadów, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, 8. pozwolenia wodno-prawne na szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych, wykonywanie innych czynności i robót, budowli, które mają znaczenie w gospodarowaniu wodami lub w korzystaniu z wód, 9. zezwolenia – koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego , 10. uzgadnianie w zakresie przestrzegania standardów ekologicznych decyzji o warunkach zabudowy oraz o pozwoleniu na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 11. zezwolenia na gospodarowanie odpadami, 12. decyzje zezwalające na usuwanie drzew i krzewów, 13. decyzje o zakazie produkcji, importu, wprowadzania do obrotu, 14. cofnięcie lub ograniczenie zezwolenia lub pozwolenia na korzystanie ze środowiska, 15. decyzje naprawcze dotyczące zakresu i sposobu usunięcia przez podmiot korzystający ze środowiska przyczyn negatywnego oddziaływania na środowisko i przywrócenia środowiska do stanu właściwego oraz zobowiązujące do usunięcia uchybień, 16. programy dostosowawcze dotyczące przywracania standardów jakości środowiska do stanu właściwego, 17. decyzje wstrzymujące oddanie do użytku instalacji lub obiektu, a także wstrzymujące użytkowanie instalacji lub obiektu, 18. kontrole przestrzegania prawa ochrony środowiska i zobowiązań wynikających z decyzji, 19. oceny oddziaływania na środowisko dla inwestycji, które mogą wpłynąć na stan i jakość środowiska przyrodniczego. Wymienione instrumenty prawne będą stosowane przez Wojewodę Małopolskiego, Marszałka Województwa Małopolskiego, Starostę Nowotarskiego, wójtów gmin, burmistrzów miast i gmin, Małopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony

133

Środowiska, Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, Powiatowego Inspektora Sanitarnego zgodnie z kompetencjami wymienionych organów. Organy przedstawicielskie mogą ustanawiać inne składniki prawa miejscowego, w szczególności dotyczącego gospodarowania środowiskiem i zrównoważonego rozwoju. Bardzo istotne dla wdrażania założeń „Programu…” są przepisy prawa miejscowego ustalone przez: 1. Wojewodę Małopolskiego dotyczące ochrony cennych obiektów przyrodniczych, 2. rady gmin dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, zasad utrzymania czystości i porządku w gminach, zasad zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, ochronę niektórych obiektów cennych przyrodniczo ustalonych przez Radę Gminy. Wymienione instrumenty prawne pomogą w terminowej realizacji „Programu ochrony środowiska” pod warunkiem, iż wszystkie w/w organy ochrony środowiska i podmioty korzystające ze środowiska będą wywiązywać się ze swoich zadań.

6.5.3.2. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą: tworzenie zasobu gruntów celem przyspieszenia realizacji przyszłych inwestycji, wprowadzanie scaleń gruntów, pozyskiwanie terenów zastępczych dla właścicieli gruntów przewidzianych pod inwestycje, opomiarowanie sieci wodociągowej, prowadzenie bieżącej modernizacji sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w ilości około 2 % długości sieci rocznie, ograniczenie niekorzystnego wpływu napowietrznych linii elektroenergetycznych na walory krajobrazowe, opłaty za gospodarcze wykorzystywanie środowiska (za składowanie odpadów, odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za pobór wód powierzchniowych lub podziemnych, za emisje zanieczyszczeń do powietrza, itp.), opłaty eksploatacyjne za pozyskiwanie kopalin, administracyjne kary pieniężne za przekroczenie limitów określonych w pozwoleniach, naruszenie decyzji zatwierdzających eksploatację składowiska odpadów lub decyzji określających miejsce i sposób magazynowania odpadów, opłaty produktowe i depozytowe, odpowiedzialność cywilna w zakresie szkód spowodowanych oddziaływaniem na środowisko, środki własne przedsiębiorców i mieszkańców, budżety samorządów i Państwa, kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, fundusze strukturalne UE, dotacje z budżetu Gminy wspomagające selektywną zbiórkę odpadów, jako forma zachęty dla wdrożenia tej formy gospodarki odpadami, zwolnienie z podatku od gruntów dla inwestorów realizujących gminną politykę gospodarczą, proekologiczną itp. pomoc publiczna w postaci preferencyjnych pożyczek, kredytów, dotacji, odroczeń rozłożenia na raty itp. dla mieszkańców realizujących działania

134

proekologiczne (np. termomodernizacja budynków, używanie źródeł energii odnawialnej).

6.5.3.3. Instrumenty społeczne Najważniejszym instrumentem społecznym jest współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je podzielić na : ⇒ narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Można w nich wyróżnić dwie kategorie dotyczące: działań samorządów (dokształcanie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), powiązań miedzy władzami samorządowymi, a społeczeństwem (udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomości poprzez kampanie edukacyjne). ⇒ narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizację zrównoważonego rozwoju: opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), regulacje cenowe, regulacje użytkowania, oceny inwestycji, kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. ⇒ narzędzia do formułowania, integrowania i wdrażania polityk środowiskowych: porozumienia środowiskowe, karty, deklaracje, statuty, strategie i plany działań, systemy zarządzania środowiskiem, ocena wpływu na środowisko, ocena strategii środowiskowych. ⇒ narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju: wskaźniki równowagi środowiskowej, ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, monitorowanie skuteczności procesów zarządzania. Jeszcze jednym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Są to różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawowym działaniem w tej materii jest rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych.

6.5.3.4. Instrumenty strukturalne Instrumenty strukturalne to głównie opracowania o charakterze strategicznym i planistycznym, omówione szczegółowo w rozdziale 2. Dokumenty te określają główne cele i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. „Program Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn” jest zgodny z zapisami powyższych dokumentów.

135

6.5.4. Monitoring wdrażania Monitoring wdrażania jest podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej, a także dostarcza informacji w oparciu o które można ocenić, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu. Rozróżniamy dwa rodzaje monitoringu: - monitoring jakości środowiska, - monitoring polityki środowiskowej.

6.5.4.1. Monitoring jakości środowiska Monitoring środowiska może być traktowany jako system kontroli stanu środowiska, dostarczający informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska. Jest narzędziem wspomagającym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez organy Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. Badanie to jest systemem pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku pozwalającym na ocenę prawidłowości realizacji polityki ekologicznej. Monitorowane i poddawane ocenie są następujące składniki środowiska: ⇒ wody powierzchniowe, ⇒ wody podziemne, ⇒ woda pitna, ⇒ gleby, ⇒ jakość powietrza, ⇒ hałas, ⇒ natężenie promieniowania elektromagnetycznego.

6.5.4.2. Monitoring polityki środowiskowej Monitoring polityki ochrony środowiska oznacza, że wdrażanie „Programu…” będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: ⇒ określenia stopnia wykonania zadań, ⇒ określenia stopnia realizacji przyjętych celów, ⇒ oceny rozbieżności pomiędzy celami i zadaniami, ⇒ analizy przyczyn powstałych rozbieżności. Najważniejszym wskaźnikiem osiągnięć władz miejskich jest monitorowanie stopnia realizacji zadań. Koordynator odpowiadający za wdrażanie „Programu…” będzie co dwa lata oceniał jego stopień wdrożenia. Wyniki monitoringu jakości środowiska będą podstawą do ewentualnego uaktualniania polityki ochrony środowiska.

6.5.4.3. Mierniki stopnia realizacji Wymiernym efektem postępów w realizacji programu będzie poprawa wartości wskaźników charakteryzujących poszczególne zagadnienia programu. Do głównych wskaźników należą: ⇒ wskaźniki stanu środowiska , mierzone zmniejszaniem się ładunków zanieczyszczeń do niego odprowadzanych, ilością podpisanych z mieszkańcami i firmami umów na odbiór odpadów, ilością odpadów oddawanych do zagospodarowania przez jednego mieszkańca, ilością odpadów

136

wysegregowanych przez mieszkańców „u źródła”, poziomem odzysku i recyklingu, wielkością obszarów poddanych ochronie, ilością obiektów poddanych ochronie, wielkością zalesionej powierzchni, wielkością obszarów poddanych rekultywacji, ilością gospodarstw ekologicznych, ilością mieszkańców korzystających ze zmodernizowanych systemów grzewczych, ilością zmodernizowanych termicznie mieszkań, powierzchnią dachów z usuniętymi pokryciami azbestowymi, długością uregulowanych rzek i potoków, ilością mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej, powierzchnią, z której wody opadowe są odprowadzane do kanalizacji, powierzchnią zmodernizowanej nawierzchni drogowej, ⇒ wskaźniki społeczno-ekonomiczne , które są mierzone wynikami badań opinii publicznej dotyczącymi jakości życia oraz cenami za usługi komunalne (wodę, ścieki i odpady) konsekwentnie zmierzające do uwzględnienia wszystkich elementów kosztów, ⇒ wskaźniki wielkości i skuteczności ponoszonych nakładów inwestycyjnych - mierzonych kosztem inwestycyjnym przeliczonym na jednego mieszkańca, wielkością nakładów na ochronę środowiska, wskaźnikiem zaangażowania środków budżetowych i pozabudżetowych, ⇒ wskaźniki aktywności społeczności lokalnej - mierzone aktywnością organizacji pozarządowych, przejawiającą się ilością opracowanych projektów, wielkością zakontraktowanych sum, itp.

6.5.5. Procedura weryfikacji Dynamiczne procesy rozwoju i zmian w sferach: przyrodniczej, gospodarczej, przestrzennej, społeczno-politycznej i instytucjonalnej narzucają konieczność nieustannego monitorowania: ⇒ realizacji celów i działań określonych w programie, ⇒ zmian warunków realizacji występujących zarówno na obszarze kraju, województwa, powiatu, jak i Gminy. Wyniki oceny w/w czynników będą służyły do weryfikacji przyjętych na wstępie założeń, celów i sposobów ich realizacji oraz ustalonych priorytetów w „Programie…”. Ocena postępów we wdrażaniu „Programu…” powinna odbywać się co 2 lata. Istotne będą również opinie na temat „Programu…” organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Władze Gminy (lub w ich imieniu koordynator) co 2 lata będą sporządzały raporty z wykonania „Programu…” przedstawiane Radzie Gminy. Aktualizacja strategii wdrożeniowej powinna odbywać się co 4 lata.

137

7. STRESZCZENIE

Przedmiotem niniejszego opracowania jest „ Program Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn na lata 2009-2013 oraz plan perspektywiczny na lata 2014-2017 ”. Program opracowany jest do 2017 roku, w związku z tym zawiera plan realizacji celów krótkoterminowych na lata 2009-2013, z uwzględnieniem celów długoterminowych na lata 2014-2017. Formalną podstawą opracowania jest umowa nr IRG 2222-1/2009 zawarta w dniu 5 stycznia 2009 r. pomiędzy Gminą Czorsztyn z siedzibą w Maniowach, a Firmą Usługową BIO SKAN . Niniejsze opracowanie powstało na mocy artykułu 17 ustawy Prawo ochrony środowiska , który zobligował wszystkie samorządy gminne, w tym i władze Gminy Czorsztyn do sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami , w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Jako punkt odniesienia dla „Programu Ochrony Środowiska” przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2008 r. Warunkiem stałego i zrównoważonego rozwoju Gminy Czorsztyn jest traktowanie zagadnień ochrony środowiska w sposób fundamentalny. W myśl założeń polityki ekologicznej państwa nadrzędną wartością powinien być człowiek. Oznacza to, że zdrowie mieszkańców Gminy, komfort środowiska w którym żyją i pracują oraz ich standard życia powinny być głównymi kryteriami realizacji polityki ekologicznej na każdym szczeblu. Opracowując „Program Ochrony Środowiska” (POŚ ) autorzy oparli się wytycznych zamieszczonych w kluczowych dla funkcjonowania Gminy Czorsztyn w najbliższej przyszłości opracowaniach (m.in. Strategii Rozwoju Gminy Czorsztyn, Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Czorsztyn, Założeniach do planu zaopatrzenia Gminy Czorsztyn w ciepło, energię elektryczną i gaz oraz Gminnym Planie Gospodarki Odpadami Gminy Czorsztyn), w których określone zostały priorytety rozwoju Gminy w poszczególnych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, a także zadania, których realizacja zapewni osiągnięcie założonych celów. *** POŚ jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej Gminy Czorsztyn i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako: główny instrument strategicznego zarządzania Gminą w zakresie ochrony środowiska, podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, przesłanka do konstruowania budżetu Gminy, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej, podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej. POŚ służyć będzie koordynacji działań związanych z ochroną środowiska. Jego funkcje polegać będą na:

138

o działaniach edukacyjno-informacyjnych, przekazywaniu ogółowi społeczeństwa, zainteresowanym podmiotom gospodarczym i instytucjom informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, o wskazywaniu tzw. gorących punktów, czyli najważniejszych zagrożeń środowiska Gminy i sposobów ich rozwiązywania, o promowaniu i wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju, o koordynacji działań związanych z ochroną środowiska pomiędzy administracją publiczną wszystkich szczebli oraz instytucjami i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi na rzecz ochrony środowiska w Gminie, o ułatwieniu wydawania decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska, o rozpoznaniu stanu istniejącego i przedstawieniu propozycji zadań niezbędnych do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony środowiska, o wyznaczeniu hierarchii ważności poszczególnych inwestycji (ustalenie priorytetów), o wyznaczeniu optymalnych harmonogramów realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych Gminy ze wskazaniem źródeł finansowania. *** Gmina Czorsztyn zlokalizowana jest w południowej części województwa małopolskiego, w powiecie nowotarskim. Jej obszar stanowi 4,2 % powierzchni powiatu nowotarskiego. W Gminie dominuje użytkowanie gruntów: leśne (lasy stanowią 46 % powierzchni Gminy) oraz rolne (36 % powierzchni). Sposób użytkowania gruntów i jednocześnie słabo rozwinięty przemysł wraz z warunkami geograficznymi sprzyjają rozwojowi turystyki. Obszar Gminy Czorsztyn jest bardzo bogaty w walory przyrodniczo- krajobrazowe. Na walory te składają się: urozmaicona rzeźba i szata roślinna zbiorowisk leśnych, łąkowo-pastwiskowych, a także bogactwo krajobrazów będących wynikiem działania sił przyrody i wytworem kulturowym człowieka. Bogactwo walorów przyrodniczych spowodowało, że obszar obfituje w różne formy ochrony przyrody, w szczególności: • na prawie 50 % powierzchni Gminy znajduje się Pieniński Park Narodowy wraz z otuliną Parku, • pozostała część obszaru Gminy znajduje się w Południowomałopolskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, • Gmina znajduje się w zasięgu obszaru węzłowego sieci ECONET o znaczeniu międzynarodowym: 43M Obszar Sądecki, • na obszarze Gminy zostały wyznaczone ostoje przyrody CORINE, • obszar Natura 2000 „Pieniny” (istotny dla zachowania bioróżnorodności, skatalogowano 14 typów siedlisk z Załącznika 1 Dyrektywy Siedliskowej oraz 16 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej), • Rezerwat Modrzewie. *** Najważniejszymi problemami środowiskowymi, które będą stanowiły bazę dla długoterminowej polityki i strategii wdrożeniowej zmierzającej do osiągnięcia założonych celów będą:

139

⇒ zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia powietrza przez substancje pochodzące ze środków transportowych (NO 2, SO 2, CO, benzo-α-piren) przy głównych ciągach komunikacyjnych, które stanowią zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców Gminy; ⇒ ochrona zasobów wodnych poprzez: poprawę jakości wód powierzchniowych, eliminację możliwości skażenia wód podziemnych spowodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; ⇒ ochrona powierzchni ziemi poprzez: ograniczenie ilości odpadów składowanych bez przetwarzania, eliminację zagrożenia utraty różnorodności funkcji powierzchni związanej z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią, co może spowodować zmniejszenie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych Gminy. *** W pierwszej części GPOŚ przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno - gospodarczych na terenie Gminy Czorsztyn. W drugiej jego części konieczne było ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska oraz wyznaczenie: celów ekologicznych, kierunków działań oraz zadań ekologicznych. Wprowadzenie tych elementów w życie spowoduje osiągnięcie trzech kluczowych celów: zachowanie, ochronę i poprawę stanu środowiska, ochronę zdrowia ludzkiego, rozważne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych. Powyższe założenia zostaną zrealizowane poprzez: Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych, w tym: • racjonalizację użytkowania wody, • zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, • przeciwdziałanie powstawaniu zanieczyszczeń, uciążliwości oraz zagrożeń u źródła i ich minimalizacja, • poprawę parametrów energetycznych budynków, • promocję działań związanych wdrażaniem pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Ochronę gleb, Ochronę wód i gospodarkę wodno-ściekową przez między innymi: • modernizację sieci oraz urządzeń wodociągowych, • modernizację istniejących oczyszczalni ścieków, • stałe polepszanie jakości wód płynących poprzez ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych oraz punktowych. Ochronę powietrza atmosferycznego poprzez: • stosowanie nieuciążliwych dla środowiska źródeł energii, • prowadzenie edukacji ekologicznej, • zmiany w systemie komunikacji (obwodnica Kluszkowiec, przebudowy i remonty dróg), • wspieranie rozwoju ruchu rowerowego. Ochronę przyrody i krajobrazu,

140

Ochronę przed hałasem, Ochronę przed promieniowaniem elektromagnetycznym, Ochronę przed poważnymi awariami i zagrożeniami naturalnymi, Właściwą gospodarkę odpadami, Prowadzenie edukacji ekologicznej w oparciu o cel strategiczny: „Ciągłe zwiększanie świadomości ekologicznej społeczeństwa Gminy Czorsztyn, kształtowanie postaw proekologicznych jej mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska”). *** Aby móc efektywnie realizować zamierzenia z zakresu ochrony środowiska należy zapewnić źródła finansowania inwestycji. Największe nakłady na ochronę środowiska, w tym gospodarkę odpadami, pochodzą ze środków własnych urzędów gmin, przedsiębiorstw oraz inwestorów prywatnych, znacząca część środków wpływa z funduszy unijnych i dotacji ekologicznych. Urząd Gminy posiada wydzielone konto bankowe, na które trafiają środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Tworzą one Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Możliwości finansowe Gminy są jednak ograniczone i uniemożliwiają samodzielną realizację działań i inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Konieczne jest więc wsparcie instytucji finansowych, które podejmą się finansowania projektów poprzez m.in. zobowiązania kapitałowe (kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje, udziały w spółkach) i dotacje. *** By móc zrealizować wszystkie zaplanowane zadania z zakresu ochrony środowiska należy przeznaczyć na poszczególne sektory następujące nakłady finansowe: • zadań w zakresie racjonalizacji zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrostu udziału zasobów odnawialnych: 10.540 tys. złotych, • zadania z zakresu ochrony ziemi i gleb: 375 tys. złotych, • zadania w zakresie jakości wód i gospodarki wodno-ściekowej: 28.691 tys. złotych, • zadania z zakresu ochrony powietrza: 35.791 tys. złotych, • zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu: 930 tys. złotych, • zadania z zakresu ochrony przed hałasem: 3.400 tys. złotych, • zadania w zakresie ochrony przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym: 20 tys. złotych, • zadania w zakresie gospodarki odpadami: 1.057 tys. złotych, • zadania z zakresu edukacji ekologicznej: 970 tys. złotych, • zadania w zakresie ochrony przed wystąpieniem poważnej awarii i klęsk żywiołowych: 1.110 tys. złotych. Łącznie, na zadania z zakresu ochrony środowiska należy przeznaczyć w latach 2009-2017 kwotę 82.884 tysiące złotych. *** Za realizację POŚ odpowiedzialne są Władze Gminy, które powinny wyznaczyć koordynatora (kierownika) wdrażania programu. Koordynator będzie współpracował ściśle z Władzami Gminy, przedstawiając okresowe sprawozdania z realizacji Programu. Ponadto, proponuje się powołać zespół konsultacyjny, którego zadaniem będzie

141 wdrożenie oraz nadzór nad realizacją Programu, a także opracowywanie sprawozdań z postępu realizacji i zgodności działań zapisanych w Programie. Program będzie wdrażany przez wielu partnerów, wśród których należy wymienić: Podmioty wdrażające program : jednostki lub organizacje biorące bezpośredni udział we wdrażaniu programu; poszczególne Referaty Urzędu Gminy, organizacje pozarządowe, Zakład Gospodarki Komunalnej oraz podmioty gospodarcze. Instytucje mające uprawnienia kontrolne : WIOŚ w Krakowie, Inspekcja Sanitarna, Wojewódzka i Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. Przepływ informacji między jednostkami kontrolującymi stan środowiska i przestrzeganie prawa, a jednostkami bezpośrednio realizującymi program jest konieczny, ponieważ zapewnia właściwy wybór priorytetów inwestycyjnych. Instytucje finansujące wdrażanie programu . Za rozeznanie możliwości pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania i za przygotowanie odpowiednich wniosków do instytucji finansujących zadania inwestycyjne będzie odpowiedzialny Koordynator jako pełnomocnik Władz Gminy d/s wdrażania programu. *** Ocena postępów we wdrażaniu „Programu…” powinna odbywać się co 2 lata. Istotne będą również opinie na temat „Programu…” organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Władze Gminy (lub koordynator w ich imieniu) co 2 lata będą sporządzały raporty z wykonania „Programu…” przedstawiane Radzie Gminy. Aktualizacja strategii wdrożeniowej powinna odbywać się co 4 lata. Realizacja „Programu Ochrony Środowiska Gminy Czorsztyn” pozwoli na osiągnięcie trwałego, zrównoważonego rozwoju, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozłączną część procesów rozwojowych i jest rozpatrywana łącznie z nimi.

142

8. DODATKI 8.1. Spis literatury 1. Biuletyny Informacyjne Gminy Czorsztyn z lat 2007-2008 2. Bobiński E., Kadłubowski A., Żelaziński J., Ocena roli zbiorników wodnych w Czorsztynie - Niedzicy w ochronie przeciwpowodziowej w lipcu 1997 r., Ekspertyza opracowana dla Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Warszawa, 1997 3. Gminny Plan Gospodarki Odpadami Gminy Czorsztyn 4. Humnicki W., Wpływ budowy i eksploatacji zbiornika czorsztyńskiego na środowisko 5. II Polityka Ekologiczna Państwa , MOŚZNiL, 2001 6. Kleczkowski A. S. (red.), 1990, Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Akademii Górniczo-Hutniczej 7. Kondracki J. , Geografia regionalna Polski , PWN, Warszawa 2000 8. Kostrakiewicz L., 1979, Stosunki mezoklimatyczne Pienińskiego Parku Narodowego i jego obrzeża oraz prognoza przypuszczalnych zmian klimatu po wybudowaniu zapory wodnej na Dunajcu w Czorsztynie-Niedzicy, Ochrona Przyrody R. 42. ZOP PAN, PWN Warszawa 9. Krajowy Program Zwiększania Lesistości , Aktualizacja 2003 10. Miczyński J., Jabłońska U., Jurkiewicz T. 2004. Mgły na terenie rezerwatu Zamek Czorsztyn. Mat. IV Miedzyn. Konfer. Nauk. nt. Ochrona powietrza w teorii i praktyce. 11. Miczyński J., Kozak J., Jurkiewicz T., 1998, Przestrzenny rozkład stężeń dwutlenku siarki i azotu w rejonie Pienińskiego Parku Narodowego , Pieniny - Przyroda i Człowiek, tom 6. PPN - Szczawnica 12. Plan Aglomeracji Dębno 13. Plan Odnowy Miejscowości Czorsztyn 14. Plan Odnowy Miejscowości Huba 15. Plan Odnowy Miejscowości Kluszkowce 16. Plan Odnowy Miejscowości Mizerna 17. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Czorsztyn , 2006; Plan na lata 2006-2013 18. Polityka Ekologiczna Państwa, 1991, MOŚZNiL 19. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego na lata 2004 - 2015 20. Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014 21. Raport o stanie środowiska dla Województwa Małopolskiego w roku 2004 , WIOŚ, Kraków 22. Raport o stanie środowiska dla Województwa Małopolskiego w roku 2005 , WIOŚ, Kraków 23. Raport o stanie środowiska dla Województwa Małopolskiego w roku 2006 , WIOŚ, Kraków 24. Raport o stanie środowiska dla Województwa Małopolskiego w roku 2007, WIOŚ, Kraków 25. Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn , Plan strategiczny do 2013 roku; 2005 26. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013 , Kraków 27. Strona internetowa Gminy Czorsztyn

143

28. Uchwała nr XVII/107/08 Rady Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach z dnia 28 marca 2008 roku w sprawie „ Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Góra Wdżar ” 29. Uchwała nr XXIII/162/04 Rady Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach z dnia 29 listopada 2004 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Czorsztyn 30. Uchwała nr XXVI/165/09 Rady Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach z dnia 23 marca 2009 roku w sprawie przyjęcia „Założeń do planu zaopatrzenia Gminy Czorsztyn w ciepło, energię elektryczną i gaz” 31. Urbanowicz J., Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego i Małopolski Regionalny Program Operacyjny a odnawialne źródła energii 32. Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. [Dz.U.91.101.444 z późniejszymi zmianami] 33. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. [Dz.U.95.16.78 z późniejszymi zmianami] 34. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. [Dz.U.2004.92.880 z późniejszymi zmianami] 35. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. [Dz.U.2001.62.628 z późniejszymi zmianami] 36. Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. [Dz.U.2001.72.747 z późniejszymi zmianami] 37. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. [Dz.U.94.27.96 z późniejszymi zmianami] 38. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. [Dz.U.2001.62.627 z późniejszymi zmianami] 39. Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. [Dz.U.2001.115.1229 z późniejszymi zmianami] 40. Województwo Małopolskie 2007 - Podregiony, Powiaty, Gminy , Urząd Statystyczny w Krakowie

8.2. Objaśnienia skrótów ARiMR – Agencja Restrukturyzacji i modernizacji Rolnictwa BGK - Bank Gospodarstwa Krajowego BOŚ - Bank Ochrony Środowiska GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, GFOŚiGW - Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej GPZO - Gminny Punkt Zbierania Odpadów GUS - Główny Urząd Statystyczny IMGW -Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej KDPR - Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej MSWiA – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR - Ośrodek Doradztwa Rolniczego PFOŚiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej POŚ - Program Ochrony Środowiska

144

PPK - Podhalańskie Przedsiębiorstwo Komunalne PPN - Pieniński Park Narodowy PZD - Powiatowy Zarząd Dróg, PZPWM - Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego RLM - równoważna liczba mieszkańców RZGW - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej SRWM - Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego UE - Unia Europejska WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ZDW - Zarząd Dróg Wojewódzkich ZGK - Zakład Gospodarki Komunalnej 8.3. Spis tabel

Tabela 3.1. Powierzchnia sołectw wchodzących w skład Gminy Czorsztyn oraz ich procentowy udział w ogólnej powierzchni ______21 Tabela 3.2. Powierzchnia geodezyjna i kierunki wykorzystania gruntów w Gminie Czorsztyn ______23 Tabela 3.3. Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie Gminy Czorsztyn ______25 Tabela 3.4. Struktura podmiotów gospodarczych w Gminie w układzie wg sekcji EKD za rok 2008 ______25 Tabela 3.5. Powierzchnia gospodarstw rolnych na terenie Gminy Czorsztyn ______26 Tabela 3.6. Liczba ludności w Gminie Czorsztyn w latach 1994 - 2008 z prognozą do 2017 roku ______26 Tabela 3.7. Liczba ludności Gminy Czorsztyn według stanu na 31.12.2008 r. ______27 Tabela 3.8. Struktura ludności w miejscowościach Gminy Czorsztyn wg danych na 31.12.2008 r. ______27 Tabela 3.9. Zasoby mieszkaniowe w Gminie Czorsztyn ______27 Tabela 4.1. Stopień zanieczyszczenia gleb w Gminie Czorsztyn w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Sromowcach Wyżnych ______34 Tabela 4.2. Charakterystyka gospodarki wodnej na terenie Gminy Czorsztyn ______35 Tabela 4.3. Długość gminnej czynnej sieci wodociągowej z przyłączami (bez spółek wodnych) ______35 Tabela 4.4. Wykaz aktualnych pozwoleń wodno-prawnych dla ujęć wody na terenie Gminy Czorsztyn ___ 36 Tabela 4.5. Charakterystyka gospodarki ściekowej na terenie Gminy Czorsztyn ______37 Tabela 4.6. Charakterystyka kanalizacji sanitarnej na terenie poszczególnych sołectw wchodzących w skład Gminy Czorsztyn ______37 Tabela 4.7. Wykaz pozwoleń wodno-prawnych dla oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Czorsztyn ____ 37 Tabela 4.8. Parametry eksploatacyjne oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Czorsztyn ______38 Tabela 4.9. Wyniki badań ścieków oczyszczonych z poszczególnych oczyszczalni zlokalizowanych na terenie Gminy Czorsztyn ______39 Tabela 4.10. Ilość odpadów produkowanych przez oczyszczalnie ścieków na terenie Gminy Czorsztyn - zestawienie roczne za 2007 rok______39 Tabela 4.11. Klasyfikacja jakości wód Dunajca w 2007 roku w punktach monitoringu diagnostycznego w pobliżu Gminy Czorsztyn (według 5 klas czystości) ______44 Tabela 4.12. Zmiany jakości wody w rzece Dunajec w latach 2004-2007 w punktach monitoringu diagnostycznego w pobliżu Gminy Czorsztyn ______44 Tabela 4.13. Średnioroczne wartości wskaźników eutrofizacji w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Harklowej oraz Czerwonym Klasztorze ______45 Tabela 4.14. Substancje zanieczyszczające powietrze i źródła ich pochodzenia ______46

145

Tabela 4.15. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu w odniesieniu do kryterium ochrony zdrowia ludzkiego ______46 Tabela 4.16. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu w odniesieniu do kryterium ochrony roślin ______47 Tabela 4.17. Zasady klasyfikacji do stref zanieczyszczeń powietrza, w przypadku, gdy określony jest margines tolerancji ______48 Tabela 4.18. Zasady klasyfikacji do stref zanieczyszczeń powietrza, w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest określony ______48 Tabela 4.19. Struktura własności lasów na terenie Gminy Czorsztyn ______50 Tabela 4.20. Dopuszczalne poziomy hałasu w zależności od jego źródła i przeznaczenia terenu ______52 Tabela 4.21. Dopuszczalne poziomy hałasu dla startów, lądowań i przelotów statków powietrznych _____ 52 Tabela 4.22. Klasy siedlisk oraz ich procentowy udział w obszarze PLB 120008 ______57 Tabela 4.23. Typy siedlisk przyrodniczych znajdujących się na terenie obszaru Natura 2000 PLB 120008 wymienione w załączniku 1 Dyrektywy Siedliskowej ______59 Tabela 4.24. Gatunki ptaków z Załącznika 1 dyrektywy w sprawie ochrony dzikich ptaków (Dyrektywy Ptasiej) ______60 Tabela 4.25. Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 Dyrektywy Siedliskowej ______61 Tabela 4.26. Wykaz ostoi przyrodniczych CORINE na terenie Gminy Czorsztyn ______62 Tabela 4.27. Szlaki turystyczne przebiegające przez Gminę Czorsztyn ______66 Tabela 4.28. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie Gminy Czorsztyn ______70 Tabela 5.1. Lista stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Gminy Czorsztyn ______86 Tabela 5.2. Szkody materialne, które mogłoby spowodować uszkodzenie zapory wodnej Czorsztyn-Niedzica w zależności od poziomu piętrzenia ______92 Tabela 6.1. Najważniejsze źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami ______103 Tabela 6.2. Harmonogram realizacji zadań w ZAKRESIE RACJONALIZACJI ZUŻYCIA ENERGII, SUROWCÓW I MATERIAŁÓW ORAZ WZROSTU UDZIAŁU ZASOBÓW ODNAWIALNYCH ______109 Tabela 6.3. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJĄ ______110 Tabela 6.4. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY WÓD I GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ ______111 Tabela 6.5. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIETRZA ______114 Tabela 6.6. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZYRODY ______117 Tabela 6.7. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED HAŁASEM ______120 Tabela 6.8. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM ______121 Tabela 6.9. Harmonogram realizacji zadań w zakresie GOSPODARKI ODPADAMI ______122 Tabela 6.10. Harmonogram realizacji zadań w zakresie EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ______124 Tabela 6.11. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED WYSTĄPIENIEM POWAŻNEJ AWARII I KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH ______126 8.4. Spis rycin

Rycina 3.1. Położenie Gminy Czorsztyn ______22 Rycina 3.2. Sieć drogowych połączeń komunikacyjnych Gminy Czorsztyn ______24

146

Rycina 3.3. Struktura wiekowa ludności Gminy Czorsztyn ______28 Rycina 4.1. Regiony geograficzne na obszarze województwa małopolskiego ______31

Rycina 4.2. Średnie roczne stężenia NO 2 i SO 2 na stanowiskach badawczych zlokalizowanych w obrębie Pienińskiego Parku Narodowego na terenie Gminy Czorsztyn ______50 Rycina 4.3. Obszar Natura 2000 „Pieniny” na obszarze Pienińskiego Parku Narodowego ______58 Rycina 4.4. Trasa spływu tratwami przez przełom Dunajca ______68 Rycina 5.1. Intensywność zjawiska suszy w podziale na gminy w obszarze działania RZGW Kraków ______93

147