Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
1(18) 2020 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi Elmi Şurasının 12 mart 2020-ci il tarixli (protokol № 3) qərarı ilə çap olunur Baş redaktor: Rafael Hüseynov, akademik Redaksiya heyəti: Kamil Allahyarov, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Nizami muzeyi, Azərbaycan Xatirə Bəşirli, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Nizami muzeyi, Azərbaycan Şəfəq Əlibəyli, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Nizami muzeyi, Azərbaycan Aida Qasımova, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Nizami muzeyi, Azərbaycan Tofiq Məlikli, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Nizami muzeyi, Azərbaycan Rəhilə Qeybullayeva, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Bakı Slavyan Universiteti, Azərbaycan Mehdi Kazımov, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Paşa Kərimov, filologiya üzrə elmlər doktoru, dosent, AMEA Əlyazmalar İnstitutu, Azərbaycan Ali Yavuz Akpınar, professor, doktor, Boğaziçi Universiteti, Türkiyə Hasan Cavadi, professor, doktor, Kaliforniya Universiteti, ABŞ Firuza Melvil, doktor, Kembric Universiteti, Böyük Britaniya Özgen Felek, professor, doktor, Yel Universiteti, ABŞ Campiyero Bellinceri, doktor, Venesiya Ka Foskari Universiteti, İtaliya Mbaye Lo, professor, doktor, Dyuk Universiteti, ABŞ Hendrik Boeşoten, professor, doktor, Maynz Universiteti, Almaniya Nataliya Çalisova, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Rusiya Dövlət Humanitar Universiteti, Rusiya Federasiyası Şodimaxammad Sufiyev, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Tacikistan Respublikası Elmlər Akademiyası, Tacikistan Zemfira Səfərova, akademik, AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu, Azərbaycan Cəfər Qiyasi, AMEA-nın müxbir üzvü, Azərbaycan Məryəm Əlizadə, sənətşünaslıq doktoru, professor, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, Azərbaycan Marko Realini, professor, doktor, İtaliya Milli Tədqiqat Şurası, İtaliya Risalə. Elmi araşdırmalar jurnalı. № 1 (18) Bakı, “Elm və Təhsil” nəşriyyatı, 2020, 200 s. Orta əsrlərdə müsəlman Şərqində yaradılan elmi əsərlər “risalə” adlanırdı. Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin klassik ənənəyə riayətlə “Risalə” adlandırılmış, ədəbiyyatşünaslıq və mədəniyyətşünaslıq problemlərinin elmi araşdırmalarından ibarət məqalələr toplusu ildə iki dəfə (yaz və payız) nəşr edilir. Bu elmi araşdırmalar jurnalı məzmunu etibarilə filologiya (Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı, ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbi təhlil və tənqid, folklorşünaslıq, mətnşünaslıq) və sənətşünaslıq (muzeyşünaslıq) sahələri üzrə məqalələri əhatə edir. “Risalə” elmi araşdırmalar jurnalı filologiya və sənətşünaslıq elm sahələri üzrə Ali Attestasiya Komissiyasının tövsiyə etdiyi dövri elmi nəşrlər siyahısındadır. 2019-cu ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin "Mətbu nəşrlərin reyestri"nə daxil edilmişdir (Reyestr № 4216). Eyni zamanda, “Risalə” elmi araşdırmalar jurnalı 05 aprel 2018-ci ildən EBSCO beynəlxalq elektron məlumat bazasına daxil edilmişdir (Müqavilə № 46516). © АМЕА Низами Эянъяви адына Милли Азярбайъан Ядябиййаты Музейи © 2020 Oxuyacaqlarınız Рисаля. Елми арашдырмалар jurnalı. №1.2020(18)– ISSN 2522-4808 (print) KLASSİK İRS: TARİXİ VƏ NƏZƏRİ PROBLEMLƏRİ Rafael Hüseynov. Yolun başlanğıcı – Nizami muzeyinin ilk “Əmrlər kitabı”ndan görünən birinci ili ....................................................................... 9 Ayna Əlixanova. Azərbaycan – qədim multikultural dəyərlər diyarı (Yəhudi milli-mənəvi irsinin qorunması) ................................................................... 31 Heybət Heybətov. Arabic poetry is one of the main sources of Arab linguistics ..... 36 Dilbər Hüseynova. Exposure of music and poetry in Sufism ................................... 47 İlahə Məmmədova. Məhsəti Gəncəvi yaradıcılığının Avropa ədəbiyyatşünaslığında ilk təqdimatları. Doğru və yanlış baxışlar.............................. 57 YENİ VƏ MÜASİR DÖVRDƏ ƏDƏBİ-MƏDƏNİ PROSES Vusalə Ağabəyli. Gender representation in Postcolonial literature .......................... 67 Nəcibə Bağırzadə. Nizami Gəncəvi yaradıcılığının öyrənilməsi Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin tədqiqatlarında ....................................................... 73 Nargilə Behcət. Avropadakı ingilisdilli Azərbaycan ədəbiyyatı .............................. 83 Kəmalə Cəfərova. Bir itkinin haraysız qalacaq sözü ................................................ 93 Nərmin Əliyeva. “Heydərbabaya salam”a Azərbaycan, Türkiyə və İran ədəbi tənqidində münasibət ............................................................ 102 Qabil Əliyev.“Kommunist” qəzetində repressiya illərində ədəbiyyat və tənqid (1936-1937) ..................................................................................... 112 Mahirə Hacıyeva. Narrative Construction of a Dystopian World .......................... 128 Aysel Məhərrəmova. 1940-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda formalaşan ədəbi qüvvələrin yaradıcılığında azad, bütöv vətən ideyası .................. 137 Nailə Mustafayeva. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında müxəmməs janrında yazılmış şeirlərin mövzu dairəsi ............................................. 143 Nəzmiyyə Yigitoğlu. Vedibasarın işğalı həqiqiətləri bədii yaradıcılıqda (Məmməd Orucun “Qara güzgü” tarixi romanı əsasında) ....................................... 154 5 Рисаля. Елми арашдырмалар jurnalı. №1.2020(18)– ISSN 2522-4808 (print) TARİXİ-MƏDƏNİ ABİDƏLƏRİN QORUNMASI VƏ TƏDQİQİ. MUZEYŞÜNASLIQ İranə İbrahimova. Azərbaycan ədiblərinin Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyindəki portretlərinin bərpa tarixi ................... 165 Sevinc Heydərova. Azərbaycan milli mətbuatımızda milli kimliyimizin təzahürü ...................................................................................... 173 Aymən Həsənova. Literary features of the period in the letters sent to AliaghaVahid and sent by AliaghaVahid ............................................................. 180 Fatimə Süleymanova. Mikail Abdullayev’s creative activity and Fizuli heritage .................................................................................................... 187 6 AMEA Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin 80 illiyi Рисаля. Елми арашдырмалар jurnalı. №1.2020(18)– ISSN 2522-4808 (print) UOT 069.7 Rafael HÜSEYNOV Filologiya elmləri doktoru, professor Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü E-mail: [email protected] Web-site:http://rafaelhuseynov.com/ Açar sözlər: Ədəbiyyat muzeyi, “Xəmsə” müəllifi, Nizami yubileyi, Azərbaycan ədəbiyyatının panoramı, Azərbaycan alimləri, əmrlər dəftəri, canlı şahidlər, xatirələr, ictimai-siyasi, mədəni-intellektual mühit Key words: museum of Azerbaijani Literature, author of "Khamsa", anniversary of Nizami, entire Azerbaijani literature, prominent Azerbaijani scholars, memories of living witnesses, archive documents, socio-political, cultural and intellectual environment Ключевые слова: музей литературы, автор «Хамсэ», юбилей Низами, панорама азербайджанской литературы, азербайджанские ученые, книга приказов, живые свидетели, воспоминания, общественно-политическая, культурно-интеллектуальная среда YOLUN BAŞLANĞICI – NİZAMİ MUZEYİNİN İLK “ƏMRLƏR KİTABI”NDAN GÖRÜNƏN BİRİNCİ İLİ Bu sadə dəftərxana kitabı Nizami muzeyinin başlanğıcının, ən ilk addımlarının şahididir. Adi arxiv dəftəri. Əl xətti ilə yazılmış “Əmrlər kitabı”. Başlanıb – 1.X.1939, tamamlanıb – 31.XII.1940. Və dəftərin üz qabığındakı son qeyd: “75 il saxlamalı”. Həmin hesabla bu dəftər artıq 2015-ci ilin dekabrında ləğv edilməli idi. Həmin vərəqlərdə o qədər doğma və ləyaqətli, Azərbaycan üçün çox işlər görmüş insanların adına rast gəlinir ki, ən azı onların xatirinə bu sənədlərlə etinasız rəftar yolverilməzdir. Bu vərəqlərdə tarix var, tarixçələr yaşayır və bu qəbil zahirən vaxtı bitmiş hesab edilən sənədlərin hamısının daimi saxlanmasına ehtiyac var. Muzeyin ilk illərinin şahidləri akademik Həmid Araslı (1902–1983) ilə Elmlər Akademiyamızın Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitutunda direktor olduğu vaxtlarda birgə işlədim, mənə məhrəm, qayğıkeş münasibəti vardı, professor Mübariz Əlizadə (1911–1994) isə daha əvvəl mənə Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində dərs demişdi, istəkli tələbələrindən idim, eləcə də Nizami muzeyinin ilk direktorlarından olmuş İsmayıl Axundovun (1897–1952) həyat yoldaşı Xalidə xanım Axundova universitetdə ingilis dili müəlliməm idi, sonrakı illərdə də əlaqələrimiz vardı, filologiya üzrə elmlər doktoru Vera Devittlə (1920–1997) ixtiyar çağlarında Nizami muzeyində birgə çalışdıq, o, rəhbərlik etdiyim “Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsi”ndə baş elmi işçi idi, ya illərlə birgə işlədiyimiz, çox mehriban münasibətlərimiz olan Nuridə xanım Bağırova ki muzeyin ikinci direktoru Əhəd Bağırzadə (1913–1985) onun əmisi olmuşdu, illərcə yaxın təmasda olduğumuz Turan xanım Caviddən (1923–2004), təbii ki, çox şeylər soruşa bilərdim (o da bu muzeydə işləmişdi. 1944-cü il noyabrın 1-də direktor Salam Salamzadənin (1908– 9 Рисаля. Елми арашдырмалар jurnalı. №1.2020(18)– ISSN 2522-4808 (print) 1977) 21 saylı əmri ilə 700 manat maaşla kiçik elmi işçi vəzifəsinə1 götürülmüş [11, 62], 1945-ci il iyunun 1-də artıq İsmayıl Axundovun direktor olduğu vaxt öz ərizəsi ilə işdən azad edilmişdi [11, 67] və daha neçələri, daha kimlər. Bu əmrlər dəftərini o vaxtlar görmüş olsaydım, indi yaranan şoxlu cavabsız sualım havadan asılı qalmazdı, həmin canlı şahidlərin vasitəçiliyi ilə nə qədər qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirmək mümkün idi. Bəs Salam Salamzadənin özü? Axı o, yetərincə uzun ömür sürərək 1997-ci ildə 89 yaşında