Załącznik do Uchwały Nr III/16/2010 Rady Gminy Szerzyny z dnia 29 grudnia 2010 r.
Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Październik 2010 Spis treści Plan Odnowy Miejscowości...... 1 Szerzyny...... 1 na lata 2010-2017...... 1 I.Przesłanki dla opracowania Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017...... 4 II.Charakterystyka miejscowości...... 6 II.1.Położenie...... 6 II.2.Historia...... 7 Inwentaryzacja zasobów – stan rzeczywisty w miejscowości Szerzyny ...... 11 II.3.Zasoby naturalne...... 11 II.3.1.Położenie geomorfologiczne...... 11 II.3.2.Ukształtowanie powierzchni...... 12 II.3.3.Klimat...... 12 II.3.4.Gleby...... 13 II.3.5.Bogactwa naturalne...... 14 II.3.6.Lesistość...... 15 II.3.7.Zasoby wodne...... 15 II.3.8.Obszary chronione...... 16 II.4.Zasoby gospodarcze ...... 18 II.4.1.Rzemiosło...... 18 II.4.2.Przedsiębiorczość...... 19 II.4.3.Rolnictwo i leśnictwo...... 21 II.5.Zasoby społeczne...... 22 II.5.1.Uwarunkowania kulturalne...... 22 II.5.2.Ludność...... 24 II.5.3.Edukacja...... 27 Kultura ...... 29 Ochrona zdrowia...... 31 Bezpieczeństwo publiczne (Komenda Powiatowa Policji)...... 31 Organizacje pozarządowe...... 32 Rynek pracy ...... 34 Zabytki...... 36 II.6.Zasoby infrastrukturalne...... 42 II.6.1.Wodociągi i kanalizacja: (długość sieci wodociągowej)...... 43 Gospodarka odpadami...... 43 Ochrona środowiska ...... 44 Sieć gazowa ...... 45 Telefonizacja ...... 45 III. Opis obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych...... 46 I.V. Analiza SWOT – ocena mocnych i słabych stron miejscowości Szerzyny...... 47 III.Opis planowanych zadań Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017...... 49 III.1.Zadania przewidziane do współfinansowania w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 na terenie sołectwa Szerzyny:.....49 III.2.Inne zadania istotne ze względu na rozwój miejscowości, przewidziane do realizacji ramach projektów ogólnogminnych – wg Wieloletniego Planu Inwestycyjnego Gminy Szerzyny:...... 53 III.3.Rezultaty realizacji Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 ...... 54 III.4. Realizacja zadań Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017. 54 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
I. Przesłanki dla opracowania Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 określa działania natury społecznej, gospodarczej i przestrzennej, zmierzające do aktywizacji obszarów wiejskich na terenie gminy Szerzyny. Cele i zadania zawarte w dokumencie wpisują się w założenia Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Oś Priorytetowa 3: „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej” – Działanie: „Odnowa i rozwój wsi” (Kod Działania 313, 322, 323). Celem głównym Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 jest wsparcie rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. (Dz. Urz. UE L 277/1 z 21.10.2005 r.) oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) - (Dz. Urz. UE L 368/15 z 23.12.2006 r.). Działanie „Odnowa i rozwój wsi” zawarte w Osi 3 PROW 2007-2013 realizuje cel, polegający na poprawie jakości życia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Umożliwi to rozwój tożsamości społeczności wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich. Realizacja działania tworzy warunki dla rozwoju społeczno-ekonomicznego obszarów wiejskich i aktywizacji ludności wiejskiej przez wsparcie inwestycyjne przyznawane na realizację projektów związanych z zagospodarowaniem przestrzeni publicznej, w tym utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi oraz podniesienie atrakcyjności turystycznej obszarów wiejskich. Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 spełnia kryteria dostępu wyznaczone w Działaniu „Odnowa i rozwój wsi” i będzie stanowił obligatoryjny
4 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 załącznik wniosków aplikacyjnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 jest ponadto dokumentem pomocniczym (nie obligatoryjnym) w procesie planowania działań kierowanych do współfinansowania w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 – Działanie 6.2 „Rozwój obszarów wiejskich” – Schemat A: „Odnowa centrów wsi”.
Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017, składa się z sześciu głównych części:
. Charakterystyki miejscowości; . Inwentaryzacji zasobów służącej ujęciu stanu rzeczywistego; . Opisu obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych; . Oceny mocnych i słabych stron miejscowości; . Opisu planowanych zadań w perspektywie 8 lat; . Procedur monitoringu, aktualizacji i upowszechniania.
Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny stanowi także podstawę działań zmierzających do wprowadzenia w życie 5 celów strategicznych Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Szerzyny na lata 2007-2013:
1. WSZECHSTRONNY ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W GMINIE ORAZ PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ MAJĄCYCH NA CELU MODERNIZACJĘ PRODUKCJI ROLNEJ. 2. WZROST ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ GMINY PRZEZ WYKORZYSTANIE JEJ POŁOŻENIA GEOGRAFICZNEGO, WYEKSPONOWANIE ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA JEJ TERENIE ZABYTKÓW I SKUTECZNĄ PROMOCJĘ. 3. PODNIESIENIE POZIOMU EDUKACYJNEGO MIESZKAŃCÓW, ZAPEWNIENIE LEPSZEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ I DOSTĘPNOŚCI UPRAWIANIA SPORTU ORAZ ROZWÓJ INFRASTRUKTURY SPOŁECZNEJ. 4. PROMOCJA GMINY PRZEZ WYEKSPONOWANIE ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA JEJ TERENIE ZABYTKÓW I PAMIĄTEK HISTORYCZNYCH.
5 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
5. ROZBUDOWA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ W GMINIE W CELU ZAPEWNIENIA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ POLEPSZENIA ŻYCIA MIESZKAŃCÓW.
Realizacja wymienionych celów przyczyni się do modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej miejscowości.
Wszystkie inwestycje związane z rozwojem infrastruktury technicznej i społecznej będą znacząco wpływały na poprawę warunków życia i pracy mieszkańców Szerzyn i całej gminy. Plan Odnowy Miejscowości przygotowany został wspólnie z mieszkańcami sołectwa Szerzyny, tak by realizowane zadania odpowiadały rzeczywistym potrzebom mieszkańców i mogły w pełni wykorzystać istniejący potencjał i szanse rozwoju miejscowości.
II. Charakterystyka miejscowości
II.1. Położenie
Sołectwo Szerzyny położone jest w centralnej i południowej części gminy Szerzyny. Miejscowość jest siedzibą gminy Szerzyny położoną w południowo- wschodniej części ziemskiego powiatu tarnowskiego. Gmina Szerzyny graniczy: od północy z gminą Ryglice (woj. małopolskie); Jodłowa (woj. podkarpackie); od wschodu z gminą Brzyska (woj. podkarpackie); od południa z gminą Skołyszyn (woj. podkarpackie) i gminą Biecz (woj. małopolskie); od zachodu z gminą Rzepiennik Strzyżewski i Tuchów (woj. małopolskie).
Sołectwo Szerzyny graniczy od zachodu z sołectwem Ołpiny, od północy z sołectwem Swoszowa, a od wschodu z sołectwem Czermna. Południowa granica sołectwa to granica z gminą Biecz i Skołyszyn. Miejscowość Szerzyny leży w centralnej części obszaru gminy.
6 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
II.2. Historia
Piękna staropolska nazwa wsi Szerzyny - oznacza szerokie pasy pól i zagonów. Nazwa ta w zupełności odpowiada krajobrazowi miejscowości, położonej na wschodnim pasie Pogórza Ciężkowickiego, na południe od Pasma Brzanki i Liwocza, na północ od Beskidu Niskiego i na zachodnich krańcach Dołów Jasielsko- Sanockich, wyżłobionych przez prajezioro okresu lodowcowego i nurty rzeki Ropy. Szerzyny biorą swój początek z osadnictwa rycerskiego z XII w. Nie były królewszczyzną, lecz własnością prywatną, dlatego dokumenty historyczne skąpo o nich mówią. Najprawdopodobniej zostały wyludnione przez najazd tatarski w 1241 roku, po którym nastąpiło osadnictwo niemieckie z Dolnego Śląska. Śladem tego ostatniego wydarzenia jest występowanie niemiecko brzmiących nazwisk z końcówką - ar. Wieś Szerzyny ulokował prawnie 23 czerwca 1348 roku król Kazimierz Wielki i zastrzegł dla przyszłej parafii jeden łan ziemi - około 16 hektarów. Ówczesna wieś słynęła głównie z tkactwa, garncarstwa, rzemiosła drzewnego i miała przede wszystkim charakter targowy. 13 marca 1731 roku właściciel Szerzyn Stefan Uniatycki uzyskał od Augusta II Sasa zgodę na założenie w miejsce wsi miasteczka o nazwie Stefanów. Prawdopodobnie miasteczko powstało, ale nazwa miejscowości nie uległa zmianie. Nowe miasteczko uzyskało pewne przywileje, mianowicie:
7 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 nadano mu prawo do 12 jarmarków rocznie, cotygodniowych targów w niedzielę oraz zwolniono je na 8 lat od wszelkich ciężarów podatkowych. Szerzyny były świadkiem wielu historycznych zawirowań. Rok 1846 przyniósł wzrost nastrojów antyaustriackich, które w rezultacie doprowadziły do powstania. Objęło ono swym zasięgiem Galicję, w skład której wchodziły i Szerzyny. Niestety, chłopi galicyjscy w umiejętny sposób prowokowani przez Austriaków, swoją nienawiść wymierzyli nie w zaborców, ale w dwory szlacheckie, upatrując w szlachcie przyczyny swej nędzy. W czasie rabacji zniszczono zboże w dworskich spichlerzach, co sprawiło, że nie było czym obsiać pól. Rzecz jasna, pociągnęło to za sobą klęskę głodu. Ludzie jedli wszystko: plewy, główki lniane, korę z drzew. Po polach gniły nieuprzątnięte trupy. Wywołało to epidemię cholery i tyfusu. Te zakaźne choroby zebrały krwawe żniwo - w samych Szerzynach zmarło wtedy ponad 400 osób, które pochowano na dwóch cmentarzach, zwanych cholerycznymi. W czasie I wojny światowej Szerzyny były areną działań zbrojnych. Przetoczyła się przez nie ofensywa austriacka i rosyjska. Od jesieni 1914 roku do maja 1915 r.- toczyła się zwycięska dla Austriaków bitwa gorlicka, która zasięgiem swym objęła także okolice Szerzyn. Śladem tych zmagań wojennych są między innymi trzy cmentarze, znajdujące się na terenie Szerzyn. W czasie II wojny światowej działa tutaj prężnie placówka Armii Krajowej. W 1944 r. w maju utworzono we wsi konspiracyjną Gminną Radę Narodową, a 17 stycznia 1945 r. teren gminy został wyzwolony przez wojska radzieckie. Życie wiejskiej społeczności najczęściej koncentrowało się wokół kościoła, dworu i szkoły. Źródła historyczne podają, że w 1565 r. został wybudowany w Szerzynach kościół p.w. Wszystkich Świętych. Świątynię w stylu późnogotyckim zbudowano z drzewa modrzewiowego. Do tegoż kościółka w 1686 roku dostawiono murowaną kaplicę Matki Bożej Różańcowej. Świątynia ta była wewnątrz ozdobiona polichromią, przedstawiające postaci świętych. Znajdowały się tam również bogate ołtarze, ambona, belka tęczy o ozdobnym wykroju. Niestety, ten piękny, zabytkowy kościół spłonął w 1933 roku. Z pożaru uratowano 4 ołtarze z XVII i XVIII wieku z późnobarokowymi figurami i rokokowymi ozdobami. Jednak najcenniejszym ocalałym skarbem Szerzyn jest obraz Matki Bożej Różańcowej. Obraz prawdopodobnie pochodzi z tej samej szkoły malarskiej Mistrza z Bodzentyna, co
8 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 i cudowny obraz Matki Bożej Tuchowskiej. Właśnie dla tego późnorenesansowego obrazu wybudowano murowaną kapliczkę przy drewnianym kościele. Obecnie ów obraz znajduje się w ołtarzu głównym wybudowanego w latach 1927-1928 neogotyckiego kościoła. Przeniesiono do niego również rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława ze Szczepanowa (ołtarz główny) oraz rokokowe figury św. Agnieszki z wiankiem na głowie i owieczką w ramionach, św. Katarzyny z mieczem, św.Barbary z kielichem i hostią, św. Doroty (ołtarze boczne). W nowym kościele pod wezwaniem Matki Bożej Szkaplerznej, zaprojektowanym przez Stanisława Majerskiego a wybudowanym pod kierunkiem Franciszka Boratyńskiego, znalazły swoje miejsce i inne cenne obrazy i rzeźby ocalałe z modrzewiowej świątyni. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje: obraz Wszystkich Świętych i obraz Matki Bożej Różańcowej ze św. Dominikiem, św. Katarzyną ze Sieny i fundatorem, prawdopodobnie Stefanem Uniatyckim w zbroi. Niezwykle cenny jest także barokowy obraz Chrystusa Ukrzyżowanego, stanowiący zasłonę obrazu Matki Bożej Szerzyńskiej w głównym ołtarzu. Nie sposób nie dostrzec piękna wielkiego, rzeźbionego krzyża z figurą Ukrzyżowanego naturalnej wielkości oraz rzeźbami M.B. Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. Znawcy historii sztuki w figurze Jezusa Ukrzyżowanego dopatrują się późnogotyckich linii. Ludność Szerzyn swoją wiarę wyrażała nie tylko przez bogaty w religijne treści wystrój świątyni. Niezwykle pięknym przejawem religijności było budowanie kapliczek. Na terenie Szerzyn spotyka się kapliczki pochodzące z XVIII i XIX wieku. Kolejne niezwykle istotne dla szerzyńskiej społeczności miejsce to dwór. Był on siedzibą właścicieli wioski: Ocieckich, Uniatyckich, Jordanów, Kochanowskich. Obecnie w tym budynku, wyremontowanym i przebudowanym przez ks. Czesława Muszyńskiego, znajduje się plebania. Dworek pochodzi aż z XVI w. Niektóre źródła podają, że pod koniec XVI w. jedna z jego sal była miejscem nabożeństw Arian, którzy przybyli do Szerzyn ze swojego centrum w Lusławicach koło Zakliczyna. Istnieje jeszcze inna ciekawostka związana z szerzyńskim dworem. Otóż: parter dworu posiadał podwójny strop. I właśnie w tym miejscu została ukryta w czasie II wojny polska radiostacja, która to przysłużyła się znacznie partyzantom w zaskoczeniu i pogromie hitlerowskiego oddziału na Gilowej Górze. Kolejnym miejscem, które odgrywało niebagatelną rolę w rozwoju lokalnej społeczności była szkoła. Szkoła Parafialna powstała w Szerzynach już w 1595
9 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 roku. Znajdowała się wówczas obok skrzyżowania dróg Ołpiny - Swoszowa na placu grodzkim, naprzeciw domu ubogich. Później nadano jej nazwę "organistówka", gdyż uczył w niej organista Józef Imbrowicz. W 1900 roku Rada Gminna uchwaliła powstanie nowej szkoły. Teren pod jej budowę przekazał właściciel wsi- Kochanowski. Prace sfinalizowano w 1911 roku. Po I wojnie światowej pracę w szkole podjął Piotr Juszczęć, z którego inicjatywy powstała szkoła w Swoszowej i na Podlesiu. Lata II wojny światowej to niezwykle trudny czas dla polskiej oświaty. W 1941 roku Niemcy zajęli budynek szkoły (lekcje odbywały się w domu parafialnym lub na wolnym powietrzu). W następnym roku okupant przystąpił do usunięcia ze szkolnego programu lekcji historii i geografii. Dzieci wysyłano do zbierania ziół leczniczych i jagód leśnych. Po śmierci Piotra Juszczęcia kierownikiem szkoły został Stanisław Pelczar, a potem Stanisław Rębisz. W czasie jego kadencji zbudowano kolejną szkołę, ale wkrótce okazało się, że nowy budynek ma wiele wad. Z wilgocią, grzybem, przeciekającym dachem walczyli kolejni kierownicy (potem dyrektorzy) szkoły; Jan Mężyk i Jan Niezgoda. Pracę dydaktyczną w bardzo dużym stopniu ułatwiło oddanie do użytku nowej części szkoły w 1989 r. oraz pełnowymiarowej sali sportowej w 1994 r. Te inwestycje doczekały się realizacji dzięki staraniom władz gminy oraz kolejnych dyrektorów: wspomnianego już Jana Niezgody, Stanisława Żołny i Edwarda Faliszka. Gminę Szerzyny utworzono w 1945 roku i w jej skład weszły: Ołpiny, Czermna, Jabłonica, Swoszowa, Święcany, Żurowa i oczywiście Szerzyny. 20 maja 1945 r. powstała Gminna Rada Narodowa i Zarząd Gminny w Szerzynach. Ustawa o nowym podziale administracyjnym z 1954 r. na mocy której w miejsce gmin utworzone zostają Gromadzkie Rady Narodowe, sprawiła, że z Gminy Zbiorowej Szerzyny tworzą się Rady Narodowe w poszczególnych wsiach. Ten stan rzeczy nie trwał jednak długo, ponieważ l stycznia 1973 r. zniesiono dotychczasowe gromady i znowu gminy stały się podstawowymi jednostkami administracyjnymi. Wówczas utworzono Gminę Szerzyny, którą tym razem stanowią następujące wsie: Czermna, Ołpiny, Swoszowa, Szerzyny i Żurowa. Gmina weszła do powiatu jasielskiego, ale już za dwa lata włączono ją do województwa tarnowskiego. Na terenie Szerzyn istnieje szereg miejsc i instytucji, bez których nie można nawet wyobrazić sobie prawidłowego funkcjonowania wsi i gminy. W 1935 założono tutaj Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny, w 1945 - Gminną Spółdzielnię, w 1962 -
10 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 piekarnię, zaś w 1975 - Bank Spółdzielczy. Ośrodek Zdrowia, który ułatwił mieszkańcom Szerzyn dostęp do podstawowej opieki medycznej, zbudowano w latach 60-tych. Po wojnie doprowadzono do wsi prąd, w latach 80-tych gaz, a zupełnie niedawno przekształcono ręczną centralę telefoniczną w automatyczną, co z pewnością nie tylko usprawniło komunikowanie się, ale także dało możliwość korzystania z Internetu. Ponadto na terenie Szerzyn działają: Państwowe Przedszkole, Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa, Policja i Ochotnicza Straż Pożarna.
Inwentaryzacja zasobów – stan rzeczywisty w miejscowości Szerzyny
II.3. Zasoby naturalne
II.3.1. Położenie geomorfologiczne
Według podziału geomorfologicznego Klimaszewskiego (1972) obszar sołectwa Szerzyny można usytuować w następujących jednostkach fizyczno-geograficznych: Strefa: Alpejska, Prowincja: Karpaty Podprowincja: Karpaty Zachodnie Makroregion: Karpaty Zewnętrzne Mezoregion: Pogórze Region: Pogórze Wielickie W obrębie tego regionu zostały wyróżnione jednostki podrzędne (podregiony), które na obszarze sołectwa Szerzyny stanowią: Grzbiet Brzanka-Liwocz, Płaskowyż Rzepiennicki. Główne elementy rzeźby mają przebieg równoleżnikowy zakłócony rozcięciami większych dolin o przebiegu do nich prostopadłym.
11 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
II.3.2. Ukształtowanie powierzchni
Rzeźba terenu na obszarze sołectwa Szerzyny jest zróżnicowana. Południowa część obszaru posiada charakter dolin niewielkich cieków wodnych (zlewnia Ropy) o wysokości 250 – 390 m n.p.m. Tereny północnej części obszaru mają charakter podgórski, gdzie wysokość nad poziom morza dochodzi do 400 metrów. Wzniesienia odznaczają się przeważnie łagodnymi grzbietami i spadzistymi stokami pociętymi licznymi debrami i parowami o stromych, urwistych brzegach. Sąsiednie, najwyżej położone obszary leżą w paśmie Brzanki (450-534 m n.p.m.). Najwyższymi wzniesieniami całego obszaru są Brzanka (Dobratyń) – 534 m n.p.m. oraz Liwocz (562 m n.p.m) Główne elementy rzeźby na terenie całego obszaru mają przebieg równoleżnikowy, zakłócony rozcięciami większych dolin o przebiegu do nich prostopadłym, w wyniku czego tworzą się przełomy.
II.3.3. Klimat
Klimat omawianego obszaru należy według rejonizacji E. Romera do typu klimatów podgórskich i górskich. Jest on umiarkowanie ciepły z przewagą wpływów oceanicznych. Charakteryzuje się umiarkowanymi czynnikami klimatycznymi, zróżnicowanymi w zależności od wystawy terenu i wzniesienia nad poziomem morza. Dominują tu wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, rzadziej północno- zachodnie. Istotnymi cechami klimatu dla wegetacji roślinnej są: a) średnia roczna wielkość opadów - 677 mm. b) średnia roczna temperatura waha się od 6,0 do 9,2°C c) długość okresu wegetacyjnego 210-220 dni. d) występowanie pierwszych przymrozków - początek października e) występowanie ostatnich przymrozków - druga połowa maja f) dni z temperaturą powyżej 0°C 170-210 g) okres zalegania pokrywy śnieżnej 40-75 dni h) ilość dni deszczowych – 165 i) ilość dni z opadem śniegu – 41
12 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Do szczególnie szkodliwych czynników klimatycznych należą spóźnione przymrozki wiosenne, jak również obfite opady śniegu.
II.3.4. Gleby
Wykształcanie się gleb omawianego obszaru związane jest ściśle z tym, na jakich utworach się tworzyły. W ramach tych terenów występują następujące utwory geologiczne (połączone w grupy, w zależności od okresu, w którym się tworzyły): a) dolna kreda – łupki ilaste, gruboławicowe piaskowce i zlepieńce; b) górna kreda – pstre łupki radiolariowe, czerwone i pstre łupki ilaste, warstwy gadulskie (drobnoziarniste zielone piaskowce i gruboławicowe piaskowce) oraz warstwy istebniańskie (piaskowce gruboławicowe, gruboziarniste arkozowe o spoiwie ilastym); c) paleocen – górne warstwy istebniańskie (piaskowce gruboławicowe, gruboziarniste oraz zlepieńce, piaskowce i zlepieńce ciężkowickie - piaskowce gruboławicowe, gruboziarniste o spoiwie ilastym, z kwarcem, jako głównym składnikiem; d) eocen środkowy i górny – warstwy hieroglifowe, czyli łupki i piaskowce oraz łupki pstre, zielone, czerwone i lokalnie margle; e) oligocen – warstwy menilitowe (rogówce, margle krzemionkowe, czarne i brązowe łupki ilaste, piaskowce gruboławicowe; f) miocen – iły, iły piaszczyste lub margliste oraz piaski i piaskowce; g) czwartorzęd – stanowi najczęściej skałę macierzystą gleb; wyróżnia się tutaj: gliny, piaski i żwiry terasowe, gliny deluwialne, gliny lessowate, wydmy i piaski przewiane, torfy, gruz, piaski i żwiry fluwioglacjalne, utwory terasowe (terasa denna, średnia i wysoka w dolinach rzek), deluwialne gliny zboczowe, gliny lessowate.
Klasy bonitacyjne gminy Szerzyny: a) III klasa – 233,1 ha (4,7%) b) IV klasa – 3883,4 ha (77,9%) c) V klasa – 678,7 ha (13,6%)
13 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
d) VI klasa - 191,4 ha (3,8%) Źródło – Urząd Gminy Szerzyny
II.3.5. Bogactwa naturalne
Obszar znajduje się w obrębie Karpat Zewnętrznych zbudowanych ze skał kredowych i trzeciorzędowych. Osady fliszowe składają się prawie wyłącznie z występujących na przemian ławic piaskowców i łupków. Układają się one w serie będące nasuniętymi na siebie płaszczowinami i fałdami o ogólnym przebiegu z północnego-zachodu na południowy-wschód. Występują tutaj płaszczowina mazurska i śląska. Na terenie tym najczęściej występują utwory górnej kredy serii śląskiej. Najpospolitsze są piaskowce drobno- i gruboziarniste zróżnicowane co do zabarwienia i odporności. Występują wśród nich ławice miękkich, szarych łupków ilastych i pylastych. Zbocza i stoki zbudowane z piaskowców są strome, zbocza zbudowane z łupków bardziej łagodne wykazują jednak predyspozycje do powstawania osuwisk. Podłoże skalne przykrywają gliny, iły zwietrzelinowe i rumosze. Ich miąższość waha się w przedziale od 1 do kilku metrów. Górna warstwę w dolnych partiach stoków wzniesień stanowią gliniaste pokrywy soliflukcyjno-deluwialne. Utwory lessowate wytworzone w czwartorzędzie występują punktowo. Są to płaty o miąższości kilku metrów. Dna dolin głównych rzek i potoków zbudowane są z otoczaków i żwirów o miąższości od 2-4 metrów. Pokrywają je mady gliniaste niewielkiej miąższości. Osady den mniejszych dolin, to zróżnicowany materiał pochodzenia zmywowego i akumulacyjnego – gliny, żwiry, rumosz skalny. Obszar Pogórza jest ubogi w surowce naturalne. Przeważają złoża skał i kruszywa. Do najważniejszych bogactw naturalnych zaliczyć należy: a) złoża kruszywa naturalnego (żwir z piaskiem miejscami zgliniony); b) złoża grubo- i cienkoławicowego piaskowca (gadulskiego, istebnianńskiego); c) złoża glin czwartorzędowych; d) zasoby drewna.
14 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
II.3.6. Lesistość
W drzewostanach ekosystemów leśnych dominuje buk i jodła. Znaczny udział ma również sosna zwyczajna i dąb szypułkowy. Występuje też świerk, modrzew europejski, dąb bezszypułkowy, jawor, czereśnia, olsza czarna i szara. Dominującym zbiorowiskiem w piętrze pogórza jest zespół żyznej buczyny karpackiej w formie podgórskiej. Występuje ona głównie w obrębie lasów pasma Brzanki. Niżej na zboczach oraz u podnóży wzgórz występują lasy jodłowe. Innym zbiorowiskiem leśnym niższych partii pogórza jest zespół grądu Tilio-Carpinetum, tworzony przez grab zwyczajny, dąb szypułkowy oraz jodłę, buk, klon polny i lipę drobnolistną. Często sadzone są w charakterze przedplonów drzewostany sosnowe. Dość często spotykane na tym terenie są zagajniki i laski brzozowe. W dolinach górnych odcinków potoków i mniejszych rzek wykształcają się zbiorowiska łęgowe podgórskiego łęgu jesionowego. Spotykane są również zbiorowiska o cechach pośrednich między podgórskim łęgiem jesionowym, a niżowym łęgiem Circaeo-Alnetum. Zbiorowiska łęgowe są często znacznie zniekształcone prze człowieka. Mniejsze powierzchnie w pobliżu zabudowań i w miejscach wypasów zajmuje pastwiskowy zespół życicowo-grzebienicowy. Wśród zbiorowisk roślinności synantropijnej najpospolitszy jest zespół wyki czteronasiennej.
II.3.7. Zasoby wodne
Na omawianym terenie występują dwa poziomy wodonośne: czwartorzędowy i fliszowy. W obrębie poziomu fliszowego zbiornik wodny tworzą piaskowce gruboławicowe. Występują tu wody typu szczelinowego o zróżnicowanej wydajności i głębokości występowania. Poziom fliszowy spełnia kryteria Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. W obrębie obszaru znajduje się południowo-zachodni fragment zbiornika Pasma Brzanki (GZWP „B”), będący głównym rezerwuarem wód podziemnych dla całego obszaru oraz terenów okolicznych. Wody poziomu czwartorzędowego występują przeważnie w dolinach rzek. Warstwą wodonośną są tu przeważnie żwiry i piaski zalegające w trudno przepuszczalnych iłach mioceńskich. Zbiornik czwartorzędowy tworzą także pokrywy
15 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 zwietrzelinowe na zboczach stoków. Woda występuje tu w utworach piaszczysto- gliniastych z domieszką rumoszu w miejscu kontaktu utworów zwietrzelinowych z podłożem skalnym. Wydajność tego typu wód jest niewielka, wykazują one duże wahania zwierciadła wody i temperatur.
II.3.8. Obszary chronione
Park Krajobrazowy Pasma Brzanki powołany został rozporządzeniem Wojewody Tarnowskiego w listopadzie 1995 r. Położony jest we wschodniej części województwa małopolskiego i zachodniej części województwa podkarpackiego. Całkowita powierzchnia Parku wynosi 18867 ha. Park obejmuje wschodnią część Pogórza Ciężkowickiego między dolinami Białej i Wisłoki. W części województwa małopolskiego leży on na terenie pięciu gmin: Gromnik, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski, Szerzyny i Tuchów, natomiast w części województwa podkarpackiego leży na obszarze trzech gmin: Brzyska, Skołyszyn, Jodłowa. Na terenie Parku zaprojektowano utworzenie 4 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 310,5 ha. Dwa z nich „Ostry Kamień” i „Góra Liwecka” znajdują się na terenie województwa małopolskiego, a dwa „Nagórze” i „Liwocz” na terenie województwa podkarpackiego. Park położony jest na terenie zewnętrznych Karpat fliszowych, w obrębie płaszczowiny śląskiej. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona. Charakterystyczne są tutaj znaczne spadki terenu oraz głęboko wcięte doliny potoków. W obrębie najwyższych partii Parku przeważają utwory kredowe (zlepieńce, piaskowce, łupki, margle). Na szczególną uwagę zasługuje fałd Brzanka - Liwocz wybitnie zindywidualizowany, odgraniczający się ostro od otoczenia. Fałd ten odgrywa wybitną rolę w budowie geologicznej tej części Karpat, rzucając wiele światła na mechanizm fałdowania się fliszu karpackiego i zawiera rzadkie we fliszu skamieniałości w kilku formacjach. Do cennych elementów przyrody nieożywionej zaliczyć należy dwa pomniki przyrody nieożywionej. Pierwszy nich to „Ostry Kamień” położony w Żurowej. Ma on postać grzędy skalnej zbudowanej z piaskowca istebniańskiego. Drugi, położony w Burzynie, ma kształt ambony i zbudowany jest z piaskowców należących do warstw godulskich.
16 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Park Krajobrazowy Pasma Brzanki wyróżnia się znacznym zróżnicowaniem zbiorowisk roślinnych i bogactwem flory. Aktualnie przeważają tu nieleśne zbiorowiska roślinne. Lasy porastają około 34% powierzchni Parku. Łąki i pastwiska zajmują około 10%, zaś zbiorowiska segetalne związane z gruntami ornymi około 48%. Dominującym zbiorowiskiem leśnym jest zespół żyznej buczyny karpackiej tworzący dość rozległe kompleksy w wyższych partiach pasma Brzanki i Liwocza. W drzewostanie dominuje buk, często ze znacznym udziałem jodły lub jej dominacją. Ponadto występują tu również jawor, a w formie podgórskiej brzoza brodawkowata i czarna, grab zwyczajny, dąb szypułkowy i sosna. W warstwie krzewów dominują podrosty bukowe i jodłowe, leszczyna, dziki bez czarny i koralowy. Runo omawianego zespołu jest bardzo bogate, a najliczniej i najczęściej występują w nim: żywiec gruczołowaty, zawilec gajowy, żywiec cebulkowy, jeżyna gruczołowata, narecznica samcza, kokoryczka wielokwiatowa, miodunka ćma i marzanka wonna. Innymi ciekawymi zespołami leśnymi, występującymi na terenie Parku są kwaśna buczyna górska, bór mieszany, podgórski łęg jesionowy i grąd subkontynentalny. Na wysoką ocenę florystyczną omawianego Parku wpływa stosunkowo liczny udział gatunków górskich we florze naczyniowej (61 roślin naczyniowych). Do najbardziej interesujących należą: turzyca zwisła, paprotnik kolczysty, nerecznica górska i śnieżyczka przebiśnieg. Bardzo interesującymi elementami flory są też gatunki kserotermiczne, np: goryczka krzyżowa oraz chwasty: ostróżeczka polna, groszek bulwiasty. O wysokiej wartości Parku świadczy fakt występowania na jego obszarze wielu gatunków chronionych. Stwierdzono tutaj 23 gatunki roślin objętych ochroną całkowitą oraz 8 gatunków chronionych częściowo. Do najcenniejszych należy kłokoczka południowa. Z innych chronionych roślin wymienić można storczyki: plamisty i szerokolistny, wroniec widlasty, wawrzynek wilczełyko. Do ciekawych i objętych ochroną prawną grzybów występujących na terenie Parku zaliczyć należy soplówkę jodłową, szmaciaka gałęzistego i szyszkowca łuskowatego. Fauna Pasma Brzanki obfituje przede wszystkim w zwierzynę łowną, jak sarny, jelenie, dziki, lisy oraz gatunki objęte ochroną prawną, m.in.: jeża, gronostaja, łasicę, wydrę. Spotkać możemy także około 140 gatunków ptaków, w tym.: bociana czarnego, krogulca, myszołowa i jastrzębia. Z płazów występujących na omawianym terenie spotkać można salamandrę plamistą, kumaki, ropuchy: szarą i zieloną, rzekotkę drzewną
17 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 i inne żaby oraz traszki. Gady reprezentowane są przez zaskrońca, żmiję zygzakowatą, jaszczurki: zwinkę i żyworodną oraz padalca. Drugą formą ochrony krajobrazu, zajmującą większą część wsi Szerzyny jest Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego.
II.4. Zasoby gospodarcze
II.4.1. Rzemiosło
Jednym z najważniejszych źródeł dochodów mieszkańców okolicznych terenów było i w dalszym ciągu pozostaje rolnictwo. Jednak analizowany obszar należy do miejsc, gdzie wytwórczość rzemieślnicza rozwinęła się na skalę przekraczającą potrzeby własnej społeczności, przez co ukształtowały się tradycyjne formy zbytu tych wyrobów. Sprzedawano je głównie na targach i jarmarkach, lecz znane też były formy handlu obwoźnego lub skupowania wyrobów przez pośredników. Przeprowadzone badania etnograficzne wykazały ożywiony handel miejscowymi wyrobami rzemieślniczymi na odbywających się co tydzień lub co dwa tygodnie targach w Tuchowie, Rzepienniku Strzyżowskim i Szerzynach. Wyroby rzemieślnicze wytworzone na tym terenie sprzedawane były także na targach w bardziej odległych miastach: w Sączu, Bieczu, Jaśle, Krośnie, Tarnowie, a nawet w Rzeszowie i Krakowie. Głównym surowcem miejscowego rzemiosła było drewno. Było ono wykorzystywane na wszelkie możliwe sposoby – od materiału budowlanego, aż po drobną galanterię. Do produkcji używano także wikliny, kory drzewnej, twardego sitowia, leszczyny, korzeni świerkowych, sosnowych, czy jałowca. Z surowców tych wyplatano przeróżne kosze, których trwałość (zwłaszcza z korzeni) była zaskakująco duża. Użytkowano je niekiedy przez kilkadziesiąt lat, nie powodując ich zniszczenia. Na bazie drewna istniało także bednarstwo, kołodziejstwo i stolarstwo. Beczki, skopce, miski, maselnice, konewki, dzieże na mąkę, łyżki i inne naczynia były powszechnym przedmiotem handlu na miejscowych targach. Przedmioty te były często w charakterystyczny dla tego regionu sposób ozdabiane ornamentami wypalanymi przy pomocy żelaznych stempli. Produkowano także proste sprzęty domowe: skrzynie, stoły, ławy, półki, oraz służące do prac gospodarskich: grabie, styliska do kos, wideł, łopat, młotków
18 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 i siekier. Część z tych wyrobów, w odpowiednio zmodyfikowanej formie, produkuje się do dziś. Istnieje wiele prywatnych producentów tego rodzaju wyrobów, rozsianych po wsiach Pogórza. Osobną, ważną gałęzią rzemiosła uprawianego na omawianym terenie, było kowalstwo. Do końca XIX w. nie reprezentowało ono zbyt wysokiego poziomu technicznego i artystycznego, ograniczając się głównie do produkcji podków i prostych narzędzi żelaznych. Na przełomie XIX i XX w. zaczęli się jednak wybijać specjaliści w tej branży, zyskując szeroką sławę jakością i urodą swych wyrobów. Wśród nich najsławniejsi byli kowale z Turzy i Olszyn, wyrabiający doskonałe sierpy, cieszące się dużym powodzeniem wśród nabywców. Poza nimi produkowali także siekiery i lemiesze do pługów, a także liczne, pięknie zdobione elementy żelazne związane z budownictwem wiejskim (kraty, zawiasy, zamki). Inną, niebagatelną formą sztuki kowalskiej były przepięknie zdobione krzyże wieńczące szczyty kapliczek przydrożnych, a także niektórych kościołów i kaplic. Z istotnych dziedzin ludowego rzemiosła Pogórza należy też wymienić garncarstwo. Wyrabiano naczynia czerwone biskwitowe lub glazurowane, czasem zdobione malaturami, wykonanymi pobiałką. Podobne naczynia wyrabiały nieliczne warsztaty garncarskie pracujące jeszcze w drugiej połowie XX w. Produkowano garnki, donice, dzbanki, miski, durszlaki, podkurzacze dla pszczelarzy, drobne przedmioty ozdobne, kropielniczki na wodę święconą, skarbonki, zabawki dla dzieci (koniki, gwizdki, naczynka). Szczególną zasługę dla kultywowania starego rzemiosła garncarskiego ma na tych terenach rodzina Zaprzałków z Rzepienniku Biskupim, dziedzicząca tradycje tego fachu od kilku pokoleń.
II.4.2. Przedsiębiorczość
Gospodarka lokalna całej gminy Szerzyny, w tym również sołectwa Swoszowa, opiera się na małych rodzinnych podmiotach gospodarczych ze sfery produkcyjnej, usługowej i handlowej. W Gminie Szerzyny w 2009 było zarejestrowane 58 pomiotów gospodarczych. Gmina Szerzyny to tereny nisko uprzemysłowione. Biorąc pod uwagę branże firm, na terenie Gminy Szerzyny najlepiej rozwieją się usługi budowlane oraz przemysł związany z wyrobami z drewna oraz handel i gastronomia. W ostatnich latach stale wzrasta liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych.
19 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
W porównaniu do roku 2006 liczba firm na terenie Gminy Szerzyny wzrosła o 20%. Rok 2009 to czas dobrej koniunktury dla firm z terenu Gminy Szerzyny, widać wyraźną tendencję wzrostową w dynamice rozwoju firm. Silnym bodźcem dla rozwoju przemysłu mogą być inwestycje związane z poprawą infrastruktury tego typu jak parkingi, chodniki.
Tabela 1. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminie Szerzyny w latach 2007-2009 Branża Liczba podmiotów
2007 2008 2009
Wyroby z drewna 13 11 11
Handel i gastronomia 7 6 9
Usługi transportowe 2 - 3
Usługi budowlane 23 11 23
Usługi fryzjerskie - 1 3
Usługi projektowe - 1 -
Usługi ślusarskie - 4 -
Pośrednictwo ubezpieczeniowe 1 2 -
Blacharstwo i mechanika - 1 1
Inne 1 2 8
Razem 47 39 58
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Tabela 2. Zmiana liczby podmiotów gospodarczych w ciągu lat 2007-2009 Lata Liczba założonych firm Liczba zlikwidowanych firm
2007 47 51
2008 39 30
2009 58 20
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
20 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
II.4.3. Rolnictwo i leśnictwo
Klasy gruntów i ich powierzchnia Powierzchnia gruntów rolnych w gminie Szerzyny wynosi 5897 ha, co stanowi 72% powierzchni gminy. Lasy stanowią 24% powierzchni gminy, nieużytki 0,4%. Jakość gleb na terenie gminy jest stosunkowo niska. Przeważają gleby klas IV i V, co stanowi podstawę do traktowania zasobu gleb jako potencjału do przekształceń proekologicznych i urbanizacyjnych. W odniesieniu do gruntów ornych przeważają gleby klasy IVA, które stanowią 64,7%. Wśród klas bonitacyjnych użytków zielonych przeważają klasy IV, które stanowią 44,4% użytków zielonych oraz gleby klasy V, 34%.
Tabela 3. Struktura użytkowania gruntów Miejscowość / Żurowa Czermna Szerzyny Swoszowa Struktura gruntów Grunty orne 55,50 % 68,00 % 77,00 % 66,50 % Lasy 44,00 % 23,40 % 20,50 % 28,00 % Nieużytki 0,20 % 0,13 % 0,41 % 0,35 % Pozostałe 0,30 % 8,47 % 2,09 % 5,15 % Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Tabela 4. Liczba i wielkość gospodarstw rolnych Miejscowość / Wielkość Żurowa Czermna Szerzyny Swoszowa gospodarstwa [ ha] 1-2 111 185 267 52 2-5 108 250 269 89 5-7 1 43 27 19 7-10 0 13 10 1 10-15 0 2 1 0 Pow. 15 0 0 0 0 Poniżej 1 ha 32 82 92 32 Razem 252 575 666 193 Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Rodzaj produkcji roślinnej i zwierzęcej (tendencje, kierunki rozwoju) Rolniczy charakter gminy, rozdrobnienie gospodarstw oraz ich ukierunkowanie głównie na zaspokojenie potrzeb rodzin rolniczych decydują o stosunkowo wysokiej
21 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 obsadzie zwierząt gospodarskich. Mały udział sadów wiąże się z układem warunków przyrodniczych i brakiem tradycji w rozwoju produkcji sadowniczej w sołectwach gminy. Wśród gospodarstw indywidualnych w gminie Szerzyny przeważają gospodarstwa produkujące głównie na własne potrzeby – stanowią one 58,8% ogółu gospodarstw indywidualnych oraz produkujące wyłącznie na własne potrzeby (17,6% ogółu gospodarstw). Gospodarstwa produkujące głównie na rynek stanowią jedynie 12,8% całkowitej liczby gospodarstw. Natomiast wśród gospodarstw indywidualnych powyżej 1 ha, te produkujące głównie na rynek stanowią ok. 14,1%. Świadczy to o tym, że na sprzedaż nakierowane są w dużej mierze gospodarstwa o większym areale. Dużą szansą rozwoju rolnictwa jest powstanie i rozwój gospodarstw ekologicznych. Jednak prowadzenie tego typu działalności wymaga konsekwencji działania oraz wiedzy w zakresie metod upraw, wzbogacania gleb itp. Potrzebny jest system wspierania i zachęt do tworzenia gospodarstw ekologicznych oraz produkcji zdrowej żywności.
II.5. Zasoby społeczne
II.5.1. Uwarunkowania kulturalne
Wiele dóbr kultury materialnej obszaru Pogórza wiąże się z wyposażeniem wnętrza mieszkalnego. O jednorodności obszaru świadczą eksponaty zachowane w muzeach i izbach pamięci zgromadzonych na tym terenie. Wśród nich szczególną uwagę warto zwrócić na: a) „luskopy” – nosidła do wiader, b) „ciosek” służący do wygarniania żaru z pieca chlebowego, c) „szlufanki” – rozkładane sofy, d) „szafarnię” – dużą drewnianą skrzynię do przechowywania zboża, podzieloną na kilka części, z których każda przeznaczona była na inny gatunek zboża i posiadała osobne wieko, e) „sąsieki” również służące do przechowywania zboża, f) „faski”, „ćwiercie” – beczki przeznaczone na kapustę, g) „żydki” – blaszane kaganki na naftę,
22 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
h) „ślubanek” – ława do spania z wysuwaną skrzynią ze słomą. W ciągu dnia po przykryciu skrzynia służyła do siedzenia, a w nocy po jej wysunięciu do spania. Inne charakterystyczne dla tego obszaru urządzenia to masielnica, cedzaki, serownica, dziad do drzewa, przetaki, czy kołyski.
Strój Pogórzan ma charakter przejściowy, łącząc elementy ubiorów góralskich (wełniane białe spodnie, kierpce) z ubiorem typowo nizinnym (biała męska płótnianka, czapka „magierka”). Jako element wspólny wykształciła się biała sukmana tzw. „cuwa”. Mężczyźni nosili długie, wypuszczane na wierzch koszule spięte rzemiennym paskiem, białe spodnie i sukienne kamizele zapinane na dwa rzędy blaszanych guzików. Ulubionym ubiorem był błękitny spencer - bluzka nieco dłuższa od kamizelki z czerwonymi wyłogami na kołnierzu. Letnie nakrycie głowy stanowił słomiany kapelusz o szerokim rondzie, opasany czerwoną wstążką. W zimie noszono długie kożuchy, czapki baranie (wścieklice) i buty z cholewami. Oryginalnym nakryciem głowy była biała włóczkowa czapka, zwana magierką. Od święta zakładano czarny filcowy kapelusz, zwany tylickim. W stroju kobiet również przeważało białe samodziałowe płótno lniane powszechnie wytwarzane na Pogórzu. Białe koszule, silnie przymarszczane przy szyi uzupełniały spódnice z siedmiu półek lnianego płótna, ozdobione dołem ząbkami i bogatym białym haftem (tzw. fartuchy). Kompletowały je zawsze białe zapaski, również bogato haftowane lub zdobione koronką. Na przełomie XIX i XX wieku upowszechniły się spódnice z materiałów fabrycznych zwane farbówkami, z płótna drukowanego w kwiatowe lub geometryczne wzory. Z czasem farbówki zostały wyparte przez tybetówki - spódnice wełniane, przeważnie w kolorach białym, niebieskim lub zielonym z kolorowymi kwiatami. Strój uzupełniały silnie wycięte gorsety. Na głowie kobiety nosiły lniane chusty, tzw. łoktusy, mężatki upinały białe chusty czepcowe. Okryciem zimowym był wcięty w pasie, mocno fałdowany płaszcz z sukna niebieskiego lub granatowego (zwany przyjaciółka lub melizonka). Ubranie zimowe uzupełniały grube wełniane chusty i węgierskie, wysoko sznurowane buty z cholewami.
23 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
II.5.2. Ludność
Sytuacja demograficzna gminy na przestrzeni ostatnich 3 lat ulegała tylko nieznacznym wahaniom. W 2007 roku Gmina Szerzyny liczyła 8289 mieszkańców a w 2009 roku 8214 mieszkańców w tym 4098 kobiet i 4116 mężczyzn, czyli zmniejszyła się o 75 osób co stanowi niespełna 1% ogółu ludności.
Tabela nr.5. Dane demograficzne za okres 01.01.2007 - 31.12.2009 2007
Mężczyźni Kobiety
Wiek Liczba Wiek Liczba
Do 18 1035 Do 18 1001
19-65 2632 19-60 2215
>65 488 >60 918
SUMA 4155 SUMA 4134
SUMA OGÓŁEM 8289
2008
Mężczyźni Kobiety
Wiek Liczba Wiek Liczba
Do 18 1010 Do 18 986
19-65 2649 19-60 2222
>65 476 >60 908
SUMA 4135 SUMA 4116
SUMA OGÓŁEM 8251
2009
Mężczyźni Kobiety
Wiek Liczba Wiek Liczba
Do 18 1004 Do 18 961
19-60 2653 19-60 2221
24 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
>60 459 >60 916
SUMA 4116 SUMA 4098
SUMA OGÓŁEM 8214
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Analizując strukturę wiekową mieszkańców Gminy Szerzyny w latach 2007- 2009 można zauważyć, że najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku produkcyjnym. Grupa ta liczy około 5 tysięcy osób, liczba tych osób w ostatnich 3 latach nieznacznie się zwiększyła. Drugą co do liczebności grupę wiekową stanowią osoby do 18 roku życia. Liczba ludzi młodych na przełomie ostatnich lat zmalała. Jest to zjawisko niekorzystne, które świadczy o zmniejszającej się liczbie urodzeń. Najmniej liczną grupę stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym. Pomimo malejącej liczby urodzeń w gminie Szerzyny nadal odnotowywany jest dodatni przyrost naturalny, który w ostatnich 3 latach był dodatni. Największy przyrost naturalny miał w miejsce w 2009 roku i wyniósł ok. 10 %. Do pozytywnych skutków rozwoju liczby ludności można zaliczyć powiększenie się potencjału siły roboczej, odmłodzenie struktury społecznej co w przyszłości spowoduje odciążenie systemu emerytalnego w kraju.
Wykres nr 1 Struktura wiekowa w Gminie Szerzyny w latach 2007-2009
6000
5000
4000
do 18 3000 19-65 >65
2000
1000
0 2007 2008 2009
25 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Tabela nr.6 Przyrost naturalny w Gminie Szerzyny (w liczbach rzeczywistych) Lata Urodzeni Zgony Saldo przyrostu
2007 92 88 +4
2008 99 97 +2
2009 103 93 +10
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Analizując dane demograficzne z terenu Gminy Szerzyny, można stwierdzić, że mieszkańcy stanowią duży kapitał rozwojowy Gminy. Ludność Szerzyn to w przeważającej części ludzie w wieku produkcyjnym oraz młodzież. Dodatni przyrost naturalny dobrze prognozuje rozwojowi społecznemu i gospodarczemu gminy. Społeczeństwo w którym przeważają ludzie młodzi to społeczeństwo aktywne, podejmujące wiele inicjatyw gospodarczych i społecznych, które pozytywnie wpływają na rozwój regionu. Malejąca liczba zgonów może też świadczyć o zwiększaniu się długości życia mieszkańców. Na zwiększającą się długość życia mieszkańców ma wpływ coraz lepiej rozwinięta opieka medyczna, zdrowy styl życia oraz właściwa dieta. Wydłużanie się życia niesie za sobą pozytywne skutki społeczne, starsze osoby coraz częściej są aktywne, uczestniczą w życiu społecznym gminy, wspierają ludzi młodych w opiece nad dziećmi co skutkuje większą możliwości podejmowania zatrudnienia przez ludzi młodych.
Tabela nr. 7. Migracja na terenie Gminy Szerzyny (w liczbach rzeczywistych) Lata Zameldowania Wymeldowania Saldo migracji
2007 145 77 +68
2008 127 77 +50
2009 137 80 +57
Źródło : Urząd Gminy Szerzyny
Saldo migracji, na przełomie ostatnich 3 lat utrzymuje się na podobnym poziomie. Corocznie w Gminie Szerzyny notujemy około 80 wymeldowań i około 145 zameldowań. Główna przyczyna migracji wśród mieszkańców Gminy Szerzyny jest poszukiwanie pracy poza miejscem zamieszkania. Gmina Szerzyny to teren o słabo rozwiniętym przemyśle, młodzi ludzie szczególnie wykształceni po zakończeniu
26 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 edukacji zostają w dużych miastach, gdzie maja szansę na znalezienie pracy w swoim zawodzie.
Tabela nr 8. Ludność z podziałem na poszczególne miejscowości w Gminie Szerzyny w latach 2007-2009 Miejscowość 2007 2008 2009
Czermna 1813 1794 1781
Ołpiny 2445 2455 2442
Swoszowa 653 642 636
Szerzyny 2315 2302 2292
Żurowa 1073 1064 1063
Razem Gmina Szerzyny 8299 8257 8214
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Gmina Szerzyny to gmina wiejska w jej skład wchodzi 5 miejscowości: Czermna, Ołpiny, Swoszowa, Szerzyny, Żurowa. Najwięcej ludności zamieszkuje miejscowość Ołpiny. Miejscowością najmniej liczną jest Swoszowa.
II.5.3. Edukacja
Na terenie Gminy Szerzyny funkcjonuje 5 szkół podstawowych, w miejscowościach: Czermna, Ołpiny, Swoszowa, Szerzyny i Żurowa oraz 3 gimnazja w miejscowościach Czermna, Ołpiny Szerzyny oraz 2 Publiczne przedszkola w Szerzynach i Ołpinach oraz 2 oddziały przedszkolne w Swoszowa i Czermna
27 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Tabela nr 9. Placówki oświatowe funkcjonujące na terenie Gminie Szerzyny w 2010r Publiczne przedszkola
1 Publiczne Przedszkole w Szerzynach
2 Publiczne Przedszkole w Ołpinach
Szkoły Podstawowe
1 Szkoła Podstawowe nr.1 w Czermnej
3 Szkoła Podstawowa w Ołpinach
4 Szkoła Podstawowa w Swoszowej
5 Szkoła Podstawowa w Szerzynach
6 Szkoła Podstawowa w Żurowej
Szkoły Gimnazjalne
1 Gimnazjum w Czermnej
2 Gimnazjum w Ołpinach
3 Gimnazjum w Szerzynach
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Tabela nr.10. Liczba uczniów w poszczególnych placówkach oświatowych w latach 2007-2010 Liczba Uczniów
Lata Szkoły Gimnazja Przedszkola Oddziały podstawowe Przedszkolne
2007/2008 618 376 80 69
2008/2009 612 334 95 65
2009/2010 567 342 104 71
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Od kilku lat maleje liczba uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, w stosunku do roku 2007/2008 spadek ten wyniósł ok 10%. Świadczyć to może o tym, że młodzież z niżu demograficznego weszła w wiek szkolny. Tendencja spadkowa wśród ilości uczniów może utrzymywać się w dłuższej perspektywie ze względu na
28 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 niski przyrost naturalny na terenie Gminy Szerzyny oraz migrację ludzi młodych. Malejąca liczba uczniów może w sposób niekorzystny wpłynąć na rozwój i funkcjonowanie placówek oświatowych, zmniejszenie ilości etatów nauczycieli a nawet oddziałów szkół. W takiej sytuacji ważne, jest by stworzyć szkole dodatkowe możliwości rozwoju poprzez organizację zajęć pozalekcyjnych, kółek zainteresowań, udostępnienie pomieszczeń i terenów szkolnych dla potrzeb mieszkańców (sal, świetlic, kuchni, boisk szkolnych). Dzięki takim działaniom szkoły maja szanse stać się ośrodkami życia społeczno-kulturalnego w małych miejscowościach. Do przedszkoli na terenie Gminy Szerzyny w roku szkolnym 2009/2010 uczęszczało 175 dzieci, liczba ta wzrosła w stosunku do poprzednich lat o około 15%. Jest to zjawisko korzystne świadczące o tym, że coraz więcej rodzin decyduje się na posłanie dzieci do przedszkola, co powinno skutkować większą aktywnością kobiet na rynku pracy.
Kultura Uchwałą Rady Gminy Szerzyny z dnia 20.03.1991r. powstało Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Szerzynach, co miało szczególnie na względzie ożywienie działalności istniejących już domów kultury w Ołpinach i Czermnej oraz uruchomienie klubów kultury w każdym sołectwie.
W obecnej chwili każda miejscowość gminy Szerzyny posiada klub lub dom kultury oraz bibliotekę. W codziennej pracy pracownicy Gminnego Centrum Kultury i Czytelnictwa koncentrują się na upowszechnianiu różnych form kultury wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. Dbają o kultywowanie tradycji ludowych.
W okresie Bożego Narodzenia kultywowane są prastare i nowsze widowiska: draby, turoń, kobyłka, herody, jasełka, przeglądy kolęd i pastorałek. W okresie karnawału, współpracując z Kołami Gospodyń Wiejskich, pracownicy nie zapominają o tradycji "zapustów". Okres Wielkanocy to czas na zdobienie pisanek metodami tradycyjnymi, udział w konkursach gminnych i powiatowych. W okresie letnim podtrzymywany jest zwyczaj wicia wieńców dożynkowych, święconych w Święto Matki Bożej Zielnej i podczas dożynek. Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Szerzynach jest organizatorem lub współorganizatorem wielu imprez w Gminie jak również uczestniczy w imprezach
29 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 organizowanych przez powiat i województwo. Organizuje również także szereg letnich pikników, festynów, zabaw sylwestrowych, andrzejkowych, jubileuszowych, biesiad, przedstawień, konkursów, wycieczek, turniejów i innych okolicznościowych uroczystości.
Od 2000 r. wydawany jest kwartalnik społeczno – kulturalny ,, Gmina Szerzyny ",w którym zamieszczane są informacje z zakresu działalności GCKiCz, informacje bieżące, ciekawostki historyczne, aktualności z różnych źródeł i placówek.
Na terenie gminy działają 4 biblioteki publiczne: w Szerzynach, Czermnej, Ołpinach i Żurowej, które włączone są w strukturę Gminnego Centrum Kultury i Czytelnictwa.
Biblioteki zaopatrzone są w księgozbiór, z którego korzystają czytelnicy. Większość księgozbiorów jest wypożyczana przez czytelników na zewnątrz. Natomiast księgozbiór podręczny, do którego zaliczamy różnego rodzaju encyklopedie, słowniki, leksykony itp. jest udostępniony czytelnikom na miejscu w czytelni.
Każda biblioteka prenumeruje kilka kolorowych czasopism, które można poczytać w bibliotece, lub wypożyczyć do domu.
Biblioteka w Szerzynach i w Ołpinach posiadają również komputery z dostępem do Internetu.
Godziny otwarcia poszczególnych bibliotek: Biblioteka Szerzyny: tel. (14) 651 74 46 Biblioteka Czermna: tel . (14) 652 81 65 Poniedziałek: 900 – 1600 Poniedziałek i środa: 1100 – 1500 Wtorek i czwartek: 1000 – 1700 Wtorek i piątek: 1200 – 1600 Środa i piątek: 900 – 1700 Czwartek: 1100 – 1500 Piątek: 1200 – 1600 Biblioteka Ołpiny: tel . (14) 651 92 04 Biblioteka Żurowa: tel. (14) 651 83 20
Poniedziałek: 1000 – 1500 Wtorek, środa, czwartek: 1200 – 1600 00 00 Środa: 11 – 15 Piątek: 1300 – 1700 00 00 Piątek: 11 – 17 Sobota: 900 – 1100 Sobota: 1400 – 1900
30 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Ochrona zdrowia
Ochrona zdrowia mieszkańców Gminy prowadzona jest przez Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Szerzynach, którego organem założycielskim jest Rada Gminy Szerzyny. Zakład ten świadczy usługi związane z podstawową opieką medyczną, higieną szkolną oraz zapewnia usługi z zakresu jednej poradni specjalistycznej (poradnia dla kobiet ). Na terenie Gminy Szerzyny działają 4 Ośrodki Zdrowia – w Czermnej, Ołpinach, Szerzynach i Żurowej. Budynki te zostały w ostatnich latach dosyć gruntownie zmodernizowane (nadbudowa dachów, wymiana stolarki, termoizolacja, osuszanie i elewacja budynków, budowa podjazdów dla osób niepełnosprawnych, remont dojść, dojazdów oraz parkingów). Istnieje jednak potrzeba dostosowania wnętrz budynków dla osób niepełnosprawnych oraz do nowych standardów z zakresu higieny sanitarnej. Podstawową opiekę stomatologiczną zapewnia Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, który wynajmuje gabinety w SPZOZ. Poza tym, na terenie gminy działa jeden prywatny gabinet stomatologiczny. Na terenie funkcjonuje jedna apteka oraz dwa punkty apteczne. Działa również Poradnia Rehabilitacyjna, prowadzona przez Zakład Opieki Zdrowotnej w Tuchowie. Obecnie na terenie Gminy Szerzyny funkcjonuje Placówka Pogotowia Ratunkowego, wyposażona w karetę pogotowia „tzw. W”, której obsadę stanowią ratownicy medyczni. Karetka ma za zadanie udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach oraz szybki transport chorych do oddziałów pomocy doraźnej najbliższych szpitali.
Bezpieczeństwo publiczne (Komenda Powiatowa Policji)
Teren gminy Szerzyny jest obszarem bezpiecznym i spokojnym. Świadczą o tym dane dotyczące przestępczości generowane przez Komendę Powiatową Policji.
31 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Tabela 11: Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego na terenie gminy Szerzyny i powiatu tarnowskiego w latach 2007-2009 Typ wypadki zabici ranni kolizje zdarzenia Miejsce 2007 2008 2009 2007 2008 2009 2007 2008 2009 2007 2008 2009 zdarzenia / lata Gmina 5 1 4 0 0 1 7 2 3 13 9 20 Szerzyny Razem 156 161 164 25 19 21 215 211 210 1211 1095 1103 Powiat Tarnowski Źródło: Komenda Miejska Policji w Tarnowie - Analiza stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego na terenie miasta Tarnowa i powiatu tarnowskiego za rok 2009, str. 11.
Organizacje pozarządowe Bardzo ważnym aspektem rozwoju społecznego każdego regionu jest działalność Organizacji Pozarządowych, Lokalnych Grup, takich jak OSP, Koła Gospodyń, Rady Rodziców koła i kluby sportowe, uniwersytety III wieku . Działalność tych organizacji dynamizuje rozwój poszczególnych dziedzin życia społecznego. Na obszarze gminy nie funkcjonuje żadna organizacja pozarządowa działająca w sferze pomocy społecznej czy oświaty. Taki stan rzeczy w sposób istotny ogranicza możliwość korzystania z funduszy zewnętrznych. Zdecydowana większość ogłaszanych konkursów na wsparcie regionów w dziedzinie szeroko rozumianego rozwoju społecznego adresowana jest do organizacji pozarządowych mających w celach statutowych aktywizację zawodową, profilaktykę, wsparcie osób niepełnosprawnych, edukację, oświatę itp. Brak NGO na danym terenie skutkuje więc niemożnością sięgania po te środki co ogranicza ofertę wsparcia dla mieszkańców Gminy Szerzyny. Ważne jest, by na terenie Gminy Szerzyny powstał korzystny klimat do rozwoju NGO, przekształcania się grup nieformalnych w zarejestrowane organizacje pozarządowe. Sytuacja wygląda lepiej w przypadku działalności grup nieformalnych. Prężnie działającymi jednostkami są Ochotnicze Straże Pożarne w poszczególnych miejscowościach Gminy. Warto zainwestować w wiedzę i kompetencje osób już działających na rzecz rozwoju lokalnego, by rozwinąć ich możliwości i zakres działania.
32 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Tabela nr.12. Organizacje działające na terenie Gminy Szerzyny Lp Nazwa Organizacji Cele działalności
1. Stowarzyszenie Kulturalno- - upowszechnienie kultury fizycznej, sportu, Sportowe ,,Liwocz” w Czermnej rekreacji i turystyki na terenie gminy
2. Stowarzyszenie Kulturalno- - szerzenie kultu miejsc pamięci narodowej Sportowe LKS Szerzyny - integracja środowisk kulturalnych związanych z twórczością muzyczną, taneczną i ludową
3. Ludowy Klub Sportowy „Olszynka „ - upowszechnienie kultury fizycznej, sportu, W Ołpinach rekreacji i turystyki na terenie gminy
4. Podgórzyńskie Stowarzyszenie -wspieranie rozwoju obszarów wiejskich Rozwoju
Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Na terenie Gminy Szerzyny funkcjonują 3 organizacje pozarządowe działające w obszarze sportu i rekreacji. Stowarzyszenie Kulturalno sportowe „Liwocz” w Czermnej oraz Stowarzyszenie Kulturalno-Sportowe LKS Szerzyny i Ludowy Klub Sportowy „Olszynka” w Ołpinach. Ludowy Klub Sportowy „Olszynka” w Ołpinach posiada 2 sekcje piłki nożnej juniorów i seniorów. Sekcja juniorów skupia 25 a sekcja seniorów 37 członków. Obecnie sekcja seniorów zajmuje 8 pozycję w klasie B ( jednorazowym sukcesem był awans do klasy A) a sekcja juniorów zajmuje czwartą pozycję w klasie B. Klub organizuje zajęcia dla młodzieży, w ramach festynów - zawody sportowe. Klub nie posiada własnych obiektów. Na podstawie umowy użyczenia korzysta z obiektów gminnych. Działalność Klubu finansowana jest przez Urząd Gminy Szerzyny (dotacja) a także przez podatników przekazujących 1% podatku. Dodatkowym źródłem finansowania są zyski uzyskane z organizacji festynów. Stowarzyszenie Kulturalno – Sportowe „Liwocz – Czermna”’ z siedzibą w Czermnej. Klub posiada sekcję piłki nożnej seniorów, która liczy 20 członków. Obecnie Stowarzyszenie zajmuje 3 pozycję w klasie B Ligii piłkarskiej. Klub organizuje turnieje piłki nożnej dla klas gimnazjalnych. Podobnie jak Klub „Olszynka” Stowarzyszenie nie dysponuje własnymi obiektami i na podstawie umowy użyczenia korzysta z obiektów gminnych. Klub otrzymuje dotacje z Urzędu Gminy Szerzyny. Stowarzyszenie Kulturalno – Sportowe „LZS Szerzyny” posiadające sekcję tenisa stołowego. Stowarzyszenie zrzesza 25 zawodników.
33 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Podgórzyńskie Stowarzyszenie Rozwoju z siedzibą w Tuchowie, obejmuje swoim działaniem 5 gmin z powiatu tarnowskiego m.in. Szerzyny i wspiera różne grupy społeczne z terenu gmin oddziaływania. Nie jest to jednak organizacja wywodząca się z terenu Gminy.
Rynek pracy
Bezrobocie to jeden z głównych problemów Gminy Szerzyny. Stopa bezrobocia w powiecie Tarnowskim i wynosi 13,3%. Jest również wyższa niż stopa bezrobocia w Małopolsce o 4 punkty procentowe. Tereny te charakteryzuje duże bezrobocie ukryte. Gmina Szerzyny to okręg typowo rolniczy, duża część osób mimo iż nie pracuje na roli i nie osiąga z tego tytułu żadnych dochodów, posiadają ubezpieczenie w KRUS-ie. Ostatni rok przyniósł znaczny wzrost bezrobocia w rejonie, liczba bezrobotnych w powiecie tarnowskim zwiększyła się o 900 osób i w grudniu 2009 roku wynosiła 9567 osób.
Tabela nr 13. Liczba bezrobotnych w powiecie w latach 2008-2009 Liczba bezrobotnych Stan na 31.12.2008 Stan na 31.12.2009
OGÓŁEM- Tarnów i powiat 10487 13881 tarnowski
Ogółem- gmina Szerzyny 299 358
W tym kobiety 170 183
W tym z prawem do zasiłku 34 29
Źródło: PUP Tarnów
W grupie bezrobotnych z terenu Gminy Szerzyny przeważają kobiety i stanowią 51,11 % ogółu zarejestrowanych. Zaledwie 29 osób otrzymuje zasiłek dla bezrobotnych co stanowi 8,1% ogółu zarejestrowanych. Dane te świadczą o tym, że sytuacja materialna osób bezrobotnych z terenu Gminy Szerzyny jest bardzo trudna. Wśród bezrobotnych z terenu Gminy Szerzyny przeważają osoby z wykształceniem średnim oraz zasadniczym zawodowym, które stanowią 65 % ogółu zarejestrowanych. Osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym zawodowym
34 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 stanowią 17% ogółu zarejestrowanych. Najmniej liczną grupę wśród bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem wyższym 7,8%.
Tabela nr.14. Struktura bezrobotnych wg wykształcenia Wykształcenie Bezrobotni ogółem
2008 r. 2009 r.
Wyższe 17 28
Policealne i średnie. zawodowe 81 111
Ogólnokształcące 22 36
Zasadnicze zawodowe 114 120
Gimnazjalne i poniżej 65 63
Razem 299 358
Źródło: PUP Tarnów
W 2009 roku do UP w Tarnowie pracodawcy z terenu gminy Szerzyny zgłosili 52 oferty zatrudnienia. Ogółem spośród wszystkich zarejestrowanych w PUP w Tarnowie z aktywizacji zawodowej w formie staży, prac interwencyjnych, robót publicznych skorzystało 4 298 z tego z Terenu Gminy Szerzyny 84 osoby, co stanowi 23,44 % ogółu zarejestrowanych bezrobotnych z terenu Gminy Szerzyny.
Tabela nr 15. Formy wsparcia dla bezrobotnych Wyszczególnienie Liczba osób
Ilość ofert pracy pozyskanych przez PUP ogółem 5934
Ilość ofert pracy od pracodawców z terenu gminy Szerzyny 52
Ilość osób skierowanych na formy przeciwdziałania bezrobociu: 4298 szkolenia, staże, miejsca interwencyjne, roboty publiczne - PUP ogółem
Ilość osób skierowanych na formy przeciwdziałania bezrobociu: roboty 84 publiczne, staże, interwencje – z terenu gminy Szerzyny
Źródło: PUP Tarnów
Stopa bezrobocia w Gminie Szerzyny wynosi 13%. Taki poziom bezrobocia wpływa niekorzystnie na rozwój społeczny Gminy. W szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy są osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowymi i średnim. Taka struktura bezrobotnych świadczy o tym, że duża część osób pozostających bez
35 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 pracy wymaga zmiany lub uzupełnienia kwalifikacji zawodowych. Formą uzupełnienia tych kwalifikacji, wpływającą na zwiększenie szans na zatrudnienie bezrobotnych są szkolenia, staże zawodowe i roboty interwencyjne. W chwili obecnej zakres wyżej wymienionych form wsparcia jest niewielka gdyż obejmuje zaledwie ¼ bezrobotnych. Wysoki poziom bezrobocia powoduje ubożenie społeczeństwa, a co za tym idzie wzrost liczby osób korzystających z pomocy społecznej. Skutecznym sposobem przeciwdziałania bezrobociu jest inwestycja w człowieka. By poprawić sytuację osób bezrobotnych na terenie Gminy Szerzyny trzeba opracować programy wspierające aktywizację osób bezrobotnych.
Zabytki
Gmina Szerzyny posiada szereg zabytków kultury materialnej, których walory są dodatkowo podkreślone pomnikową roślinnością oraz pięknem otaczającego krajobrazu. Dominują dobrze zachowane przykłady architektury świeckiej i kościelnej, ale również kapliczki i krzyże przydrożne oraz cmentarze z czasów I wojny światowej. Na uwagę zasługują też niektóre drewniane domy o typowym dla Pogórza układem pomieszczeń i charakterystycznymi zdobieniami ganków, werand czy facjat. Teren Gminy Szerzyny pokryty jest w 25% lasami, szczególnie malownicze bukowo- jodłowe kompleksy znajdują się w jej północno – wschodniej części. W większości należą do nich wiekowe, potężne drzewa rosnące w starych parkach dworskich, na cmentarzach, wokół kościołów czy wzdłuż dróg. Prawie cała gmina znajduje się w granicach przyrodniczych obszarów chronionych, co dobitnie świadczy o jej atrakcyjnym turystycznie położeniu. Piękno przyrody jest wspomagane materialnym dziedzictwem kulturowym. Obszar gminy charakteryzuje się urozmaiconą strukturą geomorfologiczną z okazałymi formami skalnymi. Niewątpliwie atrakcyjny dla turystyki jest fakt, że cześć gminy leży w obrębie Parku Krajobrazowego chroniącego różnorodność krajobrazu, zbiorowisk roślinnych, bogactwo flory i fauny. Pasmo Brzanki i Liwocza pokrywa sieć szlaków turystycznych. Najdłuższym i najatrakcyjniejszym pod względem widokowym jest żółty szlak biegnący wzdłuż grzbietu Pasma Brzanka – Liwocz. Szlak ten przebiega przez miejscowości Żurowa i Swoszowa w Gminie Szerzyny.
36 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Skałę „ Borówki” w Żurowej łączy z Ryglicami szlak niebieski. Gęsta sieć dróg polnych i leśnych pozwala na samodzielne komponowanie szlaków. Szlak zielony łączy centrum miejscowości Czermna z Górą Liwocz i wieżą widokową (gmina Brzyska, woj. podkarpackie). Walory krajobrazowe i przyrodnicze a także duża ilość starych zabudowań posiadających cechy regionalne predysponują gminę Szerzyny do rozwoju agroturystyki. Na terenie gminy funkcjonują dwa gospodarstwa agroturystyczne: „Paryja” w Ołpinach oraz „ Ranczo pod Liwoczem” w miejscowości Czermna dysponujące 11 miejscami noclegowymi oraz gospodarstwo Pana Bary w Szerzynach.
Zabytki na terenie sołectwa Szerzyny 1. Zespół kościelny parafii rzymsko - katolickiej p.w. Matki Boskiej Różańcowej. Pierwotny kościół p.w. Wszystkich Świętych w Szerzynach był drewniany i wybudowany został 1529 roku. W latach 1680 i 1711 był restaurowany. Był to kościół na planie krzyża łacińskiego, z 3- bocznie zamkniętym prezbiterium, 1-nawowy, z dobudowaną kaplicą, wieżą od strony frontowej, kryty gontem. Kościół ten uległ spaleniu w 1933 r..
Obecny kościół p.w. Matki Boskiej Rysunek 1. Kościół p.w. Matki Boskiej Różańcowej wybudowany został na nowym Różańcowej miejscu, kiedyś terenie należącym do dworu. Powstał w latach 1927-29 według projektu Stanisława Majerskiego, budowniczego z Przemyśla. Kościół jest murowany z cegły, nieotynkowany, 3-nawowy, halowy, z wieżą przy zach. elewacji, o dość urozmaiconej bryle. Utrzymany jest w stylu nawiązującym do neogotyku. We wnętrzu znajdują się ołtarze późnobarokowe z końca XVIII w. i takież obrazy. Kościół otoczony jest Rysunek 2. Kościół p.w. Matki Boskiej Różańcowej
37 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 ogrodzeniem kamiennym, przysłonięty wysokimi drzewami z czasu budowy kościoła. Położony na lekkim wzniesieniu stanowi w krajobrazie wsi wyraźną dominantę. W roku 2010, tj decyzją Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 6 października, kościół parafialny p. w. Matki Boskiej Szklaplerznej w Szerzynach wraz z najbliższym otoczeniem w granicach ogrodzenia wraz w samym ogrodzeniem, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego pod numerem rejestru A – 1230/M.
2. Dawny Dwór – obecnie budynek plebani, (wpisany do rejestru zabytków nr A-122/77K). Istniejący murowany dwór wzniesiony został w połowie XVI w. prawdopodobnie przez ówczesnego właściciela dóbr Joachima Ocieskiego (1534-1620), kasztelana sądeckiego i jasielskiego.
W XVIII wieku, po pożarze, dwór został powiększony (m.in. nadbudowa drewnianego piętra), przez kolejnego właściciela Szerzyn, Stefana Uniatyckiego, polskiego posła w Hiszpanii (stamtąd przywiózł on obraz Murilla "Młodzieńczy Jan Chrzciciel bawiący się z Barankiem", który na pocz. XX w. trafił do Muzeum Diecezjalnego w Przemyślu i stąd został skradziony w 1975 r). Wschodnią połowę parteru zajmowała duża sala (107 m kw.) ze stropem drewnianym, podwójnie belkowanym. Było to wnętrze niemieszkalne, być może sakralne, służące na zebrania religijne polskich arian, którzy tu mieli też swoją siedzibę. Kolejna przebudowa dworu miała miejsce w początkach XX w. Wówczas dobudowano do elewacji południowej 1-biegowe schody prowadzące na piętro. W 1924 r. po parcelacji majątku i sprzedaży na licytacji przez ostatnich właścicieli, dwór przeznaczony został na plebanię. W czasie II wojny światowej budynek został uszkodzony i pozostawał zaniedbany do 1973 r. Restaurację i częściową przebudowę przeprowadzono w latach 1976 -1980. Obecnie dwór założony jest na planie prostokąta, murowany z cegły, otynkowany, 2-kondygnacyjny, o wysokim dachu 4-spadowym o krótkiej kalenicy,
38 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 z lukarnami od frontu, kryty blachą. Budynek jest podpiwniczony, o dużych sklepionych komorach piwnic przystosowanych na pomieszczenia użytkowe. Obrys i bryła budynku jest prosta, kubiczna. Szczególną uwagę zwraca elewacja frontowa z murowanym 4-przęsłowym podcieniem dochodzącym do wysokości piętra. Wyżej znajduje się krużganek osłonięty wystającym okapem dachu. Piętro, do 1975 drewniane, otynkowane, posiada układ amfiladowy, z dużą salą balową z drewnianym stropem. Zachowany jest renesansowy portal z piaskowca w otworze drzwiowym prowadzącym do sieni dworu. Budynek dworu o renesansowej tradycji posiada cechy stylu barokowego. Obiekt jest dobrze utrzymany.
Zdj. UG Szerzyny – Dawny Dwór
3. Oficyna dworska. Usytuowana jest na południe od dworu. Pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku; murowana, otynkowana, parterowa, 2-traktowa, przykryta 4-spadowym dachem.
4. Cmentarze wojenne: • Cmentarz wojenny nr 31 w pd.-wsch. Części wsi Szerzyny (Nadole Średnie) z 1915 r. wpisany do rejestru zabytków 11.05.1998 r pod numerem A-416.
39 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Zdj. UG Szerzyny • Cmentarz wojenny nr 32 na pn.-zach. od centrum wsi przy drodze do Swoszowej z 1915 r. wpisany do rejestru zabytków 15.05.1998 r. pod numerem A-417
Zdj. UG Szerzyny
40 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
• Cmentarz wojenny nr 33 z 1915 r w północnej części wsi, przy drodze do Swoszowej – wpisany do rejestru zabytków 20.05.1998 r pod numerem A-418
Fot. UG Szerzyny
Napis na tablicy upamiętniającej zdarzenie.
41 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
II.6. Zasoby infrastrukturalne Tabela 16. Długość dróg gminnych i powiatowych. Wyszczególnienie długość dróg gminnych [km] długość dróg powiatowych [km] Ogółem 102, 00 37,20 Szerzyny 26,65 10,80 Czermna 22,25 11,44 Żurowa 15,80 4,23 Swoszowa 9,70 2,70 Źródło: Urząd Gminy Szerzyny Dróg wojewódzkich na terenie gminy nie ma.
Stan techniczny dróg w ostatnich latach uległ znacznej poprawie poprzez modernizację nawierzchni, nie mniej jednak wiele odcinków wymaga pilnej modernizacji. Pilnej modernizacji poprzez poszerzenie wymagają również cztery obiekty mostowe. Dla poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego konieczna jest budowa chodników na odcinkach intensywnego ruchu pieszego. Oprócz dróg gminnych na terenie gminy jest dobrze rozwinięta sieć dróg dojazdowych, prowadzących do indywidualnych zabudowań. Drogi te położone są na terenach prywatnych, obciążonych służebnością przejazdu bądź na terenach gminnych. Uregulowania wymaga stan prawny działek, na terenie których znajdują się drogi publiczne. We wszystkich miejscowościach Gminy znajdują się parkingi. W miejscowościach Żurowa i Swoszowa wymagają one położenia nawierzchni asfaltowej. Wiele odcinków dróg gminnych wymaga położenia nowej nawierzchni bądź modernizacji już istniejącej, zwłaszcza na stokach, gdzie następuje rozmycie nawierzchni żwirowej podczas ulewnych deszczów i roztopów. Ustawicznej odnowy wymagają rowy, przepusty, zjazdy do pól.
42 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
II.6.1. Wodociągi i kanalizacja: (długość sieci wodociągowej)
W Gminie Szerzyny gospodarką wodno-ściekową administruje Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej w Szerzynach.. Wodociągiem w Gminie Szerzyny objęte są jedynie miejscowości Szerzyny, Żurowa i Ołpiny. Jest to jednak sieć przestarzała, która wymaga rentownej modernizacji. W miejscowości Żurowa funkcjonuje stacja uzdatniania wody. Miejscowość Swoszowa nie posiada wodociągu, jej mieszkańcy zaopatrują się w wodę z indywidualnych studni. Siecią kanalizacyjną są objęte obecnie 3 miejscowości na terenie gminy. W ramach projektu „Programu poprawy czystości zlewni rzeki Wisłoki” współfinansowanego z Funduszu Spójności, wykonano 32,2 km kanalizacji, 11 pompowni ścieków w miejscowościach Szerzyny i Ołpiny oraz oczyszczalnię ścieków o wydajności 600 m3 na dobę w Szerzynach. Ogólny koszt inwestycji wyniósł 10 196 328 zł, w tym dofinansowanie 6 138 407 zł. Kanalizacją objęte są domostwa, które leżą bezpośrednio przy ciągu drogowym – drogą powiatową Nr 1387 K relacji Siepietnica-Lubaszowa. Obecnie trwają prace projektowe nad II etapem kanalizacji obejmującej centrum miejscowości Ołpiny i Żurowa. W miejscowości Swoszowa funkcjonuje oczyszczalnia ścieków, z której korzysta 22 dostawców, w tym 19 gospodarstw domowych. Typ oczyszczalni to „nebraska M-7” o przepustowości 22,6 m³/d. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 2,3 km. Pozostałe domostwa w miejscowości Swoszowa wyprodukowane ścieki odprowadzają do często nieszczelnych studzienek jak również do przydrożnych rowów, co stanowi duży problem.
Gospodarka odpadami Na terenie gminy Szerzyny działalność w zakresie zbiórki, transportu i gospodarki odpadami komunalnymi prowadzi Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej w Szerzynach. Wymieniony podmiot obsługuje mieszkańców gminy, instytucje i zakłady w zakresie odbioru odpadów komunalnych. Istnieje system segregacji odpadów komunalnych „u źródła”. Gmina Szerzyny nie posiada instalacji do odzysku lub unieszkodliwienia odpadów. Powstałe odpady są przekazywane podmiotom
43 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 posiadającym stosowne zezwolenia. Problemem jest również zbyt duża odległość do miejsc składowania i segregacji odpadów komunalnych i przemysłowych a także skłonność niektórych właścicieli gospodarstw do umieszczania powstałych odpadów na dzikich wysypiskach. Opierając się na danych o ilości i rodzajach zebranych odpadów z terenu Gminy Szerzyny przez GZGK, poniżej przedstawiono zebrane ilości w latach 2008-2009:
LATA
2008 2009 ODPADY NIESEGREGOWALNE [Mg} I kw – 83,800 I kw – 122,640 II kw – 132,180 II kw – 245,170 III kw – 158,990 III kw – 185,040 IV kw – 197,590 IV kw – 101,94 METAL I kw – 0,400 I kw – 0,270 III kw – 0,490 III kw – 0,300 IV kw – 0,440 MAKULATURA I kw – 0,2 I kw – 1,110 III kw – 0,3 II kw – 0,960 III kw – 4,750 IV kw – 1,310 SZKŁO I kw – 0,4 b.d. III kw – 0,6 b.d. IV kw – 0,2 b.d. TWORZYWA SZTUCZNE III kw – 0,4 b.d. WIELKOGABARYTOWE III kw - 19 b.d. Źródło: GZGK
Ochrona środowiska W Gminie Szerzyny wszelkie planowane inwestycje są prowadzone zgodnie z wymogami dotyczącymi ochrony środowiska. Inwestorzy, których przedsięwzięcia mogłyby znacząco oddziaływać na środowisko zobligowani są do uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji.
44 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Sieć gazowa Zostały zgazyfikowane wszystkie miejscowości z terenu gminy. Łączna długość sieci gazowej wynosi 237 km, podłączonych zostało 1 578 budynków wg wykazu: Tabela 17. Sieć gazowa Miejscowość Długość w km Ilość podłączeń do budynków Szerzyny 58 502 Swoszowa 23 110 Czermna 62 305 Żurowa 41 239 Źródło: Urząd Gminy Szerzyny
Stan techniczny sieci gazowej jest bardzo dobry. Procent gazyfikacji określa się na 100 możliwych do gazyfikacji.
Telefonizacja
Wskaźnik telefonizacji dla gminy Szerzyny wynosi 18,8% (abonenci głosowi). Czermna – 16,1% Swoszowa - 17,1% Szerzyny – 21,6% Żurowa – 20,5% Stopień wykorzystania pojemności centrali telefonicznnej POTS wynosi 87,7%, ISDN – 44,6 %. Brak operatorów niezależnych działających na terenie gminy Szerzyny Na terenie gminy w poszczególnych miejscowościach większość obszarów posiada dostęp do Internetu. Nie ma całych miejscowości wykluczonych cyfrowo.
45 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
III. Opis obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych. Obszarem o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjającym nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne jest teren obejmujący następujące obiekty pożytku publicznego: cmentarz parafialny, zabytkowy kościół, budynek dawnego dworu, obecna plebania, budynek domu kultury, budynek urzędu gminy, sklepy spożywcze, publiczne przedszkole, zespół szkół tj szkoła podstawowa, gimnazjum wraz w obiektami rekreacyjno- sportowymi, przystanki autobusowe, budynek ochotniczej straży pożarnej, firmy usługowe Obiekty w/w wraz z infrastrukturą towarzyszącą stanowią najważniejsze obszary dla życia społeczno-kulturalnego mieszkańców gminy jak również osób z nich korzystających. Pełnią zatem funkcję centrum wsi. Brak jednak w tym miejscu uporządkowanej przestrzeni przeznaczonej na organizowanie handlu na stoiskach gdzie w dogodnych warunkach lokalni kupcy mogliby prowadzić handel co podniesie dotychczasowy standard targowiska. Niezbędna jest również poprawa układu komunikacyjnego, na w/w obszarze w celu zapewnienia zarówno bezpieczeństwa uczestników ruchu jak również poprawy wizerunku centrum miejscowości. Niezbędne jest również ujęcie w planach inwestycyjnych przedsięwzięć mających na celu nadanie innych funkcji użytkowych obiektom obecnie funkcjonującym jak również podniesienie standardów usług dotychczas świadczonych w miejscowości Szerzyny. Dla przykładu należy podnieść standard świadczonych usług społeczno-kulturalnych poprzez budowę muszli
46 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 koncertowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą, poprawę stanu istniejących zabytków i cennych obiektów miejscowości, wypromowanie miejscowości i istniejących jej walorów na rynku usług agroturystyczno-usługowym, poprawę oferty sportowo-rekreacyjnej, itd..
I.V. Analiza SWOT – ocena mocnych i słabych stron miejscowości Szerzyny
ANALIZA SWOT SOŁECTWA SZERZYNY – OPRACOWANE NA PODSTAWIE PRACY INDYWIDUALNEJ I GRUPOWEJ UCZESTNIKÓW I WARSZTATU STRATEGICZNEGO W RAMACH BUDOWANIA PROGRAMU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI SZERZYNY
SWOT (Siły, Słabości, Szanse, Zagrożenia):
SIŁY (STRENGHTS) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć pozytywny wpływ na rozwój miejscowości, wyróżniające miejscowość w sposób korzystny w otoczeniu, tworzące podstawy dla rozwoju.
SŁABOŚCI (WEEKNESSES) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć negatywny wpływ na rozwój miejscowości, utrudniające rozwój i realizację zamierzeń, braki w potencjałach, obniżające pozycję miejscowości zarówno w oczach mieszkańców jak i podmiotów zewnętrznych.
SZANSE (OPPORTUNITIES) – czynniki w otoczeniu sprzyjające lub mogące sprzyjać rozwojowi miejscowości, umożliwiające eliminowanie słabości, wzmacnianie sił, uruchamianie nowych kierunków rozwoju.
ZAGROŻENIA (THREATS) – czynniki w otoczeniu utrudniające lub mogące utrudniać rozwój miejscowości, stanowiące bariery w przełamywaniu dzisiejszych trudności i blokujące możliwości podejmowania działań w różnych, istotnych z punktu widzenia rozwoju miejscowości dziedzinach.
47 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
ANALIZA SWOT SOŁECTWA SZERZYNY Silne strony Słabe strony 1. Walory krajobrazu przyrodniczego; 1. Brak podmiotów gospodarczych o dużym potencjale ekonomicznym; 2. Lesistość terenu; 2. Znacząca odległość od aglomeracji miejskich; 3. Pracowitość i zapobiegliwość 3. Duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, mieszkańców; wynikające z ukształtowania terenu; 4. Rosnący poziom wykształcenia; 4. Duże rozproszenie gospodarstw domowych; 5. Pełna infrastruktura techniczna 5. Brak wystarczającej infrastruktury do (wodociąg, gaz, energia elektryczna, uprawiania sportu (brak stadionu telefon, Internet); pełnowymiarowy, kortu tenisowego, wyciągu orczykowego, parku, itp.); 6. Rozpoczęta realizacja kanalizacji 6. Brak miejsc parkingowych dla gminy; mieszkańców; 7. Lokalizacja administracji gminy i 7. Niezadowalający stan techniczny dróg ważniejszych instytucji obsługujących gminnych i powiatowych; ludność; 8. Duża sieć sklepów; 8. Brak rynku w miejscowości Szerzyny; 9. Dobra współpraca z sąsiednimi 9. Brak zbiorników wodnych przeznaczonych gminami; do rekreacji, wypoczynku; 10. Występowanie zanikających 10. Nieuporządkowana linia brzegowa rzek; zawodów (kowalstwo, bednarstwo); 11. Obowiązujący plan 11. Brak bazy noclegowej; zagospodarowania przestrzennego; 12. Obiekty zabytkowe interesujące 12. Brak nawiązanej współpracy dla turystów – budynek podworski – zagranicznej dotyczącej wymiany młodzieży; plebania z XVII w., ołtarze z XVII w., 13. Brak opieki nad obiektami zabytkowymi i zabytkowe organy, pomniki przyrody; historycznymi sołectwa; przydrożne kapliczki; cmentarze 14. Bezrobocie i emigracja młodzieży w celu wojenne; cmentarz choleryczny; poszukiwania miejsca pracy; zabytkowa kuźnia; 15. Brak dogodnego połączenia komunikacyjnego drogą wojewódzką; Okazje Zagrożenia 1. Rozwój przedsiębiorczości w 1. Niewystarczająca ilość środków na sferze turystyki i rekreacji oraz remont i modernizację infrastruktury handlu i usług technicznej, w tym dróg gminnych 2. Poprawa stanu infrastruktury 2. Częste zmiany przepisów prawnych społecznej 3. Wzrost aktywności 3. Emigracja mieszkańców regionu, mieszkańców regionu w tym specjalistów 4. Wzrost znaczenia organizacji pozarządowych 5. Dostępność funduszy UE na rozwój turystyki i kultury
48 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
III. Opis planowanych zadań Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Po przeanalizowaniu obecnych zasobów oraz potrzeb inwestycyjnych w miejscowości Szerzyny w celu osiągnięcia zaplanowanego rozwoju sołectwa, przyjęto następujące zadania natury społecznej, gospodarczej i inwestycyjnej, które mogą ubiegać się o dofinansowanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Działanie „Odnowa i rozwój wsi” lub z innych źródeł finansowych:
III.1.Zadania przewidziane do współfinansowania w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 na terenie sołectwa Szerzyny:
L.P. Okres Nazwa zadania Zakres zadania Cel/oczekiwane Wartość Planowane realizacji rezultaty szacunkowa źródła zadania (w zł) finansowania 1 Odnowa centrum - budowa placu targowego wraz Budowa, PROW 2007- wsi Szerzyny z stołami handlowymi; przebudowa, remont 2013; poprzez budowę - budowa miejsc parkingowych lub wyposażenie 750 000 Budżet gminy; 2010/2011 placu targowego wraz z infrastrukturą obiektów małej MRPO 2007- wraz z miejscami towarzyszącą; architektury lub 2013, inne środki parkingowymi targowisk zewnętrzne Uzasadnienie przedsięwzięcia: planowana do realizacji operacja usytuowana będzie na niezagospodarowanej dotychczas działce i ograniczonej: boiskiem orlik, drogą powiatową, sklepem i rowem. Na przedmiotowej działce odbywał się handel lokalny. Dotychczas kupcy zmuszeni byli do przywożenia swoich straganów, które niejednokrotnie nie kreowały pozytywnego wizerunku miejsca targowego. Udostępnienie targowiska o odpowiednim standardzie pozwoli prowadzić handel i być miejscem spotkań mieszkańców z gminy Szerzyny. Z urządzonych miejsc parkingowych będą w pierwszej kolejności korzystać osoby przybywające na targowisko jak również inni zmechanizowani którzy przybyli do centrum miejscowości.
49 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
2 Budowa Centrum - renowacja i adaptacja Budowa remont lub 1 000 000 PROW 2007- Kulturalno- budynków będących własnością przebudowa 2013; 2011/2015 Rozrywkowego w gminy z przeznaczeniem na cele infrastruktury Budżet gminy; miejscowości kulturalne i instytucje publiczne; związanej z MRPO 2007- Szerzyny. - budowa muszli koncertowej; rozwojem funkcji 2013, inne środki - budowa kortu tenisowego; turystycznych, zewnętrzne - budowa miejsc parkingowych; sportowych lub - budowa ciągów pieszych; społeczno- - rewitalizacja terenów zielonych; kulturalnych. - budowa boisk do koszykówki.
Uzasadnienie przedsięwzięcia: Stan infrastruktury w centrum miejscowości Szerzyny w ostatnich latach nieznacznie się poprawił jednak wymaga nadal zabiegów. Poprawa funkcji użytkowych budynków, budowa przedmiotowej infrastruktury turystyczno- sportowej, pozwoli mieszkańcom Gminy Szerzyny podnieść poziom jakości życia jak również przyczyni się do zmniejszania różnic cywilizacyjnych między wsią a miastem. Może też stanowić bodziec do osiedlania się w gminie ludności wywodzącej się spoza gminy. 3 Budowa - zmiana przebiegu napowietrznej Budowa remont lub PROW 2007- kompleksu linii wysokiego napięcia oraz linii przebudowa 2013; sportowego na telefonicznej; infrastruktury Budżet gminy; terenie sołectwa - budowa drogi dojazdowej; związanej z 2 500 000 MRPO 2007- 2011/2017 Szerzyny. - wykup gruntów pod budowę rozwojem funkcji 2013, inne środki boiska; turystycznych, zewnętrzne - odwodnienie i niwelacja terenu; sportowych lub - budowa pełnowymiarowego społeczno- boiska trawiastego do piłki kulturalnych. nożnej; - budowa zaplecza technicznego przy boisku; - budowa miejsc parkingowych. Uzasadnienie przedsięwzięcia: Dotychczas na terenie gminy nie ma pełnowymiarowego boiska sportowego, które umożliwiałoby prowadzenie rozgrywek w klasie B (lokalny klub sportowy awansował do klasy B). Przedmiotowy kompleks poprawi stan bazy
50 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 sportowej gminy. 4 2011-2017 Budowa rynku w - wykup gruntu; Kształtowanie PROW 2007- centrum - przeniesienie linii telefonicznej; obszaru przestrzeni 2013; miejscowości - niwelacja terenu; publicznej 2 000 000 Budżet gminy; Szerzyny. - budowa płyty rynku; MRPO 2007- - budowa ciągów alejek oraz 2013, inne środki części rekreacyjnej; zewnętrzne Uzasadnienie przedsięwzięcia: Pomysł przedsięwzięcia wziął się z potrzeby bycia nowoczesną gminą przystosowaną do lokalnych oczekiwań. Realizacja przedmiotowej inwestycji zwiększy atrakcyjność miejscowości i gminy dla osób w niej mieszkających i przybywających turystów poprzez wzbogacenie oferty społeczno-kulturalnej. Przedmiotowy rynek będzie również miejscem gdzie będą odbywać się wszelkiego rodzaju imprezy lokalne. Dotychczas imprezy takiego typu odbywały się na boisku przyszkolnym jednak z uwagi na usytuowanie na nim kompleksu sportowego „Moje boisko, Orlik 2012” ,utracono miejsce gdzie można by zorganizować wszelkiego rodzaju spotkanie okolicznościowe skierowane do masowej grupy odbiorców. 5 2011-2017 Zagospodarowanie - renowacja zabytkowego Odnawianie, PROW 2007- i udostępnienie pomnika Kochanowskich; eksponowanie lub 2013; obiektów oraz - renowacja pomnika ofiar II konserwacja 1 500 000 Budżet gminy; miejsc związanych wojny światowej; lokalnych pomników MRPO 2007- z dziedzictwem - modernizacja ogrodzenia historycznych, 2013, inne środki kulturowym kościelnego; budynków będących zewnętrzne i przyrodniczym na - wykonanie niezbędnych dróg zabytkami lub miejsc terenie sołectwa wewnętrznych; pamięci. Szerzyny. - zagospodarowanie miejsca po byłym kościele drewnianym w Szerzynach; - zabezpieczenie i opieka nad pomnikami przyrody; Uzasadnienie przedsięwzięcia: Bezpośrednimi przesłankami do realizacji przedsięwzięcia jest: - postępujący stan zniszczenia cennych obiektów, znajdujących się na terenie miejscowości Szerzyny - ocalenie od zapomnienia i zachowanie tożsamości historycznej - uporządkowanie przestrzeni publicznej
51 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 - objęcie należytą opieką istniejących pomników przyrody - rozszerzenie oferty turystycznej regionu Budowa placu - niwelacja terenu 65 000 PROW 2007- 2011-2013 zabaw w - roboty ziemno-montażowe 2013; 6 Szerzynach - urządzenie zieleni Budżet gminy; - montaż elementów placu zabaw inne środki zewnętrzne Uzasadnienie przedsięwzięcia: Bezpośrednią przesłanką do realizacji przedsięwzięcia jest potrzeba utworzenia ogólnodostępnego, spełniającego wszelkiego typu normy, placu zabaw dla dzieci w centrum miejscowości, z którego mogłyby korzystać dzieci z przedszkola jak również pozostałe dzieci z terenu gminy. Obecnie przy przedszkolu zlokalizowany jest plac zabaw ale jest on niedostosowany do obecnych wymogów bezpieczeństwa (przestarzałe elementy na placu zabaw). Realizacja inwestycji pozwoli uatrakcyjnić ofertę wczesnoszkolną jak również przyczyni się do wzbogacenia oferty spędzania czasu wolnego pozostałych dzieci z terenu gminy. Obecnie na terenie całej gminy Szerzyny nie ma nowoczesnego placu zabaw.
52 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 III.2.Inne zadania istotne ze względu na rozwój miejscowości, przewidziane do realizacji ramach projektów ogólnogminnych – wg Wieloletniego Planu Inwestycyjnego Gminy Szerzyny: L.P. Okres Nazwa zadania Zakres zadania Cel/oczekiwane Wartość Planowane realizacji rezultaty szacunkowa źródła zadania (w zł) finansowania 1. - zakup samochodu, Poprawa Tworzenie odbierającego posegregowane warunków życia 2011- systemu zbioru, śmieci wraz z wyposażeniem, mieszkańców PROW 2007- 2013 segregacji i - przystosowanie obecnego poprzez 2013; wywozu odpadów miejsca składowania odpadów zapewnienie 200 000 Budżet gminy; komunalnych na do wymogów sanitarnych skutecznej MRPO 2007- terenie gminy - remont budynku gminnego zbiórki i 2013, inne środki Szerzyny. zakładu gospodarki komunalnej segregacji wraz z poprawą infrastruktury odpadów wokół budynku komunalnych 2. - budowa sieci kanalizacyjnej Poprawa Budżet gminy; 2011- Budowa obejmującej sołectwa gminy warunków jakości 6 000 000 MRPO 2007- 2017 kanalizacji Szerzyny życia 2013, inne środki sanitarnej II etap. mieszkańców gminy 3. Budowa lub -Budowa lub adaptacja budynku Poprawa 3 000 000 Budżet gminy; 2011- adaptacja przedszkola warunków jakości MRPO 2007- 2017 budynku na życia 2013, inne środki przedszkole w mieszkańców Szerzynach gminy 4. Rozbudowa i - rozbudowa i modernizacja sieci Poprawa 3 000 000 Budżet gminy; 2011- modernizacja wodociągowej na terenie wsi warunków jakości MRPO 2007- 2015 wodociągów na gminy Szerzyny życia 2013, inne środki terenie gminy mieszkańców Szerzyny. gminy
53 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
III.3.Rezultaty realizacji Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Korzyści, jakie uzyskają beneficjenci końcowi bezpośrednio po zakończeniu realizacji projektów są wielopoziomowe i przyczynią się przede wszystkim do zwiększenia jakości życia mieszkańców sołectwa Szerzyny, jak również Gminy Szerzyny, wzmocnienia atrakcyjności turystycznej, poprawy standardu usług świadczonych na rzecz „przemysłu czasu wolnego” oraz poszerzenie i wzbogacenie oferty rekreacyjnej dla turystów i lokalnej społeczności.
III.4. Realizacja zadań Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017
Monitoring i ewaluacja Planu Odnowy Miejscowości odbywać się będzie na koniec każdego roku. Ewaluacja i pomiar efektywności Planu Odnowy Miejscowości odbywać się będzie co dwa lata.
Uaktualnianie Planu Odnowy Miejscowości o nowe cele zgłaszane przez instytucje, organizacje i firmy działające na obszarze objętym POM będzie odbywało się corocznie.
Koordynacją realizacji Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny powinien zajmować się powołany przez Wójta Gminy Szerzyny zespół w skład, którego mogą wchodzić:
• Wójt lub przedstawiciel Wójta Gminy Szerzyny, • Radni Rady Gminy Szerzyny, sołtys wraz z Radą Sołecką • Przewodniczący Rady Gminy, • Liderzy społeczności lokalnej.
Zakres zadań zespołu obejmuje:
• monitorowanie przebiegu realizacji projektów w ramach Planu, • działania informacyjne i promocyjne Planu, • przygotowanie rocznych raportów na temat wdrażania Planu,
54 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 • dokonanie oceny po zakończeniu realizacji Planu. Do właściwej oceny Planu, zespół może tworzyć grupy robocze, korzystać z opinii niezależnych ekspertów lub usług innych instytucji.
Gmina Szerzyny jako instytucja wdrażająca Plan Odnowy Miejscowości jest odpowiedzialna za:
• składanie wniosków aplikacyjnych do instytucji grantodawczych, • kontrolę formalną składanych wniosków, ich zgodności z procedurami i z zapisami w Planie Odnowy Miejscowości, • monitorowanie wdrażania poszczególnych projektów, • upowszechnienie informacji o współfinansowaniu realizowanych projektów przez UE. Kluczowe znaczenie w monitorowaniu realizacji Planu Odnowy Miejscowości Szerzyny posiada Rada Gminy Szerzyny. Rada współpracuje z radą sołecką Szerzyn. Jej głównym zadaniem będzie monitorowanie przebiegu realizacji zadań zawartych w Planie oraz ewentualne interweniowanie w przypadku stwierdzenia opóźnień lub realizacji nie zaakceptowanych zadań.
Realizacja Planu będzie poddawana bieżącej ocenie i aktualizacji. Podczas oceny przedstawione zostaną efekty z realizacji poszczególnych projektów ujętych do realizacji w POM oraz możliwa będzie jego weryfikacja w odniesieniu do zakładanych celów i działań strategicznych. Analiza realizacji Planu pozwoli na weryfikację i wprowadzanie niezbędnych zmian w zakresie przyjętych celów, priorytetów rozwojowych i działań określonych w Planie Odnowy Miejscowości.
Proponowane zmiany wynikające ze zmieniającej się rzeczywistości i pojawiających się możliwości będą mogły być zgłaszane przez Radę Gminy, radę sołecką, Wójta. Dokonane zmiany będą zatwierdzane przez Radę Gminy w konsultacji z radą sołecką Szerzyn.
Proponuje się przeprowadzanie monitoringu na koniec każdego roku i jego aktualizację raz w roku przed uchwaleniem uchwały budżetowej na następny rok. Ocena będzie dokonywana pod względem finansowym i rzeczowym poszczególnych zadań inwestycyjnych i społecznych.
Realizacja zadań zawartych w „Planie Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017” wymaga do swej realizacji akceptacji społecznej. Nie ulega
55 Plan Odnowy Miejscowości Szerzyny na lata 2010-2017 najmniejszej wątpliwości, że również skuteczność działań zapisanych w tym dokumencie zależy w dużym stopniu od reakcji społeczności lokalnej na proponowane działania. W związku z tym Public Relations Planu powinno w przystępny sposób prezentować: o przyczyny podjęcia działań,
o spodziewane wskaźniki osiągnięć: produkty i rezultaty,
o zalety wybranych wariantów działania.
Istotną cechą realizacji kampanii promocyjnej w ramach PR jest jej spójność. Wszystkie metody oraz wykorzystane narzędzia powinny tworzyć jeden harmonijny przekaz. Narzędzia reklamy: • media - radio, prasa lokalna i regionalna - pozwolą na efektywną reklamę i dotarcie do szerokiej grupy odbiorców; to kluczowe źródła prezentacji podjętych działań. • konsultacje społeczne, • strona internetowa Urzędu Gminy Szerzyny. Należy zaznaczyć, że public relations to nie są jedynie kontakty z prasą i mediami. W grę wchodzą również sposoby wprowadzania projektów, spotkania z grupami, których działania dotyczą, minimalizacja ewentualnych negatywnych efektów planowanych działań. W rezultacie powinno zostać utrzymane zainteresowanie realizacją działań objętych POM (kontrola społeczna), a w jego konsekwencji - ustanowienie i utrzymanie wzajemnego zrozumienia między beneficjentami POM-u, a odbiorcami poszczególnych projektów oraz polepszenie społecznego stosunku do działań i ukształtowanie mechanizmów poparcia społecznego dla realizacji Planu Odnowy Miejscowości. Public relations to także ważny instrument informacji o sukcesach realizacji Planu Odnowy Miejscowości i jego wpływie na podniesienie standardów życia mieszkańców Szerzyn oraz rozwoju całej gminy Szerzyny.
56