DALA

Ihesi U Euskal Herria ezagutuz LKIZAKO

Testua eta Argazkiak A Mikel Errazkin, Aranzadi Zientzi Elkarteko kidea

Asaba zaharren baratzean, Oria Ibarrean... Ihesi: Euskal Herria ezagutuz

Anoeta- () erdiko kaiera “Asaba zârren baratza/untzadun ormek esia,/eguzkiak lên maitea…” idatzi zuen Xabier Lizardik behi- nola. Ibilbide honen xedea asaba zaharren baratzean murgiltzea da, ondarea ezagutaraztea eta goza- raztea; gerora denon artean zaindu dezagun. Gure herriaren ondarea kultur eta natur ondasunen multzoa da, gure arbasoengandik oinordetzan jaso duguna. Gaur egun arteko historia, ohiturak nahiz bizitzeko modua ulertzen eta ezagutzen laguntzen diguna. Ondarea gizakiak sortutako oroitzapen kolektiboen eta identitatearen oinarria da, kultura, hizkuntza eta bizitzeko modu zehatz batekin identifikatzeko baliagarria dena. Iraganetik jasotzen dugun ondarea, unean bertan bizi duguna, eta etorkizuneko belaunaldiei utziko dieguna: memoriaren ondare eta ondarearen memoria.

Ibilbidea Anoetako plazan hasiko rria igaro ostean Basozabaleko karobi- joateko. Aginagazpitik behera bide- dugu; XVI. mendeko San Joan eliza ra iritsiko gara. Karobi edo kiskaltzeko gurutze batera iritsiko gara; pintatu- kokatua dagoen lekuan hain zuzen labe honetan kare-harria erretzen zen tako markei jarraituz zuzen, aldapan ere. Hernialderako bidea hartuko 1.000º C-tan, kare bizia egiteko. Kare gora ekingo diogu. Hurrengo bide- dugu jarraian. Argindegi baserritik bizia soroak ongarritzeko, etxeak zuri- gurutzean eskuinera egingo dugu aurrera ikastolarako bidean, Txulo tzeko, bazterrak desinfektatzeko eta markei jarraituz. Eskuinera egin baserrian eskuinera hartuko dugu; arrautzak kontserbatzeko ere erabil- aurretik, hala ere, 50 metro aurrera aurrerago eta PR-Gi 13 ibilbideko tzen zen. Marka zuri-horiei jarraipena egingo dugu Ateaga baserria bisita- marka zuri-horiei jarraituz Iturgaitza- emanez Aginaga eta Saletxe baserrien tzeko, ez zaigu eta damutuko. Aurrez ga baserrira igoko gara, han, ezkerrera aurretik igaroko gara. Aginaga base- aipatutako desbideraketan eskuinera jo eta Isastiko barrutira helduaz. Isas- rriaren fatxada nagusian atea ingura- eginda Ateagako bordaraino iritsiko tin bidegurutze bat aurkituko dugu, tzen zuen puntu erdiko arkuaren gara eta horra heltzean baso-pistatik eskuineko bidea hartuko dugu; zuhaitz aztarnak ikus daitezke, armarri handi jarraituko dugu, Basagaingo aztarna- artean dagoen bide zabal bat hain eta idi-begi bat haren gainean. Bi tegia topatu arte. zuzen ere. Marka horiei jarraitu eta eguzki-erloju ere baditu etxe horrek. Basagainen zokomiran aritu pago handi bat topatuko dugu, muga- Hortik beherantz doan ezkerreko ostean bertara igotzeko hartutako kide diren hiru udalerrien mugarriaren bidea hartuko dugu, berriz Anoetako bidetik behera egin eta atzera Basa- ondoan dagoena eta horien inizialak lurretan barneratuz Aginagazpira gaingo bidegurutzera iritsiko gara; dituena : Anoeta (AN), Alki- za (A) eta (E). Bidea jarraikiz Urkullu eta Arraitza base- rrietara helduko gara; aurrerago Anoeta eta Alkiza elkartzen dituen errepidera iritsiz. Errepi- dean ezker norabideari helduko diogu; aurrera egin, eta laster, Haranea bailaran, eskuinera doan auzo-bidea hartu eta Alkizako erdigunera iritsiko gara, Lete oine- txearen aurretik. Herri-gunea San Martin elizaren inguruan eraikia da. Elizaren interesgunerik nagu- sienetakoa Miguel de Irazusta herriko semeak zizelkatutako erretaula da; Euskal herriko eskul- tura barrokoa ezagutzera eman zuen Aginaga baserrian jaiotako artistak. Plazatik aparkalekuaren ondo- an dagoen Santiago baselizarantz 2007ko irailaren 2a egingo dugu. SL-Gi 6 ibilbideko marka zuri-berdeei jarraituz Etxa- be-Txiki baserria atzean utzi eta Txurro mendia (431m) eskuinal- detik inguratuko dugu. Bideguru- tze batean, SL-Gi 6ko markak utzi ARGIA eta PR-Gi 13ko marka zuri-horiei segika hasiko gara. Zumitza base- 41 SONIA SAN JOSÉ OSÉ J AN S ONIA S Basagain Burdin Aroko herrixka airetik ikusita goian, ezkerrean, eta Mugarriaren ondoko pago batek mugakide diren hiru herrien ini- arkeologoak Basagainen bertan lanean lerroon gainean. zialak ditu marraztuak: Anoeta (AN), Alkiza (A) eta Hernialde (E). bertan PR-Gi 127 ibilbideko markei tuko dugu; hartara herriko plazara Etxebizitzaren erdialdean beheko sua jarraituz Agirre Txiki bordarako eta Arozetxea baserri paretik igaroaz zegoen, eta gainerako gelak landarez- Agirreko karobirako bidea hartuko helduko gara. ko armazoiaren gainean egindako dugu. Bide honi jarraituz Anoetako lokatzezko hormek banatzen zituzten. Elbarrena bailarara helduko gara, eta Basagain, Burdin Aroko herrixka Burdin Aroko jendeak, burdinaren Sarobe, Agirre, Etxeberria eta Tapia Basagainen (295m) duela 2.500 urte metalurgia menperatzeaz gain, zera- baserriak ikuskatu ahalko ditugu bes- inguru hiruren bat hektareako Burdin mikan tornua erabiltzen hasi ziren, eta teak beste. Tapia baserrian gaudela, Aroko herrixka bat dago. Barruti egurra tailatu eta beren jantziak ehun- trenbidearen gaineko zubia igaro honek Oriako haran gehiena hartzen tzen ere moldatzen ziren. Zereal eta ostean ezkerretara hartuko dugu. zuen. Herrixkak leku estrategikoetan lekadun laborantzak zabaldu ziren. Kasu honetan Santiago bidea seina- kokatzen ziren, eta leku horietatik Alea ontzi handietan jasotzen zuten, leztatzen duen gezi horiak jarraituko lurralde zabala kontrolatzen zuten. ondoren eskuz ehotzeko. Ardiak, ditugu Anoetara iristeko. Trenbidea- Harresiz inguratutako barrutiak ziren. ahuntzak, behiak eta txerriak hezten ren azpiko bigarren tunela zeharka- Etxebizitzak egurrarekin, lokatzarekin zituzten, eta animalia horietatik hara- tzean ezkerretara doan bidexka har- eta harriarekin eraikitzen zituzten. gia, esnea, artilea eta lan-indarra atera- tzen zuten. 1995. urtetik, Aranzadiko arkeologo talde batek, Xabier Peñalverren eta Jakingarriak Sonia San Joséren zuzendaritzapean, 3 Jaiak: Alkiza, Irailak 8: Koruko Andra Maria. udaro indusketa-kanpaina bati ekiten Anoeta, Korpus Kristi eta ekainak 24an San Joan. dio Basagain mendiaren gailurrean aur- 3 Garraioa: kitu den herrixkan. Herria biltzen zuen TSST (Donostia-Tolosa Tranbia Konpainia) www.tsst.info Tel. 943.36.17.40 harresiaren aztarnak aurkitu dituzte eta Tolosalde Bus () Tel. 943.65.06.21 orobat etxebizitzenak: esaterako, zuta- Renfe (Aldiriko Trena) Anoetan geralekua www.renfe.es/empresa/cercanias beetako falkak eta pezoak. Halaber, Tel. 943.64.96.37 zeramika-ontzien pusketak berreskura- 3 Turismo bulegoa (Tolosa) www.tolosaldea.net Tel. 943.69.74.13 tu dituzte, gehienak eskuz egindakoak, 3 Produktuen salmenta: tornuz egindako gutxi batzuk badiren Anoetan: Nekazaritza ekologikoa, Sarobe baserrian. Tel. 943.69.14.60 arren. Nabaria da burdina erabiltzen Alkiza: Eztia, Erlabi. Tel. 943.69.16.07. Babarrunak, Bengoetxea Goikoa. zela, material horretako pusketak eta 3 Jatetxeak: Ostatu, Alkiza. 943.69.18.36. zepak aurkitu dira eta. Datazio radio- Otsamendi, Alkiza 943.69.01.86 karbonikoen arabera, herrixka hau Goikoetxea, Anoeta. 943.65.10.07. duela 2.000-2.500 urtekoa da. Anoeta- Benta-aldea, Anoeta 943.65.40.79 ko Udalak talaia apropos honetan sei 2007ko irailaren 2a 3 informazio-panel jarri zituen arkeolo- ARGIA Ostatuak: Lete nekazalturismoa, Alkiza Tel. 943.69.12.64 Urruzola nekazalturimsoa, Alkiza Tel. 943.67.27.71 gia-gune honetaz gozatu nahi dutenei 42 bisitaldi gidatua errazteko. Ateaga baserria, goian; Sarobe eta Tapia, eskuinean.

XVI-XVII. mendeetako Tolosaldeko goiko solairuetan uztak, garia eta arta- baserriak txikia batez ere. Nekazarien bizitokiak Baserria da familiari izena eta izana ez zuen leku handirik hartzen. Ibilbide eman izan diona. Baserria, nekazari- honetan errenazimentuko baserri- ko armazoien tradizioari eusten dio, tza eta abeltzaintzako jarduerarako dolare mota honen bi adibide bikain beheko solairuan, leihoen eta arkua- eta familiaren bizimodurako beha- ikusiko ditugu: Sarobe eta Arozetxea ren inguruan harlandua nabarmen- rrezkoak diren toki guztiak hartzen baserriak. Biek dituzte barnean sagar- tzen den arren. Ardatz bertikalean dituen espazio fisiko eta berezko doa egiteko dolare handietako zurezko honakoak nabarmentzen dira hurre- identitatea duen eraikuntza arkitektu- zutabe eta habeen egiturako zatiak. nez hurren: goiburuko zurezko urki- ra-eredua da. Aipagarria da, bestalde, Iturgaitzaga la alderantzikatua, familiaren arma- XV. mendearen amaieran sortu baserriaren harri zizelkatuko leihobu- rria eta ezkaratzaren aurreko ziren, aurrez zeuden Erdi Aroko etxo- ruak, arku konopialen forma dutenak. erdi-puntuko arkua. len ordez, herrialdeko baldintza sozial, XVII. eta XVIII. mendeetan, Etxeberria eta Tapia XVII. men- ekonomiko eta teknologiko berrien baserriak berritu egin ziren aurrera- dearen bigarren erdian edota XVIII. erantzun. Eskualde honetan lehenen- pen teknologiko eta bizilagunen mendearen hasieran zaharberritu go baserrien eraikuntza XV. mendea- behar berrietara egokitzeko. Nekaza- ziren baserri handietako bi ditugu. Bi ren bukaeran eta XVI. mendearen ritza eta abeltzaintzako ustiategietan baserriotan ikusgarriak dira teilatu- lehenengo erdian hasi zen. Garai har- sagardoaren ekoizpena moteldu zen, peak eta horiei eusten dieten zuta- tan, tradizio gotikoaren eta errenazi- labore berri eta iraultzaile bat ager- beak eta besoak. Teilatupe edo gan- mentuaren elementuak tartekatzen tzen zen bitartean: artoa. XVII. men- bara hauetan uztak eta belar-bazka ziren. Zura dugu lehen baserri hauen dearen hasieran, elementu berriak gordetzen ziren eta zurezko egituran arkitekturaren protagonista nagusia, agertu ziren Anoetako baserrien arki- zeuden hutsuneen bidez aireztatzen harizti ugariek zurezko egitura esker- tekturan, hala materialetan nola erai- zituzten. Aipatzekoak dira zurezko gak egiteko nahi adina material ematen kinen diseinuetan. Ateaga da arkitek- armazoiak eta aurrealdearen goibu- zuten-eta. Barruan, sagardoa egiteko tura eraberritu duen beste baserri ruan dituzten urkila alderantzikatuak dolareak baldintzatzen zuen espazio nagusietako bat eta haren aurrealde edo astazalkiak, eskualde honetako guztia. Beheko solairuan aziendak nagusia Anoetako guztien artean baserrien arkitekturan soilik ematen gordetzen ziren hala behar zenean eta monumentalena da. Eraikinak zurez- den elementua. n 2007ko irailaren 2a

ARGIA 43