Christelijke Architectuur in Tunesië Van De Late Oudheid Tot En Met De Byzantijnse Periode
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Faculteit Letteren en wijsbegeerte Vakgroep Archeologie en oude geschiedenis van Europa Christelijke architectuur in Tunesië van de Late Oudheid tot en met de Byzantijnse periode Deel A: Tekst Door Agnetha Van den Reeck Promotor: Prof. Dr. R. Docter Masterproef ingediend tot het behalen van de graad Master in de archeologie Academiejaar 2008-2009 Voor- en dankwoord Deze scriptie vormt het sluitstuk van de opleiding archeologie aan de Universiteit van Gent. Het onderwerp van deze masterproef, namelijk christelijke architectuur in laatantiek en vroegmiddeleeuws Tunesië, werd naar voren geschoven door Prof. Dr. Johnny De Meulemeester. Het schrijven van deze scriptie heeft heel wat voeten in de aarde gehad, maar toch ben ik tevreden met de opgedane kennis. Ik hoop om met deze masterproef bij te dragen tot het schetsen van een algemeen kader van christelijke architectuur in Tunesië. Eveneens hoop ik dat mensen zich er bewuster van worden dat Noord-Afrika ook een bloeiend christelijk verleden heeft gehad dat niet verloren mag gaan. Graag wil ik mijn promotor Prof. Dr. Roald Docter bedanken voor het promotorschap op zich te hebben willen nemen na het overlijden van Prof. Dr. Johnny De Meulemeester. Prof. Dr. Roald Docter begeleidde mij verder bij het onderwerp en was steeds meteen bereid om mij nieuwe bronnen te verschaffen en mijn vragen te beantwoorden. Ook wil ik hem nog bedanken voor het regelen van toegangen in Tunesië. Ook wil ik Kaatje De Langhe bedanken voor het overnemen van het medelezerschap. Een dankwoord wil ik ook richten tot mijn familie en vrienden voor hun steun en hulp, in het bijzonder mijn ouders. Zij gaven mij de kans om naar de universiteit te gaan en om te studeren wat mij interesseerde. Als laatste, maar niet minst belangrijke zou ik Kristof Keppens willen bedanken voor zijn opbouwende kritiek, steun en hulp. i Abstracts This paper studies Christian architecture in Tunisia from late Antiquity until the Byzantine period. The research can be divided into four major parts. The first part gives an introduction to various forms of Christian architecture and Christianization. The next part gives an overview of various sites in the provinces Zeugitana and Byzacena. The third part consists of the study of evolution of Christian architecture. The last part concentrates upon the influence of Christianization in the cities as well upon the overall development of the cities. Distinguishing between late Antique, Vandal and Byzantine phases is difficult. Many variations existed, for example the number of aisles (three, five or seven) and in orientation. In the Byzantine period certain elements become more common like three-aisled basilicas, an east-west orientation, the creation of two opposite apses and the placing of the baptistery behind the apse. A new element was the dome. The Christianization of the city began as early as fourth or fifth century whereby churches were placed in cemeteries, in the peripheries or in the city. From Late Antiquity onwards temples, baths and civil basilicas were converted next to the creation of chapels and churches. During the reign of the Vandals churches were abandoned, created or reoccupied and restored. Under Byzantine domination new churches were constructed or older ones were monumentalized. Some churches were fortified and the presence of olive oil presses next to churches may be related to the increasing power of the clergy. Keywords: Christian architecture, Tunisia, Late Antiquity until Byzantine period, Christianization, evolution *** *** *** Ce mémoire a étudié l’architecture chrétienne de l’Antiquité tardive à l’époque byzantine en Tunisie. La recherche est divisée en quatre parties. La première partie donne une introduction de certaines formes de l’architecture chrétienne et la christianisation. La deuxième partie donne une idée générale des sites différents dans les provinces Zeugitana et Byzacena. La troisième partie contient d’un aperçu de l’évolution de l’architecture chrétienne. La dernière partie se concentre à l’influence de la christianisation au le paysage urbaine et aussi l’urbanisation générale. Il est difficile de délimiter entres les époques Antiquité tardive, vandale et byzantine. Ils y sont beaucoup de variations, par exemple le nombre de nefs (trois, cinq ou sept) et l’orientation. A la période byzantine quelques éléments se généralisent comme les basiliques à trois nefs, l’orientation est-ouest, l’existence de deux absides et l’emplacement du baptistère derrière l’abside. Un nouveau élément est la coupole. La christianisation du paysage urbaine commence depuis le 4e ou 5e siècle. Les édifices chrétiennes sont placés dans les cimetières, dans la périphérie ou dans la cité. Depuis l’ Antiquité tardive les temples, les thermes et les basiliques civiles sont converties et des chapelles et nouvelles églises sont construites. Durant la période vandale les églises sont abandonnées, créées ou réutilisées et restaurées. A l’époque byzantine des nouveaux monuments sont crées ou des monuments antérieurs sont restaurés. Un certain nombre d’églises sont fortifiées et la présence des huileries est peut-être liée à la montée en puissance du clergé. Mots-clés: l’architecture chrétienne, Tunisie, de l’Antiquité tardive à l’époque byzantine, christianisation, évolution ii Inhoudstafel Deel A: Tekst Voor- en dankwoord..................................................................................................................i Abstracts ............................................................................................................................. ii Inhoudstafel ..................................................................................................................................iii I. Inleiding .........................................................................................................1 1. Probleemstelling.......................................................................................................... 1 2. Doelstelling................................................................................................................. 1 3. Keuze van onderwerp en methodologie...................................................................... 2 4. Opbouw....................................................................................................................... 3 5. Noten........................................................................................................................... 4 II. Achtergrondkader .........................................................................................6 1. Geografische situering................................................................................................. 6 2. Het Romeinse Rijk en Noord-Afrika .......................................................................... 6 3. Overheersing van Vandalen ........................................................................................ 7 4. Onder Byzantijns gezag .............................................................................................. 9 5. Autochtone bevolking ................................................................................................. 10 6. Economisch kader ....................................................................................................... 11 7. Het Christendom ......................................................................................................... 13 7.1 Het Romeinse veelgodendom.............................................................................. 13 7.2 Intrede en behoud van het christendom............................................................... 14 7.3 Romeinen en christenen ...................................................................................... 14 7.4 Constantijn en de donatisten................................................................................ 16 7.5 Vandalen en het arianisme in Noord-Afrika ....................................................... 17 7.6 Byzantijnen.......................................................................................................... 18 III. Organisatie en uiting van het christelijke geloof ........................................19 1. Organisatie van de kerk en kerkelijke regio’s in Carthago ......................................... 19 2. Onderzoek naar christelijke architectuur..................................................................... 20 3. Christelijke architectuur doorheen de periodes........................................................... 22 3.1 Huiskerken........................................................................................................... 23 3.2 Baptisteria............................................................................................................ 24 3.3 Schrijnen, kapellen en crypten ............................................................................ 24 3.4 Basilica’s ............................................................................................................. 25 3.5 Rurale kerken....................................................................................................... 29 3.6 Christelijke begraving ......................................................................................... 29 4. Christianisatie: een introductie.................................................................................... 30 iii IV. Christelijke architectuur in Zeugitana.........................................................33 1. Ammaedara ................................................................................................................