Postępy Astronomii Nr 5/2017
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
„NASZA PRZYGODA Z ASTRONOMIĄ” - ZGŁOŚ SWOJĄ SZKOŁĘ NA URANIA.EDU.PL 5/2017 (791) ukazuje się od 1919 r. Tom LXXXVIII Cena 12,90 zł w tym 5% VAT www.urania.edu.pl JAK ODKRYTO FALE GRAWITACYJNE? CIEMNA MATERIA Z LABORATORIUM ISSN 1689-6009 indeks 401323 FOTOMETRIA LUSTRZANKOWA 5/2017 Urania 1 Korona słoneczna sfotografowana podczas całkowitego zaćmienia Słońca w Genevie w Stanach Zjednoczonych przez Roberta Szaja przy wspólpracy Filipa Ogorzelskiego i Marcina Jeziornego 21 sierpnia br. wraz z mozaiką zdjęć ukazujących różne fazy zjawiska (patrz tekst obok) URANIA – NASZA MUZA (PL ISSN 1689-6009) wrzesień–październik 2017 dla szkół, uczelni oraz miłośników astronomii i amatorów nocnego nieba Dwumiesięcznik poświęcony upowszechnianiu wiedzy astronomicznej. Czasopismo powstałe w roku 1998 z połączenia „Uranii” (ISSN egoroczny sierpień obfitował w spektakularne zjawiska na niebie. Najpierw 0042-0794) — dotychczasowego miesięcznika zaćmienie Księżyca, kilka dni później maksimum roju Perseidów. W końcu całkowite Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, zaćmienie Słońca. Zjawisko to w USA zapowiadano od wielu lat jako najbardziej ukazującego się od 1919 r. i „Postępów Astro- spektakularne na amerykańskim niebie ostatnich kilku dekad. Już kilka lat wcześniej nomii” (ISSN 0032-5414) — dotychczasowego Trozpoczęło się szaleństwo związane z rezerwacją miejsc hotelowych i campingowych kwartalnika Polskiego Towarzystwa Astrono- w pasie zaćmienia całkowitego. Ostatnie wolne pokoje sprzedawane na kilka miesięcy przed micznego, wychodzącego od 1953 r. Zachowana zjawiskiem osiągały ceny wielokrotnie wyższe, niż w najdroższym wakacyjnym sezonie zostaje dotychczasowa numeracja „Uranii”. turystycznym. Nakład: 3000 egz. Pomysł, by zorganizować wyprawę Fundacji Nicolaus Copernicus, zrodził się dwa Zespół Redakcyjny: lata temu, gdy pierwszy raz przeprowadziliśmy internetową transmisję z Obserwatorium Wieńczysław Bykowski, Krzysztof Czart, Astronomicznego w Truszczynach. Kolejne transmisje, w tym tranzytu Merkurego w 2016 r. Jacek Drążkowski (grafika, skład), Sylwester przekonały nas, że jest to jedna z lepszych metod upowszechniania wiedzy astronomicznej. Kołomański, Mateusz Krakowczyk, Maciej Mi- kołajewski (redaktor naczelny), Marek Muciek, Zanim dziesięcioosobowa ekipa pojawiła się w otoczonym polami kukurydzy i soi Roman Schreiber, Marek Substyk miasteczku Geneva w południowej Nebrasce, przeprowadziliśmy szczegółową analizę Współpraca: pogodową oraz logistyczną potencjalnych miejsc obserwacji. Ponad rok przed zaćmieniem Jan Desselberger, Tadeusz Figiel, Rafał Gra- przejechałem trasą wiodącą przez pas całkowitego zaćmienia, wyszukując potencjalne biański, Elżbieta Kuligowska, Jerzy Kuczyński, miejsca obserwacji i transmisji. Wszędzie byłem ciepło przyjmowany, a otwartość Agnieszka Nowak, Piotr Potępa, Przemysław mieszkańców najczęściej małych miejscowości była ogromna. Ostateczny wybór padł Rudź, Mikołaj Sabat, Sebastian Soberski, na niewielką miejscowość Geneva. To tam pracuje Sarah Haiden Johnson, która jest Robert Szaj, Janusz Wiland, Łukasz Woźniak, dyrektorem przepięknej biblioteki publicznej. Jej otwartość, nieoceniona pomoc, doskonały Przemysław Żołądek internet oraz potencjalne bardzo dobre warunki pogodowe sprawiły, że to z tego miejsca Korekta językowa: Bożena Wyrzykowska postanowiliśmy zrealizować nasz projekt. Dzięki pomocy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Adres Redakcji: Wyższego zabraliśmy do USA kilkaset kilogramów sprzętu oraz dziesięcioosobową ekipę Urania, Centrum Astronomii UMK realizacyjną. ul. Gagarina 11, 87-100 TORUŃ Oprócz naszej wyprawy, do USA pojechała Wielka Wprawa PTMA, która poza tel. 509 44 17 17 e-mail [email protected] obserwacjami zaćmienia odbyła niesamowitą podróż po zachodniej stronie kontynentu. : W Nashville rezydowała grupa miłośników astronomii z Niepołomic pod wodzą prezesa Adres WWW: PTMA Janusza Jagły. W pasie zjawiska spotkać można było także setki Polaków przybyłych http://www.urania.edu.pl przez Atlantyk lub mieszkających na stałe w USA. Dystrybucja, sekretariat: Nasza ekipa dotarła do Genevy na kilka dni przed zjawiskiem. Przez dwa dni Joanna i Ernest Świerczyńscy, tel. 698 55 61 61 sprawdzaliśmy i składaliśmy sprzęt. Jeszcze przed zaćmieniem przez naszą „bazę” e-mail: [email protected] z teleskopami skierowanymi na Słońce przewinęło się kilkaset osób. Większość ekipy władała Cena Uranii w prenumeracie 10 zł językiem angielskim pozwalającym na wyjaśnianie skomplikowanych zjawisk na niebie. Wieść Prenumerata roczna 60 zł o naszym przybyciu do tego niewielkiego miasteczka rozeszła się z prędkością światła. Regularnie odwiedzał nas burmistrz miasta, Rodney Norrie, który podczas zaćmienia Uwaga! Zmiana numeru konta! Nr 85 1160 2202 0000 0003 3341 8732 dumnie nosił naszą pamiątkową koszulkę. Nieocenione wsparcie otrzymaliśmy od wspólnoty kościoła prowadzonego przez pastora Stuarta Davisa. Wspólne obserwacje zaćmienia Prenumerata sponsorowana czasopisma zakończyły się zaproszeniem do Indiany, do jego domu w miasteczku Peru, gdzie w 2024 r. „Urania — Postępy Astronomii” dla szkół finan- Słońce znowu skryje się za Księżycem. sowana w ramach umowy 886/P-DUN/2016 Kluczowym czynnikiem przy obserwacji zaćmienia jest oczywiście pogoda. Prognozy ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż- na 21 sierpnia dla Genevy nie były optymistyczne. Nasza obecność w świątyni zarządzanej szego przeznaczonych na działalność upo- przez pastora Davisa nie była związana z modlitwą o pogodę, ale każdy z nas marzył o tym, wszechniającą naukę. by tych największych osiem amerykańskich portali pogodowych, przewidujących dla Genevy opady deszczu, myliło się. W dniu zjawiska poranek zastał nas deszczową aurą. Z godziny na godzinę chmury zaczęły się na szczęście rozrzedzać, by na początku fazy częściowej niemal całkowicie Wydawcy: opuścić rejon Słońca. Faza całkowita została przywitana brawami i okrzykami. Spadek Polskie Towarzystwo Astronomiczne temperatury o prawie 10° czy cisza przyrody, to tylko niektóre ze zjawisk, jakie wprawiły www.pta.edu.pl w zdumienie oglądających. Na kilka minut przez zaćmieniem całkowitym i u nas emocje ul. Bartycka 18, wzięły górę. 00-716 Warszawa W ramach projektu przeprowadziliśmy transmisję oraz przygotowaliśmy na potrzeby TVP tel. (0-22) 329 61 45 film dokumentalny z naszej wyprawy. Nieocenione okazało się doświadczenie telewizyjne e-mail: [email protected] Bogumiła Radajewskiego (Astronarium) oraz Michała Juszczakiewicza. Dr Milena Ratajczak Polskie Towarzystwo i niżej podpisany korzystali z cennych wskazówek kolegów oraz starali się przekazać emocje Miłośników Astronomii i wiedzę o zjawisku. www.ptma.pl Zaćmienie, które wywołało tyle dobrych emocji, nie zakończyło naszych dobrych ul. Miodowa 13a m. 35, 31-055 Kraków doświadczeń z mieszkańcami gościnnego stanu Nebraska. Ich otwartość to nie tylko tel. (0-12) 422 38 92 dobre słowa i wsparcie, ale też wymierne gesty i czyny. Gdy kilka dni wcześniej byliśmy e-mail: [email protected] w restauracji na kolacji, spotkaliśmy młode małżeństwo z trójką małych dzieci. Wywiązała się niezwykle serdeczna krótka rozmowa, podczas której wyjaśniliśmy też dzieciom, na czym * ARTYKUŁY I MATERIAŁY OKAZJONALNE TRAKTO- polega zjawisko zaćmienia. Gdy chcieliśmy zapłacić rachunek, okazało się, że kilkadziesiąt WANE SĄ JAKO WOLONTARIAT AUTORÓW NA RZECZ WŁASNEGO ŚRODOWISKA ASTRONOMÓW, MIŁO- minut wcześniej zrobiło to młode małżeństwo. Podobnie zostaliśmy wyposażeni ŚNIKÓW ASTRONOMII I CAŁEGO SPOŁECZEŃSTWA w „przekąski”, gdy z Michałem Juszczakiewiczem natknęliśmy się na drogowskaz * MATERIAŁÓW NIE ZAMÓWIONYCH REDAKCJA prowadzący do domu rodzinnego Prezydenta Ronalda Raegana w Tampico. Nocne NIE ZWRACA * ZASTRZEGA SIĘ PRAWO DO REDA- zwiedzanie miejsca, w którym dzieciństwo spędził 40. Prezydent USA zaowocowało kilkoma GOWANIA I SKRACANIA TEKSTÓW * PRZEDRUK nowymi znajomościami i przyjaźniami. MATERIAŁÓW TYLKO ZA ZGODĄ REDAKCJI * OPINIE Na opisy samego zjawiska przyjdzie jeszcze zapewne czas na łamach Uranii – Postępów I POGLĄDY FORMUŁOWANE PRZEZ REDAKCJĘ Astronomii. Zapraszam do obejrzenia naszej relacji na stronie I AUTORÓW NIE REPREZENTUJĄ OFICJALNEGO STA- NOWISKA WYDAWCÓW * REDAKCJA NIE ODPOWIADA www.fundacjacopernicus.pl oraz na naszym profilu ZA TREŚCI I WIZERUNKI REKLAM * https://www.facebook.com/ObserwatoriumTruszczyny/ Robert Szaj 5/2017 Urania 3 W AKTUALNYM NUMERZE Dawno temu w… „Uranii” Urania — nasza muza 17 Narodziny 5-metrowego Dawno temu w… „Uraniiˮ 4 zwierciadła astronomicznego ...Przy projektowaniu 5 metrowego teleskopu Kronika poszukiwano długo odpowiedniego materiału z którego można byłoby odlać wielki Odkrycia i wydarzenia astronomiczne 6 jednorodny krąg, przeznaczony do oszlifowania Misje i badania kosmiczne 8 na zwierciadło. Sprawa była trudna, bo wymagania trzeba było stawiać bardzo wysokie. Nie żałowano trudu i pieniędzy, Michał Różyczka, Jean-Pierre Lasota 10 aby zagadnienie najlepiej rozstrzygnąć, by nowy teleskop, którego koszt ma wynosić Zanim zadrżały detektory LIGO około 6 000 000 dolarów. został jak najlepiej Zanim doszło do przełomowego odkrycia fal grawitacyjnych, kilka pokoleń wykonany. Zdecydowano się ostatecznie na fizyków i astronomów prowadziło zawiłe rachunki, zdumiewające ekspery- szkło gatunku Pyrex, które wyróżnia się małym współczynnikiem rozszerzalności i ma inne menty i śmiałe obserwacje. Wśród nich było wielu polskich uczonych. użyteczne właściwości. Dobrze nadawałby się na zwierciadło kwarc, nie da się on jednak odlewać w dużych kręgach. Przeczytane w Nature i Science 2 grudnia 1934 r. w zakładach Corning O czarnych