KWARTALNIK MI£OŒNIKÓW METEORYTÓW METEORYTMETEORYT Nr 4 (76) Grudzieñ 2010 ISSN 1642-588X – Powrót meteorytu Wold Cottage do domu – Odkrycie i historia meteorytu Gibeon – Czy prymitywne achondryty s¹ pierwotne? – Ureility – Szukanie meteorytu w Wisconsin po bolidzie 14.04.2010 – Meteorytowe znalezisko Brixa – Wêgiel w meteorytach – Monachium 2010 4/2010 METEORYT 1 Od redaktora: METEORYT Pertraktacje z nowym redaktorem „Meteorite” trwaj¹, a poniewa¿ czas kwartalnik dla mi³oœników ucieka, postanowiliœmy z Jackiem zaryzykowaæ i kontynuowaæ wydawanie meteorytów „Meteorytu” przez ten rok bez wzglêdu na wynik pertraktacji. Potem zobaczymy, co dalej. Mo¿na wiêc op³acaæ prenumeratê, choæ poœpiechu nie Wydawca: ma, bo pierwszy tegoroczny numer nie uka¿e siê wczeœniej, jak przed Olsztyñskie Planetarium Seminarium Meteorytowym zapowiadanym na 8 i 9 kwietnia w Olsztynie. i Obserwatorium Astronomiczne Wysokoœæ prenumeraty na rok 2011 pozostaje bez zmian. Al. Pi³sudskiego 38 Powa¿nym argumentem za dalszym wydawaniem „Meteorytu” jest 10-450 Olsztyn niedokoñczony artyku³ o Gibeonie, którego druga czêœæ uka¿e siê w numerze tel. (0-89) 533 4951 1/2011. Svend Buhl zebra³ mnóstwo ciekawych informacji, które trudno by³o [email protected] pomieœciæ nawet w dwuczêœciowym artykule, dlatego zachêcam do zajrzenia na stronê autora i sprawdzenia znajomoœci angielskiego lub niemieckiego. konto: Link jest na koñcu artyku³u. Po zobaczeniu wielkoœci obszaru rozrzutu Gibeona 88 1540 1072 2001 5000 3724 0002 elipsa rozrzutu Moraska siêgaj¹ca od Prze³azów do Jankowa nie wydaje mi siê BOŒ SA O/Olsztyn niczym nadzwyczajnym. Kwartalnik jest dostêpny g³ównie Deszcz meteorytów, który spad³ 14 kwietnia 2010 r. w stanie Wisconsin, w prenumeracie. Roczna prenu- USA, otrzyma³ nazwê Mifflin, ale relacje z poszukiwañ by³y opublikowane merata wynosi w 2011 roku 44 z³. wczeœniej i dlatego ta nazwa siê nie pojawia. Spad³y piêknie zbrekcjowane Zainteresowanych prosimy o wp³a- chondryty L5. Na uwagê zas³uguje pierwsze, œwiadome wykorzystanie psa cenie tej kwoty na konto wydawcy do szukania meteorytów. Mam w¹tpliwoœci, czy pies by³by w stanie wyw¹chaæ nie zapominaj¹c o podaniu czytel- i wykopaæ jakiœ okaz Pu³tuska, ale w Vyšným Klátovie taki wyszkolony pies nego imienia, nazwiska i adresu do zapewne by siê przyda³. wysy³ki. Wydawca dysponuje tak¿e Z uznaniem odnotowujê, ¿e warsztaty meteorytowe w Wyszkowie sta³y siê ju¿ numerami archiwalnymi. tradycj¹, i ¿e Jacek zd¹¿y³ przed ostr¹ zim¹ wzi¹æ w nich udzia³. Cieszê siê te¿ z nowej ksi¹¿ki prof. Andrzeja Maneckiego i korzystam z okazji, Wiêkszoœæ publikowanych arty- by podpowiedzieæ, ¿e mo¿na j¹ kupiæ tak¿e u mnie. ku³ów jest t³umaczona z kwartalnika Wobec tradycyjnego opóŸnienia numeru za póŸno na ¿yczenia œwi¹teczne, METEORITE za zgod¹ jego wy- ale wci¹¿ mogê ¿yczyæ od redakcji sukcesów w rozpoczêtym ju¿ Roku dawcy, który zachowuje prawa do Heweliusza. Zapowiada siê ciekawie, gdy sonda Dawn wejdzie na orbitê tych artyku³ów. wokó³ Westy. Redaguje i t³umaczy wiêkszoœæ Andrzej S. Pilski tekstów: Na ok³adce: Fot. 1. Pomnik oznaczaj¹cy dok³adne miejsce spadku Wold Cottage. Samo Wold Cottage widaæ Andrzej S. Pilski w g³êbi po prawej. Fot. Martin Goff. skr. poczt. 6 Fot. 2. Okaz, który podarowa³ Dave Gheesling. Fot. Simon Kench (PPA Ltd.). Fot. 3. Winieta pubu The Falling Stone. Fot. Martin Goff. 14-530 Frombork tel. kom. 696 805 247 [email protected] Sk³ad: Jacek Dr¹¿kowski Druk: studiomartin.pl Fot. J. Dr¹¿kowski METEORITE 27 listopada 2010 r. w Wyszkowie odby³y siê IV Mazowieckie Warsztaty Meteorytowe zorganizowane THE INTERNATIONAL QUARTERLY przez Janusza Kosinskiego. Tym razem tematem przewodnim by³y filmy o tematyce meteorytowej. OF METEORITES AND METEORITE SCIENCE Arkansas Center for Space and Planetary Sciences FELD 202 Fot. J. Dr¹¿kowski University of Arkansas Fayetteville, AR 72701, USA Email:[email protected] http://meteoritemag.uark.edu Meteorite is available only by sub- scription, for US$35 per year. Over- seas airmail delivery is available for an additional US$12 per year. Wielkie zainteresowanie wzbudzi³ album prof. Andrzeja Maneckiego ze zdjêciami pani Janiny Wrzak. 2 METEORYT 4/2010 Powrót meteorytu do domu Martin Goff (Artyku³ z kwartalnika METEORITE Vol. 16 No. 3. Copyright © 2010 ARKANSAS CENTER FOR SPACE & PLANETARY SCIENCES) (Artyku³ ukaza³ siê najpierw w czerw- œwiadków i wypytywa³ wiele innych Obserwacje Kinga, dokonane przed cowym wydaniu IMCA Insights) osób, które wówczas s³ysza³y dŸwiêki póŸniejszymi analizami Edwarda Ho- na tym terenie. Topham zapisa³: warda, nie zosta³y jednak szerzej za- eteorytu Wold Cottage i ro- „Relacje wszystkich œwiadków, któ- uwa¿one (Pillinger i Pillinger 1996). li, jak¹ odgrywa w historii rzy widzieli jak spad³, zgadzaj¹ siê do- Tak¿e wtedy, gdy ten meteoryt by³ Mmeteorytyki, nie mo¿na skonale co do sposobu, w jaki spa- wystawiony w Londynie, Sir Joseph przeceniæ. Ten historyczny meteoryt by³ da³, i ¿e widzieli ciemne cia³o lec¹ce Banks, prezes Royal Society, widzia³ ten jednym z kilku s³ynnych spadków przez powietrze i na koniec uderzaj¹ce kamieñ, zauwa¿y³ jego podobieñstwo do w okresie rozpoczêtym deszczem w ziemiê: a poniewa¿, z uwagi na ich swego okazu ze spadku ko³o Sieny, i na- w Barbotan, w 1790 r., a zwieñczonym sytuacje ¿yciowe i charaktery nie mieli by³ próbkê. Nie wiemy dok³adnie, jak deszczem w L’Aigle w 1803 r., który oni ¿adnego powodu sk³adania fa³szy- Banks otrzyma³ próbkê, ale byæ mo¿e doprowadzi³ do powszechnego zaak- wych œwiadectw o tym zdarzeniu, by- od samego Tophama. Ta próbka Wold ceptowania, ¿e kamienie rzeczywiœcie ³em tak przeœwiadczony, ¿e mogê przy- Cottage i tak¿e próbki Sieny trafi³y wraz spadaj¹ z nieba, a co wiêcej, ¿e przy- znaæ tej sprawie pe³ny stopieñ z innymi meteorytami od Banksa do bywaj¹ z kosmosu. Zanim przejdê do autentycznoœci, ¿e, jako sêdzia, spisa- Edwarda Howarda. Howard by³ m³o- niedawnego „powrotu meteorytu do ³em ich œwiadectwa pod przysiêg¹ nie- dym, utalentowanym i otwartym na domu” dotycz¹cego Wold Cottage, zw³ocznie po moim powrocie na wieœ. nowe koncepcje brytyjskim chemikiem. chcia³bym odœwie¿yæ pamiêæ o tym Po najbardziej drobiazgowym zbadaniu Wyseparowa³ z próbek magnetyczne historycznym spadku. ich dowodów nie widzê ¿adnego po- ziarna metalu, czerwonawe siarczki ¿ela- 13 grudnia 1795 r. wa¿¹cy 25 kg wodu, by w nie w¹tpiæ.” za, „osobliwe kulki” i drobnoziarnist¹ kamieñ spad³ na pole ko³o Wold Cotta- Topham zorganizowa³ póŸniej wy- materiê matriks. Badaj¹c i porównuj¹c ge we wsi Wold Newton, we wschod- stawienie kamienia w Picadilly, w Lon- te sk³adniki stwierdzi³ uderzaj¹ce podo- niej czêœci hrabstwa York. By³a cicha, dynie, naprzeciw znanej powszechnie bieñstwo ich mineralogii, tekstury i sk³a- pochmurna niedziela, kiedy oko³o trze- kawiarni Gloucester. Ka¿dy, kto by³ du chemicznego. Stwierdzi³, „Te kamie- ciej po po³udniu szereg osób na tym gotów zap³aciæ 1 szylinga za wejœcie, nie, chocia¿ nie przypominaj¹ terenie us³ysza³o, jak coœ pêdzi ze œwi- móg³ zobaczyæ sam kamieñ, a tak¿e w najmniejszym stopniu ¿adnej ze zna- stem w powietrzu, po czym nast¹pi³a oryginalne zeznania Tophama i jego nych ju¿ substancji mineralnych, ani seria eksplozji okreœlanych jako ogieñ robotników. Ogl¹daj¹cy otrzymywali natury wulkanicznej ani ¿adnej innej, artylerii na morzu (Marvin 1996). Sie- tak¿e ulotkê z rycin¹ kamienia i opi- wykazuj¹ bardzo osobliwe i uderzaj¹ce demnastoletni oracz nazwiskiem John san¹ jego histori¹ (Pillinger i Pillinger podobieñstwo do siebie wzajemnie.” Shipley zobaczy³, jak czarny kamieñ 1996). Kimœ, kto niew¹tpliwie zap³aci³ Dalej potwierdzi³ obecnoœæ niklu w ziar- wynurzy³ siê z chmur i spad³ na ziemiê 1 szylinga, by³ Edward King, cz³onek nach metalu w meteorytach kamien- oko³o 30 stóp od niego. Podbieg³ do Royal Society i swego czasu prezes nych, a tak¿e w tak zwanym „¿elazie ro- tego miejsca i znalaz³ du¿y kamieñ, któ- Towarzystwa Antykwarycznego. King dzimym”, które bada³ (Marvin 2001). Te ry le¿a³ w do³ku w ziemi, uderzywszy opublikowa³ pracê, w której porówny- meteoryty kamienne i ¿elazne, które by³y w przykryt¹ ziemi¹ wapienn¹ ska³ê. wa³ kamienie z Sieny i Wold Cottage, ró¿nych typów, spad³y w ró¿nych kra- Opisa³ go jako ciep³y, dymi¹cy i œmier- odnotowuj¹c podobieñstwo, jeœli cho- jach i w ró¿nym czasie, wszystkie mia³y dz¹cy siark¹. Dwaj inni robotnicy po- dzi o g³ówne sk³adniki i ziarna metalu. jedn¹ wspóln¹ rzecz — obecnoœæ niklu. mogli mu wydobyæ kamieñ z do³ka (Burke 1986). W³aœcicielem Wold Cottage i ziemi wokó³ by³ major Edward Topham, któ- ry by³ tak¿e chlebodawc¹ Johna Shi- pleya. Tophama nie by³o, kiedy spad³ meteoryt, bo pojecha³ do Londynu. Wróci³ on do domu wkrótce po spadku i napisa³ do pana Jamesa Boadena, na- czelnego redaktora gazety Oracle w Londynie, list opisuj¹cy szczegó³o- wo spadek i relacje uzyskane od swych pracowników. List ten zosta³ opubliko- wany w wydaniu z 12 lutego. Topham by³ tak¿e miejscowym sêdzi¹ i w tej roli Fot. 1. Pomnik oznaczaj¹cy dok³adne miejsce spadku Wold Cottage. Samo Wold Cottage widaæ odebra³ zaprzysiê¿one zeznania trzech w g³êbi po prawej. Fot. Martin Goff. 4/2010 METEORYT 3 W 1799 r. Topham postawi³ na swej ce uzyskaæ now¹, specjalnie zaprojek- W lipcu 2009 r. wraz z rodzin¹ mia- ziemi pomnik z ceg³y oznaczaj¹cy miej- towan¹ galeriê meteorytów i mam na- ³em przyjemnoœæ spêdziæ tydzieñ sce spadku, z wygrawerowan¹ tablic¹, dziejê, ¿e g³ówna masa Wold Cottage w Wold Cottage. Chcieliœmy spêdziæ na której czytamy: bêdzie tam mia³a poczesne miejsce. czêœæ wakacji w tej okolicy i postano- Here Tak wiêc meteoryt Wold Cottage wiliœmy, ¿e latem 2009 r. nadesz³a pora, On this spot, odegra³ kilka wa¿nych ról w przemia- by to zrobiæ. Poniewa¿ mamy ma³¹ có- December 13, 1795 nie opinii publicznej i naukowców od reczkê, potrzebne by³o zakwaterowanie Fell from the atmosphere niewiary, ¿e kamienie spadaj¹ z nieba, z mo¿liwoœci¹ przygotowywania posi³- An extraordinary stone.