AYŞE HÜ Ayşe H Ür Öğretmen Anne-Babanın Çocuğu Olarak 1956’Da Artvin’De Doğdu
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Kemalist Devrimler ve İsyanlar AYŞE HÜ Ayşe H ür Öğretmen anne-babanın çocuğu olarak 1956’da Artvin’de doğdu. Urfa, Nazilli, Edirne’de bulundu, halen İstanbul’da yaşıyor. Memurluk, işçi lik, araştırmacılık yaptı. 1986-1992 yılları arasında Boğaziçi Üniversi tesi Tarih ve Uluslararası İlişkiler/Siyaset Bilimi bölümlerinde çift ana dal eğitimi aldı. 2006’da Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü nde “Avrupa Birliğinin Tarihle Barışma Politikaları ve Ermeni Meselesi” üzerine yüksek lisans tezini verdi. Halen aynı enstitüde doktora ça lışmasına devam ediyor. Mart 2007-Ağustos 2012 arasında AGOS’un; Kasım 2007-Mayıs 2012 arasında Taraf gazetesinin tarih sayfalarını hazırladı. Ağustos 2012’den bu yana Radikal gazetesinde yazıyor. D ün den Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Kültür Bakanlığı ile Tarih Vakfının ortak yayını, 1994-1995), İstanbul: An Urban History (Tarih Vakfı Ya yınları, 1996), İ.E. Ulagay İlaç Sanayii Türk A.Ş. 100 Yaşında (Kurum Tarihi Projesi, Tarih Vakfı, 2003), 20. Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi, (Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2005), Resmi Tarih Tartışmaları/İttihatçı lıktan Kemalizm’e (Özgür Üniversite Kitaplığı, 2007), Trabzon’u Anla mak (İletişim Yayınları, 2009), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 9, (İletişim Yayınları, 2009) ve Bugünün Bilgileriyle Kemal’in Türkiye- si, La Turquie Kamâliste (Boyut Yayıncılık, 2012) adlı eserlere katkıda bulundu. OTEKI TARIH-3 KEMALİST DEVRİMLER VE İSYANLAR AYŞE HÜR PROFİL © Ayşe Hür © Profil Yayıncılık Yazar/ Ayşe Hür Kitabın Adı / Öteki Tarrh-3 Genel Koordinatör / Münir Üstün Genel Yayın Yönetmeni/Cem Küçük Düzelti/Nihal Boztekin Kapak Tasarım / Kenan Özcan iç Tasarım / Adem Şenel Baskı-Cilt/ Kitap Matbaacılık San. veTic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. No:123 Katıl Topkapı/istanbul Tel: 0212 482 99 10 Sertifika No:l 6053 1. Baskı: Haziran 2013 2. Baskı: Haziran 2013 978-975 996 431 3 Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: 12391 PROFİL: 327 TARİH: 16 PROFİL YAYINCILIK Çatalçeşme Sk. No: 52 Meriçli Apt. K.3 Cağaloğlu - İSTANBUL www.profilkitap.com / [email protected] Tel. 0212.51445 11 Faks. 0212.514 45 12 Profil Yayıncılık Maviağaç Kültür Sanat Yayıncılık Tic.Ltd.Şti markasıdır. 0 Bu kitabın Türkçe yayın haklan Ayşe Hür ve Profil Yaymcılık’a aittir. Yazarın ve yayıncı nın izni olmadan herhangi bir formda yayınlanamaz, kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Ancak kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .........................................................................................................................7 150 YILLIK MESELE: HARF İNKILABI.......................................................... 11 “VATANDAŞ TÜRKÇE KONUŞ!"......................................................................21 BURSA’DA TENASÜR OLAYI .......................................................................... 26 AĞRI DAĞI NDA BİR KÜRT CUMHURİYETİ........................................... 32 98 GÜNLÜK SERBEST FIRKA ..........................................................................45 1930 MENEMEN OLAYI .................................................................................... 56 NEREDE O ASRİ CUMHURİYET BALOLARI!..........................................65 BURSA OLAYI VE ATATÜRK'ÜN “BURSA NUTKU”................................74 DİN YOK, MİLLİYET VAR!................................................................................84 “ŞİMDİ BEN TÜRKİYE GÜZELLİK KIRALİÇASI MIYIM?”................. 92 YILBAŞI VE MİLLİ PİYANGO GELENEĞİ..................................................101 GÜNEŞ DİLTEORİSİ’NİN İCADI................................................................104 DARÜLFÜNUN DAN ÜNİVERSİTEYE ...................................................... 115 VAGON-Lİ OLAYI VE “ÖZ DİL” ZORBALIĞI............................................121 KEMALİSTLER ABD’Yİ ÇOK SEVMİŞTİ.....................................................129 KÂZIM KARABEKİR’İN YAKILAN KİTABI..............................................137 CUMHURİYETİN 10. YIL KUTLAMALARI.............................................146 ŞARK MUSİKİSİNDEN GARP MÜZİĞİNE................................................156 İRAN LA OPERA DİPLOMASİSİ....................................................................164 1934 İSKÂN KANUNU VE KÜRTLER.........................................................172 ARIZ, BEŞE, TOKUŞ, YAZIR MI, YOKSA ATATÜRK MÜ?.................... 181 1934 TRAKYA OLAYLARI................................................................................187 AYASOFYA’NIN MÜZE YAPILMASI............................................................. 195 ÇARŞAFTAN TAYYÖRE GEÇİŞ.....................................................................202 5 ÖTEKİ TARİH-3 NİSA TAİFESİNE SEÇME VE SEÇİLME HAKKI......................................208 MECLİSTE GAYRİMÜSLİMLER.................................................................... 216 CUMHURİYETİN ORDU-MİLLET PROJESİ........................................... 222 BİR MİLLET Kİ HEYKEL YAPMAZ!.............................................................228 FRANZ WERFEL VE MUSA DAĞ DA KIRK G Ü N .................................. 237 IRKÇILIK VE TÜRK TARİH TEZİ............................................................... 244 KEMALİZM İDEOLOJİSİNİN DOĞUM HİKÂYESİ.............................. 254 ÇANKAYA ‘SOFRA AKADEMİSİ’................................................................. 262 CHP, EBEDİ ŞEF, MİLLİ ŞEF.............................................................................270 GELENEĞİN İCADI VE 19 MAYIS BAYRAMI..........................................275 1937 I. DERSİM HAREKÂTI........................................................................... 281 İNÖNÜ’NÜN BAŞBAKANLIKTAN UZAKLAŞTIRILMASI.................291 1938 II. DERSİM HAREKÂTI..........................................................................303 ATATÜRK DİPLOMASİSİ VE HATAY’IN İLHAKI..................................311 ATATÜRK’ÜN 15 YIL SÜREN CENAZE TÖRENİ...................................319 ÖTEKİ TARİH I, II, 1/FÜN BİBLİYOGRAFYASI.....................................333 DİZİN .......................................................................................................................367 6 m ÖNSÖZ Osmanlı geçmişinin reddedilmesiyle açdışı yapılan Cumhuri yet döneminde ülkenin kültürel ve politik örgütlenmesini yürü ten ‘eski İttihatçı, yeni Kemalist’ asker ve sivil kadrolar Osmanlı İmparatorluğu’nun okullarında aldıkları pozitivist eğitim dolayı sıyla modernleşme ve Batılaşma yanlışıydılar. Bu kadroların esas amacı imparatorluk bakiyesi bir ümmetten yeni bir ulus-devlet yaratmak ve bu ulus-devleti çağdaş uygarlık seviyesine yükselt mekti. Bu hedeflere ulaşmak için halkın dönüştürülmesi bir zo runluluktu. Onlara göre halk yönetici seçkinlerin önderliği ile ne yin ‘iyi’, ‘doğru’ ve ‘gerekli’ olduğunu öğrenebilirlerdi. Böylece kurucu kadro, modernliğin ancak toplumun bütünüyle denetim altına alınmasıyla yakalanabileceğini düşünen son derece radikal ve otoriter yöntemler uyguladı. Her türlü muhalefet anında ezildi, ülkede demokrasinin gelişmesine hiçbir zaman izin verilmedi. Cumhuriyet’in Osmanlı aydınlarından devraldığı ideolojik mi ras Batılılaşma idi. Cumhuriyet Batılılaşması, Osmanlı dönemin deki gibi belli kuramların ve teknolojinin ithali olarak değil, ancak aynen Osmanlı döneminde olduğu gibi tepeden inmeci biçimde toplum yaşamına egemen kılınması şeklinde anlaşıldı. Dönemin en önemli sloganı ‘halka rağmen, halk için’ idi. Ama daha da il ginci, Batıya rağmen Batılılaşmaya çalışılıyordu. Mustafa Kemal için bu Batı tümüyle beğenilen bir Batı değildi, sadece aşılması şart olan bir merhaleydi. Örneğin çok az konuşmasında doğru dan ‘garp’ (Batı) sözcüğünü kullandı. Bunlardan en meşhuru “Biz Garp medeniyetini bir taklitçilik yapalım diye almıyoruz. Ondan iyi olarak gördüklerimizi kendi bünyemize uygun bulduğumuz ÖTEKİ TARİH 5 için, dünya medeniyet seviyesi içinde benimsiyoruz,” ifadesiydi. Nitekim bir yandan büyük bir süratle alfabe, giyim-kuşam, ölçü, takvim, hukuk gibi alanlarda Batı tipi devrimler yapıldı, okullar Batı tarzında yeniden örgütlendi, kadın hakları, tarih, coğrafya, arkeoloji, müzik, dil, mimarlık, hukuk alanında Batılı atılmalar yapıldı, diğer yandan da Türk medeniyetinin Batı medeniyetin den üstünlüğünü ispat etmek için ‘Güneş Dil Teorisi’ ya da ‘Türk Tarih Tezi’ gibi garabetlere imza atıldı. Cumhuriyetin yönetici kadroları, Türklük duygusunu yarat mak için hem ‘devlet’ olarak ‘eskiyi’, ‘hurafeleri’, ‘geriliği’, ‘Do ğulu’ olmayı temsil eden Osmanlı geçmişinden kendilerini fark lılaştırmaya çalıştılar, hem eski Osmanlı tebaasını ‘kozmopolit’, ‘karmaşık’, ‘bulanık’ Osmanlı kimliğinden kurtararak ‘etnik açı dan saf, ‘dünya görüşü açısından laik’ ‘vatandaşlar’ haline getir meye çalıştılar, hem de üç kıtaya yayılmış ancak gerek kendine düşman güçlerin kışkırtmasına açık gayri Müslim gruplar yü zünden, gerekse korunması güç olan muğlak sınırları yüzünden içinde yaşayanlara ‘güven’ duygusu vermeyen bir imparatorluk tan, dış dünyaya karşı zırh gibi bir kabukla korunan güvenli bir ulus-devlet yaratmaya çalıştılar. Cumhuriyet’in ilk çeyreği aynı zamanda Türkleştirme po litikasına karşı ciddi dirençlerin yaşandığı bir dönem oldu. Ta rihi 1870’lere kadar götürülen Kürt milliyetçiliği, 1920’lerde ge rek Batılı güçlerin politik manevraları, gerekse Kürtler arasında ulusal bilincin henüz oluşmaması yüzünden, bağımsızlık hede fine ulaşamamıştı ama 1923-1938 yılları arasında patlak veren 18 iç isyanın 16’sına Kürtler katılmışlardı. Bu isyanların dinsel ya da etnik temellere mi dayandığı, yoksa merkezileşmeye