Van Koetjes En Kalfjes Naar Keiharde Catchphrases
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
VAN KOETJES EN KALFJES NAAR KEIHARDE CATCHPHRASES Een onderzoek naar de stijl van het politieke interview in talkshows uitgezonden op de publieke en de commerciële omroep Masterscriptie – Universiteit van Amsterdam Politicologie: Politieke Theorie en Politiek Gedrag 22 juni 2015 Lisa van de Voort begeleider: dr. Philip van Praag 10759786 tweede lezer: Tjitske Akkerman [email protected] aantal woorden: 19.067 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 3 2. Theoretisch Kader 5 2.1 Kenmerken van het politieke interview 5 2.2 Het politieke interview ten tijde van de medialogica 7 2.3 Rolopvattingen journalisten en politici 11 2.4 Talkshows 13 2.5 Controle over het politieke interview 15 2.6 Het duale omroepstelsel 17 3. Hypotheses 19 4. Onderzoeksmethoden en operationalisering 23 4.1 Casus selectie 23 4.2 Inhoudsanalyse 25 4.3 Operationalisering hypotheses 26 5. Resultaten 29 5.1 Politici te gast 29 5.2 Spreektijd 31 5.3 Personalisering 32 5.4 Interpretatieve journalistiek 38 5.5 Confronterende stijl 44 6. Discussie 55 7. Bibliografie 59 8. Bijlage 62 9.1 Codeboek 62 9.2 Lijsten politici te gast in talkshows 65 2 1. INLEIDING Er zijn alweer 25 jaren verstreken sinds de eerste op Nederland gerichte commerciële zender werd toegelaten op de Nederlandse televisie. De introductie van de commerciële omroep heeft het Nederlandse televisielandschap blijvend veranderd. Waar de publieke omroep in zijn missie de nadruk legt op het belang van het informeren, inspireren en amuseren van het Nederlandse publiek, sprak medeoprichter van RTL Ruud Hendriks vlak na de oprichting “Als ze morgen ineens massaal bloemkolen willen zien, dan krijgen ze bloemkolen.” Het is aannemelijk dat de commerciële omroep het karakter van de publieke omroep niet geheel onaangetast heeft gelaten. Door de opkomst van de commerciële televisie zijn kijkcijfers ook voor de publieke omroep een belangrijkere rol gaan spelen. De hoogte van de vergoeding die de publieke omroep van de overheid ontvangt wordt ten dele bepaald door het aantal leden van de omroep en het aantal kijkers dat hun programma’s trekt. De concurrentiestrijd tussen de publieke en de commerciële omroep is elke doordeweekse avond weer voelbaar wanneer Humberto Tan, presentator van de RTL talkshow RTL Late Night en Jeroen Pauw, presentator van talkshow Pauw uitgezonden op de publieke omroep, strijden om de meeste kijkcijfers. In dit onderzoek zal er worden gekeken naar de vraag in hoeverre de stijl van het politieke interview in talkshows in de loop der jaren is veranderd in Nederland. Er zal daarnaast worden gekeken of er hierin een verschil te zien in tussen de publieke en de commerciële omroep. In deze scriptie staat de volgende vraag centraal: In hoeverre verschilt de stijl van het politiek interview in talkshows uitgezonden in 2003/2004 met talkshows uitgezonden in 2014/2015? Is hierin een verschil te zien tussen talkshows uitgezonden op de publieke omroep en talkshows uitgezonden op de commerciële omroep? Het antwoord op deze onderzoeksvraag zal worden gevonden door middel van een kwantitatieve inhoudsanalyse van politieke interviews in talkshows uitgezonden op de publieke en commerciële omroep. Er wordt gekeken naar talkshows uitgezonden in 2003/2004 en 2014/2015. Deze scriptie zal eerst ingaan op de bestaande literatuur omtrent de kenmerken van het politiek interview en het fenomeen talkshows. Daarnaast zal er worden ingegaan op het 3 mediatijdperk waarin de media zich momenteel bevinden. Vervolgens zal er middels een kwantitatieve inhoudsanalyse worden gekeken naar bepaalde stijlkenmerken van het politieke interview waaronder de tijd dat de politicus aan het woord is, naar de mate van personalisering in de politieke interviews, naar de vraag of er sprake is van interpretatieve journalistiek en naar de vraag in hoeverre er gesproken kan worden van een confronterende stijl in politieke interviews. Het politieke interview in talkshows is een interessant onderwerp van onderzoek. Door de vele veranderingen in de relatie tussen de media en de politiek is het aannemelijk dat de stijlkenmerken van het politieke interview ontwikkelen. Politieke interviews in talkshows zijn in het bijzonder interessant door de verschuiving van het politieke interview van actualiteitenrubrieken naar talkshows. Omdat verschillende talkshows op deze manier een belangrijke bron van informatievoorziening worden, is het interessant om te kijken hoe zij deze taak vervullen. 4 2. THEORETISCH KADER Het politieke interview Het politieke interview zal in dit onderzoek centraal staan. In dit hoofdstuk zal aandacht worden besteed aan de reeds bestaande literatuur over het politieke interview. Hoewel het politieke interview van groot belang is in de dagelijkse communicatie van informatie naar een groot publiek, is er door politieke wetenschappers verrassend weinig aandacht aan besteed. Voordat verder zal worden ingegaan op de betekenis van het politieke interview in het Nederlandse medialandschap, zal eerst worden besproken wat er precies onder een politiek interview kan worden verstaan. De kenmerkende elementen van het politieke interview zijn het best te onderscheiden wanneer men het politieke interview vergelijkt met een normaal gesprek over politiek. Een aantal belangrijke verschillen valt op. Het politieke interview is een mediaevent dat is opgezet door een mediaorganisatie. Het is dus geen spontaan gesprek tussen twee individuen. De media hebben een grote invloed op het interview. Zij bepalen het onderwerp van de uitzending, kiezen de gasten en beïnvloeden de sfeer van het interview. De media hebben dus een actieve rol binnen het politieke interview. Dit wil niet zeggen dat de media ongelimiteerd invloed kunnen uitoefenen op het interview. Door de toenemende concurrentie tussen verschillende mediaorganisaties, verkeert de politicus vaak in een redelijk goede onderhandelingspositie. De politicus kan door met de redactie te onderhandelen invloed uitoefenen op de onderwerpen die tijdens het politiek interview ter sprake komen en de overige gasten die eventueel aan tafel zitten (Voltmer & Brants 2011: 128). Een tweede kenmerk van het politieke interview is de duidelijke rolverdeling tussen de politicus en de interviewer. Het politiek interview kan worden omschreven als een conversatievorm met een heldere rolverdeling en specifieke regels om deze rolverdeling te bevorderen. De journalist stelt vragen, de geïnterviewde geeft antwoord op deze vragen. Waar deze rollen in een gesprek door beide individuen afwisselend kunnen worden vervuld, staat de rolverdeling bij een politiek interview vast. Wanneer hiervan wordt afgeweken, bijvoorbeeld doordat de politicus weigert antwoord te geven, of de journalist zijn eigen standpunten gaat verkondigen, worden de spelregels van het politieke interview overtreden (Brants 2011, 128). Naast de journalist en de geïnterviewde neemt er een derde actor deel aan het politieke interview: het publiek. De aanwezigheid van het publiek heeft een zeer grote invloed op het gesprek dat de journalist en de politicus met elkaar voeren. De organisatie die het politieke 5 interview faciliteert zal rekening houden met de wensen en verwachtingen van het publiek. Zo wenst het ene publiek een diepgaand inhoudelijk interview, terwijl het andere publiek liever hoort over persoonlijke onderwerpen. De mediaorganisatie zal deze wensen meenemen in de hoop zo veel mogelijk kijkers te trekken. De politicus is zich ook bewust van het publiek. Hij zal proberen het publiek, zijnde potentiële stemmers, te overtuigen van zijn standpunten (idem: 129). Bij politieke interviews in talkshows is het publiek daadwerkelijk aanwezig in de studio. Bij politieke interviews in bijvoorbeeld actualiteitenrubrieken is dat minder vaak het geval. Toch speelt de aanwezigheid van het publiek ook daar een grote rol, daar zowel de interviewer als de politicus zich bewust zullen zijn van het feit dat het gesprek dat zij voeren, wordt bekeken door een groot aantal mensen. Een laatste kenmerk van het politieke interview, dat sterk samenhangt met de aanwezigheid van het publiek, is het feit dat het interview geënsceneerde uitvoering is. Het optreden van zowel de journalist als de politicus staat in schril contrast met hoe zij buiten de set zouden optreden. Zij houden rekening met de manier waarop zij bepaalde zaken verwoorden. Daarnaast zullen bepaalde zaken in het interview niet worden besproken (idem: 130). Wel dient te worden opgemerkt dat talkshows meestal live worden uitgezonden. Dit betekent dat er geen sprake is van montagetechnieken. Het politieke interview kan dus worden omschreven als een mediaevent opgezet door een mediaorganisatie waarbij sprake is van een duidelijke rolverdeling tussen de interviewer en de politicus. Het publiek beïnvloedt het politieke interview door haar directe of indirecte aanwezigheid. Als laatste is het politieke interview een geënsceneerde uitvoering. Hoewel ieder politiek interview bovengenoemde gemeenschappelijke kenmerken bezit, kunnen politieke interviews sterk van elkaar verschillen. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen de informatieve nieuwsinterviews en de interviews die meer gericht zijn op amusement (Lauerbach 2007). Voor welke interviewstijl wordt gekozen, hangt af van het doel dat het medium wil bereiken. Men kiest voor een informatief nieuwsinterview wanneer men wenst de burger te informeren over bepaalde ontwikkelingen in de samenleving. Bij het meer op amusement gerichte interview is het doel dat het medium wil bereiken het vermaken van de kijkers (idem: 1393). Het nieuwsinterview wordt gekenmerkt door een