Świecie i okolice The City of Two Rivers MiastoMiasto dwóchdwóch rzekrzek

World. City. Formerly a “shining” Świecie. Miasto, którego losy zdeterminowała natura. Dwie kapryśne, stronghold at the fork of Czarna Woda and the Vistula, separated by nieokiełznane rzeki. Dawniej „świecący” gród w widłach Czarnej Wody a moat, with a Teutonic castle, the seat of the commanders, i Wisły, oddzielony fosą, z krzyżackim zamkiem, siedzibą komturów, today a symbolof the city. dziś symbolem miasta.

A city friendly to wanderers, merchants and traders on the trade routes crossing here. Tolerant, welcoming settlers, Gród przyjazny wędrowcom, kupcom, handlarzom na krzyżujących się tu handlowych szlakach. Tolerancyjny, przyjmujący infidels, strangers: Dutch, Scots, Germans, Jews - everyone left their mark on it. A city plunged by wars, looting, fires, “Black osadników, innowierców, obcych: Holendrów, Szkotów, Niemców, Żydów – każdy wycisnął piętno, pozostawił ślady. Miasto Death”, floods and floods. Determined to escape from the water ticks, to become independent from the chimeric nature pogrążane przez wojny, grabieże, pożary, „czarną śmierć”, powodzie i potopy. Zdeterminowane, by uciec z wodnych of rivers, to move higher, to the hills of the left-bank Wda. Lively, bustling, driven by competition with the neighbor on the kleszczy, uniezależnić się od chimerycznej natury rzek, przenieść się wyżej, na wzgórza lewobrzeżnej Wdy. Gwarne, tętniące other side of the river .... A city friendly to wanderers, merchants and traders on the trade routes crossing here. Tolerant, życiem, napędzane rywalizacją z sąsiadem po drugiej stronie rzeki... . Gród przyjazny wędrowcom, kupcom, handlarzom welcoming settlers, infidels, strangers: Dutch, Scots, Germans, Jews - everyone left their mark on it. A city plunged by wars, na krzyżujących się tu handlowych szlakach. Tolerancyjny, przyjmujący osadników, innowierców, obcych: Holendrów, looting, fires, “Black Death”, floods and floods. Determined to escape from the water ticks, to become independent from Szkotów, Niemców, Żydów – każdy wycisnął piętno, pozostawił ślady. Miasto pogrążane przez wojny, grabieże, pożary, the chimeric nature of rivers, to move higher, to the hills of the left-bank Wda. Lively, bustling, driven by competition with „czarną śmierć”, powodzie i potopy. Zdeterminowane, by uciec z wodnych kleszczy, uniezależnić się od chimerycznej the neighbor on the other side of the river .... natury rzek, przenieść się wyżej, na wzgórza lewobrzeżnej Wdy. Gwarne, tętniące życiem, napędzane rywalizacją City. Today, as before, it attracts people from everywhere, following the paper giant. Still on the main communication route, z sąsiadem po drugiej stronie rzeki... . but without the line of noisy and poisonous trucks towing the main city artery. Industrialized, communicated, modern, rich Miasto. Dzisiaj, tak jak kiedyś, przyciąga ludzi zewsząd, w ślad za papierniczym gigantem. Nadal przy głównym szlaku ... also with human capital. It creates working, study and care conditions for its inhabitants. Surrounded by nature, it offers komunikacyjnym, choć już bez sznura hałaśliwych i trujących ciężarówek, ciągnących główną miejską arterią. conditions for rest, recreation and sport. Rich in history, proud of their achievements, perspective. Uprzemysłowione, skomunikowane, nowoczesne, bogate..., także ludzkim kapitałem. Stwarza swoim mieszkańcom warunki pracy, nauki, opieki. Otoczone przyrodą, oferuje warunki wypoczynku, rekreacji, sportu. Bogate historią, dumne dorobkiem, perspektywiczne.

2 Świecie by Vistula Świecie nad Wisłą 3 Miasto dwóch rzek

Świecie jest gminą miejsko - wiejską w powierzchni 175 Świecie is an urban and rural commune with an area km2. W 2017 roku miasto liczyło 25,9 tys. mieszkańców of ​​175 km2. In 2017, the city had a population of a cała gmina 34,1 tys. Ze swoją dobrze rozwiniętą in- 25.900 people and the whole commune of about frastukturą oraz zapleczem rekreacyjno-sportowym, 34.100 thous. With its well-developed infrastructure stanowi doskonałą bazę wypadową w Bory Tucholskie, as well as recreational and sports facilities, it is an odległe o niespełna 30 km. Ale w samym mieście jest excellent base for trips to Bory Tucholskie placed Świecie położone jest wiele ciekawych miejsc i zabytków, wartych odwiedzenia. only 30 km away. But in the city itself, there are many w województwie kujawsko - pomorskim, na interesting places and monuments worth visiting. Pojezierzu Pomorskim, u ujścia rzeki Wdy do Świecie stanowi ważny węzeł komunikacyjny. Zbie- Wisły, w miejscu, gdzie wysoczyzna morenowa gają się tu drogi krajowe nr 91 i 5, łączące połud- Świecie is an important communication hub. National stromo opada w kierunku Wisły. nie Polski z aglomeracją trójmiejską oraz trasa roads No. 91 and 5, connecting the south of Poland S5 (obwodnica Świecia). W odległości 12 km od with– the agglomeration, meet here Tricity and the Świecie is located in the Kuyavian-Pomeranian miasta przebiega trasa A1. Można tu również do- S5 route (Świecie ring road). The A1 route runs 12 Voivodeship in the Pomeranian Lake District, jechać autobusem z dużych miast północnej km from the city. You can also easily take a bus from at the mouth of the Wda and Vistula rivers, i środkowej Polski oraz pociągiem, dzięki stacjom large cities of northern and central Poland or by train, in a place where the moraine elevationslides kolejowycm w Terespolu Pomorskim (7km) i Lasko- thanks to the railway stations in Terespol Pomorskie towards the Vistula. wicach Pomorskich (10 km). (7 km) and Laskowice Pomorskie (10 km).

4 The CIty of Two Rivers Miasto dwóch rzek 5 Bursztynowy szlak/ Amber Road Historia

NazwaNazwa ii herbherb Książęta,Książęta, komturowie,komturowie, PrusacyPrusacy The name and the coat of arms Princes, commanders, Prussians

Świecie, jedno z najstar- Świecie, one of the oldest Po- Nazwa Świecie pochodzi od słów The name Świecie comes from szych miast pomorskich meranian and Vistula towns. ,,świeca, świecić”. W dokumentach the words “candle, shine”. In the i nadwiślańskich. W starożyt- In antiquity there was a set- z XIII w. miejscowość występuje documents from the 13th cen- ności znajdowała się tu osada, tlement here, through which jako ,,Suece, Swete, Swecz”. tury, the town is referred to as przez którą wiódł słynny szlak the famous amber route led “Suece, Swete, Swecz”. bursztynowy, prowadzący z from the Roman Empire to Cesarstwa Rzymskiego nad the Baltic Sea. Bałtyk. Według legendy zapalona nocą świeca w pustelni przy According to legend, a candle lit at night in a hermit- ujściu Czarnej Wody do Wisły w kazywała bezpieczny age at the mouth of Czarna Woda to the Vistula indi- Potwierdzają to m.in. znalezione monety rzymskie z II, This is confirmed by, among others found Roman brzeg i uratowała tonącą w wirach Wisły łódź pomor- cated a safe shore and saved the Pomeranian prince’s IV i V wieku przed naszą erą. We wczesnym średnio- coins from the 2nd, 4th and 5th centuries BC. In the skiego księcia. Odbicie świecy i sierpa księżyca w toni boat drowning in the whirlpools of the Vistula. The wieczu istniała tu osada rybacka. Pierwsze pisemne early Middle Ages, there was a fishing settlement here. wody stało się symbolem, herbem grodu. Mogło to być reflection of a candle and a crescent moon in the wzmianki o Świeciu jako o stolicy samodzielnego The first written mentions of Świecie as the capital of też ognisko na nadbrzeżu osady rybackiej, będące punk- depths of the water became a symbol, the coat of księstwa pomorskiego, którym władał książę Grzy- an independent Pomeranian Duchy ruled by Prince tem orientacyjnym dla płynących nocą podróżników. arms of the town. It could also be a bonfire on the misław, syn Mestwina, pochodzą z 1198 roku. Jego Grzymisław, son of Mestwin, come from 1198. His Być może jednak nazwa wywodzi się od jasnych, poły- quayside of a fishing village, which was a landmark for gród znajdował się na wysokim, lewym brzegu Wdy, stronghold was located on the high left bank of the skujących w świetle słońca i księżyca, okorowanych travelers sailing at night. Perhaps, however, the name w okolicach dzisiejszego szpitala psychiatrycznego Wda River, in the vicinity of today’s psychiatric hos- palisad, ścian drewnianego grodu księcia, górującego derives from the bright palisades shining in the light i klasztorka. W XIIl w. Świecie wchodziło w skład pital and monastery. In the 12th century, Świecie was na wysokim brzegu rzeki. of the sun and moon, and the walls of the prince’s księstw Świętopełka II, a potem jego syna Mściwo- part of the principalities of Świętopełk II, and then wooden castle towering on the high bank of the river. ja, zwanego także Mestwinem. Informacje zawarte of his son Mściwoj, also known as Mestwin. The in- w kronice pruskiej Piotra z Duisburga wskazują, formation contained in the Prussian chronicle of iż około 1242 r. książę Świętopełk II, po zdobyciu przez Peter of Duisburg indicates that around 1242, Duke Krzyżaków grodu w Sartowicach, spełniającego rolę ko- Świętopełk II, after the Teutonic Knights captured the mory celnej na Wiśle, przeniósł Świecie w widły rzek town of Sartowice, which served as a customs house Wdy i Wisły. Rządy Mestwina w drugiej połowie XIII on the Vistula, moved Świecie to the fork of the Wda w. to czas rozkwitu gospodarczego grodu, położonego and Vistula rivers. The rule of Mestwin in the second na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Wielkopolski i half of the 13th century was the time of the econom- Kujaw do Gdańska. Jednakże i ten gród, wymieniany jako ic boom of the stronghold situated at the crossroads stolica kasztelanii oraz stolica dzielnicy, a nawet całego of trade routes from Greater Poland and Kujawy to księstwa, w roku 1309 został zdobyty przez Krzyżaków Gdańsk. However, this castle, mentioned as the capital i włączony do Państwa Zakonnego. of the castellany and the capital of the district, and

6 History Historia 7 znaczek pocztowy ok. 1915 r./Post stamp from 1915 Plan zamku w Świeciu na rycinie z albumu - “Zbiór rycin do dzieła Samuela Pufendorfa obejmującego dzieje Kparola Gustawa króla Historia

Krzyżacy zdecydowali się na utworzenie w Świeciu even of the entire principality, was conquered by the cechowała wysoka kultura rolna i umiejętość me- mans, Jews and also the Dutch (Olęders) - settlers from komturstwa około 1320 r. Zakon, doceniając znacze- Teutonic Knights in 1309 and incorporated into the lioracji. Jako mennonici (odłam protestantyzmu), the Netherlands, Mennonite denominations, who were nie polityczno - gospodarcze Ziemi Świeckiej, w roku Teutonic State. zmuszeni byli emigrować z powodu prześladowań characterized by high agricultural culture and the ability to meliorate, flowed to the richer town. As Mennonites 1335 zaczął wznosić murowaną warownię w widłach The Teutonic Knights decided to create in Świecie religijnych. Wisły i Wdy. W 1338 r. Świecie otrzymało przy- (a branch of Protestantism), they were forced to emi- komturstwa around 1320. The Order, appreciating Jednakże już w XVII w. miasto nawiedziły poważne wilej lokacyjny na prawie chełmińskim, a ukończony grate due to religious persecution. the political and economic importance of the Świecie kryzysy. Epidemie dżumy, zwanej „czarną śmiercią”, w 1350 r. zamek wkrótce stał się siedzibą komturów. Land, in 1335 started to build a brick stronghold at które stały się przyczynami znacznego wyludnienia However, as early as in the 17th century the city was hit Po przegranej bitwie grunwaldzkiej (1410) zwycięskie the fork of the Vistula and Wda. In 1338, Świecie was miasta, a wojny polsko-szwedzkie z lat 1626-1629 by serious crises. The epidemics of the plague, known wojska Władysława Jagiełły zajęły miasto, zamek po- granted a location privilege under the Chełmno law, i 1655-1660 spowodowały niewyobrażalne zni- as the “Black Death”, which resulted in the significant został jednak w rękach krzyżackich. W granice Królest- and the castle, completed in 1350, soon became the szczenia i upadek miasta, które odbudowywało się depopulation of the city, and the Polish-Swedish wars wa Polskiego Świecie powróciło dopiero na mocy II seat of the commanders. After the defeat of the Grun- przez kilkadziesiąt lat. W 1772 r., w wyniku traktatu of 1626-1629 and 1655-1660 caused unimaginable de- pokoju toruńskiego w roku 1466. Staje się siedzibą wald Battle (1410), the victorious army of Władysław rozbiorowego, Świecie znalazło się pod rządami struction and the fall of the city, which was rebuilt from starostów, (Konopaccy, Jabłonowscy), starościnami Jagiełło captured the city, but the castle remained in pruskimi, a od 1818 roku stało się siedzibą nowo the destruction for several dozen years. In 1772, as a bywają znane kobiety: królowa Konstancja (1629- the hands of the Teutonic Knights. The world returned utworzonego powiatu. result of the partition treaty, Świecie came under Prus- 1631), Maria Ludwika Gonzaga, żona Władysława to the borders of the Kingdom of Poland only under sian rule, and in 1818 it became the seat of the newly IV (1646-1667). Nastał czas rozkwitu miasta, które the Second Peace of Toruń in 1466. It becomes the W II poł. XIX wieku miasto zostaje translokowane created County. stało się ważnym ośrodkiem handlowym na wiślanym seat of starosts (Konopacki, Jabłonowscy), and the sta- na lewy brzeg Wdy. Po przenosinach miasto rozwija In the second half of In the nineteenth century, the city szlaku. Do bogacącego się mia-sta napływali Szkoci, rosts are famous women: Queen Konstancja (1629- się, powstaje cukrownia, browary, destylarnia, młyn was translocated to the left bank of the Wda. After the Niemcy, Żydzi a także Holendrzy (Olędrzy) – osadni- 1631), Maria Ludwika Gonzaga, wife of Władysław IV parowy, rzeźnia, apteka, szpital powiatowy, elek- move, the city develops, a sugar factory, breweries, a cy z Niderlandów, wyznania mennonickiego, których (1646- 1667). The city flourished and became an im- trownia miejska. distillery, a steam mill, a slaughterhouse, a pharmacy, a portant trade center on the Vistula route. Scots, Ger- district hospital and a municipal power plant are built.

8 History Historia 9 HistoriaHistoria

WielkieWielkie przenosinyprzenosiny The seat of the prince and commander

Położone w widłach Wisły i Czarnej Wody, Świecie było Situated at the fork of the Vistula często narażone na niszczyciel- and Czarna Woda, Świecie was of- skie powodzie, nawiedzające ten exposed to devastating floods obszar starego miasta. in the area of the old town.

1379, 1445, 1540, 1674, 1745 to lata tylko tych, które 1379, 1445, 1540, 1674, 1745 are the years of only zostały odnotowane w pismach i dokumentach. those recorded in the writings and documents. From Od 2. dekady XIX w. stawały się coraz częstsze the second decade of the 19th century, they became (np. corocznie, w latach 1827-1830), dotkliwsze, more frequent (e.g. annually, in the years 1827-1830), niszczycielskie. Już w 1830 r. rajcy świeccy wystosowali more severe and destructive. As early as 1830, the prośbę do pruskiego króla od przyznanie dotacji na secular councilors made a request to the Prussian ten cel, która spotkała się z odmową. Jednocześnie, king to grant a subsidy for this purpose, which was na lewym, wysokim brzegu Wdy stopniowo lokowano refused. At the same time, on the left, high bank of the obiekty gospodarcze (spichlerz, magazyn solny, Wda River, economic facilities (a granary, salt ware-

10 History Historia 11 Po I wojnie światowej i ratyfikowaniu postanowień to Terespol. At the turn of the century, the city had Traktatu Wersalskiego, dopiero w styczniu 1920 r. approx. 8 thousand. residents. skończył się okres panowania pruskiego. Świecie After World War I and the ratification of the provi- powróciło do Rzeczypospolitej, a pierwszym sions of the Versailles Treaty, the Prussian rule ended komisarycznym burmistrzem został Leon Neumann. only in January 1920. Świecie returned to the Pol- W okresie międzywojennym miasto rozwijało ish-Lithuanian Commonwealth, and Leon Neumann się dynamicznie. W przeddzień wybuchu II wojny became the first commissary mayor. In the interwar światowej liczyło już około 9,5 tys. mieszkańców period, the city developed dynamically. On the eve of (dla porównania w 1921 r. Świecie zamieszkiwało the outbreak of World War II, the population was al- 7,4 tys. osób). 3 września 1939 r. miasto zajęli ready around 9.5 thousand. inhabitants (for compar- Niemcy. Zakończył się wieloletni okres pokojowej ison, in 1921 Świecie was inhabited by 7.4 thousand współegzystencji Polaków, Niemców i Żydów. people). On September 3, 1939, the city was occupied Okupacja hitlerowska przyniosła śmierć tysiącom by the Germans. The long period of peaceful coex- mieszkańców Świecia i okolic. Wymordowano istence of Poles, Germans and Jews has ended. The m.in. personel oraz 1350 pacjentów zakładu Nazi occupation brought death to thousands of in- psychiatrycznego. Przy ulicy Polnej rozstrzelano 83 habitants of Świecie and its vicinity. Among others, staff Polaków i Żydów. Miasto zostało wyzwolone spod and 1,350 patients of a psychiatric facility. 83 Poles and okupacji po kilkudniowych ciężkich walkach II Frontu Jews were shot at Polna Street. The city was liberated Białoruskiego. Wspólnymi siłami wojsk polskich from occupation after several days of heavy fights of i radzieckich, 10 lutego 1945 r. Niemcy zostali wyparci the Second Belorussian Front. With the joint forces of ze Świecia. the Polish and Soviet armies, on February 10, 1945, the Germans were driven out of Świecie.

Historia Wielkie przenosiny

apteka), urzędy i instytucje państwowe (sąd, poczta, house, pharmacy) were gradually established, state szpital). Pod wpływem kolejnych powodzi, m.in. z offices and institutions (court, post office, hospital). lat 1853-56, kiedy zniszczeniu uległa pokaźna część Under the influence of subsequent floods, incl. from murów miejskich, pruski książę Wilhelm I wydał 28 1853-56, when a significant part of the city walls was grudnia 1857 roku pozwolenie na translokację miasta. destroyed, the Prussian prince William I issued a per- W tym czasie na Starym Mieście pozostawało jeszcze mit for the translocation of the city on December 185 domów, zaś w nowej lokalizacji – 112 budynków 28, 1857. At that time, 185 houses remained in the mieszkalnych i praktycznie wszystkie urzędy, odbywały Old Town, and in the new location - 112 residential się tam już wszystkie jarmarki i targi. Proces przenosin buildings and practically all offices, all fairs and markets trwał jeszcze całe ćwierćwiecze, a jego tempo were held there. The relocation process continued for przyspieszyło przyznanie (1874 r.) przez władze pruskie a whole quarter of a century, and its pace was ac- pożyczki na budownictwo komunalne oraz dotacji na celerated by the Prussian authorities granting (1874) budowę domów dla „lewobrzeżnych” osiedleńców. loans for municipal housing and subsidies for the con- Uwolnienie się mieszkańców Świecia od kaprysów struction of houses for “left-bank” settlers. wodnego żywiołu i ograniczonego rzekami terenu The freedom of the inhabitants of Świecie from the pozwoliło na rozbudowę i rozkwit miasta. Uruchomiono vagaries of the water element and the land limited wówczas cukrownię, tartak, elektrownię, rzeźnię, by rivers allowed the town to expand and flourish. browar, drukarnię, wytwórnię wód mineralnych, At that time, a sugar factory, a sawmill, a power plant, a także młyn wodny w Przechowie. Doprowadzono a slaughterhouse, a brewery, a printing house, and a również linię kolejową do Terespola. Na przełomie mineral water factory were launched, as well as a wa- wieków miasto liczyło ok. 8 tys. mieszkańców. ter mill in Przechowo. A railway line was also built Droga ze Świecia do Tucholi po niemieckim nalocie

Restauracja Zamkowa - okres międzywojenny ul. Klasztorna - lata okupacji niemiekiej Duży Rynek 1942 Ratusz 12 History Świecie- Miasto nad Wisłą 13 MiastoMiasto PapieruPapieru City of Paper

Po II wojnie światowej miasto After World War II, the city was odbudowywało się powoli. Do lat slowly rebuilt. Until the 1960s, its 60-tych XX wieku jego 10-tysięczna population of 10,000 earned a living społeczność utrzymywała się mainly from processing agricultural głównie z przetwórstwa płodów produce. rolnych. Momentem przełomowym dla jego rozwoju eko- The turning point for its economic development was nomicznego była podjęta w 1960 roku decyzja komisji the decision made in 1960 by the planning committee planowania przy Radzie Ministrów o budowie kom- at the Council of Ministers to build a pulp and paper binatu celulozowo-papierniczego w graniczącym ze combine in Przechowo bordering Świecie, which was Świeciem Przechowie, będącym ówcześnie odrębną then a separate village. The proximity of the Vistula and wsią. Bliskość Wisły i linii kolejowej, duże obszary leśne the railway line, large forest areas and - most of all - flat i, przede wszystkim, dający nieograniczone możliwości terrain that gives unlimited possibilities - these advan- równinny teren – tych atutów brakowało sąsiadowi tages were missing from the neighbor from across the zza Wisły - Chełmnu, które zabiegało o lokalizację Vistula - Chełmno, who sought to locate the plants at zakładów u siebie. Na budowę z całego kraju ściągali home. Engineers, architects, technicians and workers inżynierowie, architekci, technicy i robotnicy, skusze- were attracted to the construction site from all over the ni dobrymi zarobkami, perspektywą mieszkania bądź country, tempted by good wages, the prospect of living,

Historia Miasto papieru

też przymuszeni nakazami pracy. Plac budowy roz- or forced by work orders. The construction site spread pościerał się na 100 hektarach. W 1968 roku urucho- over 100 hectares. In 1968, the plant was launched, miono zakład, która wkrótce zatrudniał już 4,6 tys. which soon employed 4.6 thousand people. people. At ludzi. W chwili rozpoczęcia budowy, w 1961 r. Świe- the start of construction, in 1961, Świecie had a popu- cie liczyło 13,5 tys. mieszkańców, zaledwie dekadę lation of 13.5 thousand. inhabitants, just a decade later później - prawie 20 tys. Powstały nowe osiedla: - almost 20 thousand. New housing estates were built: - Miasteczko – niewielka dzielnica położona z dala od - The town - a small district located far from the city, in miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów. Znaj- the immediate vicinity of factories. There were work- dowały się tam hotele robotnicze; ers’ hotels there; - Osiedle Kościuszki – pierwsze osiedle w mieście, - Kościuszko estate - the first estate in the city, built zbudowane dla przyszłych pracowników przemysłu for future industrial workers and soldiers. Situated in oraz żołnierzy. Usytuowane w bezpośrednim sąsiedz- the immediate vicinity of the downtown area, it soon twie śródmieścia, wkrótce stało się domem dla ponad became home to over 4,000 people. residents; 4 tys. mieszkańców; - Marianki - the largest and most populous district of Marianki – największa i najludniejsza dzielnica miasta. the city. Zmienił się również profil społeczno - gospodarczy The socio-economic profile of the commune has also gminy, z rolniczego na przemysłowy. Przy papierni- changed, from agricultural to industrial. Many compa- czym gigancie powstało lub przyciągnęło do niego nies in this industry were established or attracted to the wiele firm tej branży, co pociągnęło za sobą liczne, paper giant, which resulted in numerous new invest- nowe inwestycje oraz napływ wykształconej i wyspec- ments and an influx of educated and specialized staff. jalizowanej kadry.

Świecie lata 60-te Świecie lata 60-te

14 Świecie- City by Wisła Świecie- Miasto nad Wisłą 15 City Today NowaNowa rzeczywistośćrzeczywistość

After the political changes at the turn of Po przemianach ustrojowych przełomu lat 80-tych the 1980s and 1990s, the reform of the local government started in i 90-tych, rozpoczęta w 1990 roku reforma samorządu 1990 was an important impulse for the development of Świecie. terytorialnego stanowiła ważny impuls dla rozwoju Świecia.

First of all, it made the city independent, reduced its dependence on the “headquarters” and liberated the Przede wszystkim usamodzielniła miasto, zmniejszyła jego zależność od „centrali”, wyzwoliła inicjatywę initiative of its inhabitants. Apart from the necessary systemic transformations, the process of “catching up” mieszkańców. Oprócz niezbędnych przeobrażeń ustrojowych rozpoczął się proces „odrabiania zaległości”. has started. After the administrative reform in 1999, the city became the capital of the newly created poviat, Po reformie administracyjnej w 1999 roku miasto zostało stolicą nowo utworzonego powiatu, największego the largest of the 23 poviats in the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. spośród 23 powiatów województwa kujawsko-pomorskiego. For many years, transport, mainly trucks, was a serious drawback, burdensome for the inhabitants and the Przez wiele lat poważny mankament, uciążliwy dla mieszkańców i środowiska, stanowił transport, głównie environment. On Wojska Polskiego Street, which is the axis of the city and the main communication artery, ciężarowy. Ulicą Wojska Polskiego, stanowiącą oś miasta i główną arterię komunikacyjną, ciągnęły sznury there were lines of lorries, moving from the north of the country to the pulp mills located in the southern ciężarówek, sunące z północy kraju do zakładów celulozowych, położonych w południowej części miasta. part of the city. The problem was resolved after the construction of a 13 km long bypass of the city from Problem został rozwiązany po wybudowaniu od północnego zachodu i oddaniu do użytku w grudniu 1996 the northwest and commissioned in December 1996. roku, liczącej ponad 13 kilometrów obwodnicy miasta. Thanks to its convenient location in the center of northern Poland, at the intersection of communication Dzięki dogodnemu położeniu w centrum północnej Polski, na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, blis- routes, and the proximity of today’s A1 - the Amber Highway, it is easy to get here from every corner of the kości dzisiejszej A1 - Autostrady Bursztynowej, łatwo tu dotrzeć z każdego zakątka kraju. Tworzony konse- country. The friendly climate for investments, which has been consistently created for years - for example kwentnie od lat przyjazny klimat dla inwestycji - chociażby poprzez utworzenie Stref Rozwoju Gospodarcze- by the creation of the Vistula Park I and II Economic Development Zones - results in a growing number of go Vistula Park I i II – sprawia, że rośnie liczba nowoczesnych firm i przedsiębiorstw, które wiążą przyszłość modern companies and enterprises that bind the future with the Świecie region and permanently fit into z regionem Świecia i trwale wpisują się w jego krajobraz. its landscape.

16 Świecie- City by Wisła Świecie- Miasto nad Wisłą Historia Śródmieście Śródmieście Śródmieście City Centre intersectionwith ul. Pocztowa was the exclusive Wilotz Nieograniczona praktycznie z ul. Pocztową znajdował się ekskluzywny Wilotz Hotel z centralnym ogrzewaniem i garażami, następnie Hotel with central heating and garages, then the state- przestrzeń pozwoliła na swobodę The virtually unlimited space al- lowed for the freedom of designing a dostojny gmach sądu (Sąd Rejonowy) z przyległymi ly court building (District Court) with adjacent buildings projektowania nowego miasta, new city, delineating its main streets budynkami zakładu poprawczego, aż po klasztor of the correctional facility, up to the former Bernardine wytyczania jego głównych ulic, and key routes. pobernardyński i spotkanie z ulicą Klasztorną. Nieopodal monastery and meeting with Klasztorna Street. Nearby, kluczowych traktów. znajduje się duży kompleks budynków założonego w there is a large complex of buildings established in 1855, 1855 roku Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych, the Hospital for the Nervous and Mentally Ill, the oldest Wokół centralnego punktu, rynku, zaczęto w XIX Around the central point, the market square, began in the najstarszej spośród działających obecnie placówek of the currently operating facilities of this type in Poland. wieku wytyczać uliczną sieć, mozaikę prostopadle 19th 5th century to delineate a street network, a mosaic tego typu w Polsce. Po drugiej stronie osi wyznaczonej On the other side of the axis marked by Mickiewicza przecinających się ulic. Pierwsze ulice, w odniesieniu of streets crossing perpendicularly. The first streets, in rela- ulicą Mickiewicza - zabytkowy budynek gimnazjum, dziś Street - a historic building of a renowned high school, do nabrzeża Wdy, wytyczano prostopadle, jak np. tion to the Wda embankment, were drawn perpendicular- renomowanego liceum, kościół pw. św. Andrzeja Boboli the church of st. Andrzej Bobola and the poviat hospi- ulicę Mickiewicza (niem. Friedrichstrasse), przy której ly, such as Mickiewicza Street (German: Friedrichstrasse), i wzniesiony u progu XX wieku szpital powiatowy. tal erected at the turn of the 20th century. The building zlokalizowano Bank Rzeszy, łaźnię miejską, drukarnię, where the Reichsbank, a municipal bath, a printing house, Nad rynkiem i śródmiejskimi ulicami góruje dostojnie of the Prussian poviat authorities (German: Kreishaus), dom mody) i równolegle (ulice Klasztorna, 10 lutego / and a fashion house were located) and parallel (Klasztorna zbudowany w latach 1880-1885 gmach pruskich władz the seat of the Prussian and then Polish starosts, which dawn. Szeroka, potem J. Piłsudskiego/, księcia Grzymisława, Streets, 10 February / Daw Szeroka, then J. Piłsudskiego powiatowych (niem. Kreishaus), siedziba pruskich, today serves as the Town Hall, towers over the square Pocztowa, Nadbrzeżna). Ten szachownicowy układ /, prince Grzymisław, Pocztowa, Nadbrzeżna). This check- potem polskich starostów, pełniący dziś funkcję Urzędu and downtown streets. On the other side of ul. Wojska spina w trójkąt druga najstarsza ulica - Sądowa (niem. ered pattern is connected in a triangle by the second Miejskiego. Po drugiej stronie ul. Wojska Polskiego, Polskiego, in the vicinity of ul. General J. Haller, there are Wilhelmstrasse), biegnąca od mostu prowadzącego oldest street - Sądowa (German Wilhelmstrasse), running w okolicach ul. gen. J.Hallera znajdują się masywne massive buildings of German military barracks from 1912. do Starego Miasta, poprzez róg z ul. Szkolną, gdzie from the bridge leading to the Old Town, through the cor- budynki niemieckich koszar wojskowych z 1912 roku. After regaining independence, it was the seat of the Polish znajdował się hotel Kaiserhof (Dwór Cesarski) i ner with ul. Szkolna, where the Kaiserhof hotel (Imperial Po odzyskaniu niepodległości były siedzibą polskiej naval and aviation school, after World War II a radio and pierwsze w Świeciu nieme kino, potem Dom Polski Court) was located, and the first silent cinema in Świecie, szkoły morskiej i lotniczej, po II wojnie stacjonował tu cable regiment was stationed here, in which the future i fabryka harmonijek ustnych. Przy skrzyżowaniu then the Polish House and the harmonica factory. At the pułk radioliniowo-kablowy, w którym służył późniejszy President of the Republic of Poland - Lech Wałęsa served. prezydent RP - Lech Wałęsa.

18 Śródmieście Świecie- MiastoŚródmieście nad Wisłą 19 DawniejDawniejHistoria ...... Śródmieście

Świecie lata 60-te Świecie lata 60-te

20 Świecie- Miasto nad Wisłą ŚródmieścieZabytki Duży Rynek Duży Rynek The Big Town Square Square

Duży Rynek stał się głównym The big market became the placem miasta w drugiej połowie main one the town square in the XIX w., po przenosinach Świecia na second half of the 19th century, lewy brzeg Wdy. after Świecie moved to the left bank of the Wda.

Nachylony ku brzegom Wisły i Wdy, otoczony jest Sloping towards the banks of the Vistula and the Wda, urokliwymi kamienicami z przełomu XIX i XX w. it is surrounded by charming tenement houses from Spośród nich wyróżnia się, stylizowany na obronny the turn of the 19th and 20th centuries. The most dis- zameczek z wieżą i blankami, neogotycki ratusz tinguished among them is the stylized defensive castle z 1879 r. Do roku 1975 siedziba władz miejskich, with a tower and battlements, the neo-Gothic town obecnie pełni rolę Pałacu Ślubów. Na ścianie hall from 1879. Until 1975, the seat of the municipal wmurowany są tablice upamiętniające ważne dla authorities, currently serves as the Wedding Palace . miasta wydarzenia, m. in. antypruskie rozruchy On the wall, there are plaques commemorating events z 1912 r., 70. rocznicę wyzwolenia miasta przez important for the city, including the anti-Prussian riots wojska gen. J. Hallera czy 650. rocznicę nadania praw of 1912, the 70th anniversary of the liberation of the Świecie lata 60-te miejskich. W budynku, od strony ulicy Kopernika city by the army of General J. Haller and the 650th ulokowana jest Izba Regionalna Ziemi Świeckiej, anniversary of granting city rights. In the building, on w której oglądać można eksponaty dokumentujące the side of Kopernika Street, there is the Regional historię i tradycje kulturowe Świecia i regionu. Chamber of Świecie Land, where you can see exhib- W czasie zaboru pruskiego na rynku stał pomnik its documenting the history and cultural traditions of cesarza Wilhelma I, a w latach 1950-1995 Pomnik Świecie and the region. During the Prussian partition, a Braterstwa Broni. Na płycie rynku umiejscowiono monument to Emperor William I stood in the market pomnik przedstawiający drzewo z umieszczonymi na square, and in the years 1950-1995 a Monument to the nim datami: Brotherhood of Arms. On the market square there is a monument showing a tree with the dates placed on it: 1198 - pierwsza pisana wzmianka o Świeciu, 1338 - nadanie praw miejskich, 1198 - the first written mention of Świecie, 1920 - powrót Świecia do Polski. 1338 - granting city rights, 1920 - Świecie returns to Poland.

Świecie lata 60-te

22 Świecie- The Old Market Square Świecie- Miasto nad Wisłą Śródmieście Mały Rynek

MałyMały RynekRynek Small Town Square

Poniżej Dużego Rynku, Below that market, several doz- kilkadziesiąt metrów w stronę en meters towards Big arranged Wisły położony jest Mały Rynek. gifts on the Small Market Square.

Od momentu przeniesienia Świecia na wyso- From the moment Świecie was moved to the ki brzeg Wdy w drugiej połowie XIX w. plac high bank of the Wda River in the second half spełniał rolę targowiska miejskiego. W czasie of the 19th century, the square was used as a zaboru pruskiego nosił on nazwę Hornplatz city marketplace. During the Prussian partition it (Plac Rogu) - prawdopodobnie kiedyś hand- was called Hornplatz (Rogu Square) - probably lowano tam bydłem. Obecnie to skwer z dużą cattle were traded there in the past. Currently, it ilością zieleni i ławkami. Na środku stoi pom- is a square with lots of greenery and benches. In nik nauczycieli i zasłużonych świecian, zamor- the center there is a monument of teachers and dowanych przez hitlerowców w latach 1939 - distinguished people of the world, murdered by 1945. Wzniesiono go w roku 1967, a autorem the Nazis in the years 1939-1945. It was erected był architekt Marian Wszelaki, wykonawcą - Ka- in 1967, and its author was the architect Marian zimierz Młocicki - obaj pochodzący ze Świecia. Anyaki, the contractor - Kazimierz Młocicki - both Pomnik stylizowany jest na otwartą księgę. W from Świecie. The monument is stylized as an 1994 roku zasłonięto na nim elementy sławiące open book. In 1994, it was covered with elements ustrój socjalistyczny i uzupełniono o tablicę z glorifying the socialist system and supplemented listą ofiar. Dominującym elementem architektu- with a plaque with a list of victims. The dominant ry Małego Rynku jest gmach poczty z 1890 r. element of the architecture of the Small Square is Jego prostokątna, zwarta bryła z czerwonej ce- the post office building from 1890. Its rectangular, gły jest kolejnym, charakterystycznym elemen- compact body of red brick is another character- tem pruskiej architektury z tamtego okresu, istic element of Prussian architecture from that zbudowanym w stylu neogotyckim, choć de- period, built in the neo-Gothic style, although the koracje budynku nawiązują do stylistyki północ- decorations of the building refer to the style of nego renesansu. the Northern Renaissance.

24 Smal Town Square Mały Rynek 25 DawniejDawniej ...... Duży Rynek Mały Rynek

26 Twarze miasta The Faces of the City

Tak jak Wrocław ma swoje Just like Wrocław has its gnomes, krasnale, tak Świecie wyróżniają Świecie is distinguished by stone fac- kamienne twarze. Jest ich około 200, es. There are about 200 of them, rang- liczą od 15 cm do 1,4 m. ing from 15 cm to 1.4 m. Wmurowane w ściany budynków lub ustawione (jako Embedded in the walls of buildings or placed (as heads) in głowy) w newralgicznych punktach miasta; przed zamkiem, the most sensitive parts of the city; in front of the castle, by przy moście przez Wdę, na rynku, a największe usytuowane the Wda bridge, on the market square, and the largest ones są przy ulicy Wojska Polskiego - na rondzie przy wyjeździe are located at Wojska Polskiego Street - at the roundabout do Gdańska oraz przy ośrodku kultury. Upiększają miasto, at the exit to Gdańsk and at the cultural center. They beauti- dodają uroku i klimatu, intrygują, zaciekawiają. Część ka- fy the city, add charm and atmosphere, intrigue and interest. mieni użytych do wyrzeźbienia twarzy stanowiło kiedyś Some of the stones used to carve the face used to be the kostkę pokrywającą płytę Dużego Rynku. Autorem pro- cube covering the slab of the Big Market. The author of the jektu „Twarze miasta” jest świecki artysta – Marek Tomasik. project “Faces of the city” is a secular artist - Marek Tomasik. W przestrzeń publiczną miasta wpisują się też instalacje Art installations by Karina Dzieweczyńska, realized as part artystyczne Kariny Dzieweczyńskiej, realizowane w ramach of the Awakening project, also fit into the city’s public space. projektu „Przebudzenie”. Jedna z nich – „metalowe portki”, One of them - “metal pants”, also located on the main zlokalizowana również przy głównej ulicy, nawiązuje do ro- street, refers to the working-class, industrial character of botniczego, przemysłowego charakteru dzisiejszego Świecia. today’s Świecie.

Historia Ulica Wojska Polskiego

Kręgosłup miasta The City’s Backbone Ulica, główna arteria. Aorta Street, main thoroughfare. miejskiego organizmu. Jej ponad Aorta the urban organism. Its pięciokilometrowy odcinek dzieli over five-kilometer section di- miasto na pół, niemal symetry- vides the city in half, almost sym- cznie. metrically.

Musi nią przejechać praktycznie każdy podróżujący przez Virtually everyone traveling through the city has to pass miasto. Wytyczona na początku XX wieku, równolegle do it. Set out at the beginning of the 20th century, parallel Wisły i końcowego odcinka Czarnej Wody. Spina osiedla to the Vistula and the final section of Czarna Woda. mieszkalne z handlowo-usługowym śródmieściem. Przy It connects residential estates with a commercial and niej znajdują się kluczowe lokalizacje, począwszy od service center. There are key locations next to it, start- Przechowa: szkoła, historyczny młyn spiętrzający wody ing from Przechowa: a school, the historic Wda water Wdy, najważniejsze sklepy i galerie, popularna restau- mill, the most important shops and galleries, the popu- racja Stylowa, przychodnia zdrowia, centrum handlowe, lar Stylowa restaurant, a health clinic, a shopping center, dworzec, bank, urząd miejski, nowy szpital. Od powstania a railway station, a bank, a municipal office, a new hos- obwodnicy Świecia – mniej hałaśliwa i zadymiona, spo- pital. Since the construction of the Świecie ring road kojniejsza. Kręgosłup miasta. - less noisy and smoky, calmer. The backbone of the city.

28 Świecie- City by Wisła Świecie- City by Wisła 29 DawniejDawniej ...... Ulica Wojska Polskiego

30 Świecie lata 60-te na Pomorzu Gdańskim nie poddała się wojskom Jagiełły. was one of the three in Gdańsk Pomerania that did not Twierdza niszczona i trawiona pożarami podczas wo- surrender to the troops of Jagiełło. The fortress was jny trzynastoletniej (1454-1466), „potopu” szwedzkiego destroyed and consumed by fires during the Thirteen (1655-1660), wojny północnej (1700-1721) czy sied- Years ‘War (1454-1466), the Swedish “Deluge” (1655- mioletniej (1756-1763). Tajemnicza, być może kryjąca 1660), the Northern War (1700-1721) or the Seven sieć podziemnych korytarzy, prowadzących do fary na Years’ War (1756-1763). A mysterious, perhaps hiding Starym Mieście, do tajnego wyjścia w rejonie Czarcich network of underground corridors leading to the Gór czy nawet pod dnem Wisły, w kierunku na Chełm- parish church in the Old Town, to a secret exit in the no. Cegły z jej murów, grabione i rozbierane stanowiły Czarcie Góry area, or even under the Vistula, towards podobno źródło taniego materiału budowlanego przy Chełmno. The bricks from its walls, raked and dismantled, wznoszeniu pruskiego starostwa powiatowego (bu- were allegedly a source of cheap building material for dynek Urzędu Miasta) czy Cytadeli w Grudziądzu. the construction of the Prussian poviat starosty (the building of the Town Hall) or the Citadel in Grudziądz. Rozpoczęty w II poł. XIX w. proces ratowania zamku zapobiegł jego zupełnej dewastacji, a zachowane do Started in the second half of the In the nineteenth century, dziś skrzydło północne z majestatyczną baszta północ- the process of saving the castle prevented its complete no-zachodnią stanowiło najbardziej reprezentacyjną devastation, and the northern wing with the majestic część budowli. Przeprowadzone pomiary wykazały, że north-west tower, preserved to this day, was the most wieża, przy wysokości blisko 35 m odchylona jest od representative part of the building. The measurements pionu w kierunku zachodnim o 106 cm. Tym samym carried out showed that the tower, at a height of nearly wieża świeckiego zamku jest najwyższą krzywą wieżą w 35 m, tilts to the west by 106 cm. Thus, the tower of Polsce, na szczyt której mogą wejść turyści. Wewnątrz a secular castle is the highest leaning tower in Poland, warowni i na zamkowym dziedzińcu odbywają się which can be reached by tourists. Exhibitions, knight wystawy, turnieje rycerskie, festyny, koncerty, imprezy tournaments, festivities, concerts and cyclical events take cykliczne. place inside the stronghold and in the castle courtyard.

Zamek ZamekZamek - Klasztor The Castle Dom zakonny, Ordenshaus. Krzyżac- Religious House, Ordenshaus. ka twierdza, na sztucznie wyniesionej Teutonic stronghold on a platform ponad poziom wody platformie. artificially elevated above the water Zbudowana w widłach Wisły i Wdy, level. Built at the fork of the Vistula której bieg zmieniono, aby opływała and the Wda, the course of which was zamek od północno-zachodniej strony. changed so that it ran around the castle from the north-west side.

Oddzielona 15-metrową fosą. Dalej podzamcze i znów Separated by a 15-meter moat. Then there is the 40-metrowy przekop z mostem prowadzącym do mia- outer bailey and again a 40-meter ditch with a bridge sta. Budowana 15 lat (1335-1350), choć dalsza roz- leading to the city. Built for 15 years (1335-1350), budowa trwała do końca XIV wieku. Wzniesiona na although further expansion lasted until the end of the planie kwadratu o boku 51 metrów, architektonicznie 14th century. Erected on a square plan with a side of nowatorska, poprzez wysunięte przed lico murów ob- 51 meters, architecturally innovative, through four wodowych cztery cylindryczne baszty oraz zwieńczenie cylindrical towers protruding in front of the perimeter wieży głównej machikułami z otworami strzelniczymi. walls and top of the main tower with machicolation Siedziba krzyżackich komturów, królewskich starostów, with loopholes. The seat of the Teutonic commanders, toruńskich mieszczan. Przez stulecia obiekt militarnych royal starosts and Toruń burghers. For centuries, an ataków, szturmów, zdobywana w walce lub pod- object of military attacks, assaults, conquered in combat stępem, zdradą. Bywała ostatnim szańcem obrońców, or by deception, treason. She was the last rampart of jak po bitwie grunwaldzkiej, kiedy jako jedna z trzech defenders, like after the Battle of Grunwald, when she

32 The Castle Świecie- Miasto nadThe WisłąCastle 33 Klasztorek Klasztorek The Monastery Kościół Niepokalanego Poczęcia The Church of the Immaculate Najświętszej Maryi Panny należy do Conception of the Blessed Virgin najstarszych, zachowanych budowli Mary is one of the oldest preserved Nowego Miasta. buildings in the New Town.

Sprowadzeni między 1624 a 1626 r. przez ówczesne- Brought between 1624 and 1626 by the then mayor of go burmistrza miasta bernardyni mieli przeciwdziałać the city, the Bernardines were supposed to counteract szerzeniu się idei reformacji. Początkowo objęli oni the spread of the reformation idea. Initially, they took drewniany kościół pw. św. Michała, stojący na pob- over the wooden church of st. Michael, standing on a liskim wzgórzu, w miejscu wczesnośredniowieczne- nearby hill, in the place of an early medieval prince’s go gródka książęcego. Obecna barokowa budowla, stronghold. The present baroque building, which today będąca dziś przykładem baroku sarmackiego, powstała is an example of the Sarmatian Baroque, was built in w latach 1692-1720 wraz z zabudowaniami klasz- the years 1692-1720 together with the monastery tornymi. Wnętrze kościoła urządzone zostało w epoce buildings. The interior of the church was decorated in Stanisława Augusta, ołtarz główny wykonany jest w sty- the era of Stanisław August, the main altar is made in lu rokoko, a ołtarze boczne w stylu klasycystycznym. Po the Rococo style, and the side altars in the Classicist zniesieniu (kasacie) zakonu bernardynów przez władze style. After the suppression (dissolution) of the Ber- pruskie w 1816 roku, budynki klasztorne przekazano nardine Order by the Prussian authorities in 1816, the w 1845 r. na potrzeby powstającego szpitala psychia- monastery buildings were handed over in 1845 to the trycznego. needs of the emerging psychiatric hospital. Klasztorek Kościół Kościół św. Andrzeja Boboli St.Andrew Bobola Church

Potężna bryła neogotyckiego The huge body of the neo-Gothic kościoła, zbudowana jako świątynia church, was built in 1891-84 as a wspólnoty protestanckiej wyznania temple of the Protestant community ewangelicko-augsburskiego of the Evangelical-Augsburg faith. powstała w latach 1891-1894. It has the form of a massive, three-nave, hall structure. The Ma postać masywnej, trójnawowej, halowej konstrukcji. stained glass windows in the chancel and sacristy, made by Witraże w prezbiterium i zakrystii, wykonane przez Cesarski the Imperial Stained Glass Institute in Charlottenburg, were Instytut Witrażowy w Charlottenburgu, ufundował cesarz funded by Emperor Wilhelm in 1893. The city’s panorama is Wilhelm w 1893 roku. W panoramie miasta dominują dominated by two, 46-meter-high, combined temple towers. dwie, 46-metrowe, zespolone wieże świątyni. Po II wojnie After the Second World War, it was adapted to the needs zaadaptowany został na potrzeby kościoła rzymsko- of the Roman Catholic Church. The most valuable element katolickiego. Najwartościowszym elementem wyposażenia of the equipment is the painting “The Last Judgment”, saved jest uratowany z wojennego pożaru i przeniesiony z kościoła from the war fire and transferred from the parish church, farnego obraz „Sąd Ostateczny”, który powstał na przełomie which was created at the turn of the 16th and 17th centuries. XVI i XVII w.

34 Klasztorek/The Monastery Kościół św. ndrzeja Boboli/ St. Andrew Bobola Church 35 i renowacja doprowadziła do powstania budow- FaraFara ww ŚwieciuŚwieciu li łączącej w sobie cechy gotyku, renesansu. Gotyckie The Parish Church jest prezbiterium z pięknym schodkowym szczytem, a wysoka czworokątna wieża z prostokątnymi okna- Drugą obok zamku, mi ma zakończenie typowe dla renesansu. W czasie The second next to the castle, The do dziś zachowaną średniowieczną II wojny światowej, podczas wyzwalania miasta przez Old Fara Church, located in the budowlą Świecia jest Stara Fara, armię radziecką, kościół uległ poważnemu zniszczeniu. old town, next to the remains of zlokalizowana na terenie starego Odbudowano go dopiero w 1988 r. Zanim to nastąpiło, the old city walls, is a preserved miasta, tuż przy pozostałościach kościół posłużył jako sceneria do nakręcenia jednego medieval building in Świecie. dawnych murów miejskich. z odcinków serialu „Czterej pancerni i pies”.

Prace nad jej wzniesieniem rozpoczęto pod koniec Work on its erection began at the end of the 14th XIV wieku (1370 lub 1400), kiedy kończono budowę century (1370 or 1400), when the construction of the renovation led to the creation of a building combining zamku. Świątynię wznoszono etapami: rozpoczęto castle was completed. The temple was erected in stag- the features of Gothic and Renaissance. The chancel is od prezbiterium, zakrystii i podstawy wieży, w latach es: started from the chancel, sacristy and the base of gothic with a beautiful stepped gable, and the tall rect- 1470-80 zbudowano korpus kościoła z nawą główną the tower, in the years 1470-80 the body of the church angular tower with rectangular windows has a typical i wieżą, w XVI wieku dobudowano nawy boczne. was built with the nave and tower, in the 16th centu- Renaissance ending. During World War II, when the Poświęcenie świątyni miało miejsce w 1521 roku. Monu- ry, side aisles were added. The temple was dedicated in city was liberated by the Soviet army, the church was mentalny, trójnawowy, gotycki kościół św. Stanisława Bi- 1521. The monumental, three-nave, Gothic church of St. seriously damaged. It was rebuilt only in 1988. Before skupa (Męczennika), do którego wezwania dołączono w Stanisław Biskupa (Martyr), to whom the title of Our that happened, the church served as a setting for the 1990 r. tytuł Matki Boskiej Częstochowskiej, uległ znisz- Lady of Częstochowa was attached in 1990, was de- shooting of one of the episodes of the series “Czterej czeniom podczas wojen szwedzkich. Jego odbudowa stroyed during the Swedish wars. Its reconstruction and pancerni i pies”. Stara Fara

36 Fara w Świeciu The Parish Church 37 DawniejDawniejHistoria ...... Fara i Zamek

38 Świecie lata 60-te Świecie lata 60-te Przechowo i Marianki Przechowo and Marianki

Pierwsza wzmianka w dokumentach The first mention in documents about o wsi, zwanej Przechow, Pczechaw lub a village called Przechow, Pczechaw or Schoenau (niem.) pochodzi z 1338 r. Schoenau (Germ.) comes from 1338.

Nazwa wzięła się prawdopodobnie od “przechowa- The name probably comes from the “preservation” nia” (przezimowania) flisaków, chroniących się tu przed (wintering) of raftsmen, who protect themselves here krą wiślaną. W okresie przenosin Świecia na lewy brzeg from the Vistula river. When Świecie moved to the left Wdy (ok. 1888 r.) wieś zajmowała powierzchnię blis- bank of the Wda (around 1888), the village covered an ko 2,7 tys. mórg magdeburskich (ok. 690 ha) i liczyła area of ​​nearly 2.7 thousand. Magdeburg morass (ap- 829 mieszkańców. W tym czasie istniały już założenia prox. 690 ha) and had 829 inhabitants. At that time, dworskie, noszące nazwę Marienhoehe (Przechow- there were already manor houses called Marienhoehe ski Folwark). Nazwa ta zresztą przetrwała do czasów (Przechowski Folwark). This name has survived to the obecnych, w postaci “Marianki”. Do właściciela mająt- present day, in the form of “Marianka”. The owner of ku, Jacoba Heinricha Biebera, należały m.in. młyn wod- the property, Jacob Heinrich Bieber, included, among ny, kaszarnia i tartak. Bezpośrednie sąsiedztwo stacji others water mill, groats mill and sawmill. The immedi- kolejowej zapewniało transport zboża, mąki i kaszy na ate vicinity of the railway station ensured the transport Pomorze, do Wielkopolski i centralnej części kraju, nato- of grain, flour and groats in Pomerania, to Wielkopolska miast położenie tartaku nad Wdą pozwalało na trans- and the central part of the country, while the location port drewna rzeką z Borów Tucholskich. Po drugiej of the sawmill on the Wda River allowed for the trans- Przechowo Marianki

stronie drogi, naprzeciwko młynów i tartaku, Bieber port of wood by the river from Bory Tucholskie. On the wybudował okazałą willę z ogrodem, otoczoną lasem. other side of the road, opposite the mills and sawmill, Zapewniała komfortowe warunki przedsiębiorcy i jego Bieber built a stately, comfortable villa with a garden and rodzinie, m.in. córce, która po studiach Berlinie, w 1919 surrounded by forest. It provided comfortable conditions roku uzyskała doktorat i - jako druga kobieta w Niem- for the entrepreneur and his family, incl. a daughter who, czech - została profesorem uniwersyteckim. Po 1920 after studying in Berlin, obtained a doctorate in 1919 and roku przedsiębiorca sprzedał swój majątek polskiemu - as the second woman in Germany - became a university Towarzystwu Akcyjnemu Młyny i Tartaki Przechowo. professor. After 1920, the entrepreneur sold his proper- Willa stała się luksusowym mieszkaniem dla dyrek- ty to the Polish Młyny i Tartaki Przechowo company. The torów spółki. Po II wojnie, w 1957 r. w willi urządzono villa has become a luxury apartment for the company’s szkołę podstawową, a upaństwowione młyny nadal po- directors. After the Second World War, in 1957, a primary zostawały, obok wytwórni pasz i mleczarni, jednym z school was established in the villa, and the nationalized największych, przechowskich zakładów. Po wybudowa- mills still remained, next to the feed mill and dairy, one of niu celulozowego kombinatu Przechowo, w 1972 roku the largest storage facilities. After the construction of the zostało włączone w administracyjne granice Świecia. Przechowo cellulose plant, in 1972 it was incorporated into the administrative boundaries of Świecie. Największym z osiedli stały się Marianki - kiedyś odręb- Marianki - once a separate village - became the largest of na wieś. Jeszcze u progu lat 60. XX w. stały tu nieliczne the settlements. Even at the beginning of the 1960s, there domy otoczone polami, łąkami i sadami. Od 1877 r. were few houses here, surrounded by fields, meadows działał tu „Zdrój Marianki”, który produkował le- and orchards. From 1877, the “Spa Marianki”, which pro- moniadę i wodę sodową. Decyzja o zlokalizowana duced lemonade and soda water, operated here. The de- na malowniczych terasach wiślanych dzielnicy pod cision to locate the multi-family housing estate on the pic- zabudowę wielorodzinną zapadła zaraz po rozpoczęciu turesque Vistula terraces was made immediately after the budowy zakładów celulozy i papieru w Przechowie. construction of the pulp and paper plant in Przechowo W założeniach, w tej celowo pozbawionej kościoła began. It is assumed that about 10,000 people were to dzielnicy, miało zamieszkać około 10 tys. osób, głównie live in this district, which was intentionally devoid of a przyszłych pracowników „Celulozy”. church. people, mainly future employees of “Celluloza”. Dziś to zadbane osiedle Świecia liczące ok. 12 tys. Today it is a well-kept Świecia estate with approx. 12 mieszkańców. W latach 70-tych wybudowano ok. 80 thousand. residents. In the 1970s, about 80 four- and budynków mieszkalnych cztero- i pięciokondygna- five-story residential buildings, two schools, two kinder- cyjnych, dwie szkoły, dwa przedszkola i liczne obiekty gartens and numerous commercial and service facilities handlowo-usługowe. Ta kilkunastotysięczna dzielnica, were built. This district with a population of several thou- wraz w wyrosłymi w jej sąsiedztwie osiedlami wil- sand, together with the villa estates built in its vicinity (Pa- lowymi (Paderewskiego i Kraszewskiego), skupia dziś derewski and Kraszewski), today gathers nearly half of the w sobie blisko połowę mieszkańców miasta. Po roku city’s inhabitants. After 1994, the construction of a new 1994 rozpoczęto budowę nowego osiedla mieszkanio- housing estate - Marianki II began. wego - Marianki II.

40 Świecie- Przechowo Świecie- Przechowo 41 Dawniej...Dawniej...Przechowo i Marianki

42 Świecie lata 60-te K ULTURA Kultura i rozrywka DniDni ŚwieciaŚwiecia Culture and Entertainment Świecie days

Oferta kulturalna Gminy Świecie The cultural offer of the Świecie jest bardzo bogata. Świadczy o tym Commune is very rich. This is evidenced W trakcie święta miasta odbywają wypełniony po brzegi kalendarz by the calendar full of events organized wydarzeń organizowanych przez Ośrodek by the Center for Culture, Sport and się koncerty, pikniki, zawody Kultury, Sportu i Rekreacji w Świeciu. Recreation in Świecie. sportowe, Dzień Dziecka. Obchodzone jest również Święto Oprócz imprez i zajęć edukacyjnych skierowanych do In addition to events and educational activities aimed at the Papieru, wspólnie z największym społeczności lokalnej organizowane są duże imprezy o local community, large international and national events are zakładem branży papierniczej w randze międzynarodowej i ogólnopolskiej. Wizytówką organized. The showpiece of Świecie is undoubtedly the gminie, spółką Mondi. Impreza Świecia jest niewątpliwie rozpoznawalny w Polsce recognizable in Poland Blues na Świecie Festival, the Inter- odbywa się cyklicznie na przełowmie Blues na Świecie Festival, Międzynarodowy Festiwal national Festival of Brass Bands, the Strong Sounds Festival maja i czerwca. Orkiestr Dętych, Festiwal Mocnych Brzmień oraz jeden and one of the oldest Polish music festivals - the Personal z najstarszych polskich festiwali muzycznych – Maraton Song Marathon. Piosenki Osobistej. Oferta kulturalna realizowana jest The cultural offer is carried out, among others, in the head- między innymi w głównej siedzibie OKSiR przy ul. Wojska quarters of OKSiR at ul. Wojska Polskiego 139 - in the au- Polskiego 139 – w sali widowiskowej, kinie WRZOS, ditorium, the WRZOS cinema, Kultura club-cafe, the “Win- Klubokawiarni Kultura, Galerii „Okno” i Kameralnej dows” Gallery and the Chamber Spectacular Space, and in Przestrzeni Widowiskowej oraz w Izbie Regionalnej Ziemi the Regional Chamber of the Świecka Land at ul. Kopernika Świeckiej przy ul. Kopernika 2, Zamku krzyżackim przy ul. 2, the Teutonic Castle at ul. Zamkowa and the Amphitheater Zamkowej oraz Amfiteatrze przy ul. Sienkiewicza 6. at ul. Sienkiewicza 6.

44 Culture and Entertainment Kultura i Rozrywka 45 Historia

Ośrodek Kultury Ośrodek Kultury Culture Cntre

KINO KINO BIBLIOTEKA BIBLIOTEKA

46 Świecie- City by Wisła Świecie- Miasto nad Wisłą 47 FestiwalFestiwal BluesBlues nana ŚwiecieŚwiecie Blues na Świecie Festival

Blues na Świecie Festival Blues na Świecie Festival has organizowany jest od 2011 been organized since 2011. The roku. Organizatorzy kierują się organizers follow the motto of mottem Williego Dixona „Blues Willie Dixon: “Blues is the roots, to korzenie, reszta muzyki to the rest of the music is fruit”. owoce”.

I właśnie te owoce w szczególności prezentowane są And these fruits are especially presented during podczas festiwalu. Oprócz znanych już wykonawców the festival. In addition to the already known per- gatunku zapraszani są młodzi artyści z kraju i ze świa- formers of the genre, young artists from Poland ta, którzy pokazują własne i co ważne, nowoczesne and the world are invited to show their own and, podejście do muzyki okołobluesowej. Wykonawcy importantly, modern approach to music around the występujący na BnŚ czasami daleko odbiegają od club. The performers performing at the BnŚ some- korzeni, jednak w swojej twórczości zawsze pozos- times deviate from their roots, but in their work tają w szacunku dla tradycji. Oprócz bluesa można they always respect tradition. In addition to blues, tu posłuchać dobrego rocka, funku, jazzu czy soulu. you can listen to good rock, funk, jazz and soul.

Kultura

MiędzynarodowyMiędzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych International Brass Band festival

Dźwięki muzyki, wdzięk i gracja The sounds of music, the grace and mażoretek, różnobarwne stroje, grace of majorettes, colorful cos- nocne show - przez trzy dni tumes, a night show - for three days w ostatni weekend czerwca rytm on the last weekend of June, the nadają orkiestry dęte. rhythm is given by brass bands.

Wszystkie te czynniki składają się na sukces tego wy- All these factors contribute to the success of this event, darzenia, które co roku tłumnie przyciąga zarówno which attracts both Świecie residents and guests from Po- mieszkańców Świecia, jak i gości z Polski. land every year. Pogoda nie ma znaczenia – może być upał, padać The weather does not matter - it can be hot, it can rain, the deszcz publiczności to nie zraża. Impreza jest otwarta audience is not discouraged. The event is open to every- dla każdego, nie ma barier wiekowych. one, there are no age barriers. Miłośnicy festiwalu podkreślają, że to wspaniała rozry- Festival fans emphasize that it is great entertainment, and www.bluesnaswiecie.com wka, a dźwięki instrumentów dętych są miłym dla ucha the sounds of wind instruments are a pleasant relaxation www.fb.com/bluesnaswiecie odprężeniem po zalewającej nas zewsząd kakofonii for the ear after the cacophony of electronic sounds flood- elektronicznych dźwięków. ing us everywhere.

www.fb.com/swiecieMFOD

49 48 Culture and Entertainment Świecie-Kultura Miasto i nadrozrywka Wisłą Festiwal Mocnych Brzmień im. Ryśka Bieńka Heavy Sound Festival Festiwal stworzony przez przyjaciół Ryśka Bieńka – muzyka ze Świecia – w pierwszą rocznicę jego tragicznej śmierci, przyciąga corocznie tłumy fanów dobrego, ciężkiego grania. Zmieniało się miejsce koncertów, zmieniali się posz- czególni koordynatorzy, ale atmosfera i klimat pozos- tały takie same. Podobnie jak konkurs adresowany do zespołów z obszaru muzyki rockowo/metalowej, dzię- ki któremu muzycy rozpoczynający swoją karierę mają szansę wystąpić na jednej scenie z uznanymi zespołami. Przekrój stylistyczny imprezy jest jak zwykle zróżnicow- any – od czarnego rock’n’rolla, przez melodyjny heavy metal, metalcore, aż po ekstremalny, techniczny death metal. Prawdziwi fani mocnych brzmień z pewnością znajdą tu coś dla siebie.

KHistoriaULTURA I ROZRYWKA www.fb.com/festiwalmocnychbrzmien

MaratonMaraton PiosenkiPiosenki OsobistejOsobistej Personal Song Marathon Jeden z najstarszych polskich festiwali muzycznych, który na trwałe wpisał się w kalen- darz wydarzeń ogólnopolskich, promujących piosenkę autorską oraz twórcze podejście do muzyki. Wydarzenie zapoczątkowane w 1984 roku przez bydgoskich i toruńskich studentów odbywa się co roku w drugi weekend września. Na festiwal składają się koncerty zarówno uznanych artystów, jak i muzyków, którzy są na początku swojej artystycznej drogi. Gościli tu m.in. Kortez, Organek, Anna Maria Jopek, Roberta Kasprzyckiego, Mikromusic, Maria Peszek, Mela Koteluk, Grzegorz Turnau, Raz Dwa Trzy. Festiwal obejmuje wspólne muzykowanie, warsztaty wokalne oraz Konkurs Piosenki Osobistej, który wyróżnia się na tle innych tego typu wydarzeń, gdyż dotyczy twórczości autorskiej. Corocznie do udziału w konkursie zgłasza się około 100 wykonawców.

50 Culture and Entertainment Kultura i rozrywka 51 NocNoc ŚwiętojańskaŚwiętojańska The seat of the prince and commander

Co roku w Kozłowie organizowane jest widowisko plenerowe, nawiązujące do słowiańskiej tradycji: wy- platanie i korowód wianków oraz występy artystyczne.

Fright Night NocNoc GrozyGrozy

Dla tych, którzy lubią się bać: nocne oglądanie hor- rorów na zamku, wspólne ognisko oraz inscenizacje w wykonaniu aktorów — polowanie na czarownice czy biesiada z ludożercami.

Kultura i Rozrywka

FestiwalFestiwal smakusmaku Festival of Taste www.festiwalsmaku.pl

Co roku w sierpniu na Every year in August on rozległych łąkach koło młyna vast meadows near the mill w Grucznie odbywa się dwudniowy Gruczno hosts a two-day Festival of Festiwal Smaku, który w ciągu zaledwie Taste, which in just a few years has kilku lat zyskał rangę najważniejszej become the most important culinary imprezy kulinarnej w Polsce północnej. event in northern Poland.

Idea imprezy zrodziła się podczas Święta Miodu, które The idea of the event was born during the Honey Fes- obecnie wchodzi w skład festiwalu - od początku prez- tival, which is now part of the festival - from the very entuje kulinarne bogactwo regionu, kulturę stołu, a także beginning it presents the culinary richness of the re- rękodzieło oraz inne formy aktywności. Festiwal to gion, the culture of the table, as well as handicrafts and niepowtarzalna okazja, aby skosztować odmian miodu, other forms of activity. The festival is a unique opportu- wędlin, nalewek i powideł z całego regionu. nity to taste varieties of honey, cold meats, liqueurs and jam from the entire region. Świecie lata 60-te

52 Festiwal smaku/ Festival of Taste Kultura i rozrywka 53 Sport and Recreation SportSport ii rekreacjarekreacja Sport and recreation Imprezy turystyki kajakowej: Kayaking events:

Sport w Gminie Świecie jest Sport in the Świecie Commune is Spływy organizowane dla amatorów turystyki kajakowej Rafting organized for amateurs of canoeing tourism nieodzownym elementem życia an indispensable element of the z całej Polski. Są to największe spływy kajakowe na rzekach from all over Poland. These are the largest kayaking trips wielu jej mieszkańców. lives of many of its inhabitants. powiatu Świeckiego, podczas których dodatkowo odby- on the rivers of Świecki poviat, during which a number wa się szereg imprez rekreacyjno-sportowych. Maratony of recreational and sports events are also held. Sports Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Świeciu od The Culture, Sports and Recreation Center in Świecie sportowe na różnych dystansach i w różnych kategori- marathons at various distances and categories, kayak wielu lat zajmuje się propagowaniem kultury fizycznej has been promoting physical culture for many year by ach, slalomy kajakowe w kajakach do gry w kajak-polo dla slaloms in kayak polo games for children and adults, poprzez organizację imprez sportowo-rekreacyjnych organizing sports and recreational events and tourism, dzieci i dorosłych, tory przeszkód dla dzieci, słynny żużel obstacle courses for children, the famous speedway i turystycznych jak również w popularyzowaniu aktywnego as well as in popularizing an active and healthy life- w kajakach oraz zawody kajakowe na orientację. in kayaks and orienteering competitions. i zdrowego stylu życia wśród społeczności lokalnej. style among the local community. The high standard • Ogólnopolski Zimowy Spływ Kajakowy „WDA” im. • Nationwide Winter Canoeing “WDA” Bolesław Wysoki standard obiektów sportowych spełnia wymogi of sports facilities meets the requirements of modern Bolesława Białkowskiego rzeką Wda pod patro- Białkowski on the Wda River under the patronage współczesnego sportu oraz wpływa na widoczne zmiany sports and influences visible urban and architectural natem Burmistrza Świecia; of the Mayor of Świecie; urbanistyczne i architektoniczne Gminy. Organizacja imprez changes in the commune. The organization of sports • Ogólnopolski Zimowy Spływ Kajakowy „Kapustniki” • Nationwide Winter Canoeing “Kapustniki” under sportowych i rekreacyjnych to stała wizytówka gminy. and recreational events is the commune’s permanent pod patronatem Burmistrza Świecia; the patronage of the Mayor of Świecie; Duży i różnotematyczny przekrój ofert potrafi zadowolić showpiece. A large and diverse range of offers can • Ogólnopolski Spływ Kajakowy „Papierników” rzeką • National Canoe Rally of the “Papierników” on the liczną rzeszę sympatyków sportowego trybu życia. satisfy a large group of sports lifestyle enthusiasts. Wda pod patronatem Burmistrza Świecia; Wda River under the patronage of the Mayor of Świecie; W kalendarz imprez sportowych i rekreacyjnych Gminy Many sports and tourist events are permanently • Ogólnopolski Maraton Kajakowy – Festiwal Kaja- • National Canoe Marathon - Canoe Festival of chil- Świecie trwale wpisuje się wiele wydarzeń sportowo- included in the calendar of sports and recreational kowy dzieci i młodzieży „Zapora Żur” pod patro- dren and youth “Zapora Żur” under the patron- turystycznych. events in the Świecie Commune. natem Burmistrza Świecia; age of the Mayor of Świecie;

54 Świecie- City by Wisła Świecie-Świecie- Miasto City nad by Wisłą Wisła 55 Imprezy biegowe: Running events: • Półmaraton Mondi Chełmno-Świecie. Bieg o charak- • Mondi Chełmno-Świecie Half Marathon. terze ogólnopolskim na dystansie 21 km integrujący A nationwide 21 km run integrating two cities. ze sobą dwa miasta. Przebiegający bardzo interesu- It runs along a very interesting route in terms jącą trasą pod względem historycznym i przyrodnic- of history and nature, along the streets from zym ulicami z Chełmna do Świecia. Bieg pod patro- Chełmno to Świecie. Run under the patronage of natem firmy Mondi Świecie. Mondi Świecie. • Ogólnopolski Bieg Rycerski na dystansie 10 km, • The National Knight’s Race 10 km, the main którego głównym celem jest propagowanie biega- purpose of which is to promote running as the nia jako najprostszej formy aktywności fizycznej oraz simplest form of physical activity and to promote promocja gminy. Start oraz meta zlokalizowane są the commune. The start and finish are located at przy Zamku Krzyżackim w Świeciu. W biegu biorą the Teutonic Castle in Świecie. The run is attended udział profesjonaliści z całej Polski walczący o każdą by professionals from all over Poland, fighting for sekundę oraz amatorzy, którym zależy przede wszyst- every second, and amateurs, who want to test kim na sprawdzeniu własnych możliwości i dobrej their own abilities and have fun. Every year, about zabawie. Co roku udział bierze ok. 800 zawodników 800 competitors take part. i zawodniczek.

Sport i rekreacja

Rajdy rowerowe oraz wyścigi Bicycle rallies and bicycle races: kolarskie: • Family Cup w kolarstwie górskim jest to • The Family Cup in mountain biking is a series of cykl imprez kolarskich odbywających się w cycling events held throughout Poland (both in całej Polsce (zarówno w górach jak i nad the mountains and at the seaside). Thanks to the morzem). Dzięki umowie z Polskim Związkiem agreement with the Polish Cycling Association, the Kolarskim zawody posiadają status Amatorskich competition has the status of the Polish Amateur Mistrzostw Polski. W zawodach mogą brać Championship. Whole families as well as individual udział całe rodziny jak i indywidualni kolarze- amateur cyclists can take part in the competition. amatorzy. Zawody organizowane są przy The competition is organized with the partici- współudziale Ministerstwa Sportu i Turystyki pation of the Ministry of Sport and Tourism and oraz objęte patronatem Prezydenta RP. under the patronage of the President of the Re- public of Poland. • Wyścig kolarski „Mocni w wierze na rowerze” – cykliczny wyścig kolarski w jeździe indywidualnej • Cycling race “Strong in faith on the bike” - cyclical na czas w kilku kategoriach wiekowych. cycling race in individual time trial in several age Zawodnicy mają do pokonania dystans 6 km. categories. Competitors have a distance of 6 km Impreza wpisana jest w ogólnopolski kalendarz to cover. The event is included in the Polish calen- Polskiego Związku Kolarskiego kategorii Masters.. dar of the Polish Cycling Federation in the Masters category.

56 Sport and Recreation Świecie- MiastoSport i nadrekreacja Wisłą 57 ObiektyObiekty sportowesportowe Sport and recreation

fot. TEXT

Sport i rekreacja

Ligi Sportowe i Grand Prix • Stalex Liga - Halowa Liga Piłki Nożnej. Rozgrywki z roku • Stalex Liga - Indoor Football League. Every year, the na rok skupiają coraz większą liczbę drużyn jak i goś- games attract an increasing number of teams and ci specjalnych tj. Dariusz Szpakowski, Andrzej Strejlau, special guests, such as Dariusz Szpakowski, Andrzej Cheerleaders Gdynia, Maciej Szczęsny i wiele innych. Strejlau, Cheerleaders Gdynia, Maciej Szczęsny and • Świecka Amatorska Liga Koszykówki pod honorowym many others. patronatem Burmistrza Świecia. Zawody zorga- • Świecie Amateur Basketball League under the honor- nizowane dla miłośników koszykówki w wydaniu am- ary patronage of the Mayor of Świecie. Contest or- atorskim. Co roku podczas gali finałowej odbywają się ganized for amateur basketball fans. Every year, during liczne konkursy, występy taneczne cheerleaderek oraz the final gala, numerous competitions, cheerleading pokazy gwiazd. dance performances and star shows are held. • Grand Prix w Siatkówce Plażowej o Puchar Burmistrza • Grand Prix in Beach Volleyball for the Cup of the fot. Świecia. Mayor of Świecie. • Turniej ma popularyzowaći siatkówkę plażową, jak • The tournament is to popularize beach volleyball również promować gminę Świecie i jej obiekty spor- as well as promote the Świecie commune and its towe. Siatkówka plażowa to jeden z najprężniej rozwi- sports facilities. Beach volleyball is one of the most jających się sportów plażowych. Zapotrzebowanie dynamically developing beach sports. The demand for na tę niezwykle widowiskową, ale przede wszystkim this extremely spectacular discipline, but most of all kojarząca się z wakacjami, słońcem i plażą, dyscyplinę associated with holidays, sun and beach, resulted in spowodowało wzrost zainteresowania wśród zawod- an increase in interest among amateur players. More ników amatorskich. Coraz liczniej przyjeżdżają do and more often they come to the Deczno Holiday Ośrodka Wczasowego Deczno aby móc spróbować Center to be able to try their hand at players from swoich sił z zawodnikami z całej Polski. Niejednokrotnie all over Poland. The Polish representative, Dawid Ko- w turnieju brał udział Reprezentant Polski Dawid Ko- narski, who raised the importance of the competition, narski, który podnosił rangę zawodów. took part in the tournament many times.

fot. fot.

58 Sport i Rekreacja Obiekty Sportowe 59 Czarcie Góry - Diabelce Devil’s Hills

To rozciągające się między These are the ravines Świeciem a Sartowicami po- and slopes covered with forest rośnięte lasem parowy i stoki, between Świecie and Startowice, z których roztacza sie wspaniały from which there is a wonderful widok na Wisłę i wpadającą do view of the Vistula and the Wda niej Wdę. flowing into it.

Według jednej z legend, miejsce to upodobał sobie According to one of the legends, the devil used to like niegdyś diabeł. Inna mówi, że piraci, którzy podczas this place. Another says that pirates who smeared char- ataków na barki rzeczne smarowali twarze węglem coal during attacks on river barges made them look drzewnym, przez co przypominali diabły. like devils. Wzniesienia mają 60-80 metrow wysokości. Naj- The hills are 60-80 meters high. The highest peak is wyższy szczyt to Czarcia Kazalnica - 92 m. Rośnie Czarcia Kazalnica - 92 m. Many rare plant species grow tu wiele rzadkich gatunków roślin, m.in. dzwonek here, including Siberian bellflower, spring love, English syberyjski, miłek wiosenny, dąb szypułkowaty. Na oak. In the charm of the mountains, there are view- terenie Czarcich Gór znajdują się punkty widokowe points and a nature trail. i ścieżka dydaktyczna.

CzarcieGóry Świecie i okolice

GminaGmina ŚwiecieŚwiecie City of Paper

Sołectwa: Chrystkowo, Czaple, Dworzysko, Głogówko Królewskie, Gruczno, Kosowo, Kozłowo, Polski Konopat, Sartowice, Sulnowo, Sulnówko, Topolinek, Wiąg.

Pozostałe miejscowości Czapelki, Drozdowo, Dziki, Ernestowo, Małe Bedlenki, Marianki, Morsk, Niedźwiedź, Nowe Dobra, Przechówko, Skarszewo, Święte, Terespol Pomorski, Wielki Konopat, Wyrwa.

Sąsiednie gminy Bukowiec, Chełmno, Chełmno (miasto), Dragacz, Drzycim, Jeżewo, Pruszcz.

Czaple

60 District Gimina 61 Ozdobą Sartowic jest zespół pałacowo-parkowy. Budowę The pride of Sartowice is the palace and park obecnego pałacu rozpoczęto w 1792 r., w miejscu complex. The construction of the present palace wcześniejszego, który spłonął w roku 1750. W XX was started in 1792 on the site of the former one wieku posiadłość należała do rodziny von Schwerinów. which burned down in 1750. In the 20th century, the Urlich Wilhelm Graf Schwerin von Schwanenfeld wziął property belonged to the von Schwerin family. Urlich udział w nieudanym zamachu na Hitlera w 1944 r. Został Wilhelm Graf Schwerin von Schwanenfeld took part za to stracony. Jego imię nosi rosnący w parku okazały, in the unsuccessful attack on Hitler in 1944. He was 450-letni dąb szypułkowy. executed for that. He is named after the magnificent 450-year-old English oak growing in the park.

do uzupełnienia

Gmina

Sartowice

Sartowice to wieś znana już Sartowice is a village known od XII wieku jako gród z komorą from the 12th century, as a celną, kontrolujący ruch towarowy stronghold with a customs na Wiśle. chamber,controlling freight traffic on the Vistula. Był siedzibą księcia pomorskiego Świętopełka. Krzyżacy It was the seat of the Pomeranian prince Świętopełek. zdobyli go w 1242 roku, korzystając z podstępnego The Teutonic Knights treaouchesly conquered the wywabienia władcy wraz z drużyną oraz zdrady mniszki, village in 1242 by conspiering with the nun serving in służącej w kaplicy św. Barbary, która otworzyła bramę. the chapel of St. Barbara who betreyed and opened W Sartowicach, w miejscu grodu na Czarcich Górach the gate for the knights. In Sartowice, on Devil’s Hills stoi zabytkowy kościów pw. św. Barbary (1853 r.). sstands a historic st. Barbara Church (183). In 2012, W 2012 roku z dzwonnicy skradziono dzwony z XVII w. bells from the 17th century were stolen from the Nie udało się ich odzyskać, jednak dwa lata później, dzięki belfry. They could not be recovered, but two years wsparciu sponsorów zawieszone nowe. later thanks to the support of sponsors.

62 District - Sartowice Świecie-Gmina Miasto - Sartowicenad Wisłą 63 ChrystkowoChrystkowo -- osadaosada mennonitówmennonitów Christkowo -duch mennonites settlers

Niedaleko Gruczna (15 km od Not far from Gruczno there is Świecia) leży Chrystkowo - dawna Chrystkowo (15 km from Świecie). wieś osadników holenderskich - The former village of Dutch mennonitów. Mennonite settlers.

Pozostałością po nich jest drewniana chata z 1770 The remains of them is a wooden hut from 1770. It is roku. Jest to dwukondygnacyjny budynek z podcieniem a two-story building with a front arcade. Downstairs frontowym. Na dole znajduje się spiżarnia, kuchnia, there is a kitchen pantry, a sleeping and living room, a pokój sypialny i gościnny oraz salka wykładowa lecture room and a dining room. There is a smokehouse i jadalnia. W górnej części mieści się wędzarnia and a chimney in the upper part. In 1996, the Chełmińs- i komin. W 1996 r. Zespół Parków Krajobrazowych ki and Nadwiślański Landscape Parks Complex bought Chełmińskiego i Nadwiślańskiego wykupił obiekt, the facility, which allowed for the commencement of co pozwoliło na rozpoczęcie prac konserwatorsko- conservation and renovation works. Currently, it hous- remontowych. Obecnie mieści się tu Ośrodek es the Park’s Educational and Museum Center. Inside Dydaktyczno–Muzealny Parku. Wewnątrz chaty the cottage, there is a collection of exhibits related to znajduje się kolekcja eksponatów związana z życiem the life of the former inhabitants of Chrystków and the dawnych mieszkańców Chrystkowa i okolicznych wsi. surrounding villages.

Gmina Chrystkowo Gruczno Leżące 12 km od Świecia Gruczno to Leżące 12 km od Świecia Gruczno duża wieś licząca 1.400 mieszkańców. to duża wieś licząca 1.400 miesz- Poszczycić się może długą i bogatą kańców. Poszczycić się może długą historią. i bogatą historią. Pierwsa osada i gród (od VII do XIV wieku) znajdowały The first settlement and stronghold (from the 7th to się na dominującej nad wsią Górze Św. Jana. Podczas the 14th centuries) were located on Mount St. John. wykopalisk odkryto tu ponad 400 grobów, biżuterię During the excavations, over 400 graves, jewelry and i narzędzia, które trafiły do muzeum w Grudziądzu. tools were discovered here, which were placed in the Do połowy XVII wieku, kiedy zostało zniszczone przez museum in Grudziądz. Until the mid-17th century, Szwedów, Gruczno było jedną z największych wsi na when it was destroyed by the Swedes, Gruczno was Pomorzu. Neogotycki kościół został wybudowany pod one of the largest villages in Pomerania. The neo-Gothic koniec XVII wieku. Cennym zabytkiem jest młyn z roku church was built at the end of the 17th century. A valu- 1888, który zakończył działalność w 1998 r. Dziś jest able monument is a mill from 1888, which was closed in udostępniany zwiedzającym. W jego wnętrzu zachowały 1998. Today it is open to the public. Complete devices się kompletne urządzenia. Co roku, w sierpniu, koło młyna have been preserved inside. Every year, in August, the odbywa się Festiwal Smaku, przyciągający producentów Festival of Taste is held near the mill, attracting produc- tradycyjnej żywności i nalewek. W grucznie pojawia się ers of traditional food and liqueurs. Thousands of tour- wtedy tysiące turystów. ists appear in the glands then.

64 District - Gruczno Świecie- MiastoGmina nad- Gruczno Wisłą 65 Gmina

KozłowoKozłowo

Wracając z Chrystkowa Coming back from Christkow Drugie wydarzenie związane jest ze odnalezieniem The second event is connected with the discovery in i Gruczna do Świecia natrafimy and Gruczna to Świecie we w 1850 r. meteorytu o wadze 21,5 kg. Znaleziska 1850 of a meteorite weighing 21.5 kg. The discovery na Kozłowo. Wieś ta znana jest come across Kozłowo. This dokonali robotnicy pracujący przy budowie wiaduktu was made by workers working on the construction z dwóch wydarzeń. village is famous of two events. kolejowego. Okaz został w ciągu następnych lat of the railway viaduct. The specimen was divided podzielony. Największy, ponad pięciokilogramowy over the following years. The largest piece, over 5 kg, kawałek, znajduje się w muzeum Humboldta w is located in the Humboldt Museum in Berlin and is Pierwsze z nich to pobyt Fryderyka Chopina. W In August 1825, young Chopin stayed in Kozłów, Berlinie i nosi nazwę Schwetz (niem. “Świecie”) called Schwetz (in German, Świecie). The piece weighs sierpniu 1825 roku młody Fryderyk przebywał which at that time belonged to Antoni Zboiński. Fragment o masie około 0,5 kg został podarowany about 0.5 kg was donated to the Earth Museum in w Kozłowie, które należało wtedy do Antoniego While playing on his estate, Chopin gave concerts Muzeum Ziemi w Warszawie. W 2010 r. ustawiono Warsaw. In 2010, an obelisk was placed near the Zboińskiego. Chopin, bawiąc w jego majątku and enjoyed the charms of the rural idyll. What he obelisk w pobliżu miejsca odnalezienia meteorytu. meteorite site. ziemskim, dawał koncerty i korzystał z uroków mentioned in his letters. In 1985, the obelisk was wiejskiej sielanki, o czym wspominał w swoich listach. unveiled on the 160th anniversary of Chopin’s stay W 1985 r., w 160-tą rocznicę pobytu Chopina w in Kozłów. Kozłowie odsłonięto pamiątkowy obelisk.

66 District-Kozłowo Gmina-Kozłowo 67 Gmina Powiat

PowiatPowiat ŚwieckiŚwiecki Świecie County

powierzchnia /area: 1472,78 km² populacja/population : 99 699 osób województwo kujawsko-pomorskie Kuyavian-Pomeranian Voivodeship gęstość zaludnienia /population density: 67,6 os./km²

t STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIECIU THE COUNTY OFFICE IN ŚWIECIE ul. gen. Józefa Hallera 9, 86-100 Świecie tel. 52 56 83 100, fax 52 56 83 102 www.csw.pl, e-mail: [email protected]

GMINY / COMMUNITY: Bukowiec, Dragacz, Drzycim, Jeżewo, Lniano, Nowe, Osie, Pruszcz, Świecie, Świekatowo, Warlubie MIASTA/TOWNS: Nowe, Świecie

Wisła w okolicach Świecia /Vistula nearby Świecie

Powiat Świecki 69 Świecie Countyrepresents Powiat świecki to the combination of big stępują torfowiska, których jest około 500. Na zboczach are also numerous peatbogs in the county, nearly 500. Dry skrzyżowanie wielkiego industry withfood processing, doliny Wisły, w miejscach suchych i silnie nasłonecznio- and sun-warmed sites on the slopes of the Vistula Valley przemysłu z przemysłem whiccaters to large-scale nych znajdują się rzadkie w tej części Europy zbiorowi- feature communities of xerothermic plants, rare in this part przetwórczym, stanowiącym agriculturalproduction. It is ska roślin kserotermicznych. Na terenie powiatu istnieją of Europe. Two landscape parks have been established in zaplecze wysokotowarowego also the domain of tourism and 2 parki krajobrazowe: Nadwiślański i Wdecki oraz leśny the county: the Wda Landscape Park, and the Vistula Land- rolnictwa. To także domena active recreation kompleks promocyjny „Bory Tucholskie”. Ustanowiono scape Park, as well as the Promotional Forest Complex “Tu- turystyki i aktywnej rekreacji. też 13 rezerwatów przyrody. Wschodnią granicę powiatu chola Woods”. 13 nature reserves have been created, too. wyznacza Wisła. The eastern border of the county rests on the River Vistula. Powiat leży w obrębie Doliny Dolnej Wisły i Pojezierza The county is situated within the Lower Vistula Valley and Dobrze zachowane zabytki oraz unikatowe w skali kra- Well-preserved historical monuments and unique in Południowo-Pomorskiego, po obu stronach dolnej Wdy, the South-Pomeranian Lake District, on both banks of ju obiekty przyrody wabią turystów z kraju i z zagranicy. the country natural sites attract tourists from home and co wyznacza północną część województwa. Jest najwięk- the lower Wda, and constitutes the northern part of the Liczne ścieżki rowerowe umożliwiają zwiedzanie wielu ma- abroad. Numerous bicycle paths enable visiting scenic szym powiatem w Kujawsko-Pomorskiem i historycznym voivodeship. It is the largest county in Kuyavia-Pomerania, lowniczych zakątków, a miłośników turystyki wodnej przy- spots, and the fans of water tourism are attracted by the obszarem Pomorza Gdańskiego, zamieszkiwanym przez and historically it belongs to the Gdańsk Pomerania, inhab- ciąga rzeka Wda, zwana też Czarną Wodą, której walory Wda, called the “Black River”, whose assets are comparable Borowiaków i Kociewiaków. ited by the local ethnographic groups known as Kociewiacs porównywalne są z „bratnią” Brdą. Ukształtowanie terenu with those of its “big sister”, the Brda. The lie of the terrain Ziemia Świecka jest jedną z najbardziej fascynujących and Borowiacs. powiatu umożliwia uprawianie paralotniarstwa. of the county provides favorable conditions for paragliding. pod względem położenia geograficznego, różnorod- The Świecie Land is among the most fascinating areas in Po- W strukturze gospodarki powiatu świeckiego, wśród do- In the structure of Świecie County’s economy the dominant ności form rzeźby terenu i walorów przyrodniczych. land, with its geographic location, the diversity of natural en- minujących branż można wymienić: spożywczą, drzewną, sectors are food industry, wood industry, transport, and Bogactwem turystycznym są lasy z dominacją borów, vironment, and the varied terrain. The main tourist attrac- transportową oraz budowalną. Występuje przewaga ma- construction. Small and medium-sized enterprises prevail in które zajmują jedną trzecią powierzchni powiatu i około tion are forests with the dominant coniferous forests, which łych i średnich przedsiębiorstw przetwórczych i usługo- the county, operating in the processing sector and in services. 90 malowniczych, czystych jezior, wokół których funk- cover one third of the county’s area, and about 90 pictur- wych. Znaczna część terenu przeznaczona jest pod pro- A large proportion of the land is given over to agricultural use. cjonuje wiele ośrodków wypoczynkowych. Licznie wy- esque and clean lakes, with plenty of holiday resorts. There dukcję rolną.

Powiat Świecki Paralotniarze nad Wisłą- Paragliders over the Vistula

Tleń i rzeka Wda/ Tleń and Wda River Kozłowo- wiadukt nad Wdą / Viaduct over Vda River

Topolno Wda- Spływ kajakowy / Wda - canoeing Chrystkowo

70 Świecie County Powiat Świecki 71 ZespółZespół ParkówParków KrajobrazowychKrajobrazowych chełmińskiego i nadwiślańskiego The complex of Chełmno and Vistula Landscape Parks

To kraina obejmująca dolinę rzeki It is an area encompassing the Wisły, od Bydgoszczy do ujścia Nogatu Vistula valley from Bydgoszcz up to w okolicach Gniewu. the Nogat rivermouth near Gniew.

Dolina rozciąga się na przestrzeni 120 km; na całej swojej The valley stretches over 120 km, and its width varies długości ma zróżnicowaną szerokość, która waha się od from 5-6 km. In areas reaching over 10 km form the 5-6 km. Miejscami wykształcone są kilkunastokilometro- so-called basins: Unisławski, Świecko-Chełmiński or Gru- we rozszerzenia, tak zwane baseny, np. Unisławski, Świec- dziądzki. However, there are places where the slopes of ko-Chełmiński czy Grudziądzki. Gdzie indziej krawędzie the valley touch the river channel, giving rise to pictu- doliny stykają się bezpośrednio z korytem rzeki, tworząc resque steep gorges. malownicze, strome urwiska. The Lower Vistula Valley was shaped during the last ice- Dolina Dolnej Wisły została ukształtowana około 17-16 -sheet withdrawal 16-17 thousand years ago. At that tysięcy lat temu, w czasie cofania się ostatniego lądolodu time the waters that had flowed down the proglacial skandynawskiego. Wówczas wody wiślane, wcześniej stream valley to the west changed their course and tur- płynące pradoliną na zachód, skierowały się na północ, do ned to the north, toward the Gdańsk Bay depression. zagłębienia Zatoki Gdańskiej. Its distinctive natural assets, diversified surface features, Szczególne walory przyrodnicze, duże zróżnicowanie varied soil, and climate, all these are reflected in the rich rzeźby terenu, gleb, klimatu oraz wód znajduje swoje flora and fauna. odzwierciedlenie w bogactwie flory i fauny. PARKS

WdeckiWdecki ParkPark KrajobrazowyKrajobrazowy The Wda Landscape Park

The Wda Landscape Park Park leży w środkowo-wschodniej occupies the central-east section części olbrzymiego kompleksu of the immense Tuchola Woods. leśnego Borów Tucholskich.

It owes its name to the River Wda, known also as “Czarna Swoją nazwę zawdzięcza Wdzie zwanej Czarną Wodą. Woda”, Black Water. Woodland constitutes almost 60% Lasy stanowią prawie 60% powierzchni parku. Domi- of the park’s area. It is dominated by fresh coniferous nują w nich siedliska borów świeżych. W dolinach rzek forest. But in river valleys and on slopes deciduous forests i na skarpach występują lasy liściaste (grądy zboczowe, can be found, too: beech and lime-maple forests, riparian łęgi, olsy). Osobliwością dendrologiczną jest najwięk- and alder carrs. A dendrological rarity is the largest in sze w Polsce skupisko jarzębu brekinii. Bogactwo sie- Poland community of the wild servicetree. dlisk sprzyja dużej różnorodności roślin, wśród któ- The park’s diverse habitats sustain a large variety of plants, rych występuje wiele gatunków objętych ochroną. including many protected species. The well-developed Dobrze rozwinięta sieć hydrograficzna i bogata szata hydrological network and the rich vegetation make it roślinna stwarzają doskonałe warunki do życia wielu an excellent living environment for many rare species of gatunkom zwierząt, nawet tych rzadkich w skali kraju. wildlife. Also, one can come across numerous relics of the Znajdziemy tu również liczne zabytki kultury materialnej, region’s material heritage there, for instance traditional np. chałupy borowiackie i kociewskie o konstrukcji cottages featuring vertical-post log construction or log sumikowo-łątkowej lub zrębowej. frame structure. PARKI

72 PARKS PARKI 73 GOSPODARKA Przemysł - Gospodarka The Economy Specjalnej Strefy Ekonomicznej co świadczy, że grunty Gmina jest miejscem dobrze są dobrze przygotowane i korzystnie zlokalizowane, rozwiniętym pod względem in- a zgodnie z zapisami porozumienia, w przypadku frastrukturalnym, technicznym. znalezienia inwestora we wskazanym obszarze, zosta- W latach poprzednich dbano o nie uruchomiona procedura objęcia gruntów granica- rozwój dróg, rozwój terenów in- mi Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. westycyjnych. • ulgi w podatkach od nieruchomości Procesy demograficzne zachodzące na obszarze Gmi- ny wyróżniają ją pozytywnie na tle powiatu i wojew- ództwa. Gmina charakteryzuje się niskim bezrobociem. Gospodarka Dostępność infrastruktury technicznej (wodno-kanal- izacyjnej, zasilanie w energię, ogrzewanie) jest dobra. i jej charakter Korzystna lokalizacja oraz bardzo dobre skomunikow- uzupełnić tekst anie zewnętrzne i wewnętrzne (obecność dróg rangi wojewódzkiej i krajowej, drogi ekspresowej), a także - istniejace zakłady potencjał środowiska przyrodniczego i kulturowe- przemysłowe go. Brak poważniejszych zagrożeń środowiskowych, liczne obszary cenne przyrodniczo i zabytki stanowią o potencjale Gminy.

Jednym z podstawowych działań związanych z pla- nowaniem inwestycji jest wybór właściwej lokaliza- cji oraz właściwa ocena potencjału gospodarczego. W tym zakresie Urząd Miejski zapewnia szerokie wsparcie i pomoc. Gmina Świecie oferuje wsparcie dla przedsiębiorców zainteresowanych realizacją in- westycji na terenie Gminy. • pomoc w załatwieniu procedur administracyjnych • udostępnianie informacji i danych potrzebnych in- westorowi; • organizacja wizyt inwestora w terenie; • część terenów objęta jest patronatem Pomorskiej

74 ECONOMY Świecie- MiastoGOSPODARKA nad Wisłą 75 uzupełnić tekst - istniejace zakłady przemy- słowe

Historia Strefy Rozwoju Gospodarczego

Vistula Park Vistula Park Vistula Park Świecie

fot. Gmina Świecie dysponuje Strefa- Świecie Commune has at its disposal mi Rozwoju Gospodarczego Vistula Zones of Economic Development Park I i Vistula Park II. “Vistula Park I” and “Vistula Park II”.

Vistula Park I zlokalizowana jest w Wielkim Konopacie. To 35 ha “Vistula Park I” is located in Wielki Konopat. It comprises the uzbrojonego terenu, położonego 6 km od Świecia, przy drodze area of 35 ha with an infrastructure, 6km away from Świecie, krajowej nr 91 i 5 oraz 20 km od autostrady A1. Park dysponuje alongside the national roads 91 and 5, and 25 km away doskonałą infrastrukturą: drogami wewnętrznymi, siecią wodo- from the motorway A1. The park offers excellent facilities: ciągową, kanalizacją sanitarną, kanalizacją deszczową, parkingami internal roads, water supply lines, rainwater disposal lines, i oświetleniem terenu. Od 2015 r. istnieje możliwość nie tylko sewage disposal system, parking area, and lighting system in dzierżawy gruntów, ale także ich zakupu. operation. Since 2015, plots in the park are not only for rent but also for sale. Vistula Park II w Sulnowie położona jest 3 km od Świecia, pomię- dzy drogami nr 239 (Świecie-Osie) a drogą powiatową 1249C “Vistula Park II” in Sulnowo is situated 3 km from Świecie, (Sulnowo-Sulnówko), w odległości 3 km od drogi krajowej nr in between the road 239 (Świecie-Osie) and 1259C (Sul- 91 (planowana S5) i 14 km od węzła autostrady A1. Zajmuje nowo-Sulnówko). It is separated by the distance of 3 km powierzchnię 20 ha i jest objęta aktualnym planem zagospoda- from the national road 91 (to be upgrade to S-5), and 14 km rowania przestrzennego. Atuty strefy to: asfaltowe drogi, sieć wo- from an interchange of the motorway A1. The park extends dociągowa, kanalizacja, kanalizacja deszczowa i oświetlenie terenu. over the area of 20 ha and is included in the current land use plan. Its assets comprise: tarmac roads, water supply lines, Strefy Rozwoju Gospodarczego Vistula Park I i II oferują: sewage disposal system, rainwater disposal lines, and lighting. • doskonałe położenie w bliskości dróg krajowych i autostrady, Zones of Economic Development Vistula Park offer: dostęp do linii kolejowej; • ponad milion mieszkańców w promieniu 50 km, bliskość • an excellent location in the proximity of national roads and ośrodków akademickich; the motorway; • over one million inhabitants within 50 km radius, proximity of fot. • pomoc wykwalifikowanej kadry średniego i wyższego szcze- academic centers; bla Gminy Świecie w realizacji inwestycji; fot. • assistance of qualified staff of Świecie Commune in the imple- • oczyszczalnia ścieków i składowisko odpadów z możliwością mentation of investment projects dociążenia ze strefy; • a sewage treatment plant and a landfill, with an optional ca- • alternatywne źródło energii cieplnej i wody ze spółki Mondi pacity loading provided by the zone; Świecie S.A.; • an alternative source of heat and water provided by the com- • tereny posiadają wszelkie wymagane dokumenty i pozwole- pany Mondi Świece nia umożliwiające rozpoczęcie inwestycji. • the sites have all the required documents and permits ena- bling immediate launch of investment projects.

76 Economy GOSPODARKA 77 MEKRO VETREX

Energetyka Oświetlenie Sygnalizacja Telekomunikacja Ogrodzenia Zabezpieczenie antykorozyjne, malowanie słupów kratowych

Neon www.nova-tech.eu Zapewniamy stabilność Twoich działań Budrem

Specjalizujemy się w produkcji nowoczesnych systemów rusztowań modułowych (SLV-M) oraz rusztowań fasadowych (elewacyjnych) zwanych także rusztowaniami ramowymi (SLV-73 I SLV-70). Oferowane przez nas rusztowania są zapro- jektowane i wykonane przez wykwalifikowaną kadrę pracowniczą przy użyciu nowoczesnej technologii. Nasz zakład produkcyjny - z najnowocześniejszą, w pełni zautomatyzowaną linią produkcyjną- znajduje się w Sulnowie koło Świecia. Stamtąd rusztowania transportowane są do głównej siedziby firmy SLV-GROUP – do Cieśli pod Oleśnicą. Tutaj składowane są w magazynach o powierzchni około 9.000m2. Duża powierzchnia umożliwia nam szybką realizację zamówień (nawet w 24h) oraz jednoczesny załadunek aż 8 ciężarówek. Duże doświadczenie w produkcji, logistyce oraz zaangażowanie w projekty umożliwiają nam dostarczanie rusztowań wysokiej jakości, w odpowiednim czasie do naszych kontrahentów.

PROFESJONALIZM BEZPIECZEŃSTWO I ZGODNOŚĆ Z PRZEPISAMI ELASTYCZNOŚĆ Sulnowo 53B, [email protected] GWARANCJA JAKOŚCI 86-100 Świecie tel. +48 52 33 16 683 TANIE ROZWIĄZANIA DLA TWOJEGO Bank DOMU I OGRODU! Spółdzielczy

Bricomarché to przyjazna klientom sieć marketów z wyposażeniem do domu i ogrodu. Naszą misją jest dostarczanie niezawodnych rozwiązań i wysokiej jakości materiałów w najlepszych cenach wszędzie, gdzie tego potrzebujesz. Ponad 160 sklepów rozlokowanych głównie w mniejszych miejscowościach, ale również w dużych miastach, pozwala nam dotrzeć do klientów z całej Polski, a dzięki sklepowi internetowemu Bricomarche.pl jest to jeszcze łatwiejsze. Otrzymujesz dostęp do tysięcy produktów bez wychodzenia z domu - po prostu wybierz swój sklep i przeglądaj bogaty asortyment produktów dostępnych od ręki w Twojej lokalizacji! W ofercie Bricomarché znajdziesz skuteczne rozwiązania do wykorzystania na każdym etapie organizowania swoich wymarzonych czterech kątów - od sprawdzonych materiałów do budowania i remontu, przez stylowe meble i dodatki do aranżacji Eko-Wisła wnętrz, na architekturze ogrodowej kończąc. W sekcji Stolarka czekają na Ciebie nie tylko solidne drzwi zewnętrzne i modne drzwi wewnętrzne, ale także praktyczne okna czy panele podłogowe. Szukasz alternatyw? Znajdziesz je w kategorii Podłoga i płytki, gdzie umieściliśmy najlepsze gatunkowo gresy i dywany, które zbudują solidny fundament pod aranżację w każdym stylu! Siłą naszych sklepów jest bogaty asortyment sezonowy, zawsze przygotowany na zmieniające się w trakcie roku potrzeby. Meble ogrodowe na lato, artykuły do upraw na wiosnę, znicze na jesień czy wysokiej jakości materiały opałowe na zimę to tylko niektóre z naszych propozycji, które przygotowujemy odpowiadając na oczekiwania naszych klientów.

Cukrowników 5, 86-100 Świecie bricomarche.pl Spółdzielnia Mieszkaniowa swoją działalność rozpo- częła w 1905 roku. Od początku swojego istnienia kładziemy nacisk na bezpieczeństwo, stabilizację, poprawę komfortu życia i ograniczenie kosztów dla mieszkańców. Realizując te cele wykonaliśmy termomodernizację wszystkich budynków, a obe- cnie inwestujemy w odnawialne źródła energii. Posiadamy 85 budynków mieszkalnych, 5 pawilonów handlowo- usługowych, zaplecze warsztatowo-magazynowe oraz 175 garaży. Obecnie na zlecenie zarządzamy 24 wspólnotami mieszkaniowymi. Inwestujemy w utwardzanie terenów, remonty dróg i chodników, zieleń a także – co jest naszym „oczkiem w głowie” – w nowoczesne, spełniające normy bezpieczeństwa place zabaw. Aktywność naszej Spółdzielni nie ogranicza się jednak wyłącznie do działalności gospodarczej. W naszej strukturze działa również Spółdzielczy Ośrodek Kultury Stokrotka, z którego bogatej oferty korzystają STBS członkowie Spółdzielni jak i mieszkańcy całego miasta. Nasza działaność została doceniona w wielu rankingach – Lider Spółdzielczości, Dobra Spółdzielnia 2012, 2014, Lider Zarządzania, a nawet tytuł Firmy Przyjaznej Nauce za współpracę z Politechniką Łódzką. oraz w 2015 r. otrzymała Odznakę za Zasługi dla Spółdzielczości. Zakład Wodociągów

Spółdzielnia Mieszkaniowa w Świeciu ul. Bolesława Prusa 1 i Kanalizacji 86-100 Świecie smswiecie.pl

Zaklad Gospodaki Mieszkaniowej Zakład Usług Komunalnych został powołany do życia 1 stycznia 1951 roku przez Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Świeciu, jako przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej (MPGK) Świeciu. Do jego zadań należały usuwanie i wywóz nieczystości stałych i płynnych oraz usuwanie wód opadowych. Przedsiębiorstwo zajmowało się ponadto oczyszczaniem ulic i placów, jak również zaopatrywaniem ludzi w wodę pitną. ZUK Sp. z o.o. nie zmienił swojej siedziby i nadal znajduje się na ulicy Ciepłej 4.Przy zastosowaniu nowych technologii ciągłej zmianie ulega jedynie wzrost jakości świadczonych przez nas usług w zakresie wywozu nieczystości, utrzymania porządku na terenach utwardzonych, zimowego www.zuk-swiecie.pl utrzymania dróg i wielu innych. Jeśli zainteresowała Państwa współpraca z naszą firmą, chętnie odpowiemy na wszystkie pytania związane z aktualną ofertą. zakres usług na : OCZYSZCZANIE MIASTA ZIMOWE UTRZYMANIE DRÓG PIELĘGNACJA TERENÓW ZIELONYCH ZBIÓR I SEGREGACJA ODPADÓW KOMUNALNYCH PRACE PODNOŚNIKIEM KOSZOWYM 20M PRACE ZIEMNE KOPARKO-ŁADOWARKĄ FREZOWANIE PNI DRZEW TRANSPORT

Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Świeciu ul. Ciepła 4 86-100 Świecie tel.: 52 33 12 778 email: [email protected] Miejsko - Gminna Przychodnia w Świeciu ul. Wojska Polskiego 80 Quatromed sp. z o.o. 86-100 Świecie ul. Polna 2a 86-100 Świecie tel. 52 33 13 162 Tel. 52 562 62 55 [email protected] e-mail: [email protected] ------Ośrodek Zdrowia w Grucznie, ul. Ogrodowa 3, 86-111 Gruczno, tel. 52 331 93 19

www.mgp-swiecie.pl Quatromed sp. z o.o. działa w Świeciu od 01.01.2000r, jako kontynuacja działalności leczniczej Gabinetu Miejsko - Gminna Przychodnia w Świeciu Lekarza Rodzinnego Romany Krzemińskiej – Siemaszko. Nasza placówka świadczy usługi podstawowej Miejsko - Gminna Przychodnia w Świeciu funkcjonuje od opieki zdrowotnej w ramach kontraktu podpisanego z Narodowym Funduszem Zdrowia. Oprócz badań diagnostycznych w skład 1.01.1997 r. powstając w drodze przekształcenia ZOZ Świecie, a świadczeń zdrowotnych wchodzą: Jesteśmy jedną z nielicznych przychodni POZ w regionie posiadającą certyfikat akredytacyjny Ministra Zd- od 15.12.1998 r. działa jako Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej. rowia nr 2018/P/65 potwierdzający spełnianie wysokich standardów z zakresu Podstawowej Opieki Zdrowot- Świadczenia podstawowej opieki zdrowotnej, które udzielane są; nej. Posiadamy także uprawnienia nadane przez Ministra Zdrowia do szkolenia młodych lekarzy rezydentów Funkcjonująca od blisko ćwierćwiecza Miejsko - Gminna - przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, Przychodnia w Świeciu oferuje bezpłatne leczenie dla całej specjalizujących się w medycynie rodzinnej. Wykonujemy badania kwalifikacyjne dla osób ubiegających się - w gabinecie zabiegowym, rodziny w ramach kontraktu podpisanego z Narodowym o uzyskanie dokumentu prawa jazdy. - w punktach szczepień, Funduszem Zdrowia. Liczba pacjentów deklarujących - w gabinecie pielęgniarek środowiskowo- Wychodząc naprzeciw wysokim oczekiwaniom naszych Pacjentów tworzymy miejsce, gdzie mogą Oni przynależność do przychodni jest stabilna, co świadczy o rodzinnych, obdarzeniu nas zaufaniem. Naszym założeniem jest nie tylko poczuć się bezpiecznie i komfortowo. Jesteśmy profesjonalnym zespołem składającym się z młodych - w gabinecie położnych środowiskowo- leczenie epizodyczne w trakcie choroby, ale także działania lekarzy, pielęgniarek i położnej, którego celem jest kompleksowa opieka w zakresie lecznictwa oraz rodzinnych, profilaktyczne obejmujące rodzinę i środowisko. Zapewniamy prewencji chorób. W tym celu stworzyliśmy bogatą ofertę badań profilaktycznych oraz rekomendujemy - w poradni medycyny szkolnej. wysoki poziom usług medycznych oraz stawiamy na jakość szczepienia uodparniające dla różnych grup wiekowych. Stworzyliśmy rozwiązania, które oszczędzają i dostępność udzielanych świadczeń. Dążymy do tego, aby nasi czas naszych Pacjentów i podnoszą komfort świadczonych usług medycznych np. szybkie porady telem- Świadczenia w zakresie specjalistycznej opieki Pacjenci czuli się w przychodni bezpiecznie i mieli świadomość, że zdrowotnej udzielane w poradniach; edyczne, powtarzanie zaleconych leków oraz wystawianie niezbędnych dokumentów medycznych. w każdym przypadku kłopotów ze zdrowiem mogą na nas liczyć. - ginekologiczno-położniczej, Każdego dnia dokładamy wszelkich starań, aby osoby znajdujące się pod naszą opieką były zadowolone ze W ciągu ostatnich lat dokonaliśmy modernizacji pomieszczeń - neurologicznej, świadczonych usług, czuły się bezpieczne i wiedziały, że mogą liczyć na pomoc i porady doświadczonego przychodni oraz wyposażyliśmy je w nowoczesne aparaty - logopedycznej. personelu. i urządzenia zapewniające wiarygodność badań diagnostycznych. Działania te znacząco podwyższyły poziom świadczonych usług Świadczenia stomatologiczne udzielane medycznych oraz pozytywnie wpłynęły na rosnące oczekiwania w poradniach; pacjentów. - stomatologii ogólnej, www.quatromed.pl - chirurgii stomatologicznej, Świadczenia zdrowotne udzielane są w Miejsko - Gminnej - protetyki stomatologicznej, Przychodni w Świeciu przy ulicy Wojska Polskiego 80, w Gminnym - ortodontycznej, Ośrodku Zdrowia w Grucznie przy ulicy Ogrodowej 3, w miejscu - stomatologii ogólnej dla dzieci do 18-go pobytu pacjenta oraz w placówkach nauczania i wychowania roku życia. - w gabinetach medycyny szkolnej. www.cargill.com.pl

Cargill Poland Sp. z o.o. 86-100 Świecie, NZOZ ul. Chełmińska 25 W Świeciu W Polsce Florencja Zakład produkcji pasz początkowo działający Cargill mieści się w 26 lokalizacjach jako Bacutil został uruchomiony w 1960 roku. i Zatrudnia 3600 pracowników. Przeszedł on gruntowną modernizację w latach II 1996 -1997, a w 2012 został częścią Firmy Cargill. Typy działalności: Obecnie w Świeciu przy produkcji pasz dla drobiu Handel śrutą i zbożem i trzody oraz administracji zatrudnienie znajduje Produkcja pasz zwierzęcych 85 osób. Cargill w Świeciu jest wiodącą wytwórnią specjalizującą się w produkcji tzw. prestarterów Produkcja i przetwórstwo drobiu czyli pasz dla najmłodszych zwierząt. Produkcja skrobi i słodzików

ZAKŁADY MŁYNARSKIE ZAKŁADY MŁYNARSKIE "PZZ" PZZ Spółka z o. o. w Świeciu 86-105 Świecie ul. Fabryczna 2 tel. 52 331 33 71 do 73 zmpzzswiecie-portal.pl

ŚWIECIE

U zbóż sługowe składowanie Nasza społeczna odpowiedzialność Walka z ubóstwem i głodem:

Współpracujemy z Bankami Żywności przekazując żywność Programy edukacyjne dla hodowców

Nutrena College, Cargill College, Feed School: Pomagamy hodowcom rozwijać ich przedsiębiorstwa, Promocja zdrowego stylu życia: udostępniając fachową wiedzę i szkolenia w różnych dziedzinach , jak technologia Realizujemy wiele programów edukacyjnych promujących zdrowy styl życia i zbilansowaną dietę produkcji żywności, techniki sprzedażowe, marketing. wśród dzieci i młodzieży, jak n.p.: Program „Trzymaj W ciągu 10 lat ponad 11.000 hodowców skorzystało z formę” naszego wsparcia i wędlin. Przełomowy okazał się rok 2000, w którym kupiliśmy Zakłady Mięsne w Krąplewicach. Miejscowość ta leży w samym sercu natury, w otulinie Borów Tucholskich – jednego z największych obszarów leśnych w Polsce.

szybko przeobraziła się w nowoczesne, prężnie rozwijające się przedsiębiorstwo o silnej i ugruntowanej Firma patrząca pozycji na rynku. Od początku dbamy o to, by jakość naszych produktów odznaczała się najwyższym poziomem. Dlatego surowiec, z którego powstają nasze wyroby jest starannie wyselekcjonowany oraz głównie pozyskiwany od lokalnych hodowców. w przyszłość PROSIACZEK Sp. z o.o. Liczymy się bardzo ze zdaniem klientów, dlatego wychodząc naprzeciw ich gustom wprowadziliśmy linie Krąplewice 35, 86-131 Jeżewo produktowe: „Dziadkowa Spiżarnia”, „Uczta Dobrodzieja”, „Wyroby Gospodarskie”, oraz „Kogutek”. Viskase dostarcza pełną gamę najlepszych roz- tel. +48 52 33 18 582 Nawiązują one do tradycyjnych, zapomnianych smaków domowych wędlin. Naszym sztandarowym wiązań i usług w zakresie pakowania żywności. e-mail: [email protected] produktem jest „Dziadkowa Szynka”, o obniżonej zawartości azotanów, produkowana z użyciem naturalnych przypraw. Kompleksowa oferta Viskase obejmuje wiodą- cza jest mniej narażona na kryzysy ekonomicz Centrum Dystrybucji ce na rynku produkty, takie jak osłonki celulo- ne, pozwalając członkom naszego zespołu ze al. Armii Krajowej 256, 85-689 Bydgoszcz tel. 692 406 710 stałym elementem lokalnego krajobrazu, dzięki czemu produkty są już dobrze znane w województwie kujawsko-pomorskim a kolejne sklepy powstają w Trójmieście i jego okolicach. zowe, osłonki fibrusowe oraz osłonki poliamido- spokojem myśleć o przyszłości. Viskase zgodnie e-mail: [email protected] we. Nasze produkty są używane w ponad 105 z ideą zrównoważonego rozwoju troszczy się Świetną jakością, otwartością na potrzeby rynku, a przede wszystkim doskonałym smakiem naszych wędlin, krajach i 24 strefach czasowych. Posiadamy o środowisko i społeczeństwo. Jako firma pro- www.prosiaczek.pl przekonujemy do siebie coraz większą rzeszę Klientów. 10 zakładów produkcyjnych zlokalizowanych wadzi coroczną akcje sadzenia drzew w róż- w Stanach Zjednoczonych, Meksyku, Francji, nych rejonach świata, angażujemy się w życie Niemczech, Włoszech, Polsce, Brazylii i na Fili- lokalnej społeczności, a nasi pracownicy an- pinach. Współpracujemy również z ponad 80 gażują się w wolontariaty. dystrybutorami na całym świecie.

Dołącz do naszego zespołu Jak tworzymy nasze osłonki? Zapraszamy do udziału w rekrutacji wszystkich Nasza fabryka w Sulnowie stanowi strategiczny zainteresowanych, aktualnie prowadzimy re- element globalnej sieci produkcyjnej Viskase. krutację na stanowiska: operatorów maszyn, Proces produkcyjny dzieli się na kilka etapów magazynierów i drukarzy. Przed rozpoczęciem takich jak: ekstruzja osłonki poliamidowej oraz pracy zapewniamy wszystkie niezbędne szko- konfekcjonowanie całego portfolio produk- lenia oraz odzież ochroną. Zgodnie z wynikami tów, na końcu wysyłka gotowego produktu do corocznej ankiety przeprowadzonej wśród pra- klienta. Cały proces produkcji odbywa się przy cowników aż 75% naszych pracowników pole- zachowaniu najwyższych norm bezpieczeń- ciło by Viskase jako dobrego pracodawcę. Za- stwa produktu i higieny. dzwoń lub napisz do nas i dołącz do naszego zespołu! Dbamy o ludzi i środowisko Praca w Viskase jest czysta i bezpieczna. Sys- Dział rekrutacji Viskase: tem pracy w naszej firmie jest oparty o między- E-mail: [email protected] narodowy standard ISO 22000 gwarantujący Telefon: +48 52 331 06 18 wysoką jakość produktu oraz bezpieczeństwo Rekrutacja online: www.viskase.pl wykonywanej pracy. W Viskase wierzymy w długoterminowe partnerskie relacje z pra- VISKASE Polska Sp. z o.o. cownikiem, oparte na zaufaniu i szacunku. Zakład produkcyjny Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę Sulnowo 53D gwarantuje możliwość rozwoju zawodowego 86-100 Świecie oraz stabilizację zatrudnienia. Branża spożyw Zakład mechaniczny

Szkoła Jazdy Karpiński

PLASTCHEM OPAKOWANIA BEZ GRANIC

GRUDZIĄDZ

BIELEFELD BYDGOSZCZ

GREVEN BREDA WROCŁAW SONNEBERG SCHWARZENBERG VERPA-FOLIE/WROCŁAW EBERSDORF MYSZKÓW

FORCHHEIM HAUENSTEIN

>`ZVRHQHRVǍLJ 0UUV^HJ`QUVǍLJ +VZ[ljWUVǍLJ w skali L\YVWLQZRPLQ

www.schumacher-packaging.com

AZ_Image_A4_high_PL.indd 1 06.02.17 10:42