DHJETORGëzuar 2014 Krishtlindjen! NGJALLJA 1 NGJALLJA Nr. 12 (263) Viti XXII i botimit DHJETOR 2014 Çmimi 20 lekë

Edhe papandehur, bashkë me engjëllin u duk një shumicë ushtrie qiellore, duke himnuar Perëndinë, e duke thë- në: Lavdi Perëndisë që është në më të lartat, edhe mbi dhenë paqe, edhe në njerëzit mirë- dashje. Edhe si ikën engjëjt prej tyre në qiell, ba- rinjtë i thanë njëri-tje- trit: Le të shkojmë tani në Betlehem e të sho- him këtë punë që është bërë, të cilën Zoti na e tregoi. Edhe erdhën me vrap e gjetën Mariamën dhe Josifin e foshnjën shtrirë në grazhd. Edhe si panë, treguan për fjalën që iu tha atyre Piktura murale në anën lindore të Kishës së vogël “Lindja e Krishtit” për këtë djalë. në Kompleksin e Katedrales “Ngjallja e Krishtit”, në Tiranë. (Lluk. 2:13-17)

“Atje ku do Perëndia, mposhtet rregulli i natyrës”

Rrëfimet e Ungjillorëve për Lindjen e Krishtit na theksojnë lindjes na e zbulon Ungjillor Joani: “Në fillim ishte Fjala,... dhe vështirësitë e mëdha që kaloi Shpëtimtari i botës. Por njëkohësisht Fjala ishte Perëndi... Dhe Fjala u bë mish dhe qëndroi ndër përcaktojnë shembullin e jetës për ata që E pasojnë me devocion. ne” (Jn. 1:1,14). Mishërimi i Fjalës mbështet sigurinë se “atje ku Jisui u përul, duke theksuar vlerën e të përulurve. do Perëndia, mposhtet rregulli i natyrës” dhe kjo bindje na fal Lindi në vend të varfër, që të mos përbuzen të varfrit. mundësinë për të kapërcyer të pamundurat nga ana njerëzore. U persekutua, duke theksuar dinjitetin e atyre që ndiqen me të Le të kremtojmë Krishtlindjen, duke marrë frymëzim, besim dhe padrejtë. shpresë për kapërcimin e problemeve tona personale e sociale. Vuajti, duke frymëzuar dhembshurinë për ata që heqin keq. Krishtlindje të bekuara! U mundua si fëmijë, që të mos harrojmë të drejtat dhe nevojat e fëmijëve të botës. Fragment nga Mesazhi i Krishtlindjes Por mesazhin më të thellë theologjik dhe kozmologjik të Krisht- i Kryepiskopit Anastas 2 NGJALLJA DHJETOR 2014

Krishti lindet, lavdërojeni! Krishti Sa e pasur është mirësia e Tij! Çfarë vjen nga qiejt, shkoni ta takoni. Krishti është misteri që më rrethon! Tani ai merr është në tokë, ngrihuni. Gjithë bota, pjesë në trupin tim, që Ai të shpëtojë këndojini Zotit. Le të ngazëllohen qiejt shëmbëlltyrën dhe ta bëjë trupin të dhe le të gëzohet toka. Errësira kaloi dhe pavdekshëm. Ai njofton një bashkim të u bë drita. Njerëzit që rrinin në errësirë dytë nëpërmjet trupëzimit, i cili është le të shohin dritën e madhërishme të shumë më i mrekullueshëm se bashkimi i njohurisë së plotë. Ai që ishte pa trup, u parë në krijim. Sepse në krijim, Ai na dha trupëzua. Biri i Perëndisë u bë Biri i një pjesë të natyrës së Tij të mirë. Dhe njeriut. Jisu Krishti i njëjtë dje, sot dhe tani, në Lindje, Ai merr mbi vete natyrën përjetë. tonë mëkatare. Lindja është edhe një Le të flasim në festivalin që quhet veprim tjetër i perëndishëm. Është Lindja e Zotit dhe Shpëtimtarit tonë Jisu madhështore në sytë e të gjithëve atyre Krisht. Këtë kremtojmë sot, ardhjen e që e kuptojnë. Perëndisë te njerëzimi, që njerëzimi të Nga Homelia e Shën Grigor Theologut mund të kthehet te Perëndia. Le të heqim për Krishtlindjen natyrën e vjetër, që të mund të veshim të renë. Le të vdesim tek Adami, që të jetojmë në Krishtin. Le të lindemi me Krishtin, si dhe të kryqëzohemi e varro- semi me Të, që të mund të ngjallemi me Të. Sepse ai që është i pasur, bëhet i varfër. Ai merr varfërinë e trupit tim, që mënyrës së festivaleve pagane, por në unë të marr pasuritë e Hyjnisë së Tij, mënyrë të perëndishme. Le të meditojmë ne, sepse Ai zbraz vetveten, nga lavdia e Tij adhuruesit e Fjalës së Perëndisë, për Fjalën për një kohë të shkurtër, që unë të mund dhe Ligjet e Tij dhe për historitë e Shkri- të marr pjesë në plotësinë e Tij. meve, të cilat na tregojnë për festivalin e Prandaj, le të kremtojmë festën, jo sipas pranishëm. Kishëza “Lindja e Krishtit”

“Virgjëresha lindi sot”

Nuk do të bëj ndonjë përshkrim psali himnin e shquar “Virgjëresha Ritmi i jashtëzakonshëm. Meloditë fuqia hyjnore, Drejtësia dhe Shenj- të gjatë. Do të them vetëm pak fja- sot”, që psalet ditën e Krishtlindjes e saj të ëmbla, ashtu siç dinte të tërimi drejtojnë botën dhe gjithçka lë të thjeshta për himnin e mreku- dhe që fillon kështu: krijonte e të kompozonte Melodisti. që është në të. Përballë personave llueshëm “Virgjëresha lindi sot” Virgjëresha lindi sot të për- Poetika e Romanit në përgjithë- të hirshëm, poeti entuziazmohet. kushtuar Krishtlindjes nga Roman mbiqenëshmen Fjalë, edhe dheu si është e thjeshtë, por edhe ma- Me devocion të jashtëzakonshëm Melodisti, të cilin e kanë karakteri- ai vështron Krishtin dhe Nënën e i blaton të paafruarit shpellën. dhështore. Bizantinologu gjerman zuar “Pindar të poezisë ritmike”. Tij. Ngjarjet e së kaluarës zhvillo- Engjëjtë bashk’ me barinjtë po Krumbaher dhe shumë kritikë të Roman Melodisti jetoi në fillim tjerë mendojnë se Romani është hen si në vegim. Ai vetë nxitet, ngac- lavdërojnë. Magët pra, bashkë të shekullit VI pas Krishtit. Ishte poeti kishtar më i madh i botës, mohet, frymëzohet. Nga fjalët e tij nga Siria dhe shërbente si dhjak në me yllin po udhëtojnë. Se për sepse ky përfaqëson fazën më të përhapet fjala hyjnore. Nga poezia një nga kishat e Bejrutit. Kur erdhi ne ka lindur Krishti si djalë rëndësishme të historisë së himno- e tij buron melodi e ëmbël. Nga në Konstandinopojë u emërua dhjak foshnjë i parajetëshmi Zot. grafisë kristiane, e cila me të arrin shpirti i tij gufon lutje qiellore. Tre- në kishën e Shën Marisë që quhej përsosmërinë e saj më të lartë. gues për këto është poema: “e Kiros”. Himnet e kompozuara Është kjo strofa e parë e një poe- Thellësi e pakrahasuar ndjenje, “Virgjëresha lindi sot”. prej tij janë kryevepra. me të shkëlqyer, e cila përbëhet nga dispozitë e kulluar poetike, shkëlqim Nuk zgjatem më. Këto pak fjalë Një natë iu shfaq në ëndërr Shën njëzet e katër strofa. Kjo strofë për- gjuhësor, përsosmëri e padiskutue- janë thërrime nga Tryeza mistike e Maria, i dha një copë letër dhe e bën “temën” e tërë poemës. Në të shme. Himnet e tij liturgjike janë nxiti ta hante. Romani e mori fja- vërtetë, nuk është poemë, është një Roman Melodistit. Janë pak pika drama fetare të mrekullueshme. lën me kuptimin e saj real dhe për- dramë e përkryer. Vendi ku zhvillo- vese mëngjesi pranveror, janë pak piqej gjatë ëndrrës ta zbatonte. Kur het drama, është shpella. Personat Në to gjejmë personat më të petale lule vere, që tregojnë lartë- u zgjua dhe shpirti i tij qe mbushur janë: Foshnja hyjnore Perëndia, Shën mëdhenj të Dhiatës së Vjetër dhe sinë, thellësinë dhe bukurinë e him- me mallëngjim e frymëzim, lavdëroi Maria, Engjëjt, Barinjtë, Magët. Anti- të Re. Patrikët dhe profetët. Apos- nografisë sonë kishtare e në veçanti Perëndinë për vegimin. Hipi në am- tezat e kompozimit janë prekëse. tujt dhe Martirët. Protagonist Perë- të asaj të Krishtlindjes, të cilën pak vonën e Kishës dhe i prekur në shpirt Figurat e saj të mrekullueshme. ndia. Tërëdituria hyjnore, Tërë- e njohim. DHJETOR 2014 NGJALLJA 3

“Diktatura që nuk vrau dot shpirtin”

Në kuadrin e veprimtarive të Bunk-Art, më 26 nëntor, Komiteti Shtetëror për Kultet, në bashkëpunim me Agjencinë Kombëtare të Turizmit dhe me pjesëmarrjen e përfaqësuesve të komuniteteve fetare në vend, organizuan një konferencë dhe ekspozitë në ambientet e bunkerit antibërthamor të ndërtuar në kohën e diktaturës. Kisha jonë u përfaqësua në veprimtari nga Episkopi i Krujës, Andoni. Organizimi i kësaj konference dhe ekspozite kishte për qëllim informimin dhe sensibilizimin e mbarë qytetarëve mbi persekutimin e komuniteteve fetare në regjimin diktatorial dhe zhvillimin e turizmit fetar dhe ba- shkëjetesës fetare në vend. Dëgjuesit ishin shumica nxënës shkollash, që nuk kishin lindur ende në atë kohë. Për të dhënë një imazh të kësaj kohe, më poshtë po japim disa të dhëna, që dëshmojnë brutalitetin e regjimit monist kundër besimit orthodhoks.

Disa klerikë të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë që u ekzekutuan, u persekutuan dhe vuajtën në mënyra të ndryshme gjatë periudhës së regjimit ateist komunist (1943-1990)

a. nga pushtuesit dhe bashkëpunëtorët e tyre 2. atë Konstandin Bozdo, nga Koshovica e Dropullit. U arrestua më 1964 dhe u mbajt në burgjet e Burrelit. U ekzekutua në vend të panjohur 1. atë Arqile Gramatikoi, 1 gusht 1943, në Libohovë. dhe nuk i dihet varri. 2. atë Dhimitër Pandeliu, në maj 1944, në të Poshtëm. 3. atë Gjergj Suli, nga Lekli i Tepelenës. U arrestua më 1946, u dënua 3. atë Harallamb Gjika, më 17 prill 1942, në Poliçan të Pogonit. me vdekje më 1947 dhe u ekzekutua në janar 1948 në vend të panjohur, 4. atë Sotir Koci, gjatë vitit 1942, në Mursi të Sarandës. sikundër edhe varri i tij. 5. atë Vasil Ikonomu, gjatë vitit 1942, në Hllomo të Pogonit. 4. atë Nikolla Kalojani, nga fshati Fanar i Vurgut. U ekzekutua në mënyrë 6. atë Anastas Papahristo, nga Sopiku i Sarandës, 1943 me tortura në mizore në mars 1949. burgjet e gjermanëve. 5. atë Jani Kutulla, nga . U ekzekutua gjatë hetimeve, në prill 1968. 7. atë Dhimitër Dedi, në Këllëz të Lunxhërisë, verë 1941. 6. atë Kristo Tashi, nga Haskova. U ekzekutua në qelitë e hetuesisë. b. nga grupe komuniste përpara vendosjes së regjimit të tyre janë d. Klerikë Orthodhoksë që vdiqën në burgjet dhe internimet e shënuar këto ekzekutime pa gjyq të klerikëve Orthodhoksë: regjimit komunist, ku ishin dënuar me afate të gjata burgimi: 1. atë Dhimitër Leka, prill 1944, në Kudhës të Himarës. 1. at Sotir Konomi, nga fshati Mursi i Sarandës. 2. atë Jani Aristoteli, nga Dhoksati i Lunxhërisë. 2. at Evangjel Boçi, nga Çarshova e Përmetit. Vdiq në hetime nga presioni 3. atë Aleks Vallvi, gjatë verës 1944, në Sopik të Sarandës. psikologjik dhe dhuna fizike në dhjetor 1967. 4. atë Leonidha Qirici, nga Selcka e Pogonit, dimër 1943. 3. at Kristo Papa, nga Sopiku i Sarandës. Vdiq në burgjet e Burrelit më 1951 5. atë Harallamb Liti (Lame), Krishtlindje 1944. 4. at Mina Ikonomi, nga Zhepa e Përmetit. Vdiq më 1948. 6. atë Kiriako Papakiriako, nga Leshnica e Sarandës, mesi 1944. 5. at Theodhori Guli, nga Sotira e Dropullit. U arrestua më 1947 dhe 7. atë Apostol Ilia, janar 1944, nga Bënja e Përmetit. vdiq në burgjet e Burrelit. c. Ekzekutime klerikësh Orthodhoksë pas vendosjes së regjimit. 6. at Jani Dashi, nga Çuka e Sarandës. Vdiq në internim pasi kishte vuajtur më herët burg afatgjatë, mars 1946-1957. 1. atë Aleks Lipa, nga Kaludhi i Përmetit, pranverë 1946. U varros për së gjalli. Varri i tij nuk dihet. (vijon në faqen 4)

Atë Arqile GramatikoiAtë Gjergj Suli Atë Kostandin Bozdo Atë Stavri Rexho Atë Dhimitër Leka 4 NGJALLJA DHJETOR 2014

(vijon nga faqja 3) 2. atë Vasil Xhoro, nga Vurgu. 7. atë Stavro Rexho, nga Dhivri i Sarandës. Vdiq në burgun e Burrelit më 3. atë Dhimitër Jatru, nga Grazhdani i Rrëzës së Sarandës, u burgos më 1959. 1946 dhe vuajti 10 vjet burg dhe në vijim internim. 8. atë Aleks Ikonomu 4. atë Theodhori Mitsiniko, nga Cerkovica e Rrëzës së Sarandës. 9. atë Nikolla Dhimitriu 5. atë Panajot Petro Papa, nga fshati Pllakë i Vurgut. U burgos dhe në 10. atë Petro Draçova, nga Rrëza e Përmetit. U burgos më 1946 dhe vijim së bashku me familjen u internua. vdiq disa vite më vonë në burg. 6. atë Vasil Sini, nga Pepeli. U arrestua më 1946 dhe vuajti afat të gjatë 11. atë Ligor Zografi nga Korça. U arrestua dhe vdiq nga presioni në burgje. psikologjik dhe dhuna fizike më 1967. 7. atë Spiridhon Kola. 8. atë Kristo Gjika. e. U burgosën dhe u internuan me afate të gjata klerikët Orthodhoksë 9. atë Pantelejmon Ikonomu. si më poshtë: 10. atë Theodhos Papa, nga Cerkovica. U arrestua më 1968 dhe vuajti 15 vjet në burgje. 1. atë Jorgo Papa Taçi, nga Leshnica. U arrestua më 1947 dhe vuajti 10 vjet 11. atë Jani (Nako) Nini, nga Kosina. U arrestua më 1952 dhe u dënua burg. me afate të gjata burgimi.

Kisha të shkatërruara të Mitropolisë së Hirshme të Gjirokastrës

Në këtë listë nuk përfshihen kisha varrezash, kishëza etj., që u 32. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, në Këllëz - Lunxhëri shkatërruan plotësisht. Kufizohemi vetëm në ato që shërbenin si kisha 33. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, në Qestorat – Lunxhëri qendrore të enorive. Me shkatërrimin e tyre, humbën edhe pasuritë e 34. Kisha e Shën Minait, në Tranoshishtë - Lunxhëri paçmuara që kishin. 35. Kisha e Shën Nikollës, në Stegopul - Lunxhëri 1. Kisha e Hyrjes në Tempull të së Tërëshenjtës, në Përmet 36. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në Suhë - Lunxhëri 2. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, në Delvinë 37. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, në Dishnicë - Zagori 3. Kisha e Shën Harallambit, në Sarandë 38. Kisha e Shën Nikollës, në Topovë - Zagori 4. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, në Dhivër - Sarandë 39. Kisha e Shën Athanasit, në Malëshovë - Përmet 5. Kisha e Shën Gjergjit, në Tepelenë 40. Kisha e Trinisë së Shenjtë, në Peshkëpinë e Poshtme - 6. Kisha e Shën Athanasit, në Lukovë - Sarandë 41. Kisha e Taksiarkëve të Shenjtë, në Kakavi - Dropull 7. Kisha e Shën Dhimitrit, në Nivicë - Sarandë 42. Kisha e Shën Athanasit, në Shënikolla, Dropull 8. Kisha e Shën Jorgjit, në Krane - Delvinë 43. Kisha e Shën Dhimitrit, në Katuna - Dropull 9. Kisha e Shën Athanasit, në Piqeras - 44. Kisha e Shën Nikollës, në Haskovë - Sarandë Dropull 10. Kisha e Shën Donatit, në - 45. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, Sarandë në Krioner - Dropull 11. Kisha e Shenjtorëve Anargjendë, në 46. Kisha e Shën Nikollës, në Llongo - - Sarandë Dropull 12. Kisha e Shën Nikollës, në Sminec - 47. Kisha e Shën Nikollës, në Krongo - Sarandë Delvinë 13. Kisha e Shën Nikollës, në Nderan - 48. Kisha e Shën Jorgjit, në Velahovo - Zagori Delvinë 14. Kisha e Lindjes të së Tërëshenjtës, 49. Kisha e Hyrjes në Tempull, në Livina në Skore - Pogon - Delvinë 15. Kisha e Metamorfozës së Zotit, në 50. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në Biovizhdë - Përmet - Delvinë 16. Kisha e Shën Nikollës, në Zhepë - Përmet 51. Kisha e Shën Nikollës, në Memoraq - Sarandë 17. Kisha e Profetit Ilia, në Draçovë - Përmet 52. Kisha e Shën Markos, në Rumanxa - Sarandë 18. Kisha e Fjetjes tësë Tërëshenjtës, në Kanikol - Përmet 53. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në Marafendi - Delvinë 19. Kisha e Shën Nikollës, në Strëmbec - Përmet 54. Kisha e Shenjtores Sofia, në Dyrmish - Sarandë 20. Kisha e Ipapandisë së Zotit, në Gjinkar - Përmet 55. Kisha e Shenjtorëve Theodhorë, në Qesarat - Sarandë 21. Kisha e Lindjes të së Tërëshenjtës, në Badëlonjë - Përmet 56. Kisha e Trinisë së Shenjtë, në Komati - Sarandë 22. Kisha e Shën Joan Prodhromit, në Lëshicë - Përmet 57. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në - Sarandë 23. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, në Grabovë - Përmet 58. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në Shënandrea - Sarandë 24. Kisha e Shën Athanasit, në Peshtan - Tepelenë 59. Kisha e Shën Vasilit, në Çaush - Sarandë 25. Kisha e Shën Nikollës, në Kodër - Tepelenë 60. Kisha e Shën Athanasit, në Eleftherohor - Delvinë 26. Kisha e Shën Nikollës, në Palokastër - Gjirokastër 61. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në Mavropullo - Delvinë 27. Kisha e Hirshme e Shën Athanasit, në Mashkullorë - Gjirokastër 62. Kisha e Shën Vlashit, në Karahaxh - Delvinë 28. Kisha e Fjetjes të së Tërëshenjtës, në Hundëkuq - Gjirokastër 63. Kisha e Trinisë së Shenjtë, në Shënvasil - Sarandë 29. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në Karjan - Lunxhëri 64. Kisha e Shenjtores Sofia, në Çorraj - Sarandë 30. Kisha e Shën Nikollës, në Kakoz - Lunxhëri 65. Kisha e Shën Jorgjit, në Metoq - Sarandë 31. Kisha e Shenjtores Parashqevi, në Dhoksat - Lunxhëri 66. Kisha e Shën Nikollës, në Xarrë - Sarandë. DHJETOR 2014 NGJALLJA 5

Në zonën e Vlorës të bën përshtypje përdorimi i shpesh- Mësues shpresëtarie e modestie të i emrit Lefter, me të gjitha format e tij. Madje ai përdo- - Hierodëshmori dhe çudibërësi, shën Elefteri (Lefteri), ret dendur edhe nga banorët Episkop i Vlorës dhe i Ilirisë - që sot nuk i përkasin më be- simit të krishterë. Është një Hierodëshmori dhe çudibërësi përndjekje të rreptë kundër të kri- dëshmi më shumë e gjurmës shën Elefter ka qenë episkop i Udhëheqës orthodho- shterëve dhe urdhëroi arrestimin e së thellë që ky episkop i parë Vlorës dhe i Ilirisë nga fillimi i ksie, mësues shpresëtarie e sjelljen në Romë të episkopit të ri. i qytetit ka lënë në mendjet shekullit II pas Krishtit. Ishte lindur modestie, ndriçues i Kishës, Kur episkopi Elefter erdhi në dhe zemrat e njerëzve. Ai u në Romë dhe rridhte nga një stolisje e hyjinspiruar e Romë, perandori Adrian u përpoq martirizua për besimin e tij të familje fisnike dhe e pasur. I ati qe kryepriftërinjve, o shën ta bindte me premtime të ndry- krishterë në Romë, por she- senator dhe bashkëpunëtor i Elefter i ditur, si një in- shme, që të mohonte Krishtin dhe mbulli dhe mësimet e tij vazh- ngushtë i perandorit. E ëma, Anthi, strument muzikor i Shpirtit, t’u sillte therore perëndive të paga- duan të jepnin fryte edhe ishte gjithashtu nga një familje e i ndriçove të gjithë me le- nëve. Dhe, meqë ai nuk e pranoi shumë kohë më pas, duke shquar, grua shumë shpresëtare, e çitjet e tua. Ndërmjeto te një gjë të tillë, por qëndronte i pa- kthyer në besimin e Zotit Jisu tërhequr në besimin e krishterë nga Krishti Perëndia të shpë- tundur në besimin e Krishtit, iu nxënësit e Apostull Pavlit dhe da- Krisht popullsinë deri në atë tojnë shpirtrat tanë. nënshtrua torturave nga më të llohej për përkushtimin e saj ndaj kohë pagane. Përlëshorja tmerrshmet, derisa më në fund, i Kjo është një trashëgimi e Kishës. Djalin e tyre Elefter, u kuj- prenë kryet me shpatë në stadiumin çmuar, që i rritet vlera nga desuan ta edukojnë që në moshë e Romës. Të njëjtën ditë i prenë fakti se figura e këtij shenj- të vogël me parimet e Krishterimit. kryet me shpatë edhe nënës së tij, tori të madh nderohet në gji- Elefteri shquhej që në vogëli për Anthisë. thë botën e krishterë. Po, a thjeshtësinë e zemrës, për pastërti- Besimtarët nga Iliria, të cilët vlerësojmë ne vetë këtë tra- në e karakterit dhe sidomos për ndodheshin në Romë gjatë ekzeku- shëgimi? A ka ndonjë rrugë dëshirën e zjarrtë për t’i shërbyer timit, morën me shpresëtari trupin kryesore apo shesh që të Perëndisë dhe Kishës së Tij. Pra- e Shën Elefterit dhe atë të nënës mbajë emrin e tij? A gjen ai ndaj e ëma e tij, kur djali u rrit, ia së tij, Anthisë, dhe i sollën në Vlo- vend në guidat tona turistike dha ta ketë nën kujdesin e tij atëror rë, ku i varrosën me nderime. episkopit të atëhershëm të Kishës dhe p.sh. në faqen e qytetit Shën Elefteri, sipas besimit po- së Romës, i cili e pranoi me gëzim ku u bë i famshëm dhe iu pullor orthodhoks, është mbrojtësi dhe i mësoi Shkrimet e Shenjta. bashkëngjit emrit, duke u i grave shtatzëna. Zbut dhimbjet quajtur Shën Lefteri i Vlo- Episkopi i Romës, duke vënë re dhe lehtëson lindjen. Gjithashtu ai, rës? Për fat të keq përgjigjja cilësitë e rralla të Elefterit të ri, po sipas besimit popullor ortho- është negative, ashtu siç ka domethënë sjelljen e tij korrekte, dhoks, është mbrojtësi i të burgo- qenë e pamundur që të ndër- moralin e tij të pastër, zgjuarsinë, surve e çlirues i njerëzve nga kur- besimin, shpirtin e tij luftarak për tohet katedralja e re, për thet e djallit, nga sëmundjet dhe fenë e Krishtit, e rendit në rreshtat “mungesë vendi”, duke e lënë veset, nga hidhërimet e dhimbshme e klerit, duke e hirotonisur së pari Vlorën, mbase të vetmin qytet e skandalet, si edhe nga çdo dëm, dhjak, pastaj prift e më vonë me prani orthodhokse, pa një rrezik e zemërim. episkop. kishë të re të përshtatshme me I pari që shkroi për jetën dhe kërkesat e besimtarëve. Pasi e hirotonisi episkop, e dër- martirizimin e Shën Elefterit, është goi në krahinën e Vlorës, që të for- Si në shumë raste të tjera, Simeon Metafrasti, kurse shërbe- conte të krishterët e kësaj krahine është e nevojshme të dilet nga sën e tij e ka shkruar Agapi nga dhe të të gjithë Ilirisë dhe të lëçiste kjo dritëshkurtësi, që na bën Kreta, i cili dhe e botoi në Laipsig, Ungjillin. të “harrojmë” apo mohojmë më 1787. Një kanun paraklitik vlerat që bota na i njeh. Ndër- Episkop Elefteri, sapo arriti në kushtuar Shën Elefterit, hartoi dhe timi i katedrales, nderimi dhe dioqezën e tij, nisi menjëherë nga himnografi i njohur nga Dhrovjani misioni i tij për përhapjen e Ungjillit i Selenicës, Gjerasim Mikrajananiti. promovimi i figurës së shenj- ndër popullsinë pagane. Cilësitë e torit, ringjallja e vlerave 2-mi- Kisha Orthodhokse, kujtimin e tij të shumta, çuditë që bënte dhe jëvjeçare do t’i rriste vlerat e Shën Elefterit e nderon më 15 të kthimet me shumicë në krishterim qytetit, brenda dhe jashtë, dhjetorit. të paganëve, nëpërmjet punës së por do të ishte edhe një atrak- Dhimitër Beduli tij misionare, shkaktuan urrejtjen tivë e fuqishme për rritjen e (botuar në “Ngjallja”, dhe zemërimin e perandorit romak dhjetor 1994) turizmit, fetar ose jo. Adrian (117-138), i cili shpalli një 6 NGJALLJA DHJETOR 2014

Papa Francesku vizitoi Patriarkanën Ekumenike të Konstandinopojës dhe nënshkroi një deklaratë të përbashkët me Patriarkun Ekumenik Vartholomeu

Në kuadrin e vizitës së parë në katedralen katolike “Shpirti i kokë më kokë dhe pastaj Patriar- nopojës. Gjatë shërbesës, Papa Turqi të Papa Franceskut, pjesë Shenjtë”. ku Ekumenik e prezantoi Papën dhe Patriarku Ekumenik shkë- tepër e rëndësishme ishin taki- Po në datën 29, Papa Francesku me anëtarët e Sinodit të Shenjtë. mbyen edhe puthjen e paqes, si met me Patriarkun Ekumenik u prit në Fanar nga tingulli festiv i Të nësërmen, 30 nëntor, Papa simbol pajtimi e dashurie dhe Lu- Vartholomeu. Në fillim Patriarku kambanave. Më pas ai u drejtua Francesku u prit përsëri me shumë tja Zotërore u lexua nga Papa i shprehu mirëseardhjen Papës në për në kishën patriarkale të Shën ngrohtësi në Patriarkanën Eku- Francesku në latinisht. aeroportin e Stambollit, më 29 Gjergjit, ku u prit me një Dhok- menike, për të marrë pjesë në Li- Pas kremtimit, Papa Francesku nëntor. Më pas, Patriarku Eku- sologji dhe shkëmbyen dhuratat turgjinë Hyjnore të së kremtes së dhe Patriarku Ekumenik nën- menik mori pjesë në Meshën e me Patriarkun Ekumenik. Më pas, Apostull Andreas, shenjtori shkruan një deklaratë të përba- celebruar nga Papa Francesku në dy kryehierarkët patën një bisdë mbrojtës i Kishës së Konstandi- shkët, që i kushtonte rëndësi rru- gës drejt bashkimit, ku përme- ndeshin edhe takimet e mëpar- shme midis Kryebarinjve të të dy Kishave të Krishtera. Por, pjesa më e madhe iu kushtua gjendjes tragjike në Lindjen e Mesme dhe vuajtjeve të të krishterëve atje, si dhe tek nevoja e ndalimit të kon- fliktit në Ukrainë. Një vend të rëndësishëm në deklaratë zë edhe nevoja e një dialogu vëllazëror me Islamin. Pas vizitës dhe nënshkrimit të deklaratës, Patriarku Ekumenik e përcolli Papa Franceskun në aero- portin e Stambollit.

Deklarata e përbashkët e Papa Franceskut dhe Patriarkut Ekumenik Vartholomeu I “Kujtimi i Apostujve, që i shpallën botës lajmin e mirë të Ungjillit përmes predikimit të tyre dhe dëshmisë së martirizimit, forcon brenda nesh aspiratën për të vazhduar të ecim së bashku në mënyrë që të tejkalohen, në dashuri dhe në të vërtetë, pengesat që na ndajnë.”

Ne, Papa Francesku dhe Patriarku Ekumenik Vartholomeu, i Me rastin e takimit tonë në Jerusalem majin e kaluar, në të cilin shprehim mirënjohjen tonë të thellë Perëndisë për dhuratën e këtij takimi përkujtuam përqafimin historik të paraardhësve tanë të nderuar Papa të ri që na mundëson, në prani të anëtarëve të Sinodit të Shenjtë, klerit Pali VI dhe Patriarku Ekumenik Athinagora, nënshkruam një deklaratë dhe besimtarëve të Patriarkanës Ekumenike, të kremtojmë së bashku të përbashkët. Sot, me rastin e lumtur të këtij takimi të mëtejshëm festën e Shën Andreas, të Parëthirurit dhe vëllait të Apostullit Petro. vëllazëror, ne dëshirojmë të riafirmojmë synimet tona të përbashkëta Kujtimi i Apostujve, që i shpallën botës lajmin e mirë të Ungjillit përmes dhe shqetësimet. predikimit të tyre dhe dëshmisë së martirizimit, forcon brenda nesh Shprehim vendosmërinë e sinqertë dhe të fortë, duke iu bindur aspiratën për të vazhduar të ecim së bashku në mënyrë që të tejkalohen, vullnetit të Zotit tonë Jisu Krishtit, që të intensifikojmë përpjekjet tona në dashuri dhe në të vërtetë, pengesat që na ndajnë. për të nxitur unitetin e plotë të të gjithë të krishterëve, dhe mbi të gjitha, DHJETOR 2014 NGJALLJA 7 në mes katolikëve dhe orthodhoksëve. Gjithashtu, synojmë të mbë- kërkojnë solidaritetin e të gjithë njerëzve me vullnet të mirë, dhe për shtesim dialogun theologjik, promovuar nga Komisioni i Përbashkët këtë arsye, ne njohim rëndësinë e promovimit të një dialogu konstruktiv Ndërkombëtar, i ngritur këtu në Fanar plot tridhjetë e pesë vjet më me Islamin, të bazuar në respektin dhe miqësinë e ndërsjellë. Të fry- parë nga Patriarku Ekumenik, Dhimitri dhe Papa Gjon Pali II, dhe që aktualisht është duke traj- Papa tuar çështjet më të vështira që kanë Francesku shënuar historinë e ndarjes sonë dhe dhe që kërkojnë studim të kuj- Patriarku desshëm e të detajuar. Për të arri- Ekumenik tur këtë, ne ofrojmë sigurinë e lutjes Vartholomeu sonë të zjarrtë si Barinj të Kishës, duke duke iu kërkuar besnikëve tanë të nënshkruar bashkohen me ne në lutje “Që të deklaratën gjithë të jenë një, që të besojë e bota” (Jn. 17:21). përbashkët. Shprehim shqetësimin tonë të përbashkët për situatën aktuale në Irak, Siri dhe në të gjithë Lindjen e Mesme. Ne jemi të bashkuar në dëshirën për paqe e stabilitet dhe në mëzuar nga vlerat e përbashkëta dhe të forcuar nga ndjenjat e vërteta vullnetin për të arritur zgjidhjen e konflikteve nëpërmjet dialogut dhe vëllazërore, myslimanët dhe të krishterët janë të thirrur të punojnë së pajtimit. Duke njohur përpjekjet tashmë të bëra për të ofruar ndihmë bashku për hir të drejtësisë, paqes dhe respektit për dinjitetin dhe të në rajon, në të njëjtën kohë, i bëjmë thirrje të gjithë atyre që mbajnë drejtat e çdo personi, veçanërisht në ato rajone ku ata kanë jetuar për përgjegjësi për fatin e popujve të thellojnë impenjimin e tyre për shekuj në bashkëjetesë paqësore dhe tani tragjikisht vuajnë së bashku komunitetet që vuajnë, dhe t’u mundësojnë atyre, duke përfshirë edhe tmerret e luftës. Për më tepër, si udhëheqës të krishterë, ne iu bëjmë të krishterët, që të qëndrojnë në tokën e tyre amtare. Nuk mund të thirrje të gjithë udhëheqësve fetarë për të ndjekur dhe forcuar dialogun pranojmë një Lindje të Mesme pa të krishterë, të cilët e kanë shpallur ndërfetar dhe për të bërë çdo përpjekje për të ndërtuar një kulturë të emrin e Jisuit atje për dy mijë vjet. Shumë nga vëllezërit dhe motrat paqes dhe solidaritetit midis njerëzve e popujve. Ne gjithashtu kujtojmë tona janë duke u persekutuar dhe të gjithë popujt që provojnë janë dëbuar me dhunë nga shtëpitë Shprehim vendosmërinë e sinqertë dhe të fortë, duke vuajtjet e luftës. Në veçanti, lutemi e tyre. Duket sikur edhe jeta nje- për paqe në Ukrainë, një vend me iu bindur vullnetit të Zotit tonë Jisu Krishtit, që të rëzore ka humbur vlerën, që per- traditë të lashtë të krishterë, intensifikojmë përpjekjet tona për të nxitur unitetin e soni njerëzor nuk ka më rëndësi ndërsa iu bëjmë thirrje të gjitha plotë të të gjithë të krishterëve, dhe mbi të gjitha, në dhe mund të sakrifikohet për palëve të përfshira që të ndjekin mes katolikëve dhe orthodhoksëve. interesa të tjera. Dhe, më tragjikja, rrugën e dialogut dhe të respek- e gjithë kjo has në indiferencën e timit të së drejtës ndërkombëtare, shumicës së njerëzve. Siç na kujton Shën Pavli: “Edhe në qoftë se një në mënyrë që të arrihet përfundimi i konfliktit dhe t’u mundësojë të pjesë vuan, gjithë pjesët vuajnë bashkë me të; ose në qoftë se nderohet gjithë ukrainasve të jetojnë në harmoni. një pjesë, të gjitha pjesët gëzohen bashkë me të” (1Korinth. 12:26). Mendimet tona shkojnë tek të gjithë besimtarët e kishave tona në të Ky është ligji i jetës së krishterë, dhe në këtë kuptim mund të themi se gjithë botën, të cilët i përshëndesim, duke ia besuar Krishtit, Shpëtimtarit ka edhe një ekumenizëm të vuajtjes. Ashtu si gjaku i martirëve ishte një tonë, që të jenë dëshmitarë të palodhur të dashurisë së Perëndisë. farë e fuqisë dhe zhvillimit të Kishës, edhe ndarja e vuajtjeve të Ngremë lutjen tonë të zjarrtë, që Perëndia të na japë dhuratën e paqes përditshme mund të bëhet një instrument efektiv i unitetit. Gjendja e në dashuri dhe unitet për të gjithë familjen njerëzore. tmerrshme e të Krishterëve dhe të gjithë atyre që janë duke vuajtur në Lindjen e Mesme thërret jo vetëm për lutjen tonë të vazhdueshme, por “Edhe vetë Zoti i paqes, ju dhëntë juve paqen vazhdimisht me çdo edhe për reagimin e duhur nga ana e bashkësisë ndërkombëtare. mënyrë. Zoti qoftë me ju të gjithë” (2Thes 3:16). 30 nëntor 2014 Sfidat serioze me të cilat ballafaqohet bota në gjendjen e tanishme 8 NGJALLJA DHJETOR 2014 Durrës - Vjedhje e ripërsëritur në kishën e Shën Gjergjit

Kisha e “Shën Gjergjit” që ndodhet në lagjen Si besimtarë dhe si qytetarë shprehim indinjatën kërkojmë nga organet kompetente të ndërmarrin nr.1 të qytetit të Durrësit për të disatën herë tonë të thellë, si edhe kundërshtinë tonë ndaj masat e nevojshme për vendosjen e autorëve është bërë objekt i sulmit dhe i vjedhjes nga veprimeve të tilla. Nevojitet ndërgjegjësimi i të përpara përgjegjësisë. persona dashakeq ndaj objekteve të shenjta. gjithëve dhe sensibilizimi i popullit, që të ruajmë Duke ushtruar dhunë me leva, sharrë hekuri dhe të mbrojmë objektet e shenjta. Gjithashtu, Atë Spiro Kostoli dhe mjete të tjera të forta, keqbërësit kanë arritur të presin kangjellat e dritares në anën jugpe- rëndimore të kishës dhe kanë thyer xhamin e dritares, duke bërë të mundur futjen në brendë- sinë e saj. Me mjete të forta kanë thyer kasat e arkave të besimtarëve dhe të qirinjve. Gjithashtu janë futur brenda Hierores, ku kanë vjedhur shandanët e qirinjve, shkallë, qirimbajtës edhe sende të tjera, duke kryer veprime që përdhosin shenjtërinë e shtëpisë së Zotit. Përdhosja e vendeve të lutjes, plaçkitja, thyer- ja dhe dhunimi i tyre indinjojnë jo vetëm besim- tarët orthodhoksë, por të gjithë opinionin publik. Objekte kulti në Opar

Oparakët kanë qenë ndër të 1470. Kishë ka pasur në Bungë të “Shën e Premtja” dhe “Shën gjetur dhe një ikonë 600 vjeçare e parët që përqafuan krishtërimin. Zerecit dhe në Arostë. Kishë e për- Gjergji”. Para vitit 1762 ka qenë Kryeengjëllit Mihail). Mirasi kishte Sheshi i Vakëfit, Lisat e Kishës, Ara mendur ka qenë “Shën Maria” e ndërtuar kisha e Shën e Premtes kishën e Shën Kollit, Mariani kishën e Kaurit, Guri i Dhespotit, për një Dusharit (ku në shumë raste trego- në Gjinikas. Fshati Kucakë, megji- e Shën Triadhës... vend që nuk ka asnjë shenjë Vakëfi, nin se kishte “bërë ferk” dhe njerë- thëse i vogël, kishte 2 kisha, njëra i Mjeshtër ndërtues ka qenë usta po që dikur, herët e shumë herët, zit betoheshin për të. Është ndërtu- kushtohej Shën Thanasit dhe është Naumi nga Lavdari rreth viteve ka ekzistuar. Edhe fshatra të vogla, ar e pikturuar që më 1670, me shpen- rindërtuar e riparuar para vitit 1859. Po kështu Dhimitër Koleci me 10-15 shtëpi, kishin jo vetëm një, zimet e arkondëve Kostë Kini, Lesko, 1721. Në Karbanjoz ishte kisha e nga Mariani rreth viteve 1756. Pik- po edhe nga 2 apo 3 kisha e vakëfe. Kin Pema, Leka, Meka, Duka, Pemë vogël e Shën Marisë dhe ndërtuesi torët e kishave, Gjergj Prend Çetiri, Ky numër i madh ndërtesash kulti, Jani... Ka qenë fshat shumë i popullu- i saj ishte Gjergj Ilia. Kurse në rreth vitit 1775 dhe Gjergj Nikollë natyrisht flet për një besim të madh ar dhe në atë kohë i gjithi i krishterë. kishën tjetër të shën Kollit ndodhe- Çetiri, rreth vitit 1886 nga Grabova fetar. Emra të krishterë duken në Lavdari që para vitit 1881 ka shin dhe varrezat e fshatit. Punëmi- (fillimisht kanë qenë nga Opari me toponime. Në Opar janë fshatrat qenë qendër administrative e zonës, ra kishte kishën e Shën Minait, mbiemër Katro). Drugdhendësit Protopapë (Prift i parë), Popçisht pavarësisht se kishte 10-12 shtëpi. fshati Opar kishte kishat e Shën e kanë qenë Katrollarët nga Lavdari, (Fshat i priftit), Popnivë (Arë e Kishte 3 kisha: “Shën Triadha”, Premtes dhe Shën Kollit (ku është si dhe usta Mandi po nga Lavdari... priftit). Emrat e fshatrave Gjinikas, Lekas, Marian, Varvarë vijnë nga emra personash e shenjtorësh të krishterë. Islamizmi, si kudo, edhe Kisha në Opar bëri punën e tij. Ai vazhdoi e Shën Triadhës, deri më 1908, në kohën e Hyrjetit. Lavdar Deri vitet e fundit një mysliman nga Xeria e thërriste kushëri një të krishterë nga Karbanjozi. Opari ka pasur 37 fshatra, në çdo fshat të krishterë kishte 1 ose 2 kisha, ndërsa çdo fshat mysliman mund të mos kishte xhami ose teqe. Në ditën e Shën Triadhës së Lav- darit, vinin besimtarë myslimanë nga Xerja, Lekasi, Shkozanji, Gurrë- mujasi, Tudasi etj. Kisha më e vjetër është “Shën Triadha” e Lav- darit, që është quajtur edhe kisha e Tudasit, fshat pranë saj. Është ndërtuar nga Kirana Muzaka më DHJETOR 2014 NGJALLJA 9

Me rastin e 200-vjetorit të përdorimit të metodës së re të Muzikës Bizantine në Kishë Mitropoliti i Durrësit, Hrisanthi nga Madhita, reformuesi i Muzikës Bizantine

Më 16 nëntor të këtij viti u diplomuan nxë- “Muzika dhe Filozofia janë udhëheqësit kanës Ekumenike ajo është e para), vizitoi nësit e parë të Shkollës së Muzikës Bizantine të që drejtojnë njeriun në arte, janë krijuar vendlindjen e tij, Madhitën, për të vëzhguar nga Kishës sonë. Kjo Shkollë funksionon që prej vitit afër disa punime. Një ditë ftoi për drekë mjesh- prej Hyjnive dhe Ligjeve me qëllim që të 2012, në mjediset bashkëkohore të qendrës trat dhe të gjithë punëtorët. Gjatë drekës ata, shpirtërore “Thavor”, në Shkozë-Tiranë, nën korrigjojnë, të ringrenë dhe të inkurajojnë shumica nxënës të Hrisanthit, filluan të psalin kujdesin dhe me mbështetjen financiare (nxënë- shpirtrat e njerëzve që pjesa e palogjik- ëmbël dhe në mënyrë kataniktike tropare dhe sit studiojnë me bursë) të Fortlumturisë së Tij, shme t’i bindet logjikës dhe kështu njeriu himne të ndryshme kishtare. I impresionuar nga Kryepiskopit Anastas. Ky është tregues i një të bëhet i butë, i qetë, i urtë dhe në përgji- muzika Meleti vuri re se nëpër duar ata mbanin tjetër përpjekjeje në veprën e gjithanshme të tij thësi të qetësohen dhe të pushojnë pasionet disa fletë me dorëshkrime muzikore. Me kure- në rimëkëmbjen e Kishës Orthodhokse Auto- shtje i pyeti se kush ua kish dhënë ato. “Kemi e dëshirat e tij” Platoni, Timeu, 28. qefale të Shqipërisë dhe të traditës së saj dhe mësues Hrisanthin”, - iu përgjigjën, dhe disa padyshim përbën një kontribut të veçantë në prej tyre i dhanë fletët me shënimet provizore fushën e artit e të kulturës. Meqë sivjet mbu- të dhaskalit. Mitropoliti i mori e i studioi dhe pas shen 200 vjet nga përdorimi i medotës së re të disa ditësh, i entuziazmuar, e ftoi papa Hrisanthin Muzikës Bizantine në Kishën tonë dhe kjo në shtëpi. Kur ai mbërriti atje, Meleti i tha: ngjarje lidhet me një person, i cili shërbeu si “bëhu gati se do të shkojmë bashkë në Kon- klerik në vendin tonë, më poshtë do të shohim standinopojë. Unë do të marr përsipër që ngjarjet nga ana historike. t’ia paraqes Kishës sistemin tënd muzikor, i *** cili është i drejtë”. Në një mbledhje të hapur Megjithëse për jetën e tij kemi pak të dhëna, në vitin 1814, ku përveç Patriarkut Ekumenik, nga ato mund të themi se Hieromonak Hrisanthi Kirilit VII, dhe shumë hierarkëve, të pranishëm lindi në qytezën e vogël të Madhitës (Azi e Vo- ishin edhe paria e arkondëve, persona nga fushat gël), rreth vitit 1770. Mësimet e para të muzikës të ndryshme të shkencës dhe muzikës, si dhe bizantine i ndoqi qysh i vogël pranë protopsaltit Hrisanthi. Mitropoliti prezantoi dhe mbrojti me- të dëgjuar, Petro Bizantinit († 1808), i cili ishte i todën e re të shkrimit të muzikës. Në fund të pari që vuri re talentin e tij. Dimë vetëm se ai mbledhjes hierarkët pranuan zbulimin e ri. Duar- shërbente si klerik në Konstandinopojë, por nuk trokitjet e forta dhe të zgjatura të tyre ishin dësh- dimë as kohën dhe as vendin ku u qeth murg muese të miratimit. Gjithashtu, Sinodi njëzëri dhe u hirotonis. Në veprat e tij muzikore vihet vendosi: re se përdor mjaft shembuj në gjuhët greqishte a) Të kthehet papa Hrisanthi në Konsta- klasike, latinisht dhe frëngjisht, që të bën të ndinopojë. mendosh se ai i zotëronte mjaft mirë këto gjuhë. b) Të adoptohet dhe të përdoret sistemi i ri Gjithashtu, nga vepra e tij Teoria e madhe e muzikor në gjithë Kishën. muzikës, arrihet konkluzioni se ai kishte njo- c) Të ngrihet Shkolla e Muzikës Bizantine. huri të gjithanshme enciklopedike. Megjithëse fillim me miqtë e tij, Grigorin († 1821) dhe Jorgji Kështu, menjëherë Patriarku Ekumenik u koha kur jetoi ishte tepër e vështirë për shumë Hurmuzin († 1840), psaltë të thjeshtë të Kishës dërgoi letër enciklike të gjithë mitropolitëve dhe arsye (ekonomike, liri e kufizuar, mjete udhëtimi në atë kohë. Ata i propozuan që këtë vepër t’ia episkopëve të juridiksionit të tij, me anën e së etj.), ai vizitoi bibilioteka të ndryshme në Kon- paraqiste Sinodit të Shenjtë. Dhe kështu veproi. cilës njoftoi të gjithë hierakët se u formua Shko- standinopojë, në Malin e Shenjtë dhe në Smirnë Mirëpo vendimi nuk ishte i prituri. Vepra e tij lla e Muzikës Bizantine në Konstandinopojë në dhe studioi me detaje e hollësi vepra muzikore nuk u pranua dhe për më tepër, u vendos që të një ndërtesë të posaçme me konvikt, ku mund të periudhës klasike, por edhe të shkrimtarëve kthehej në vendlindjen e tij. I bindur në vetvete të mësonin falas artin e ri të muzikës jo vetëm bizantinë, që nga Joan Damaskinoi e deri te për rëndësinë dhe praktikën e zbulimit të tij dhe fëmijë nga kryeqyteti, por edhe nga krahinat e Manuil Hrisafi “i vjetri” (shek.VII-XV). se koha do ta tregonte vlerën e tij, i bindet ve- tjera të vendit, të cilët nuk kishin mundësinë Me mendjeprehtësinë dhe talentin e tij ai ndimit të Kishës pa u ankuar, me përulje dhe ekonomike për të ndjekur studimet. Drejtimi i kuptoi vështirësinë që hasnin nxënësit me heshtje vazhdon të ushtrojë shërbimin klerikal shkollës iu ngarkua tre dhaskalëve të muzikës. sistemin e atëhershëm “shumërrokësh” të shka- dhe paralelisht krijon një kor të mrekullueshëm Konkretisht, ana praktike Grigorit (1815-1819) llës së muzikës bizantine. Pas studimesh të bizantin. dhe Jorgji Hurmuzit (1815-1821), ndërsa ana shumta vendosi që ta thjeshtonte këtë shkallë, Pas pak kohe rastisi që Mitropoliti i Iraklisë teorike Hrisanthit (1815-1821). Mësimet do të duke shkruar veprën Metoda e re e simio- së Thrakës, Meleti (sipas traditës së vjetër, Ki- zgjatnin dy vjet dhe ata që do të kualifikoheshin, grafisë analitike, e cila përmban tingujt e sha e Konstandinopojës ka prejardhjen e saj nga pasi t’i ushtroheshin provimit të caktuar, do të njohur muzikorë me një rrokje “Pa, Vu, Ga, Mitropolia e Iraklisë. Prandaj edhe për shekuj (vijon në faqen 10) Dhi, Qe, Zo, Ni”. Këtë zbulim ai e ndau në me radhë në renditjen e Mitropolive të Patriar- 10 NGJALLJA DHJETOR 2014

Mitropoliti i Durrësit, Hrisanthi nga Madhita, Kalendari reformuesi i Muzikës Bizantine i Liturgjive Hyjnore,

(vijon nga faqja 9) shës, në lavdërimin e Perëndisë dhe, krejtësisht rastësi. Mendojmë se JANAR 2015 pajiseshin me “Deftesë” dhe do të sipas Platonit e shumë filozofëve, versioni i dytë është më i mund- 1 E Enjte † Rrethprerja e Zotit quheshin “åãêñáôåßò” = njohës ose në përmirësimin, ose më mirë, në shmi. Hrisanthi është autori i dy Jisu Krisht. Vasili i Madh. Dësh. zotërues të Metodës së re muziko- fisnikërimin e njerëzimit. veprave muzikore Teorika e ma- Telemaku. re. Në fund “Deftesa” firmosej Në vitin 1821 Hrisanthi u zgjodh dhe e muzikës (Trieste 1832) dhe 2 E Premte Silvestri i Romës. Osh. Nili. Osh. Serafimi në Libër i teorikës dhe praktikës së Sarov. (Hahen të gjitha) melodisë të muzikës Kishtare 3 E Shtunë † Pr. Malakia. (Paris 1821). Në vitin 1833 ai u Dësh. Gordi. Oshg. Gjenovefa transferua në Mitropolinë e Smir- në Paris. nës dhe në vitin 1837 në të Prusës, 4 E Diel † PARA THEOFANISË. ku qëndroi deri sa ndërroi jetë më Mbledhja e 70 Ap. Senatore 1843. Ndërsa Grigori dhe Hurmuzi Apolinaria. u bënë më vonë, i pari Protopsalt 5 E Hënë † Vigjilja e (1819) dhe i dyti ndoshta sekretar Theofanisë. Dësh. Theopemti, të Kishës së Madhe të Krishtit, dhe Theonai. (Kreshmë) vazhduan punën e tyre duke për- (Shërbesa e Orëve) 6 E Martë † Pagëzimi i shtatur në metodën e re të shkrimit Shpëtimtarit tonë Jisu Krisht mjaft vepra muzikore. (Theofania). Ky zbulim pati një rëndësi mjaft 7 E Mërkurë † Mbledhja e Kopertina e teorikës së madhe të madhe, sepse me këtë metodë u Joan Pagëzorit, Pararendësit. analizuan në mënyrë të veçantë dhe Athanasi në Izmir. (Vaj, verë e nga tre dhaskalët e muzikës, si dhe Kryepiskop i Dyrrahut = Durrësit të mrekullueshme, me qartësi dhe peshk) nga mbikqyrësit e shkollës. Vitin e (më saktë Mitropolit, sepse Dyrra- rregulla, muzika jonë e pasur dhe 10 E Shtunë † Grigori i Nisës. parë të funksionimit të saj (1815), hu ishte prej shumë shekujsh më shumë melodioze kishtare. Që të Dometiani i Melitinës. Markiani, ikonom. ndoqën mësimet rreth 200 nxënës. parë Mitropoli dhe jo Kryepisko- tre, sot konsiderohen jo vetëm si Nga kjo shkollë dolën mjaft psaltë patë) dhe e drejtoi atë deri në vitin zbuluesit e metodës së re të shkri- 11 E Diel † PAS THEOFANISË. të talentuar. Shumë nga ata kur u 1833. Nuk dimë n.q.s. zgjedhja e mit, por edhe ata që shpëtuan e ruaj- Osh. Theodhos Kinovjarku. Osh. Vitali në Gaza. kthyhen në vendet e tyre, përhapën tij kishte ndonjë lidhje apo kuptim tën traditën dhe meloditë e kompo- 14 E Mërkurë Mbyllja e muzikën, duke përdorur më së miri simbolik me prejardhjen nga ky zitorëve të vjetër të Muzikës Bi- Theofanisë. Oshd. në Sina e talentin që iu ish besuar nga Zoti, qytet i kryemjeshtrit të Muzikës Bi- zantine. Raitho. Shën Nina. Shën. Sava. duke ndihmuar në hijeshinë e Ki- zantine Joan Kukuzeli, apo ishte Arkimandrit Kozma Sovjani 16 E Premte Nderimi i vargonjve të Ap. Petros. Dësh. Danaksi nga Vlora. (Vaj e verë) 17 E Shtunë † Osh. Andoni i Rinia Orthodhokse Madh. Dësh. i ri Gjergji në mbledh ndihma për të varfrit Janinë. 18 E Diel † 12 LLUKAIT. Krishtlindjes, për të dytin vit radhazi, Rinia Ortho- Athanasi e Kirili të dhokse e Tiranës, me bekimin e Kryepiskopit Anastas, Aleksandrisë. Dëshg. ka ndërmarrë një nismë për të mbledhur ndihma Theodhuli. ushqimore dhe në lekë, për t’i shpërndarë në familje 20 E Martë † Osh. Efthimi i shumë të varfra besimtarësh orthodhoksë në Tiranë, Madh. Petro Doganieri. Dësh. i si dhe për të mbështetur mensën e Kishës sonë për ri Zaharia. njerëzit në nevojë. 22 E Enjte † Ap. Timotheu nga -t Gjatë periudhës nëntor - 20 dhjetor 2014, po bëhet të 70 . Oshd. Anastas Persiani. grumbullimi i ushqimeve, dhuruesit e të cilave janë 24 E Shtunë † Oshg. Kseni. besimtarë orthodhoksë. Shpërndarja e këtyre pakove Hierod. Vavila. Filoni i Karpasisë. Kseni Rusja. për familjet e besimtarëve të varfër do të bëhet më Ndihma ndaj njerëzve në nevojë është një nga 21 dhjetor, në një aktivitet të posaçëm nga Rinia Ortho- 25 E Diel † 15 LLUKAIT. shtyllat e besimit të krishterë. Shohim vuajtjen dhe dhokse e Tiranës. Grigor Theologu i realitetin e dhimbshëm, pamundësinë ekonomike të Vlen gjithashtu të kujtojmë se vitin e kaluar, në Konstandinopojës. Osh. Marisi. shumë familjeve, dhe, duke mos dashur të qëndrojmë Krishtlindje 2013, u përgatitën dhe u shpërndanë 120 30 E Premte † 3 Hierarkët: indiferentë ndaj vëllezërve që vuajnë dhe që i shohim pako ushqimore, një pjesë e të cilave u dërgua në Vasili i Madh, Grigor Theologu, Joan Gojarti. (Vaj e verë) çdo ditë, frymëzohemi për të vepruar nga Shkrimi i Shkodër, në familjet e policëve të rënë në krye të 31 E Shtunë † Anargjendët Kiri Shenjtë: “Mos harroni të bëni bamirësi dhe t’ju detyrës dhe pjesa tjetër në familje shumë të varfra jepni ndihmë të tjerëve, sepse Perëndisë i pëlqejnë e Joani. Nikita i Novgorodit. në Tiranë. Jakovi i Nisivës. flijime të tilla” (Heb. 13:16). Kështu, në prag të Jani Meni DHJETOR 2014 NGJALLJA 11 Arritje e shënuar e një nxënëseje të shkollës “Protagonistët”, të Kishës sonë Klean Shuqja dallohet në kampionate ndërkombëtare të shahut

Gjatë muajve shtator-tetor, shahistja Klean Shuqja, nxënëse e shkëlqyer e klasës së 3-tëA në shkollën “Protagonistët”, ka përfaqësuar Shqipë- rinë në dy kampionate ndërkombëtare; atë të botërorit mbajtur në Durban të Afrikës së Jugut dhe në Kampionatin Evropian të zhvilluar në Batumi, Gjeorgji. Ajo spikati për rezultatet e saj të larta dhe mbresëlënëse në të dy kampionatet. Për ta falënderuar atë për këto suksese mbre- sëlënëse, shkollën “Protagonistët” e vizitoi ministrja e Arsimit, znj. Lindita Nikolli. Ajo e përqafoi me shumë dashuri talenten e vogël që nderoi vendin tonë, e uroi dhe i dhuroi një buqetë me lule. “Ashtu siç ka bërë krenare shkollën, Klean më ka bërë edhe mua krenare. Sa herë që lëviz gurët e shahut dhe fiton, na ka të gjithë mbështetje dhe fansa të fortë të suksesit të saj.”,-tha ministrja. Maria Mazniku

Trajnime me të rinjtë orthodhoksë

Diakonia Agapes - Zyra sociale, - 11 grupe rinore të dioqezave të zhvilluese dhe e emergjencës e Ki- ndryshme, me rreth 200 vullnetarë, shës Orthodhokse Autoqefale të iu bashkuan fushatës “Le të pa- Shqipërisë - gjatë vitit 2014, në ba- strojmë Shqipërinë në një ditë”; shkëpunim me zyrat rinore të Krye- - 45 të rinj vullnetarë kanë vizi- piskopatës së Tiranës dhe të Mi- tuar periodikisht shtëpitë e të mo- tropolive të Korçës e Beratit, ka shuarve, jetimore dhe fëmijë me realizuar projektin: “Të rinjtë duke nevoja të veçanta dhe njerëz të tje- punuar së bashku për një të ardhme rë në nevojë. më të mirë”. Ky projekt është mbë- shtetur financiarisht nga organizata HEKS - Zvicër. Aktivitetet kryesore të projektit NGJALLJA konsistojnë në trajnime të cilat janë Organ i Kishës Orthodhokse fokusuar në temat: Ngritje Fondesh; Autoqefale të Shqipërisë Shërbimi në komunitet, si dhe Mje- Themelues: disi - shtëpia jonë e përbashkët, Leksione, punë në grup, she- nga të rinjtë synon zbatimin në Kryepiskopi Anastas ndarje të informacionit me anëtarë mbuj praktikë, reflektime dhe shkë- praktikë të njohurive të marra nga të grupeve rinore të dioqezave, mbime idesh ishin disa nga metodat ata në dioqezat e tyre. Del nën kujdesin ndërmarrjen e nismave konkrete e përdorura gjatë ditëve të trajni- Gjatë realizimit të projektit në e Këshillit Botues nga të rinjtë në komunitetet e tyre. mit. Shkëmbimi i përvojave midis vitin 2013 disa nga rezultatet e arri- Gjatë muajve tetor-dhjetor, u të rinjve për temat e ofruara ishte tura janë: Kryeredaktor: Thoma Dhima organizuan tre trajnime dyditore, ku një nga pikat e rëndësishme të taki- - 9 grupe rinore përpiluan dhe Adresa: morën pjesë rreth 60 persona (të meve, pasi kështu ata u njohën me realizuan projekte në komunitetet Kryepiskopata Orthodhokse, rinj, katekistë, klerikë, koordinato- praktika pozitive, por edhe se si e tyre në lidhje me ngritjen e fonde- Rruga e Kavajës, Nr. 151 rët rinorë të Kryepiskopatës dhe të mund të përmirësojnë aktivitetet që ve dhe shërbimin në komunitet; Tiranë Mitropolive, si dhe drejtues të aktualisht ata realizojnë. Trajni- - Rreth 231 familje në Tiranë, Tel: (04) 2234 117, 2235 095. lidhjeve rinore orthodhokse nga met u ofruan nga stafi i Diakonia Korçë e u mbështetën me pa- Fax: 2232 109 dioqezat e vendit dhe studentë nga Agapes, specialistë të fushave të ko ushqimore, të cilat u përgatitën Shtypur Akademia Theologjike në Shën ndryshme dhe klerikë. me fondet e mbledhura nga të rinj- në shtypshkronjën “Ngjallja” Vlash, Durrës). Ndërmarrja e nismave konkrete të gjatë periudhës së Krishtlindjes; 12 NGJALLJA DHJETOR 2014

U zhvillua Asambleja e Lidhjes Orthodhokse të Rinisë së Shqipërisë

Rreth 380 të rinj e të reja, të moshës nga 18-30 vjeç, përfaqësues urtësia që e kemi humbur brenda dijes? Ku është dija që e kemi të grupeve rinore nga qytete të ndryshme të vendit, u mblodhën të humbur brenda informacionit?”. Kryepiskopi, duke përfunduar tha: shtunën, 13 dhjetor 2014, në Qendrën Kulturore të Katedrales “Ngjallja “Uroj me gjithë shpirt: Le të jetë ecuria e jetës suaj një ngjitje e e Krishtit”, në Tiranë, për zhvillimin dhe forcimin e mëtejshëm të Lidhjes vazhdueshme, nga informimi i thjeshtë drejt dijes sistematike, nga Orthodhokse të Rinisë së Shqipërisë, që është krijuar në përputhje me dija drejt urtësisë “që vjen që lartazi”. Një lartësim i vazhdueshëm Statutin e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë. Kjo Lidhje nga egocentrizmi drejt lirisë së vërtetë. Nga lidhje të papër- ka si qëllim pjesëmarrjen aktive të të rinjve në jetën e Kishës, kultivimin gjegjshme në dukje afektive, në lidhjen e qëndrueshme afektive e miqësisë, njohjen më të mirë të besimit orthodhoks, dëshminë e të vërtetë të bekuar nga Perëndia dhe kryesisht drejt përjetimit krishterë dhe shërbimin. esencial të dashurisë së krishterë. Një hap final nga pjesëmarrja Me koordinator Episkopin e Apollonisë Nikolla, Asambleja u mekanike në ceremoni fetare, drejt besimit të gjallë te Perëndia, zhvillua në dy pjesë: Në pjesën e parë, grupe rinore nga qytete të ku Shpirti i Shenjtë mbizotëron dhe vulos jetën tonë me dritën, ndryshme shfaqën një program festiv Krishtlindjesh. Në pjesën e dytë, energjitë, fuqinë e Tij. Një besim që e bën qenien tonë të hapet Kryepiskopi Anastas mbajti ligjëratën me temë: “Duke kërkuar katër drejt pafundësisë, duke pasur bashkudhëtare praninë e Atij që është vlera të mëdha jete”, me pikënisje vargun e T.S. Eliot “Ku është Dashuri. Krishtit që është githçka”. Më pas vijoi zgjedhja e anëtarëve të Këshillit Ekzekutiv. Në fillim Episkopi i Bylisit, Asti, u bëri të njohur anëtarëve të Asamblesë mënyrën e zhvillimit të votimit. U votua lista e kandidaturave që u propozua direkt në sallë prej të pranishmëve të ndarë në katër grupe: ai i Kryepiskopatës dhe të tri Mitropolive. Në fund, Këshilli Ekzekutiv, i përbërë nga 13 anëtarë (7 të rinj dhe 6 të reja), zhvilloi takimin e parë në zyrën e Kryepiskopit, i cili theksoi se të rinjtë orthodhoksë duhet të kenë një rol të përgjegjshëm, ripërtëritës dhe parësor në Kishë. 15 dhjetor 2014 Zyra e Shtypit e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë