Extra limites Continuatio Extra limites Continuatio Redakcja Marcin Bohr i Milena Teska Poznań–Wrocław 2020 LIMITES CONTINUATIO Redakcja: dr Marcin Bohr Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego dr Milena Teska Wydział Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Pracę do druku opiniował dr hab. Marek Olędzki, UŁ Opracowanie redakcyjne Magdalena Kozińska Korekta Elżbieta Winiarska-Grabosz Łamanie i przygotowanie do druku Teresa Alicja Chmura Projekt okładki Andrzej Michałowski Przygotowanie do druku okładki oraz ilustracji Paweł Wójcik Publikację wydano z fi nansowym wsparciem: Wydziału Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego © Copyright by Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław 2020 ISBN 978-83-7717-348-0 WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU Redaktor naczelny – prof. dr hab. inż. Andrzej Kotecki ul. Sopocka 23, 50–344 Wrocław, tel. 71 328 12 77 e-mail: [email protected] Nakład 300 + 18 egz. Ark. wyd. 17,2517,25. Ark. druk. 16,5 Druk i oprawa: KURSOR Spółka z o.o. ul. Jana Długosza 2–6, 51-162 Wrocław SPIS TREŚCI Marcin Bohr, Milena Teska Extra limites. Otwarte seminaria archeologiczne poświęcone okresowi przedrzymskiemu, wpływów rzymskich i wędrówek ludów w Europie Środkowej – sześć lat doświadczeń 7 arcin *** Eduard Droberjar Vinařice-Gruppe In Böhmen. Zur kulturellen und sozialen Diff erenzierung der Barbaren im 5. Jahrhundert 15 Łukasz Różycki Śmierć antycznego miasta. Novae w okresie inwazji Słowian i Awarów na Bałkany [plakat] 43 Józef Bednarczyk, Adriana Romańska Cmentarzysko z grobami warstwowymi w Karczynie/Witowach, woj. kujawsko-pomorskie [plakat] 45 Bartłomiej Rogalski Okres wpływów rzymskich na dolnym Nadodrzu w świetle badań cmentarzyska w Czelinie, pow. Gryfi no, stan. 23 47 Ondrej Šedo Římské zásahy do barbarika nad středním Dunajem 91 Vasile Iarmulschi A few consideration regarding the chronology of the settlements attributed to the Poieneşti-Lucaşeuca culture 151 Maciej Karwowski Osadnictwo kultury lateńskiej w austriackiej strefi e naddunajskiej [plakat] 167 Mirosław Ciesielski Dzieje kultury przeworskiej w świetle starych i nowszych badań w Wielkopolsce wschodniej 169 Mateusz Wawrzyniak Cmentarzysko w Jordanowie na tle osadnictwa ludności kultury wielbarskiej w regionie międzyrzecko-świebodzińsko-sulechowskim 209 Joanna Markiewicz „Z chaosu ład się tworzy (…) gdy bezmiar tworzywa”. O strategiach osadniczych i kulturowych społeczności młodszoprzedrzymskich w dorzeczu Odry [plakat] 221 Jan Jílek, Monika Koróniová, Jiří Kmošek Roman Provincial Disc Openwork Fibula from Kasalice, Pardubice District 223 Henryk Machajewski Okres wędrówek ludów w Wielkopolsce 235 Mateusz Frankiewicz Zróżnicowanie wewnętrzne kultury przeworskiej w okresie przedrzymskim. Problemy, metody, rezultaty [plakat] 257 Emilia Smółka-Antkowiak Ostroga i jej miejsce w świecie środkowoeuropejskiego Barbaricum [plakat] 259 n *** Z kuluarów spotkań „Extra Limites. Continuatio” 261 LIMITES CONTINUATIO EXTRA LIMITES Otwarte seminaria archeologiczne poświęcone okresowi przedrzymskiemu, wpływów rzymskich i wędrówek ludów w Europie Środkowej – sześć lat doświadczeń Tak, to już sześć lat! Od sześciu lat spotykamy się naprzemiennie w Poznaniu i we Wrocławiu, prawie co miesiąc. Łącznie do dziś, kiedy dostajecie Państwo do rąk ni- niejszy tom, mieliśmy przyjemność widzieć się już ponad 40 razy. Nieodmiennie na- szym spotkaniom przyświeca idea otwartości na wszystkich przedstawicieli nauki, bez względu na ich doświadczenie badawcze, wiek czy „pozycję” w środowisku. Wciąż mamy wielką przyjemność zapraszać zarówno najwyższej klasy autorytety, gości za- granicznych, jak i najmłodsze pokolenie badaczy – doktorantów. Licznie jako słu- chaczy gościmy na seminariach studentów wszystkich lat oraz gości spoza naszych rodzimych Instytutów (w międzyczasie nasza poznańska „połowa” stała się pierwszym w Polsce Wydziałem Archeologii). Ciągle interesują nas interkulturowe relacje, in- terdyscyplinarne badania oraz „interośrodkowa” wymiana poglądów. O nurtujących nas problemach rozmawiamy w sposób otwarty, nie trzymając się sztywno utartych ścieżek interpretacyjnych. Jest nam niezmiernie miło, że wciąż poszerza się grono naszych sympatyków. Wydaje nam się, że zbudowaliśmy liczącą się w środowisku naukowym markę, a nasze działania stały się także inspiracją dla innych. To dla nas powód do radości, ponieważ wszelkie inicjatywy przyczyniające się do rozwoju nauki i propagowania wiedzy zasługują na najwyższą pochwałę. Cieszy nas, że mamy co pewien czas okazję przeprowadzenia spotkania mającego charakter zbliżony do warsz- tatowego, w trakcie którego możemy spróbować dokonać analizy nowych materiałów źródłowych i poddać pod dyskusję możliwość ich interpretacji. W niniejszym tomie chcemy Państwu przybliżyć tematykę seminariów, któ- re odbywały się w okresie od czerwca 2016 (spotkanie 17.) do czerwca 2018 roku Extra limites. Con nua o (spotkanie 29.). Pewnym uzupełnieniem jest tekst pióra doc. dr. hab. Eduarda Dro- berjara, będący ilustracją wystąpienia, które miało miejsce jeszcze w 2015 roku, ale z pewnych względów nie ukazało się w pierwszym tomie. Łącznie chcieliśmy przed- stawić 8 tekstów zróżnicowanych objętościowo, poruszających różnorodną tematy- kę podejmowaną w trakcie naszych spotkań. Prezentując drugi tom Extra limites, tj. „Extra limites. Continuatio”, chcieliśmy jednocześnie podzielić się miłą wiadomo- ścią, że niejako z biegu kontynuując nasz projekt, podejmujemy prace nad tomem trzecim, który ukaże się w najbliższym możliwym terminie. Cykl spotkań kwalifi kujących się do niniejszego tomu rozpoczęło spotkanie z dr. Łukaszem Różyckim z ówczesnego Instytutu Historii UAM, którego gościliśmy 3 czerwca 2016 roku we Wrocławiu z wykładem „Śmierć antycznego miasta. Novae w okresie inwazji Słowian i Awarów na Bałkany”. Prelegent zabrał nas w fascynującą podróż do nadlimesowego obozu i miasta nad Dunajem, przybliżył specyfi kę prowadzonych badań archeologicznych i ich wyniki. Novae w świetle wykładu okazało się być świetnie funkcjonującym, prężnym organizmem, będącym między innymi w stanie wystawiać znaczące kontyngenty wojskowe, operujące na położonych daleko frontach. Wiele pytań i problemów badawczych poruszonych w trakcie dyskusji z konieczności musiało pozostać otwartymi. Nowy rok akademicki 2016/2017 rozpoczęliśmy, ponownie spotykając się we Wrocławiu. 21 października mieliśmy przyjemność gościć dr. Józefa Bednarczyka (oraz duchowo – także Adrianę Romańską) z ówczesnego Instytutu Prahistorii UAM z wykładem pt. „Cmentarzysko z grobami warstwowymi w Karczynie/Witowach, woj. kujawsko-pomorskie”. W ciekawy i porywający sposób publiczności zaprezentowano historię badań stanowiska i imponujące wyniki prac, część materiałową poszerzając o pogłębioną analizę zjawisk kulturowych, w tym ciekawych elementów, które wydają się nie mieć lokalnej genezy. Cieszy fakt, że wyniki prac częściowo zostały już opublikowane, kolejne zaś materiały czekają na rychłą publikację. 25 listopada 2016 roku był dniem, w którym gościliśmy w Poznaniu dr. Bartłomieja Rogalskiego z Muzeum Narodowego w Szczecinie z wystąpieniem pt. „Okres wpływów rzymskich na dolnym Nadodrzu w świetle badań cmentarzyska w Czelinie, pow. Gryfi no, stan. 23”. Spotkanie to wpisuje się wyraźnie w cykl wystąpień traktujących o niesłychanie ważnej i ciekawej kulturowo, szeroko rozumianej strefi e Nadodrza. Jest dla nas zaszczytem, że nasz projekt stał się ważnym forum do dyskusji nad tą problematyką. Stanowisko w Gryfi nie zostało częściowo zniszczone w trakcie pozyskiwania piasku/żwiru, więc prowadzone prace mają przede wszystkim charakter ratowniczy. Jak dotychczas odkryto ponad 100 grobów związanych z grupą lubuską i datowanych w ramach faz A3-C1. W materiałach ruchomych czytelne są nawiązania do kręgu nadłabskiego oraz kultury przeworskiej, w mniejszym stopniu wielbarskiej. Duże wrażenie robią między innymi liczne i zróżnicowane elementy uzbrojenia oraz importy prowincjonalnorzymskie. Cmentarzysko wchodzi w skład mikroregionu osadniczego zlokalizowanego w okolicach dzisiejszej Cedyni, zaś jego 8 Extra limites funkcjonowanie wiąże się najprawdopodobniej z istniejącą tu przeprawą przez Odrę. Badania stanowiska, według zapewnień naszego Prelegenta, mają być kontynuowane. Jubileuszowe, dwudzieste spotkanie w ramach naszego cyklu miało miejsce we Wrocławiu, 16 grudnia 2016 roku. Nasze zaproszenie przyjął dr Ondrej Šedo z Archeologickego ústavu AV ČR w Brnie. Niezwykle interesująca kwestia militarnej obecności rzymskich oddziałów wojskowych na terenie Barbaricum przybliżona została w wykładzie „Římské zásahy do barbarika nad středním Dunajem”. U części z nas, jako archeologów polskich, poruszana materia wywołała pozytywną „zazdrość”, biorąc pod uwagę, iż tak spektakularnych śladów obecności Rzymian na naszych ziemiach jeszcze nie mamy. Oczywiście czeskim i morawskim Kolegom gratulujemy wspaniałych znalezisk, trzymając jednocześnie kciuki, aby w dalszym ciągu kartowane przez nich punkciki oznaczające rzymskie obozy przesuwały się na północ. Wizyta Gościa z Brna stała się okazją do ożywionej dyskusji w kuluarach – po raz kolejny musimy podkreślić, że okoliczności kuluarowe stanowią miejsce narodzin wielu ciekawych, inspirowanych obecnością naszych Szanownych Gości koncepcji badawczych, mobilizują jednocześnie do podejmowania ściślejszej współpracy z Koleżankami i Kolegami z różnych ośrodków naukowych. W piątek 27 stycznia 2017 roku w Poznaniu spotkaliśmy się z dr. Vasilem Iarmulschim z Institut für Prähistorische