Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040 Economisch Sterk En Duurzaam

Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040 Economisch Sterk en Duurzaam

Deel 1 De Visie Inhoudsopgave

Inhoud Hoofdstuk 1 De Context: De positie van Amsterdam 11

Hoofdstuk 2 De Visie: Amsterdam Economisch sterk en Duurzaam 17

Hoofdstuk 3 Uitrol centrumgebied 33 3.1 Nieuwe hoogstedelijke gebieden 36 3.2 Stadstraten en –pleinen 37 3.3 Auto en de stad 39 3.4 Verbetering stedelijk OV-net en uitbreiding Parkeer+Reisfaciliteiten 40 3.5 Hoogbouw en Uitrol centrumgebied 41 3.6 Ondergrond en Uitrol Centrumgebied 42

Hoofdstuk 4 Verweving Metropolitane landschap en stad 45 4.1 Groene Scheggen en de stelling van Amsterdam 48 4.2 Koppen van de scheggen 51 4.3 De randen van de scheggen 52 4.4 Verbindende fietsroutes: fietsnet stad gekoppeld aan fietsnet naar buiten 53 4.5 OV-ontsluiting van de groene scheggen 53 4.6 Hoogbouw en het metropolitane landschap 54 4.7 Ondergrond en het metropolitane landschap 55

Hoofdstuk 5 Herontdekking van het Waterfront: Het IJ centraal 57 5.1 De Amsterdamse Haven 60 5.2 Verkeer en vervoer en het Waterfront 62 5.3 Westelijke IJ-oevers, Zaan- en IJ-oevers verbonden 63 5.4 Mogelijke Olympische locatie 66 5.5 Oostelijke IJ-oevers 67 5.6 IJmeer en IJburg 68 5.7 Hoogbouw langs het IJ 70 5.8 Ondergrond en het waterfront 71

Hoofdstuk 6 Internationalisering van de Zuidflank 73 6.1 De Zuidas 76 6.2 Nieuwe Meer: meerdere scenario’s, Olympische locatie 77 6.3 Schiphol 78 6.4 Amsterdam Zuidoost 79 6.5 Hoogbouw op de Zuidflank 81 6.6 Ondergrond en de Zuidflank 81 6.7 De best bereikbare locatie van Nederland 82

Visie en beleid 85

2 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 7 Wonen en werken in Amsterdam 87 7.1 Wonen in Amsterdam 87 7.2 Voorzieningen in Amsterdam 90 7.3 Kunst en Cultuur 93 7.4 Werken in Amsterdam 96 7.5 Openbare ruimte 113 7.6 Stadstraten en -pleinen 114 7.7 Hoogbouw en ondergrond 117

Hoofdstuk 8 Verkeer en vervoer 8.1 Investeren in regionale bereikbaarheid via openbaar vervoer 121 8.2 De auto en de openbare ruimte 123 8.3 Veranderingen Hoofdwegennet in en om Amsterdam 125 8.4 Goederenvervoer per rail 126 8.5 Vervoer over water in de stad 127

Hoofdstuk 9 Groen en Water 129 9.1 Stad in het groen, stad aan het water 129 9.2 Volkstuinen en begraafplaatsen nieuwe stijl 131 9.3 Sportparken nieuwe stijl 132 9.4 De veiligheidopgave 134 9.5 Watersysteem en watercyclus 135 9.6 De stedelijke wateropgave 136 9.7 Watercompensatie 137 9.8 Klimaatbestendige metropool 138 9.9 Water en energie 141

Hoofdstuk 10 Energie 143

Hoofdstuk 11 Olympische Spelen 147

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 3 4 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam VOORWOORD

Namens het gemeentebestuur bied ik u het het visiedeel van de Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040 aan. Hierin staat de ruimtelijke ontwikkeling van Amsterdam die wij voor ogen hebben. De Structuurvisie heeft als titel meegekregen: Economisch Sterk en Duurzaam. Dit is ook het leitmotiv van het document. Het verbeteren van de welvaart en het welzijn van de mensen in Amsterdam én wat de ruimtelijke ontwikkeling van de stad hieraan kan bijdragen, dáárover gaat deze structuurvisie.

Het komt erop aan. In de wereldeconomie vinden manifeste verschuivingen plaats. De grote steden fungeren steeds meer als de motoren van de economie. Het klimaat verandert. Dit stelt ons voor levensgrote vraagstukken over de duurzaamheid van ons leefmilieu. De gevolgen zijn groot, ook voor Amsterdam.

Amsterdam kan de toekomst aan, daar ben ik van overtuigd. Maar het gaat niet zonder meer. We zijn een stad met een relatief jonge bevolking, met 175 nationaliteiten; een stad van talloze studenten, levensvormen, typen ondernemingen en voorzieningen. Amsterdam is voor tallozen de plek geweest om vooruit te komen. Het vrijzinnige leefklimaat is onderdeel van haar wereldfaam. Amsterdam is een stad waar je jezelf kunt zijn. De stad heeft zich ook altijd veerkrachtig en flexibel getoond. Al deze hoedanigheden zijn goud waard. We komen er steeds meer achter hoe belangrijk ze zijn om Amsterdam economisch sterk te houden.

De klimaatsverandering dwingt ons meer dan ooit na te denken over de vele facetten van duurzaamheid. Hoe houden we onze voeten droog en hoe krijgen we water, lucht en bodem schoon? Op welke manier maken we de stad groener en houden we het omringende, waterrijke landschap open? Hoe stellen we onze energievoorziening voor de toekomst veilig?

Amsterdam is groter dan zijn gemeentegrenzen. Het is de kernstad van een metropoolregio. De stedelijke ontwikkeling is onderdeel van de regionale, en andersom. De noodzaak van intensieve onderlinge samenwerking tussen de regiogemeenten staat buiten kijf en is vastgelegd in het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor de Metropoolregio Amsterdam.

In de structuurvisie is het bovenstaande vertaald in ambities en opgaven voor de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Momenteel zitten we in economisch zwaar weer. Dit is een reden te meer om juist nú ambitie te tonen. Zodra de betere tijden terugkeren weten we al precies wat we willen. Met deze visie nemen wij stelling over hoe Amsterdam er in 2040 uit zou moeten zien. Zo worden er bijvoorbeeld nieuwe openbaar vervoer- lijnen voorgesteld, nieuwe investeringen in groengebieden gepland en voorstellen gedaan om (verouderde) extensief benutte gebieden te transformeren tot intensiever gebruikte, gemengde woon-werkgebieden. Voor een aantal gebieden worden er meerdere scenario’s gepresenteerd. Tussen die scenario’s zal nog moeten worden gekozen door de gemeenteraad. Op termijn wordt de structuurvisie aangevuld met een uitvoeringsdeel en een instrumentariumdeel. Het komt erop aan. Ik herhaal het niet zonder reden. Amsterdam heeft sterke troeven in handen. Maar het uitspelen van deze troeven is een uitdaging op zich. Deze uitdaging moeten we nu, meer dan ooit, aangaan. Voor de welvaart en het welzijn van de Amsterdammers, voor de toekomst van Amsterdam.

Maarten van Poelgeest Wethouder Ruimtelijke Ordening

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 5 6 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam SAMENVATTING De Visie

Amsterdam Economisch sterk en Duurzaam

Positie en Ambitie van Amsterdam: Amsterdam optimaal gebruik van de grond. Amsterdam is goed Economisch sterk en Duurzaam voor haar inwoners en gasten. Om sociaal duurzaam Wereldwijd is de rol van steden in de afgelopen te zijn is een sterke sociaalruimtelijke structuur met decennia drastisch veranderd. Sinds 2007 woont flexibiliteit naar de toekomst toe belangrijk. meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. Uit bovenstaande twee voorwaarden volgt haast Van Vancouver tot Hong Kong, overal is er een automatisch het ‘leitmotiv’ voor deze structuurvisie: trek te zien richting de stad, zo ook in Amsterdam. Amsterdam: economisch sterk en duurzaam. Voor Amsterdam is het van levensbelang dat het een vooraanstaande positie blijft innemen in de In het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor de Metro- wereldeconomie. Aan deze voorwaarde moet in poolregio Amsterdam wordt op regionale schaal ieder geval worden voldaan om het welzijn en de verwoord en verbeeld welke ruimtelijke opgaven er welvaart van haar burgers in de toekomst zo goed in de regio zijn. In die metropoolregio is Amsterdam mogelijk te kunnen waarborgen. Amsterdam heeft de centrale stad, de kernstad. Dat wil niet zeggen een diverse economie, woningvoorraad, voorzie- de enige stad, in tegendeel. Alle partijen in de regio ningen, landschappen en bovenal: een diverse en hebben elkaar nodig en kunnen van elkaar profi- relatief jonge bevolking. Amsterdam heeft daarmee teren. De stad is groter geworden dan haar eigen een perfecte voedingsbodem om kansrijke econo- grenzen. Elke overheid draagt haar eigen steentje mische sectoren vast te houden en aan te trekken en bij aan het prettig wonen, werken en recreëren in de lokale en regionale economie te laten floreren. de metropoolregio. Vanuit dit perspectief kijken we Amsterdam heeft de troeven in handen om econo- naar de stad Amsterdam. Altijd in samenhang met de misch sterk te zijn. omgeving, en zoekend naar de specifieke opgaven die Amsterdam daarbinnen heeft. De andere absolute voorwaarde voor de toekomstbestendigheid van Amsterdam betreft de inten- Dit alles leidt tot de centrale ambitie van de struc- sieve zorg voor het leefmilieu in de stad. Voor een tuurvisie: Amsterdam ontwikkelt zich verder als duurzame stad moeten we anticiperen op klimaat- kernstad van een internationaal concurrerende, verandering. We maken de lucht, de bodem en het duurzame, Europese metropool. water schoner, we maken de stad groener, stiller en energiezuiniger; we optimaliseren het gebruik van de schaarse grond en we gaan over op duurzame energiebronnen. Daarnaast wordt een aantal beproefde en duurzame ruimtelijke ordeningsprincipes blijvend, en zelfs geïntensiveerd, toegepast - principes die allen zijn terug te voeren op zuinig en

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 7 Visie Om economisch sterk en duurzaam te zijn en Hoogwaardiger inrichting openbare ruimte Amsterdam en de regio verder te kunnen ontwik- De kwaliteit van leven in de stad wordt steeds kelen als internationaal concurrerende, duurzame, belangrijker, en daarmee de inrichting en het gebruik Europese metropool slaat Amsterdam de volgende van het schaarse publieke domein met name binnen richting in: de Ring A10 omdat hier de druk op de openbare ruimte het grootst is. In straten, aan oevers en op Intensiever gebruik bestaande stad, openhouden pleinen waar dat gewenst is, wordt de openbare van landschap ruimte kwalitatief hoogwaardig ingericht. Dit Intensivering van het grondgebruik in de stad biedt betekent soms minder ruimte voor de auto, maar niet tal van mensen woon- en werkruimte. Het betekent het verdwijnen van de auto uit de stad. extra draagvlak voor voorzieningen, extra investeringen in de openbare ruimte, efficiënter omgaan Investeren in recreatief gebruik groen en water met energie en vervoer en er hoeft minder landschap Het groen en water in en rondom de stad moet te worden aangetast. Het betekent ook 70.000 aantrekkelijker worden voor de Amsterdammer, in woningen en bijbehorende voorzieningen erbij tot de wetenschap dat het gebruik ervan alleen maar 2040, intensiever gebruik van de haven en huidige toeneemt en een steeds belangrijker rol vervult voor bedrijventerreinen en ruimte voor waterberging. het welzijn van de bewoners en voor bedrijven om Omdat tegelijkertijd veel wonen aan de voorraad zich hier te vestigen. De stedelijke ontwikkeling worden ontrokken, vooral door sloop, moeten we moet ook duurzaam zijn, bestendig voor klimaatver- voor 120.000 woningen locaties hebben, om ‘netto’ andering. Amsterdam zal daarom investeren in de 70.000 woningen over te houden. Er zullen dus beleving en gebruik van het groen en het water in en jaarlijks 4.000 woningen gebouwd moeten worden. om de stad. Het betekent ook een grotere mix van wonen en werken waarbij kansrijke economische sectoren Amsterdam maakt zich op voor het postfossiele de ruimte krijgen. Ook wordt er ruimte geboden brandstoftijdperk aan de groei van voorzieningen in de zogenaamde Energie: de fossiele brandstoffen raken hoe dan ook stadstraten. Voor een aantal bijzondere voorzie- een keer op. De stad moet worden ingericht op het ningen, iconen, worden plekken aangewezen waar postfossiele brandstoftijdperk. Waar vinden we de deze kunnen neerstrijken, waarbij een koppeling ruimte voor het opwekken van duurzame energie met voldoende openbare ruimte wordt gemaakt. en in hoeverre worden we onze eigen energieleve- Sportvoorzieningen al dan niet in combinatie met rancier? Amsterdam kiest ervoor een groot deel van onderwijs, maken deel uit van de wijk. Binnen de haar energiebehoefte zelf op te wekken. Daarbij ring A10 krijgen stadsverzorgende bedrijven een gaat het om het toepassen van zonne-energie op bescherming zodat de Haarlemmerolie van de stad daken, het aanleggen van een sluitend warmtenet niet uit het centrumgebied wordt verdrongen. Mocht om restwarmte te kunnen transporteren en het er een bedrijf moeten verplaatsen vanwege transfor- plaatsen van windturbines. Daarnaast zal Amsterdam matie van een gebied, dan moeten er wel alterna- ook investeren in duurzame energieopwekking in de tieve locaties zijn binnen de metropoolregio. regio omdat de stad nooit in haar geheel zelfvoorzienend kan zijn. Systeemsprong regionaal openbaar vervoer Bij een intensiever gebruik van de stad is de verdere Olympische spelen Amsterdam 2028 ontwikkeling en integratie van een samenhangend Nederland heeft de ambitie om gastheer te zijn voor OV-netwerk op metropolitane schaal onontbeerlijk. de Olympische spelen van 2028. De spelen zijn een Het regionale wegennet zal nog wel moeten worden nationale aangelegenheid waarbij Amsterdam als aangepast aan de verdere groei van de Metro- beeldmerk kan fungeren en daarbij de ruimtelijke poolregio, maar binnen het stedelijk kerngebied mogelijkheid heeft om plaats te bieden aan in ieder worden de uitbreidingsmogelijkheden wel beperkt. geval het Olympisch stadion, dorp en zwembad. Amsterdam kiest voor een systeemsprong in het regionale OV-netwerk en zal op veel meer plaatsen dan nu een naadloze overstap tussen auto en openbaar vervoer mogelijk maken.

8 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Ruimtelijke ingrepen Stad Tot welke ruimtelijke ingrepen leiden leitmotiv, doortrekken lijn 3, 5 of 10 naar Houthavens en/of ambitie en visie? De onderstaande ingrepen staan Sloterdijk op de visiekaart en reiken tot 2040 en soms, in doortrekken lijn 14 naar Zeeburgereiland het geval van grote investeringen in de systeem- verleggen eindpunt lijn 5 naar Gelderlandplein sprong openbaar vervoer, zelfs tot na die periode. en/of Amsterdamse Bos Amsterdam wil laten zien welke kant de stad op doortrekken lijn 4 en/of 16/24 naar Zuidas wil ontwikkelen. Het tempo waarin dit kan wordt doortrekken lijn 12 naar Zuidoost via Gooiseweg bepaald door de financiële (on)mogelijkheden, het naar Bijlmer Arena ritme van de wereldeconomie en politieke priori- Veerverbinding Java-eiland naar Amsterdam- teiten. De richting echter blijft overeind: de ontwik- Noord Motorwal en op termijn toevoegen keling van een economisch sterke en duurzame langzaam verkeerverbinding via een brug kernstad van de metropoolregio Amsterdam, met doortrekken lijn 3, 12 of 15 naar Sciencepark een intensiever gebruik van de kernstad, goede aanleg Noordoosttangent verbindingen met de regio en het koesteren van de doortrekken lijn 9 naar Diemen-Zuid landschappen. Verbeteren kwaliteit openbare ruimte Intensivering gebruik bestaande stad meer ruimte en veiligheid voor voetgangers en 70.000 woningen erbij en bijbehorende fietsers binnen grote delen van de Ring (maatschappelijke) voorzieningen. Locaties: aanleg rode loper IJ-oevers west en oost, zone A10-west-Ringlijn/ aanleg Amstelboulevard (meerjarenplan op basis Sloterdijk I/Zuidas-Buitenveldert/Zuidoost van 1 ontwerp) (Amstelkwartier/Gooiseweg-Gaasperplas zuid/ aanleg ongestoorde route langs de IJ-oevers voor aan overkluisde Gaasperdammerweg -Amstel III)/ fietsers en voetgangers (meerjarenplan op basis Zeeburgereiland/IJburg 2e fase van 1 ontwerp) verdere ontwikkeling van Zuidas als de internati- investeren in pleinen: Mr. Visserplein, Rembrandt- onale toplocatie van Nederland plein, Waterlooplein, Leidseplein, Museumplein, beschermde enclaves stadsverzorgende bedrijven Surinameplein, Marine-etablissement in alle windstreken van de stad voordeur nieuwe publieke voorzieningen direct meerdere bestemmingen mogelijk in de plint in aan de straat stadstraten (Jan Evertsenstraat, Van der Pekstraat, Beethovenstraat zuid etc.) Investeren in intensiever gebruik groen in en om intensiever gebruik havens de stad 2e Zeesluis Rembrandtpark alternatieve locaties voor bedrijven moeten in Vliegenbos samenspraak met de regio worden gevonden Verdubbeling Oosterpark Flevopark Systeemsprong o.v. Sloterplas e.o. Regionaal Kop Amstelscheg aanleg IJmeerlijn naar Almere verbindingen naar het Metropolitane landschap, Amstelveenlijn wordt metro verbetering fietsroute naar Muiden aanleg Noordtangent naar Zaandam openbare fietsen wandelroutes door volkstuin- verlengen ringlijn naar Amsterdam-Noord parken aanleg Westtangent tussen havens westelijke aanleg van jachthavens aan het IJ, vrachtverkeer tuinsteden en Schiphol op het water behoudt voorrang Regiorail of doortrekken Noordzuidlijn of aanleg Oostwestlijn naar Schiphol (Tweede terminal) aanleg P+R aan de Ring A10 integreren van regionaal spoornet, metro, tramnet en regionaal HOV-busnet tot samenhangend metropolitaan OV-net (tariefintegratie, uitstraling etc.)

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 9 Klimaatverandering Nieuwe Stadsdelen stad robuust maken tegen extremer weer (bijv. De structuurvisie geeft de zeven nieuwe stadsdelen stimuleren aanleg groene daken voor opvang richting mee. Enerzijds gaat het om ruimtelijke regenwater) problematiek en ingrepen die over stadsdeel- en nieuwe wijken aan IJ-oevers klimaatbestendig soms gemeentegrenzen heen gaat, anderzijds gaat bouwen het om een programmatische richting. Dit laatste géén peilstijging Markermeer-IJmeer, zo nodig betekent dat de stadsdelen een pakket meekrijgen loskoppeling van IJsselmeerpeil dat door het stadsdeel verder moet worden uitgevoerd. Het gaat om een woningbouwopgave, Duurzame energieopwekking bescherming van een aantal bedrijventerreinen, plaatsing extra windturbines in de Amsterdamse aanpak van verbindingen of het reserveren van tracés Haven voor verbindingen, investeringen voor intensiever toevoegen resultaten uit ‘Ruimtelijke studie gebruik van parken etc. uitbreiding windenergie in Amsterdam’ investeren in windturbinepark in Noordzee Ambitie en Uitvoering realisatie van zonne-energie en klein wind op Na de bespreking van de ruimtelijke toekomstvisie daken van Amsterdam in het college van B&W wordt een opleveren van klimaatneutrale nieuwe wijken uitvoeringsstrategie opgesteld die laat zien in welke opschalen van energie-opslagen stappen de ambitie waargemaakt moet worden. In verdere uitleg van het stadswarmtenet waaronder het uitvoeringsdeel komt de prioritering en fasering het sluiten van de stadswarmtering van projecten aan de orde. Gezien de huidige verdere uitleg van bestaande en nieuwe koude- economische situatie is het noodzaak om meer dan netten ooit prioriteiten te stellen in de uitvoering van de ruimtelijke ambities. De uitvoeringsagenda maakt Olympische spelen onderdeel uit van de ontwerp structuurvisie. De locatie Havenstad projecten vloeien rechtstreeks voort uit de visie. De of fasering geeft een beeld van de projecten die tussen locatie Nieuwe Meer 2010 en 2020 worden uitgevoerd, tussen 2020 en 2030 en als laatste in de periode na 2030. De keuzes Specifieke keuzes die hierin te maken vallen worden aan het college In een aantal gevallen is er sprake van een heel speci- voorgelegd in december. fieke keuze tussen verschillende scenario’s. Het gaat om: Havenstad; scenario’s 2 en 3 uit de visie Havenstad; Nieuwe Meer: drie scenario’s voor de ontwikkeling rond de Nieuwe Meer gekoppeld aan mogelijke ontwikkelingen rondom of een regiotrein, of een doorgetrokken Noordzuidlijn of de aanleg van de Oostwestlijn; Sloterplas: twee scenario’s voor de Noordelijke rand van de Sloterplas; Gaasperplas; wel of geen bebouwing aan de zuidrand; Olympische Spelen: twee scenario’s voor de Olympische Spelen, de locaties Havenstad en Nieuwe Meer.

10 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam VISIE

Hoofdstuk 1

De Context: De positie van Amsterdam

Amsterdam in de wereld verband. Amsterdam was en is een plek met een Amsterdam, een laaggelegen metropool ingebed grote bevolkingsdynamiek. Dit heeft Amsterdam in een waterlandschap, met een historische kern, gemaakt tot de plek die het nu is. De mensen – of ze wereldberoemde grachten en met een vrijzinnig en nu kort of lang blijven – vormen de levenskracht en internationaal imago. In de zeventiende eeuw zelfs economische kracht van Amsterdam. Het maakt de het centrum van de wereld; nu een wereldstad met metropool Amsterdam tot de economische motor een onweerstaanbare aantrekkingskracht. van Nederland.

Wereldwijd is de rol van steden in de afgelopen Die rol als economische motor van Nederland is decennia drastisch veranderd. Sinds 2007 woont goed voor Amsterdam en de regio, maar brengt meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. ook een grote verplichting met zich mee. Om de Van Vancouver tot Hong Kong, overal is er een trek economische motor goed te laten functioneren in te zien richting de stad, zo ook in Amsterdam. het belang van de Nederlandse economie is het noodzakelijk de mensen die motor draaiende houden Tot nog geen dertig jaar geleden was in de westerse te huisvesten. Een keuze om deze huisvesting buiten wereld de stad uit de gratie. Het had afgedaan als Amsterdam en de metropoolregio op te vangen is plek om te leven en als plek waar de kansen zouden wat ons betreft de verkeerde weg. Een keuze die zal liggen. Je had er niks meer te zoeken, zeker als je leiden tot een nieuwe ronde “gebundelde decon- de kans had om een suburbaan leven op te bouwen. centratie” met bijbehorende groei aan autoverkeer, Eind jaren zeventig kwam de voorzichtige kentering. investeringen in uitbreiding van wegen en versnip- Het besef ontstond dat de steeds meer op kennis pering van het landschap. Amsterdam en de metro- en creativiteit drijvende economie vooral gedijt in poolregio willen een essentiële bijdrage leveren aan en nabij de stad. Niet in elke stad overigens. Wél in de Nederlandse economie door de groei te facili- Amsterdam. De stad heeft sterke troeven in handen. teren, zowel voor bedrijven als voor de huisvesting voor de mensen die daar werken. Amsterdam in Nederland De Amsterdamse regio zal de eerstkomende decennia blijven groeien terwijl andere delen van Nederland al demografische krimp vertonen. Mensen komen weer naar Amsterdam om hun bestaan op te bouwen; op zoek naar persoonlijke ontwikkeling, op zoek naar een baan, op zoek naar een partner of gewoon op zoek naar gelijkgestemden: alleen, met z’n tweeën, maar ook weer steeds vaker in gezins-

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 11 Ontmoeten en emanciperen de eisen van deze tijd. Door gerichte investeringen Het stedelijk leven komt tot stand in een continue kan het potentieel van deze stadsdelen als comple- wisselwerking tussen de fysieke omgeving en haar mentaire gebieden met eigen identiteiten in de gebruikers. De fysieke omgeving nodigt mensen uit metropool beter worden benut. Daarbij is het niet de naar Amsterdam te komen om daar te wonen, te bedoeling het gemengde woonmilieu van binnen de werken en te recreëren. De aanwezigheid van een ring naar buiten de ring te exporteren. Het gaat om fijnmazig aanbod van diverse voorzieningen is één investeringen in de openbare ruimte, het groen in van de grote trekkers van mensen. Dit wil zeggen: het bijzonder en het bieden van mogelijkheden voor een comfortabel bankje in een mooi park, een het vestigen van sterke identiteitsdragers of iconen gezellig buurthuis, een lekkere koffie, en het liefst om deze gebieden van een gezicht te voorzien. Het op loop of fietsafstand van huis. Al deze mensen die versterken van de sociaalruimtelijke structuur buiten werken, wonen en recreëren in Amsterdam geven te de ring, de verbindingen met het centrum (stads- gelijkertijd vorm en kleur aan de fysieke omgeving. straten) en het beter benutten van de aanwezige Zij ontplooien initiatieven: starten een bedrijf, potenties in deze gebieden helpt om Amsterdam beginnen een buurtvereniging of gebruiken een in haar geheel een goede stad te laten zijn voor park als werkplek. En vooral: deze mensen komen iedereen. elkaar tegen in de stad, overal en nergens, toevallig of doelbewust. En juist dát is wat het Amster- Economische trends en ontwikkelingen damse stedelijke leven maakt. Het is ook datgene Mensen en bedrijven komen dus samen in steden. wat Amsterdam een stad van kansen maakt, van Wereldwijd ontwikkelen steden zich continu en mogelijkheden om vooruit te komen in het leven, om wereldwijd zijn steden meer dan ooit de motor te emanciperen. Via de talloze mogelijkheden om te achter de nationale economie. Kenmerkend voor leren, te studeren, te werken of je op andersoortige metropoolregio’s is niet alleen de aanwezigheid van wijze te manifesteren. stadsverzorgende bedrijvigheid en stuwende dienstverlening, maar ook een relatief hoog bruto regionaal Mensen dragen de economie product per hoofd van de bevolking en een relatief Mensen zijn het potentieel van Amsterdam. Juristen, hoge arbeidsproductiviteit. Metropoolregio’s groeien tegelzetters, cabaretiers, verpleegkundigen, profes- ook nog eens sneller dan landelijke gemiddeldes. soren, je vindt ze allemaal in Amsterdam. Allemaal Belangrijke oorzaken hiervan zijn specialisatievoor- mensen met zeer specifieke vaardigheden en kennis. delen, een groot innovatief vermogen, uitstekende Menselijk kapitaal dus, vrijwel de gehele economie mogelijkheden voor opleidingen en scholing en draait hierop. De vestigingswensen en -factoren voor schaalvoordelen van clustervorming. deze mensen worden daarom steeds belangrijker. Bedrijven trekken meer en meer naar de plekken Amsterdam is gezegend met een divers economisch waar ze voldoende gekwalificeerd personeel kunnen profiel waarbij er een sterke combinatie is van zeven vinden. Amsterdam en zijn regio is zo’n plek. Een kansrijke economische sectoren of clusters. Dit zijn goede stad voor mensen is een goede stad voor ICT, creatieve industrie financiële- en zakelijke dienst- bedrijven, en: het omgekeerde is al even waar. verlening, life sciences, handel en logistiek, toerisme en congressen en voedsel, vis en bloemen. Al deze Een aantrekkelijke stad, binnen en buiten de ring clusters zijn voor de economische ontwikkeling van De stad binnen de ring is erg in trek als stedelijk Amsterdam van groot belang. Samen met het snel woonmilieu en als vestigingsplaats voor economische groeiende cluster op het gebied van duurzaamheid is bedrijvigheid. Delen buiten de ring blijven hierbij het van belang in te spelen op de behoefte van deze achter en minder draagkrachtige mensen en functies clusters. Wat zijn voor hen de randvoorwaarden om binnen de ring worden gedeeltelijk verdrongen. zich hier te blijven of te komen en in wat voor een Amsterdam zet zich actief in om de sociaal econo- soort omgeving willen hun medewerkers wonen? mische verschillen niet verder te laten oplopen (tegengaan tweedeling). De aantrekkelijkheid en Amsterdam als bron van innovatie het voorzieningenniveau buiten de ring moeten In Amsterdam is het besef sterk aanwezig dat onze worden gewaarborgd en waar mogelijk versterkt. In leefomgeving, ons milieu, kwetsbaar is en voortdu- de stedelijke vernieuwing en prachtwijken wordt de rende zorg behoeft. We willen niet alleen zelf in één woonvoorraad actief aangepakt en vernieuwd naar gezonde, mooie en prettige stad leven, we willen

12 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam deze geneugten ook op een goede manier achter- uitgangspunt. We weten daarbij in welke ‘divisie’ laten aan onze kinderen en kleinkinderen. Dit vraagt we ons moeten manifesteren: niet in de eredivisie, ook om speciale aandacht voor sociale en fysieke met New York, Parijs, Londen of Tokyo, maar wel in veiligheid. Daarom proberen we de leefomgeving de groep met Europese steden als Madrid, Milaan, zo duurzaam mogelijk te maken. Samen met het Rijk Kopenhagen, Berlijn en Barcelona. ontwikkelen we innovatie van weten regelgeving zodat de ruimtelijke opgaven gerealiseerd kunnen Kernstad in de Metropoolregio Amsterdam worden zonder de leefkwaliteit aan te tasten maar Het denken over Amsterdam als metropool of als zelfs te verbeteren. Amsterdam heeft zichzelf al kernstad van een metropoolregio betekent dat de vaker opnieuw uitgevonden. Ook op het terrein van Amsterdamse opgave per definitie een regionale is duurzaamheid is Amsterdam innovatief en vooraan- geworden, en andersom. staand. De stad maakt zich onder andere klaar voor duurzame en efficiënte vormen van energie, In het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor de Metro- de toenemende groei van het fietsgebruik en een poolregio Amsterdam wordt op regionale schaal schaalsprong in het OV-gebruik. De stad speelt in op verwoord en verbeeld welke ruimtelijke opgaven er de steeds specifiekere eisen van de steeds veran- in de regio zijn. In die metropoolregio is Amsterdam derende bevolking. Flexibiliteit en inpassing van de centrale stad, de kernstad. Dat wil niet zeggen de het nieuwe zijn altijd sterke troeven geweest van enige stad, in tegendeel. In het Ontwikkelingsbeeld Amsterdam. Hoeveel verschillende functies hebben komt tot uitdrukking dat alle partijen in de regio er wel niet in een willekeurig grachtenpand gezeten? elkaar nodig hebben en van elkaar kunnen profiteren. De stad is groter geworden dan haar eigen Amsterdam klimaatbestendig grenzen. Of het nu gaat om het Concertgebouw Amsterdam is een veilige en waterbestendige in Amsterdam, het strand van Zandvoort of het stad. Dijken, duinen en kunstwerken beschermen schaatsen op de Oostvaardersplassen, de zeesluis in Amsterdam tegen overstromingen. Dit is een IJmuiden, de bloemenveiling in Aalsmeer, de drink- gunstige uitgangspositie voor zowel de bescherming watervoorziening via de Waterleidingduinen en het tegen overstroming als voor het waterbeheer. plassengebied bij Loosdrecht, het wonen in Almere Klimaatsverandering en toenemende verharding en Purmerend of de werkgelegenheid op Schiphol door stedelijke intensivering zetten het water- in Haarlemmermeer, het gaat om elkaar aanvullende systeem echter onder druk. Het risico bij overstro- activiteiten, functies en voorzieningen. Elke overheid mingen neemt toe en er zullen vaker heftigere buien draagt haar eigen steentje bij aan het prettig wonen, optreden, die moeilijk te verwerken zijn en tot water- werken en recreëren in de metropoolregio. Vanuit dit overlast en schade kunnen leiden. Maar ook langere perspectief kijken we naar de stad Amsterdam. Altijd periodes van droogte en hitte kunnen het stedelijk in samenhang met de omgeving, en zoekend naar de leefklimaat onaangenaam maken en daarnaast specifieke opgaven die Amsterdam daarbinnen heeft. zorgen voor verlaging van de grondwaterstand. Hierdoor worden de houten funderingen waarop Bij het zoeken naar de samenhang met de omgeving de binnenstad gebouwd is aangetast. Het behoud stelt Amsterdam zich open op naar haar buren van de positie als waterbestendige en robuuste stad en zoekt de samenwerking met buurgemeenten, vraagt om investeren. Werken aan klimaatbesten- Stadsregio, provincies en Rijk. In de Metropool- digheid biedt kansen voor innovatie, kwaliteitsim- regio Amsterdam doen we dit al enige tijd. In de pulsen en imago. toekomst zal de zoektocht naar samenhang in ruimtelijke ontwikkeling ook met Utrecht worden Een regionale blik: Amsterdam is groter geworden gezocht aangezien in de corridor Amsterdam Utrecht dan haar eigen grenzen langs de A2 de economische kracht van Nederland Amsterdam als kernstad van een metropoolregio. zich bundelt. Hierbij ligt de schone opgave om de Nog maar enkele jaren geleden werd nog nauwelijks ruimtelijk economische ontwikkeling in het waarde- op deze wijze over de stad gedacht. Vandaag de volle landschap in te passen. dag is dit denkconcept gemeengoed in een zich snel uitbreidende kring. Bij de totstandkoming van de structuurvisie is de metropoolgedachte inmiddels een vanzelfsprekend uitgangspunt, of liever: het centrale

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 13 De structuurvisie sluit naadloos aan op de leidende principes uit het Ontwikkelingsbeeld 2040. Oók de kernstad Amsterdam profileert zich op diversiteit en duurzaamheid. Dezelfde impulsen worden tot uitgangspunt genomen: verdere intensivering en transformatie van stedelijk gebied, met aandacht voor voldoende aanbod van bedrijfslocaties; een betere interne en externe bereikbaarheid door in te zetten op regionaal OV; het ontwikkelen van het metropolitane landschap; het maken van een duurzame en klimaatbestendige stad.

Het Ontwikkelingsbeeld 2040 voor de Metropool- regio Amsterdam is dan ook het vanzelfsprekende document dat de reikwijdte van de Amsterdamse structuurvisie definieert en regelrecht leidt tot de centrale ambitie van de structuurvisie:

‘Amsterdam ontwikkelt zich verder als kernstad van een internationaal concurrerende, duurzame, Europese metropool’.

Kernstad in de Metropoolregio Amsterdam

14 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Amsterdammers en de toekomst van hun stad Ambitie en Uitvoering Tijdens het opstellen van deze visie is met een Na de bespreking van de ruimtelijke toekomstvisie grootscheepse publiekscampagne van Amsterdam in het college van B&W wordt een www.binnen30minuten.nl de inwoners van uitvoeringsstrategie opgesteld die laat zien in welke Amsterdam de mogelijkheid geboden om hun stappen de ambitie waargemaakt moet worden. In mening te geven over de toekomst van hun stad. De het uitvoeringsdeel komt de prioritering en fasering reacties komen uit de hele metropool Amsterdam van projecten aan de orde. Gezien de huidige econo- en soms zelfs van ver daar buiten. Wat in ieder geval mische situatie is het noodzaak om meer dan ooit duidelijk is, is dat de bewoners en bezoekers van prioriteiten te stellen in de uitvoering van de Amsterdam in de toekomst graag zien dat het groen ruimtelijke ambities. De uitvoeringsagenda maakt in de stad wordt verbeterd. Meer mogelijkheden onderdeel uit van de ontwerp structuurvisie. De voor recreatie, meer fietspaden, minder regelgeving projecten vloeien rechtstreeks voort uit de visie. De en het bevorderen van een schone en veilige stad fasering geeft een beeld van de projecten die tussen zijn andere rode draden uit de inzendingen. Dat 2010 en 2020 worden uitgevoerd, tussen 2020 en de stad verder groeit en daarbij ook zal verdichten 2030 en als laatste in de periode na 2030. De keuzes wordt vaak gewaardeerd, hoewel hoogbouw wel die hierin te maken vallen worden aan het college voorzichtig moet worden ingepast. Vooral een voorgelegd in december. toename van diversiteit aan voorzieningen in de wijk wordt gewenst. Als kanttekening geldt wel dat Amsterdam een menselijk maat moet houden. Over de komst van de Olympische Spelen zijn de meningen wat meer verdeeld. Toch is er een kleine meerderheid die dat ziet zitten.

Bij het opstellen van deze visie zijn de opmer- kingen en hartenkreten van de deelnemers aan de campagne op waarde geschat. In de visie valt dan ook terug te zien dat investeren in de stadsparken een belangrijke plek inneemt en fietsroutes naar de landschappen om de stad heen moeten worden verbeterd. Het kiezen voor alle ruimtelijke opgaven zo veel mogelijk in de bestaande stad een plaats te geven, brengt met zich mee dat de meeste voorzieningen op fietsafstand zijn te bereiken. Dat alles in de nabijheid van huis te vinden is, draagt bij aan het gevoel dat de stad nog steeds een menselijke maat behoud. Geen uitgestrekte stad waar je je in de auto moet verplaatsen, maar waar de bakker nog steeds om de hoek te vinden is. Voor het inpassen van Hoogbouw is speciaal beleid geformuleerd, zodat er niet een ongebreidelde groei ontstaat waarin je de menselijke schaal kwijt raakt. Dit zijn een aantal niet uitputtende voorbeelden van wensen uit de stad. De publiekscampagne blijft een buitengewoon belangrijke graadmeter tijdens het uitwerken van de Structuurvisie.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 15 16 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 2

De Visie: Amsterdam Economisch sterk en Duurzaam

Voor Amsterdam is het van levensbelang dat het een vooraanstaande positie blijft innemen in de wereldeconomie. Aan deze voorwaarde moet in ieder geval worden voldaan om het welzijn en de welvaart van haar burgers in de toekomst zo goed mogelijk te kunnen waarborgen.

De andere absolute voorwaarde voor de toekomstbestendigheid van Amsterdam betreft de intensieve zorg voor het leefmilieu in de stad. Voor een duurzame stad moeten we anticiperen op klimaatverandering We maken de lucht, de bodem en het water schoner, we maken de stad groener, robuuster, stiller en energiezuiniger; we optimaliseren het gebruik van de schaarse grond en we gaan over op duurzame energie- en waterbronnen.

Uit bovenstaande twee voorwaarden volgt haast automatisch het ‘leitmotiv’ voor deze structuurvisie:

‘Amsterdam: economisch sterk en duurzaam’ de grond. In Nederland zijn we hiermee weliswaar vertrouwd, maar een economisch sterk en duurzaam De rol die de ruimtelijke ordening speelt bij het Amsterdam vereist een tandje hoger op dit terrein. waarmaken hiervan is bijzonder groot. Want dát We willen laten zien dat we én kunnen groeien en is waar het in deze structuurvisie om draait: het toch het landschap openhouden. We willen meer ruimtelijk faciliteren van een sterke economie en van mensen in de stad laten wonen én tegelijkertijd het een duurzame stad. leefklimaat verbeteren. Hoe gaan we dit doen? Het ruimtelijk beleid wordt hiertoe op verschillende manieren ingezet: Samen als één regio Daar waar we Amsterdam schrijven hebben we Het zijn primair de beleidssectoren die vorm geven het feitelijk over de metropool Amsterdam. Een aan een economisch sterk en duurzaam Amsterdam. economisch sterke en duurzame toekomst kan Het ruimtelijk beleid is er ten eerste op gericht de slechts worden bereikt als de krachten op regionale ruimtelijke claims vanuit deze sectoren te inventari- schaal worden gebundeld. Het besef groeit dat elk seren en tegen elkaar af te wegen - het wonen, het deelgebied of elke gemeente binnen de metro- verkeer, het bedrijfsleven, het onderwijs, het milieu, poolregio zijn eigen specifieke sterktes heeft, en het water: alle vragen continue om ruimte. dat juist het inzetten op deze sterktes de grootste Daarnaast wordt een aantal beproefde en robuuste meerwaarde heeft voor de metropoolregio én voor ruimtelijke ordeningsprincipes blijvend, en zelfs het deelgebied of de gemeente zelf. In ruimtelijke geïntensiveerd, toegepast - principes die allen zijn ordeningstermen heet het ‘de juiste dingen op de terug te voeren op zuinig en optimaal gebruik van juiste plek’.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 17 Amsterdam kernstad elektrificeren van het voertuigenpark in belangrijke Ook Amsterdam zelf moet zich verder toeleggen op mate gaan bijdragen aan mogelijkheden om te haar specifieke sterktes. Zowel in naam als in functie verdichten omdat het stiller en schoner wordt in de is Amsterdam de kernstad van de metropoolregio. stad. Het mes snijdt hier aan 3 kanten, belangrijke Amsterdam richt zich daarom op onder meer het afname van de CO2-emissie, het wordt schoner en verder ontwikkelen van het hoogstedelijke centrum- stiller en er kan optimaler verdicht worden. Kiezen milieu binnen de metropool. Daarbij hoort op het voor een duurzame stad betekent ook kiezen voor vestigen van een winkelapparaat dat blijvend kan waterberging. De uitdaging is om bij intensivering wedijveren op internationaal niveau, een grote diver- rekening te houden met het waterbergend vermogen siteit aan culturele en onderwijsinstellingen. van de stad en de wrijving tussen intensivering en ruimte voor water op te lossen. Intensivering Om de ambitie voor Amsterdam waar te maken en kan alleen als dit klimaatbestendig gebeurt met richting te geven aan de ruimtelijke visie voor de stad voldoende water en groen of alternatieve water- is eerst een tiental doelstellingen geformuleerd: De berging. Hoe dan ook kiest Amsterdam meer dan Pijlers. Niet alle Pijlers kunnen naast elkaar bestaan ooit om ruimtelijke opgaven op te lossen binnen de zonder een aantal cruciale knopen door te hakken. bestaande stad. Die knopen staan verwoord als 7 grote vraagstukken waarin richting moet worden gekozen. Hieronder staan de voorgestelde ontwikkelingsrichtingen inclusief voorbeelden van de ruimtelijke implicaties van de gekozen richting.

1 Intensivering van het grondgebruik in de stad biedt tal van mensen woon- en werkruimte. Het betekent extra draagvlak voor voorzieningen, extra investeringen in de openbare ruimte en waterberging en er hoeft minder landschap te worden aangetast. Het betekent ook 70.000 woningen en bijbehorende voorzieningen erbij tot 2040 en intensiever gebruik van de haven en huidige bedrijventerreinen. Omdat tegelijkertijd veel wonen aan de voorraad worden ontrokken, vooral door sloop, moeten we voor 120.000 woningen locaties hebben, om ‘netto’ 70.000 woningen over te houden. Er zullen dus jaarlijks 4.000 woningen gebouwd moeten worden. Het betekent ook intensiever gebruik van de Haven en huidige bedrijventerreinen en een grotere mix van wonen en werken, waarbij kansrijke economische sectoren de ruimte krijgen. Ook wordt er ruimte geboden aan de groei van voorzieningen in de zogenaamde stadstraten. Voor een aantal bijzondere voorzieningen, iconen, worden plekken aangewezen waar deze kunnen neerstrijken. Binnen de ring A10 krijgen stadsverzorgende bedrijven een bescherming zodat de Haarlemmerolie van de stad niet uit het centrumgebied wordt verdrongen. Mocht er een bedrijf moeten verplaatsen vanwege transformatie van een gebied, dan moeten er wel alternatieve locaties zijn binnen de metropoolregio. Om de stad intensiever te kunnen gebruiken zal met het Rijk op zoek worden gegaan naar innovatieve regelgeving voor de stad. Daarnaast kan versneld

18 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 2 Om het een en ander te verwezenlijken groeimogelijkheden van de stad in eerste instantie is de verdere ontwikkeling en integratie van een te koppelen aan bestaande en in ontwikkeling zijnde samenhangend OV-netwerk op metropolitane o.v.-lijnen. In concreto betekent dit het kiezen voor schaal onontbeerlijk. Het regionale wegennet zal het omvormen van de Amstelveenlijn tot metro nog wel moeten worden aangepast aan de verdere alsmede het benutten van de ontwikkelingsruimte groei van de Metropoolregio, maar binnen het rondom de Ringlijn en de aan te leggen Noord- en stedelijk kerngebied worden de uitbreidingsmoge- Westtangent. Ook worden verkenningen gedaan lijkheden wel beperkt. In elk geval zal op veel meer naar een tweede railverbinding (metro of Regiorail) plaatsen dan nu een naadloze overstap tussen auto naar Schiphol en het doortrekken van de ringlijn naar en openbaar vervoer mogelijk moeten worden. De Noord. inpassing van infrastructuur is een onlosmakelijk onderdeel voor het waar maken van de ruimtelijke ontwikkelingen in en om de stad. Het toevoegen van ov-infrastructuur is complex en kostbaar en zal in goede samenwerking met de Stadsregio en het Rijk vorm moeten krijgen. Uit het voorgaande volgt dat prioriteit van investeringen bij regionaal openbaar vervoer komt te liggen. Daar hoort ook bij het kiezen voor investeringen in langzaam verkeer en openbaar vervoer binnen de ring A10. Voorgesteld wordt om

Wensbeeld Regionaal OV netewrk 2030+

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 19 20 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Regionaal OV netwerk 2010

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 21 Wensbeeld OV netwerk 2030+

22 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 23 3 De kwaliteit van leven in de stad wordt steeds belangrijker, en daarmee de inrichting en het gebruik van het schaarse publieke domein met name binnen de Ring A10 omdat hier de druk op de openbare ruimte het grootst is. In straten, aan oevers en op pleinen waar dat gewenst is, wordt de openbare ruimte kwalitatief hoogwaardig ingericht. Dit betekent minder of anders georganiseerde ruimte voor de auto in de stad, maar niet het verdwijnen van de auto uit de stad. Met de opkomst van elektrische auto wordt het autoverkeer in de toekomst immers ook steeds schoner en stiller. Het verbeteren van de openbare ruimte en het inpassen van ruimte voor de auto is maatwerk en wordt aangepakt in samenwerking met stadsdelen en bedrijfsleven.

Zoekgebied voor verbetering openbare ruimte en positie auto in het centrumgebied

24 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 4 Het groen en water in en rondom de stad moet aantrekkelijker worden voor de Amster- dammer, in de wetenschap dat het gebruik ervan alleen maar toeneemt en een steeds belangrijker rol vervuld voor het welzijn van de bewoners en voor bedrijven om zich hier te vestigen. Amsterdam zal zich in de toekomst nog beter met haar groene en blauwe imago kunnen profileren. Amsterdam zal daarom investeren in de beleving en gebruiksmogelijkheden van het groen en het water in en om de stad. Dit betekent het herinrichten van de koppen van de scheggen, het aanleggen van jachthavens en zwemplekken, het investeren in bestaande parken in de stad, het vergroten van de Hoofdgroenstructuur en het verbeteren en meer zichtbaar maken van de waterstructuur, het op sommige plekken binnen de Hoofdgroenstructuur toestaan van gebouwde recreatieve voorzieningen (ter ondersteuning van de beleving van het groen) en het verbeteren van recreatieve routes tussen groengebieden en blauwe gebieden. Voorbeelden van ingrepen zijn het toevoegen van de NoorderIJplas aan de Hoofd- groenstructuur en het openstellen van een fietsroute door volkstuincomplexen. Naast recreatief gebruik heeft water ook andere functies zoals drinkwater, transport van mensen en goederen en de afvoer van water.

Amsterdam heeft met het huidige watersysteem een sterke troefkaart in handen: het heeft een prachtige waterstructuur, geroemd op wereldschaal; de stad is in het algemeen robuust tegen overstromingen en wateroverlast. Echter, de kansen die het water biedt worden nog lang niet altijd optimaal benut. De Fietsroutes door volkstuincomplexen stedelijke intensivering zet de “water-ruimte”onder druk: regulering en aanpassing zijn nodig om in brede zin aan de nieuwe behoeften te kunnen voldoen. Het behoud van de klimaatrobuustheid vraagt om investeren. Door sterk in te zetten op water, als kwaliteit van de stad, water als onderdeel van het dagelijks leven, zichtbaar en inspirerend en waar tegen de stad bestand is, zet Amsterdam zich op de wereldkaart als stad waar het leefbaar is, aangenaam is en veilig.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 25 5 Transformatie, betekent vooral het meer 7 Nederland heeft de ambitie om gastheer mengen van functies, maar soms ook verplaatsing te zijn voor de Olympische Spelen van 2028. De van bedrijven, sportterreinen en volkstuinen. De spelen zijn een nationale aangelegenheid waarbij nieuwe economie bestaat uit een complex van Amsterdam als beeldmerk kan fungeren en de functies: wonen, werken en recreëren. Dit complex ruimtelijke mogelijkheden heeft om daarbij plaats strijdt om de schaarse stedelijke ruimte. Onder druk te bieden aan in ieder geval het Olympisch stadion, van deze strijd transformeert een aantal gebieden dorp en zwembad. Hiervoor moeten wel locaties in de stad naar een meer gemengd stedelijk milieu. worden aangewezen. De twee locaties zijn Havenstad Hierbij kan meteen geprofiteerd worden door verbe- en sportpark Sloten en omgeving met daaraan teringen van verouderde aansluitingen, infrastructuur gekoppeld de Sportas van het oude Olympisch en te krap gedimensioneerde watersystemen. Een Stadion via Bosbaan naar het Wagenerstadion. voorbeeld van transformatie is een plek als de Laan De locatie Havenstad kan worden gekoppeld aan van Spartaan, van monofunctioneel sportcomplex het oer-Hollandse thema water en fysiek aan de naar intensiever gebruik van minder sportvelden met verlenging van de Ringlijn. Bij de locatie sportpark nieuwe bebouwing daar omheen. Er zijn meerdere Sloten en de Sportas speelt het thema heden en plekken in de stad waar dit principe goed denkbaar verleden. Het oude en het nieuwe Olympische is. kwartier komen hier bij elkaar. In fysieke zin kan deze locatie worden gekoppeld aan de tweede railver- 6 Energie: de fossiele brandstoffen raken binding naar Schiphol (regiorail of metro). hoe dan ook een keer op. De stad moet worden ingericht op het postfossiele brandstoftijdperk. Waar vinden we de ruimte voor het opwekken van duurzame energie en in hoeverre worden we onze eigen energieleverancier? Amsterdam kiest ervoor een groot deel van haar energiebehoefte zelf op te wekken. Daarbij gaat het om het toepassen van stadswarmte- en koude, zonne-energie, windenergie, gebruikmaking van biomassa en energieopslag in de bodem. Ten behoeve van kleinere windmolens op daken en zonne-energie zal afstemming plaatsvinden met welstand en monumentale waarden. Kleine windturbines op daken kunnen worden geplaatst binnen de welstandsnormen. Grote turbines krijgen de ruimte in het Havengebied. Daarnaast zal Verkavelingprincipe “Laan van Spartaan” Amsterdam ook investeren in duurzame energieopwekking in de regio omdat de stad nooit in haar geheel klimaat neutraal kan zijn. Water als energiedrager is een vorm van duurzame energie met een hoog potentieel. Verschillende waterbronnen: grond-, oppervlakte- en afvalwater kunnen gebouwen en woningen voorzien van koude, warmte en elektriciteit. De winning van koude en warmte uit oppervlaktewater wordt steeds meer in Amsterdam gemeengoed. Afvalwater heeft naast een warmteafgifte ook een grote potentie in organische componenten. Via vergisting wordt gas geproduceerd wat kan worden ingezet voor warmte en elektriciteit.

26 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Windturbines in amsterdamse haven

Olympische locatie in de haven

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 27 Legenda Waterfront Algemeen

Wonen - werken Fietsroutes

Werken - wonen Kwaliteitsimpuls stadspark

Werken Wachtplaats binnenvaarders

Projecten(PRI)/ Recent gerealiseerd HSL

Intensiveren Havengebied Spoor

Westtangent

Uitrol OV-knooppunt 1e orde

Wonen - werken OV-knooppunt 2e orde

Werken - wonen OV-knooppunt 3e orde

Werken OV-halte

Stadsverzorgend HOV

Zuidas HOV ondergronds

Stadsstraten en pleinen Verlengen van tramlijn

Metropolitaan park 3 Optie oostwest metrolijn

2 Optie metro naar schiphol Zuidflank 1 Optie RER op bestaand spoor Zuidas Metropolitane plek Wonen - werken Recreatief programma Werken - wonen Olympische Spelen Werken P&R Metropolitaan park 2e terminal Schiphol Projecten(PRI)/ Recent gerealiseerd RAI

Metropolitaan landschap Sportas

Amstelscheg PTA

Schinkelscheg Jachthavens

Tuinen van west Stelling van Amsterdam

Brettenzone Nieuwe pont en veer verbindingen

Zaansescheg 2e zeesluis

Waterland Strand

Diemerscheg Top winkelgebied

Studiegebied

Zoeklocatie uitbreiding havengebied

oktober 2009

28 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 29 30 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam DEEL 1

De grote bewegingen: ruimtelijke ontwikkelingen in beeld

In dit hoofdstuk laten we zien waar de belangrijkste ruimtelijke ingrepen zullen plaatsvinden, ingrepen die voortkomen uit De Visie: Amsterdam Economisch sterk en Duurzaam, zoals beschreven in hoofdstuk 2. De meeste ingrepen laten zich goed onderbrengen bij een viertal robuuste ‘bewegingen’: ruimtelijke ontwik- kelingstrends, met elk zijn specifieke aanjager: ‘Uitrol Centrumgebied’: door de magneetwerking van Amsterdam breidt de hoogstedelijke kern zich uit; ‘Verweving Metropolitane landschap en stad’: Amsterdam wordt zich meer en meer bewust van zijn verbondenheid met, en zijn afhankelijkheid van het omringende landschap; ‘Herontdekking van het Waterfront: Het IJ centraal’: Amsterdam keert terug naar de oorsprong van haar bestaansrecht: het open water; en ten slotte: ‘Internationalisering van de Zuidflank’: via en nabij de hoogwaardige infrastructuur op de zuidflank van de stad intensiveert Amsterdam haar verbondenheid met Nederland en de wereld met de Zuidas als natuurlijk centrum. In de hoofdstukken lichten we een aantal locaties er uit, de zogenaamde metropolitane plekken. Locaties op een bijzonder punt in de stad, vaak op het snijvlak tussen stad en landschap, elk met een enorme potentie om er een bijzondere plek van te maken.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 31 32 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 3

Uitrol centrumgebied

Het hoogstedelijke centrumgebied wordt steeds intensiever gebruikt en breidt zich uit, zelfs tot óver de Ringweg-A10 en het IJ. De ontwikkeling van dit gebied is de meest directe uiting van de onvoorstelbare magneetwerking van het hart van Amsterdam. Mensen, ondernemingen en instellingen vestigen zich zo dicht mogelijk bij deze bron. Het leidt tot een veelheid aan, vaak kleinschalige, particuliere investeringen. Het initieert functiemenging en verfraaiing van de openbare ruimte. Dit lokt weer nieuwe initiatieven en investeringen uit, vooralsnog met name binnen de ring, maar ook steeds meer daarbuiten. Door schaarste aan ruimte en middelen breiden de op de stad georiënteerden hun zoeken vestigingsgebied gestaag uit; dit proces vormt al lang niet meer louter de grondslag voor de revitalisering van de 19e-eeuwse gordel; vandaag de dag wijst het ons bijvoorbeeld op de enorme ontwikkelingspotenties van de noordelijke IJ-oever en het Zeeburgereiland en de Gordel ‘20-’40. Het uitrolmechanisme reikt zelfs over de Ring: het wekt hernieuwde belangstelling voor de Sloterplas; het brengt een verdere verdichting van Buitenveldert en Amstelveen-Noord dichterbij. De uitrol van het centrum vraagt om een zorgvuldige afweging tussen de talloze ruimtelijke claims die op de kern van de metropool worden gelegd. Hieronder wordt het kader uiteengezet waarbinnen deze claims met elkaar worden geconfronteerd.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 33 Legenda Uitrol Algemeen Wonen - werken Fietsroutes

Werken - wonen Kwaliteitsimpuls stadspark

Werken Wachtplaats binnenvaarders

Stadsverzorgend HSL

Zuidas Spoor

Stadsstraten en pleinen Westtangent

Metropolitaan park OV-knooppunt 1e orde

OV-knooppunt 2e orde

OV-knooppunt 3e orde

OV-halte

HOV

HOV ondergronds

Verlengen van tramlijn

3 Optie oostwest metrolijn

2 Optie metro naar schiphol

1 Optie RER op bestaand spoor

Metropolitane plek

Recreatief programma

Olympische Spelen

P&R

2e terminal Schiphol

RAI

Sportas

PTA

Jachthavens

Stelling van Amsterdam

Nieuwe pont en veer verbindingen

2e zeesluis

Strand

Top winkelgebied

Studiegebied

Zoeklocatie uitbreiding havengebied

oktober 2009

34 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 35 3.1 Nieuwe hoogstedelijke gebieden

De uitrol van het centrumgebied manifesteert zich Wonen in volkstuinparken het sterkst via het grote aantal extra woningen die Op de volkstuinparken Sloterdijkermeer en Nut en zullen worden gebouwd in wijken die nu nog als Genoegen maken we permanent wonen mogelijk. ‘tuinstedelijk’ of als monofunctioneel werkgebied Hierbij geldt wel dat er dan hogere waarden moeten te boek staan, maar in de nabije toekomst tot het worden afgegeven vanwege de regelgeving in de (hoog)stedelijke centrumgebied gaan behoren. De Wet Geluidhinder en industrielawaai. appartementen zullen in een stedelijke, gemengde setting worden gebouwd. Het gaat om een serie locaties die net binnen of buiten de Ring-A10 - beneden Het IJ – zijn gelegen, plus diverse plekken aan de Noordelijke IJ-oevers. Tot de locaties behoren de zone tussen de Ring-west en de Ringspoor, Buitenveldert Noord, het Gooiseweg-tracé en Zeeburgereiland. In de scenario’s voor Havenstad zijn eveneens stedelijke woningbouwopgaven opgenomen. Deze worden besproken in Hoofdstuk 4.

Door de vergroting en intensivering van het centrumstedelijke gebied komen tal van parken en recreatieve waterpartijen centraler in de stad te liggen. Om aan de toenemende vraag naar stedelijk, recreatief groen en water te kunnen voldoen worden forse investeringen gepleegd in een aantal van deze parken en waterpartijen. Het gaat dan om onder meer het Rembrandtpark, het Vliegenbos, het Nieuwe Diep en de Sloterplas. Zij zullen net als het Vondelpark en het Westerpark steeds meer als belangrijke stedelijke ontmoetingsplekken gaan fungeren.

Stadsverzorgende bedrijven In het stedelijk milieu moet ruimte blijven voor de werkplaats van de ambachtsman, voor de loodgieter en voor de APK-garage, maar ook voor bouwbedrijven, afval- en reinigingsdiensten en voor toeleve- ranciers. Dit scala aan bedrijfjes, de stadsverzorgende bedrijvigheid, draagt er in belangrijke mate toe bij dat de stad kan blijven functioneren als volwaardig leefmilieu. Daarom worden op een aantal binnenstedelijke bedrijventerreinen zogenaamde enclaves gereserveerd voor deze stadsverzorgende bedrijven. Slechts een beperkt aantal bedrijfsactiviteiten is hier toegestaan. Vanwege de milieuhinderlijkheid is er ook geen ruimte voor woningbouw binnen deze enclaves. Het gaat om onder meer de Schinkel, bedrijvencentrum Westerpark en het Veemarkt- terrein.

36 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 3.2 Stadstraten en –pleinen

Stadstraten en –pleinen zijn in het algemeen de Een andere categorie van aandacht zijn de potentiële ruimere, drukkere straten en pleinen in of tussen stadsstraten en –pleinen buurten. Het zijn de stedelijke openbare ontmoe- Vaak zijn straten die in het oorspronkelijke ontwerp tings – en uitwisselingsruimtes bij uitstek. Het zijn bedoeld waren als verkeersgeleidende en/of winkel- visitekaartjes van de stad. Ze hebben nagenoeg altijd straat maar die functie(s) niet (meer) hebben, maar een belangrijke winkelen/of horecafunctie. Meestal die daar door hun gunstige ligging (opnieuw) als hebben ze een belangrijke verkeersgeleidende zodanig kunnen gaan functioneren. Voorbeelden zijn functie. Klassieke stadstraten zijn de Van Baerlestraat, de Van der Pekstraat en het zuidelijkste deel van de de Utrechtsestraat en de Beethovenstraat. Maar ook Beethovenstraat, de omgeving van het Muiderpoort- de Middenweg is een stadstraat, die ter hoogte van station, maar ook de Parnassusweg. Park Frankendael zijn winkelkarakter verliest. De ingrepen die moeten leiden tot een succesvolle stadstraat zijn hier aanzienlijk groter dan bij de Geleiden van stedelijkheid stadstraten in ontwikkeling. De verbetering en ontwikkeling van stadstraten en Niet alleen in de ‘uitrolgebieden’ maar ook in het –pleinen speelt een belangrijke rol bij de uitrol van erkende hart van de stad worden verschillende het centrummilieu. Via stadsstraten en –pleinen kan gevestigde stadstraten en –pleinen op een hoger, de behoefte aan centrumstedelijke milieus gekanali- metropolitaan plan gebracht. Het Mr. Visserplein en seerd worden aangeboden: hierin moet de fijnmazige het Rembrandtplein worden heringericht, ook voor functiemix worden gerealiseerd waardoor de rustige het Leidseplein en het Waterlooplein zijn ver gevor- woonmilieus van de noodzakelijke stedelijkheid ‘om derde herinrichtingsplannen. De meest omvangrijke de hoek’ worden voorzien. Potentiële hoogstedelijke projecten zijn de Rode Loper en het Museumplein gebieden gaan door stadstraten en -pleinen definitief e.o. deel uitmaken van het centrummilieu, naoorlogse uitbreidingsgebieden worden door stadstraten en Rode Loper –pleinen aan ‘de stad’ gekoppeld. Het tracé Damrak – Rokin - Vijzelstraat en –gracht – Ferdinand Bolstraat moet (weer) de entree-met-allure De ruimtelijke opgave hierbij richt zich met name op van Amsterdam worden. Deze ‘Rode Loper’ volgt stadsstraten en -pleinen in ontwikkeling. het bovengrondse tracé van de Noordzuidlijn. Het is Deze stadsstraten hebben een erkende verbindings- de combinatie van station Zuid, Centraal Station, de functie maar zijn als Noordzuidlijn en het Europese netwerk van hogesnel- uitwisselingsmilieu vooralsnog onvoldoende heidslijnen (HSL), die de motor vormen achter de ontwikkeld, wat opmerkelijk is gezien hun Rode Loper, net zoals in 1900 de ingrijpende herpro- hiertoe gunstige (relatieve) ligging in de stad. Dat filering van kan liggen aan het ontbreken van (de het Damrak samenviel met de komst van het Centraal kwaliteit van de) voorzieningen of een kwaliteitsarme Station (1888), de opening van de Beurs (1905) en woningvoorraad in de belendende de stroomtram over het Damrak. Er zijn plannen voor gebieden. Voorbeelden zijn de Jan Evertsenstraat, een hoogwaardige herinrichting van de openbare het Surinameplein, de Rijnstraat of het ruimte. Als onderdeel hiervan loopt er een onderzoek zuidelijk deel van de Ferdinand Bolstraat. De om in de Vijzelstraat/Vijzelgracht eenrichtingsverkeer ‘hardware’’ voor verbetering is in beginsel in te voeren. Er wordt ook ingezet op uitbreiding en aanwezig. Om het voorzieningenniveau te verruimen sterke kwaliteitsverbetering van het winkelaanbod en te diversifiëren is in een aantal op onder meer het Rokin, in de Vijzelstraat en op gevallen bestemmingswijziging nodig, met name in het Damrak. Uiteindelijk kan hier een winkelmilieu de plint. In een aantal gevallen zal het ontstaan van internationaal niveau. Het Damrak om omzetting van de woonbestemming gaan richting en het Rokin liggen tevens in het plangebied van winkel- of horecabestemming. Coalitieproject (postcode)1012, gericht op een algehele kwaliteitsverbetering van het hoogstedelijke leefmilieu in onder meer het Wallengebied.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 37 Museumplein uitstraling; de materialisering past in de Puccini- Het Museumkwartier is een unieke plek in methode. Het gras wordt van de beste kwaliteit. Het Amsterdam met vier culturele instellingen van plein verandert van achtertuin naar een verbindende wereldniveau: Het Rijksmuseum, Stedelijk Museum, voorkant waar de culturele instellingen met hun Van Gogh Museum en het Concertgebouw. Maar het gezicht naar staan. Het open veld blijft behouden Museumkwartier is bovendien een belangrijke toeris- en is geschikt voor evenementen en demonstraties. tische trekpleister. Alle vier de culturele instellingen Het ontwerp biedt een antwoord op grotere en zijn aan het verbouwen of hebben plannen daarvoor. andere voetgangersstromen en een beter verblijfs- De verwachting is hierdoor het aantal bezoekers klimaat voor Amsterdammers en bezoekers o.a. door groeit naar 5 miljoen per jaar. Door de aanleg van de de aanleg van promenades. Er komt een betere Noordzuidlijn zal een groot deel van hen straks het verbinding met de stadsomgeving door de aanpak Museumplein vanuit een andere richting benaderen. van de verbindende straten met de Pijp en de Hiervoor moeten het Museumplein en de omgeving PC-Hooftbuurt met meer aandacht voor voetgangers. worden aangepast. Daar komt bij dat het Museum- Naast het ontwerp voor het plein is er veel aandacht plein op dit moment al niet goed is opgewassen voor meer ruimte voor functies en voorzieningen op tegen het dagelijks gebruik. en in de omgeving ervan: winkels, galeries en vooral meer goede restaurants, grand cafés en brasseriën. In 2008 is de Visie Museumkwartier opgesteld om Ook zullen de fietsvoorzieningen in het Museum- de kwaliteit van de openbare ruimte te verbeteren kwartier worden uitgebreid en verbeterd. en het Museumkwartier beter te positioneren in De vier culturele instellingen en de gemeente gaan de stad. Het motto is metropolitaan, cultureel en samenwerken in marketing, promotie en program- verbonden. In 2009 werken we aan het Masterplan mering waardoor het Museumplein kan uitgroeien tot Museumkwartier waarin deze uitgangspunten verder een vijfde culturele instelling. worden gebracht. De kernmerken van het ontwerp voor het plein zijn een grootstedelijke en culturele

Verbinding Amsteloevers

38 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam De Amsteloevers continuïteit van wandelen fietsroutes tussen de De Amstel is de eerste levensader van Amsterdam en waterstad (grachtengordel) en het veenweide gebied heeft altijd een recreatieve functie gehad. De rivier nodig en het verbeteren van de balans van wal en en haar oevers vormen een prachtige verbinding waterfuncties op deze route. tussen stad en ommeland en haalt de natuur de stad in. De Amstel is de rustige recreatieve verbinding naar Het is belangrijk dat het recreatieve en groene het buitengebied en is de tegenpool van de ‘drukke’ karakter van deze “scheg” versterkt wordt en de Noordzuidlijn, die de IJ-oevers verbindt met de Amstel als geheel wordt ervaren. Hiervoor is een economische zone Schiphol-Zuidas.

3.3 Auto en de stad

De uitrol van de hoogstedelijke kern en het inten- name voor kortere ritten minder vaak voor de auto sievere gebruik ervan vraagt om een herijking van de gekozen zal worden. Zo’n invulling van een meer rol van de auto in de stad. Het komt in grote lijnen autoluw centrum zal ook het draagvlak voor hogere neer op het autoluwer maken van het gebied, op frequenties in het OV vergroten. Minder auto’s in verschillende manieren. het centrum dragen op hun beurt weer bij aan een betere doorstroming van het openbaar vervoer en Het streven naar een autoluwer centrumgebied zet de fiets. Voor het draagvlak van het verder terug- in eerste instantie in op het terugdringen van gepar- brengen van de auto uit het straatbeeld is wel keerde auto’s op straten en pleinen die behoren tot noodzakelijk dat de alternatieven aantrekkelijk en het hoogstedelijke centrumgebied. De ambitie om comfortabel zijn en dat buurten zelf profiteren van de hoogstedelijke kern te zijn voor een groeiende de autoluwere situatie. Door middel van pilots kan Metropool vraagt immers om meer kwaliteit van het geëxperimenteerd worden verschillende vormen van stedelijk kerngebied en om ruimte voor het groeiend autoluw maken van buurten en straten, in combinatie aantal inwoners en bezoekers. Deze druk van meer met het verbeteren van alternatieven. mensen en meer verplaatsingen vraagt in oudere delen van de stad - die nooit ontworpen zijn voor de auto - om prioriteit voor de voetganger, de fietser, Zoekgebied openbare ruimte enpositie auto in het centrumgebied het openbaar vervoer en vervoer over water. Er blijkt ook vraag te zijn naar woningen in een hoogstedelijke autoluwe setting en zijn steeds minder bedrijven in het centrumgebied nog sterk afhankelijk van de auto. Dit laatste overigens mede door het gevoerde parkeerbeleid van de laatste 20 jaar.

Zoekgebied voor verbetering openbare ruimte en positie auto in het centrumgebied Voor een deel van de op straat te saneren parkeerplaatsen zullen wel alternatieven in de vorm van garagevoorzieningen moeten komen. Voor incidentele bezoekers en toeristen voldoet een parkeerplaats aan de rand van de stad, vanwaar men verder kan reizen met verschillende vormen van openbaar vervoer of met de fiets. Voor bewoners en bedrijven kunnen buurtgarages binnen een beperkte loopafstand (400 à 500m) een alternatief bieden. Bijkomend effect van iets verder gelegen parkeerplaats is dat men bewuster een afweging maakt voor de te kiezen vervoersvorm, waarbij met

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 39 3.4 Verbetering stedelijk OV-net en uitbreiding Parkeer+Reisfaciliteiten

Bij intensivering van het gebruik en het tegelijkertijd die nog belangrijker wordt met ontwikkelingen als autoluwer maken van de binnenstad hoort dus ook Overamstel en Wibaut aan de Amstel. verbetering van het stedelijk openbaar vervoernet. Op termijn wordt met de ingebruikname van de Buslijnen vormen een onmisbare en flexibele Noordzuidlijn een slagader toegevoegd aan het aanvulling op trajecten waar de tram onvoldoende Amsterdamse OV-net. In combinatie met de ontwik- draagvlak heeft. Essentieel is dat ze aanzienlijke keling van de Zuidas, waarbij station Amsterdam schoner en stiller worden en dat er op de belang- Zuid zich ontwikkelt tot tweede OV-knoop van rijkste routes een goede doorstroming met vrije (inter-)nationaal belang, zullen openbaar vervoer- banen en voorrangsregelingen is. Voor het centrum- verplaatsingen minder eenzijdig georiënteerd zijn gebied met straten die niet geschikt zijn voor tram en op het Centraal Station. De noodzakelijke verbe- bus en waar de rol van de auto verder wordt terug- teringen zullen vooral gezocht moeten worden gedrongen kunnen (elektrische) vormen van alter- in het optimaliseren van het tramnet in de vorm natief vervoer een goede aanvulling vormen op de van hogere frequenties en hogere doorstroom- intensief gebruikte lijnen. snelheden. Dat laatste kan door meer prioriteit te geven op kruispunten, het aanpassen van routes en Parkeer+reisvoorzieningen voor incidentele binnen- het samenvoegen van kort achter elkaar liggende stadbezoekers en toeristen zullen op aanvullende haltes. Hiermee wordt zowel de capaciteit als de locaties op multimodale knooppunten rond de kwaliteit voor de reiziger vergroot. De belangrijkste Ringweg A10 en langs de belangrijkste invalswegen opgaven liggen bij de lijnen van en naar Nieuwerwets gecreëerd moeten worden. Essentieel zijn een vanwege de grote afstand en de lijnen op de hoogfrequente OV-bediening, ook later op de avond binnenring, die belangrijker worden met het gereed- voor cultuurbezoekers, en nabijheid van de op-/afrit komen van de Noordzuidlijn. zodat de overstaptijd tot een minimum beperkt blijft. Daar P+R-terreinen veel (schaarse) ruimte vergen op Daarnaast zijn er aanpassingen in het tramnet plekken die ook geschikt zijn voor andere functies, gewenst die samenhangen met ruimtelijke ligt de prioriteit voor het zoeken naar overstap- ontwikkelingen die zich voordoen in het kader van de punten voor frequente bezoekers en forenzen op uitrol van het centrumgebied. Zo zal een grotere afstand van het stadscentrum of bij het gebied Houthavens een aansluiting moeten herkomstgebieden. Dit ook om oneigenlijk gebruik krijgen op het tramnet (lijn 3, 5 of 10). De voor bestemmingsparkeren te voorkomen en de Zuidas zal een meerzijdige tramontsluiting moeten toch al intensief gebruikte ring niet nog verder krijgen (lijn 4 en/of lijn 24/16). Tram 5 kan hier te belasten. Het P+R-programma moet in nauwe worden doorgetrokken naar het Gelderlandplein en samenwerking met regionale partners worden eventueel het Amsterdamse Bos. ingevuld. Behalve om P+R locaties in en om de stad Verder is een tramverbinding vanuit de Indische buurt gaat het om P+R op grotere afstand. Een P+R bij naar Zeeburgereiland gewenst, zeker wanneer daar station Castricum moet ook mogelijk zijn. voor een intensivering van het ruimtelijk programma wordt gekozen. Ook een tramverlenging naar het Sciencepark (lijn 3, 12 of 15) kan bijdragen aan de uitrolambities aan de oostzijde van de stad. Wanneer verstedelijking plaats gaat vinden langs een deel van de Gooiseweg hoort daar een aansluiting op het tramnet bij in de vorm van een verlengde lijn 12. Een en ander moet overigens wel getoetst worden op effecten op het autonetwerk, omdat de Gooiseweg een belangrijke corridorrol vervult,

40 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 3.5 Hoogbouw en Uitrol centrumgebied

De middeleeuwse en 17e eeuwse stad vormt de kern van bebouwing tot 60 meter heeft ontwikkeld in de van Amsterdam. Het westelijk deel van de grachten- loop der tijd, met hogere accenten rond enkele gordel wordt voorgedragen voor de werelderfgoed- knooppunten. Zuidas en Teleport zijn de prominentst lijst van UNESCO. Vanzelfsprekend is de visie op zichtbare. Deze bebouwing ervaar je vanaf de A10 hoogbouw beschermend voor het gebied binnen de en in de directe omgeving. In het straatbeeld van Singelgrachtzone. Vanaf de 10 op de kaart aange- het centrumgebied valt deze hoogtemaat weg in het geven cruciale punten mag in zichtlijnen over een silhouet. lengte van circa 2 kilometer geen bebouwing hoger Omdat deze maat geen impact heeft op de beleving dan 35 meter worden geplaatst. Hoge bebouwing op vanuit het centrum maar wel van grote economische grotere afstand dan 2 kilometer, zelfs de Rembrandt- waarde is wordt in deze zone gestimuleerd om toren, gaat meedoen in de maat en de schaal van de hoogbouw tussen de 35 en 60 meter te ontwikkelen, ruimte waarin de waarnemer zich bevindt. en bij belangrijke knooppunten liefst nog hoger. Uitzondering is de A10 in Noord, pal tegenover Het stedelijke centrummilieu beperkt zich al lang waterland, waarlangs hoogbouw in principe niet niet meer tot de historische stad, maar breidt zich gewenst is. gestaag uit tot de aan de ring A10. Langs de A10 is de economische waarde zo hoog dat zich een zone

Hoogbouw en uitrol centrummilieu

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 41 3.6 Ondergrond en Uitrol Centrumgebied

Binnen de Ring A10 worden de beperkte hoogbouw- overal soelaas omdat er in de ondergrond weinig mogelijkheden steeds meer aangevuld met kansen ruimte is om de tracés naar het centrum door te om in de ondergrond te bouwen. Hier creëren we trekken. De diepe ondergrond onder het centrum verdere verdichting en functiemenging. Onder de zal in 2040 gezoneerd moeten zijn om een optimaal (historische) panden in het centrum bouwen we rendement uit de WKO te kunnen halen. extra verblijfsruimtes. In winkelstraten waar boven winkels gewoond wordt (zoals Damrak, Rokin, P.C. Metropolitane plek Sloterplas Hooftstraat en Ferdinand Bolstraat) kunnen we zo Een van de meest omvangrijke groen- en waterpro- ondergronds extra winkelruimte creeren zolang de jecten is de Sloterplas en omgeving. Het heeft de entree direct aan de straat grenst. Op andere locaties potentie een grotere betekenis te hebben als één realiseren we uitbreidingen van (semi) culturele van de stedelijke parken recreatiegebieden binnen voorzieningen waarbij geen primaire behoefte Amsterdam. De ambitie bestaat uit de transformatie is aan daglicht zoals theaterzalen, muziekzalen, van de ‘naoorlogse nieuwbouwplas’ naar een attrac- bioscoopzalen en discotheken. Het fraaie, historische tieve en goed bezochte ‘stadsplas’ met een goede en kenmerkende karakter van de Amsterdamse waterkwaliteit, met een duidelijke betekenis voor de binnenstad blijft behouden en wint aan kracht door hele stad en Nieuw-West in het bijzonder. Dit alles toevoeging van de ondergrondse component. onder de gezamenlijke noemer ‘levendigheid aan het Ook, omdat we bij het toegankelijk maken van de water’. Indien daarbij kleinschalige sportcompexen ondergrond de archeologische verschijnselen van moeten worden vervangen door woningbouw, dan Amsterdam zichtbaar kunnen maken. Restanten van moeten deze sportfunkties elders terug komen in het Amsterdam door de eeuwen heen. Bebouwings- Sloterplasgebied. resten van woonhuizen, waterkelders, ophoging- slagen, kloosters en kerken tonen de schatkamer van Het doel is om de Sloterplas en omgeving onderdeel tien eeuwen Amsterdam aan bewoners en bezoekers te laten zijn van het collectief geheugen van de van de metropool. Realisatie van de verschil- stad/metropool. Daarbij moet de Sloterplas en park lende functies in boven- en ondergrond gebeurt in steviger worden verweven met de omliggende optimale afstemming met de grondsituatie, zodat buurten, zodat het gaat functioneren als het recrea- er geen nieuwe grondwaterproblemen ontstaan en tieve centrum van Nieuw West. Daarvoor is het nodig kansen gegrepen worden om bestaande problemen om: op te lossen. De bereikbaarheid van openbaar vervoer en parkeervoorzieningen voor auto’s te Waar in het kader van het streven naar een verbeteren autoluwere stad ondergrondse parkeervoorzieningen De Sloterplas en park middels fietsen vaarroutes gerealiseerd kunnen worden komt een deel van vanuit de stad te koppelen aan het maaiveld vrij voor andere functies. Waar zwaar Westrand (Tuinen van West) en Nieuwe Meer/ belaste kruispunten van openbaar vervoer en ander Zuidas verkeer ondergronds gebracht kunnen worden een fietsknooppunt te maken. kunnen fysieke barrières worden geslecht en kan de Verbinding met het Metropolitane kerngebied te doorstroming worden verbeterd. Dergelijke ingrepen versterken door goede en veilige openbaar vergen grote investeringen die opgebracht zullen vervoer& fietsverbindingen. moeten worden met waardevermeerdering uit de De Sloterplas en omgeving als schakel tussen directe omgeving. Sociale veiligheid is een belang- stad en de groene „scheggen‟ rondom de Stad, rijke randvoorwaarde voor ondergrondse oplos- tesamen met de Amstelscheg en Nieuwe Meer singen. gelijkwaardig en complementair op te nemen. Niet alleen attracties toe te voegen, maar vooral Voor onze duurzame energievoorziening zijn we in functies/programma met een breed publiek en het centrumgebied (grotendeels) afhankelijk van reikwijdte. koude en warmteopslag. Stadsverwarming biedt niet

42 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Scenario 1 Scenario 2

Voor de Noordoever van de Sloterplas zijn twee Scenario 2 scenario’s uitgewerkt: Gezocht is naar een nieuwe invulling van het gebied. Scenario 1 De ambitie richt zich op een ontwikkeling van de In aanvulling hierop wordt een nadere ontwikkeling Sloterplas met een stedelijke allure, waardoor de plas en intensivering geschetst voor het haventje en ook op stedelijke schaal betekenis kan krijgen. De worden de buurten meer naar de haven gericht. „bomenallee” is omgevormd tot een “buitenplaats” De bebouwing ten noorden van de haven (Dorus bestaande uit een parkachtige openbare ruimte met Rijkershof eo) wordt vervangen door een combi- een hoog inrichtingsniveau en een sterk parken natie van woonbebouwing met voorzieningen in evenementenmanagement. Deze “buitenplaats” een stedelijke dichtheid gericht op de haven. De wordt gecombineerd met een gebouwde publieks- plinten van de flats aan Burg. Hogguerstraat krijgen trekker (b.v tentoonstellingsruimten). een bedrijf/winkel bestemming. Het strandje op de zuidelijke landtong kan verder ontwikkeld worden tot De haven is vergroot, heeft extra programma en is een werkelijk stadsstrand met bijbehorende tijdelijke georiënteerd op de promenade aan noordzijde. De (seizoensgebonden) functies. De openbare ruimte spoorstrook is voorzien van extra woonbebouwing langs de Noordzijde wordt opgeknapt en krijgt een en in de ruimte tussen de flats is ruimte voor extra belangrijke kwaliteitsimpuls door het verwijderen woon/atelierruimte waardoor de flats tezamen van de overmaat aan infrastructuur, het doorzetten met de nieuwe plinten ook een ‘adres’ aan de plas van de „bomenallee” en een nieuwe inrichting van krijgen. Het is tankstation vervalt. het noordelijk bastion, waarmee de aantrekkingskracht en verblijfskwaliteit verbeterd en het rondje Sloterplas versterkt wordt. Cafe Oostoever wordt uitgebreid met een hotelfunctie en het tennispark wordt herontwikkeld.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 43 Metropolitane plek: Het Oosterdok e.o. -“Evene- Metropolitane plek: Nieuwe Diep - “Park van de mentenpark” Wetenschap” Op het terrein van het Marine-Etablissement kan in Een nieuw stedelijk park met een technologie- en de toekomst een evenemententerrein aan de stad wetenschapscentrum waar kinderen en volwassenen worden toegevoegd. Het Museumplein alleen kan de spelenderwijs kennismaken met de wetenschap. druk niet aan. Het is een nieuwe plek in de stad die Amsterdam als mondiale internethub wordt op deze open is, waar geluid gemaakt mag worden en waar plek manifest. Het nieuwe park verbindt de woonmi- grote hoeveelheden mensen bijeen kunnen komen. lieus van IJburg en Zeeburgereiland met het oude De totstandkoming ervan zal een vliegwiel zijn voor centrum, speelt in op de behoefte aan nieuwe ruimte ontwikkelingen in de buurt, rondom het Oosterdok voor technologie, onderzoek en ontwikkeling, en en Plantagebuurt ontstaat zo een tweede Museum- richt zich op de toekomst van Amsterdam: onderwijs kwartier met focus op VOC-verleden, nautische en kinderen. Mensen uit binnen- en buitenland en functies en muziekfuncties. Ook ontstaat er bijna als uit de stad zelf leren het gebied kennen: het metro- van zelf een “muziekcluster Oosterdok”. Het verbe- politane kerngebied breidt zich uit in oostelijke teren van de bereikbaarheid en de kwaliteit van de richting, voorbij het NEMO en het Scheepvaart- openbare ruimte is een belangrijke voorwaarde. museum. Het draagvlak neemt toe voor de verdere ontwikkeling van de Indische buurt. Dit gaat gepaard met de verbetering van het imago en economische versterking van de buurt. Het imago van Sciencepark wordt versterkt door de nabijheid van een groen wetenschapspark gericht op kinderen. Zo wordt het nog aantrekkelijker voor buitenlandse bedrijven en onderzoekers zich hier te vestigen.

44 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 4

Verweving Metropolitane landschap en stad

Amsterdam wordt omgeven door een zeer divers landschap, het zogenaamde Metropolitaan landschap. Dit landschap dringt ver de stad in via de groene scheggen. Deze verhogen de aantrekkelijkheid van de stad, en geven Amsterdam de mogelijkheid om binnen bestaand stedelijk gebied sterk te verdichten en toch leefbaar te blijven. De ruimte die geboden wordt oogst een hoge en groeiende waardering en een groeiend gebruik. Al in de Gouden Eeuw recreëerden (welgestelde) Amsterdammers in het ommeland. Talrijke landgoederen verrezen in alle windrichtingen: west (IJ), zuid (Amstel), Oost (Vecht) en Noord (Beemster). Dat landschap is in het AUP als groene scheggen in de uitdijende stad opgenomen. Het landschap was daarbij deels een gegeven (Amstel, IJ), deels geconstrueerd (Amsterdamse Bos, Sloterplas). De ambitie achter de structuurvisie is dit geheel tot een metropolitaan landschap uit te bouwen.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 45 Legenda Metropolitaan landschap Algemeen

Amstelscheg Fietsroutes

Schinkelscheg Kwaliteitsimpuls stadspark

Tuinen van west Wachtplaats binnenvaarders

Brettenzone HSL

Zaansescheg Spoor

Waterland Westtangent

Diemerscheg OV-knooppunt 1e orde

OV-knooppunt 2e orde

OV-knooppunt 3e orde

OV-halte

HOV

HOV ondergronds

Verlengen van tramlijn

3 Optie oostwest metrolijn

2 Optie metro naar schiphol

1 Optie RER op bestaand spoor

Metropolitane plek

Recreatief programma

Olympische Spelen

P&R

2e terminal Schiphol

RAI

Sportas

PTA

Jachthavens

Stelling van Amsterdam

Nieuwe pont en veer verbindingen

2e zeesluis

Strand

Top winkelgebied

Studiegebied

Zoeklocatie uitbreiding havengebied

oktober 2009

46 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 47 4.1 Groene Scheggen en de stelling van Amsterdam

In de huidige situatie bestaan de scheggen uit zeer producten, activiteiten, evenementen, tijdelijke en grote parken (Amsterdamse Bos, Twiske, Spaarn- permanente voorzieningen en functies. Functies woude met Brettenzone en Diemerbos), uit histo- kunnen een range hebben van een theetuin op een risch cultuurlandschap (Waterland, Amstelland, boerenerf tot voorzieningen voor grootschalige Tuinen van West). Verder gelegen gebieden (duinen, evenementen. De waardeafweging vindt vooral Vechtplassen en Gooi) hebben een meer natuurlijk plaats in de stad en de regio waarmee deze partijen karakter. Veel groen gebieden liggen dichtbij de doorslaggevende invloed krijgt op de koers van het stad en zijn goed per fiets te bereiken, waardoor Metropolitane landschap. het verkeerssysteem minimaal wordt belast en het recreatief karakter van de gebieden minimaal Streven naar diversiteit en differentiatie is een wordt aangetast. Het fietsgebied voor de gemid- belangrijkste strategie voor het groen rondom delde recreatieve fietser rondom Amsterdam komt Amsterdam. De door de natuur en geschiedenis ongeveer overeen met de hoofdverdedigingslijn bepaalde verschillen tussen gebieden worden verder van de stelling van Amsterdam. Door snellere en uitgebouwd. Het groen rondom Amsterdam biedt aantrekkelijkere routes, elektrische fietsen een meer ruimte en beslotenheid, weide, water en bosland- bekendheid van de routes is de verwachting dat de schappen en dat alles is in vele vormen. Verschillend actieradius nog wat zal toenemen, mogelijk tot het gebruik leidt tot verder onderscheid. Ook de kustgebied en de Gooise heuvelrug. ordening van de verschillende landschapsonderdelen van de scheggen verschilt enorm. Een overzicht met De Amsterdamse scheggen hebben een hoge de klok mee: waardering en een groeiend gebruik. Ten opzichte van de parken bieden ze rust, ruimte en schaal. Waterland Toch scoren elementen als rust en diversiteit van het Waterland is het meest gave Hollandse landschap groen in en rond Amsterdam beneden het Neder- van de Amsterdamse stadsrand. Waterland ligt landse gemiddelde. Deze zwakte hangt samen met aan de rustige kant van Amsterdam en dat voel je gegevenheden die samenhangen met de grootte van meteen achter de messcherpe stadsrand. Veenweide Amsterdam en de ligging in een overheersend natte landschappen en oude, cultuurhistorisch belangrijke en vlakke mensgemaakte omgeving. Amsterdam dorpen met veel water karakteriseren het gebied. wil deze zwakte compenseren door een uitstekende Natuur is sterk agrarisch beïnvloed maar internati- langzaam verkeer en OV-bereikbaarheid, het verbe- onaal van hoge waarde. Op grotere schaal maakt teren van programma en inrichtingskwaliteit en het het gebied deel uit van het nationaal landschap maximaal uitbuiten van de wel aanwezige diversiteit Laag Holland, waarin ook de grote droogmakerijen en differentiatie. zijn gelegen. Melkveehouderij is de drager van alle waarden in het gebied, maar er zijn zorgen over de Amsterdam ziet haar omgeving dus als een Metro- duurzaamheid van deze landbouw enerzijds en er politaan landschap. Dit is een mede op de stede- zijn zorgen of de melkveehouderij nog te combi- lingen afgestemd landelijk gebied, waarbij de neren is met het kleinschalige karakter Waterland. wensen van stedelingen samensmelten met het Drastische keuzen kondigen zich al decennia aan karakter van de landschappen. Metropolitaan maar willen maar niet urgent worden. Het recrea- landschap bouwt meestal voort op de nu aanwezige tieve gebruik is de afgelopen 10 jaar sterk gegroeid sterke cultuurhistorische identiteit van gebieden en de waardering is erg hoog. Het gebied is vooral en gaat die versterken. Daarbinnen hebben onder- geschikt voor fietstochten en natuurbeleving en in nemers exploitatiemogelijkheden. In die zin is zijn mindere mate voor varen, schaatsen, zwemmen en de ondernemers, waaronder de agrariërs, belang- wandelen. De koers is gericht op behoud van de rijke dragers van het landschap. Het programma bestaande waarden, maar wel met een scherp oog van metropolitaan landschap bevat elementen als voor ontwikkelingen. Landschappelijke dragers en beleving, verhalen, gelaagdheid, imago opbouw, waarden zijn sterk met elkaar gekoppeld. Als één monumenten, geografische en ecologische waarden, van de elementen wegvalt zakt het bouwwerk ineen.

48 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Behoud alleen al vereist grote inspanningen die Diemen zijn er kansen voor een transferium annex raken aan de financieringssystematiek van Europa, evenemententerrein met aan aansluiting op een Nederland en de regio. De ontsluiting vanuit de stad verlengde tram 9. De zone langs het Amsterdam is vrij goed, maar verbindingen tussen het oostelijke Rijn Kanaal, die al begint bij het Flevopark biedt deel van waterland en het westelijk deel zijn door veel aanknopingspunten voor intensivering van het veel natuurlijke barrières slecht. gebruik. Verder van de stad liggen bijzonder fraaie Er is behoefte aan meer kleinschalige horecavoor- routedoelen met bijzondere waarden. Muiden, zieningen. Boeren kunnen verder worden onder- Weesp, Naarden, de Gooise landgoederen, de steund door het toestaan van zorgboerderijen Stellingforten zijn cultuurhistorische belangrijk en en kleinschalige overnachtingsmogelijkheden in recreatief aantrekkelijk. Naardermeer en Vecht- bestaande bouw en door ze de mogelijkheid te plassen bieden hoge biodiversiteit, rust en mooie bieden hun voedingsproducten af te zetten in landschappen, de Gooise heiden en bossen een Amsterdam. Het nog westelijker gelegen gebied afwijkende natuur en uitstekende recreatiemogelijk- van Westzaan is vooral toegankelijk via de trein. heden. Juist in de a 1 corridor zijn de langere fiets- Verdere voorzieningen ontbreken echter. De recre- routes hierdoor belangrijk. De natuurboulevard langs atieve voorzieningen zijn geconcentreerd in het de IJmeerkust, en de brug over het Amsterdam-Rijn- Twiske bij Oostzaan en het Hemmeland bij Monnic- kanaal bij Nigtevecht zijn geplande verbeteringen. kendam. Dicht bij Amsterdam ligt een grote juist Dit gebied zal uiteindelijk meer investeringen vragen gesaneerde vuilnisbelt, de Volgermeer, die in het in recreatieve routes. Met name een aantrekkelijke komend decennium ontsloten wordt en vrijwel route door de Bloemendalerpolder, die Diemerbos programmaloos is. De plannen mikken op natuur- met Vecht verbindt is belangrijk. Is het deel van de waarden en nodigen uit tot een creatieve invulling. Vecht tussen Muiden en Weesp voor de recreant De toeristische potentie van het gebied is erg nauwelijks zichtbaar, en langs de westoever niet groot. Marken, Volendam en de Zaanse Schans zijn eens te bereiken. De Diem, Gaasp en Gein nu nog onderdeel van het programma van massatoerisme. nauwelijks gebruikte wateren geschikt voor kleine De individuele toerist heeft het gebied nog maar kort watersport. Uitbreiding van aanlegplaatsen zal deze geleden ontdekt, per fiets. Kleinschalige toeristische watertjes verder geschikter maken. voorzieningen zijn kansrijk. Uitbouw van het merk Amsterdam in dit archetypische Hollandse landschap Amstelscheg biedt ook mogelijkheden. Nergens is de stad zo goed verbonden met het landelijk gebied als langs de Amstel. De dichte De Diemerscheg en het Gein levendige uitrollende centrumstedelijk milieu, een Nabij de stad ligt de spaghetti van nationale infra- internationaal zakencentrum en het statige rivierland- structuurlijnen (snelwegen, spoorlijnen scheep- schap in Hollandse weiden zijn via kort overgangs- vaartkanalen) op een landschap vol met riviertjes. gebied met elkaar verbonden, daarmee draagt De verwachte mobiliteitsgroei tussen 10 en 30 km deze scheg misschien wel het meest bij aan het rond Amsterdam zal dit gebied verder belasten. vestigingsklimaat van Amsterdam van alle scheggen. Wat overblijft is een landschap van versnipperde De Amstel wordt verder ontwikkeld als verbindende kamers, die groter worden met de afstand tot de ruggengraat van twee verschillende werelden die stad. De regio kan zich met haar ruimtegebrek beide van topkwaliteit zijn. Hoogwaardig programma niet veroorloven de kamers geheel ongebruikt te en het uit elkaar halen van snelle en langzame laten. In de Diemerscheg is een intact stelsel van verkeersstromen zin hierbij belangrijke ingredi- langzaam verkeerverbindingen een voortdurende ënten. Het culinaire centrum Ouderkerk is hierbij zorg. Dit stelsel is nodig om alle kamertjes te blijven een centrale bestemming. Op de flanken van de verbinden. Nu heeft dit stelsel een labyrintisch Amstelscheg moet het een ander gebeuren aan de karakter, de oriëntatiemogelijkheden moeten worden ontwerpkwaliteit en de toegankelijkheid, zowel aan verbetert. Een helder langzaamverkeernetwerk is de kant Amsterdam Zuidoost als aan de kant van een voorwaarde voor gebruik van de kamers. Voor Amstelveen. De druk op het gebied is groot. Vooral de kamers van de Diemerscheg wordt verder gezocht verdichting van het stedelijk milieu rond de scheg naar een mechanisme om privaat gebruik en publiek drukt stedelijke functies het landelijke gebied in. Dit gebruik op een goede manier te combineren. Goede is problematisch en alleen met de grootste zorgvul- voorbeelden zien we nu bij Fort Diemerdam. Nabij digheid in de ontwerpopgave en een compromisloze

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 49 keuze voor kwaliteit kan dit worden ingepast op een De Sloterscheg en de Westrand manier de het gebied verder ten goede komt. Verder Met de inrichting van Tuinen van west en de van de stad wordt een lange afstand fietsroute in Brettenzone en de herinrichting van het gebied om de richting van Rotterdam ontwikkeld en behoeft de Sloterplas, zijn de recreatiemogelijkheden aan de route naar Utrecht slechts een kwaliteitsimpuls. de westrand veel dichter bij Amsterdam komen te Dichterbij liggen de zeer goede watersportmoge- liggen. De scheg dringt hier tot aan het Westerpark lijkheden en wandelmogelijkheden van Vinkeveen, en de Sloterplas door in de stad. In de tuinen van met als hub de Winkelpolder. Nog iets dichterbij ligt west komen verbeterd toegankelijke agrarische de Oudekerkerplas met goede mogelijkheden voor landschappen en intensive recreatievoorzieningen. het verder uitbouwen van rustige evenementen. De De agrarische landschappen bieden een uitlezen kans regionale verkeersstromen belasten natuurlijk ook de voor stadlandbouw en daaraan gekoppelde recreatie. Amstelscheg. Toename van regionale scheepvaart Fietsbruggen maken ook de Haarlemmermeer beter is onwenselijk. De automobiliteit wordt afgewikkeld bereikbaar. De ecologische verbinding de Groene op de verzwaarde A2 en A9. Dit kan mede leiden tot As wordt verder vorm gegeven. Vooral de ringdijk een ontlasting van het onderliggend wegennet. biedt een aantrekkelijke recreatieve route, maar er nog geen perspectief op scheiding van langzaam en Amsterdams Bos scheg snelverkeer. De westrand wordt gedomineerd door Het omvangrijke loofwoud van het Amsterdamse bos grote droogmakerijen. Door hun grootschaligheid is ondanks alle concurrentie van de beiden ze weinig beleving maar wel veel ruimte. De andere scheggen tot op heden de belangrijkste evenemententerreinen van Dance Valley en Mystery recreatieve bestemming van Land illustreren de mogelijkheden van westrand. Het Amsterdammers. Het Amsterdamse Bos kan worden historische landschap rondom de Spaarne is vanuit vergroot door het aan te leggen Golfterrein in Amsterdam slecht bereikbaar. Verbetering van de Haarlemmermeer en de oevers van de Nieuwe Meer bereikbaarheid is mogelijk via het Noordzeekanaal te zien als nieuwe onderdelen van het bos. Hier zijn en via de Brettenzone. De mogelijkheden voor omgeving en programma (sport, horeca, streek- exploitatie zullen afhangen van gelijktijdige gebieds- landbouw, vaar-, wandelen fietsmogelijkheden) ontwikkeling. Een totaal plan is nodig maar nog niet uitstekend op elkaar afgestemd, en de afstand in ontwikkeling. Het meest belangrijke gebied voor tot de stad is kort en het beheer is onberispelijk. Amsterdammers begint pas achter de agglomeratie Verbindingen met het westelijke deel van de stad Haarlem, en is daarmee vooral een auto en openbaar kunnen echter nog veel beter door het maken van vervoerbestemming. Het gaat om de duinen (bijvoor- de kostverloren vaartroute en een brug over de beeld de Waterleidingduinen), het hoogst gewaar- Nieuwe Meer bij de Ringvaart. De verbinding met deerde metropolitane landschap onder Amster- het openbaar vervoer is al goed, maar nog weinig dammers en de zeereep. Beiden laten een sterke bekend. Het doortrekken van tram 5 naar het groei in gebruik zien. Verkeersdrukte is een vervelend entreegebied van het Bos kan onderzocht worden neveneffect hiervan. Voor verbetering van de bereik- op haalbaarheid. Uiteindelijk komt de bosscheg baarheid van de kust en verbetering van het gebruik uit bij de Westeinderplassen, een belangrijk water- zijn nog geen recepten voorhanden. Er zijn wel hoge sportgebied en een mooi routedoel. Het tussenlig- potenties. De kuststrook lijkt bijzonder geschikt gende gebied van Aalsmeer is grotendeels verglast. voor verdere ontwikkeling van de wellnessector. Pogingen om routestructuren door dit gebied Geen strand afficheert zich nog met het wereldmerk te verbeteren lopen stuk op de kosten. Het deel Amsterdam. De fietsroutes vanuit Amsterdam west langs de ringvaart, bestaande uit veenbovenlanden naar de kust zullen een zeer drastische verbetering in bieden een wel heel bijzondere kwaliteit. Het is de beleving moeten ondergaan voordat ze op enige levend openluchtmuseum van de geschiedenis van schaal gebruikt zullen worden, daarbij blijven ze lang. de Nederlandse bloementeelt in extreem waterrijke De plannen voor radiaal west van de stadsdelen setting. Via ontsluiting kan dit beleefbaar Westerpark, Geuzenveld en Bos & Lommer bieden gemaakt worden. een goede aanzet voor verbetering van de fietsroute van het Westerpark naar Spaarnwoude en de kust.

50 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam De stelling van Amsterdam haar oorspronkelijke functie het watersysteem en De stelling van Amsterdam ligt als groene gordel biedt een krachtig ontwerp uitgangspunt voor de rondom Amsterdam, en is directe verbonden met de lokalisering voor waterbuffers en waterbergingsmo- andere stedelijke kernen in het gebied: Hoofddorp- gelijkheden om te anticiperen op de klimaatverande- Haarlem-Velsen-Beverwijk, Zaanstad, Purmerend ringen. De scheggenstad heeft zich volledig binnen en Amstelveen. Direct west en oost van de stelling deze ring ontwikkeld en vult het ruimtelijke ontwerp liggen de zandgronden van de duistreek en het aan. Gooi. Tezamen met de accessen dekt het spaakwiel De stelling, de binnenstad van Amsterdam en geografisch een belangrijk aantal groengebieden, 42 de Beemster zijn of worden binnenkort Unesco historische forten die een eigentijdse functie moeten monumenten van werelderfgoed. De Unesco streeft krijgen en een groot aantal ondersteunende objecten naar nieuw type werelderfgoed waarin samenhang van fortboerderijen, munitieopslag en kazernes tot van steden en hun omgeving en de cultuurhisto- een eigen waterzuivering (bij het Nieuwe meer) en rische en natuurlijke werelderfgoedwaarden worden het munitie productiecomplex Hembrugterrein in samengebracht. De stelling en de stad beiden een Zaandam, het meest inspirerende brownfield van de mooi uitgangspunt voor dit type werelderfgoed. De metropoolregio. relatie met de kust (recreatie, biodiversiteit, kustver- dediging, bron van bouwmateriaal, waterbeheer) en De stelling is een samenhangende groene structuur de gooi (globaal hetzelfde rijtje exclusief kustverde- op precies de juiste fiets afstand van de stad om diging) vullen de stelling en de stad aan tot een nauw recreatief betekenisvol te zijn. Vanuit de stadsrand samenhangend landschapscomplex. In de structuur- is de fietsafstand 10 tot 90 minuten, vanuit het visieperiode wil Amsterdam met de regio graag een centrum 30 minuten tot 2 uur. Het ordent vanuit gooi doen naar de werelderfgoedstatus.

4.2 Koppen van de scheggen

De koppen van de scheggen zijn vaak groen- Kop van de Schinkelscheg gebieden met parken of plassen als stadsrand Noordoever Nieuwe meer en de Sportas is nu een ingericht. Met het toenemen van de druk op de rommelige stadsrand met veel groen, niet landschap- scheggen voor recreatief gebruik is er een reden om pelijk ingericht voor stedelijk recreatief gebruik en de koppen van de scheggen niet langer als beëin- dat terwijl juist deze min of meer vergeten plek diging van de stad te zien maar als opening van het hiervoor enorme kansen biedt. landschap. Deze stedelijke parkruimtes maken de Aan de noordzijde van het gebied ligt een grote koppeling tussen stad en metropolitaan landschap, infrabundel met spoor en snelweg. zij moeten zo diep mogelijk de stad binnendringen. Door de gebieden aan de noordzijde flink te De koppen moeten kwalitatief hoogwaardig verdichten ten behoeve van creatieve industrie worden ingericht, optimaal per fiets zijn ontsloten en studentenhuisvesting en een statige stede- en deze gebieden moeten veel intensiever worden lijke sportwijk ´Sloten Zuid´ ontstaat er een mooie geprogrammeerd met recreatieve functies voor de stadsrand aan de Nieuwe meer. Het gebied ten stedeling. Ook als het gebieden in de hoofd groen- zuiden van de infrabundel kan het recreatieve structuur betreft is een watersportvoorziening, een uitloopgebied van deze nieuwe stadsrand worden strandtent of een pannenkoekenhuis mogelijk, zolang met recreatieve functies en sportaccommodaties voor het bijdraagt aan de recreatieve waarde van deze de hele stad. Indien de nieuwe stadsrand voldoende plekken. ruimtelijk programma krijgt kan het gebied een halte van de RER lijn tussen Schiphol en Almere krijgen of één of meer haltes van een in de toekomst door te trekken Noordzuidlijn naar Schiphol.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 51 De Sportas verknoopt de scheg aan de stad met De Sportas moet goed ontsloten worden met sportaccommodaties. De Sportas begint bij het Openbaar vervoer. Hiertoe zou het perron van metro- icoon Olympisch Stadion en eindigt bij het Wagen- halte Amstelveenseweg verlengd kunnen worden, erstadion in het Amsterdamse Bos. Langs deze lijn waarmee deze halte een derde entree aan de liggen al veel sportaccommodaties. Deze kunnen Sportas krijgt. Daarnaast is een opwaardering van de worden uitgebreid en een kwaliteitsslag krijgen en buscorridor aan de Amstelveenseweg noodzakelijk. de verschillende sportaccommodaties kunnen met Voor het gebied rond de Nieuwe Meer is een drietal elkaar verbonden worden door een hoogwaardige scenario’s opgesteld. Deze worden besproken in het openbare ruimte die loopt van Olympische Stadion hoofdstuk over de Zuidflank. tot hoofdentree van het Amsterdamse bos, langs het tracé van de museumspoorlijn. De Nieuwe Meer is nu Kop Amstelscheg nog weinig zichtbaar en toegankelijk aan de zijde van Het overgangsgebied tussen stad en land “de de Sportas. De jachthavens en bedrijfskavels maken kop van de Amstelscheg, is bijzonder belangrijk in het moeilijk om het water te zien en om er te komen. de ontwikkeling van de scheg. Juist hier zijn veel Belangrijk uitgangspunt vanuit het plan Sportas is verschillende activiteiten, bij elkaar gekomen die om de openbaarheid van de Nieuwe Meer hier te als los zand aan elkaar hangen: parken, volkstuinen, vergroten. De scheg moet per fiets vanuit de stad woonboten, sportvoorzieningen zorgboerderijen, goed worden ontsloten, daarom wordt voorgesteld begraafplaatsen etc. De samenhang in het gebied een fietsbrug over de schinkel in het verlengde van wordt verbeterd. de laan van Hesperiden te maken. Ook wordt een fietsroute voorgesteld vanuit het Vondelpark aan de oostzijde langs de Schinkel over het gebied van de huidige tramremise. Voor het maken van de openbare ruimte Sportas moeten ter plaatse van de A10 en het spoor de viaducten worden verbreed.

4.3 De randen van de scheggen

Randen van de scheggen hebben in sommige nadrukkelijk manifesteert naar het landschap en het gevallen het karakter van een onduidelijke stadrand, landschap naar de stad. Dit een zowel een steden- waar de stedelijkheid afneemt en een verrommeling bouwkundige als landschappelijke opgave. Vanwege begint. de verschillen van de randen zal iedere rand apart En dat terwijl wonen aan de rand van en met uitzicht moeten worden bekeken. Algemeen kan worden op de scheg van hoge kwaliteit kan zijn. Daarnaast gesteld dat het gewenst is te streven naar het is voor intensief recreatief gebruik een mooi, niet maken van voorkanten met gebouwen, stedelijk en verrommeld landschap gewenst. De randen van recreatief programma en routes, zodat de stad zich de scheggen bieden dus kansen voor verdichting, ruimtelijk opent naar het landschap met routes en zonder dat daar hoogbouw (>35 m) plaatsvindt. groene open ruimtes, dat het landschap ter plaatse Hoogbouw die vanuit de scheggen wordt ervaren sterker wordt aangezet. bevindt zich in de 2e linie waardoor diepte in het stadsilhouet ontstaat. Iedere rand tussen stad en scheg is anders, zo wordt de rand aan de Zuidoostrand van de Amstelscheg getypeerd door showrooms van autobedrijven die zich presenteren aan de A2 en de Amstelveense rand van de Amstelscheg is een woonrand, wisselend in voor en achterkanten naar het landschap. De opgave is de randen daar waar nodig (opnieuw) te ontwerpen tot stadsrand waarbij de stad zich

52 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 4.4 Verbindende fietsroutes: fietsnet stad gekoppeld aan fietsnet naar buiten

Amsterdam kent een uitgebreid en fijnmazig voorkeur voor verbeteringen die zowel gunste komen stedelijk fietsnet, dat is vastgelegd in het hoofdnet van het dagelijkse woon/werken woon/school- Fiets. Daarnaast is er in het kader van het Regionaal fietsverkeer als het recreatieve fietsen. Door toename Verkeers- en VervoerPlan een wat grofmaziger van de actieradius van het elektrisch fietsen zal het regionaal fietsnet vastgesteld door de Stadsregio, belang van langere fietstochten toenemen. Dit leidt dat binnen Amsterdam deel uitmaakt van het tot een vergroot gebied waarin fietsen een belang- Hoofdnet. Deze netwerken blijven uitgangspunt in de rijke rol speelt bij het woon/werkverkeer. Ook de verdere verbetering van de fietsnetwerken. cirkel rond Amsterdam waarin veel recreatief gefietst Veel recreatie is routegebonden en een aantrek- wordt zal toenemen. In het fietsnetwerk wordt kelijke route loopt idealiter van deur tot deur. Het hierop geanticipeerd door langere routes, zoals de netwerk van fietsverbinding in en om Amsterdam natuurboulevard naar het Gooi/Almere, de brug bij is in grote lijnen uitstekend. Vanuit vrijwel elk deel Nigtevecht naar de Vechtstreek en verbetering van van de stad kun je binnen 10 tot 15 minuten in een routes naar de kust. Hier zal in regionaal verband aan groengebied zijn. Hier en daar zijn nog ontbrekende gewerkt moeten worden. schakels in de buurt van grote wegen en scheep- vaartverbindingen. Het accent zal verschuiven naar Het wandelnetwerk loopt achter bij het fietsnetwerk. de kwaliteit van de routes. Dat wil zeggen het Binnen de vooroorlogse stad is een goede wandel- comfort en helderheid van de routes, het opheffen structuur aanwezig, maar daarbuiten zijn verbete- van gebruiksconflicten met andere verkeersstromen ringen gewenst. Het wandelen fietsnetwerk vormen en het realiseren van programma langs de routes. de verbindende schakels in het netwerk van het wensbeeld groen en zijn opgenomen in de Hoofd- Bij het aanpakken van knelpunten en bij verbete- groenstructuur. ringen van bestaande verbindingen geldt er een

4.5 OV-ontsluiting van de groene scheggen

De metropolitane landschappen rond de stad De bekendheid met deze mogelijkheden zijn over zijn grotendeels goed met het openbaar vervoer het algemeen beperkt. Met een promotiecam- bereikbaar. Regionale buslijnen geven fijnmazig pagne en speciale combitickets voor OV/fiets of toegang tot gebieden als Waterland en de Amstel- OV-wandelingen zouden vervoerders het gebruik scheg. Treinen bieden de mogelijkheid om ook de van OV naar groengebieden kunnen bevorderen. fiets mee te nemen naar ’t Gooi, Flevoland, het Daarnaast kunnen er op een aantal strategische Noord-Hollandse kustgebied en het groene Hart. plekken groentransferia worden ingericht met En met de komst van de OV-fiets hebben trein- fiets-en/of kanoverhuur en routes. Het is doorgaans stations zich ontwikkeld tot hubs voor toegang niet mogelijk zijn om grootschalige OV-voorzieningen tot het regionaal groen. De veerverbinding tussen in de vorm van stations of metrohaltes voor alleen Amsterdam en Velsen biedt eveneens in combi- recreatief groengebruik rendabel te maken. Alleen natie van de fiets een goede toegang tot het combinatie met een grootschalig evenementen- duingebied en kan in de toekomst wellicht extra terrein biedt wellicht kansen. Het is dan ook zaak om stops krijgen op weekenddagen. De Metrolijnen naar zoveel mogelijk voort te bouwen op bestaande of in Zuidoost ontsluiten het gebied rond het Gein en de aanleg zijnde OV-lijnen. Kansen hiervoor zijn er bij Gaasperplas. de eindpunten van de Gaasperplaslijn en de Geinlijn in Zuidoost, bij de toekomstige eindpunten van de Noordzuidlijn/Amstelveenlijn, maar ook bij ringlijn- haltes als de RAI (Amstelpark), Amstelveenseweg (Amsterdamse Bos en Nieuwe Meer) Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 53 4.6 Hoogbouw en het metropolitane landschap

Juist vanuit de open scheggen is de stedelijke Met de visie op hoogbouw volgens de beschreven hoogbouw nadrukkelijk te ervaren. Dat is niet vier bewegingen worden de koppen van sommige erg, integendeel, dat hoort bij het metropolitane scheggen door hoogbouw geaccentueerd, daar landschap en maakt het des te interessanter. waar stad en scheg elkaar treffen: Amstel, Zuidas, De hoogbouw is niet slechts als statisch beeld Brettenzone, Zeeburgereiland. Hoewel hoogbouw te ervaren, maar nadrukkelijk ook als wisselend in de groene scheggen natuurlijk uit den boze perspectief, terwijl men zich voortbeweegt. Daarom is, is het denkbaar op de koppen van scheggen is het belangrijk diepte te bewaren in het stedelijke zonder knooppunt accentuering door hoogbouw hoogtelandschap. Bouwhoogten langs het landschap in te zetten. Nadrukkelijk dient het hier te gaan om zouden zich dus tot 35 meter hoogte moeten accenten, zorgvuldig ingepast. beperken, met hoogbouw tot 60 meter als accenten, De visie op hoogbouw is beschermend voor het liefst in de tweede linie. Delen van de Zuidflank centrum binnen de singelgracht, en in mindere mate kunnen een uitzondering hierop vormen. De knoop- voor het metropolitane landschap. punten met hun grotere hoogte bieden een derde Hoogbouwaspecten van windturbines worden in dieptelaag. relatie gebracht met de resultaten uit de Windvisie van Klimaatbureau/DRO.

Hoogbouw en het Metropolitane Landschap

54 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 4.7 Ondergrond en het metropolitane landschap

Het metropolitane landschap is als achtertuin van de stad van grote waarde vanuit cultuur(historisch) perspectief, landschappelijke waarde, recreatieve mogelijkheden en vanuit de waterbergingopgave.

Intensivering van het bebouwd gebied in combinatie met het beschermen van het metropolitane landschap heeft al een sterk contrast tussen stad en land opgeleverd. De keuze voor verdere intensivering van ons stedelijk gebied biedt ruimte en legitimatie voor behoud en bescherming van het landschappelijk gebied. Daarmee zetten we in op behoud van onze diversiteit aan bodemopbouw en -kwaliteiten, welke zich bovengronds vertaalt in een grote diversiteit aan vegetatie en landschappelijke inrichting van het metropolitane landschap. We behouden karakteristieke gebieden als de veenontginning gebieden ten noorden en zuidoosten van Amsterdam, de (17e eeuwse) gebiedaanwinning van polders als Purmer,

Wormer en Schermer, de (19e eeuwse) gebiedaanwinning in de Haarlemmermeer en langs het IJ, de karakteristieke rivieroevers langs Amstel en Vecht. De bescherming van het metropolitane landschap maakt dat we ook in 2040 ook nog volop kunnen genieten van de diversiteit aan landschappen die het resultaat zijn van een diversiteit aan bodemopbouw in de metropoolregio.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 55 Metropolitane plek: Kop Amstelscheg - “Harvard aan de Amstel” De ‘buitens’ die langs de Amstel liggen bieden een uitstekende kans voor de realisatie van een Harvard aan de Amstel. De Amstelscheg is daarnaast vanuit de stad gezien dé toegang tot het historische landschap en biedt daarmee grote potentie voor nieuwe leisure- en toeristische functies. Te denken valt aan een Rembrandthuis aan de Amstel waarvandaan boten vertrekken die toeristen over de Amstel varen door het landschap dat Rembrandt schilderde. De Amstelscheg is ook belangrijk voor de Amster- dammer. Want de druk op het overige groen in de stad neemt toe. Met onder meer het openbaar maken van de oevers van de Amstel en het beter benutten van het Amstelpark kan de Amstelscheg zich ontwikkelen tot een nieuwe metropolitaan park. Met een sterke stedelijke rand aan beide zijden van de Scheg en mogelijkheden voor verdere hotel- en congresontwikkeling langs de Europaboulevard. Een plek voor een hoogwaardige, innovatieve business school waar studenten in een exclusieve omgeving wonen en studeren.

56 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 5

Herontdekking van het Waterfront: Het IJ centraal

Watergerelateerde ontwikkeling langs het IJ, van IJmuiden via de Zaanoevers en IJburg tot Almere De rode draad in deze beweging is het hernieuwde besef van de enorme rijkdom die de grote waterpartijen in en nabij de stad vertegenwoordigen; rijkdom in de vorm van (economische) ontwikkelingsruimte, grote belevingswaarde en recreatiemogelijkheden. Het is bij uitstek het water waarin Amsterdam zich onderscheidt van de meeste andere metropolen. Door de ontwikkelingen langs de IJ-oevers, IJburg, Amsterdam-Noord en de relatie met Zaanstad krijgt het IJ een steeds centralere positie in de kernstad. Het IJ gaat fungeren als waterplein of waterpark, terwijl het tegelijkertijd tot de drukst bevaren binnenvaartroutes van Nederland blijft behoren. Binnen het gegeven van het water zijn de ruimtelijke opgaven uiterst divers: het gaat om de verdere modernisering van de haven, maar ook om de gewenste mate van stedelijkheid in IJburg 2e fase; de openbaarheid van de noordelijke IJ-oever komt aan de orde, maar ook de natuurwaarden van het IJmeer in combinatie met wateren kustrecreatie; vraagstukken omtrent een tweede cruiseterminal komen op de agenda, maar bijvoorbeeld ook de discussie over de rol van de NoorderIJplas. Niet in de laatste plaats behelst de opgave het inspelen op de klimaatverandering.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 57 Legenda Waterfront Algemeen

Wonen - werken Fietsroutes

Werken - wonen Kwaliteitsimpuls stadspark

Werken Wachtplaats binnenvaarders

Projecten(PRI)/ Recent gerealiseerd HSL

Intensiveren Havengebied Spoor

Westtangent

OV-knooppunt 1e orde

OV-knooppunt 2e orde

OV-knooppunt 3e orde

OV-halte

HOV

HOV ondergronds

Verlengen van tramlijn

3 Optie oostwest metrolijn Legenda 2 Optie metro naar schiphol Waterfront Algemeen 1 Optie RER op bestaand spoor

Wonen - werken Fietsroutes Metropolitane plek

Werken - wonen Kwaliteitsimpuls stadspark Recreatief programma

Werken Wachtplaats binnenvaarders Olympische Spelen

Projecten(PRI)/ Recent gerealiseerd HSL P&R

Intensiveren Havengebied Spoor 2e terminal Schiphol

Westtangent RAI

OV-knooppunt 1e orde Sportas

OV-knooppunt 2e orde PTA

OV-knooppunt 3e orde Jachthavens

OV-halte Stelling van Amsterdam

HOV Nieuwe pont en veer verbindingen

HOV ondergronds 2e zeesluis

Verlengen van tramlijn Strand

3 Optie oostwest metrolijn Top winkelgebied

2 Optie metro naar schiphol Studiegebied

1 Optie RER op bestaand spoor Zoeklocatie uitbreiding havengebied

Metropolitane plek

Recreatief programma

Olympische Spelen oktober 2009 P&R

2e terminal Schiphol

RAI

Sportas

PTA

Jachthavens

Stelling van Amsterdam

Nieuwe pont en veer verbindingen

2e zeesluis

Strand

Top winkelgebied

Studiegebied

Zoeklocatie uitbreiding havengebied

oktober 2009

58 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 59 Voor de komende 10 jaar ligt de prioriteit bij verdwenen. Het water, de stoere bedrijfsgebouwen, projecten die reeds in gang zijn gezet zoals de kades en de grote schaal in zijn algemeenheid, Overhoeks, Buiksloterham, NDSM-werf, Houthaven vormen nu een inspirerend decor, waaraan steeds en Zeeburgereiland. Voor de periode na 2020 wordt meer stadsbewoners en moderne economische een onderscheid gemaakt in het westelijk en oostelijk sectoren hun identiteit ontlenen. Tegelijkertijd deel van de IJ-oevers. In de westelijke IJ-oevers ligt leveren de vitale delen veel werkgelegenheid en het accent op de interactie tussen stad en haven, in toegevoegde waarde aan de stad. de oostelijke IJ-oevers ligt het accent op de interactie tussen stad en recreatie. In het oostelijk deel wordt van oudsher gerecreëerd. De groene Plantage met Artis en de Hortus was ooit De haven, havengebonden activiteiten en industrie het flaneergebied van de stad. Waterrecreatie speelt hebben het westelijk deel altijd in belangrijke mate vooral in het oostelijk deel van het IJ, hier gekarakteriseerd. Het is de wereld van scheepsbouw liggen de meeste jachthavens. Het IJmeer staat aan en scheepsreparatie, van overslag en industriële de vooravond van een ontwikkeling tot het groene/ bewerking, het werken met de handen. Het is de blauwe recreatiegebied van de metropoolbewoner, wereld van de karakteristieke arbeidersbuurten als met een versterking van de pleziervaart en met Tuindorp Oostzaan en de Spaarndammerbuurt, maar diverse soorten oeverrecreatie aan de kusten van ook van de Zaanstreek, het oudste industriegebied Flevoland, Waterland en Het Gooi. van Europa. Voor een deel zijn deze activiteiten

5.1 De Amsterdamse Haven

Het gaat goed met de Amsterdamse haven en waardoor de komende jaren veel werknemers zullen ook met de andere havens in het Noordzeekanaal- uitstromen.In de Havenvisie geeft het gemeentebe- gebied. De overslag groeit met spectaculaire cijfers, stuur aan die schaarste te gebruiken om inventiever bedrijven vestigen zich graag in de Amsterdamse en efficiënter met de beschikbare middelen om te haven. De haven levert een hoge toegevoegde gaan. Voor de Structuurvisie gaat het intensiever en waarde en biedt veel mensen een baan. En ten slotte efficiënter om te gaan met bereikbaarheid en ruimte- levert de Amsterdamse haven jaarlijks een mooie gebruik. bijdrage aan de gemeentekas. De Amsterdamse haven behoort in grootte al jaren tot de top 5 van Bereikbaarheid Europa. De verwachting is dat de Amsterdamse Essentiële voorwaarde voor de bereikbaarheid haven profiteert van de internationale groei in het is de nieuwe sluis bij IJmuiden. Uiterlijk in 2016 goederenvervoer en doorgroeit van een overslag van moet de sluis operationeel zijn, omdat de capaci- 76 miljoen ton in 2008 naar 125 miljoen ton in 2020. teitsproblemen in die periode te groot worden en ook niet meer met noodmaatregelen te bestrijden Dat stelt de stad wel voor nieuwe uitdagingen. Niet zijn. Hierover bestaat brede bestuurlijke overeen- langer is ruimte de troef, maar stemming in de regio: alle Noordzeekanaalge- Schaarste. Schaarste aan beschikbare haventerreinen, meenten en de Provincie Noord-Holland. Alle maar ook schaarste aan de milieuruimte. Het gevolg bestuurlijke inspanning van de regio is dan ook van een verdere groei van de haven mag niet zijn dat gericht op een positief besluit over een nieuwe sluis, de milieugrenzen worden overschreden. Ook dreigt omdat anders doelstellingen van intensivering en schaarste aan bereikbaarheid, vooral in IJmuiden. herstructurering van bestaande haventerreinen niet Het sluizencomplex kan, zonder aanvullende maatre- worden gehaald. gelen, de voorziene groei niet accommoderen. Ten slotte bestaat er het risico dat in de nabije toekomst ook het beschikbare personeel schaars wordt. De bedrijven in de haven kampen met vergrijzing,

60 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Binnenvaartschepen vervullen een belangrijke functie gebruik in de Amsterdamse haven. Er komt een in het achterlandvervoer. Belangrijk vanwege de onderzoek naar de toepasbaarheid in de Amster- omvang en vanwege de geringe milieubelasting van damse haven van innovatieve opslag technieken voor deze vervoersmodaliteit. Gelukkig is de capaciteit kolen en een onderzoek naar verdere samenwerking van de binnenwateren groot genoeg om de groei in de logistieke kolen keten met als doel een snellere van de binnenvaart op te vangen. De groei zorgt wel doorzet van de kolen in de Amsterdamse haven. voor een drukker scheepvaartverkeer op het IJ. Met Bijvoorbeeld door het verleggen van voorraad- de verstedelijking langs het IJ nemen ook risico’s van vorming van de Amsterdamse haven naar het Duitse veiligheid toe. Er zal een onderzoek starten naar een achterland. veilig samengaan van beroepsvaart, recreatievaart en De groei in overslag voor de periode na 2020 en de veerverbindingen. eventueel daaruit voortkomende ruimtebehoefte is met veel onzekerheden omgeven. Uitgaande van Met de groei van de binnenvaart neemt ook de een hoog groeiscenario, zou de haven in 2040 een behoefte aan wachtplaatsen toe. Naast Westpoort totaal aantal goederen van 194 miljoen ton kunnen zijn ook locaties buiten het havengebied nodig. overslaan. Bovendien is een keuze voor maximale Daarom wordt een nieuwe wachtplaatslocatie groei een beleidskeuze die voor de periode na 2020 gemaakt bij het Kompaseiland in het Oostelijk opnieuw afgewogen moet worden. Een dergelijke Havengebied. De zuidzijde van de NoorderIJplas kan groei is alleen mogelijk met een tweede zeesluis en worden benut voor de verplaatsing van woonboten gewenst als de extra lading voldoende bijdraagt en bedrijfsvaartuigen uit de ADM-haven. aan de werkgelegenheid en de toegevoegde waarde én als de groei op een duurzame manier kan Ook de spoorwegen zijn belangrijk. Om de spoor- plaatsvinden. Voor de ruimtebehoefte betekent dit wegcapaciteit te vergroten en beter te benutten zijn dat voor de periode na 2020 opnieuw afgewogen momenteel een tweede emplacement bij de Aziëha- zal moeten worden of uitbreiding van het haven- venweg, een tweede aansluiting van het havenspoor gebied gewenst is en de wijze waarop. Voordat tot op de doorgaande spoorlijn ten westen van het uitbreiding wordt overgegaan, moet een intensive- station Sloterdijk en een uitbreiding van het empla- ringsprestatie geleverd zijn volgens nog nader uit te cement bij de Westhavenweg in uitvoering. Met het werken normering. Als daarbij wordt gekozen voor Rijk en de spoorsector vindt onderzoek plaats naar uitbreiden zal een afweging moeten worden gemaakt de routering van het goederenvervoer door de stad. tussen de Houtrak en de Wijkermeerpolder. Als voorkeursvariant is de route via Diemen-Zuid gekozen. Deze routering vereist een aantal infrastructurele ingrijpen. Deze worden nu door het Rijk verder onderzocht. Een punt van aandacht blijft het vervoer van gevaarlijke stoffen per spoor in relatie tot verdichting. Op basis van nieuwe prognoses zullen langs het spoor veiligheidscontouren worden vastgelegd.

Ruimtegebruik Het gemeentebestuur kiest ervoor om de verdere groei in ladingstromen tot 2020 te laten plaatsvinden in het bestaande havengebied. In 2020 is de haven dus niet groter geworden dan in 2010, maar ook niet kleiner. Dit is geen gemakkelijke opgave, de hoeveelheid uitgeefbare grond is zeer beperkt. De groei zal vooral door intensivering en herstructurering op bestaande haventerreinen moeten worden gerealiseerd. Uit de studie “Innovatief Intensiveren in de Amsterdamse haven” die DRO in opdracht van Haven Amsterdam heeft uitgevoerd, blijkt dat er volop kansen zijn voor intensivering van het ruimte-

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 61 Uitbreiding haven in Structuurvisie provincie geen onomkeerbare ontwikkelingen plaatsvinden die De Provincie zet in op de optimale benutting van een eventuele uitbreiding van de haven onmogelijk het huidige haventerrein door verdichting, innovatie maken. en herstructurering, bij voorkeur in samenhang met de realisatie van een nieuwe zeesluis bij IJmuiden. Cruisevaart Samenwerking met de haven van Rotterdam wordt Voor de zeecruise speelt de ruimtebehoefte eerder. gestimuleerd. Het gaat namelijk goed met de cruisevaart op Ten behoeve van de optimale benutting van het Amsterdam. Amsterdam wil de cruise blijven stimu- haventerrein kiest de Provincie ervoor het bestaande leren en accommoderen, omdat deze sector vooral havengebied voor 2020 niet uit te breiden. Voor in het kleinbedrijf (winkels, toeristische attracties) de periode na 2020 zal opnieuw een afweging grote economische voordelen brengt. De capaciteits- gemaakt worden of uitbreiding van het havengebied grenzen van de PTA komen in zicht. De komende gewenst is en de wijze waarop. De Provincie zal jaren wordt gezocht naar een uitbreiding van de hiervoor samen met de gemeente Amsterdam een capaciteit. Een geschikte locatie lijkt het Wester- onderzoek (locatie MER) uitvoeren waarin ook de hoofd aan de Coenhaven. Na het gereed komen keuze voor een uitbreidingslocatie is opgenomen. van de Tweede Coentunnel komt dit terrein weer De Provincie neemt uiterlijk 2015 een besluit over beschikbaar voor havenactiviteiten. Voordat de eventuele uitbreiding en de beoogde locatie. In de locatie daadwerkelijk kan worden gebruikt voor tussentijd mogen in de Wijkermeerpolder (onderdeel uitbreiding van de capaciteit, zullen eerst milieu- van Stelling van Amsterdam (Nationaal Landschap) aspecten en aspecten m.b.t. externe veiligheid en UNESCO) en de Houtrakpolder (Rijksbufferzone) verder moeten worden onderzocht.

5.2 Verkeer en vervoer en het Waterfront

Openbaar vervoer draagt de ruimtelijke 2030 ontwikkeld kan worden aan de noordweste- ontwikkelingen (icoon knooppunt Johan van lijke IJ-oever, ligt daar een gefaseerde oplossing Hasselt) het meest voor de hand: een HOV-bustracé waar nu De mogelijke ruimtelijke ontwikkelingen langs de reeds draagvlak voor bestaat kan op termijn worden diverse flanken van het IJ hangen sterk samen met de opgewaardeerd tot een tramverbinding tussen keuzes die gemaakt moeten worden ten aanzien van Amsterdam Noord en Zaanstad en/of een metrover- het openbaar vervoernetwerk, die deze ontwikkeling binding tussen Amsterdam Noord en Sloterdijk via de ondersteunen. verlengde Ringlijn. In Amsterdam-Noord wordt op termijn met de ingebruikname van de Noord/Zuidlijn een belangrijk Fiets structurerend element toegevoegd aan het OV-net. De fiets kan binnen Noord een belangrijker rol Nu bestaat dat nog uit een groot aantal buslijnen, krijgen dan nu, zeker ook in combinatie met het die voornamelijk gericht zijn op Amsterdam Centraal. openbaar vervoer. Een aantrekkelijke en recht- Met op termijn intensievere ruimtelijke ontwikke- streekse fietsverbinding langs de Noordwestelijke lingen aan de noordoostelijke en noordwestelijke IJ-oever, met daarvoor noodzakelijke bruggen over IJ-oever ontstaat een basis voor hoogwaardiger en zijkanalen is een belangrijke eerste stap, waarvan meer structurerende oost-westverbindingen, die ook de fietsers uit Zaanstad profiteren. Ook nieuwe kunnen worden verknoopt met de Noord/Zuidlijn. fietsen pontverbindingen met de zuidelijke IJ-oever De omvang, de aard en de dichtheid van deze kunnen een belangrijke rol bij het betrekken van ruimtelijke ontwikkelingen bepalen in grote mate de Amsterdam Noord bij het Amsterdam ten zuiden van OV-techniek die daar het beste bij past: HOV-bus bij het IJ. Voorwaarde voor nieuwe pontverbindingen, een beperkte en gespreide ontwikkeling, tram bij een bijvoorbeeld tussen Noord en Zeeburg, is wel dat er meer gebundelde en geconcentreerde ontwikkeling direct bij de aanlandplaatsen aantrekkelijke functies en metro bij een hoogstedelijke en zeer omvangrijke zijn om het gebruik te bevorderen. ontwikkeling. Met het oog op de nog bestaande onzekerheid over wanneer er in welke omvang na

62 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Auto functie behoud voor doorgaand en bestemmings- Intensivering van de verstedelijking in Noord zal verkeer. Mogelijke knelpunten op het onderliggende ook gepaard moeten gaan met investeringen in het wegennet als gevolg van verdere verstedelijking wegennet, waaronder de A10 Noord, die anders kunnen deels ook ondervangen worden met parkeer- dan de A10-West en - Zuid wel een gecombineerde beleid.

5.3 Westelijke IJ-oevers, Zaan- en IJ-oevers verbonden

Langs de westelijke IJ-oevers ligt het accent tot Stedelijke ontwikkeling IJ-oevers 2030 op een continuering van de havenactiviteiten In de periode tot 2020 worden de lopende projecten en een verdere stedelijke ontwikkeling van de Overhoeks en Buiksloterham afgemaakt en worden IJ-oevers. Voor de periode na 2030 kan een verdere ook die projecten uitgevoerd die de afgelopen jaren transformatie van de IJ-oevers plaatsvinden waarbij zijn voorbereid en die mogelijk gemaakt worden door de Zaan- en IJ-oevers meer en meer functioneel het Convenant, namelijk Houthaven en NDSM-werf. (OV-verbindingen, werken woongebieden) met Daarnaast start de aanleg van de 2de Coentunnel elkaar verbonden raken. In de verkenning Haven-Stad en de Noordtangent en de planvoorbereiding voor drie scenario‟s gepresenteerd voor de interactie het doortrekken van de ringlijn van de metro naar tussen haven en stad in dit gebied. Het gemeente- Amsterdam-Noord. Ook start een verkenning voor bestuur kiest voor een voortgaande verstedelijking de Noordoosttangent. De Noorder IJ-plas krijgt een langs de IJ-oevers, waarbij de haven moet herstruc- recreatieve bestemming, waarbij de zuidzijde van tureren of worden uitgeplaatst naar een alternatieve de plas kan worden benut voor de verplaatsing van locatie in de Metropoolregio. Daarbij speelt ook een woonboten en bedrijfsvaartuigen uit de ADM-haven. mogelijke aanwijzing van de westelijke IJ-oevers als Het markeert definitief de verbondenheid tussen centrale locatie voor de Olympische Spelen. de Zaan- en de IJ-oevers. Het Hembrugterrein in Zaanstad wordt ingericht als broedplaats voor Continuering havenactiviteiten creatieve bedrijven en festivalterrein. De Sixhaven In de Havenvisie is opgenomen dat het gebied ten met de Tolhuistuin ontwikkelt zich tot voorportaal oosten van de A10 (Coenhaven,Vlothaven en Mercu- van de recreatieve route naar Waterland. Waar riushaven) tot 2020 behouden blijft voor havenacti- mogelijk worden groene routes langs de Noorde- viteiten. Ook de milieuruimte wordt niet ingeperkt. lijke IJ-oevers aangelegd, richting NDSM, maar ook Dit betekent dat bedrijven als Cargill, ICL/Amfert en richting Schellingwoude. Voor de periode na 2020 is Eggerding op hun huidige locatie kunnen blijven. het perspectief nog onvoldoende uitgekristalliseerd Het convenant Houthaven – NDSM-werf, dat op en afhankelijk van verdere uitwerking van Haven-Stad 17 januari 2009 is met deze bedrijven is gesloten, scenario’s. Hoge prioriteit heeft het verbeteren van verlengt deze periode van havenactiviteiten binnen de openbaar vervoerverbinding met Zaanstad. de ring A10 tot 2029. Het convenant behelst dat de woningbouw in de Houthaven en op de NDSM-werf doorgang kan vinden, maar dat de centrale stad en stadsdelen een pas op de plaats maken en eventuele andere woningbouwplannen die relevant zijn voor de bedrijven pas na 15 jaar in procedure kunnen brengen en pas na 20 jaar tot feitelijke uitvoering brengen. Het gemeentebestuur zegt daarbij toe, indien na 20 jaar de eventuele nieuwe ruimtelijke plannen een verdergaande belemmering voor de ontwikkeling van de bedrijven met zich zouden brengen, zich er tot het uiterste voor te zullen inspannen dat er dan voor de bedrijven alternatieve huisvestingslocaties beschikbaar zullen zijn.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 63 Haven-Stad in scenario 3 is uitplaatsing en transformatie. Voor Onder de noemer Haven-Stad hebben de DRO en de afweging van de wenselijkheid van (onderdelen Haven Amsterdam de afgelopen drie jaar samen- uit) de scenario’s is gekeken hoe deze passen binnen gewerkt aan een verkenning naar de toekomst algemene visies en ambities van de gemeente en de van de westelijke IJ-oevers. In drie scenario’s is metropoolregio, zoals stedelijke transformatie/inten- een perspectief geschetst van de wenselijkheid en sivering woningbouw, metropolitane bereikbaarheid, haalbaarheid van gemengd wonen en werken langs metropolitaan landschap en duurzaamheid. Vanuit de het IJ voor de lange termijn, dat wil zeggen na 2030. haven is daar het behoud en de versterking van de Daarbij ging het vooral om de vraag of bestaande nautische functies aan toegevoegd. havenactiviteiten met nieuwe woningbouw kan worden gecombineerd, of dat uitplaatsing of De mogelijkheden van woningbouw nemen toe herstructurering nodig is. naarmate meer havenactiviteiten (met bijbehorende geluidcontouren) worden verplaatst. In scenario 1 De scenario’s verschillen van elkaar in de ligging van zijn 4.000 woningen te realiseren, in scenario 2 zijn de begrenzing tussen haven en stad. In scenario 1 dat er zo’n 13.000, terwijl het aantal in scenario 3 blijft de huidige begrenzing van de geluidcontourlijn ruim 19.000 bedraagt. Voor de leefomgevingskwa- uitgangspunt. De centrale opgave is om binnen liteit scoort scenario 2 het gunstigst. Hier is immers de begrenzing, zowel aan stadzijde als havenzijde sprake van een schone en stille havenzone die als zo veel mogelijk te intensiveren. In scenario 2 ligt buffer fungeert, terwijl in scenario 3 de woningbouw de geluidcontourlijn op het Noordzeekanaal en tot aan bestaande zware havenactiviteiten reikt. de Mercuriushaven. De centrale opgave is verdere Vanuit havenoptiek bezien pakt de beoordeling verstedelijking langs de IJ-oevers in combinatie met van de scenario’s anders uit. In deze optiek draagt schonere en stillere havenactiviteiten. In scenario 3 scenario 1 het meeste bij aan de versterking van ligt de begrenzing op de A10, waarbij de havenac- het haven-industrieel complex en scenario 3 het tiviteiten plaats maken voor een nieuwe stadswijk minste. In scenario 3 en waarschijnlijk ook in scenario voor meer dan 30.000 inwoners. De centrale opgave 2 zullen de havenbedrijven verplaatst moeten

64 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Bestaande situatie worden naar een alternatieve locatie. De benodigde ruimte concurreert met de benodigde ruimte voor de opvang van de autonome groei. Voor scenario 2 is het nog onzeker of in een periode van twintig jaar schone en stille havenactiviteiten daadwerkelijk zijn te realiseren. Wat wel zeker zal zijn is dat de benodigde innovaties en investeringen hoog zullen zijn.

Voor de bereikbaarheid biedt scenario 3 veruit de beste kansen voor het verbeteren van de regionale bereikbaarheid door een grotere vervoerswaarde en omdat het een schakelfunctie kan vervullen tussen de noord-zuidverbindingen en Oost-Westverbindingen. Dit geldt in principe voor alle modaliteiten. De stedelijke intensivering zal bij grootschalige transformatie in scenario 3 de stedelijke druk op het landschap Scenario 2 doen verlichten, maar tegelijkertijd de druk vanuit de haven doen toenemen. Daardoor is niet goed aan te geven welk scenario het metropolitaan landschap het meest beschermt. De bijdrage aan de duurzaamheid is sterk afhankelijk van de wijze waarop de transformatie gaat plaats vinden. Zo zal bijvoorbeeld het behoud van de grote hoeveelheid water vanuit de opgave voor de waterberging een belangrijk gegeven zijn. Dit betekent dat in de scenario’s de huidige waterbekkens gehandhaafd blijven.

Scenario 3

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 65 Voor de haalbaarheid zijn vooral de kosten en onzekerheden omgeven. Wanneer bijvoorbeeld door uitplaatsingen van belang. Bij de uitplaatsingen gaat strategische aankopen kan worden ingespeeld op het niet alleen om de havenbedrijvigheid, maar ook gewenste ontwikkelingen, kunnen de verwervings- en om de bedrijvigheid dat op een groot aantal bedrijf- transformatiekosten aanmerkelijk lager uitpakken. sterrein in Haven-Stad is gevestigd. De oppervlakte van het gebied is zo groot als geheel IJburg, waarin Het gemeentebestuur kiest voor de lange termijn honderden bedrijven zijn gevestigd. Bij een volledige voor een verdere uitwerking van de scenario’s 2 uitplaatsing van de bedrijvigheid in scenario 3 en 3. Naast financiële haalbaarheid is een belang- bedraagt de bijbehorende ruimteclaim voor stede- rijke randvoorwaarde dat er alternatieve locaties lijke bedrijvigheid bij 100 hectare en voor havenbe- beschikbaar zijn voor uit te plaatsen havenbedrijven drijvigheid 70-90 hectare. Voor deze claims zal in de en de bedrijven die op de stedelijke bedrijventer- gemeente of metropoolregio nog ruimte gevonden reinen langs de westelijke IJ-oevers zijn gevestigd. moeten worden. De kosten zijn met behoorlijk veel

5.4 Mogelijke Olympische locatie

De westelijke IJ-oevers is één van de twee mogelijke locaties voor de centrale locatie van de Olympische De Olympische Spelen zijn qua schaal, fasering Spelen. Deze locatie sluit aan bij het oer-Hollandse en kosten/baten van een eigen specifieke orde en thema water. Daarbij gaat het in ieder geval om vereisen een eigen specifieke ruimtelijke opgave. het Olympisch stadion met omliggend park, het Naast de benodigde ruimte voor de accommodatie zwemstadion, het Olympisch dorp en de media- is ook de bereikbaarheid een essentiële voorwaarde. voorzieningen. De benodigde oppervlakte bedraagt De Olympische locatie zal zowel op het metronet minstens 100 hectare. Een mogelijke Olympische als op het landelijke spoornet aangesloten moeten locatie in de haven speelt een cruciale rol in de worden. Dat betekent dat in het gebied goed moet transformatie van dit deel van de stad. Realisatie worden aangesloten op het OV-net. De ringlijn van van Olympische accommodaties is echter in strijd de metro moet worden doorgetrokken en krijgt een met de Havenvisie en het Convenant Houthaven halte op deze locatie. – NDSM-werf. Planning van procedures en reali- saties komen niet overeen met de afspraken uit het convenant.

Olympische locatie Havenstad

66 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 5.5 Oostelijke IJ-oevers

Langs de oostelijke IJ-oevers ligt het accent de Uit een nog niet afgeronde verkenning naar recreatie komende jaren vooral op de waterrecreatie. Dat langs de oevers van het IJ komen voor de noordoos- neemt niet weg dat ook in het westelijke deel telijke oever de volgende wensen naar voren: van IJ waterrecreatie plaatsvindt. Onderzocht zal openbaar maken van de IJ-oever (zie voorkeursa- worden of na 2020 langs de noordoostelijke oevers lternatief) transformatie kan plaatsvinden. Onder de noemer betere verbindingen tussen Vliegenbos, Rietland Noordoostwaarts worden verschillende projecten op en Oeverpark Schellingwoude de noordoostelijke IJ-oever ontwikkeld en samen- fietsverbindingen gebracht. Momenteel wordt er op deze projecten in ruimtelijke en functionele verbinding leggen hun onderlinge samenhang gestudeerd. tussen Vliegenbos en Noorderpark trekkers in de Schellingwouderscheg Het IJ als hoofdtransportas versus recreatief medegebruik Ruimte voor toename van lokaal en regionaal vervoer Het Noordzeekanaal/IJ is een belangrijke hoofd- over water (pontverkeer over het IJ en goederen verkeersroute voor de scheepvaart. Deze vorm over het IJ en stad) biedt kansen voor leefbaarheid, van gebruik zal in de toekomst verder toenemen. luchtkwaliteit, energiebesparing. Tegelijkertijd zal het gebied langs het IJ en IJmeer verder worden verdicht en zal er ook vanuit andere Door klimaatsverandering zal het aantal extreem sectoren een grotere druk op het gebied komen. Een warme dagen toe gaan nemen. Er zal grote toenemend aantal bewoners, werkers en bezoekers is behoefte zijn aan mogelijkheden voor verkoeling. op verschillende momenten in het gebied aanwezig Het IJ vormt een belangrijke bron van verkoeling voor verschillende activiteiten. Het water, als voor de stad. Het water is koel en door de grote onderdeel van de openbare ruimte, heeft daarin een open ruimte is op hete dagen hier vaak nog net belangrijke functie. een zuchtje wind te vinden. Het IJ is daarmee een belangrijke openbare ruimte voor hen die verkoeling Nieuwe woongebieden aan het IJ leiden tot meer zoeken. Het IJ is tegelijkertijd niet overal even goed gebruik van het water dat letterlijk en figuurlijk botst toegankelijk of aantrekkelijk om te verblijven. Op met de functie van het IJ als hoofdtransportas. De strategische plekken langs het IJ worden kwalitatief hoofdtransportas functie is de primaire functie van hoogwaardige openbare verblijfsruimten (Zit- en het IJ. Deze wordt echter wel in de stedelijke context zwemplekken steigers, kinderspeelbadjes, fonteinen, geplaatst waarbij er ook ruimte wordt gebonden waterspeeltuin) gecreëerd voor verkoeling en voor de andere vormen van gebruik. Er wordt ruimte aangenaam verblijf gegeven voor toename recreatief medegebruik hoofdtransportas (het IJ en het Amsterdam-Rijn- kanaal) waarbij dit goed gereguleerd moet worden:

Er wordt een stadsbreed ligplaatsenbeleid en een zonering ontwikkeld voor een betere afstemming en aansluiting en positionering van ligplaatsen aansluitend bij het stedelijk weefsel, zoals het realiseren van meer passantenligplaatsen in het centrumgebied en op goed bereikbare plekken (ondermeer uitbouwen van Sixhaven tot stadshaven en realiseren van passantenhaven bij IJburg) en stimuleren gebruik binnenwater in Noord, West en Zuidoost en koppelen aan buurtjachthavens. Verder moet worden onderzocht hoe de verbinding via het water tussen de stad en IJburg kan worden verbeterd.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 67 Kompaseiland Op de locatie kunnen voorzieningen voor de binnen- Het Kompaseiland is een klein eilandje in het IJ vaart worden aangebracht, maar ook een horeca- ter hoogte van het Azartplein, en had vroeger een voorziening behoort tot de mogelijkheden. Een functie voor de scheepvaart, onder meer als locatie aanplempen van een nieuw eiland wordt niet voor om het kompas te ijken. Het gemeentebestuur ziet 2030 voorzien. Daarbij is ook een strategie denkbaar veel potentie voor ontwikkelingen op deze plek ten waarbij beschikbaar zand op deze plek wordt gestort, noorden van Java-eiland, zeker in het licht van de er geleidelijk een eiland ontstaat (pioniersgroen, verwachte transformatie van de Noordoostelijke educatief eiland) en dat de programmering tegen die IJ-oevers. Met het “roder” worden van de randen tijd afhangt van de ontwikkeling in de omgeving. Het van het IJ zal er in de toekomst grote behoefte recreatief/ cultureel eiland kan een functie vervullen bestaan aan een bijzondere, relatief open plek voor voor de hele stad. Deze is in eerste instantie alleen sport en spel. Daarnaast is het Kompaseiland in toegankelijk door een dam of (fiets)brug – een beeld als wachtplaats voor de binnenvaart. Met de langzaam verkeerverbinding -vanaf het Azartplein. groei van de binnenvaart neemt ook de behoefte aan Bij de transformatie van de Noordoostelijke IJ-oever wachtplaatsen toe. Naast Westpoort zijn ook locaties ka het de opmaat vormen voor een aan te leggen buiten het havengebied nodig en het Kompaseiland fietsbrug naar Noord. is daarvoor goed geschikt. Veerverbindingen Op korte termijn (voor 2020) kiest het gemeen- Er wordt een aantal veerverbindingen voorgesteld. tebestuur ervoor om het Kompaseiland alleen als Het gaat hier om een veer van Kop Java-eiland naar wachtplaats voor de binnenvaart te ontwikkelen. Dit Motorwal, van Zeeburgereiland naar Sporenburg en betekent dat in het IJ steigers worden aangelegd, die eventueel een veerverbinding richting Zaanstad. door een brug met het Zaailand worden verbonden.

5.6 IJmeer en IJburg

Amsterdam heeft een traditie van aanplempen en de ecologie van het IJmeer veel meer beschermd bouwen in en richting het water. Waren het eerst de dan tien jaar geleden. Amsterdam maakt met IJburg bijvoorbeeld de eilanden en landaanwinningen in het dus niet alleen een wijk met 18.000 woningen in westelijk havengebied en in het Oosterdok en ooste- het IJmeer, maar werkt ook samen met andere lijke haveneilanden ten bate van haven- handel- en partijen aan verbetering van de natuur in de directe industriële activiteiten, recentelijk is getransformeerd omgeving van IJburg. Zo kunnen we met de tweede in nieuwe woongebieden. De aanleg van IJburg is fase een ecologische verbinding maken tussen de een voortzetting van deze traditie waarmee de stad Vechtstreek en Waterland, zich nu ook richt op de spectaculaire waterplas aan die alleen al voor de ringslang een grote uitbreiding de oostkant. Die beweging willen we doorzetten. Het van het leefgebied IJmeer heeft de potentie om een fantastisch natuur- betekent. en recreatiegebied te worden. Als stad willen we daar gebruik van maken. Welke andere wereldstad Natuurwaarden heeft van die rijke en goed beleefbare natuur binnen Het IJmeer en Markermeer zijn vanwege de grote handbereik? aantallen overwinterende eenden en andere water- vogels door de Europese Commissie benoemd tot IJburg 2e fase Natura 2000-gebied. Dit grote open water is op De komende jaren zal IJburg worden uitgebreid met Europese schaal van belang voor de vogelpopu- de zogeheten tweede fase: vier nieuwe eilanden met latie. Het IJmeer en Markermeer zijn daarnaast heel maximaal 9.200 extra woningen. Met deze tweede belangrijk voor de recreatie, ondermeer de water- fase ronden we IJburg af. De nieuwe eilanden liggen sport. Het heeft voldoende maat voor zeilers van de nog meer dan de huidige in het landschap van het bruine vloot. Verder oefenen op het IJmeer onder IJmeer. Sinds van start is gegaan met de bouw van andere zandwinners en de binnenvaart hun beroep de eerste fase, is er nieuwe wetgeving gekomen die uit.

68 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam De bestaande natuurwaarden van het IJmeer en streven. De ontwikkeling van natuur en recreatie laat Markermeer hollen echter achteruit. Dit is het gevolg ruimte voor verantwoord economisch gebruik van van dat de ecologische situatie in het gebied, sinds het gebied door bijvoorbeeld beroepsscheepvaart de afsluiting van de Zuiderzee, nog steeds niet in zandwinners. Een verbinding tussen Amsterdam en evenwicht is. Massale achteruitgang van mosselen en Almere mag niet ten koste gaan van de beleving van spiering leidt tot grote voedseltekorten van eenden het landschap, en moet daarom bij voorkeur onder- die hier overwinteren. Om de neergaande trend te gronds. De mogelijkheden van vervoer over water keren zijn ingrijpende maatregelen nodig. Het hele moeten ten volle worden benut. ecosysteem moet aangepakt worden om de diversiteit in habitats en de weerbaarheid te vergroten. Amsterdam heeft daarnaast de volgende stand- punten: De benodigde maatregelen staan beschreven in het De nieuwe eilanden van IJburg komt integraal op Ontwikkelingsperspectief IJmeer-Markermeer (2008), voldoende hoogte te liggen (i.p.v. van een laaglig- en zijn uitgewerkt in het “toekomstbeeld markermeer gende polder met een ringdijk). Dit betekent robuust IJmeer” (2009), beide door Amsterdam onder- wonen: Bij een calamiteit betekent dit minder schreven. Het perspectief is een set van natuurmaat- schade en bedreiging door overstroming. Bovendien regelen waardoor een robuust ecosysteem ontstaat. betekent het een beter contact met het water vanaf Waarbij meer natuurlijke land-water overgangen het eiland. met rietgordels en luwtes waar waterplanten kunnen De inzet van Amsterdam is dat het peil van het groeien worden gerealiseerd. Dit nieuwe ecosysteem Markermeer en IJmeer wordt losgekoppeld van het zal zo robuust zijn dat andere vormen van gebruik IJsselmeer en er daarmee geen peilstijging komt van mogelijk zijn zonder het ecosysteem fundamenteel het Markermeer Ten bate van de natuur en zoetwa- aan te tasten. tervoorziening kan er wat Amsterdam wel ruimte Woningbouw en recreatie worden mogelijk door komen voor een seizoensgebonden peil. zodanig robuuste natuur aan te leggen dat een Hierdoor blijven de gevolgen van een calamiteit surplus ontstaat ten opzichte van de eisen die Natura beperkt en is gunstig voor de kosten van IJburg 2e 2000 stelt. De Europese Commissie heeft recent fase, omdat minder opgehoogd hoeft te worden en/ aangegeven dat niet eerst het hele pakket moet zijn of minder oppervlakte hoeft te worden gereserveerd uitgevoerd maar dat natuurontwikkeling en overige voor toekomstige verhoging en versteviging van ruimtelijke ontwikkelingen parallel mogen plaats de kering. Dit komt ten goede van de inrichting, de vinden, mits natuur niet achteruit mag gaat èn de ruimtelijke kwaliteit en de kosten. totale uitvoering van het plan geborgd moet zijn (zowel uitvoering van het gehele plan als de finan- In het Markermeer en IJmeer moet wel ruimte ciering hiervan). Dus andere ontwikkelingen mogen al beschikbaar blijven voor waterberging zodat de beginnen voordat totale natuurpakket is uitgevoerd. stadsboezem bij extreem hoogwater op Amstel en IJ kan uitmalen via het gemaal Zeeburg. Dit voor Amsterdam zal zich inzetten voor uitvoering van het geval de Mastelboezem niet voldoende kan het Ontwikkelingsperspectief. De natuurpotenties afwateren richting zee via het Noordzeekanaal. van het IJmeer moeten volledig worden benut Daarnaast wil Amsterdam van de mogelijkheid zodat een imposant ecologisch systeem ontstaat. gebruik blijven maken voor het onttrekken van water Hierdoor blijft de grote ecologische waarde gewaar- aan het IJmeer ten bate van doorspoeling van de borgd die het gebied op Europese schaal heeft en grachten, zolang er hiervoor nog geen passend alter- ontstaat er zoveel ecologische veerkracht heeft dat natief gevonden is. het daardoor toegankelijk, bruikbaar en beleefbaar Het Markermeer en IJmeer zijn in de toekomst van is. Daar kan ook IJburg 2 aan bijdragen door de belang voor de drinkwatervoorziening. aanleg van natuuroevers en het maken van luwte. De waterrecreatie wordt bevorderd door het creëren van nieuwe vaardoelen en beschutte ankerplaatsen. De kusten moeten ruimte bieden voor recreatieve beleving van het gebied. De ontwikkeling van de “natuurboulevard” tussen IJburg en Muiden (met fietsen wandelpaden) past heel goed in dit

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 69 5.7 Hoogbouw langs het IJ

Door de aanleg van treinsporen, Centraal Station, en Dit beleid wordt voortgezet op de Noordelijke nieuwe eilanden is het 17e eeuwse open havenfront IJ-oevers. De torenstrip van Overhoeks, met een in de 19e eeuw ingrijpend veranderd. De historische hoogte tot 120 meter, versterkt als een kaap in stad werd door nieuwe werken transportgebieden het IJ, de toren van Staal bij de accentuering van afgesloten van het IJ. Anderzijds kan dit voor de het smalste punt in het IJ. Tegelijk is de strip niet historische stad wel eens de redding van verpau- zichtbaar vanuit de westelijke grachtengordel. pering gebleken te zijn. Havenkranen zijn gekomen Overige hoogbouw aan de Noordelijke IJ-oevers, tot en weer gegaan. Enkele hoogbouwaccenten zijn 60 meter hoog, vindt niet direct aan de oever plaats, gebleven, zoals de circa 75 meter hoge toren op maar in de tweede linie, langs het tracé van het Van Overhoeks van Arthur Staal (ontwerp 1966). Pal Hasseltkanaal. Op beide uiteinden van dat kanaal is tegenover Centraal Station markeert deze toren het het IJ juist op haar breedst. Bovendien zijn dit kruis- smalste punt van het IJ. De ingezette herontwikkeling punten in het netwerk van vaarwegen, de één op de van de IJ-oevers beoogt de stad weer voorkanten overgang met het Noordzeekanaal, de ander met aan het IJ te geven, en brengt centrumstedelijke het IJmeer. Net als bij Overhoeks is de inzet deze kwaliteiten aan weerszijden van het IJ-waterfront. landschappelijke kenmerken met hoogbouw boven 80 meter te accentueren. Hier niet Het moderne werklandschap is ondertussen in weste- door concentratie, maar juist door individuele torens lijke richting langs het Noordzeekanaal verschoven. die aan weerszijden van het IJ de ruimte vangen. De Door de schaal van de energiecentrale, terminal- impact tot de binnenstad is vergelijkbaar met die van kranen, oliedrums en windmolens maakt het haven- de Rembrandttoren: op circa 2 kilometer afstand, en landschap ervaarbaar uit de omgeving, en maakt het daarmee perspectivisch wegvallend. visueel deel uit van de stad. Nieuwe utilitaire hoogte- objecten of zeer grote gebouwen (kanjers) zullen dit In het Buiten-IJ wordt het waterfront gevormd door beeld alleen maar verder versterken. de wijk IJburg aan het open water, tegenover de groene kust van Waterland. Hier wordt ingezet op Bij de herontwikkeling van de vrijgekomen zuide- een compact stedelijk milieu in de weidsheid van het lijke IJ-oevers is gezocht de stad weer een voorkant landschap, zonder nadrukkelijke hoogteaccenten, aan het IJ te geven. Daarbij is aangesloten bij zeer grote gebouwen (kanjers) of utilitaire objecten de pakhuismaat, met hier en daar hoogbouwac- (windmolens). centen. Deze accenten dienen twee doelen: het vormgeven van de ruimte van het IJ en het scheppen van ruimtelijke relaties met de stad landinwaarts. Deze rol is gecompliceerd. Sommige zichten zijn gewenst, andere niet. Als uitgangspunt bij de ontwikkeling van de zuidelijke IJ-oevers is genomen dat homogene historische stadsbeelden uit één periode door de nieuwe bebouwing aan het IJ in hoofdzaak niet gewijzigd worden,gezien vanuit het openbaar gebied. Een stadsbeeld dat al elementen kent uit 17e en 19e eeuw kan dus ook een relatie met objecten uit de 20e of de 21e eeuw krijgen, een stadsbeeld dat geheel 17e eeuws is blijft in grote lijn gelijk. Het Wester IJ-dock staat dus prominent aan het IJ, maar is niet zichtbaar vanuit westelijke grachtengordel. De toren op het KNSM-eiland is een accent in het IJ-landschap,maar legt bovendien een zichtrelatie met de van oordsprong 19e eeuwse Sarphatistraat.

70 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoogbouw aan het waterfront

5.8 Ondergrond en het waterfront

Van oudsher is bereikbaarheid langs de IJ-oevers een belangrijke vestigingsfactor. Bereikbaarheid over water, bereikbaarheid over land maar ook bereikbaarheid in relatie tot ondergrondse netten. De grote hoeveelheden en capaciteiten aan kabels en leidingen maakt dit een belangrijk vestigingsgebied voor bedrijven. Zowel „oude‟ industrieën als nieuwe (creatieve) bedrijven profiteren van de aanwezigheid van de ondergrondse netwerken. De IJ-oevers liggen pal op dé internetsnelweg van de wereld. De metropool Amsterdam vormt daarmee op internet en telecommunicatiegebied een belangrijk knooppunt in de wereld. Bij de ontwikkeling van de IJ-oevers kan hiervan verder van worden geprofiteerd. Ter illustratie, de aanwezigheid van zware internet- en telecomnetten was voor MTV een doorslaggevende reden om zich op het NDSM terrein te vestigen. We kunnen de IJ-oevers voorzien van duurzame energie, wanneer het ringtracé van stadsverwarming vanuit Westpoort via Noord en Zeeburgereiland is aangetakt op de stadsverwarming bij IJburg. Dan is een gesloten ringtracé ontstaan in Amsterdam.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 71 Metropolitane plek: Westelijke IJ-oevers – “Haven Metropolitane plek: Oostelijke IJ-oevers en stad verbonden” Het Hamerstraatgebied is de plek voor nieuwe De haven en de stad kunnen veel meer voor elkaar bedrijvigheid en economische clusters. Aansluitend betekenen. Thema’s zijn verknopen en verbinden en op ontwikkelingen aan de westkant van de Noorde- middels programmatische kleuring metropolitane lijke IJ-oevers liggen hier vooral kansen voor impulsen toevoegen langs en aan de Westelijke creatieve en stadsverzorgende bedrijvigheid. Op IJ-oevers. Nieuwe verbindingen moeten niet alleen termijn zijn deze ontwikkelingen ook mogelijk de oevers openbaar en continue bereikbaar maken, richting Schellingwoude. De huidige, meer tradi- maar moeten ook de relatie met Zaanstad verbe- tionele bedrijventerreinen krijgen een nieuw jasje teren. Programmatische impulsen van tijdelijke, en transformeren tot innovatiemilieus en mogelijk zoals een Havensafari (tocht langs cultuur, kunst en deels tot woon-werkmilieus. Daarbij kan aangesloten havenactiviteiten), of meer permanente aard, zoals worden op ontwikkelingen die als gaande zijn zoals hotels, jongerenhuisvesting dragen hier aan bij. Een restaurant De Goudfazant. Om te zorgen dat deze tweede Cruiseterminal met een goede verbinding goed ontsloten worden is een goede verbinding van met Schiphol en daaromheen hotels en een snelle de noordelijke en zuidelijke IJ-oevers aan de oostkant verbinding met het centrum geven het gebied een van CS van belang. Een manier om die koppeling te extra metropolitane impuls. leggen is via aanleg van het Kompaseiland.

72 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 6

Internationalisering van de Zuidflank

Ontwikkelingen op de Zuidflank: van de Schiphol Corridor via de Zuidas tot en met het AMC-terrein In de Zuidflank doen zich grote fysieke veranderingen voor. De luchthaven Schiphol en de strategische ligging aan de binnenzijde van de Randstad, met bijhorende infrastructuur, zijn de grote motoren hierachter. Het is een aaneenschakeling van omvangrijke projecten: de uitbreiding van Schiphol, de ontwikkeling van de Zuidas en de intensivering van de Zuidoostlob. Station-Zuid wordt één van de belangrijkste OV-knooppunten in Nederland. Veel van de genoemde projecten zijn hooguit goed op stoom; het meeste moet nog gebeuren. In snel tempo komen er nieuwe initiatieven bij zoals: de ontwikkeling van de corridor tussen Schiphol en Zuidas, de verdere verstedelijking van Buitenveldert of de verfraaiing van de koppen van de Amsterdamse Bosscheg en de Amstelscheg.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 73 Legenda Zuidflank Algemeen

Zuidas Fietsroutes

Wonen - werken Kwaliteitsimpuls stadspark

Werken - wonen Wachtplaats binnenvaarders

Werken HSL

Metropolitaan park Spoor

Projecten(PRI)/ Recent gerealiseerd Westtangent

OV-knooppunt 1e orde

OV-knooppunt 2e orde

OV-knooppunt 3e orde

OV-halte

HOV

HOV ondergronds

Verlengen van tramlijn

3 Optie oostwest metrolijn

2 Optie metro naar schiphol

1 Optie RER op bestaand spoor

Metropolitane plek

Recreatief programma

Olympische Spelen

P&R

2e terminal Schiphol

RAI

Sportas

PTA

Jachthavens

Stelling van Amsterdam

Nieuwe pont en veer verbindingen

2e zeesluis

Strand

Top winkelgebied

Studiegebied

Zoeklocatie uitbreiding havengebied

oktober 2009

74 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 75 De Zuidflank In het zuidoosten van de stad zijn altijd vrij gemak- In het zuidwesten van de stad is van oudsher de kelijk grotere sporten leisurefuncties opgenomen. meeste rijkdom van de stad samengebald, via de De Watergraafsmeer herbergde Ajax-stadion ‘De Gouden Bocht en Oud-Zuid tot en met Amstelveen. Meer’. De Jaap Edenbaan en -hal zijn er nog steeds. De vestiging van Schiphol in de noordoosthoek In stadsdeel Zuidoost staan trekkers als stadion van de Haarlemmermeer heeft deze vooraan- Arena, de Heineken Music Hall en de grotere staande positie verder bestendigd. De Zuidas ligt woonwinkels. De ontwikkeling in zuidoostelijke niet zonder reden op de plek waaraan het ook zijn richting is altijd ‘onrustig’ geweest. Infrastructuur naam ontleent. Dit kwadrant heeft ook de meeste richting midden-Nederland heeft dit kwadrant al in internationale trekken. De Schiphol-corridor, tussen een vroeg stadium versnipperd. Dit leidde tot tal van Amsterdam en Schiphol, is één van de meest in het ad-hoc-ontwikkelingen; en tot een grote ontvanke- oog springende locaties voor toekomstige bedrijfs- lijkheid voor het grotere vermaak. vestiging.

6.1 De Zuidas

Op de Zuidas ontstaat de komende jaren een inter- waardoor er flexibele huisvestingsmogelijkheden nationaal stuk stad. Het wordt niet alleen hét deel voor bedrijven en werknemers zijn. Met ‘seaport’ van het stadscentrum voor internationaal zakendoen Rotterdam en ‘airport’ Schiphol in de nabijheid vormt en kennisontwikkeling, er zal ook op grote schaal de Zuidas als ‘brainport’ een ijzersterke combinatie, gewoond worden in verschillende prijsklassen en die toegang geeft tot de gehele Europese markt. komen er voorzieningen als winkels, kinderopvang, (internationale) scholen en horeca. Exclusieve retail Voorwaarde voor de ontwikkeling van de Zuidas is en culturele voorzieningen moeten de internationale een nog verdere verbetering van de bereikbaarheid. aantrekkingskracht versterken. De luchthaven Schiphol ligt op 6 minuten afstand. Het wordt niet alleen het zakencentrum voor de Circa 6 miljoen mensen kunnen nu binnen een uur metropool Amsterdam, maar van heel Nederland. van huis naar de Zuidas komen, welk vervoermiddel Nergens in Nederland zijn vergelijkbare kansen ze ook kiezen; de benenwagen, de fiets, de auto, aanwezig voor een internationaal vestigingsmilieu. het vliegtuig of het openbaar vervoer.De Zuidas Amsterdam is al de stad met de internationale krijgt straks een uitgebreid station waar dagelijks hoofdkantoren en met de Zuidas wordt die positie circa 250.000 reizigers gebruikmaken van trein, verder bevestigd. Met het plan voor de Zuidas wordt metro, tram en bus. Met de directe verbinding met beoogd de stedelijke kwaliteit te realiseren die nodig luchthaven Schiphol, de aanlanding van de HSL is om de rol van toplocatie te bestendigen en verder vanuit Brussel en Parijs en de ICE vanuit Keulen te ontwikkelen. en Berlijn wordt Zuidas hét internationale station Het gebied is 270 hectare groot. Op de Zuidas van Amsterdam. Op regionaal en stedelijk niveau hebben zich nu al 400 dikwijls toonaangevende, zal het openbaar vervoer worden uitgebreid met wereldwijd opererende, bedrijven gevestigd. De een regiorail en het doortrekken van verschillende Vrije Universiteit (VU) heeft als toonaangevend tramlijnen. Voorzieningen voor het stallen van fietsen universitair medisch centrum een prominente worden verder uitgebreid. plek. De plannen voor Zuidas voorzien in een Gestudeerd zal worden op herontwikkelings- en uitbreiding en het ondergronds brengen van een intensiveringsmogelijkheden van het RAI-complex deel van de A10 en de spoor- en metrolijnen, na 2025 op het huidige RAI-terrein of op een andere waarmee er fysiek en logistiek ruimte ontstaat locatie in Amsterdam. voor maximaal 4,2 miljoen m2 bebouwing in een hoogwaardige openbare ruimte. Meer dan 200.000 mensen zullen dagelijks in de Zuidas zijn, waaronder zo’n 25.000 bewoners, 80.000 werknemers en 30.000 studenten. Nu al werken er 30.000 mensen. De Zuidas wordt zo duurzaam mogelijk ontwikkeld

76 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 6.2 Nieuwe Meer: meerdere scenario’s, Olympische locatie

De locatie aan het Nieuwe Meer ligt op een strate- Bij de derde mogelijkheid gaat het om de aanleg van gische positie, aan de entree van de stad. Van hieruit de Oostwestlijn. Ook een Oostwestlijn zal gepaard zijn goede en snelle verbindingen met de rest van moeten gaan met intensieve stedelijke ontwikkeling Nederland te realiseren, zonder dat iedereen door de rondom toekomstige haltes van deze lijn. Ook in dit stad moet om bij de site te komen. geval zal de eventuele ontwikkeling van een tweede luchthaventerminal de aanleiding kunnen vormen Voor het gebied rond Nieuwe Meer is een aantal voor zo’n mega-investering. Het gebied rondom scenario’s denkbaar. De scenario’s hangen samen Nieuwe Meer kan in zo’n scenario grotendeels groen met de eventuele uitbreidingen van hoogwaardig recreatief blijven. openbaar vervoer. Op de afbeelding staan de onder de drie cijfers de mogelijkheden verbeeld. Een vierde scenario hangt samen met de eventuele 1 staat voor de regiotrein, 2 voor het doortrekken komst van de Olympische Spelen. Hiervoor staan in van de Noordzuidlijn en 3 voor de aanleg van de deze visie twee locaties, Havenstad en Nieuwe Meer. Oostwestlijn.

3 mogelijke scenario’s rond Nieuwe Meer Bij de eerste mogelijkheid gaat het om de aanleg van een regiotrein die Schiphol (en eventueel Hoofddorp) met Zuidas en Almere verbindt. Deze optie komt in beeld als de capaciteit van de Schipholtunnel niet meer voldoende is of wanneer er een tweede Lucht- haventerminal komt in het Noordwestareaal van Schiphol. Zonder tussenliggende halte kunnen de ontwikkelingen rondom Nieuwe Meer daarbij vooral groen en recreatief van karakter zijn.

De tweede mogelijkheid hangt samen met het doortrekken van de Noordzuidlijn naar Schiphol via een toekomstige tweede terminal. Wanneer dit gebeurt is het mogelijk dat er één of twee haltes komen in het gebied ten noorden van het Nieuwe Meer. In dit scenario ligt een stedelijke ontwikkeling ten noorden van de A4, onder andere bij Sloten, wel voor de hand om zo ook draagvlak te creëren voor deze metrolijn. De oevers van de Nieuwe Meer krijgen daarbij een groen recreatief karakter waarbij ook ruimte moet worden gevonden voor sportterreinen.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 77 De Olympische locatie Nieuwe Meer sluit aan op Om de bereikbaarheid te garanderen zijn investe- de al ingezette ontwikkeling van de Sportas en ringen in infrastructuur noodzakelijk: het doortrekken de historische Olympische grond van het oude van de Noordzuidlijn naar de 2e terminal met Olympisch Stadion. Het Olympisch Dorp op de meerdere stations in het gebied of de Regiorail met locatie Sloten-Zuid wordt na de Spelen een gezonde, een station in het gebied. Er kan zelfs aan een tijde- sportieve woonwijk. De noordoever van het Nieuwe lijke halte van de HSL gedacht worden. Meer wordt een aantrekkelijk recreatiegebied voor de stad.

Olympische locatie Nieuwe Meer

6.3 Schiphol

De ontwikkeling van Schiphol brengt de nodige knooppunt gebonden verkeer geconcentreerd ruimteclaims met zich mee die voor een deel op zou moeten worden op de locatie Schiphol en het Amsterdams grondgebied moeten worden ingepast overige verkeer zal moeten worden afgewikkeld op of die een connectie hebben met de stad. De keuze regionale luchtvelden. van nieuwe verbindingen met de stad hangen in belangrijke mate samen met deze ontwikkelingen. In concreto betekent dit dat de locatie Schiphol tot Schiphol wil voortrekkersrol op het gebied van 2020 kan uitgroeien als een luchthaven met maximaal duurzaamheid verder uitbouwen. Amsterdam Airport 510.000 vliegtuigbewegingen. Het niet-knooppunt Schiphol wil samen met KLM internationaal de gebonden verkeer (voornamelijk low cost en charters) trendsetter worden op het gebied van innovatie en zou op de regionale velden Lelystad en Eindhoven duurzame luchtvaart. Dit moet een bijdrage leveren afgewikkeld kunnen worden. Een belangrijk aan de smart /green uitstraling van de Amsterdamse bestuurlijk aandachtspunt in deze ontwikkeling is hoe Metropool. De belangrijkste ontwikkelingen zijn een de vluchten te verdelen over de luchthavens Schiphol tweede terminal en het logistiek centrum ACT en de en die van Lelystad en Eindhoven in lijn met de capaciteitsuitbreiding van de A4 tussen De Hoek en Europese regelgeving. Burgerveen.

Regionale partijen en luchtvaartsector hebben in het Aldersadvies (oktober 2008) richting aangegeven voor de ontwikkeling van de luchtvaart tot 2020. Hoofdpunt van het advies is dat het hub- of

78 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Tweede Terminal openhouden van een reservering voor een mogelijke Ondanks de huidige crisis in de Luchtvaart wordt op tweede terminal op de locatie Schiphol gewenst dit moment uitgegaan van een verdubbeling van het blijft. Europese luchtverkeer in 2030. De grootste groei zal zich weliswaar voordoen aan de randen van Europa ACT (Amsterdam Connecting Trade) (oost Europa en Turkije) maar ook in west Europa De ambitie van de metropoolregio Amsterdam moet zal het vliegverkeer nog toenemen. De schaarste zijn om met ACT het meest duurzame bedrijven aan starten landingscapaciteit zal hier leiden tot terrein van Europa neer te zetten. Uitgangspunt uitbreiding en/of herinrichting van bestaande lucht- voor de ontwikkeling van dit logistieke knooppunt havens. is daarom het uitwerken van een vitale supply chain Ook de implementatie van SESAR (Single European op basis van het zgn. “cradle to cradle” principe. De Sky) na 2020 is van belang omdat dit nieuwe direct hieraan verbonden logistieke centra, de haven mogelijkheden zal creëren op het gebied van de van Amsterdam, Schiphol en Greenport Aalsmeer inrichting van het luchtruim en dus op de capaciteit zullen zich meer en meer richten op kennisintensieve van de luchthaven. activiteiten en het vergroten van de toegevoegde waarde uit de logistieke keten. Deze ontwikkeling kan na het aflopen van het Alders- akkoord leiden tot een mogelijke herconfiguratie van Duurzaamheid, innovatie, Research & Development het banenstelsel op Schiphol. SESAR heeft hiermee zijn hierbij de sleutelbegrippen. in aanleg ook een grote invloed op de inrichting Voor een ongestoord en efficiënt logistiek proces zijn van de landzijdige omgeving van de luchthaven en betrouwbare verbindingen en haar ontwikkeling. Ook de ruimte die de luchthaven ontsluiting met het achterland essentieel. Dit Lelystad op termijn al dan niet zal krijgen om uit te betekent dat ACT een aansluiting moet krijgen op groeien tot een volwassen regionale luchthaven is op het nationale spoornet en dat op het gebied van dit moment nog onvoldoende duidelijk. weginfrastructuur voortvarend onderzocht moet Bovenstaande ontwikkelingen maken de lay out worden hoe de capaciteit van de N 201 tot aan de van Schiphol na 2020 dusdanig onzeker dat het A2 vergroot kan worden.

6.4 Amsterdam Zuidoost

Bijlmermeer en Bijlmerpark verplaatst en worden de Langbroekdreef en Valburg- Het komende decennium wordt de vernieuwing van dreef verlaagd en verlegd waarbij taludruimte vrij de Bijlmermeer afgerond. Na de verdere renovatie komt. De Langbroekdreef en Valburgdreef worden en sloop-/nieuwbouw in de K-, D- en de E-buurt is de getransformeerd tot ‘fraaie parkways’, waarbij ruimtelijke vernieuwing voltooid. door de verlaging het contact met de Gaasperplas Het Bijlmerpark wordt getransformeerd tot hét wordt ‘hersteld’. Er komt een heldere doorgaande stadspark van Zuidoost. Aan de randen van het park langzaamverkeerroute door de parkenwig van de zijn het Bijlmertheater, herenhuizen en apparte- Amsterdamse poort naar de Gaasperplas en het menten verschenen. Geingebied. In de parkenzone ten zuiden van de Gaasperplas en in het CPG worden de mogelijk- Centraal Park Gaasperdam en Gaasperplas heden voor recreatief gebruik vergroot, zo komt er De centrale parkenwig, de doorlopende groen- nabij het metrostation Gaasperplas een extra stads- structuur die centraal vanaf het Bijlmerpark via strand. De parkenwig -en de Gaasperplas in het het centraal Park Gaasperdam (CPG) naar de bijzonder- wordt een recreatieve groene plek van Gaasperplas en het Gaasperpark door Zuidoost metropolitane betekenis. loopt, wordt verbeterd. Net als bij het Bijlmerpark worden aan de oosten zuidzijde van het Centraal Park Gaasperdam en de noordzijde van de wijk Gein woningen gebouwd welke gericht zijn naar het park. Hiervoor worden een aantal voorzieningen

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 79 Gaasperdammerwegzone tementen voor expats, zeer luxe woningen, collectief De Gaasperdammerweg wordt verbreed en tussen particulier opdrachtgeverschap, atelierwoningen en de spoorlijn Amsterdam-Utrecht en de Gaasp studenten-/starterswoningen en nieuwe woon-werk- overkluisd. Hierdoor wordt de milieuhinder van de concepten, gaan. Geleidelijk (ná 2020 à 2025) gaat snelweg sterk verminderd en wordt het stedelijk dit over in meer grootschalige en mogelijk traditi- weefsel tussen Bijlmermeer en Gaasperdam onele woonmilieus. Ook het westelijk deel intensi- als het ware geheeld. Er komt woningbouw in veert, maar minder intensief dan het oostelijk deel, de zones naast de ‘tunnel’ en nabij de A9-aan- met eventueel meer ruimte voor hybride formules, sluiting S113 en het metrostation Gaasperplas horeca en diverse voorzieningen. Dit ‘new urban ontstaat een regionaal voorzieningencentrum. Het district’ tussen Arena en AMC biedt veel ruimte circa 75 meter brede en 2,5 km lange tunneldek voor nieuwe en bijzondere woon- en werkvormen en krijgt een hoogwaardige inrichting met een aantal voorzieningen. diverse groene recreatieve functies (sportvoorzieningen en nutstuinen). De noordzuidgerichte wegen Holendrecht en langzaamverkeerroutes lopen over het dek door De omgeving van station Holendrecht is sterk en zijn fraai ingepast. verbeterd. De openbare ruimte (en de aansluiting met het AMC in het bijzonder) is verbeterd en er Gooisewegzone worden woningen en voorzieningen rondom het De bedoeling is dat de Gooiseweg transformeert station gebouwd. Ook het wijkwinkelcentrum van het Amstelstation tot Gaasperdam, gefaseerd Holendrecht is vernieuwd. van een op talud gelegen stadssnelweg naar een op maaiveld gelegen stedelijke laan met ventwegen, AMC ‘voordeuren aan de straat’ en een tramlijn in de Het AMC is vernieuwd en breidt verder uit. Rondom middenberm. Tramlijn 12 wordt vanaf het Amstel- het AMC is een Medical Business Park in ontwik- station via station Diemen-Zuid doorgetrokken naar keling, dat wil zeggen kantoren, bedrijven en labora- station Bijlmer Arena. Hiermee krijgt Zuidoost voor toria gericht op de medische sector. de auto, fietser en met de tram een nieuwe zeer herkenbare verbinding met de ’stad binnen de Ring’. In de vrijkomende taludzones worden woningen gebouwd, aansluitend op de directe omgeving. Onderzocht zal moeten worden of de huidige corri- dorfunctie van de Gooiseweg haar huidige functie kan blijven vervullen. De Gooiseweg heeft ook nog een functie voor de waterveiligheid. De weg speelt een rol bij de compartimentering en als vluchtweg in geval van overstroming. Nader onderzoek moet uitwijzen op welke wijze de veiligheid op een zelfde niveau kan blijven.

Amstel III Het voorheen monofunctionele werkgebied Amstel III transformeert geleidelijk naar een gemengd (hoog) stedelijk woonwerkgebied. In het oostelijk deel met vooral kantoren –nabij de stations Bijlmer-Arena, Bullewijk en Holendrecht- wordt fors geïntensiveerd en worden de functies wonen, horeca en voorzieningen (leisure, onderwijs, health/sport, religie, maatschappelijk) toegevoegd. Er ligt een ambitie om ten minste 5.000 woningen in dit oostelijk deel van Amstel III toe te voegen. Aanvankelijk (2010 -2020) zal dit om stedelijke nichewoonvormen, zoals appar-

80 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 6.5 Hoogbouw op de Zuidflank

De Zuidflank van Amsterdam is een zone met grote De Zuidas neemt een bijzondere positie in door de dynamiek en ontwikkeldruk, veroorzaakt door de omvang van hoogbouw, waardoor zich een heuse spilpositie in het netwerk van de metropolitane skyline aan het ontwikkelen is. verbindingen. Een aantal belangrijke knooppunten is zowel door hoogbouw als door enkele zeer grote Wat rond de A10 geldt, geldt in versterkte mate voor gebouwen (kanjers) zeer herkenbaar: Schiphol, de Zuidflank langs A4, A10 en A2: de hoge druk kan Zuidas, station Amstel, station Bijlmer. Bouwhoogten zich prima vertalen in hoogbouw tot 60 meter, en bij rond of ruim boven 100 meter is bij elk van deze belangrijke knooppunten liefst nog hoger. De hoge knooppunten aan de orde. ‘kanjer-dichtheid’ in deze zone versterkt dit beeld, maar laat niet veel nieuwe zeer grote gebouwen toe.

Hoogbouw op de Zuidflank

6.6 Ondergrond en de Zuidflank

De intensivering van het bovengronds ruimtege- we in de Zuidflank vooral kansen voor ontwikkeling. bruik in de Zuidflank vinden we in deze as ook Beschermen is minder een thema dan bij de uitrol ondergronds terug. Zowel bovengronds als onder- van het centrum. De Zuidflank biedt potentie voor gronds lopen hier belangrijke verbindingen voor het ondergronds brengen van (openbaar vervoer) Amsterdam met de regio. De as vormt een backbone infrastructuur om de verdichtingopgave voor van ondergrondse infrastructuur, zoals hoofdtracés Amsterdam gestalte te kunnen geven. Verder biedt van stadsverwarming en koude. Verder ligt er een de flank potentie voor energievoorziening door de zeer grote hoeveelheid gebiedsgebonden kabels en aanwezigheid van plassen als de Nieuwe Meer en leidingen om de grote dichtheid aan bebouwing te Ouderkerkerplas. voorzien van aansluitingen. In de ondergrond vinden

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 81 6.7 De best bereikbare locatie van Nederland

De Zuidflank, met haar specifieke karakter als econo- moeten worden meegenomen. De Gooiseweg blijft mische ontwikkelingsas, is meer dan alle andere een onmisbare verkeersader in dit gebied. Richting deelgebieden afhankelijk van topbereikbaarheid ’t Gooi Almere zal de keuze voor een eventuele met alle modaliteiten. Voor verdere ontwikkeling IJmeerverbinding in het kader OV-SAAL bepalen van dit gebied is de kwaliteit van de bereikbaarheid waar en in hoeverre er nog ontwikkelingskansen zijn cruciaal. Omdat deze corridor in het kader van rond haltes en stations. eerdere Noordvleugelafspraken met het Rijk over de verstedelijking als centrale ontwikkelingsas voor Gezien de afhankelijkheid tussen ruimtelijke ontwik- de Metropoolregio is aangewezen, zijn er voor dit kelingen en infrastructuur is er voor de lange termijn gebied meerdere verkenningen en planprocessen nu nog niet zozeer sprake van een principiële keuze gaande. Hierbij zijn alle schaalniveaus aan de orde. tussen de ene of de andere ontwikkelrichting. Wel Op nationaal schaalniveau spelen verbreding van de is er een noodzaak tot fasering, waarbij eerst de A2, het project A6/A1/A9/A10, de omlegging van gebieden ontwikkeld worden die nu al goed en de A9 en de planstudie A4. Bij het spoornetwerk multimodaal ontsloten zijn. Pas wanneer er meer is de planstudie OV-SAAL (Schiphol, Amsterdam, zekerheid is over de realisatie van toevoegingen aan Almere, Lelystad) het belangrijkste project en de de netwerken komen andere windrichtingen aan de Noordzuidlijn is het belangrijkste regionale project. orde. Beiden komen samen in het Zuidasproject. Tenslotte zijn er meerdere lokale en regionale OV-projecten, Dat neemt niet weg dat ook op het lokale niveau, die vanwege de ontwikkeling van station Zuid tot onafhankelijk van de verdere ontwikkelingskeuzes topknoop van Amsterdam veelal ook een relatie met die hierboven genoemd worden, opgaven zijn op het de Zuidas hebben. gebied van de bereikbaarheid. Met de te verwachten enorme groei van het aantal in- en uitstappers op Alle genoemde lopende projecten vormen station Zuid zijn goede fietsverbindingen en de tram- antwoorden op eerdere ruimtelijke ontwikkelingen en busontsluiting van de Zuidasknoop voorwaardelijk die zich hebben voorgedaan in de metropoolregio. voor een duurzame ruimtelijke ontwikkeling. Tegelijk bieden ze ook weer nieuwe ontwikkel- Bij de fiets zijn vooral de kwaliteit (doorstroming, kansen. Centraal knooppunt is de Zuidas, die de comfort, sociale veiligheid) en capaciteit van de schakel vormt tussen de noord/zuid relatie tussen noord-zuiden oost-westverbindingen en de beschik- Binnenstad/Noord en Buitenveldert/Amstelveen, en baarheid van voldoende stallingplaatsen op korte de oost-westrelatie tussen het woon- en werkge- afstand van de perrons belangrijk. Het gaat alleen bieden rondom Schiphol en langs de corridors naar hier al om vele duizenden plaatsen. Utrecht en Almere/’t Gooi. Bij het onderliggend OV gaat het erom de Zuidas Vanuit dit centrale knooppunt doen zich ontwikke- een meerzijdige tramontsluiting te geven, wat lingskansen voor in alle richtingen mits de capaciteit mogelijk is met verlenging van de lijnen 4 en/of van OV-lijnen en het wegennet dat toestaan. Richting 16/24 naar station Zuid en lijn 5 Buitenveldert in. het zuiden zal de Amstelveenlijn dan moeten worden Daarnaast moet er een hoogwaardiger OV-terminal opgewaardeerd tot metrokwaliteit in de vorm van komen waar ook lokale regionale buslijnen een een doorgetrokken Noordzuidlijn. Richting het goede aansluiting krijgen op het treinen metronet. westen hangt het van de ontwikkeling van een Met de te verwachten groei van de parkeercapaciteit eventuele 2e luchthaventerminal en ontwikkeling van en –druk op en rond de Zuidas zullen ook de aan- en het gebied Nieuwe Meer/Riekerpolder af of er een afvoerroutes voor het wegverkeer verbeterd moeten tweede railverbinding met tussenliggende haltes worden. Dit behoort tot de integrale ontwerpopgave kan worden gerealiseerd (keuze in het kader van voor het Zuidasgebied. OV-SAAL). Richting Zuidoost is de OV-corridor al op Ook buiten de Zuidas zal in deze flank geïnvesteerd voldoende niveau om verdere ruimtelijke ontwik- moeten worden in de fietsen OV-verbindingen kelingen mogelijk te maken. Daarbij zal dan wel de naar de werkgebieden. Waar deze buiten de directe toenemende druk op het onderliggende wegennet invloedssfeer van stations en metrohaltes liggen,

82 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam zoals rond de luchthaven en in de Riekerpolder, zal Een van de aandachtspunten vormt het vervoer van dit met HOV-busverbindingen moeten gebeuren. gevaarlijke stoffen, zowel over de weg als per spoor. Projecten hiervoor, zoals de Westtangent, zijn al Met de intensivering van stedelijke gebieden langs opgenomen in het investeringsprogramma van de het spoor en dichtbij drukke wegverbindingen zullen Stadsregio. de mogelijke nadelige gevolgen in de vorm van De werkgebieden met een meer logistieke functie groepsrisico’s vermeden moeten worden. zijn gebaat bij een optimale wegbereikbaarheid.

Metropolitane Plek - Arena e.o/Duivendrechtse veld Metropolitane Plek - Gaasperplas

Metropolitane plek: Arena e.o./Duivendrechtse Metropolitane plek - Gaasperplas veld De Gaasperplas en het Gaasperpark vertegenwoor- Het voormalige Centrumgebied Zuidoost en winkel- digen een grote waarde als recreatiegebied voor de centrum de Amsterdamse poort, ArenAPoort, buurt. In potentie heeft dit gebied ook een belang- ontwikkelt zich verder tot het winkelcentrum van dit rijke functie voor een groter deel van de stad en de deel van de stad en regio én het tweede uitgangs- regio. Tegelijkertijd zijn er in de randen van het park centrum van de regio naast de binnenstad. Het plekken waar ruimte gevonden kan worden voor muziekpaleis de Ziggodome en GETZ met nieuw woningbouw als onderdeel in de zoektocht naar casino en winkels én divers extra woon- en kantoorruimte voor nieuwe woningen. Aan de noordkant programma zijn gerealiseerd. De ArenAPoort biedt het eindpunt van de Gaasperplaslijn de manifesteert zich bovendien steeds meer als het mogelijkheid voor de versterking van de recreatieve grootste hoogbouwcluster van de metropoolregio. functie. Hier kan gedacht worden aan ruimte voor Het verbeteren van de relatie tussen Zuidoost en evenementen. de stad kan ook via het Duivendrechtse Veld. Het gebied ligt op grondgebied van de gemeente Verder zijn er twee scenario’s denkbaar voor de Ouder-Amstel en grenst aan het tweede uitgaans- zuidrand van de plas. gebied van de stad wat met de komst van de Endemolstudio’s inmiddels naar het noorden is uitge- In het eerste scenario blijft de zuidrand groen en breid.. In de komende jaren zal op de 190 hectare recreatief zonder bebouwing. grond een volledige woon-werkwijk ontstaan. Naast In het tweede scenario (zie afbeelding) wordt aan de het versterken van de noord-zuidorientatie zal juist zuidrand van het park woningbouw toegevoegd. De ook de relatie met de Amstelscheg gezocht worden. groen recreatieve functie zal hoe dan ook aan deze Niet om te bebouwen maar om als uiterst aantrek- kant van het park dominant blijven. kelijk groengebied, parklandschap verder vorm en inhoud te geven. De gemeente Ouder-Amstel gaat Naast deze scenario’s kan nog verder worden op dit moment in haar structuurvisie uit van enkele nagedacht over een grotere functie voor water in dit duizenden woningen. deel van de stad.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 83 84 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam DEEL 2

Visie en beleid

In deel 1 van deze structuurvisie zijn de grote ruimtelijke ontwikkelingen tot 2040 in beeld gebracht. In deel 2 worden deze nader toegelicht. Dit gebeurt in hoofdzaak aan de hand van het beleid van de verschillende beleidssectoren. Het zijn juist deze sectoren die de ontwikkeling van Amsterdam in belangrijke mate gestalte geven. Een uitgelezen samenhang tussen visie en beleid is daarom onontbeerlijk. Zo komt in dit deel het economische beleid aan de orde plus de ruimtelijke implicaties die hieruit voortkomen. De woningbouwopgave wordt toegelicht maar ook de wateropgave voor de stad. Sociaal-ruimtelijke kwesties en voorzieningen in de stad komen aan de orde maar ook het verkeer- en vervoerbeleid.

De kwaliteit van het leefmilieu in de stad is alles bepalend voor een succesvolle duurzame economische ontwikkeling van Amsterdam. Het wonen, werken en recreëren raakt steeds meer met elkaar verweven. Op hetzelfde grondgebied neemt het aantal activiteiten toe. Daarom is het noodzaak om het grondgebruik in de stad te optimaliseren, onder meer via verdichting. Verdichting dient meerdere doelen, in onderlinge samenhang, elkaar versterkend. Het streven is daarnaast om de juiste functie op de juiste plaats te krijgen. Het meest uitgesproken in dit kader is de ambitie om 70.000 woningen toe te voegen aan de Amsterdamse voorraad, binnen bestaand stedelijk gebied. Maar ook de herstructurering van binnenstedelijke bedrijfster- reinen past bij deze opgave, of het omvormen van de sportinfrastructuur in de stad: méér intensief gebruikte stedelijke sporttereinen-model-Laan-van-Spartaan, in plaats van uitgestrekte sportparken. Ook moet er voldoende waterbergend vermogen worden ingepast en zijn innovatieve oplossingen nodig voor drink- en afvalwater. Verdichting legitimeert eens te meer de kwaliteitsslag voor de openbare ruimte.

De grote dichtheid van activiteiten brengt ook risico’s met zich mee. Risico’s zijn nooit helemaal uit te sluiten, maar vaak is het wel mogelijk om maatregelen te nemen om de risico’s en de effecten van incidenten te beperken. Bij het verder ontwikkelen van de stad zal steeds gekeken worden hoe de risico’s zoveel mogelijk kunnen worden beperkt. Het leidt geen twijfel dat verdichting een complexe opgave is. Inschikken wekt haast per definitie grote maatschappelijke weerstanden op. Bij de verdichtingsopgave moet worden ingespeeld op een toename van de kans op gecompliceerde incidenten. De uiteindelijke voordelen, bijvoorbeeld voor het voorzieningenniveau, laten zich lastig uitleggen. Hoewel het op termijn rendement oplevert, vergt intensivering grote investeringen. Deze kunnen niet alleen door de stad zelf worden opgebracht.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 85 86 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 7

Wonen en werken in Amsterdam

7.1 Wonen in Amsterdam

Cruciaal voor de verdere ontwikkeling als kernstad van de metropool is de kwantitatieve en kwalitatieve groei van het aantal woningen in Amsterdam.

Toesnijden op veranderde vraag woningmarkt is dan ook hoog. De schaarste op De Amsterdamse bevolking groeit de laatste kwart de woningmarkt doet zich alom voelen, maar is er eeuw vrijwel elk jaar. De nieuwe woningen voor deze met name in het midden en hoge marktsegment. Amsterdammers worden sinds midden jaren tachtig De nieuwbouw – evenals vervangingsnieuwbouw niet meer vooral gebouwd in de gemeenten rondom voor gesloopte woningen – heeft dan ook een sterk de stad. Amsterdam vervult sindsdien zelf ook een accent op de koopsector en daarnaast worden aanzienlijk deel van deze regionale bouwopgave. jaarlijks duizenden corporatiewoningen verkocht; de Daarnaast wordt er in Amsterdam al sinds de jaren meeste aan de huurders die er wonen. Het bouwen negentig een krachtige kwaliteitsimpuls gegeven aan verkoopbeleid wordt afgestemd met de Amster- wijken die te eenzijdig waren samengesteld en met damse woningcorporaties. De koopsector is door dit name uit goedkope huurwoningen bestonden. Die beleid in de periode van 1995 tot 2009 gegroeid van stedelijke vernieuwing is in de Bijlmermeer vrijwel elf procent naar dertig procent (voorlopig cijfer voor afgerond, in Nieuw-West in volle gang en in Noord in 2009) en de segmentale verdeling zal in de komende het beginstadium. jaren tot 2030 verder verschuiven naar minder sociale huur en een grotere marktsector voor duurdere huur- Dienst Wonen voert sinds 1995 tweejaarlijks een en koopwoningen. De ondergrenzen voor het aantal grote survey uit onder tachtigduizend Amsterdamse betaalbare huurwoningen voor mensen met een laag huishoudens, waarvan de respons circa achttien- inkomen, worden zowel in de stad als geheel als per duizend is. Op basis van dit onderzoek wordt stadsdeel bewaakt. inzicht verkregen in de segmentale structuur van de woningvoorraad en de inkomensdifferentiatie en de veranderingen hierin. Al jaren slinkt de laagsteinko- mensgroep en groeit de hoogste. Dit is het gevolg van de sterke economie van de Amsterdamse regio sinds enkele decennia. Ondanks de suburbane groei manifesteert Amsterdam zich onverminderd als het centrum van die regio. De druk op de Amsterdamse

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 87 Figuur x1: Inkomengroepen en woningmarktsegmenten, huidige situatie

Figuur x2: Inkomengroepen en woningmarktsegmenten, 2020

Toegankelijkheid voor stedelijk georiënteerde er meer dan in welke stad ter wereld. Steeds meer vraagcategorieën mensen willen deel uitmaken van de levendigheid, de Amsterdam gaat verder met het beleid van groei creativiteit en ondernemerszin van Amsterdam. Ook en toenemende differentiatie, maar de stad heeft gezinnen, die voorheen wegtrokken naar de regio op daar tegenwoordig meer redenen voor dan een zoek naar ruimere huisvesting, willen in toenemende aantal jaren geleden. Het argument om tegenwicht mate in de stad blijven wonen. De stad is weer meer te bieden aan suburbanisatie en om het stedelijk en meer in trek geraakt bij de middeninkomens. draagvlak voor grootstedelijke voorzieningen te versterken blijft een belangrijke voor dit beleid. In Amsterdam vestigen zich op dit moment een Nieuwe argumenten hebben te maken met het feit aanzienlijke groep hoog opgeleide creatieven en dat Amsterdam een sterke nationale rol vervult op kenniswerkers. Zij voelen zich sterk aangetrokken tot cultureel en economisch gebied en internationaal het cultureel sterke centrummilieu van Amsterdam gezien een belangrijke poortfunctie voor Nederland en zoeken daar hun woning. Voor een deel betreft vervult. De druk op de woningvoorraad is hierdoor het een groep die is aangewezen op de hogere groot en de vragersgroepen zijn zeer gevarieerd. segmenten van de woningmarkt, maar er is ook Dat het in het woonbeleid niet alleen om getals een aanzienlijke groep afgestudeerde starters op de creatieve arbeidsmarkt, die uit andere universi- matige verandering gaat, blijkt uit de woonvisie teitssteden in Nederland komen, zoals Groningen, met de veelzeggende titel Wonen in de Metropool. Utrecht en Nijmegen, maar ook uit het buitenland. Zij Centraal in het beleid staat het inspelen op de rol van zijn afhankelijk van betaalbare woon- en werkruimte Amsterdam als wereldstad. De stad is al een smelt- in de stad. Het bouwen transformatieprogramma kroes van 175 verschillende nationaliteiten; dat zijn moet oplossingen bieden voor woonwensen van

88 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam gevarieerde groepen, maar in ieder geval moet het te voegen moet gezocht worden naar bouwplaatsen toegesneden zijn op de wensen van deze stedelijk met een capaciteit van 120 duizend woningen. Er georiënteerde kenniswerkers en creatieve beroeps- moet immers rekening worden gehouden met een beoefenaars. Een toegankelijke en gevarieerde aanzienlijk sloopprogramma in de stedelijke vernieu- woningmarkt is ook van belang voor Amsterdams wingsgebieden en nog enkele tegenvallers bij de internationale connectie. De economie van de metro- ontwikkeling van bepaalde bouwlocaties. poolregio is voor een groot deel afhankelijk van de mogelijkheden die er talent op de arbeidsmarkt In potentie lijkt voldoende binnenstedelijke capaciteit heeft om in de (hoog)stedelijke omgeving van de beschikbaar om tot 2040 3.500 woningen per jaar stad Amsterdam te kunnen wonen. Bovendien is een te blijven toevoegen – met op termijn een nadruk voldoende ruime arbeidsmarkt, en dus ook woning- op nieuwe ontwikkelingen langs de IJoevers en markt, voor internationale bedrijven belangrijke nabij de openbaar vervoerassen Schiphol-Almere vestigingsvoorwaarde. en Amsterdam-Utrecht. Amsterdam kan in beginsel een langjarige woningproductie waarmaken, groten- Shortstay deels in gemengde stedelijke milieus, mits tijdig In een internationaal georiënteerde stad moet de financiering voor de projecten wordt gevonden mogelijkheid bestaan om een woning te huren en de marktpartijen deze productie ook weten en verhuren voor periodes van een week tot zes te realiseren. De noodzakelijke verdichting van maanden. In Amsterdam is hiervoor een short stay- delen van de stad zal gepaard moeten gaan met regeling. Huur en verhuur van periodes korter dan een verbetering van de kwaliteit van de openbare één week is alleen toegestaan in hotels. Boven de zes ruimte. De kwantitatieve vraag naar woningen blijft maanden is er sprake van ‘gewoon’ wonen. Dankzij in Amsterdam onverminderd hoog, maar de kwalita- deze regeling kunnen bijvoorbeeld buitenlandse tieve vraag verandert in de loop der tijd. Om variatie werknemers van internationale bedrijven die hier en creativiteit in de stad te behouden en monotone korte tijd verblijven een volwaardige woonruimte woonwijken te vermijden, moet worden gezocht naar huren en hoeven zij niet afhankelijk te zijn van een instrumenten voor een meer flexibele productie. hotel. De ervaring leert dat zo’n eigen huis sterk Diversiteit en een gemengde bevolking zijn belang- bijdraagt aan het ‘thuisgevoel’ in Amsterdam en dus rijke aantrekkingsfactoren van Amsterdam. Er is veel ook aan de waardering die een dergelijke tijdelijke vraag naar kwalitatief goede en voldoende ruime Amsterdammer voor de stad heeft, wat vervolgens woningen, maar deze moeten voor een belangrijk weer bijdraagt aan de hoge positie van Amsterdam deel betaalbaar blijven. Er blijft weliswaar vraag naar in de top van Europese steden. woningen in het topsegment, maar deze woningen leiden uiteindelijk niet tot de meeste doorstroming in 70.000 woningen de stad: dat zijn de woningen in het middensegment. De groei van de woningvoorraad leidt tot een Voldoende doorstroming zorgt er weer voor dat er toename van de bevolking. Sinds het naoorlogse goedkope woningen beschikbaar komen voor de dieptepunt (1985: 675.570) is de bevolkingsomvang starters, die zo van belang zijn voor de economie enorm gegroeid (1 juli 2009: 762.171). Met de van de metropoolregio. Maar, de belangrijkste factor partners binnen de metropoolregio is afgesproken voor doorstroming is een blijvend hoge woning- dat Amsterdam haar woningvoorraad met vijftig- bouwproductie. duizend woningen uitbreidt binnen het bestaande stedelijke gebied in de periode 2010-2030. Amsterdam overweegt of de voorraad met nog eens twintigduizend woningen kan worden uitgebreid. De totale opgave, zeventigduizend woningen, zou dan in de periode 2010-2040 moeten worden gerealiseerd. Met de ambitie om de woningvoorraad met zeventigduizend huizen te vergroten in de dertig jaar tot 2040 – rekening houdend met een verdere verkleining van het gemiddelde huishouden – zal Amsterdam in 2040 tussen de 850 duizend en negenhonderdduizend inwoners tellen. Om zeventigduizend woningen toe

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 89 De juiste woningen op de juiste plek hebben. De Amsterdamse woningmarkt wordt ook Er moeten niet alleen meer woningen bij, de stad steeds meer in zijn metropolitane context bekeken. moet er ook voor zorgen dat de juiste woningen op De stad met haar omliggende gemeenten zijn de juiste plek komen te staan. Een steeds groter deel communicerende vaten: het aantal verhuisbewe- van Amsterdam leent zich voor het ontwikkelen van gingen tussen centrum en periferie is enorm. Voor stedelijke leefmilieus, met een grote bebouwingsin- iemand die een woning zoekt in Amsterdam Zuidoost tensiteit, appartementen en menging van functies. is Almere een goed alternatief. Voor bewoners van Voor het suburbane wonen leent de regio zich veel Nieuw-West is Zaanstad ook een optie. Amsterdam beter, alsmede de uiterste periferie van de kernstad. gaat ook steeds meer complete stedelijke leefmilieus In Wonen in de Metropool wordt hier op ingespeeld ontwikkelen waarin het wonen, werken en stedelijk via een koerswijziging van generiek, recreëren naadloos in elkaar overgaan. Een aantal stadsbreed beleid naar gebiedsgericht beleid: niet binnenstedelijke bedrijventerreinen wordt hier iedere buurt hoeft een afspiegeling (deels) naar getransformeerd, zoals Buiksloterham en te zijn van de Amsterdamse samenleving, niet overal OverAmstel. Maar ook het terugbrengen van bedrij- hoeft de gemengdheid hetzelfde te zijn, vigheid in de woonwijken behoort tot de mogelijk- niet iedere buurt hoeft dezelfde voorzieningen te heden.

7.2 Voorzieningen in Amsterdam

Bij zeventigduizend nieuwe woningen horen ook Metropoolregio Amsterdam is gebaat bij een sterke de bijpassende voorzieningen. Het Amsterdams sociaalruimtelijke infrastructuur van voorzieningen voorzieningenmodel laat voor zeventigduizend en openbare ruimte. De koppeling van voorzienin- nieuwe woningen een behoefte van 330 duizend genplanning aan de bestaande sociaalruimtelijke vierkante meter vloeroppervlak aan maatschappelijke infrastructuur versterkt die structuur en zorgt voor voorzieningen zien. Onderwijs, zorg, welzijn, kunst en het optimaal functioneren van zowel de voorziening cultuur, jeugd- en sportvoorzieningen horen integraal als plek en uiteindelijk ook de metropool. Doel onderdeel te zijn van het stedelijk weefsel om is om betekenisvolle en kwalitatief hoogwaardig interactie, meedoen en emancipatie te bevorderen. ingerichte plekken ruimtelijk en programmatisch zo Voorzieningen bieden kansen om vooruit te komen te ontwikkelen dat ze de samenhang van de verschil- en bieden een vangnet voor mensen die buiten de lende netwerken versterken. Een mogelijkheid is boot dreigen te vallen. om dit programma ook te verwezenlijken op enkele Een sociaal duurzaam Amsterdam in 2040, is van de metropolitane plekken (zie de kaders in de Amsterdam op zijn best: een gevarieerde, tolerante hoofdstukken 3 tot en met 6). Het stimuleren van en cultureel innovatieve stad. Een metropool van ontmoeting en betrokkenheid, nu en in de toekomst, en voor Amsterdammers in de meest brede zin van is daarbij een belangrijke randvoorwaarde. het woord: van dagbezoekers tot expats, van jonge gymnasiasten tot de Turkse bakker op de hoek die Vijf condities zijn belangrijk: zijn hele leven in Amsterdam woont. De metropool Identiteit en identificatie Amsterdam is goed voor zijn inwoners en gasten. Eigenaarschap Zij voelen zich thuis in de stad en komen vooruit. Flexibiliteit De Amsterdammers voelen zich ondersteund in Bereikbaarheid en toegankelijkheid hun eigen identiteit. De sociale netwerken zijn Diversiteit/functiemenging gevarieerd, overlappen elkaar en de inwoners staan open voor verandering. De publieke voorzieningen, ruimten en buurten in de stad weerspiegelen en faciliteren dat. Ze zijn zowel verschillend – met elk een eigen identiteit – als ook toegankelijk en gastvrij. De stad kent geen afgesloten enclaves, maar is een samenspel van verschillende, elkaar overlappende domeinen. Amsterdam als emancipatiemachine.

90 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Identiteit en identificatie Eigenaarschap Voorzieningen en openbare ruimte hebben van Een verantwoordelijkheidsgevoel voor de buurt, de oudsher een oriëntatiefunctie. De identiteit van straat, de voorziening in de wijk of zelfs stad duidt op de gebouwen, hun architectuur, hun plek in de een positieve relatie tussen de mens en zijn leefom- stedenbouwkundige structuur en hun relatie met geving. Vanuit betrokkenheid met de plek en de de openbare ruimte geven mede vorm aan de activiteiten op en rond de plek wordt eigenaarschap stad. Steeds duiken er identificatiepunten op die gevormd. Eigenaarschap kan interactie initiëren herkenning van plaats en richting geven. De mental en vormgeven, want alleen vanuit eigenaarschap map van veel stadsbewoners is samengesteld uit kan worden uitgenodigd en naar buiten worden voorzieningen, pleinen en parken. getreden. Zonder eigenaarschap dus ook geen gastheerschap en gastvrijheid. De beste garantie Scholen zijn echte identiteitsdragers en dienen voor die positieve relatie met de omgeving bestaat als zodanig in een stedenbouwkundige structuur uit de mogelijkheid die leefomgeving mede vorm te herkenbaar te zijn. De koppeling met voldoende geven. Betrokkenheid bij de inrichting en het gebruik openbare ruimte en speelplekken zorgt daarbij voor van voorzieningen kan deze relatie versterken. En flexibiliteit en toekomstbestendigheid. Jongeren en waar buurten of wijken al identiteit hebben, bijvoor- kinderen zorgen voor levendigheid en zijn onmis- beeld door relatief grote etnische, maar nog steeds kenbaar onderdeel van het stedelijk leven. De Amsterdamse groepen, moet dit een voedings- kinderen van nu zijn de volwassenen van 2040. Zij bodem zijn voor het creëren van nieuw eigenaar- zorgen voor nieuwe impulsen en vormen het toekom- schap en initiatieven. stige menselijk kapitaal van de stad. Flexibiliteit Ook sport verbindt. Sport draagt bij aan ontmoe- De ontwikkeling van een metropoolregio is een lange tingen en contacten tussen verschillende bevolkings- termijnproject zonder duidelijk eindbeeld. Ook de groepen en leefstijlen. Sport stimuleert integratie rol die verschillende sociale functies hierin vervullen en sociale cohesie niet alleen in de wijk, maar in de wordt onduidelijker naarmate de planhorizon verder hele metropoolregio. Binnen sport zien we steeds weg ligt. Hierbij past geen rigide planvorming met meer individuele en ongeorganiseerde vormen. een korte termijnhorizon. De planning van sociale Sportvoorzieningen hebben een functie als identi- voorzieningen moet flexibel zijn. Flexibiliteit van de teitsdragers in de wijk. Dus sportvoorzieningen horen gebouwde omgeving zorgt ervoor dat de fysieke thuis op plaatsen in de wijk waar de maatschappelijke en sociale voorzieningen een aanvulling zijn op betekenis optimaal is en er vanzelfsprekende verbin- de ontwikkelingen in de samenleving. Duurzaam dingen kunnen worden gelegd met bijvoorbeeld betekent ook aanpasbaar. onderwijs en opvang. Het ouderenbeleid in de zorgsector richt zich er bijvoorbeeld al meer op ouderen zo lang als mogelijk Kunst en cultuur bieden als identiteitsdragers nieuwe zelfstandig te laten wonen, wat een wens van kansen bij ontwikkelingsgebieden. Zo gaat het veel oudere Amsterdammers. Dat betekent meer toekomstige het Filmmuseum een nieuw gezicht aanpasbare woningen en een slimme combinatie van geven aan Noord en kunst en cultuur op IJburg kan voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg in ervoor zorgen dat IJburg ook bij de Amsterdammers zogenaamde woonservicezones. die in de andere stadsdelen wonen op de mental Er zijn drie soorten van flexibiliteit waarmee rekening map komt. moet worden gehouden: flexibele openbare ruimte (die interactie bevordert), flexibele stedenbouw- Op deze manier identificeren gebruikers van de kundige omgeving (waardoor er plek is voor nieuwe metropoolregio zich met ‘hun’ stad, buurt, wijk, werk ontwikkelingen) en flexibele gebouwen ( gebouwen of ontmoetingsplek. Een positieve identificatie met waar veranderende behoeftes kunnen worden de eigen wijk zorgt bovendien voor eigenaarschap, opvangen). Het benutten van tijdelijkheid –trans- ofwel een positieve betrokkenheid bij de eigen formatie, leegstand, latere besluitvorming – en het leefomgeving. oningevuld laten van ruimtes en functies in nieuwe ontwikkelingsgebieden biedt kansen aan onder meer culturele functies .

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 91 Bereikbaarheid en toegankelijkheid Internationale scholen Publieke voorzieningen, openbare ruimten en Voor het vestigingsklimaat van internationale ander plekken waar interactie kan plaatsvinden, bedrijven is het van groot belang dat er binnen de moeten goed bereikbaar zijn voor een diverse groep metropoolregio ruimte wordt gereserveerd voor gebruikers. Hierbij speelt zowel fysieke als sociale internationaal onderwijs. Dit moet geworden gereser- bereikbaarheid een rol. Als het gaat om fysieke veerd in die gebieden waar een hoge concentratie bereikbaarheid dan moeten functies die op cruciale van expats wonen en werken, zoals de binnenstad, plaatsen in het stedelijk netwerk bevinden zich als Oud-Zuid of Zuideramstel binnen Amsterdam en het ware ‘openkeren’ naar de openbare ruimte. Amstelveen, de Haarlemmermeer en Almere. Deze functies hebben een duidelijke identiteit en Twee van drie grootste internationale scholen binnen nodigen uit tot interactie. Dit wordt bevorderd door Metropoolregio Amsterdam, de British School en het situeren van voorzieningen langs doorgaande de Amsterdam International Community School wegen, in markante gebouwen, op hoeken en aan (AICS), zijn op korte termijn op zoek naar nieuwe pleinen. Open gevels dragen bij aan de levendigheid bouwlocaties in de buurt van de Zuidas. Met de op straat. Toegankelijkheid kan worden beperkt door voortgaande globalisering zal de vraag naar inter- cognitieve barrières die een voorziening opwerpt. nationaal onderwijs tot aan 2040 fors toenemen. Alleen voorzieningen die toegankelijk zijn voor een Naast de traditioneel Engelstalige scholen, zal er divers publiek zullen er ook in slagen verschillende in de toekomst ook de behoefte kunnen onstaan bevolkingsgroepen en belevingswerelden aan elkaar aan anderstalige scholen, zoals Chinees-,of Duits- te koppelen. talig onderwijs; een Franstalige basisschool is al in Amsterdam. Er dient rekening te worden gehouden Diversiteit/functiemenging met de behoefte aan nog zeker twee tot drie Voor het verbinden van functies en identiteiten is extra internationale scholen binnen Amsterdam, de nabijheid van sociale voorzieningen van belang. waarvoor dus betaalbare ruimte moet worden Dit maakt het makkelijker om met elkaar samen te gereserveerd. Aan de oostzijde van Amsterdam zijn werken en van elkaar te profiteren. De keuze voor er internationale scholen in Hilversum en Almere diversiteit en functiemening is niet altijd een gemak- ,maar ontbreken ze aan de westzijde. Er zal aan de kelijke. Grootschalige functies als ziekenhuizen en westzijde van de Metropool ruimte moeten worden sportvelden worden in de praktijk vaak naar de gereserveerd voor een of twee internationale randen van de stad verdreven. Hier is de druk op de scholen. Haarlemmermeer, met zijn hoge concen- ruimte minder groot. Door deze functies juist wel tratie internationale bedrijven en expats, is de meest binnen de ring te plaatsen ontstaan er kansen voor voor de hand liggende locatie. medegebruik en voor interactie. Sportfaciliteiten kunnen ook ingezet worden voor onderwijs, clubge- bouwen voor buurtactiviteiten, sportverzamelge- bouwen voor naschoolse opvang. Kennisuitwisseling, ontmoeting en ontplooiing, sport, verschillende belangrijke sociale beleidsdoelstellingen kunnen zo worden gerealiseerd. Tegelijkertijd kunnen dit soort functies ook goede identiteitsdragers zijn in een gebied of een buurt. Clustering van functies op het gebied van zorg, welzijn en gezondheid maakt het leven van de gebruikers van die voorzieningen, zoals voor ouderen, makkelijker. Gezien de ontwikkeling dat zoveel mogelijk mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, moeten zorgen welzijns- voorzieningen worden verweven met andere voorzieningen, waardoor ouderen en gehandicapten zich onder andere mensen begeven en zo deel nemen aan het stedelijk leven.

92 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 7.3 Kunst en Cultuur

Culturele voorzieningen zijn belangrijke identiteitsdragers voor de metropool als geheel en voor plekken binnen de metropool in het bijzonder. De topvoorzieningen in het centrum spreken mondiaal tot de verbeelding. Na renovatie, verbouwing en uitbreiding van een aantal musea kent Amsterdam een uniek cluster van culturele wereldklasse met onder andere het Muziekgebouw/Bimhuis, Hermitage aan de Amstel, Rijksmuseum, Stedelijk Museum, Van Goghmuseum, Concertgebouw en Filmmuseum. Maar ook op buurten wijkniveau dragen herkenbare culturele voorzieningen bij aan een positief imago.

Cultuur en haar voorzieningen geven uiting en dragen bij aan de enorme diversiteit in de kernstad van de metropool en haar bewoner, van hoge tot lage cultuur, van wit tot zwart; bieden eenieder die dat wil de mogelijkheid om te participeren en vooruit te komen; zijn een belangrijke motor voor vernieuwing en innovatie, ook voor economische sectoren als ICT en media (creatieve industrie) en in sociale vernieuwing; zijn de belangrijkste dragers voor toerisme en de organisatie van congressen in de stad; zorgen voor herkenning en identiteit op alle schaalniveaus.

Cultuur is een belangrijke vestigingsfactor voor zowel economie als menselijk kapitaal. In de mondiale concurrentiestrijd tussen metropolitane regio’s, maar ook in de concurrentie van gebieden in het Amster- damse spelen culturele voorzieningen een cruciale rol.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 93 Figuur 1 Culturele en metropolitane ambities

Bovenstaand schema koppelt een aantal culturele en metroplitane ambities. Verbinden is hierbij het sleutelwoord. Amsterdam als mondiale speler op het gebied van cultuur vraagt niet alleen om voorzieningen van wereldklasse, maar ook om investeringen in prachtstad, in culturele voorzieningen als basis- voorziening in buurten en wijken. Speciale aandacht is er voor de laboratoriumfunctie van cultuur. De stad moet voldoende ruimte bieden voor vernieuwing en experimenten. Stilstand is immers achteruitgang. Talentontwikkeling is de humus van waaruit wereldklasse kan ontstaan, terwijl de voorzieningen van wereldklasse aanleiding en stimulans geven voor culturele ontwikkeling.

94 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Cultureel ruimtelijke verbindingen

Schematische visie op verbindingen tussen mondiale en lokale cultuur Deze schematische afbeelding laat zien hoe een ruimtelijke samenhang in culturele voorzieningen in de kernstad van de metropool bereikt kan worden. Centraal staat het sterke centrummilieu met haar topvoorzieningen. De ster verbeeldt de uitrol van het centrummilieu. Deze uitrol kan mede gefaciliteerd worden door de vestiging van (publieksge- richte) culturele voorzieningen. Vooral vernieuwende functies (de zogenaamde laboratoriumfunctie) met zowel een lokale functie als (groot)stedelijke aantrekkelijkheid (vb Timorplein) kunnen het mondiale met het lokale verbinden. Op lokaal niveau dienen culturele voorzieningen aan te sluiten bij de lokale identiteiten. In het geval van uitbreidings- en transformatiegebieden geven culturele voorzieningen deze identiteit mede vorm. Speciale aandachtsvelden in de structuur zijn de gespecialiseerde clusters, het groen/ landschap en de Olympische Ambitie.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 95 7.4 Werken in Amsterdam

Mensen maken de metropool, de diversiteit maakt Er komen meer ZZP’ers, tijdelijke consortia van kleine Amsterdam. Ook op economisch gebied kent bedrijven schieten uit de grond en mompreneurs Amsterdam een grote diversiteit: aan economische combineren de zorg voor hun kinderen met een sectoren en aan werkmilieus, de beroepsbevolking is onderneming aan huis. Deze nieuwe ondernemings- uiterst geschakeerd, de stad kent 773 verschillende vormen worden nu niet voldoende gefaciliteerd met soorten ondernemingen. Er is plek voor grote inter- bedrijfsruimtes en financiering. nationale firma’s, maar ook voor kleine zelfstandigen. Want ook dat is de kracht van Amsterdam. Groots Belang van ondernemerschap voor de Amster- door klein te durven zijn. damse economie Nederland loopt achter als het gaat om aantallen Diverse economie is duurzaam ondernemers, terwijl deze in de nieuwe onderne- Een diverse economie is ook een duurzame mende economie steeds belangrijker worden voor economie. Het maakt de stad minder kwetsbaar economische groei. Daarbij leidt meer ondernemer- bij conjunctuurschommelingen. Het biedt de zeer schap tot kortere recessies, zoals de huidige krediet- gevarieerde beroepsbevolking extra kansen en flexi- crisis. Het beleid van de gemeente is nu niet gericht biliteit. De veelzijdigheid van de economie draagt op de fase voor en na de start van een onderneming. ook bij aan de veelheid, diversiteit en fijnmazigheid Het gewenste integrale ondernemerschapbeleid aan hoogstedelijke voorzieningen in de stad. Dat dat deze fases wel bevat, vergt een hechte samen- vergroot de aantrekkelijkheid van de stad. werking en goede afstemming tussen EZ, scholen, universiteiten, kamer van koophandel en diverse Ondernemerschap gemeentelijke diensten. Voor de economie van de Substantiële groei van ondernemerschap, minimaal stad is het van het grootste belang dat de stad een tot conform het niveau van de belangrijkste concur- aantrekkelijke plek is, voor nieuwe bedrijven die rerende Europese steden zich willen vestigen en voor bestaande bedrijven die willen blijven of uitbreiden. Elk bedrijf draagt bij aan Ontwikkelingen de economie van de stad, aan de werkgelegenheid We gaan een nieuwe fase van economische ontwik- en aan de leefbaarheid van de stad en de wijken. keling in; die van de ondernemende economie. Hierin Voldoende geschikte locaties zijn dus een must, ook zijn niet langer de grote ondernemingen de motor voor de vestiging van hotels. Natuurlijk moet het van de economie, maar de jonge ondernemende daarnaast veilig zijn rond en in de onderneming, en bedrijven3. Nederland loopt echter achter als het moet de omgeving ook aantrekkelijk zijn voor klanten gaat om aantallen ondernemers door onder andere en medewerkers. Een florerende buurteconomie is niet aanwezige randvoorwaarden zoals kleinschalige essentieel voor de leefbaarheid in de wijken. bedrijfsruimte en een hoge regeldruk. Door een gebrekkige ondernemende cultuur heeft Nederland een laag aantal mensen dat de intentie heeft om een bedrijf te starten. Tegelijkertijd heeft onze beroepsbevolking een hoog opleidingsniveau en werken er veel mensen in de wetenschap en technologie, waarmee er veel innovatiepotentieel aanwezig is. Onder invloed van trends als toenemende mate van flexibiliteit en diversiteit verandert het type onderne- mingsvorm.

96 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Koers een groei van negentig procent vergeleken met de Amsterdam wil meer en beter ondernemerschap situatie in 1999. in de hele regio, leidend tot een brede basis van kleinschalige bedrijvigheid en ondernemerschap, met De financiële sector omvat circa vijftigduizend daarop een piek van snel groeiende internationaal banen, wat goed is voor 22,5 procent van het bruto concurrerende ondernemingen en technostarters in regionaal product. Daarvan nemen de algemene groeisectoren. Amsterdam wil daarvoor, in samen- banken bijna dertigduizend arbeidsplaatsen voor hun werking met partners, de voorwaarden scheppen. rekening. De Nederlandse financiële sector verliest op het internationale speelveld terrein. Amsterdam Doelen zakte van de 16de plaats in 2007 op de Global Ondernemerschap is in 2011 opgenomen in het Financial Centres Index (GFCI), de graadmeter voor curriculum van basisschool tot universiteit en alles internationale financiële centra, naar de 24ste plaats daartussenin in 2008. Er is een positiever beeld van ondernemers en ondernemerschap Veel financiële centra zullen zich specialiseren, in De naamsbekendheid van informatieloketten en het licht van mondialisering van de financiële markt. financieringsmogelijkheden vergroten Daarnaast zal de sector zich ook meer gaan centra- Er is binnen de gemeente een cultuuromslag liseren op plekken waar de grootste of de meest gemaakt door meer uit te besteden aan kleine gespecialiseerde financiële centra zich al bevinden. ondernemers en vaker ‘launching customer’ van Het is daarom de verwachting dat bedrijvigheid zich een nieuw product te zijn vanuit Amsterdam zal verplaatsen naar bijvoorbeeld Stroomlijnen van gemeentelijke regelgeving Londen en Frankfurt. Beschikbaar maken van kleinschalige bedrijfs- Amsterdam/Nederland heeft binnen de financiële ruimtes, bedrijventerreinen en winkelruimtes dienstverlening een goede internationale naam hoog Stimuleren van het aantal technostarters en snelle te houden binnen een viertal niches, zo heeft HFC groeiers onderzocht, becijferd. De aanwezigheid van dit type Het i.s.m. partners stimuleren van een veilig bedrijven en de verwachte groei in de subsectoren ondernemersklimaat biedt kansen in: (Gebiedgerichte) versterking van de buurt- Retirement Management economie Financial Logistics Uitbreiding van de hotelcapaciteit Sustainability and Finance Amsterdam Trading Venue Sterke sectoren De Amsterdamse economie is divers, maar De laatste jaren is nearshoring een trend in de daarbinnen is een aantal sectoren waarop zakelijke dienstverlening. Dit verplaatsen van dienst- Amsterdam zich kan profileren. In regionaal verband verlening naar relatief dichtbij gelegen lagelonen- is een analyse uitgevoerd waaruit een aantal sterke locaties, zoals Centraal- en Oost-Europa is relatief clusters naar voren komt, en waaruit blijkt dat de gemakkelijker. Dit geldt niet voor hoogwaardige en ruimtelijke claims van deze sectoren verschillen. specialistische activiteiten in de sector, zoals trust- kantoren en technische adviesbureaus. Deze trekken, Financiële en zakelijke dienstverlening vanuit het buitenland, juist soortgelijke werkzaam- De financiële en zakelijke dienstverlening is van groot heden aan naar Amsterdam en omstreken. belang. Amsterdam is het centrum van deze sector Afgelopen jaren zijn naast zorg commerciële diensten in Nederland. De afgelopen tien jaar is het aantal de grootste groeiers geweest, mede dankzij speciali- vestigingen in de financiële en zakelijke dienstver- satie en outsourcing van niet-kernactiviteiten. Studies lening in de metropoolregio bijna verdubbeld, van over de toekomst spreken elkaar tegen, hoewel de ruim 21 duizend in 1999 naar ruim veertigduizend in meeste verdere groei voorzien. 2009. Vooral de juridische en economische advies- Internationaal grote banken als ING en ABN AMRO bureaus zijn met 28 duizend vestigingen – zeventig hebben in Amsterdam hun hoofdkantoor gevestigd. procent van het cluster – sterk vertegenwoordigd. In Tot voor kort waren deze banken respectievelijk de de metropoolregio werken in 2009 ruim 163 duizend tweede en de vierde werkgever van Amsterdam, mensen in de financiële en zakelijke dienstverlening, maar de werkgelegenheid staat – net als in andere

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 97 Europese financiële centra – onder druk. Naast ruim 24 duizend vestigingen in de metropoolregio banenverlies bij de grote banken zullen ook bij de gerekend tot de creatieve industrie. In vergelijking ondersteunende financiële en zakelijke dienstver- met 1999 is dit aantal met bijna tienduizend toege- leners banen verloren gaan. Daar staat tegenover dat nomen. De meeste vestigingen zijn te vinden in de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening, media en entertainment en de creatieve zakelijke met name in de juridische en economische adviesbu- diensten. De creatieve industrie inclusief mode, reaus en de uitzendbureaus, gestaag groeit. telt in de metropoolregio in 2009 bijna 65 duizend De zakelijke dienstverlening is afhankelijk van andere arbeidsplaatsen, een groei van 33 procent ten sectoren. Wanneer het goed gaat met sectoren als opzichte van tien jaar geleden. Daarvan werkt 45 de handel en de logistiek, de creatieve industrie procent in de media- en entertainmentsector, veertig en de ICT-sector, dan gaat het ook goed met de procent in de creatieve zakelijke dienstverlening en gelieerde zakelijke dienstverlening. De aantrekke- vijftien procent in de kunsten. De creatieve sector lijkheid van Metropoolregio Amsterdam voor buiten- omvat veel kleine spelers en een beperkt aantal landse bedrijven is essentieel voor de internationale grote bedrijven. Het centrum van de sector bevindt concurrentiekracht van de zakelijke dienstverleners. zich in Amsterdam, dat 55 procent van het totaal Veel zakelijke en financiële dienstverleners zitten dáár aan vestigingen, en 54 procent van het totaal aantal waar de beslissingen worden genomen. werkzame personen in de metropoolregio voor de rekening neemt. ICT Potentieel is de creatieve industrie een aanjager De omvang van de ICT-sector in termen van toege- voor ‘klassieke’ economische sectoren, zoals finan- voegde waarde in Nederland is 31 miljard euro en in ciële dienstverlening. Deze relatie is wederkerig. de Amsterdamse metropool is dat 18 miljard euro, Cultuur en creativiteit en hoog renderende sectoren waarvan twee tot drie miljard euro internationaal is. versterken elkaar. Dienstverlening gedijt beter in een In 2009 werken er in de metropoolregio in totaal cultureel verrijkte omgeving en hoogwaardige dienst- bijna 97 duizend mensen in de ICT. De meeste verlening genereert vraag naar de producten en werkgelegenheid is te vinden in de handel en de diensten van de creatieve sector. Daarnaast ontstaan telecom en toepassingen, terwijl het aandeel van de er steeds meer cross-overs tussen de creatieve productie van hard- en software relatief beperkt is. industrie en andere sectoren. Voorbeelden hiervan Momenteel is sprake van een tijdelijke terugval zijn zakelijke dienstverlening, ICT, logistiek en leisure. in zakelijke ICT-vacatures. Tegelijkertijd is er een De creatieve sector draagt bij aan het stedelijk structureel tekort aan ICT-professionals. Dit blijft leefklimaat, zowel voor consumenten als werknemers op de langere termijn een knelpunt. Zeker als er de in diverse sectoren. Amsterdam scoort goed in inter- enabling-rol van ICT in de samenleving, zoals in de nationale leefklimaatonderzoeken met een dertiende zorg, de veiligheid, het onderwijs, gestimuleerd gaat plaats op de Quality of Living Survey van Mercer. worden. De regio heeft een krachtige propositie: Naar verwachting zal de nadruk in het creatieve connectivity door de global gateway, de benodigde cluster komen te liggen op de producten met een massa, kwaliteit van personeel en een internationaal toegevoegde waarde. Door het gemak waarmee imago. informatie en kopieën op internet beschikbaar zijn, is het voor bedrijven van belang toegevoegde waarde Creatieve industrie te zoeken in de volgende categorieën: directe Internationaal heeft de Nederlandse creatieve beschikbaarheid, gepersonaliseerde producten, industrie een goede naam, maar omvang is moeilijk originele interpretaties van producenten (ontwerp), te bepalen evenals de impact, door onder meer authenticiteit, toegankelijkheid, belevingswaarde, het informele karakter van de sector. Het vernieu- vindbaarheid en acceptatie van sleutelfiguren. wende karakter van het creatieve cluster maakt Er is versterking mogelijk op een aantal vlakken, zoals het moeilijker om inzicht te krijgen, bijvoorbeeld ondernemerschap van de creatieve ondernemers hoe groot de investeringen zijn in research & (het vermarkten van creativiteit), cross-overs tussen development (R&D). creatief en andere sectoren en binnen de verschil- De schattingen over de omvang van de creatieve lende delen van het creatieve cluster, en gestructu- industrie in Nederland lopen uiteen van n 8,4 miljard reerde kennisontwikkeling/R&D met toepassing in de euro (2,3 procent van het landelijk totaal) tot 20 sector zelf. miljard euro (5,5 procent). Medio 2009 worden

98 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Lifesciences ceutische groothandel, en voor vijftien procent in Nederland heeft een goede positie op het vlak van medische en farmacologische R&D. Het cluster in moleculair pharming, zowel met raakvlakken aan Amsterdam is sterk gericht op het midden en eind de therapeutische kant, de farmaceutische kant van de economische keten: productontwikkeling, als de agriculturele kant van de biotechnologie. productie, alsmede verkoop, marketing en distributie Ook in veterinaire geneeskunde neemt Nederland van producten. Er zijn weinig bedrijven die bijdragen een sterke positie in. Op onderzoeksgebied heeft aan fundamenteel onderzoek. Er is met name vraag Nederland een internationaal vooraanstaande positie naar kenniswerkers op HBO/WO-niveau. De sector is op de velden farmaceutisch onderzoek, klinische zeer kapitaalintensief en kent lange ontwikkeltijden. geneesmiddelenonderzoek en genomics en prote- Kenmerkend is ook de aanwezigheid van veel kleine, omics, imaging en medische informatica. De grote dienstverlenende bedrijven. De Nederlandse kennis- trend op internationale schaal is op dit moment paradox –sterke kennispositie, maar relatief weinig tweeledig: een gebrekkige pijplijn bij de farmaceu- economische spin-off – is in de sector sterk aanwezig: tische producenten en veel (omvangrijke) overnames er is gebrek aan ondernemerschap en risicokapitaal. door de grote bedrijven van beloftevolle bedrijven (al De markt voor stand alone R&D-bedrijven is beperkt, dan niet in kapitaalproblemen) met perspectiefrijke maar inzet op integrated lifesciences-bedrijvigheid ontwikkellijnen. Naast de metropoolregio richten in de metropool is kansrijk, ofwel metropool als tal van andere regio’s zich op de werving van lifesci- vestigingsplaats voor bedrijvigheid inclusief R&D, ences-bedrijven; in Nederland onder meer Leiden, productie, marketing en sales en distibutie. Utrecht, Groningen en Nijmegen en in het buitenland Londen en omgeving, Berlijn, Munchen en Kopen- Handel en logistiek hagen/Malmö. Sommige van deze regio’s hebben Mainport Schiphol en de Haven van Amsterdam zijn een veel grotere massa aan bedrijvigheid en kennis- de vierde luchthaven en haven van Europa. De sector instellingen rond lifesciences dan de metropoolregio levert zeshonderdduizend banen in Nederland en en kennen veel meer overheidsstimulering. 160 duizend in de metropoolregio. Waarde van de De sector heeft goede perspectieven: verdergaande jaarlijkse import en export is respectievelijk dertien vergrijzing en groei van de wereldbevolking zorgen en elf miljard euro. Het aantal vestigingen in dit ook de komende jaren voor een groeiende vraag cluster in de metropoolregio in 2009 is ruim 25.500, naar lifesciences-producten en de bestijding van waarvan tweederde deel in de groothandel. Sinds infectieziekten is van toenemend, globaal belang. 1999 is het aantal vestigingen met elf procent toege- De grote farmaceutische bedrijven zullen zich richten nomen. De internationale handel en logistiek zijn met op de ‘grote ziekten’, ofwel ziektebeelden met name geconcentreerd op en rondom Schiphol en de een omvangrijke doelgroep. De ontwikkeling van Haven van Amsterdam. Vooral deze combinatie van therapieën en medicijnen voor de kleinere ‘orphan’ de mainport en haven en de ligging en verbindingen deseases wordt steeds moeilijker. met het achterland maakt de metropoolregio voor Naast medicijnontwikkeling, imaging en targeting overzeese multinationals een ideale global gateway concentreert Nederland zich op een aantal ziekte- voor Europa. beelden: auto-immuunziekten, oncologie, cardiovas- Rondom Schiphol zijn veel Europese distributie- cuaire ziekten, infectieziekten en hersenziekten. De centra gevestigd voor spare parts, hoogwaardige vraag naar meer persoonlijke vormen van medicatie elektronica en tijdgevoelige producten, zoals verspro- maakt dat er vele niches in de sector ontstaan, waar ducten en producten aan het begin van de product- vooral kleine, jonge biotech-bedrijven aansluiting levenscyclus. Dit segment omvat warehousing, Value bij zoeken. Wereldwijd is er een trend naar meer Added Logistics (VAL) en Value Added Services samenwerking onder farmaceutische bedrijven om (VAS), zoals douane, im- en exportondersteuning, tot gedeelde innovatietrajecten te komen. Zowel het supply chain management en optimization, advies). delen van kennis als van risico, spelen daarbij een In de metropoolregio zijn tal van logistiek dienstver- rol. Het lifesciences-cluster in de metropoolregio leners. Het cluster telt in de metropoolregio anno telt in 2009 zo’n 1.350 vestigingen, een verdub- 2009 bijna 180 duizend arbeidsplaatsen. Alleen al de beling ten opzichte van 1999. In totaal hebben deze toegevoegde waarde van de luchthaven bedraagt vestigingen een kleine twaalfduizend werkzame tussen de 5,1 en 6,2 miljard euro, ongeveer 1,5 personen, die voor 29 procent in de farmaceutische procent van het nationaal inkomen. In de regio industrie actief zijn, voor 21 procent in de farma- zijn ongeveer 150 duizend banen direct of indirect

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 99 verbonden met transport en logistiek. Er is vraag ‘nieuwe ouderen’, een doelgroep die zich kenmerkt naar arbeidskrachten op alle niveaus. In de logistiek door individualisme, nieuwsgierigheid, en zich richt op Schiphol en de Haven is dat met name op VMBO- op genieten, veiligheid, gezondheid en authenti- niveau – 9.150, op MBO: 2.200, HBO: 600 en WO: citeit. Een andere trend is die naar gezondheid en 250. Geschikt arbeidspotentieel is een sleutelfactor in wellness. Metropoolregio Amsterdam heeft een het succes van de sector. Daarnaast is innovatie, zoals grote aantrekkingskracht op internationale toeristen, in logistieke concepten, een must om bij te kunnen zowel recreatief (81 procent van de bezoekers) als blijven. zakelijk toerisme, bijvoorbeeld vanwege congressen (19 procent van de bezoekers). De focus van dit De onderlinge nabijheid van Schiphol en de Amster- internationaal toerisme ligt op de stad Amsterdam. damse haven is in Europa uniek. Haven en luchthaven In Amsterdam vindt 45 procent van alle overnach- profiteren van elkaars logistieke ketens. Daar komt tingen binnen Nederland plaats. De banengroei in dan wereldstad Amsterdam bij, met haar grootste- toeristische bedrijfstakken in Amsterdam, die zich in delijke allure en hoogwaardige financiële, zakelijke, de toeristische branches al in 2006 voorzichtig had cultureel-creatieve, toeristische en overige dienst- aangekondigd, is in 2007 doorgezet. Na ongeveer verlening. De ligging in deze ‘gouden driehoek’ vijf jaar stagnatie groeit de werkgelegenheid in de versterkt de kracht en veelzijdigheid van handel toeristische sector nu iets sneller dan die van de en logistiek in de metropool. De aanleg van de andere sectoren in Amsterdam. In 2007 nam het Westrandweg en de ontwikkeling van een deel van aantal banen van twaalf uur en meer per week met 4 het Atlaspark door SADC dragen de komende jaren procent toe (tegen het gemiddelde +2 procent) en bij aan een verdere verwevenheid van haven en lucht- het aantal kleine deeltijdbanen – twaalf uur of minder haven. per week – met 8 procent (tegen het gemiddelde +5 procent). Op 1 januari 2008 telde de Amster- Internationaal toerisme en congressen damse toeristische sector 36.500 grotere banen en Deze sector telt nationaal 375 duizend banen. 11.700 kleine banen. De banengroei zit vooral in de Amsterdam is goed voor 48 duizend voltijdbanen. horecabranches – restaurants en cafés – en recreatie De sector bedraagt 3,5 procent van het BNP met een – cultuur en amusement. Er werken veel MBO’ers en toegevoegde waarde van 13,5 miljard euro (2006, HBO’ers in de sector. Kenmerkend is de moeite die 2,9 procent van de totale toegevoegde waarde). de sector heeft om werknemers te binden, vanwege Bezoekers in Amsterdam zetten naar schatting 5 de afwijkende werktijden, relatief lage salarissen en miljard euro om. Amsterdam is de zesde stad in gebrek aan loopbaanperspectief of het afronden Europa als het gaat om ontvangst van internationale van de studie (in geval van bijbaantjes), terwijl het gasten; Londen neemt de eerste plaats in met 15,3 woongebied te duur is. Daar staan overigens de miljoen bezoekers per jaar, gevolgd door Parijs (8,8 klantcontacten, de sfeer, internationale contacten en miljoen), Rome (6,1 miljoen), Barcelona (5 miljoen), de dynamiek in de sector als positieve kenmerken Dublin (4,6 miljoen) en daarna Amsterdam (3,9 tegenover. Er is daardoor sprake van een flinke miljoen). Amsterdam is in 2008 gestegen van de aanwas vanuit het beroepsonderwijs. Er is een scheve negende naar de zevende plaats op de wereldrang- balans tussen toeristische marktpotentie van de regio lijst van internationale congressteden. Het aantal en haar verdiensten. Dit leidt tot lage servicekwaliteit congressen in de hoofdstad nam toe met 9 procent. en een lage innovatiegraad. Het is van toenemend Met 89 internationale congressen laat Amsterdam belang dat personeel zich kan onderscheiden door steden als Stockholm (87), Seoul (84) en Lissabon (83) een hoge mate van klantgerichtheid. achter zich. Het belang van de sector voor Amsterdam kan niet Duurzaamheid worden onderschat, en biedt de bovendien kansen. De aandacht voor duurzame economische Stedenreizen vormen het snelst en meest stabiel ontwikkeling – in publieke en private agenda’s groeiende toeristische segment in Europa. Hier – is ingegeven door het op peil houden van de kan een wereldstad als Amsterdam van profiteren. leefbaarheid in landen, steden en regio’s, en de De cruisemarkt is een groeiende markt, evenals schaarste van fossiele brandstoffen in de toekomst. de zakelijke markt. Er zijn steeds meer individuele Ook economische motieven bepalen echter, in steeds reizigers dan groepen. Dit biedt mogelijkheden sterkere mate, de aandacht voor duurzaamheid. voor nieuwe arrangementen, bijvoorbeeld voor de Duurzame bedrijvigheid vormt een steeds belang-

100 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam rijkere additionele bron van (hoogwaardige) werkge- Realisatie en ambitities legenheid en welvaart. Duurzaamheid is een econo- Een internationaal concurrerende, duurzame economische groeisector, en wint aan belang als aspect van mische ontwikkeling van Amsterdam brengt een het vestigingsklimaat. groei van zeventigduizend woningen, 330 hectare Deze potentie wordt alleen waargemaakt als de bedrijventerrein in Amsterdam (2.300 hectare in Amsterdamse regio inzet op de ontwikkeling van een de metropoolregio) en 1,5 miljoen vierkante meter sterk duurzaamheidcluster waarin bedrijven en instel- kantoorruimte met zich mee. De prognoses voor lingen actief zijn op gebied van energiebesparing bedrijventerreinen zijn gebaseerd op de in regionaal en inzet van duurzame energie. Een sterk duurzaam- verband vastgestelde Uitvoeringsstrategie Platform heidcluster biedt grote economische kansen op het Bedrijven en Kantoren in Metropoolregio Amsterdam gebied van: (Plabeka, februari 2007). Aantrekken en uitbouwen van bedrijvigheid op gebied van duurzaamheid, Bedrijventerreinen Ontwikkeling van nieuwe, vaak ook innovatieve, DRO heeft in samenwerking met EZ van alle Amster- werkgelegenheid, damse bedrijventerreinen onderzocht wat de Kennisopbouw die te vermarkten is in de mogelijkheden zijn tot intensivering en/of transfor- toekomst, matie. De focus ligt op de bedrijventerreinen binnen Lagere energiekosten voor de gehele Amster- de Ring A10. De druk van de uitrol van het centrum- damse maatschappij, milieu en de woningopgave is hier het grootst. Deze Positief effect op het vestigingsklimaat door bedrijventerreinen verkleuren bovendien steeds meer betaalbare, betrouwbare en schone energie. door een toename van functies als perifere detailhandel, leisure, creatieve en niet-creatieve kantoren. Het juiste bedrijf op de juiste plek Deze willen zich hier graag vestigen onder andere Elke sector stelt andere eisen aan het werkmilieu in vanwege de aantrekkelijke locatie en de lage (grond) de stad. Er wordt gewerkt in zowel het westelijke prijs. Hierdoor ontstaat een prijsopdrijvend effect en havengebied, als op de Zuidas en in de Jordaan. zijn terreinen niet meer betaalbaar voor stadsverzor- Drie werkgebieden, maar drie totaal verschillende gende bedrijven waardoor steeds minder ruimte voor werkmilieus. Met elk zijn specifieke aantrekkings- deze bedrijven resteert. kracht op de diverse bedrijfssectoren. De ruimtelijke opgave is om het gevarieerde economische leven Binnenstedelijke bedrijventerreinen blijvend te faciliteren, kwantitatief maar ook kwali- Met name de cruciale rol van de stadsverzorgende tatief. Dit moet op de schaal van de metropoolregio bedrijvigheid geeft aan dat het een absolute must is gebeuren. Dat geeft manoeuvreerruimte, dat biedt dat er bedrijventerreinen binnen de Ring A10 blijven extra mogelijkheden om het juiste bedrijf het juiste bestaan. Hoe belangrijk deze terreinen momenteel vestigingsmilieu te bieden. Het ene bedrijf past beter zijn voor het functioneren van de stad blijkt uit de in Krommenie, het andere gedijt het best in het hart beperkte leegstand van 3 procent. Bovendien tonen van Amsterdam. Maar het is allemaal Metropool prognoses aan dat de vraag naar deze binnenstede- Amsterdam. Elkaar versterkend, de onderlinge lijke bedrijventerreinen in de toekomst onverminderd concurrentie voorbij. Amsterdam zélf kan zich meer hoog blijft. Hier komt bij dat zeventigduizend extra en meer richten op de bedrijfssectoren die sterk op woningen in de stad ook een groeiende vraag naar het hoogstedelijke milieu zijn aangewezen zoals de bouwen onderhoudswerkzaamheden, naar voedsel, zakelijke financiële dienstverlening of het creatieve naar diensten met zich mee zal brengen. cluster. Daarnaast is het van vitaal belang dat er in De toekomst van de binnenstedelijke bedrijventer- Amsterdam zelf ook voldoende ruimte blijft voor reinen kan op verschillende manieren vorm krijgen: stadsverzorgende bedrijvigheid. behoud als monofunctioneel bedrijventerrein, transformatie naar werkwoongebied of transformatie naar woonwerkgebied

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 101 Behoud als monofunctioneel bedrijventerrein Referenties voor gestapelde bedrijventerreinen zijn: Welke terreinen moeten als monofunctioneel bedrij- Nieuwe Vaart aan de Cruquiusweg, Boomerang venterrein behouden blijven? Buiksloterham, Veemarktterrein, Kinzo Ede, INIT/ Tot 2040 zijn dit in Noord: Metaalbewerkersweg, Parool Oostenburg, Airport-Seaport-concept MUST, Buiksloterham Zuid, Pereboomsloot. In Oost: parkeergarages/bedrijfsruimte Bijlmer, bedrijfsverza- Veemarktterrein, Zeeburgereiland, Steigereiland. melgebouw IJssloot (Pramenpad/Amstelveenseweg). In Zuid: Schinkel. In West: Sloterdijk I, Alfa- driehoek, Stadhaven Minerva en Bedrijvencentrum Transformatie naar woonwerkgebied Westerpark. In Nieuw-West: Aletta Jacobslaan en Een aantal bedrijventerreinen kan transformeren tot Bedrijvencentrum Osdorp. woonwerkgebied. Het zijn de terreinen waar nu Tot 2020 zijn dit de terreinen aan de Noorde- een klein aantal grote milieuhinderlijke bedrijven is lijke IJoever Oost: Hamerstraat, Zamenhofstraat, gevestigd. Als deze bedrijven verhuizen, komt er veel Gembo-terrein, Nieuwendammerdijk. Deze ruimte vrij. Hierdoor kan de nadruk komen te liggen terreinen kunnen mogelijk daarna transformeren. op de woonfunctie, door bijvoorbeeld 70 procent van het terrein voor woningen te benutten. Voor Transformatie naar werkwoongebied de werkgelegenheid van de stad is het van belang Een aantal bedrijventerreinen kan in 2040 wel met dat 25 procent van het terreinoppervlak van elk van een kleiner oppervlak toe dan nu, omdat de grond deze gebieden bestemd blijft voor bedrijven. Klein- intensiever benut kan worden. Op deze terreinen schalige kantoren van maximaal 250 vierkante meter zijn nu veel kleine bedrijven gevestigd. De terreinen en voorzieningen kunnen de resterende 5 procent functioneren uitstekend, de leegstand is er laag. vullen, afhankelijk van de nog op te stellen kantoren- De terreinen liggen dicht tegen de binnenstad aan strategie. De bedrijven die er nu gevestigd zijn en en zijn in potentie een aantrekkelijk locatie om te mogelijk uitgeplaatst moeten worden vanwege hun wonen. Deze terreinen kunnen transformeren tot een milieucontouren, hebben wel een alternatieve, nog nieuw milieutype: ‘werkwoongebied’. Uitgangspunt te vinden, locatie nodig. Soms dient de gemeente is dat 50 procent van het terreinoppervlak van elk daar een actieve rol in te spelen, soms is het beter te gebied bestemd blijft voor bedrijven. De andere wachten tot het bedrijf zelf is vertrokken. helft van het terrein kan dan worden gebruikt voor woningbouw en voor kleinschalige kantoor- en Wat zijn de bedrijventerreinen binnen de Ring A10, bedrijfsruimte. De nadruk in een werkwoongebied waarvan transformatie tot woonwerkgebied wanneer ligt wel op het werken; de woningen zijn te gast. onderzocht kan worden? Voor zware milieuhinderlijke bedrijven moet een Tussen 2010-2020 zijn dit Tramremise Lekstraat, alternatieve locatie gevonden worden. Karperweg, busremise Jan Tooropstraat, Zeebur- gerpad, Molukkenstraat, Weespertrekvaart Noord Wat zijn nu precies de bedrijventerreinen binnen de en Landlust. Ring A10 waarvan transformatie tot werkwoongebied Tussen 2020-2030 zijn dit Zamenhofstraat, in welke periode onderzocht kan worden? Gembo-terrein en Nieuwendammerdijk. Tussen 2010-2020 zijn dit Oostenburg, Cruquius- weggebied en Foodcenter. Referenties voor dit milieutype zijn: KNSM-eiland Tussen 2020-2030 is dit Hamerstraatgebied. (loods 6), Czaar Peterstraat, Overtoom, Grachten- Voor de terreinen Buiksloterham Noord, NDSM-West gordel, Gilles van Ledenberghstraat, Stuurmankade. en NDSM-Oost is het besluit tot transformatie al Voor het verplaatsen van bus- en tramremises zijn genomen. nieuwe locaties nodig en er moet rekening worden gehouden met negatieve gevolgen voor de exploi- Referenties voor dit milieutype zijn: Hafen-City tatie van het openbaar vervoer. Hamburg, Buiksloterham, Zeeburgerpad met panden van Van Keulen, Kwik-Fit en Kinderopvang uk.

102 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Grootschalige bedrijventerreinen Voor een succesvolle transformatie van de binnenstedelijke bedrijventerreinen, zijn alternatieve locaties nodig voor de zittende bedrijven. Transformaties uit het verleden leren dat je die als gemeente het beste kunt aanbieden binnen de eigen grenzen. Kijk maar eens naar geslaagde transformaties als het Oostelijk Havengebied, Zeeburgereiland en De Hallen. Het is daarom slim dat Amsterdam buiten de Ring A10 een aantal grootschalige bedrijventerreinen behoudt. Dat is echter niet de enige reden die pleit voor behoud van deze grootschalige terreinen. Ze spelen ook een belangrijke rol in de logistieke hubfunctie van de stad. Het behoud van de twee mainports, de zee- en luchthaven, is daarnaast van belang voor de internationale concurrentiepositie van de metropoolregio.

Vanuit de duurzaamheidsgedachte is het verstandig om milieuhinderlijke functies te bundelen op die locaties, waar vanwege luchtkwaliteit en geluids- contouren van Schiphol en/of rijkswegen toch nooit een woning gebouwd zal worden. De grootschalige bedrijvenlocaties in Amsterdam lenen zich hier bij uitstek voor.

Wat zijn de grootschalige bedrijventerreinen die behouden moeten blijven? Het Amsterdamse havengebied Bedrijventerreinen Sloterdijk II en III en De Heining Cornelis Douwes 0-1-2-3 Airport Business Park Amsterdam Osdorp Amstel I en III (westelijk deel) in Zuidoost

Huidige bedrijventerreinen in 2040 Op deze kaart is te zien welk milieutype alle huidige bedrijventerreinen in 2040 kunnen hebben. Er is een onderscheid gemaakt tussen: havengebied, bedrijventerrein, werkwoongebied en woonwerkgebied. Voor de Westelijke IJoever binnen de Ring worden verkenningen uitgevoerd in het project Haven-Stad. De scenario’s die hiervoor zijn uitgewerkt worden door de projectgroep Haven-Stad ingebracht in de structuurvisie. Onderstaand beeld betreft de mogelijke transformaties exclusief Haven-Stad.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 103 Op dit moment is er in totaal 3030 hectare aan bedrijventerreinen in Amsterdam aanwezig (inclusief het havengebied). In 2040 zijn een aantal van deze bedrijventerreinen getransformeerd tot werkwoon- gebieden en woonwerkgebieden. De gebieden die hiervoor in aanmerking komen zijn voornamelijk de huidige binnenstedelijke bedrijventerreinen. Het oppervlak bedrijventerrein dat getransformeerd wordt naar woongebied bedraagt in totaal 64 + 85 = 149 hectare. Deze 149 hectare is een afname van 5 procent van het totale oppervlak aan bedrijven- en haventerreinen in 2009. Nadere verkenningen moeten uitwijzen hoe en waar de bedrijven op deze 149 hectare elders in de stad kunnen worden gehuisvest. Daarnaast moet ook rekening worden gehouden met de ruimtevraag in Plabekaverband voor nieuwe bedrijventerreinen.

Voor de bedrijventerreinen die niet voor transformatie in aanmerking komen is intensivering van het grondgebruik goed mogelijk. Als de terreinen 25 procent intensiever worden benut is al een grote toename van het aantal vierkante meter bedrijfs- vloeroppervlak (bvo) én het aantal banen mogelijk. Op nieuw uit te geven terreinen is uiteraard een nog grotere winst te behalen.

104 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Enclaves voor stadsverzorgende bedrijvigheid Het is belangrijk dat deze stadsverzorgende bedrij In Amsterdam is ruimte voor de grote kantoren, venterreinen goed verspreid liggen over alle productiebedrijven en brede winkelboulevards. Maar windstreken, zodat de hele stad bediend wordt. ook voor de werkplaats van de ambachtsman, voor Daarnaast moeten deze terreinen een zodanige de monteur die zijn vak verstaat: de loodgieter en de omvang hebben zodat een diversiteit aan econo- fietsenmaker. En ook voor het autoverhuurbedrijf en mische activiteiten kan worden aangeboden. Door de garage voor de APK-keuring, voor bouwbedrijven, deze concentratie van plekken wordt het aantal afval- en reinigingsdiensten en voor toeleveran- verkeersbewegingen voor zowel bevoorrading als ciers. Dit scala aan bedrijfjes, de stadsverzorgende bezoek geminimaliseerd. De meeste plekken die bedrijvigheid, draagt er in belangrijke mate toe bij hiervoor zijn aangewezen liggen daarom dicht bij een dat de stad kan blijven functioneren als volwaardig afrit van de Ring A10. leefmilieu. De stadsverzorgende bedrijvigheid is de smeerolie van de metropool. De duurzame stad kan Meer werk in woonmilieus niet zonder. Daar komt bij dat het lager geschoolde Tot slot is het belangrijk dat er meer gewerkt gaat deel van de jonge Amsterdamse beroepsbevolking worden in de traditionele woongebieden. Nieuwe klaar staat om deze bedrijven te bemensen. De gebieden kennen daarom weer een gemengd stadsverzorgende bedrijven bieden kansen voor programma: er worden geen monofunctionele stages en opleidingen op korte afstand. woonmilieus meer ontworpen. Een goed streven is om op elk van de zeventigduizend nieuw te bouwen Op binnenstedelijke bedrijventerreinen worden woningen, minstens vijf vierkante meter kleinschalige een aantal zogenaamde enclaves voorgesteld voor werkruimte te realiseren, oftewel 350 duizend stadsverzorgende bedrijven. In deze enclaves mogen vierkante meter. Dit komt neer op 17.500m² per jaar, alleen de volgende bedrijven zich vestigen: industrie, afgerond als ambitie 20.000 m². Het stedelijk gemid- ambacht, groothandel, opslag en/of transport. Dit delde ligt op 3 m², in Zuid is dit 6m² en in de Grach- betekent dat er vanwege de milieuhinder ook geen tengordel 12m². Zo komen de verhoudingen weer ruimte is voor woningbouw binnen deze enclaves. in balans. Ook op IJburg zou nog meer werkpro- Nader onderzoek moet uitwijzen in hoeverre verdere gramma moeten worden ingepast, zowel voor klein- intensivering van het gebruik van de werkfunctie op schalige kantoren als voor bedrijfsruimte. deze bedrijventerreinen voor stadsverzorgende bedrijvigheid mogelijk is.

Kerncijfers bedrijventerreinen 2009 Soort gebied Aantal hectare (ha)

Bedrijven- en haventerreinen 3.030 ha

Kerncijfers bedrijventerreinen 2040 Soort gebied Totaal aantal ha Onderverdeling naar functie

Bedrijven- en haventerreinen niet te 1900 ha haventerrein transformeren* Totaal 2789 ha 889 ha overige (droge) bedrijventerreinen

Bedrijventerreinen te transformeren 64 ha woongebied naar werken-wonen Totaal 128 ha 64 ha bedrijventerrein

Bedrijventerreinen te transformeren 85 ha woongebied naar wonen- werken Totaal 113 ha 28 ha bedrijventerrein

Totaal 3030 ha 3030 ha * exclusief transformatie ikv Haven-Stad

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 105 Mengen in praktijk De bestaande Amsterdamse kantorenvoorraad Het verledenleert ons, onder meer de ervaringen bestaat uit 7,3 miljoen vierkante meter bvo. Dat is in Overamstel, dat de bedrijven en woningen het ruim 50 procent van het totaal in de Amsterdamse eenvoudigst op terreinniveau gemengd kunnen regio. Nationaal gezien is Amsterdam de belang- worden. Bewoners en bedrijven hebben dan het rijkste kantorenstad van het land. Den Haag volgt minst last van elkaar. Maar er zijn ook genoeg met 5,2 miljoen, Rotterdam met 3,8 miljoen en bedrijven die op blokniveau uitstekend te combi- Utrecht met 2,5 miljoen vierkante meter bvo. neren zijn met woningen. Amsterdam sluit zich De kantorenmarkt kenmerkt zich door grote aan bij de landelijke richtlijnen van de Vereniging dynamiek onder invloed van bedrijfsmatige van Nederlandse Gemeenten ten aanzien van de processen van groei, krimp, fusies en reorganisaties mengmogelijkheden van milieubelastende activi- waardoor regelmatig verhuisd moet worden. De teiten en gevoelige functies, zoals woningen en groei van het kantorengebruik fluctueert zeer sterk onderwijs. Er is een standaardregeling opgesteld onder invloed van het economisch getij. In het voor bedrijventerreinen en een voor gemengde afgelopen decennium van 4,5 procent in 1999 tot gebieden. Op bedrijventerreinen kan gebruik worden bijna -1 procent in 2003. De dynamiek fluctueert gemaakt van een zonering, waarbij bedrijven in een weliswaar ook, maar blijft op een veel hoger niveau. hogere milieucategorie op grotere afstand tot de Zelfs in 2003 verhuisde nog 6,5 procent waar dat in woningen komen te liggen. het topjaar 2001 iets meer dan 10 procent was. Deze blijvende dynamiek maakt het noodzakelijk dat de In gemengde gebieden gelden voor functies met voorraad steeds verjongt en blijft voldoen aan de een beperkte milieuhinder (milieucategorieën 1, 2 en eisen van de eigentijdse gebruikers. 3.1) géén minimale afstanden tot woningen. Zij zijn overal – ook in woongebieden – toegestaan onder Ontwikkelaars en beleggers houden vertrouwen in de de voorwaarde dat: Amsterdamse kantorenmarkt, gezien de doorgaande de betreffende functie op grond van de milieu- nieuwbouw, januari 2009 ruim 330 duizend vierkante hinderaspecten gevaar, geur en stof niet hoger meter in aanbouw en een verwachte oplevering in scoort dan milieuhindercategorie 2, 2009 van ruim 210 duizend vierkante meter. de activiteiten niet ‘s nachts zijn, de activiteiten hoofdzakelijk inpandig plaats- De afgelopen 25 jaar heeft de kantoorvoorraad in vinden, Amsterdam zich bijna verdubbeld. Deze groei is de betreffende functie geen gemeenschappelijke mogelijk geweest door de ontwikkelingen van neven- muur of vloer/plafond heeft met een geluidsge- centra voor werken, zoals in Zuidoost en Teleport. De voelige functie. groei kende een hoogtepunt rond de eeuwwisseling Daarbij geldt wel dat functies die veel vrachtverkeer met 2002 als absolute top met de realisatie van aantrekken, alleen in een gemengd gebied mogen een half miljoen vierkante meter bvo bestemd voor komen als ze direct aan de hoofdontsluiting worden kantoren. Daarna is een snelle kentering gekomen in gesitueerd. het denken en doen op de kantorenmarkt, met snel oplopende leegstandscijfers tot gevolg. Daarbij kan Kantoren worden geconstateerd dat de kantorenmarkt een De Amsterdamse kantorenmarkt kent een grote vervangingsmarkt is geworden. diversiteit aan werkmilieus. Het zijn de historische grachtenpanden in de binnenstad, de grootschalig Het algemene beeld is dat vraag en aanbod op de functionele gebouwen op Teleport, het negentiende- kantorenmarkt niet in evenwicht zijn. Bovendien is eeuwse chic in Oud-Zuid, de herontdekte waterrijke hierbij sprake van een structureel probleem. De te werklocaties aan het IJ, het pragmatisme van prijs/ hoge leegstand liep afgelopen drie jaar weliswaar kwaliteit in Zuidoost en de moderne hoogstede- weer heel langzaam terug, de effecten van de lijkheid op de Zuidas. Het zijn locaties in hoge mate huidige economische crisis zullen pas volgende gemengd met wonen, werken, recreëren tot locaties jaar in de cijfers tot uiting komen door opnieuw puur gericht op werken. Amsterdam biedt aan het oplopende leegstandscijfers. gehele brede scala van kantoorgebruikers passende ruimtes en locaties.

106 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Acties deze opgave op. In de nieuwe economie is juist deze In 2007 heeft Amsterdam in regionaal verband kleinschaligheid kenmerkend, waarin wonen, werken binnen het Platform Bedrijven en Kantoren al actie en recreëren minder gescheiden zijn in ruimte en tijd, ondernomen om het evenwicht te herstellen door waardoor de vraag naar gemengde, kleinschalige het schrappen van 1,2 miljoen vierkante meter bvo milieus sterk groeit. in de plannen voor nieuwe kantoren. Tevens is voor Amsterdam een Kantorenloods aangesteld om Van de huidige voorraad in Amsterdam staat 15 te helpen bij het transformeren van leegstaande procent leeg, wat zich laat vertalen in 1,1 miljoen kantoorpanden naar andere functies. vierkante meter bvo. De planvoorraad bedraagt 2,3 Desondanks is het noodzakelijk om meer grip miljoen vierkante meter bvo. In Plabeka-verband te krijgen op de kantoorontwikkelingen in de is de extra vraag – de uitbreidingsvraag – naar stad. Daarvoor is in de eerste plaats een samen- kantoren voor de komende periode door het hangend verhaal nodig waarin de planvoorraad, Centraal Plan Bureau (CPB) berekend op basis van op de in gebruik zijnde voorraad en de leegstand met de regio toegepaste groeiscenario’s. Deze toekom- elkaar in verband worden gebracht en tegen elkaar stige vraag is in het hoogste groeiscenario gesteld afgewogen, ofwel een kantorenstrategie. Gezien op 1,5 miljoen vierkante meter bvo. Een deel van de de overmaat aan plannen en voorraad betekent dit uitbreidingsvraag zal door de courante leegstand dat er scherpe keuzes moeten worden gemaakt in worden gefaciliteerd. De conclusie is dan ook dat bestaande en/of toekomstige locaties. Daarnaast ook na de grondige herziening van de voorraad door is het noodzakelijk regie te blijven voeren op de Plabeka de omvang van de voorraad – bestaand en Plabeka-acties door de toetsing van kantoorplannen in de plannen – groter is dan de vraag naar kantoor- een meer formeel karakter te geven. ruimte nu en in de toekomst. Deze overmaat is met Als onderdeel van de structuurvisie zal het opstellen het oog op de grote druk op de schaarse ruimte niet van een kantorenvisie als uit te werken deel worden aanvaardbaar. opgenomen. Het opstellen van de kantorenvisie is Amsterdams naar reikwijdte, maar moet worden De inzet in de structuurvisie is intensivering en beschouwd en ingebed in de regionale context. Een transformatie. Daarmee ontstaan nieuwe kansen voor tweede Plabeka-ronde lijkt gezien de verslechte- locaties in de stad. Voor de kantorenmarkt schuilt rende situatie ook aan de orde. er ook een gevaar in als teveel en te vaak kantoren De belangrijkste opgave bij deze acties is om de onderdeel zijn van een veelvoud aan projecten. juiste balans te vinden in het schrappen van het Heel nadrukkelijk geldt voor de kantorenmarkt de overaanbod in zowel bestaande voorraad als de noodzakelijke balans tussen het benutten van de planvoorraad en in het garanderen van de juiste potenties van gebieden en het voorkomen van een locaties naar aard en omvang voor Amsterdamse overschot aan plannen en bestaande kantoren. De kantoorgebruikers. structuurvisie boort in dit opzicht een groot reservoir aan potentiële kantoorlocaties aan, van de intensi- Trends en kenmerken vering rond de ringweg A10, en de realisatie van de Schaalvergroting is onmiskenbaar een trend geweest Schipholcorridor tot de transformatiegebieden. De de afgelopen decennia als het gaat om kantoor- vraag of het dan gaat om kantoren of kantoorachtige gebruik. Marktpartijen als banken, verzekeraars, gebouwen is weinig relevant, uiteindelijk gaat het accountants, maar ook overheden en semi-over- om gebruikers die in potentie van dezelfde uiterst heden als de Belastingdienst en het UWV hebben diverse Amsterdamse kantorenmarkt gebruik maken. bijgedragen aan een grootschalige vraag naar kantoren. Deze partijen hebben vooral in de neven- centra een plek gevonden. Ondanks de stormachtige ontwikkelingen bij het huidige economisch tij zal grootschaligheid een kenmerk blijven van de kantorenmarkt. Op dit moment is de vraag naar kleinschalig vastgoed een belangrijke trend. De mismatch tussen vraag en aanbod geldt heel duidelijk als het gaat om kleinschalige kantoren. Verschillende partijen pakken

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 107 ‘Verkantorisering’ heeft met de nota Huisvesting kantorenvisie moet een antwoord formuleren op van creatieve ondernemingen in Amsterdam uit deze aspecten van kwantitatieve en kwalitatieve aard. 2005 door DRO formeel een plek gekregen binnen de beleidskaders. De nota geeft uitsluitend aan Aanpak creatieve bedrijven op stedelijke bedrijventerreinen Een kantorenvisie kan consequenties hebben voor de ruimte om per pand tot maximaal 70 procent verschillende locaties in de stad. In dat opzicht is kantoorruimte te realiseren. Op veel plekken in de het een onderdeel van de structuurvisie. Gezien stad zien we nu met verwijzing naar de creatieve de planning van de structuurvisie is het onmogelijk industrie nieuwe kantoren of kantoorachtige dat een nog op te stellen kantorenvisie kan worden gebouwen ontstaan. Dit betekent extra aanbod van opgenomen in de Conceptontwerp Structuurvisie. kantoren en minder ruimte voor bedrijven. Hiermee Naast de noodzaak van een kantorenvisie is ook ontstaan nieuwe locaties die concurreren met een strakkere regie noodzakelijk. De uitwerking zal bestaande kantoorlocaties. Door de omvang van dit plaatsvinden in de tweede helft van 2009. fenomeen wordt de verstoring van de balans op de De opgave voor de kantorenvisie is het garanderen kantorenmarkt nog verder versterkt. van de juiste locaties naar aard en omvang voor Amsterdamse kantoorgebruikers zonder de overmaat Het efficiënter gebruik van kantoorruimte is een aan kantoren te laten voortbestaan of zelfs te laten autonoom proces. Het heeft te maken met de wijze groeien. Dit betekent dat in de uitwerking de kwanti- waarop ondernemingen het werk en de organisatie tatieve en de kwalitatieve kanten van de vraag naar vormgeven. De consequentie is een steeds kleinere kantoren aan de orde zullen komen. De ruimtelijke, hoeveelheid vierkante meters per arbeidsplaats. De financiële en programmatische consequenties van te nu gehanteerde norm ligt op één arbeidsplaats per maken keuzes worden daarbij afgewogen. 28 vierkante meter bvo. Er zijn echter al kantoorcon- cepten die gebaseerd zijn op een veel lagere norm, Digitale infrastructuur tot zelfs één arbeidsplaats per 15 vierkante meter. Gemiddeld genomen zal de daling minder snel zijn, Connectiviteit maar het heeft onmiskenbaar invloed op de totale Meer en meer wordt alles met alles verbonden. hoeveelheid kantoorruimte die in de toekomst nodig Alledaagse objecten als auto’s, huishoudelijke zal zijn, namelijk minder of misschien wel veel minder apparatuur en straatmeubilair wordt steeds vaker voor dezelfde hoeveelheid arbeidsplaatsen. De vraag uitgerust met techniek waardoor een vorm van is wat de maximaal noodzakelijke voorraad is voor communicatie mogelijk is. Door toevoeging van deze Amsterdam. In alle groeiscenario’s wordt uitgegaan ‘connectiviteit’ kunnen er signalen worden gegeven van het afvlakken en vervolgens verdwijnen van de waardoor intelligentie kan worden toegevoegd, groei. Dit betekent dat uiteindelijk sprake zal zijn van bijvoorbeeld op het gebied van energie en mobiliteit. een stabiele voorraad kantoren. Het is dan wel zaak Deze ontwikkeling lijkt de komende jaren door te dat deze naar vorm en locatie voldoen aan de vraag. zetten. Gezien de bestaande overmaat in de markt is het goed om nu voor te sorteren op die situatie. Dit heeft aanzienlijke impact op de ontwikkeling van steden. Er zal in de nabije toekomst rekening moeten Het stopzetten van de nieuwbouw is ook in de worden gehouden met nieuwe mogelijkheden op afgelopen moeilijke jaren geen optie geweest. Wel het gebied van Smart Grids, Dynamisch verkeers- komt de wens naar voren om een directe relatie te management inclusief dynamische wegen, Smart leggen tussen nieuwbouw en de oude voorraad. In Homes/Buildings en andere manieren van werken en een niet meer groeiende markt is de noodzaak van recreatie. Inmiddels worden nieuwbouwsteden als een vorm van statiegeldregeling of ontwikkelrechten Masdar, een nieuw te bouwen stad in het Arabische nog veel sterker. In Plabeka-verband wordt gekeken emiraat Abu Dhabi, van begin af aan ‘slim’ gemaakt. naar de mogelijkheden die dergelijke instrumenten Het is waarschijnlijk dat dit ook in Nederland gaat bieden. gebeuren. Bovenstaand vraagt om een kritische blik naar de hoeveelheid kantoren die in de toekomst nodig zijn Naast, en juist ook door, het ontstaan van Ubiqui- en om een slimme afweging waar en in welke vorm tous-steden – steden waarin de nieuwste ICT-tech- of segmenten deze kantoren een plek krijgen. Een nologie alom beschikbaar en geïntegreerd is – zal

108 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam ook de vraag naar bandbreedte blijven toenemen. Een goede basis-infrastructuur, glasvezel is het meest Naast basis- en middensegmentwinkels is er vanuit logisch op dit moment, is dan ook noodzakelijk. de markt – de vastgoedsector, het winkelbedrijf en de consumenten – en op basis van inzichten van Datawarehousing experts, als vastgoedontwikkelaars en onderzoekbu- Voor Datawarehousing geldt dat er verschillende reaus gebleken dat er behoefte is aan meer exclu- soorten wensen zijn. Voor datastorage waarbij de sieve, internationale en unieke winkels; topwinkels. latency niet heel belangrijk is maakt het feitelijk Het gaat dan over die branches, merken of formules niet uit waar de warehouses staan: als er maar een die Nederland niet heeft of in zeer beperkte mate. goede verbinding is met internetknooppunten. Het betreft dus het toevoegen van winkelformules Vanuit overwegingen die te maken hebben met het en/of -ketens, die voor Nederland uniek, exclusief energygrid en het gebrek aan capaciteit van dit grid of internationaal zijn. De artikelen hoeven overigens op sommige plaatsen kan dit type datawarehousing niet per definitie duur te zijn; in elk geval is aan meer wellicht beter op andere plaatsen worden gebouwd. van hetzelfde geen behoefte. Er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een winkel van het automerk Daarnaast zijn er echter datawarehouses die een Spijker als innovatief hoogwaardig Nederlands extreem lage latency nodig hebben of de zekerheid product. Het zal echter wel significant onder- willen hebben om snel verschillende netwerken scheidend en aanvullend moeten zijn ten opzichte kunnen bereiken. Deze willen graag de Amsterdam van het huidige aanbod en zich niet beperken tot Internet Exchange (AMS-IX) hosten. De AMS-IX heeft bijvoorbeeld kleding. Deze winkels bevinden zich momenteel geen plannen om uit te breiden naar thans op bijvoorbeeld de P.C. Hooftstraat. locaties buiten de Amsterdamse regio – Schiphol is de meest afgelegen op dit moment). Dit soort Amsterdam is bij uitstek de plek waar deze datawarehouses zal de facto dus nabij Amsterdam topwinkels thuis horen en goed kunnen gedijen. moeten worden gebouwd. Hetzelfde geldt voor Deskundigen geven aan dat er enerzijds behoefte datawarehouses die verbonden zijn met bijvoorbeeld is aan fysieke ruimte om deze topwinkels te kunnen de handelsafdelingen van de grote banken of die een huisvesten en anderzijds aan een grootstedelijke actieve rol hebben in energiehandel. ambiance, waarin deze winkels – ook in de mental map van de consument – optimaal tot hun recht Detailhandel in Amsterdam komen. Wat dat aangaat kan Amsterdam zich nog Het Amsterdamse en het regionale detailhandels- niet meten met het aanbod in andere Europese beleid gaan uit van een balans tussen behoud van steden als Milaan of Düsseldorf. de bestaande, fijnmazige verzorgingsstructuur en Naast het bestaande topwinkelmilieu in de PC Hooft- ruimte voor dynamiek. Anders gezegd: in Amsterdam straat/Van Baerlestraat hebben in Amsterdam twee vinden we het belangrijk dat inwoners dichtbij hun gebieden de beste papieren voor het huisvesten huis hun dagelijkse boodschappen kunnen doen. van de topwinkels: het Centrum en, op termijn, de Dit is niet alleen maar handig, maar leidt ook tot Zuidas. Nader onderzoek moet uitwijzen op welke ontmoetingsplekken, en dus sociale interactie. wijze en op welke specifieke plekken de realisatie Bovendien zijn hierdoor minder milieubelastende van een volwaardig milieu van topwinkels het beste autokilometers voor de boodschappen nodig zijn. gestalte kan worden gegeven. Maar, we vinden het ook van belang dat het winkel- Behoud dus aan de ene kant, maar tegelijkertijd ook landschap zich vernieuwt en meegaat in de tijd. ruimte voor marktdynamiek. Een vernieuwend, hoogwaardig en gevarieerd winkelaanbod hoort daarbij.

Topmilieu Metropoolregio Amsterdam streeft ernaar om tot de top 5 van de Europese regio’s te behoren. Een hoogwaardig winkelaanbod hoort daarbij. De ambities in Amsterdam Topstad en het feit dat de stad als kernstad van de metropoolregio fungeert, versterken de noodzaak hiertoe.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 109 Trends en overwegingen Grote formules, met name buitenlandse, zoeken Zowel het aantal consumenten dat via internet uitsluitend vestigingsplekken op A-locaties. De producten koopt als het aantal bestedingen nemen (fysieke) ruimte hiervoor is in Amsterdam beperkt. de laatste jaren sterk toe. 62 procent van alle Neder- Dit leidt er soms toe dat dergelijke formules zich niet landers boven de zestien jaar heeft wel eens online in Amsterdam of elders in Nederland vestigen. Hier een product besteld. In 2008 werd 4,85 miljard euro worden kansen gemist. Wat zijn de mogelijkheden online besteed, in om aan deze vraag tegemoet te komen? 2006 was dat nog 2,8 miljard euro. De oorzaak van de stijging van de online consumentenbestedingen is Winkels vernieuwen voortdurend de wijze waarop zij vooral toe te schrijven aan het feit dat mensen vaker consumenten tot aankopen verleiden. Denk hierbij bestellingen doen. Verwacht wordt dat de markt van aan kookstudio’s die ook gebruikte accessoires online shoppers blijft groeien. verkopen, uitprobeerwinkels, overdekte markten met De detailhandelsstructuur wijzigt hierdoor: bepaalde lokale producten gecombineerd met horeca, ecolo- branches voor niet-dagelijkse en – in gische supermarkten die uitgebreid informeren over minder mate – de grote aankopen verdwijnen gezonde producten en bereidingswijzen. Dergelijke goeddeels uit de binnenstad. De binnenstad initiatieven passen vaak slecht in bestaande winkel- behoudt wel haar aantrekkelijkheid als winkelgebied, centra en hebben een voorkeur voor onderschei- omdat de vrijkomende ruimte door dende locaties en gebouwen. andere branches wordt ingenomen. Het karakter is ook niet duidelijk: is het een winkel, Er zijn ook ruimtelijke gevolgen. Het aantal afhaal- een bedrijf, horeca ? Hoe accomoderen wij deze punten op bedrijventerreinen en in ondernemers? woonwijken groeit. Dit vormt een hybride categorie: er worden goederen geleverd na Winkelen vermengt zich steeds meer met vrije tijds- voorafgaande betaling, soms worden ook ter plekke besteding. Men gaat shoppen zonder de bedoeling accessoires verkocht. Is dit nu een om iets te gaan kopen. Winkelen is ook een manier logistiek bedrijf of detailhandel? Bevoorrading en om te kijken en bekeken te worden. Dit verschijnsel afhalen genereert verkeer, wat speelt al lange tijd in de klassieke binnensteden, gevolgen heeft voor verkeersafwikkeling, bereik- maar is ook een trend op nieuw ontwikkelde perifere baarheid en leefbaarheid. Dit laatste geldt winkelgebieden. Het onderscheid tussen het karakter met name in woongebieden. Thuisbezorgen van van binnensteden en perifere winkellocaties wordt zo artikelen leidt mogelijk tot een diffuser. Is dit een wenselijke ontwikkeling? verschuiving van personenvervoer naar goederen- Het toevoegen van zeventigduizend woningen in vervoer. Amsterdam, heeft ook gevolgen voor het winkelapparaat. Om de nieuwe bewoners toegang te Door onder andere toenemende mobiliteit en veelei- geven tot dagelijkse en niet-dagelijkse artikelen, is sendheid van de consument, staan uitbreiding van het winkelapparaat noodzakelijk. Hoe buurtwinkels steeds meer onder druk. Deze winkels gaan we in termen van fasering, spreiding en het kunnen de concurrentie met grotere winkels en programma hier verantwoord mee om? winkelcentra, die vaak een groter assortiment tegen lagere prijzen kunnen aanbieden, maar moelijk aan. Het toevoegen van winkelmeters is niet langer louter Op welke wijze is er nog een toekomst voor de een kwantitatieve aangelegenheid. Meer en meer buurtwinkel? wordt geconstateerd dat de ene meter de ander niet is. De gemeente verdiept zich dan ook in de Winkels op traffic-locaties. Al langere tijd groeit het kwalitatieve kant van de detailhandel. Soms is het aanbod van onder meer gemaksproducten bij benzi- toevoegen van een bepaalde kwaliteit belangrijker nestations en op treinstations. NS werkt aan een dan de vraag om hoeveel vierkante meters het gaat. vergroting van het winkelareaal met een meer divers Dit geldt bijvoorbeeld ten aanzien van winkels in het aanbod. Welke gevolgen heeft dit voor bestaande topsegment of in nichesegmenten. Maar wat versta winkelgebieden? je dan onder kwaliteit? En hoe meet je dat?

110 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Ook in de warenmarkten doen zich verschillende Verblijfsaccommodatie ontwikkelingen voor. De traditionele markten De gemeente zal het ingezette hotelbeleid hebben het in Amsterdam veelal moeilijk. Belang- 2007-2010 voortzetten. Dat betekent de realisatie rijke redenen zijn een aanbod dat niet meer past bij voor 2015 van tenminste 15 duizend extra kamers de huidige generatie consumenten, openingstijden in de metropoolregio, waarvan in ieder geval die evenmin bij consumentenvoorkeuren passen en negenduizend in Amsterdam. starre verdelingsregels van de beschikbare ruimte De focus zal met name moeten liggen op op de markt. Nieuwe typen markten, zoals biolo- spreiding van de hotels. Met name nieuwe hotel- gische, blijken wel succesvol. Aangezien markten gebieden als Zuidoost, Oost-Watergraafsmeer, van oudsher een belangrijke economische functie Noord, Westerpark, Slotervaart, Bos en Lommer, in de stad vervullen, naast een belangrijke sociale Teleport en Osdorp zullen hiervoor benut moeten ontmoetingsplek, verdient ook het functioneren van worden. de warenmarkten aandacht. Er zal naast de standaard hotels ingezet moeten worden op hotels die een eigen markt creëren Toerisme en hotels die het Amsterdamse hotelproduct Voorwaarde voor een verdere ontwikkeling van verbreden, zoals zorghotels, extended stay-hotels, de toeristische sector in de komende decennia is tophotels, designhotels, gay-georiënteerde ruimtelijke spreiding van het toerisme. Zowel vanuit hotels, camperplaatsen et cetera. de binnenstad naar de stadsdelen als vanuit de stad Het ingezette beleid om te streven naar een Amsterdam naar de regio. gemiddelde bezettingsgraad van 75 procent zal ook na 2015 als leidraad kunnen gelden. Is er een De ruimtelijke spreiding wordt gerealiseerd door te dreiging van structurele overbezetting dan zou investeren in: nieuw beleid gericht moeten zijn op uitbreiding. Verblijfsaccommodatie, Blijft de bezettingsgraad na 2015 structureel rond Innovatie, de 75 procent dan dient men terughoudend te Bereikbaarheid. zijn met medewerking aan hotelontwikkelingen. Waardering potentiële hotellocaties

Waardering potentiële hotellocaties

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 111 Innovatie Holland zien, neemt daarop een voorschot en richt Nieuwe productmarktcombinaties zullen worden zich op versterking van de internationale concur- ontwikkeld. Deze sluiten aan bij ontwikkelingen in rentiepositie van de metropoolregio door het verbe- doelgroepen en hun wensen. Unieke, persoonlijke teren van stedentoerisme en vernieuwen van toeris- belevenissen, authenticiteit en storytelling zullen tische sterktes, het realiseren van onderscheidende steeds belangrijker worden. Gemeente Amsterdam attracties en evenementen. speelt daarop in en stimuleert met de begin 2009 door de raad vastgestelde nota Ontdek Amsterdam Fysieke bereikbaarheid speelt een belangrijke rol de vestiging van nieuwe toeristische trekkers in zes voor de bezoeker, zeker voor de zakelijke focusgebieden buiten het toeristisch kerngebied die markt. Wetende dat 88 procent van de verblijfsbe- een eigen karakter en sfeer kennen. zoekers zonder eigen vervoer reist zal de

Door meer delen van de stad toeristisch aantrek- informatievoorziening over het ov-netwerk sterk kelijk te maken en te ontsluiten, kunnen de positieve verbeterd moeten worden en is integratie van effecten van het toerisme meer over de stad worden kaart- en tariefsystemen nodig om het als één verspreid. Hiermee wordt tevens de veelzijdigheid metropolitaan ov-systeem te laten functioneren. De van het Amsterdamse profiel versterkt. Behalve dat kwaliteit van overstappunten/stations is daarbij een de wijken hiermee een economische impuls krijgen, belangrijke factor. De grote knooppunten vormen wordt tegelijkertijd de leefbaarheid en veiligheid in een visitekaartje voor de metropoolregio. Ook het de wijken bevorderd. Ook voorkomt het spreiden taxi-systeem zal sterk moeten verbeteren. van toerisme dat bezoekersstromen zich steeds meer gaan ophopen in een toeristisch kerngebied Water kan de komende decennia op plaatsen waar van beperkte omvang, waardoor de onvrede onder snelle veerverbindingen mogelijk zijn meer dan nu bezoekers en bewoners over de drukte in de stad benut worden als aantrekkelijk verbindend element verder zou kunnen groeien. tussen stadsdelen en tussen de stad en de regio. Amsterdam heeft baat bij een stabiele, duurzame Het Noordzeekanaal, het IJ en het IJmeer bieden ontwikkeling van het toeristische en zakelijke hiervoor de beste mogelijkheden. product. Een duurzame ontwikkeling kenmerkt De gemeente Amsterdam verbetert in het kader van zich door een constante groei, zonder dat de Ontdek Amsterdam de bereikbaarheid leefbaarheid of het milieu in het gedrang komt. per rondvaartboot door een stadsbrede visie op het recreatief gebruik van het binnenwater Hoewel Amsterdam internationaal wordt ervaren op te stellen, die onder meer zal leiden tot de als een metropool, is de stad in feite veel kleiner uitbreiding van het aantal steigers en dan onze directe Europese concurrenten. Om toch ligplaatsen. te profiteren van de groeimogelijkheden die het Provincie Noord-Holland werkt aan een knelpun- toerisme biedt, is dus niet alleen innovatie binnen de tenvrij netwerk voor de recreatievaart. Amsterdamse stadsgrenzen van belang, maar zeker ook daarbuiten. Het Pieken in de Delta-project Amsterdam bezoeken,

Gebied Aangescherpte karakterisering Sfeerbeeld

Oostelijke binnenstad & Oost Musea & Groen Het groene (2e) Museumkwartier

Noordelijke IJ-oevers Creatief Creative City

Westerpark Architectuur & Cultuurpark Kulturbrauerei (vgl Berlijn)

Oostelijk havengebied Moderne Architectuur & Design Amsterdam Docklands (vgl Londen)

City life, meet the Amster- De Pijp dammers Quartier Latin (vgl Parijs)

Oud-West Klein Amsterdam Small is beautiful (vgl NYC, Notting Hill)

112 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 7.5 Openbare ruimte

De betekenis van openbare ruimte in de metropo- Evenementen litane kern verandert ingrijpend bij verdere inten- In de openbare ruimte vinden ook de meeste sivering, vooral door de komst van nieuwe bedrij- evenementen in de stad plaats. Evenementen zijn vigheid en bewonersgroepen. de feestjes van een stad. Daarom werken ze het best als ze passen bij Amsterdam en de mensen die Vergeleken met de naoorlogse stadsdelen is Amsterdam maken. Iedereen is welkom, inwoners, openbare ruimte binnen de ring schaars. Het is maar ook bezoekers en buitenlandse toeristen. De echter juist vanwege deze schaarste dat straten en populariteit van evenementen is de laatste decennia pleinen juist hier zo succesvol zijn als brandpunt van flink toegenomen. Dat komt onder andere doordat stedelijk leven. De metropolitane kern bestaat vooral ze goed aansluiten bij de huidige vrijetijdswensen: uit traditionele stadsmilieus, gekenmerkt door fijnkor- ze zijn divers, vaak vrijblijvend en er valt van alles te relige functiemenging, hoge dichtheden en een beleven. programmatisch flexibele bebouwing. De grenzen In Amsterdam overstijgt de aanvraag voor evene- tussen arbeid, wonen en vrijetijdsbesteding zijn in menten het aanbod aan ruimte ruimschoots. Er zijn de kern vervaagd en vinden in directe nabijheid van te weinig plekken waar een groot aantal mensen elkaar plaats. Dit heeft geleid tot het ontstaan van veilig plezier kan maken zonder dat anderen er veel levendige stedelijke milieus met een gemengde overlast van ondervinden, die bovendien uitstekend bevolkingssamenstelling, een hoogwaardig voorzie- bereikbaar zijn en enigszins beschut. Vooral in de ningenniveau en een spectaculaire afname van het binnenstad, waar de druk het grootst is, is behoefte autogebruik. De schaal waarop deze ontwikkeling in aan nieuwe ruimte voor evenementen. Ook op Amsterdam plaatsvindt, is voor Nederland uniek en andere plekken in de stad moet bij planontwikkeling vraagt om een op maat gesneden benadering van de ruimte voor evenementen worden overwogen. De ruimtelijke ordening in de metropolitane kern, in het tijdelijkheid van evenementen maakt dat een plein bijzonder van het openbare ruimtebeleid. Van belang of een park prima dienst kan doen als evenemen- is vooral een hoogwaardige en op maximalisatie van tenterrein, net als een plek die even braak ligt. Dat gebruiksruimte gerichte inrichting van straten en vraagt bij het (her)inrichten wel om speciale aandacht pleinen. voor bijvoorbeeld robuuste beplanting en materialen en verplaatsbaar straatmeubilair. De economische betekenis van de openbare ruimte is nog nooit zo groot geweest. Dat komt omdat de kenniseconomie een interactie- en uitwisselingseco- nomie is. Met name de alpha en gammasectoren in deze economie zijn daarvoor op de stedelijke (openbare) ruimte aangewezen. Want dáár zijn de agglomeratievoordelen waar de kleinschalige bedrijven – kenmerkend voor de kenniseconomie – op zijn aangewezen. Dáár botsen nieuwe, vreemde, verrassende ideeën op elkaar die leiden tot synergie en innovatie. Dáár kan de unieke en specifieke persoonsgebonden kennis het snelst en efficiënt via face to face-contacten worden uitgewisseld. Dáár zijn de fora en podia waar ideeën ontwikkeld en getoetst moeten worden. Dáár moet draagvlak voor een bepaalde mening verworven worden. Dáár verzilveren de kenniswerkers hun cultureel kapitaal door bezoek aan een veelheid en veelsoortigheid aan theaters, bioscopen, muziekpodia, ateliers, oekhandels, cafés en restaurants.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 113 7.6 Stadstraten en -pleinen

De kwaliteit en gebruikswaarde van de openbare De bekendste stadstraat is het tracé Damrak – Rokin ruimte, zoals straten, trottoirs, pleinen, kades en ( – Vijzelstraat – Ferdinand Bolstraat): ‘de Rode parken, wordt vooral bepaald door de winkels, loper’. Deze moet de Amsterdamse bezoekersstroom cafés, restaurants, bedrijven en andere voorzie- geleiden door de binnenstad naar nieuwe centrum- ningen die aan de openbare ruimte grenzen, en in stedelijke gebieden als de Pijp en op termijn de tweede instantie door de fysieke gesteldheid van de omgevingen Schelde- en Maasstraat (RAI). openbare ruime zèlf. Hoe gevarieerder dat voorzie- Voorbeelden van weer andere aard zijn de ningenaanbod, hoe gevarieerder het publiek, hoe Utrechtsestraat en de Haarlemmerdijk. Ook dit groter de kans op uitwisseling tussen mensen van zijn straten die verkeer geleiden van en naar de goederen, kennis en contacten. Want uitwisseling binnenstad, maar doen dat in sterk verdichte en is de belangrijkste functie van die openbare ruimte. versmalde vorm. Rijkdom en variatie in winkelen Belangrijk is dat de openbare ruime vrij toegankelijk ander voorzieningenaanbod garanderen een sterke is voor de verschillende typen bewoners, werkenden verblijfsfunctie. Vanwege het gedifferentieerde en toeristen. De uitwisselingsfunctie werkt het best voorzieningenaanbod en vele horecagelegenheden als men vrijwillig, anoniem en vrijblijvend in de vindt hier ook uitwisseling en ontmoeting plaats van openbare ruimte aanwezig is. Deze condities zijn nieuwe stedelingen. elementair voor stedelijk plekken waar uitwisseling plaatsvindt. Daarmee zijn deze plekken onmisbaar in Woongebieden parallel aan deze straten zijn meestal een kennismetropool. relatief ‘rustige’ woongebieden. Hier wordt een modern stedelijk leefmilieu zichtbaar waar zowel Stadstraten en -pleinen zijn in het algemeen de uitwisseling plaatsvindt als de package deal van ruimere, drukkere straten en pleinen in of tussen ‘rustig wonen – stedelijkheid om de hoek’ manifest buurten. Het zijn de stedelijke openbare ontmoe- wordt. Het zijn deze milieus die in Metropoolregio tings- en uitwisselingsruimtes bij uitstek. Het zijn Amsterdam nog onvoldoende worden aangeboden. visitekaartjes van de stad. Ze hebben nagenoeg altijd een belangrijke winkel- of horecafunctie. Meestal Duidelijk is dat stadstraten en -pleinen enerzijds een hebben ze een belangrijke verkeersgeleidende verkeersgeleidende functie kunnen hebben, ander- functie. Klassieke stadstraten zijn de Van Baerlestraat, zijds als ontmoetingsruimte of ruimte voor uitwis- de Utrechtsestraat en de Beethovenstraat. Maar ook seling kunnen fungeren. Ingedeeld langs deze twee de Middenweg is een stadstraat, die ter hoogte van functies, ontstaan vier typen stadstraten. Park Frankendael zijn winkelkarakter verliest.

Geleiden van stedelijkheid De verbetering en ontwikkeling van stadstraten en -pleinen speelt een belangrijke rol bij de uitrol van het centrummilieu. Via stadsstraten en -pleinen kan de behoefte aan centrumstedelijke milieus gekanaliseerd worden aangeboden: hierin moet de mix aanwezig zijn of aangeboden worden en moeten de rustige woonmilieus van de noodzakelijke stedelijkheid ‘om de hoek’ worden voorzien. Potentiële hoogstedelijke gebieden gaan door stadstraten en -pleinen definitief deel uitmaken van het centrummilieu, naoorlogse uitbreidingsgebieden worden door stadstraten en -pleinen aan ‘de stad’ gekoppeld.

114 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Tabel: indeling in typen stadstraten en -pleinen Verkeersgeleiding Verkeersgeleiding Groot gering

Uitwisseling (1): voldragen (3): niche sterk Beethovenstraat (midden) Cornelis Schuytstraat Rokin Scheldestraat Haarlemmerdijk en -straat Maasstraat Utrechtsestraat 1e Oosterparkstraat Kinkerstraat Javastraat Bilderdijkstraat P.C.Hooftstraat Ceintuurbaan Frans Halsstraat Constantijn Huygensstraat 1ste Van Swindenstraat Van Baerlestraat Rembrandtplein Linnaeusstraat Nieuwmarkt Rozengracht Amstelveld Amstelveenseweg (tot aan Haarlemmer- Waterlooplein meerstation) Ferdinand Bolstraat Van Woustraat Rijnstraat Overtoom Hoofddorpplein Mercatorplein Beukenplein Museumplein Leidseplein Marie Heinekenplein

Uitwisseling (2): in ontwikkeling (4): potentieel zwak Middenweg Van der Pekstraat Beethovenstraat (tussen Stadionweg en Beethovenstraat (zuidelijkste deel) Mahlerweg) Parnassusweg Jan van Galenstraat Jan Evertsenstraat (meest westelijke Postjesweg deel) Lelylaan Muiderpoortstation e.o. Molukkenstraat Kastanjeplein Weesper-/Wibautstraat Eikenplein Amstelveenseweg (tussen Haarlemmermeer- Purmerplein station en Stadionplein) Jan Evertsenstraat Surinameplein Stadionplein Frederiksplein

1 De ‘voldragen’ stadsstraat Dat kan liggen aan het ontbreken van de kwaliteit Dit zijn de straten met een onmiskenbare uitwisse- van de voorzieningen of een kwaliteitsarme woning- lings- én verbindingsfunctie. Het zijn straten met een voorraad in de belendende gebieden. sterke identiteit. Men ‘kent’ de aanliggende buurten vooral door de desbetreffende stadsstraat. De aanlig- 3 ‘niche’-stadstraten gende buurten zijn in de meeste gevallen gewilde Dit zijn stadsstraten met een sterk uitwisselingska- woonmilieus. rakter, maar met een beperkte verbindingsfunctie. Deze straten hebben een sterke identiteit, niet 2 Stadsstraat in ontwikkeling doordat ze zo goed op de route liggen maar omdat Deze stadsstraten hebben een erkende verbindings- ze tot op zichzelf staande uitwisselingsmilieus zijn functie, maar zijn als uitwisselingsmilieu vooralsnog uitgegroeid, om verschillende redenen. onvoldoende ontwikkeld, wat opmerkelijk is gezien Door hun ‘cultstatus’ zijn deze straten wel belangrijk hun hiertoe gunstige ligging in de stad. geworden in het fietsen voetgangersverkeer. Het is immers ‘leuk’ om door deze straten te fietsen en te wandelen.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 115 4 Potentiële stadsstraten De ruimtelijke voorstellen die per type stadsstraat Dit zijn straten die in het oorspronkelijke ontwerp en -plein genoemd worden verdienen voor dat bedoeld waren als verkeersgeleidende en/of winkel- type de meeste aandacht, maar gelden ook voor de straat, maar die functie(s) niet meer hebben. andere typen. Belangrijk is het uitgangspunt dat het ruimtelijk beleid straat- en pleinspecifiek is. Hoewel de vulling van de tabel bij lange na niet uitputtend is, valt op dat stadstraten vooral radiaal- 1 voldragen wegen zijn. Dat is eerder toeval dan een vereiste. De kwaliteit en verloop van het voorzieningen- Naarmate de (uitrollende) stad daadwerkelijk groter niveau is marktgerelateerd, maar kan via straat- wordt, nemen de afstanden tussen de radiaalwegen managers in belangrijke mate beïnvloed worden: toe, en zal de behoefte aan tangenten groter worden flexibele bestemmings- en gemakkelijke transfor- om de noodzakelijke ‘levendigheid om de hoek’ te matiemogelijkheden. realiseren. De kwaliteit van het belendende woonmilieu moet gewaarborgd zijn, zowel in cosmetische zin als in De indeling van stadsstraten is een momentopname. juridisch flexibele wijzen van splitsen en samen- Stadsstraten zijn net als andere plekken in de stad voegen van woningen. aan dynamiek onderhevig of ‘missen juist de boot’. Permanente aandacht voor de aankleding (vloer- Ook het ‘achterland’ van de stadstraten verschilt. Dit en groenprofiel) en staat van de panden. betekent dat het vooral bij de ‘voldragen’ stadstraten en pleinen zinvol is een onderscheid te maken tussen 2 in ontwikkeling gevarieerd voorzieningenniveau voor gevarieerd Om het voorzieningenniveau te verruimen en te publiek respectievelijk eenzijdig voorzieningenniveau diversifiëren is in een aantal gevallen bestem- voor eenzijdig publiek. Op de kaart wordt dit onder- mingswijziging nodig, met name in de plint. scheid aangegeven. In veel gevallen zal het om omzetting van de woonbestemming gaan richting winkel- of horeca- Hoe maken we stadsstraten? bestemming. Stadsstraten hebben een verkeersgeleidende en In sommige gevallen moeten de straatwanden verblijfsfunctie. Dat heeft tot gevolg dat de afgemaakt of gerealiseerd worden. Gesloten kwaliteit van een stadsstraat een kwetsbaar wanden zijn een vereiste voor adequate stads- evenwicht is tussen voorzieningen, aankleding als straten. groen, breedte van trottoirs, en de aanwezigheid van Ook hier is de kwaliteit van het achterland zorg verkeersmodaliteiten. In sommige stadsstraten vraagt voor aandacht. dit een herbezinning op het primaat van de verschillende soorten verkeer in stadsstraten. Per straat 3 niche is een nauwkeurig afwegen van de verschillende Schouwend straatmanagement is elementair. functies noodzaak, waardoor een straatspecifiek Een straat kan namelijk gemakkelijk gedomi- profiel ontstaat. Daarbij moet steeds een toetsing neerd gaan worden door eenzijdige ‘klanten’ en plaatsvinden op de gevolgen voor de verschil- daardoor afglijden tot ramsj of verworden tot lende verkeerssystemen op netwerkniveau om te gated community voor de elite. Toegankelijkheid voorkomen dat problemen worden afgewenteld op voor iedereen is een belangrijke troefkaart. , andere straten. 4 potentieel Net zoals de kwaliteit van een stadsstraat van invloed De motor achter dit proces is de vestiging van is op de aangrenzende woonmilieus, zo hebben deze menselijk kapitaal – vaak hoger opgeleiden – in woonmilieus een grote invloed op de kwaliteit van de buurten die tot voor kort nog niet geambieerd stadsstraten. Een gevarieerd, rustig, en hoogwaardig werden door deze doelgroep. Met de vestiging woonmilieu versterkt de stadsstraat. Via de stads- van dit ‘menselijk kapitaal’ groeit ook de behoefte straten raken tamelijk anonieme buurten aangetakt aan uitwisselingsmilieus in de buurt en een bij het stedelijk leven. sterkere fysieke link met het stadsleven.

116 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 7.7 Hoogbouw en ondergrond

Hoogbouw een aantal plaatsen wordt verlevendigd door hoge Een van de middelen tot intensivering is het plegen woongebouwen, vaak in reeksen. Deze strategie van hoogbouw in de stad. Daarom krijgt de visie op wordt tot in de jaren zeventig voortgezet. De hoogbouw een prominente plek in de structuurvisie. bouwhoogten tot circa zeventig meter komen nog overeen met die van de zeventiende-eeuwse torens. Vergeleken met internationale hoogbouwont- De betekenis is nu niet meer die van absolute plaats- wikkelingen is hoogbouw in Amsterdam relatief bepaling van publieke functies, maar compositorisch bescheiden gebleven, zowel in hoogte als in omvang. en plastisch. De groeiende mobiliteit en snelheid van Bovendien is het geen statisch begrip gebleken, vervoer voegen een extra belevingswaarde toe aan maar door de tijd heen aan verandering onder- de statisch-ruimtelijke compositie. hevig. De geschiedenis van de stadsontwikkeling wordt gekenmerkt door een vrij horizontaal hoogte- Daarna ontstaan gebouwen met grotere landschap, doorprikt met accenten, in aanvang bouwhoogten, voornamelijk rond de knooppunten kerktorens, molens op de zeventiende-eeuwse van openbaar vervoer. Dit is te zien als een fysieke bolwerken, en met bovenbouw bekroonde torens accentuering van het gevoerde beleid van de van de middeleeuwse voormalige stadsmuren. Die ‘compacte stad’, en een omkering in decennia van bovenbouw van kerken voormalige verdedigings- overloopbeleid vanuit de stad naar groeikernen torens is over het algemeen luchtig en frivool, met in het ommeland. De Rembrandttoren bij station kleurige details, carillons of uurwerken. De torens Amstel is met 135 meter de hoogste. Overigens zijn van de stad en geven uitdrukking aan het collec- wordt het leeuwendeel van het compacte stad- tieve zelfbewustzijn. De Westertoren is met negentig beleid gerealiseerd in bebouwingstypologieën die meter de hoogste. de ‘pakhuishoogte’ niet ontstijgen, maar die wel de gangbaarheid van deze maat rond dertig meter In de negentiende-eeuwse uitbreidingen wordt de versterkt hebben. Dit is wellicht het sterkst te ervaren stad naar het plan van Pierre Cuypers omgeven met in de waterfrontontwikkeling langs het IJ. In deze een reeks kerken en publieke gebouwen, waaronder periode neemt ook het aantal zeer grote gebouwen ook het Centraal Station en het Rijksmuseum. toe, zoals congrescentrum RAI, het ziekenhuis AMC, Daarmee verandert de skyline van de zeventiende- of stadion Arena, de laatste met een hoogte van 85 eeuwse stad. Met nieuwe torenaccenten, maar met meter. Zowel in schaal als in hoogte beïnvloeden ze de hoogte en schaalgrootte van de laatstgenoemde de skyline. gebouwen. Samen met de pakhuizen aan het IJ doet Afgezien van een enkel project blijft de hoogte een bouwhoogte rond dertig meter zijn intrede. binnen de negentiende-eeuwse en vroeg twintig- In dezelfde periode gaan ook de havenkranen en ste-eeuwse gordel ongewijzigd. Ten opzichte van schoorsteenpijpen deze skyline beïnvloeden. Veel de historische binnenstad wordt zeer voorzichtig van deze historische industriële hoogteaccenten zijn omgegaan met bouwhoogte. Zo valt de hoogte van inmiddels weer verdwenen, net als de meeste molens de Rembrandttoren perspectivisch weg binnen de op de bolwerken. In het Westelijk Havengebied zijn gangbare dakhoogten van de binnenstad. er nieuwe voor in de plaats gekomen van een nog grotere schaal, zoals de energiecentrale, kranen van Dit leidt er toe dat hoogbouw in Amsterdam gedefi- de containerterminals, en windmolens. nieerd kan worden als bebouwing of objecten die significant boven de pakhuishoogte van het De uitvinding van de lift leidt in Amsterdam aanvan- IJ uitsteken. Daarin kunnen drie typen onder- kelijk niet tot algemene toepassing. De veertig(!) scheiden worden: ranke hoge gebouwen (torens), meter hoge ‘Wolkenkrabber’ uit 1931 in het Plan zeer grote gebouwen (kanjers), en utilitaire instal- Zuid van Berlage is het eerste accent zonder publieke laties en windmolens (objecten). Binnen het type functie of betekenis. Ook het Algemeen Uitbreidings torens hebben zich in Amsterdam drie gangbare Plan (AUP) van 1935 gaat uit van een ‘vlakke stad categorieën ontwikkeld. De in aantal veruit grootste in een vlak landschap’, zij het dat de vlakheid op categorie verheft zich beperkt boven de pakhuis-

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 117 hoogte (35 tot 60 meter). Hierbinnen vallen zowel zijn voor ruimtelijke ontwikkelingen. de meeste historische hoogteaccenten, als lokale In tegenstelling tot de bovengenoemde doorgaans compositorische accenten. Zichtbaar vanuit omrin- statische functies is het grondwatersysteem van gende landschappen, maar dikwijls wegvallend in Amsterdam met de vele waterniveaus altijd in het straatperspectief. De tweede categorie betreft beweging. torens van 60 tot 100 meter. Deze zijn gangbaar bij de belangrijkste knooppunten, maar hieronder Ruimtewinst valt ook een groot deel van de utilitaire objecten. In Amsterdam zal de ondergrond een steeds grotere Tenslotte de categorie tot 150 meter hoogte. Dit is en vanzelfsprekende rol spelen in ons dagelijks leven. de maximale hoogte die voor een groot deel van Vaak zelfs zonder dat we het beseffen. Ondergrond de stad voortkomt uit de hoogtebeperking die het en bovengrond vloeien soepel in elkaar over, keuze functioneren van de luchthaven oplegt. Daarbinnen voor kwaliteit waarborgt ons gevoel van welbehagen blijkt de 135 meter hoge Rembrandttoren door in ondergrondse ruimtes. Door het verplaatsen van vele Amsterdammers geaccepteerd te zijn als een functies naar de ondergrond spelen we bovengronds passend hoogteaccent binnen het stadssilhouet. ruimte vrij voor een belangrijke kwaliteitsimpuls van Dit sluit een uitzondering tot grotere hoogte niet de openbare ruimte. bij voorbaat uit, maar zet wel de referentie neer. Hoogbouwaspecten van windturbines worden in Benutten of beschermen relatie gebracht met de resultaten uit de Windvisie In de ondergrond is het steeds zoeken naar balans van Klimaatbureau/DRO. tussen het benutten en beschermen. De belangen in de ondergrond zijn divers en de ondergrond De ondergrond kent evenals de bovengrondse ontwikkelingen vele In Amsterdam moeten we de beschikbare ruimte belanghebbenden. Per gebied verschilt dat enorm. slimmer gaan gebruiken, om in de stad 70.000 Het centrum van Amsterdam is wat dit betreft heel woningen en de daarbij horende infrastructuur en anders dan een verouderd bedrijventerrein. De voorzieningen bij te kunnen bouwen. Zichtbaar zijn ruimtelijke en ondergrondse mogelijkheden zijn zeer alleen de bovengrondse activiteiten, het onder- verschillend. grondse deel niet. Toch is de ondergrond een belangrijke basis voor verdere (metropolitane) Ondergrond en duurzaamheid ontwikkeling van Amsterdam. Denk daarbij vooral Amsterdam zet in op duurzaamheid. Dus ook op aan ruimtelijke- en duurzaamheidsaspecten. minder energiegebruik en minder CO2 uitstoot. Hierbij is de diepere ondergrond goed bruikbaar. De ondergrond van Amsterdam is onlosmakelijk Diepe watervoerende lagen worden gebruikt om verbonden met de stedelijke structuur. Gebouwd de gebouwen in de stad van koude en warmte te op een schier onmogelijke locatie van drassige voorzien, in aanvulling op het systeem van stadsver- veenweiden heeft Amsterdam altijd moeten inves- warming. Deze systemen dragen samen met wind- en teren om het hoofd –letterlijk- boven water te zonne -energie bij aan een beoogde klimaatneutrale houden; “Amsterdam, die stad gebouwd op palen”. metropool. Miljoenen heipalen. Amsterdam gebruikt haar ondergrond inmiddels voor veel meer functies. We beseffen de grote betekenis van water voor onze Naast funderingen wordt de ondergrond in toene- stad en benutten de waarden ten volste. mende mate gebruikt voor verblijfsfuncties (zoals Met de inrichting en het beheer van de boven- musea, schoolkantines, werkplaatsen, opslag), en ondergrond versterken we de veerkracht en parkeergarages en verkeerstunnels. Duizenden veiligheid van ons watersysteem. Zo vangen we kilometers aan kabels en leidingen moeten er regenwater beheerst op en voeden we hiermee het een plek vinden. Een plek naast de wortels van oppervlakte- en grondwater, of gebruiken we het bomen die het niet gemakkelijk hebben in de voor andere nuttige doeleinden. Beheerst wil zeggen stad. Bovendien herbergt de ondergrond een zeer via de drietrapsstrategie van vasthouden – bergen – gevarieerd archeologisch erfgoed, dat bestaat uit afvoeren, waarbij kansen gegrepen worden om tot structuren, losse vondsten en organische resten. fijnmazige, lokale oplossingen te komen. Amsterdam Deze tastbare overblijfselen vormen het collectieve heeft zodoende weerbaarheid om tijden van extreme geheugen van de stad en kunnen een inspiratiebron neerslag en langdurige droogte zonder problemen te

118 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam doorstaan. Er is voldoende ruimte gereserveerd voor delde vorm aan te leggen. Zo is er naast bestaande veilige waterkeringen om ons te beschermen tegen netwerken ook ruimte voor nieuwe netwerken en de stijgende zeespiegel. voor een fraai maaiveld met bomen en noodzakelijke waterberging. De ontwerpopgave voor de openbare De Amsterdamse ondergrond biedt de ruimte ruimte wordt zo meer en meer een integrale ontwer- voor het grondwater en is daarom een cruciaal popgave van verkeer, groen, water en kabels en onderdeel van het watersysteem. Het grondwater leidingen. is een bron van leven voor planten en dieren in de In de komende periode zal het stadswarmtenet stad. Het grondwater zorgt voor stabiliteit van de verder worden uitgelegd vanuit overwegingen als ondergrond en houdbaarheid van de houten palen leveringszekerheid, vergroten van de mogelijkheden waarop een deel van Amsterdam gebouwd is. We tot flexibele exploitatie van het net en de mogelijk- zijn daarom zeer voorzichtig met ons waardevolle heden tot het optimaliseren van het net (keuze van grondwater. De verschillende functies in boven- en de bron). Onderdeel van de schaalsprong stads- ondergrond en de grondwatersituatie zijn optimaal warmte is het sluiten van de stadswarmtering. op elkaar afgestemd, zodat er geen nieuwe grondwaterproblemen ontstaan en bestaande grond- Ondergrond en grondwater waterproblemen zo veel mogelijk zijn aangepakt. Ondergronds bouwen is van grote invloed op de Bij werkzaamheden in de ondergrond worden grondwaterstromen en kan leiden tot zowel grond- ongewenste invloeden op het grondwater en de wateroverlast als -onderlast. Bij bestrijding van grondwaterstand zo goed mogelijk voorkomen. grondwateroverlast wordt de lijn van de Nota Grond- water Amsterdam 2007-2011 gevolgd. Grondwater- Ondergrondse netwerken stroming zorgt voor een stabiele bodem. Ingrepen De metropoolregio beschikt over een aantal cruciale en bouwactiviteiten kunnen ingrijpende effecten ‘machinekamers’, die centraal staan in een netwerk hebben. Zorgvuldigheid is vereist. van energie, elektriciteit, communicatie verbindingen, etcetera. (Hoofd)verdeelstations voor elektri- Onderlast citeit, zendmasten voor communicatie, energiecen- Amsterdam is gebouwd op palen; in het centrum en trales, allen kenmerken zich door een zeer groot in de gordel gebouwd in het interbellum tussen de ondergronds netwerk van kabels en leidingen. Op jaren twintig en veertig op houten palen. Dankzij het een aantal plekken wordt elektriciteit opgewekt, grondwater dat overal aanwezig is zijn de houten vuil verbrand, etcetera. Deze ‘machinekamers van palen niet gaan rotten en staat alles wat in de boven- de metropool’ bevinden zich op diverse plekken in grond zichtbaar is nog steeds op zijn palen. We de metropool, zoals het Afvalenergiebedrijf in de zijn zuinig en trots op onze panden in de grachten- Haven en de Diemercentrale in oost. De vrijkomende gordel en de ‘20-40’-gordel, en daarom gaan we ook warmte gebruiken we voor de stadsverwarming. zorgvuldig om met het beheer van het grondwater. Een bijna gesloten leidingring om het centrum heen Het ondergrondse ruimtegebruik wordt zorgvuldig verzorgt het transport. afgewogen om te voorkomen dat onze rijke historie Koude winnen we uit diepe plassen in en rond verloren gaat. Goed grondwaterbeheer is duurzaam. Amsterdam, zoals de Nieuwe Meer. Dat netwerk sluit aan op de lokale ontwikkelingen. Verdere energie/ Door klimaatsverandering zullen ook vaker perioden warmte ontwikkelingen kunnen aansluiten bij de van langdurige droogte voorkomen. Bij deze bestaande ringstructuur en moeten ruimtelijk niet droogtes zal het lastig zijn het niveau van het grond- onmogelijk gemaakt worden. Dat vereist inzicht in water onder de funderingen van de stad op peil te toekomstige situaties. houden. Door paalrot kunnen de funderingen van de historische binnenstad in gevaar komen. Dit is Nieuwe ondergrondse infrastructuur vraagt om sowieso een probleem voor de stad ook zonder extra ruimte in de al zo volle ondergrond. We zien ondergronds bouwen. De ambitie en noodzaak om een tendens naar steeds grotere leidingen. Ook te verdichten en ondergronds te bouwen verhoudt door nieuwe technologieën, zoals afvaltransport via zich moeilijk tot de onvoorspelbaarheid van droogte ondergrondse buizen, waardoor vuilniswagens uit en wateroverlast. Door gevoeligheid van de bodem het straatbeeld kunnen verdwijnen. Deze tendens en beïnvloeding van de waterspiegel is het onver- vraagt er om hoofdtracés meer en meer in gebun- standig om grootschalig ondergronds te bouwen.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 119 Natuurlijk zijn er wel mogelijkheden. Dit is echter maatwerk, waarbij ook vele dure compenserende maatregelen nodig zijn, die wellicht uit de exploitatie van de ondergrondse activiteit betaald zullen moeten worden.

Van historische gebouwen is het vervangen van de houten palen door betonnen palen een optie. Dit is duur, en in principe de verantwoordelijkheid van de eigenaar. Het gaat om zoveel gebouwen dat dit alleen kan via een lange termijn strategie met fasering in de tijd en door mee te liften met ontwikkelingen zoals de Noord-Zuidlijn, het Rijksmuseum en de bouw rond het CS. Onderzoek is nodig naar de bijdrage van particulieren en gemeente.

Visie op de ondergrond Per gebied biedt de ondergrond specifieke kansen of vraagt het speciale bescherming. De opgave voor de komende jaren is het uitwerken van deze gebiedsge- richte mogelijkheden van de ondergrond gekoppeld aan de bovengrondse ontwikkelingen. Voor ons liggen vragen over het gebruik van de ondergrond. Waar kunnen en willen we ondergrondse functies toevoegen? Hoe ver kunnen en willen we gaan in het gebruik en beschermen van de ondergrond? Wat levert ons dit op? Hoeveel extra vloeroppervlak kunnen we bijvoorbeeld ondergronds binnen de Ring realiseren? Hoeveel parkeerruimte op het maaiveld kunnen we vrijspelen? En hoeveel ruimte door het verleggen/bundelen van kabels? Hoeveel procent van de energieproductie halen we uit de ondergrond?

Een en ander vergt een uitgewerkte visie op de ondergrond. Een visie waar we niet al te lang op kunnen wachten. Met de kennis van alle belanghebbenden is het opstellen van een integrale visie mogelijk. Deze Visie voor de ondergrondse ontwikkelingen vormt een belangrijke basis voor metropolitane plannen. Eén ding is zeker: door de ondergrond tijdig bij de ruimtelijke ontwikkelingen te betrekken worden de kosten verlaagd en de kwaliteit samen met de waarde van vastgoed en de omgeving verhoogd.

120 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 8

Verkeer en vervoer

De keuze om de Amsterdamse woningbouwopgave te realiseren binnen bestaand stedelijk gebied is gunstiger voor de bereikbaarheid dan het verder spreiden van de inwoners naar de stadsrand en naar regiogemeenten. Meer mensen krijgen zo de kans om dichtbij hun werk en bij voorzieningen te wonen, waarmee reiskilometers vermeden kunnen worden. Tegelijkertijd wordt hiermee het verkeer- en vervoernetwerk beter benut. Meer mensen en meer banen – in Amsterdam maar ook in de rest van de metropoolregio – betekent echter hoe dan ook meer mobiliteit. Groeiende mobiliteit zorgt naast hinder door geluid en emissies, vooral voor extra druk op de toch al schaarse openbare ruimte binnen de stad en de waardevolle open ruimte buiten de stad.

8.1 Investeren in regionale bereikbaarheid via openbaar vervoer

Bij het faciliteren van die behoefte aan mobiliteit de opkomst van steeds ‘grotere’ fietsen zoals de ligt de voorkeur bij de vervoersvormen die relatief bakfiets, neemt de ruimtebehoefte voor stalling- weinig hinder en ruimtebeslag met zich meebrengen: plaatsen op straat en in gebouwen sterk toe. Hier de fiets en het openbaar vervoer. Om hiervoor moet voldoende ruimte voor worden gereser- voldoende ruimte te maken zal een deel van de veerd bij transformaties en herinrichtingsplannen. openbare ruimte moeten worden heringericht. Voorwaarden hiertoe in bestemmingsplannen zijn Onvermijdelijk is echter om zeker op het regionale wenselijk. schaalniveau ook ruimte te blijven reserveren voor de Het openbaar vervoer en kleinschaligere vormen van te verwachten toenemende mobiliteit over de weg, elektrisch of alternatief openbaar vervoer vragen waaronder het goederenvervoer. eveneens ruimte in de binnenstad. De auto speelt in de binnenstad op korte afstanden een steeds Korte afstanden kleinere, meer aanvullende rol, bijvoorbeeld voor het Op korte afstanden binnen de stad blijkt de fiets vervoer van goederen, maar blijft van belang om de in steeds grotere mate de behoefte aan dagelijkse stad vitaal te houden. verplaatsingen te kunnen vervullen. Met de elektrische fiets wordt de actieradius in de toekomst zelfs nog groter, waardoor ook vanuit buurgemeenten als Amstelveen en Zaanstad meer naar Amsterdam zal worden gefietst. Ook het gebruik van de scooter laat een duidelijke groei zien. Op delen van het Hoofdnet Fiets vraagt het toenemende gebruik om bredere paden en meer comfort. Door de groei van het fietsgebruik in combinatie met

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 121 Middellange afstanden Verbeteringen in het openbaar vervoer vergen veel Binnen middellange verplaatsingen van tien tot voorbereidingstijd en de investerings- en dertig kilometer speelt de fiets als hoofdvervoer- exploitatiekosten zijn hoog. Niet alles kan dus middel geen rol van betekenis. Het openbaar tegelijk en op korte termijn. In de periode tot vervoer biedt op deze afstanden een onvoldoende 2020 ligt de nadruk op het optimaal benutten van aantrekkelijk alternatief, zo blijkt. De auto is nog bestaande ov-lijnen en -knooppunten als altijd het meest gebruikte vervoermiddel. Met drager voor gewenste en noodzakelijke ruimtelijke de verdere ontwikkeling van de metropoolregio ontwikkelingen. Op de belangrijkste treinen metro- wordt juist in deze afstandscategorie de meeste lijnen moeten dan wel maximale frequenties en mobilteitsgroei verwacht. Als alleen de auto de optimale comforteisen – schone, groei zou moeten opvangen slibt het regionale veilige voertuigen en haltes – gelden. Dit betekent wegennetwerk dicht. Om dit te voorkomen zal het dat de meeste treinverbindingen uit vier sporen openbaar vervoeraanbod in het regionale netwerk moeten bestaan om de hogesnelheidslijnen (HSL) sterk moeten verbeteren. Hogere frequenties, betere Zuid en Oost en de intercitylijnen te kunnen scheiden aansluitingen, toegevoegde verbindingen, maar ook van regionale lijnen en het goederenvervoer. Immers, meer gemak en comfort moeten zorgen voor een zowel de (inter)nationale als de regionale bereik- groter aandeel openbaar vervoer om zo de metro- baarheid per spoor zijn van groot belang voor poolregio concurrerend te laten zijn met andere het functioneren van de metropoolregio. Op het regio’s metronet moet waar dat voor de capaciteit nodig is ontvlechting van verschillende lijn op één tracé Langere afstanden plaatsvinden. Daarnaast zijn verlengingen in combi- Voor langere afstanden binnen en buiten de metro- natie met ruimtelijke ontwikkelingen aan de orde. poolregio, vormt de trein – in combinatie met de fiets als favoriet voortransportmiddel – nu al een goed Voor de periode 2020-2030 ligt het accent op de alternatief voor de auto, maar het gebruik kan met deels nieuw aan te leggen regionale ov-lijnen en goede Parkeer+Reis-voorzieningen vergroot worden. knooppunten, zoals de Noord/Zuidlijn met verlenging Het vervoer van goederen over het water en het naar Amstelveen, Noordtangent, Westtangent en spoor kan een deel van de groei van het wegvervoer de railverbinding Schiphol Amsterdam Almere, opvangen, maar dan moet de capaciteit daarvoor inclusief de IJmeerlijn. Het doel is deze lijnen zo wel aanwezig zijn en moet er een oplossing worden goed mogelijk te benutten en ruimtelijk in te spelen gevonden voor de risico’s van het vervoer van op toekomstige ontwikkelingen. Voor de periode na gevaarlijke stoffen door dichtbebouwde gebieden. 2030 worden reserveringen gemaakt voor ov-lijnen om verdere toekomstige ontwikkelingen te kunnen faciliteren. Hiervoor hoeven nu nog geen defini-

122 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam tieve keuzes gemaakt te worden. Zo hangt het Systematiek financiering openbaar vervoer doortrekken van een verbinding naar Noord en een De huidige systematiek van de financiering van het eventuele railverbinding langs de noordwestelijke openbaar vervoer staat momenteel de mogelijk- IJoevercorridor samen met de omvang en het tempo heden voor substantiële groei van het ov-aanbod in van het transformatieproces langs de IJoevers. de weg. Daar waar nieuwe of verbeterde ov-lijnen Een eventuele tweede treinverbinding naar Schiphol worden aangeboden en als gevolg daarvan de vraag hangt samen met een mogelijke tweede luchthaven- naar openbaar vervoer toeneemt, is de exploitatie- terminal en met ruimtelijke ontwikkelingsmogelijk- bijdrage vanuit de Brede Doeluitkering van het Rijk heden langs de snelweg A4 ter hoogte van Rieker- begrensd tot één totaalbudget voor de gehele regio. polder/Nieuwe Meer, welke een basis kan vormen Succesvolle toevoegingen aan het ov-systeem gaan voor het doortrekken van de Noord/Zuidlijn naar zo ten koste van het aanbod en de kwaliteit van Schiphol. Een andere optie voor de lange termijn bestaande lijnen. Ook het Rijk rekent de groei van vormt de Oost/Westlijn. Een principiële keuze hierin het (regionaal) openbaar vervoer tot haar doelstel- wordt nu nog niet gemaakt, ook omdat de ontwik- lingen en stelt daar incidenteel extra middelen voor keling van Schiphol nog onzeker is. ter beschikking. Zonder structurele veranderingen in de bijdragesystematiek zoals een meer prestatie- gerichte subsidiëring, kunnen de ambities van de metropoolregio om te komen tot een schaalsprong niet of onvoldoende worden waargemaakt.

8.2 De auto en de openbare ruimte

Afname autogebruik in de binnenstad, aanzienlijke toegenomen is, blijft het autogebruik vooralsnog groei daarbuiten sterk dominant in een groot deel van de Metro- De afgelopen decennia is het autoverkeer in het poolregio. Ook het autobezit en vooral het bezit centrumgebied binnen de Singelgracht al sterk van een 2e of 3e auto is daar de afgelopen jaren afgenomen als gevolg van het gevoerde parkeer- nog fors gegroeid. Zeker op de relaties tussen de beleid (hogere tarieven, beperking parkeerareaal regionale subcentra binnen en buiten Amsterdam is en realisatie P+R-faciliteiten). De fiets heeft hier het aandeel van het openbaar vervoer relatief nog een aanzienlijk groter aandeel gekregen. Ook het beperkt. Daar ligt dan ook de belangrijkste opgave autobezit in het centrum is afgenomen. met het oog op de toekomst. In het gebied tussen de singelgracht en de ringweg is sprake van een stabilisatie van het autogebruik. Het Het centrum van Amsterdam zal groeien. Ruimte autobezit is daar nog wel toegenomen, maar ook in voor de voetganger, de fietser en het openbaar dit deel van de stad wordt aanzienlijk meer gefietst. vervoer wordt dan steeds belangrijker. Daar waar Ook het autogebruik door bezoekers van deze delen dat vanwege nodig en haalbaar is zal ruimte voor van de binnenstad is verminderd, ten gunste van het het autoparkeren op straat ingeruild worden voor OV-gebruik. Ook hier is het gevoerde parkeerbeleid inpandige of ondergrondse parkeervoorzieningen. de belangrijkste verklaring voor de verandering in De vrijgekomen ruimte wordt dan gebruikt om de vervoerwijzen, in combinatie met verbeterde alterna- kwaliteit van de openbare ruimte te verbeteren, tieven. maar ook om de capaciteit voor de alternatieven In de stadsdelen buiten de ringweg A10 en in Noord te vergroten, zoals bredere stoepen en fietspaden, is zowel het autobezit als het autogebruik de laatste meer stallingruimte voor fietsen, ruimere ov-haltes en decennia nog wel aanzienlijk gestegen. Daar heeft beter functionerende bus- en trambanen. Prioriteit zich ook de grootste groei van het aantal inwoners voor herinrichting ligt bij smalle straten met veel en arbeidsplaatsen voorgedaan. Dit geldt in nog winkelen verblijfsfuncties en bij beschermde stads- sterkere mate voor de groeigemeenten in de regio, gezichten en straten met veel monumenten. met Almere en Haarlemmermeer aan kop. Hoewel ook het openbaar vervoergebruik vanuit de grotere buurgemeenten naar Amsterdam centrum flink

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 123 Op specifieke locaties kan ook de ruimte voor kelijke herinrichting van het gebied. Het betreft het rijdende autoverkeer worden teruggebracht, hier vaak grote ingrepen met hoge investeringen. door gebieden autovrij te maken of alleen eenrich- De projecten kunnen zonodig aangewezen tingsverkeer toe te staan, waarbij een belangrijke worden als Grootstedelijke Projecten. randvoorwaarde is dat het functioneren van het Te onderzoeken gebieden: (elen van) Dapper- Hoofdnet Auto niet wordt ondermijnd met omrij- buurt, Hoofddorppleinbuurt, De Pijp-Noord, gedrag. Ook het centrum dient om economische Oud-Noord redenen bereikbaar te blijven voor wegverkeer en Nieuwe autoluw ingerichte gebieden: Nieuwe of het Hoofdnet Auto speelt daarin een essentiële rol. transformatiegebieden, die worden ontwikkeld met een goede ov-ontsluiting en met een centrale Voorbeelden van autoluwe en autovrije zones ligging, hebben de potentie om (deels) te worden Parkeervrije straten: In belangrijke verkeersstraten ingericht als autoluwe gebieden met relatief lage die ook als winkelstraat fungeren ontbreekt parkeernormen en veel open ruimte. vaak de ruimte om alle verkeersdeelnemers en Te onderzoeken gebieden: Noordelijke IJoevers, bezoekers een veilige en prettige straat te bieden. Zeeburgereiland, Wibaut aan de Amstel Deze straten kunnen veel beter, veiliger en mooier ingericht worden als de parkeerplaatsen worden Op de meest intensief gebruikte fietsroutes rond weggehaald. Doordat het dan mogelijk is om en in de binnenstad kan (een deel van) de vrijge- bredere stoepen en fietspaden aan te leggen komen ruimte in de binnenstad worden gebruikt wordt het een nog aantrekkelijker winkelgebied. voor het creëren van betere fietspaden. Op een deel Weghalen van parkeerplaatsen kost relatief weinig van het Hoofdnet Fiets wordt het comfort en de parkeermogelijkheid, maar biedt wel veel ruimte. doorstroming vergroot door bredere paden en een De verschillende functies in de straat blijven ‘groene golf’. Straten die voor deze zogenaamde bereikbaar en parkeren blijft mogelijk in zijstraten pluskwaliteit in aanmerking kunnen komen zijn of in een nabij gelegen parkeergarage. Voor laden (delen van) de binnenring en uitvalswegen als de en lossen komen speciale plekken. Wel moet de Weesperstraat, Raadhuisstraat en de Middenweg/ straat zo worden ingericht dat wordt voorkomen Linnaeusstraat. dat het autoverkeer sneller gaat rijden en de rijweg zo een fysieke barrière gaat worden. Te onderzoeken straten: (delen van) Rozen- gracht, Van Woustraat, Koninginneweg, Zeilstraat, Middenweg/Linnaeusstraat. Autoloze straten of gebieden: In sommige smalle straten is nauwelijks ruimte voor auto én fiets én tram. Daarnaast zijn er pleinen waar de auto storend is. Wanneer er op parallelle routes voldoende ruimte is voor auto’s is het mogelijkheid om in deze smalle straten en op deze pleinen auto’s niet meer toe te laten, met uitzondering voor laden en lossen en calamiteiten. De straten kunnen heringericht worden als fiets-, OV-corridors of wandel- of winkelgebieden. Te onderzoeken straten, gebieden: Utrechtsestraat, Ferdinand Bolstraat en (delen van) Weteringschans/Sarphatistraat, Nieuwmarkt, Cornelis Schuytstraat. Uit het zicht-gebieden: Op de schaal van een buurt of wijk kunnen oplossingen worden gezocht om het aantal parkeerplaatsen op het maaiveld te verminderen en (deels) te vervangen door inpandige parkeerplaatsen. De ruimte die ontstaat op straat kan worden gebruikt voor een aantrek-

124 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 8.3 Veranderingen Hoofdwegennet in en om Amsterdam

Het leggen van prioriteit bij de fiets en het Uiteindelijk ontstaat er een duidelijke en functi- (regionale) ov betekent niet dat investeringen in onele hiërarchie in het autonetwerk: asfalt tot het verleden behoren. Tweederde van de autosnelwegen om de stad te benaderen en de woningbouwopgave van de metropoolregio om vooral het doorgaande verkeer langs de stad zal plaatsvinden in regiogemeenten. Doordat daar te leiden, vanwege veel lagere dichtheden het autobezit en de stadsverdeelweg (Ring A10) voor met name -gebruik aanzienlijk hoger liggen dan in Amsterdam het lokale en bestemmingsverkeer en voor nog zal de druk op het wegennet naar en rond maar een deel met het doorgaande verkeer, met Amsterdam verder toenemen, zelfs als een groot transferia voor overstap op stedelijk openbaar deel van de woningbouwopgave en de nieuwe vervoer, werkgelegenheidsgebieden rond ov-knooppunten de verkeersstraten binnen de stad voor de wordt gerealiseerd. Om de metropoolregio ook ontsluiting van de stedelijke bestemmingen. aantrekkelijk te laten blijven voor auto- en wegver- voergeoriënteerde bedrijven en inwoners die zich Invoering Anders Betalen voor Mobiliteit en betere hier willen vestigen, zullen investeringen in het benutting infrastructuur door verkeersmanagement autonetwerk noodzakelijk blijven. Over herzieningen In 2007 is door het kabinet besloten om vanaf 2012 aan de snelwegen A1, A6 en A9 zijn al besluiten een start te maken met het invoeren van Anders genomen en aan de A2 en de Westrandweg wordt al Betalen voor Mobiliteit (ABvM), de zogenaamde gewerkt. De A4 tussen Leiden en Schiphol heeft als Kilometerprijs. Het principe is dat niet langer het verbinding met de zuidelijke Randstad ook een hoge bezit van de auto wordt belast, maar alleen het prioriteit. gebruik van de auto. De vaste heffingen op het autobezit zullen geleidelijk worden vervangen door De functie van het Hoofdwegennet rond Amsterdam een heffing per gereden kilometer (de basisprijs). Om zal wel deels veranderen. Het westelijke en zuidelijke de doorstroming te bevorderen en de bereikbaarheid deel van de Ring A10 krijgt meer een verdeelfunctie, te verbeteren kan op zwaarbelaste wegvakken in omdat het doorgaande verkeer meer gebruik kan de spits een extra heffing van toepassing zijn (een gaan maken van de Westrandweg en de verbrede spitstoeslag). Rijden in de spits op drukke wegvakken A9. De inrichting van de Ring kan daar aangepast zal dus duurder worden. Met de invoering van het worden aan de stedelijke omgeving, maar wel met spitstarief wordt naar verwachting in Metropoolregio behoud van capaciteit omdat de ringweg een alter- Amsterdam begonnen. natieve route moet blijven voor verplaatsingen dwars door de stad. Vanwege de dubbelfunctie van de A10 De invoering van de Kilometerprijs mag per saldo Noord – doorgaande verbinding en verdeelweg – en niet leiden tot een lastenverzwaring voor de gemid- vanwege de voorziene groei in Noord, is het zinvol delde automobilist. Door het opheffen van de een reservering te maken voor een eventuele capaci- belastingen zal de aanschaf van een auto goedkoper teitsuitbreiding van de A10 Noord. In het stedelijke worden. Dit kan in delen van de regio waar geen wegennet blijft het functioneren van het hoofdnet en beperkingen gelden voor het autobezit in de vorm van de corridors van groot belang voor het econo- van parkeernormen of parkeertarieven leiden tot misch functioneren van de stad. Aanpassingen zijn toename van het (tweede) autobezit. alleen mogelijk na toetsing van het functioneren op netwerkniveau.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 125 De invoering van de Kilometerprijs en vooral de zich op het beter benutten van de infrastructuur voor invoering van de spitsheffing leidt naar verwachting zowel het gemotoriseerde verkeer als het openbaar tot een betere benutting van de beschikbare wegin- vervoer en de fiets. Het is een van de middelen ter frastructuur, waarmee uitbreiding van de capaciteit bevordering van de bereikbaarheid, leefbaarheid en langer voorkomen kan worden. veiligheid.

Dit verwachte effect van betere benutting van Stedelijk Verkeersmanagement gebeurt vooralsnog infrastructuur kan nog worden versterkt door de vooral met verkeerslichten, toeritdoseerinstallaties, toepassing van regionaal en stedelijk verkeersma- verlengde uitvoeg- en opstelstroken en de inzet nagement. Hiermee wordt de afwikkeling van het van groene golven op basis van scenario’s voor verkeer op de bestaande infrastructuur geoptima- verschillende omstandigheden en tijdstippen. Op liseerd. Dit gebeurt vooral door spreiding van de termijn maken ICT-toepassingen het steeds beter verkeersvraag over het netwerk en over de dag en mogelijk om verkeersdeelnemers onderweg te infor- door verkeersdeelnemers te informeren en adviseren meren. Daarmee vermindert het zoekverkeer naar over de op een bepaald moment meest geschikte parkeergarages en wordt de overstap van auto naar vervoerswijze- en routekeuze. Verkeersmanagement openbaar vervoer bij P+R locaties gestimuleerd. staat hiermee ten dienste van de mobilist en richt

8.4 Goederenvervoer per rail

Ondanks ICT-ontwikkelingen blijft het fysiek de stedelijke gebieden zijn gelegen. Hierbij zal ook verplaatsen van personen en goederen ook in de een verschuiving tussen de modaliteiten plaatsvinden toekomst nodig. Het goederenvervoer zal net zo’n waarbij meer ingezet wordt op vervoer over water en belangrijke rol vervullen als vandaag de dag. Ten per spoor. opzichte van nu zullen er, door strengere milieueisen en ontwikkelingen in de transportsector, nieuwe Voor de Amsterdamse regio betekent dit dat de vervoersconcepten voor het goederenvervoer goederenstromen van en naar Corus, de haven van ontstaan. De nadruk komt te liggen op schoner, stiller Amsterdam en Schiphol via de tweede of derde en veiliger vervoer. wegring (Westrandweg, A9, N201), tweede spoorring (Westrandspoorlijn) en via het water (het IJ) worden Voor het binnenstedelijk goederenvervoer zijn afgewikkeld. distributieconcepten die qua schaal, milieueisen en Ook is het de bedoeling dat vanwege het veiligheid passen in de hoogwaardige stedelijke programma Hoogfrequent Spoorvervoer vanaf 2020 gebieden van de metropolregio van steeds groter het spoorgoederenvervoer tussen Rotterdam en belang. De keuze voor autoluwe en verkeersveilige Noord en Oost Nederland niet meer via Amsterdam steden met meer ruimte voor openbaar vervoer, de Zuidoost en Weesp plaatsvindt, maar dat hiervoor de fiets, de voetganger en de wens om de openbare Betuwelijn wordt gebruikt. ruimte op een andere manier te benutten, zijn alleen maar mogelijk als ook het goederenvervoer binnen de steden anders wordt georganiseerd. Het concept van stadsdistributie met overslagterminals aan de randen van de stad en kleinere vervoerseenheden – elektrische vrachtauto’s en goederentrams – voor het vervoer van de goederenstromen binnen de stad, zal nu eindelijk zijn beslag moeten krijgen. Voor het goederenvervoer tussen de steden en de landsdelen is het van belang dat deze in de toekomst vanwege geluid en externe veiligheid en omvang van de goederenstromen zoveel mogelijk via infranetwerken worden afgewikkeld die buiten

126 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 8.5 Vervoer over water in de stad

Het water als goederentransportroute binnen de bestaande stad wordt op dit moment nog zelden gebruikt. Het waternetwerk ligt er maar een logistiek systeem ontbreekt: er is geen logistiek centrum en er zijn onvoldoende mogelijkheden voor overslag. Bovendien is er geen ruimte voor het ‘parkeren’ van vrachtscheepjes. Hier liggen kansen om de bereikbaarheid en de doorstroom te verbeteren door specifieke vormen van structurele aanvoer van goederen via de grachten te laten plaatsvinden, zoals voedsel, vuilnis, of de bevoorrading van horeca.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 127 128 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 9

Groen en Water

9.1 Stad in het groen, stad aan het water

Amsterdammers hebben het groen en het water in en om de stad harder nodig dan ooit. De bezoekcijfers van de parken en grote groengebieden rond de stad zijn in de afgelopen tien jaar verdubbeld. Sommige gebieden kennen astronomische bezoekcijfers: het Vondelpark telt 10 miljoen bezoeken per jaar, het Amster- damse Bos 5 miljoen en de Amsterdamse Waterleidingduinen met zo’n 800.000 bezoeken per jaar. Uit een groots opgezette enquete naar de groenwensen van Amsterdammers bleek dat voor de helft van hen het groen in de buurt een belangrijke voorwaarde is bij het kiezen van de woonplek of de plek om een bedrijf te vestigen. De toename van de stedelijke bevolking van Amsterdam concentreert zich op dit moment en in de toekomst in sterke mate langs het water, i.c. het IJ en IJmeer. Wonen aan het water is hip en recreëren op en rond het water is voor heel veel mensen „a way of life‟. Meer dan ooit groeit het bewustzijn dat het groen en het water belangrijke vestigingsfactoren zijn en daarmee van direct economisch belang voor de stad. Het water is door de eeuwen heen wisselend gewaardeerd. Zonder water had Amsterdam geen goede verbindingen met het achterland en had het niet deel kunnen nemen aan de VOC, konden bewoners geen bestaan vinden in scheepsbouw en havenindustrie en was de rondvaart niet de belangrijkste toeristische attractie van Nederland geworden. Maar het water werd ook geassocieerd met open riolen, dijkdoorbraken en overstromingen. Er kwamen zelfs dempingen van stadsgrachten en aanplempingen aan te pas om het water als openbare ruimte te doen verdwijnen. Feit blijft dat het ruimtelijk beeld van Amsterdam in belangrijke mate wordt bepaald door het water van de 17e eeuwse grachtengordel, de Amstel, ‘t IJ en de havenbekkens, de stadsplassen en, meer recent, rond het Oostelijk Havengebied en IJburg. Amsterdammers vinden water en groen zo belangrijk omdat het op allerlei niveaus de kwaliteit van het stedelijke leven verbetert. Er is een directe, positieve relatie tussen het groen in de straat en de gezondheid van de bewoners van die straat. Het straatgroen is belangrijk voor het psychologisch welbevinden en nodigt uit tot bewegen. De parken zijn de gemeenschappelijke tuinen van de stadsbewoners. Het zijn groene pleinen in de stad, waar mensen elkaar ontmoeten in een rustige omgeving. Ze bieden plek aan kinderspel, sport, cultuur en natuurbeleving. Steeds meer mensen zoeken met hun laptop en mobiele telefoon de parken op om er te werken. De grote groen- en watergebieden om de stad bieden met hun weidsheid het noodzakelijke tegenwicht voor de steeds dichter bebouwde stad. Ze bieden de stedeling de ruimte om actief bezig te zijn. Je kan er urenlang wandelen, fietsen, kanovaren of schaatsen. De stad en het ommeland vormen geen tegenstelling, maar een eenheid. Bij een dicht bebouwde stad met veel voorzieningen hoort een ommeland dat juist het omgekeerde biedt: weidsheid en ruimte om te bewegen.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 129 Binnenstedelijk verdichten kan alleen slagen als Dat vereist een uitgekiende en hoogwaardige er hoogwaardige woon- en werkmilieus worden inrichting en een goed beheer. Bij een verdere gemaakt. Voor die hoogwaardige milieus is het groen verdichting van de stad zal de gebruiksdruk op de op alle niveaus, van straatboom tot Waterland, een parken steeds groter worden en wordt investeren in essentieel onderdeel. de kwaliteit ervan steeds belangrijker. Het netwerk Door de veranderingen in het klimaat zullen van waterwegen binnen de Metropool is buiten- bewoners verkoeling willen zoeken in de openbare gewoon gevarieerd, doorgaans goed bevaarbaar en ruimte. Strandjes in stad en ommeland spelen hierin toegankelijk en biedt volop kansen een waardevolle ook een rol net als het toevoegen van gebruikswater bijdrage aan de openbare ruimte te leveren. De in parken en op stenige plekken. benutting ervan kan, met name in stedelijk gebied, Naast het directe belang voor de gezondheid en de nog veel beter. recreatie van de stadsbewoners hebben water en Bij de grote groengebieden is het bewaren van het groen nog meer functies voor de stad, namelijk voor eigen, cultuurhistorische karakter en het bewaken de waterberging, de luchtkwaliteit,het stadsklimaat, van de onderlinge variatie het uitgangspunt. De de voedselproductie en de biodiversiteit. grote variatie aan snel bereikbare, karakteristieke Waterberging is voor Amsterdam een steeds groter landschappen om de stad is één van de sterkste probleem omdat er meer verhard oppervlak komt en punten waarmee Amsterdam zich profileert als de piekbelastingen door stortbuien groter worden. groene topstad. Deze landschappen dienen Onverharde grond vangt water op, houdt het vast optimaal ontsloten te worden voor de recreatie, en voert het langzaam af naar het grondwater, zodat zonder dat het cultuurhistorische karakter of de het rioolstelsel niet wordt belast. Bomen en struiken natuurwaarden ervan worden aangetast. Daarbij verdampen veel water. Ze verminderen ook de wil Amsterdam samenwerken met alle betrokken concentraties van NO2, CO2 en fijnstof in de lucht gemeenten. De scheggen houden niet op bij de en dragen daardoor bij aan een betere luchtkwaliteit. gemeentegrenzen, integendeel. De grootste stukken Bomen, grasvelden en parken,fonteinen en waterlopen daarbuiten. Vanuit de Amsterdamse recreant pleinen zorgen voor demping van de zomerhitte gezien lopen de scheggen door tot aan de Stelling en bevochtiging van de lucht, waardoor het stads- van Amsterdam. klimaat aangenamer wordt. Wat de voedselproductie Bij de parken en de grote groengebieden moet de betreft: onder de noemer Proeftuin Amsterdam bereikbaarheid vanuit de stad optimaal zijn. Hierbij worden boeren en tuinders in de omgeving van de zetten we vooral in op de fiets en het openbaar stad gestimuleerd om op duurzame wijze voedings- vervoer. Bij alle groenelementen geldt dat een hoge middelen te produceren, die dan in de stad kunnen kwaliteit alleen maar in stand gehouden kan worden worden verkocht al dan niet duurzaam via het water door een beheer van bijbehorende hoge kwaliteit. vervoerd. Zo krijgen stad en ommeland nog meer Wat de overige functies van het groen voor de stad betekenis voor elkaar. Voor het behoud van de betreft is vooral inzet gewenst in het stedelijke biodiversiteit tenslotte spelen steden wereldwijd een gebied zelf. Hoe dichter de bebouwing, hoe meer steeds belangrijker rol. In Amsterdam vinden we behoefte er is aan de waterbergende, luchtzuive- onder andere 140 soorten broedvogels en 30 soorten rende en warmtedempende functies van het groen. zoogdieren. Een groot deel van die soorten is afhan- Juist in het hoogstedelijke gebied is veel inventiviteit kelijk van het groen en het water in en om de stad. nodig om voor voldoende groen van voldoende kwaliteit te zorgen. Daarbij kunnen naast het Amsterdammers willen groen in hun straat, een goed maaiveld ook de gevels en de daken worden benut. bruikbaar park op loopafstand van de woning en een groot groengebied op fietsafstand van de woning. Elk groenelement moet daarbij aan hoge kwaliteit- seisen voldoen. Het wijkgroen moet veel variatie bieden, moet prettig zijn om naar te kijken en moet ruimte bieden aan kinderspel. Parken moeten ruimte bieden aan alle mogelijke vormen van openluchtre- creatie. Ze moeten hoge aantallen bezoekers kunnen herbergen zonder dat mensen elkaar in de weg gaan zitten en daarnaast plek bieden aan natuurwaarden.

130 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Om te zorgen voor de optimale groenkwaliteit en Van belang is dat recreatief medegebruik van het watergebruik die past bij een zich verdichtende stad IJ goed wordt geregeld en georganiseerd om die internationaal wil concurreren ondernemen we de onveilige situaties te voorkomen en de beroeps- volgende acties. vaart niet te hinderen. Investeren in de stadsparken. Met name parken Stimuleren van de aanleg van daktuinen en het die naast wijken liggen waar verdichting of gebruik van gevelgroen op nieuwbouw en op transformatie plaats gaat vinden verdienen een bestaande woningen. kwaliteitsslag. De ervaringen in Westerpark en Tot stand brengen van een functionerende ecolo- Frankendael leren dat zo’n investering onmid- gische structuur, ook in de stad, om de biodiver- dellijk leidt tot veel hogere bezoekersaantallen en siteit te bevorderen. grotere waardering bij de bezoekers. Voor elke scheg wordt samen met alle betrokken Optimaliseren van het recreatief fietspaden- overheden een masterplan gemaakt om gewenste netwerk dat de parken en grote groengebieden ontwikkelingen te stimuleren en ongewenste op een prettige manier bereikbaar maakt. ontwikkelingen te voorkomen. Hierbij is extra Optimaliseren van het vaarwaternetwerk en aandacht voor de stad/land overgangen. verbinden met de nieuwe woongebieden. Optimale aandacht voor groen in de openbare Behoud en versterking van de diversiteit aan ruimte van de verdichtende stad, bijvoorbeeld oevers en kaden. door de aanleg van postzegelparken en door Verschillende vormen van waterrecreatie spreiden stadsbomen meer ondergrondse groeiruimte te en aansluiten op het netwerk van routes (en geven. opstapplekken), knelpunten wegnemen en Meer aandacht voor ontwerpen met water in de zorgen voor recreatieve samenhang (met horeca, openbare ruimte ten behoeve van leefkwaliteit, fietsen en wandelen). Kwaliteit gaat hier boven waterberging en gebruik. kwantiteit. Stimuleren van de productie van duurzaam Locaties voor jachthavens, een tweede cruiseter- voedsel in de landbouwgebieden om de stad, minal en stadstranden worden niet willekeurig door het verbeteren van de afzetmogelijkheden in gekozen, maar liggen altijd in het zicht van de de stad. Hierdoor krijgen stad en ommeland weer stad en zijn passend bij de identiteit van de directe economische betekenis voor elkaar. omgeving.

9.2 Volkstuinen en begraafplaatsen nieuwe stijl

Soms betekent intensivering transformatie van de horeca voor iedereen toegankelijk is. Goede gebieden. Volkstuinparken en begraafplaatsen voorbeelden van hoe het kan zijn het gedenkpark De hebben met elkaar gemeen dat ze veelal een Nieuwe Ooster, met op de begraafplaats een café monofunctioneel en semi-openbaar gebruik kennen en een museum, en de volkstuinparken bij Schelling- en dat ze liggen op plekken die ook voor stede- woude die gezamenlijk een wandelroute over hun lijke ontwikkeling heel geschikt zouden zijn. Het terreinen hebben gemaakt. is wenselijk om deze gebieden voor de stad te behouden, maar dat kan alleen als ze zich herbe- Voor in zichzelf gekeerde gebieden die slechts een zinnen op hun functie voor de stad. enkele functie dienen is in de stad van de toekomst De maatschappelijke functie van deze plekken uiteindelijk geen plaats. rechtvaardigt dat er in ruimtelijke afwegingen meer gewicht aan wordt toegekend, c.q. dat extra randvoorwaarden aan ruimtelijke afwegingen worden gesteld, zodat er een voldoende aanbod van volkstuinparken en begraafplaatsen in de verschillende stedelijke milieus gegarandeerd kan worden. Ze moeten voor zoveel mogelijk verschillende mensen aantrekkelijk zijn, als wandelpark of doordat

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 131 Volkstuinparken nieuwe stijl Begraafplaatsen nieuwe stijl Om de volkstuinparken nu en in de toekomst een Begraafplaatsen zijn belangrijk voor de psycho- vanzelfsprekend onderdeel van de stad te laten sociale gezondheid van de bevolking. Vanwege uitmaken, moet de meerwaarde voor de stad onze voorkeur voor parkbegraafplaatsen vormen aantoonbaar zijn. Gezocht wordt daarom naar zij waardevolle groene rust-oasen in de stad. Speci- creatieve oplossingen ter vergroting van de publieks- fieke toegankelijkheid is hierbij belangrijk voor deze functie en de gebruiksintensiteit van de volks- waarde. Het meer openbaar maken van de Amster- tuinparken, zonder hierbij voorbij te gaan aan de damse begraafplaatsen kent zijn beperkingen, maar typische karakteristieken van het volkstuinieren. het is een kwestie van uitproberen en vaak kan er via Dit kan bereikt worden door: het vergroten van de eenvoudige aanpassingen al op ingespeeld worden, toegankelijkheid; het versterken van het sociaalrecre- zoals verruiming van de bezoektijden, fietspaden atieve medegebruik van volkstuinparken en de daar langs de begraafplaats en service aan bezoekers te aanwezige voorzieningen; het verbreden van het bieden aan de randen (horecavoorziening, museum). aanbod van functies, voorzieningen en activiteiten Hoewel de huidige Amsterdamse begraaf- en crema- voor specifieke doelgroepen; het bieden van nieuwe tiecapaciteit op zich volstaat om in de toekomstige tuiniermogelijkheden voor nieuwe groepen tuinders; behoefte van verschillende culturen te voorzien, het vervullen van een voorbeeldfunctie op het ontstaat er tegelijkertijd een groeiende vraag gebied van natuur- en milieuvriendelijke inrichting en naar een nieuw soort capaciteit. Bij de ceremonie beheer; en samenwerken en netwerkvorming op het van het afscheid zoekt men steeds meer naar een gebied van recreatie, welzijn, cultuur, onderwijs en omgeving die in relatie staat met de overledene. sport. Nieuwe culturen brengen nieuwe begraaf- en crema- Het spreekt voor zich dat meer vergaande combi- tiewensen met zich mee. Deze worden zo goed naties van grotere omvang, eenvoudiger inpasbaar mogelijk op de bestaande begraafplaatsen gefaci- zijn op nieuwe tuinparken, dan op bestaande liteerd, maar zijn niet overal even goed inpasbaar. tuinparken. Deze meer structurele modernisering Zo neemt ook de vraag naar natuurbegraafplaatsen zal vooral haar beslag moeten krijgen in stedelijke toe (Odiliënburg in Limburg of Apeldoorn) en vanuit transformatie- en herstructureringsprojecten, waarbij kwalitatief oogpunt is het zinvol om de in de tweede volkstuinparken integraal in de planvorming worden fase IJburg geprogrammeerde begraafplaats een opgenomen. gedenkpark nieuwe stijl aan het water te ontwikkelen, die een aanbod biedt gericht op de toekomst.

9.3 Sportparken nieuwe stijl

Een puur ruimtelijke benadering van sportparken laten groeien tot voorzieningen in de stad, iconen, als stedelijke, groene voorzieningen is achterhaald. waar iedereen trots op is. Met dat argument zou ook Sportparken zijn al lang niet meer monofunctioneel, overwogen moeten worden sportparken niet langer zoals bij volkstuinen en begraafplaatsen veelal het onderdeel te laten uitmaken van de Amsterdamse geval is. Zij kunnen rekenen op gebruik door vele Hoofdgroenstructuur. Om sportparken onderdeel van doelgroepen, waaronder de jeugd. Sport maakt het stedelijk leven te maken zullen de ingangen van tegenwoordig een wezenlijk onderdeel uit van de de parken in de wijk gelokaliseerd moeten worden. stedelijke woonomgeving. Kinderen en jongeren Verdichting rond sportparken zorgt ervoor dat de moeten in de buurt kunnen sporten. Integratie met sociale veiligheid toeneemt. de sociaal-culturele en economische invalshoek is noodzakelijk. Het Sportplan 2009 – 2012 is hiertoe een goede aanzet, maar vraagt om een verdere ruimtelijke uitwerking en vertaling. Met name de ruimtelijke explicitatie van de zogenaamde topparken. Door sportparken niet langer als ruimtelijk groen te beschouwen, maar als vrijetijds- voorziening, liggen er legio kansen om deze uit te

132 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Het gebruik van sportparken door het onderwijs bevordert is een betere toegankelijkheid. Denk wordt steeds belangrijker. Maar ook de combinatie hierbij aan de mate van spreiding over de stad, met naschoolse opvang ligt voor de hand en biedt de afstand tot de parken, de sociale veiligheid, de kansen voor talentontwikkeling van kinderen. Een ontsluiting en de aansluiting op recreatieve fietsen op te lossen probleem is dat hiervoor bestem- wandelroutes. Maar ook de ingang van een sportpark mingplannen moeten worden gewijzigd. Nieuwe in de wijk. Een stadsbrede discussie over een grotere functies als kinderopvang en naschoolse opvang zijn openbaarheid van sportvoorzieningen is hiervoor moeizaam toe te voegen. absoluut een vereiste. Vanzelf gaan de hekken niet Het in 2006 vastgestelde sportaccommodatieplan open. geeft een prognose voor de benodigde capaciteit aan basissportvoorzieningen. Onder andere de sport- Ook is het goed om te bekijken welke takken halcapaciteit wordt uitgebreid, en een aantal natuur- van sport we wel of niet binnen de grenzen van grasvoetbalvelden wordt omgezet in kunstgras. Amsterdam willen bedienen. Kunnen golfbanen Maar de voornaamste opgave is misschien wel een in dit kader niet beter worden opgevangen in de kwalitatieve. Kwaliteit, uitstraling, toegankelijkheid, landschapsparken van de regio dan in de oksels van gastvrijheid en veiligheid verdienen extra aandacht. de scheggen waar de Amsterdammer wil recreëren? Sportparken moeten ruimte gaan geven aan een veel Daar is betaalbare en bereikbare ruimte beschikbaar gevarieerder sportaanbod, óók voor individuele en en stoort de verkeersaantrekkende werking minder. anders georganiseerde sporters, scholen, buurtinitia- Hier is ruimte om grootschaligere sportvoorzieningen tieven en bedrijven. Tot op heden hebben gemeente te combineren met detailhandel en andere vrijetijds- en sportverenigingen onvoldoende antwoord op voorzieningen waar vraag naar is, zoals kinderpara- steeds hogere eisen en veranderende wensen die dijzen, discoteken en bioscopen. (potentiële) sporters stellen aan sportparken. Meer Aan de andere kant is golf is een tak van sport die ondernemerschap op de sportparken zijn een voor veel meer mensen bereikbaar is geworden. belangrijk middel om de kwaliteit en uitstraling te Voor veel sportparken is het een kans om golf toe verbeteren, en om het multifunctionele gebruik te te voegen aan het sportaanbod op een bestaand bevorderen. sportpark. De monogolfbanen kunnen geen plek krijgen binnen de stadsgrenzen, mits ze openbaar Door de toepassing van duurzame en milieuvriende- toegankelijk zijn en zo een recreatie functie voor de lijke materialen, maar ook door de toevoeging van stad kunnen vervullen. hoogwaardig groen is de kwaliteit te verbeteren. Openbaar groen aan de rand van een sportpark Aandachtspunten qua sportaanbod blijven een fungeert als groene en ecologische buffer met goede geografische en qua diversiteit spreiden over de omgeving. Vervolgens is het van belang de de stad en beter aansluiten op de locale behoefte. beschikbare grond voor meerdere doeleinden te Met kleinschalige sportvoorzieningen in de stad dient benutten. Dat is op verschillende manieren mogelijk. voorzichtig te worden omgesprongen. Bij noodzake- Bijvoorbeeld doordat verenigingen fuseren of door lijke uitplaatsing van sportparken dient bekeken te nieuwe organisaties aan te trekken. Het toevoegen worden of op die locatie binnen de stedelijke ontwik- van functies is ook een mogelijkheid, evenals het keling een kleinschalige sportvoorziening behouden stapelen van sportvoorzieningen en het combineren kan blijven. Verdere uitplaatsing naar de randen is of clusteren van functies verdeeld over de tijd. Met niet wenselijk. de komst van nieuwe toplagen (kunstgras) zijn de gebruiksmogelijkheden fors toegenomen. Alleen al vanwege deze ontwikkeling zijn er vele nieuwe kansen ontstaan. Een voorbeeld hiervan is een kunst- grasmat die in de winter dienst kan doen als ijsbaan of een kantine die ook beschikbaar is voor buurtactiviteiten. De komst van kunstgrasvelden biedt ook de mogelijkheid om in de zomerperiode te sporten. Intensief gebruikte natuurgrasvelden hebben in de zomer een rustperiode nodig om te herstellen. Wat eveneens het gebruik van een sportpark

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 133 9.4 De veiligheidopgave

Duinen, dijken en kunstwerken beschermen Als voorbeeld zal Sciencepark de komende 50 jaar Amsterdam tegen overstromingen vanuit zee, het verder transformeren tot een hotspot van kennis Markermeer en de rivieren. Dwars door de stad met vitale maar kwetsbare functies. Het is gelegen lopen diverse keringen die als een 2e verdedigings- in een van de laagste delen van de stad. De kans op linie een groot deel van de stad kunnen beschermen een overstroming is klein, maar als het gebeurd zijn tegen een calamiteit. De vele sluizen die gezamenlijk de gevolgen heel groot, zoals het uitvallen van het het IJfront vormen maken deel uit van de keringen. internetknooppunt SARA. Onderzocht kan worden in Klimaatverandering en mogelijke nieuwe nationale hoeverre in dit transformatieproces het gebied beter beschermingsnormeringen zorgen er voor dat we dit beschermd kan worden tegen de gevolgen van een systeem moeten blijven onderhouden en aanpassen. overstroming, zoals het (deels) integraal verhogen Aanpassen van het dijkenstelsel heeft grote ruimtelijk waardoor nieuwe kwetsbare functies hoog en droog gevolgen in de stad en moet zorgvuldig worden komen te staan en deze wal een secundaire kering ingepast. Duurzame aanpassing is soms lastig. kan vormen. Mogelijk kan een nieuwe kering langs het spoortalud worden gemaakt.

IJ-oevers De IJ-oevers maken deel uit van de dijkring 44 en hebben een veiligheidsniveau van 1:1250. Een aanmerkelijke lagere bescherming dan de rest van de metropool (1:10.000). De IJ-oevers worden geleidelijk getransformeerd tot woon- en werkgebieden. Deze gebieden liggen direct aan het Noord- Zeekanaal en worden niet beschermd door waterkeringen. De waterkeringen liggen verder landinwaarts. Bescherming tegen overstroming is gewaarborgd door de sluis bij IJmuiden en doordat de terreinen voldoende zijn opgehoogd.

Meerlagenbenadering Amsterdam zet in op een meerlagenbenadering als het gaat om overstromingsrisico: naast preventie, zoals het versterken van de waterkeringen, moeten de gevolgen van een overstroming zoveel mogelijk worden beperkt. Naast gevolgenbeperking moet de aandacht ook gericht zijn op risicobeperking. Eea houdt in dat bij de locatiekeuze van kwetsbare infrastructuur en objecten (ziekenhuizen, energiecentrales, datacentra, aan- en afvoerwegen, etc.), maar ook bij de transformatie van bestaand stedelijk gebied en aanleg van nieuw stedelijk gebied het overstromingsrisico zal worden betrokken. De gemeente stelt een risicokaart op met overstromings- diepten en –snelheden, de ligging van kwetsbare infrastructuur en stelt richtlijnen op voor nieuwe stedelijke ontwikkeling.

134 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 9.5 Watersysteem en watercyclus

Oppervlaktewater waarop Amsterdam gebouwd is. We zijn daarom Het stroomgebied van de Amstel watert af via de zeer voorzichtig met ons waardevolle grondwater. grachten van Amsterdam op Noordzeekanaal en De verschillende functies in boven- en ondergrond het IJ. In IJmuiden wordt het wateroverschot bij en de grondwatersituatie zijn optimaal op elkaar laagwater gespuid op de Noordzee. Bij hoogwater afgestemd, zodat er geen nieuwe grondwaterpro- en bij ongunstige omstandigheden op zee of grotere blemen ontstaan. Bij werkzaamheden in de onder- afvoer kan het water door het gemaal in zee worden grond worden ongewenste invloeden op het grond- gepompt. water en de grondwaterstand zo goed mogelijk De gemalen Zeeburg en IJmuiden hebben op dit voorkomen. moment voldoende capaciteit om wateroverlast De ondergrond is geen tabula rasa. Bovengrondse te voorkomen en het boezemsysteem op een min stabililteit wordt zoals gezegd mede bepaald door of meer constant peil te houden. De afvoerroute het grondwater. Ingrepen en bouwactiviteiten richting gemaal Zeeburg via het Lozingskanaal kunnen ingrijpende effecten hebben voor boven- bevat echter een aantal knelpunten (woonschepen, grondse functies. Zorgvuldigheid met het grondwater bruggen) waardoor de capaciteit van het gemaal is vereist. niet volledig kan worden benut. Deze zorgen voor Een groot deel van Amsterdam binnen de ring onnodige peilverhoging achterin het boezemsysteem is gefundeerd op houten palen. Deze palen zijn (bij de Noordse Buurt en Kockengen), waardoor gevoelig voor grondwateronderlast (onderlast = te minder berging mogelijk is. lage grondwaterstand waardoor paalkoppen van funderingen droogvallen). Daarnaast zijn parken en Water is beeldbepalend voor Amsterdam. Het is wegen door de veenbodem gevoelig voor bodem- het visitekaartje van de stad. Een goede kwaliteit daling en grondwateroverlast en is er lokaal overlast is essentieel. ‘s Zomers worden de grachten van in diepe polders en polderrioleringsgebieden. Amsterdam vier keer per week doorgespoeld met Ondergronds bouwen is van grote invloed op de water uit het IJmeer. Hiermee wordt de water- grondwaterstromen en kan leiden tot zowel grond- kwaliteit verbeterd. Op dit moment loopt er een wateroverlast als –onderlast. Ook dit vereist de onderzoek naar alternatieven voor IJmeerwater als nodige zorg en aandacht. bron voor het doorspoelen van de grachten. Verder is gebleken dat de ecologische waterkwaliteit van Stedelijk afvalwater een aantal plassen in Amsterdam onvoldoende is. Met de nieuwe wet “Verankering en bekostiging Hiervoor zijn in het kader van de Kaderrichtlijn Water van gemeentelijke watertaken” is de gemeentelijke maatregelen voorgesteld. zorgplicht verdeeld in drie delen: het inzamelen en transporteren van stedelijk Regenwater afvalwater In de stad zorgt de combinatie van goten, straten, het doelmatig inzamelen en verwerken van het (regenwater)riolen en onverharde tuinen en parken afvloeiende hemelwater voor de afvoer of infiltratie van regenwater. Via het het treffen van grondwater maatregelen grondwater, via de regenwaterriolen of door opper- Regenwater en grondwater en zijn hierboven aan vlakkige afstroming komt het terecht in sloten en bod gekomen. In ruimtelijk opzicht is stedelijk grachten. afvalwater interessant als er meer woningen en/of bedrijven komen in het verzorgingsgebied. Hiervan Grondwater moet het afvalwater ingezameld, getransporteerd en De Amsterdamse ondergrond biedt de ruimte gezuiverd worden in de rioolwaterzuiveringsinstal- voor het grondwater en is daarom een cruciaal latie. De verwerkingscapaciteit van de infrastructuur onderdeel van het watersysteem. Het grondwater en de rioolwaterzuiveringsinstallatie moet overeen is een bron van leven voor planten en dieren in de komen met het aanbod van afvalwater nu en in de stad. Het grondwater zorgt voor stabiliteit van de toekomst. Meer woningen en/of bedrijven betekent ondergrond en houdbaarheid van de houten palen dat er extra capaciteit en/of infrastructuur nodig is.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 135 Drinkwater Het grootste deel van de eerder genoemde 4000 De gemeente Amsterdam is eigenaar van de Amster- ha aan Natura 2000 gebieden wordt gevormd door damse Waterleidingduinen, van grote delen van het de Amsterdamse Waterleidingduinen. Dit gebied plassengebied nabij Loosdrecht zoals de Waterlei- biedt veel rust en ruimte om te kunnen recreëren dingplas, Loenderveense Plas Oost en terra Nova in een prachtig open duinlandschap. Jaarlijks wordt en van een groot deel van de Bethunepolder nabij het gebied dan ook bezocht door zo’n 800.000 Maarssen. Deze gebieden hebben grote raakvlakken bezoeken. Hier kan een goede bereikbaarheid met met de structuurvisie als het gaat om natuurontwik- het openbaar vervoer naar het gebied verbeterd keling, recreatieaanbod en drinkwatervoorziening. worden. In kader van Noordvleugel perspectief zijn Zo liggen er nu plannen klaar om het recreatieve de Amsterdamse Waterleidingduinen uniek in de accent op het plassengebied te gaan vergroten door omgeving en past hier zeker de beleving van de onder meer het landschappelijk inpassen van Fort enorme ruimte door te struinen in de hoogwaardige Spion (eigendom van de gemeente Amsterdam/ natuur. onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie) en Waternet is momenteel bezig met het opzetten van de mogelijkheid tot excursies naar het bijzondere een toekomstvisie drinkwater. In deze visie wordt op waterwingebied rondom de Waterleidingplas in de lange termijn tussen 2020 en 2050 gekeken hoe Loenderveen. Waternet de drinkwatervoorziening kan garanderen Waternet beheert namens de gemeente Amsterdam tegen een aanvaardbare prijs. Afstemming tussen ruim 4000 hectare aan Natura 2000 gebieden. Dit zijn de structuurvisie en de toekomstvisie drinkwater van natuurgebieden ten behoeve van de drinkwatervoor- Waternet is gewenst gezien de locaties waar drinkwa- ziening van Amsterdam en omgeving. Deze gebieden teraspecten spelen in relatie tot ruimtelijke plannen hebben de hoogste status van natuurbescherming. voor Amsterdam.

9.6 De stedelijke wateropgave

Door verdichting van het stedelijke gebied is de Waterelementen in de openbare ruimte zijn niet belasting op het rioleringssysteem en het water- alleen grachten, plassen en vijvers, maar ook sluizen, systeem toegenomen. Hevige buien zijn lastig te bruggen, gemalen, putten en straatkolken. Die verwerken. Kiezen voor intensivering van de stad techniek zit vaak verstopt en is daarom nauwelijks betekent ook ruimte bieden voor extra waterber- herkenbaar. En in de ondergrond van de openbare gingsopgave die door de toename van verhard ruimte zit water in vele buizen (riolering, drinkwater), oppervlak zal ontstaan. Het bergend vermogen van constructies als bergbezinkbassins en natuurlijk de stad is door z’n grote verharde oppervlak beperkt. grondwater, zoals eerder gezegd essentieel voor de Reguliere inrichting is ontoereikend en innovatieve stabiliteit van veel bovengrondse bouwsels. maatregelen om water te bergen, vast te houden en Om te voorkomen dat door extreme en langdurige af te voeren zijn nodig. neerslag gebouwen onder lopen en het (economisch) verkeer wordt belemmerd is een slimme inrichting Water in de openbare ruimte van de openbare ruimte nodig. Om de stad waterbe- Openbare ruimte is schaars en dus waardevol in de stendig te blijven ontwikkelen, willen wij zoeken naar verdichtende stad. In de Amsterdamse openbare een slimmere inrichting van die openbare ruimte om ruimte is water beeldbepalend, in de ene wijk meer extremere neerslag tijdelijk op te vangen (bijvoor- dan in de andere. Water is in veel delen van de stad beeld op straat of in parken), de dijken veilig te structurerend voor de openbare ruimte. Niet alleen houden en de waterkwaliteit ook in droge perioden oppervlaktewater: ook bijvoorbeeld het straten- goed te houden. patroon in de Pijp (dat het vroegere slotenpatroon volgt). Nog steeds is bij elke ontwikkeling de afstand tot oppervlaktewater heel structurerend, omdat dat bepaalt hoeveel opgehoogd moet worden om droge voeten te houden.

136 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Intensivering heeft consequenties voor grondwater. omgeving. Een voorbeeld waar dit ter harte wordt Daarnaast ligt er een opgave om op straatniveau genomen is te vinden op de Zuidas. De verdichting meer berging te maken om intensievere regenbuien van Zuidas levert een flinke waterbergingsopgave op te vangen. Dit vraagt ruimte en om een slimme op. Ter voorkoming van wateroverlast binnen en inrichting van de openbare ruimte en waarschijnlijk buiten Zuidas is het stand-still principe uitgangspunt. ook de particuliere ruimte. Dit om overlast en vooral Dit betekent dat in de trits vasthouden, bergen en ook schade als gevolg van intensieve neerslag te afvoeren, allereerst maximaal ingezet wordt op het voorkomen.En dan zijn er nog die kleine verrassingen vasthouden van het gevallen regenwater op kavel- waar waterelementen het gebruik van de openbare niveau, bijvoorbeeld door groene daken en water- ruimte prettiger maken: waterfonteintjes, een waterpartijen (waterneutrale kavels). Voor berging vormt speelplaats, een zwemwaterlocatie, etc. De vraag een robuust net van waterlopen de basis waarop is in hoeverre de Puccinimethode waterbestendig aangetakt kan worden. In dit netwerk is de positie is en in hoeverre deze zonodig waterbestendig zou van het Dok belangrijk. Berging in alternatieve kunnen worden gemaakt. vormen is dus noodzakelijk: water onder sportvelden, in of op parkeergarages, in de openbare ruimte, Water als ordenend principe daktuinen of -vijvers. Deze noodzaak kan tot één van Water kan een ordenend en richtinggevend element de visitekaartjes van Zuidas gemaakt worden, een zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen. voorbeeld van hoe in een hoogstedelijke omgeving Tegelijkertijd kan waterberging en waterkwaliteit de groeiende wateropgave zichtbaar wordt gemaakt. een beginsel zijn voor een duurzame stedelijke

9.7 Watercompensatie

De aanleg van verhard oppervlak leidt tot een grotere belasting van het oppervlaktewateren/of rioleringssysteem, omdat pieken in de regenafvoer minder wordt afgevlakt door infiltratie en berging in de bodem. De toename van de belasting van het oppervlaktewater moet worden gecompenseerd door de initiatiefnemer. Als vuistregel geldt dat het gebied 10 % oppervlaktewater moet hebben. In een stad als Amsterdam zijn voortdurend ruimtelijke ontwikkelingen gaande, die gepaard gaan met meer verharding en/of demping van bestaand oppervlaktewater. Vanwege de complexiteit van deze ontwikkelingen, zowel in ruimtelijke inrichting als in tijd, is het soms lastig om per individuele ontwikkeling of per gebouw een passende watercompensatie te realiseren. Daarom bestaat er behoefte aan een systeem waarmee de bergingsvraagstukken op een hoger schaalniveau (bijvoorbeeld voor meerdere (deel)projecten tegelijk) kunnen worden opgelost. Daarnaast is het gewenst als het proces van dempen/ verharden en compenseren overzichtelijker wordt voor wat betreft planning, mogelijkheden, en verantwoordelijkheden. Waternet en DRO zijn bezig gezamenlijk een Watercompensatiebank te ontwikkelen, waarin deze zaken een plek krijgen.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 137 9.8 Klimaatbestendige metropool

Klimaatverandering betekent dat de neerslagpa- Oppervlaktewater tronen veranderen (toename hoeveelheid neerslag Amsterdam gaat polders in de flanken van de stad in de winter en frequentere hevigere buien in zowel meer zelfvoorzienend maken, zodat bij extreme zomer als winter, zomers wordt het echter in het situaties tijdelijke maalstops mogelijk zijn, de stads- algemeen droger). Daarnaast zal de temperatuur boezem niet overbelast raakt en afwenteling van stijgen. De bodem zal blijven dalen. Bronnen van problemen naar elders in de boezem beperkt blijft. zoetwateraanvoer komen onder druk te staan. Als we Dit heeft ook een gunstig effect op de waterkwaliteit niet ingrijpen zullen overstromingsrisico’s toenemen en de vraag naar zoetwater in droge situaties neemt en de waterkwaliteit zal verslechteren. hierdoor af. Twee typen stedelijke gebieden worden Door stijgende zeespiegelstijging zal in het geval onderscheiden: van storm in combinatie met grote hoeveelheden Stedelijke gebieden met fysieke ruimte voor neerslag het steeds lastiger worden voldoende water peilfluctuatie in het eigen systeem. In deze af te voeren via het gemaal IJmuiden. Hierdoor gebieden wordt ingezet op vergroting van de zal steeds vaker het peil van het IJ zodanig stijgen berging van water. dat dit tot wateroverlast in de stad kan leiden. Om Sterk verdicht stedelijk gebied (binnen de ring). dit te voorkomen zullen sluizen naar het IJ worden In dit gebied is berging zeer beperkt tot niet dichtgezet. Hierdoor staat de stad niet meer in open mogelijk. Overtollig water wordt afgevoerd naar verbinding met het IJ. Versterking van de kering bij de boezem. IJmuiden en van de noordelijke Lekdijk bieden de Berging is dus niet overal mogelijk of niet afdoende meest adequate bescherming tegen overstroming om extremen op te vangen. Daarom zet Amsterdam vanuit de zee en rivieren. Onderzoek moet uitwijzen daarnaast in op: of de sluizen voldoende opgehoogd kunnen worden Extra gemaalcapaciteit in IJmuiden om ook op of dat er naar een alternatief gezocht moet worden. de lange termijn water te kunnen afvoeren naar Het metropolitane landschap krijgt een functie in de zee en het groeiende niveauverschil (zeespiegel- regionale waterberging. Aanwijzing van de Ronde stijging) te kunnen overbruggen Hoep als calamiteitenberging is noodzakelijk om in Extra capaciteit gemaal Zeeburg om ook daar op geval van extreem hoge afvoer van de Amstel en de lange termijn onder extreme omstandigheden gevaar van overstroming tijdelijk water te bergen. de mogelijkheid te hebben water te lozen op het Maar ook op kleinere schaal biedt het metropolitane IJmeer. landschap mogelijkheden voor waterberging. Daar Opheffing van knelpunten in de aanvoerroute waar op een aantal plekken het stedelijk gebied naar gemaal Zeeburg. sterk gaat intensiveren is het mogelijk de hierbij behorende wateropgave in het aangrenzende metro- Regenwater politane landschap te realiseren volgens het principe Het streven is de stedelijke gebieden een zodanige van de Watercompensatiebank. Dit geldt bijvoor- veerkracht te geven dat ze berekend zijn op een zeer beeld voor de stationsomgeving van Duivendrecht en intensieve bui van 50 mm in één uur. Tijdens en na de aangrenzende Amstelscheg. zo’n bui moeten een slimme inrichting van verharde oppervlakken en een voldoende ruim watersysteem of alternatieve waterbergingsvoorzieningen ervoor zorgen dat overlast in huizen of op cruciale verkeers- wegen wordt voorkomen. Tegelijkertijd wordt ook gewerkt aan bewustwording van de burgers om tijdelijke hinder (ondergelopen straten tussen de stoepranden e.d.) te accepteren. Grondwater Klimaatverandering leidt tot langere droge perioden resulterend in langere perioden met lage grondwaterstand. Hierdoor neemt de kans op grondwater-

138 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam onderlast toe. De combinatie van droge perioden Uitgangspunt voor Waternet is dat er nu en in de waardoor bodemdaling wordt versneld en natte toekomst voldoende en kwalitatief goed drinkwater winters waardoor het grondwaterpeil stijgt leidt tot geleverd kan blijven worden voor de gemeente grotere kans op overlast in parken en laaggelegen Amsterdam en omstreken. Hierbij zullen strategische delen van de stad. Amsterdam gaat zich richten op keuzes gemaakt moeten worden om dit te kunnen het beperken van grondwaterfluctuaties door het blijven bewerkstelligen waarbij o.a. gekeken moet optimaliseren van het boezemsysteem. Daarnaast worden of er nieuwe bronnen gevonden moeten gaat Amsterdam onderzoeken wat de effecten van worden of dat bestaande geoptimaliseerd moeten klimaatverandering zijn op de grondwaterstand en worden. welke maatregelen effectief zijn. De inzet is grondwateroverlast bij nieuwe ontwikkelingen te voorkomen IJ-oevers en de grondwateroverlast in bestaande gebieden Het veiligheidsniveau van 1:1250 is te laag voor de aan te pakken. Voor zeer kwetsbare gebieden wordt IJoevers vanwege het (toekomstig) aantal inwoners een lange termijn visie gemaakt waarin bekeken en het geïnvesteerde vermogen. Onderzoek naar het wordt of in combinatie met de winning van water ten gewenste niveau is gewenst. Met versterking van de bate van de productie van drinkwater de problemen zeekering bij IJmuiden kan een hogere veiligheid verminderd kunnen worden. gerealiseerd worden. Voor een betere bescherming tegen rivierwater is versterking van de noordelijke Drinkwater Lekdijken gewenst. Verder pleit Amsterdam voor Ook Waternet, dat namens de gemeente Amsterdam onderzoek naar compartimentering van het Amster- o.a. zorg draagt voor alle drinkwateraspecten van de dam-Rijnkanaal. Amsterdam vindt dat nieuwe ontwik- stad, anticipeert op klimaatveranderingen. Hierbij kelingen op voldoende hoogte moeten worden wordt grofweg de nodige aandacht besteedt aan gebracht. Onderzoek moet de exacte hoogte de kwaliteit en kwantiteit van water waar uiteindelijk aangeven. Toetsing van de keringen moet uitwijzen drinkwater van wordt gemaakt. Met betrekking tot in hoeverre de keringen voldoen. Bij onvoldoende de kwaliteit vormt de verhoging van het zoutge- hoogte of sterkte moet naast versterking van de halte in zowel oppervlaktewateren als grondwa- kering zelf de mogelijkheid worden onderzocht teren een belangrijk aandachtspunt. Daarnaast of er geen nieuwe kering verwerkt kan worden in zal er ook voldoende water beschikbaar moeten het transformatiegebied aan de noordelijke oevers blijven om drinkwater van te maken. Bij de verschil- bijvoorbeeld door over grote breedte voldoende lende klimaatscenario’s heeft verdroging (minder op te hogen. Op de zuidelijke oevers kan wanneer beschikbaar water) een prominente plek gekregen. de keringen niet meer voldoen gedacht worden De overheid speelt hier bijvoorbeeld reeds op in aan de realisatie van een alternatieve kering met de door het instellen van de zogenaamde “verdringings- spoordijk als basis. reeks”: welke sectoren mogen bij waterschaarste nog gebruik blijven maken van oppervlaktewater? IJburg/IJsselmeer In relatie tussen kwaliteit en kwaliteit is dat indien er In IJburg is ruimte gereserveerd voor een peilstijging minder water is om uit te putten, de verschillende van 0,8 m (1e fase) resp. 1 m (2e fase). De waterke- ongewenste verbindingen die in het water terecht ringen geven de eilanden een beschermingsniveau komen via lozingen (denk aan bijvoorbeeld de van 1:4000 waarmee voldaan is aan wettelijke regel- zogenaamde “emerging substances”, zware metalen, geving. Door klimaatverandering bestaat het risico pathogene organismen en bestrijdingsmiddelen) in van golfslag en overstroming door storm. Integraal hogere concentraties kunnen gaan voorkomen als ophogen van de nieuwe eilanden betekent robuust dat nu reeds het geval is. wonen. Amsterdam pleit tegen een peilstijging van het Markermeer en pleit voor een loskoppeling van het IJsselmeerpeil. Het Markermeer en het IJmeer zijn in de toekomst belangrijk voor de drinkwatervoorziening. Er moet ruimte beschikbaar blijven voor waterberging.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 139 Watertekort West-Nederland inclusief de Haarlemmermeer is in droge perioden afhankelijk van wateraanvoer vanuit de Lek. Dit water wordt aangevoerd via Gouda. Dit water wordt gebruikt voor drinkwater, bevloeiing en doorspoelen vanwege zoute kwel. Met betrekking tot drinkwater komt het water uit het Lekkkanaal dat via een leidingensysteem (de zogenaamde WRK-leidingen) naar o.a. de Amsterdamse Water- leidingduinen wordt getransporteerd om aldaar te worden geïnfiltreerd. Door klimaatsverandering gaat in de zomer een combinatie van waterschaarste en verzilting optreden. Hierdoor ontstaan zoetwa- tertekorten. Het IJsselmeer zou kunnen dienen als nationale regenton. De aanvoer via de zgn Tolhuis- route is problematisch. Voor een goed functioneren (drinkwater, landbouw, parken stedelijk gebied) is voldoende water essentieel. Voor de aanvoer van zoet water vanaf het IJsselmeer en Markermeer moet gezocht worden naar een structurele oplossing, in samenwerking met de betrokken partijen. Klimaatverandering brengt enerzijds heviger buien met zich mee, anderzijds lange periodes van droogte waarbij het grondwaterpeil zal dalen. Daarmee kunnen de houten funderingpalen waarop het historisch centrum rust droog komen te staan. De droge zomers en de hiermee samenhangende watertekorten zullen ook van invloed zijn op de hoeveelheden beschikbaar koelwater. Bedrijven langs het Noordzeekanaal en het IJmeer, waaronder de energiecentrale zullen hier in de toekomst vaker last van krijgen. Bestaande en nieuwe bedrijvigheid zal hier rekening mee moeten houden. De hitteproblematiek heeft ook consequenties voor de parken en groengebieden in de stad. De vraag van stadsbewoners naar verkoeling zal toenemen. Om deze problemen het hoofd te bieden zal Amsterdam ook hierbij inzetten op klimaatadaptatie.

Waterkwaliteit Klimaatverandering leidt tot hogere temperaturen in de zomer. De zuurstofhuishouding wordt dan kwetsbaar met het risico op massale vissterfte en algenoverlast. Verder zal het zoete water schaars worden. Amsterdam streeft ernaar alle woonboten voor 2018 aan te sluiten op de riolering. Het doorspoelen van de grachten blijft nodig om een goede waterkwaliteit te behouden. Onderzoek naar alternatieven voor IJmeerwater als doorspoelwater vindt plaats. Het IJsselmeerwater wordt ingezet als strategische watervoorraad voor de verschillende doelen.

140 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam 9.9 Water en energie

Water als energiedrager is een vorm van duurzame energie met een hoog potentieel. Verschillende waterbronnen: grond-, opperlvakte- en afvalwater beschikken over genoeg potentieel om gebouwen en woningen te voorzien van koude, warmte en elektriciteit. Regie en een juiste toepassing zijn nodig om het duurzame potentieel zo volledig mogelijk te benutten.

Energie uit grondwater of energieopslag in de bodem is een in Amsterdam veel gebruikte en bewezen techniek. De uitdaging voor Amsterdam ligt bij regie zodat iedereen van deze duurzame techniek gebruik kan maken. Het voorkomen van interferentie tussen koude en warme bronnen heeft dan ook de hoogste prioriteit. Grondwater is in beweging. Het is verstandig om de ligging van warme en koude bronnen af tge stemmen met de omgeving om te voorkomen dat door stroming of uitbreiding de bronnen na verloop van tijd gaan uitdoven. Verder kan Amsterdam een rol spelen bij het stimuleren van collectieve oplossingen zodat de systemen ook optimaal benut worden.

De winning van koude en warmte uit oppervlaktewater wordt steeds meer in Amsterdam gemeengoed. Vanuit de Nieuwe Meer wordt koude geleverd aan de Zuidas. Dit initiatief krijgt navolging in de andere diepe plassen rond Amsterdam. Een vorm van duurzame energie die tevens de kwaliteit van de plassen verbetert. Op de lange termijn kan ook het ondiepe oppervlaktewater gebruikt gaan worden als leverancier warmte en koude.

Afvalwater heeft naast een warmteafgifte ook een grote potentie in organische componenten zoals faeces en vet. Via vergisting wordt gas geproduceerd wat kan worden ingezet voor warmte en elektriciteit. Tussen Afval Energie Bedrijf (AEB) en Waternet bestaat al een unieke en innovatieve samenwerking. Het AEB produceert namelijk niet alleen energie uit huisafval, maar ook uit slib en biogas, afvalproducten van Waternet.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 141 142 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 10

Energie

Amsterdam is ambitieus op het gebied van reductie van de CO2-emissie. Deze ambitie heeft ook ruimtelijke consequenties.

Amsterdam heeft zich het volgende ten doel gesteld: Drie hoofdlijnen in 2025 40 procent minder CO2-uitstoot in de De verwachting is dat fossiele energie de komende stad vergeleken met 1990 en op de langere jaren steeds duurder zal worden. Daarnaast wordt termijn tot 2040 een reductie van 70 tot 80 het importeren van energie om geopolitieke redenen procent, steeds riskanter. De derde hoofdlijn is dat vanwege in 2025 voorziet de stad voor circa een derde in het broeikaseffect de CO2-emissie sterk moet zijn eigen energiebehoefte via lokaal opgewekte worden verminderd. duurzame energie. Dit betekent ruimte bieden aan duurzame en efficiënte technieken als zonne- Bij het aantrekken van bezoekers, bedrijven en energie, wind, biomassa, energie-opslag, stadsbewoners zal betaalbare, duurzame energie steeds warmte- en koude en op termijn geothermie, belangrijker worden. Energiebesparing levert vrijwel ten behoeve van grootschalige duurzame elektri- onmiddellijk geld op. Daarnaast zal geïnvesteerd citeitsopwekking zullen slimme elektriciteitsnetten worden in duurzame en efficiënte energiebronnen (smart grid) worden gerealiseerd, en bijpassende infrastructuur voor de distributie van de gemeente geeft het goede voorbeeld door in warmte en elektriciteit. 2015 klimaatneutraal te zijn, vanaf 2010 wordt 40 procent van de nieuwe De overgang naar een duurzame energievoorziening gebouwen klimaatneutraal, vanaf 2015 wordt er in vindt plaats langs drie opeenvolgende stappen, de de stad alleen maar klimaatneutraal gebouwd, zogenoemde Trias Energetica. het ‘stadswarmte tenzij’-beleid wordt uitgevoerd zoals vastgelegd in de Bouwverordening van 1. Energiebesparing, ofwel het beperken van de Amsterdam, energievraag overleggen met het rijk over punten die de Voorbeelden van energiebesparing zijn goede gewenste klimaat-ambitie belemmeren. isolatie of het verminderen van onnodige verlichting in de nacht. Verwacht wordt dat we met dit soort Periode 2030-2040 besparingsmaatregelen al snel nog zo’n 40 procent De stand der techniek voor wat betreft duurzame van onze energievraag kunnen verminderen verge- opwekking van energie verbetert razendsnel. De leken met het verwachte verbruik in 2025. mogelijkheden die er dan zijn zullen leiden tot een zeer vergaande CO2-eductie.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 143 2. De energie die toch gebruikt moet worden in opdracht van het Klimaatbureau in samenwerking duurzaam of efficiënt opwekken met DMB en DRO gaande. De uitkomsten van deze De ambitie is dat Amsterdam in 2025 circa een studie kunnen gevolgen hebben voor hoogbouw- derde van zijn energiebehoefte uit lokale duurzame beleid en (hoofd)groenstructuurbeleid. energiebronnen haalt. Mogelijke locaties voor grote windturbines zijn langs grote (water)infrastructuur of op bedrijventerreinen. Stadswarmte De realisatie van grote windturbines overstijgt de Komende jaren wordt de ‘schaalsprong Stadswarmte’ gemeentegrenzen, omdat de infrastructuur buiten de verder gemaakt door nieuwe gebieden aan te laten grenzen doorloopt. Daarmee is dit onderwerp ook in sluiten bij de ‘stadswarmtenetwerk’ waardoor de voor de metropoolregio van belang. De verwachting grootschalige warmtebronnen AEB-centrale en is dat Amsterdam daarnaast een deel van haar Diemercentrale aan elkaar gekoppeld worden. Dit opwekking op de Noordzee zal gaan realiseren. In gebeurt vanuit overwegingen als leveringszekerheid, de structuurvisie van de provincie Noord-Holland is vergroten van de mogelijkheden tot flexibele ruimte gereserveerd voor een grootschalig windmo- exploitatie van het net en de mogelijkheden tot lenpark op land in de Wieringermeerpolder, mede het optimaliseren van het net, zoals keuze van de om de energievraag van de metropoolregio te facili- bron. Deze aanleg leidt ertoe dat er op termijn teren. transitie kan plaatsvinden naar de inzet van bronnen als geothermie en biomassa die al bronnen kunnen Voor grootschalige zonne-energiecentrales is in dienen voor dit stadswarmtenet. De schaalspong van de stad geen plaats, behalve op de vele miljoenen het stadswarmtenet overstijgt inmiddels de gemeen- vierkante kilometers daken die onze stad rijk is. Dat tegrenzen van Amsterdam en is ook een onderwerp betekent dat een maximaal aantal zonnepanelen, in de metropoolregio. eventueel in combinatie met groene daken, en kleine windturbines op daken worden geplaatst, dus ook Koudenetten in beschermd stadsgezicht en op monumenten als Op dit moment zijn er 2 grootschalige koudenetten dat geen verstorend beeld oplevert. Voor de reali- in Amsterdam die hun koude halen uit de Ouder- satie van deze ambitie zullen de welstandseisen waar kerkerplas en de Nieuwe Meer. Zij voorzien de nodig worden aangepast. Zuidoostlob en Zuidas van koude. Deze netten zullen verder uitgebreid worden. Daarnaast zullen er nieuwe Als er op grote schaal lokaal duurzame energie wordt koudenetten worden gerealiseerd in de toekomst. opgewekt heeft dit gevolgen voor het elektrici- Gebieden waar de realisatie van nieuwe koudenetten teitsnet. Het elektriciteitsnet moet slimmer worden speelt zijn Teleport en omstreken, Amsterdam-West om het grootschalig terugleveren aan het net en Overamstel. mogelijk te maken. Men noemt dit smart grid.

Energie-opslag 3. Fossiele brandstoffen zo efficiënt en schoon In gebieden waar stadswarmte- of koudenetten mogelijk gebruiken onvoldoende oplossingen bieden omdat er te weinig Bijvoorbeeld door optimaal gebruik te maken van de warmte of koude beschikbaar is, kan energie-opslag CO2-arme elektriciteit van afvalverbrandingsinstal- een goede aanvulling vormen. Deze techniek is ook laties (AEB). inzetbaar voor die gebieden in de stad waar voor koude- of warmtenetten geen ondergrondse ruimte is of de bestaande bebouwing ongeschikt is om aan te sluiten op deze techniek. Dit betreft een gedeelte binnen de Ring A10.

Wind en daken Concreet zijn op dit moment de Amsterdamse Haven en Noorder IJplas en A10 Noord aangewezen als locaties voor de realisatie van grote windturbines binnen Amsterdam. Op dit moment is de Ruimte- lijke studie uitbreiding windenergie in Amsterdam

144 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Klimaatneutraal bouwen Uitvoeringsstrategie fysieke duurzaamheid Amsterdam zet voor nieuwbouw in op klimaatneu- Amsterdam is met dit klimaat- en energiebeleid in traal bouwen voor energievraag van de openbare hoge mate afhankelijk van particulier initiatief en van ruimte en gebouwen. een drastische uitbreiding van de landelijke rijkssub- sidies inzake duurzame energie, zodanig dat het ook Stap 1 bij klimaatneutraal bouwen is: energie voor individuele burgers aantrekkelijk wordt om in besparen en het minimaliseren van de koelte- en hun woning te investeren. warmtevraag en elektriciteit voor de openbare verlichting. Momenteel loopt een onderzoek naar de wense- Stap 2 is: de realisatie van duurzame of efficiënte lijkheid en organisatievorm van een gemeentelijke warmte- en koudebronnen. Ook kan er ruimtelijk onderneming die zich richt op het grootschalig beleid worden gevoerd door warmte- en koude- opwekken van duurzame energie tegelijk met het vragers naast elkaar te plaatsen, zoals een zwembad verstrekken van stimuleringssubsidies voor private en ijsbaan, of grote warmte- of koudevragers in een initiatieven van burgers om hun huis of bedrijf warmtenet (woningen) of koudenetgebied (ict-data- energieneutraal te krijgen. Corporaties zouden hierin hotels) te vestigen. ook het initiatief kunnen nemen. Voor zover er grote warmte- of koudegebruikers zijn, moet zoveel mogelijk gezocht worden naar een combinatie met functies om het overschot kwijt te kunnen. Voorbeeld, zet een ICT-bedrijf (warmteover- schot) naast een ziekenhuis of een bejaardenhuis of enkele flats (warmtevraag). Stap 3 is: de opwekking van duurzame elektriciteit.

Wat we nog willen weten! Vanuit CO2-beleid zet Amsterdam in op de transitie van fossiele energie naar duurzame energie. Er is onderzoek gaande naar de verwachte omvang van de energievraag in 2025 en 2040 na benutting van alle mogelijkheden tot energiebesparing. De energievraag betreft warmte-, koude- en elektriciteitsge- bruik. Vervolgens kan worden bepaald hoeveel duurzame energie kan worden opgewekt in 2025 en 2040, ter dekking van de totale energievraag. De vastgestelde doelstelling om in 2025 een derde duurzaam op te wekken wordt opnieuw getoetst. Ook wordt de ambitie om 40 procent van de CO2-energie te besparen in 2025 opnieuw tegen het licht gehouden. Bronnen waarmee duurzame energie geleverd zal worden zijn energie-opslag, stadswarmte en -koude, zonne-energie, windenergie en biomassa. Bij de doelstellingen voor de opwekking van duurzame energie in 2025 en 2040 zal ook duidelijk gemaakt worden welk percentage daarvan binnen de gemeentegrenzen van Amsterdam kan worden opgewekt, met de verschillende bronnen. Bovendien zal inzichtelijk worden hoeveel Amsterdam op de Noordzee zal gaan opwekken.

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 145 146 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam Hoofdstuk 11

Olympische Spelen

Het Olympisch Plan 2028; Heel Nederland op Olympisch Niveau van het NOC*NSF is met brede steun aangenomen en gaat nu een volgende fase in. Dit plan heeft in eerste instantie tot doel het sportklimaat in Nederland in de periode tot 2016 ‘op olympisch niveau’ te brengen. In feite is pas in 2016 de keuze aan de orde of Nederland een poging zou moeten doen de Olympische Spelen naar ons land te halen. Niettemin moet nu al nagedacht worden over mogelijke olympisch locaties binnen Amsterdam. 2016 lijkt ver weg, maar

voor de organisatie van de Olympische Spelen is veel teringen noodzakelijk, zoals een uitbreiding van nodig. Beslissingen op het gebied van ruimtelijke het stadion Amsterdam Arena om de voor het WK ordening en infrastructuur moeten eigenlijk nu al benodigde toeschouwerscapaciteit te halen. worden genomen. Dit vraagt vraagt forse investeringen van Amsterdam Investeringen zijn nodig om van Amsterdam een in zowel de breedtesport als de topsport. Investe- internationaal concurrerende en duurzame metropool ringen die zich uiteindelijk zullen terugbetalen. Ze te maken. De Olympische Spelen passen uitstekend dragen bij aan de ontwikkeling van Amsterdam tot bij deze investeringen en kunnen beoogde ruimte- gezonde en sportieve stad. Concreet door bijvoor- lijke ontwikkelingen aanjagen. De schaal en maat beeld te investeren in de Olympische Sportas in van de stad dwingt ook om na te denken over het gebied in en rond het Amsterdamse Bos met creatieve en innovatieve oplossingen voor intensief de vestiging van een Centrum voor topsport en en duurzaam ruimtegebruik. onderwijs (CTO), het realiseren van sportvoorzieningen en de organisatie van evenementen op (inter) De keuze voor de kandidaat-stad van de Spelen nationaal topniveau. Maar ook door te investeren van 2028 is nog niet gemaakt, maar gelet op de in de breedtesport, zoals het vernieuwen van de ruimtelijke en infrastructurele consequenties kan Sporthallen Zuid en de nieuwbouw van het Wagener deze keuze niet te lang op zich laten wachten. Het Stadion. En ten slotte door te zorgen voor een kabinet heeft in haar standpunt over het Olympisch optimale ontsluiting van de faciliteiten in het gebied Plan 2028 aangegeven dat uiterlijk in 2010 afspraken via het doortrekken van tramlijn 5 of de Museum- moeten zijn zijn gemaakt tussen de betrokken tramlijn naar de entree van het Amsterdamse Bos en gemeenten, het kabinet en NOC*NSF over het het opwaarderen en uitbreiden van het metrostation kandidaatschap van één stad en de rol van andere Amstelveenseweg. steden. Amsterdam is nadrukkelijk in beeld als Het WK Voetbal in 2018 en 2022 wordt gezien als kandidaat-stad. Dit betekent dat nu al nagedacht een belangrijke mijlpaal op weg naar de Olympische moet worden over mogelijke olympische locaties Spelen van 2028. Amsterdam wil gaststad zijn voor binnen de stad. dit toernooi. Ook hiervoor zijn ruimtelijke inves-

Deel 1 De Visie, ingestemd door B&W op 6 oktober 2009 147 De keuze voor een mogelijke olympische locatie is Langduriger positieve effecten van de Olympische een belangrijke stap, maar het begint bij het formu- Spelen leren van een sterk concept van het evenement. Hoe Het organiseren van de Olympische Spelen heeft wil de stad het evenement organiseren? Wat heeft al voorgangers die het evenement hebben georga- Amsterdam te bieden? niseerd een veelheid effecten opgeleverd waar De Olympische Spelen moeten een feest zijn voor betreffende steden tot op de dag van vandaag iedereen en is de ultieme test voor de gastvrijheid de vruchten van plukken. Zo is de infrastructuur in van een stad. Het internationale imago van Barcelona enorm opgeknapt en heeft Vancouver zijn Amsterdam en haar naamsbekendheid wereldwijd Skytrain naar de luchthaven gerealiseerd. Mochten kan verder worden uitgebouw: wij ontvangen de de Spelen in Amsterdam terecht komen, dan is het wereld door onze stad open te stellen. de bedoeling dat ook lang na de Spelen de positieve Een goede bereikbaarheid en hoogwaardige verbin- effecten voor de inwoners en gebruikers van de stad dingen zijn een absolute voorwaarde. Internationaal zichtbaar en bruikbaar zijn. Hierbij moet gedacht via Schiphol en de HSL-netwerken richting het zuiden worden aan de toevoeging van infrastructuur doordat en oosten, nationaal en binnen de metropoolregio de Olympische site goed ontsloten moet worden, via een hoogwaardig ov-netwerk over verschillende het Olympisch dorp dat een nieuwe wijk in de stad modaliteiten. Maar ook de energievoorziening en oplevert, investeringen in het publieke domein, in telecommunicatie-netwerken moeten van optimale digitale infrastructuur en in topsportaccommodaties kwaliteit zijn. Innovatiekracht is nodig om op zoek te die ook voor de breedtesport toegankelijk zijn. gaan naar nieuwe vormen van sportbeleving. Public Last but not least is het feit dat de Spelen op een viewing, snelle verbindingen via het glasvezelnetwerk gefixeerde datum moeten starten, een garantie voor moeten ingezet worden om het evenement waar ook het op tijd gereed moeten komen van alle ruimtelijke in de stad, in het land en ter wereld bij de mensen te ingrepen. brengen. Verder moet er ruimte zijn om de olympische gasten onder te brengen: niet alleen de atleten en hun begeleiders, maar ook alle fans moeten een plek kunnen vinden. Een uitbreiding van de hotelcapaciteit is dan een voorwaarde. Daarnaast is een hoogwaardig ingerichte openbare ruimte en een goede interne bereikbaarheid zijn voorwaarden

Het evenement zal niet alleen plaats vinden in de stadions en in de hallen, maar wordt opgenomen in het stedelijk weefsel. Binnen Amsterdam zijn twee mogelijke locaties in beeld voor het kloppend hart van de Olympische Spelen, dat bestaat uit een nieuw Olympisch Stadion met omliggend park en media- voorzieningen, het olympisch dorp en het zwembad, te weten Havenstad aan het IJ en de Nieuwe Meer. Belangrijke voorwaarde is de bereikbaarheid van de locatie en de capaciteit om grote bezoekersstromen te kunnen verwerken. Verder zijn de ligging ten opzichte van de rest van Nederland en de aansluiting op de internationale netwerken belangrijk.

148 Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040: Economisch Sterk en Duurzaam