ISSN 1425–8730 Kwartalnik Gminy Turawa Nr 1/113/2018 Bierdzany • Kadłub Turawski • Kotórz Mały • Kotórz Wielki • Ligota Turawska Cena 3 zł (w tym podatek VAT) Osowiec • Rzędów • Turawa • Węgry • Zakrzów Turawski • Zawada

Z okazji Świąt Wielkanocnych życzę Wam wiele radości i dobra. Niech Ten, który powstał z grobu, wzmocni wiarę, rozpali miłość, niech stanie się dla Was źródłem pokoju, zrozumienia i szacunku. Wasz Wójt Waldemar Kampa

Młodzieżowa Dominik Pikos Jerzy Farys Rada Gminy Turawa Wielka Orkiestra Turawska szkoła Nas łączy muzyka grała w Zawadzie 2 Kwartalnik Gminy Turawa

Świąt prawdziwie wielkanocnych z jajkiem, słońcem i dyngusem Niech Zmartwychwstały Pan roześmianym, z wiarą mocną będzie obecny w naszych domach, w lepsze jutro i nadzieją... niech opromienia nas blaskiem a przy stole niech zasiądą Przyjaciele, swej miłości i przemienia to, których miłość, dobroć, radość co szare, w kwitnący ogród… pozostaną z Państwem Najserdeczniejsze życzenia na dni wiele i tygodni. wielkanocne składa Redakcja kwartalnika „Fala” Przewodniczący Rady Gminy Turawa i Towarzystwo Miłośników Ziemi Turawskiej wraz z radnymi K R P E L K I Tradycje Wielkanocne Adam Bochenek

Drogie Kropelki, wzmianki o tym fakcie zawdzięczamy się głównie rybami, a w menu uboższych Szanowni Kropelkowicze rzymskiemu pisarzowi Tertulianowi, mieszkańców pojawiały się żur, kartofle, …No i po feriach. Troszkę śniegu który żył w II wieku. Post wówczas trwał kwaszona kapusta, śledzie, suszone śliwki jednak w tym roku napadało, więc kto tylko dwa dni i obejmował Wielką Środę i brukiew. Stąd też powstał zwyczaj, że we chciał, to ulepił bałwana albo pozjeżdżał i Wielki Piątek. Św. Ireneusz pisał o po- wtorek przed Środą Popielcową jedzono na sankach czy nartach. Teraz jednak ście trwającym jeden tydzień, a dopiero śledzie, symbolizujące okres, gdy nie pora wrócić w szkolne ławki i wziąć się w VII wieku pojawia się Środa Popielco- będzie spożywane mięso. W Popielec do nauki, chociaż w niedalekiej przyszło- wa, jako początek czterdziestodniowego oprócz posypywania głów popiołem, co ści już pojawia się wizja wakacji, czyli postu. W Polsce Wielkanoc obchodzimy miało miejsce w kościele, gospodynie okresu wspaniałej zabawy i wypoczynku. od XIII wieku. Wielki Post był zawsze starannie myły garnki, tak by nie został Wcześniej jednak przerwa świąteczna czasem na wyciszenie, modlitwę i umar- w nich nawet ślad tłuszczu, a patelnie z okazji Świąt Wielkanocnych i na tym twienie. Do postu podchodzono bardzo i naczynia do pieczenia mięs lądowały krótko się skupimy. W tym wydaniu rygorystycznie, dzieciom nie pozwalano na strychach domów. Na mniej postne Kropelek przybliżę Wam tradycje i zwy- się głośno śmiać i hałasować, a nawet dania pozwalano sobie czasem w nie- czaje wielkanocne. Pamiętajcie jednak, że zamykano pod kluczem instrumenty dzielę. Obecnie już zaniknął zwyczaj tzw. nie wszyscy tak jak katolicy świętują ten muzyczne. Nie urządzano żadnych zabaw półpościa. Mniej więcej w połowie Wiel- okres i gdy ktoś mówi, że nie obchodzi i co najważniejsze, nie jedzono prawie kiego Postu na ulice miast i wsi wybiegali takich czy innych świąt, to przyjmijmy wcale potraw mięsnych, nie używano młodzieńcy z kołatkami lub drewnianymi to do wiadomości. Wielkanoc poprzedza nawet tłuszczu, starano się nie używać młotami, zwanymi szlagami, krzycząc Wielki Post i wyobraźcie sobie, że pierwsze cukru, miodu i nabiału. Bogatsi żywili „półpoście” rozbijali o drzwi domostw

Kwartalnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Turawskiej „Fala” – finansowany z budżetu Gminy Turawa. Redakcja nie odpowiada za treść Kolegium redakcyjne: Redaktor naczelna – Brygida Kansy, Sekretarze – Teresa Żulewska, Stanisława Brzozowska, Jerzy Farys. umieszczonych reklam i ogłoszeń, nie Z redakcją współpracują: Waldemar Kampa, Alfred Kupka, Piotr Jendrzej, Adam Bochenek, radni, sołtysi wsi, stowarzyszenia zwraca niezamówionych materiałów sportowe, dyrektorzy, nauczyciele szkół i przedszkoli. Korekta: Brygida Kansy. oraz zastrzega sobie prawo dokonywania Skład i druk: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, ul. Katedralna 8A, 45-007 Opole, tel. 77 44 17 140, fax 77 44 17 141 skrótów i nie umieszczania zdjęć. [email protected]; www.drukujunas.eu 1/113 Kwiecień 2018 3 garnki z popiołem. Szczególnie upodobali rok. W Wielką Sobotę następuje święcenie zwyczaj polewania pochodzi jeszcze z Je- sobie drzwi domów, w których mieszkały potraw wielkanocnych i tu ciekawostka, rozolimy, gdzie żołnierze polewali wodą panny na wydaniu. Okres samych świąt bo kiedyś księża jeździli do domów, by gromadzących się chrześcijan, którzy poprzedzały i do dziś poprzedzają tzw. święcić potrawy, tego zwyczaju zanie- rozpamiętywali zmartwychwstanie, inne świąteczne porządki, wtedy to wietrzono chano na przełomie XVIII i XIX wieku. źródła nawiązują do masowego chrztu, izby, wymiatano nawet najmniejsze ku- Od tego czasu to wierni noszą potrawy mającego na celu odmianę życia. Kiedyś rze, mężczyzn – ponieważ przeszkadzali do kościoła. Święci się też ogień i wodę. oprócz polewania dziewcząt wodą (dyn- w porządkach – kobiety wyganiały do Dawniej, zgodnie z tradycją, w koszycz- gusa) rózgami lekko chłostało się im gołe roboty w polu. Okres Wielkanocy roz- ku musiał być baranek robiony z cukru łydki, stąd też śmigus. Dziś już zostało poczynała Niedziela Palmowa, w Polsce lub z kłosów zbóż, chleb, sól, kiełbasa, tylko oblewanie wodą. Obrzędów wielka- – ponieważ nie było palm, nazywano ją oczywiście jajka, a także chrzan z cukrem nocnych było bardzo wiele i wywodziły się Niedzielą Kwietną lub Wierzbną. Do dziś i różne wypieki, np. „baby wielkanocne”, z kultury pogańskiej. Do dziś przetrwała robi się palemki z gałązek wierzbowych, mazurki lub inne placki. Dziś w koszycz- pewna część, której kultywowanie wiąże bukszpanu, borowiny lub – jak kiedyś – kach dostrzec można niemal wszystko. się z tradycjami kościelnymi, stąd w po- modrzewiu. Symbolizować miały gałązki Nie wiadomo, skąd dokładnie wziął się ście namawia się wiernych do składania palmowe, którymi witano Pana Jezusa, zwyczaj malowania jajek. Jedni mówią, jałmużny dla potrzebujących, modlitwy gdy wjeżdżał na osiołku do Jerozolimy. Po że to św. Magdalena dowiedziawszy się i umartwiania, a ludzie często składają poświęceniu w kościele wieszano palemki o zmartwychwstaniu Jezusa, po przybyciu sobie różne postanowienia, rezygnując w domostwach, a dzieciom dawano do do domu znalazła na stole kolorowe jajka. z wygód i czasem używek. zjedzenia oderwane bazie, by uchronić Inna wersja przypisuje to Matce Bożej, któ- Troszkę dużo tego wyszło, ale na pewno przed chorobami gardła. Był też zwyczaj, ra, aby wykupić Jezusa u Piłata, zaniosła o niektórych zwyczajach nie mieliście że ten, kto się pierwszy zbudził w tym jego dzieciom kolorowe jajka. Sposobów pojęcia, że w ogóle istniały. Popytajcie dniu, mógł wysmagać palemką innych i technik zdobienia jajek jest bardzo dużo. rodziców albo lepiej waszych babć i dziad- domowników oraz zwierzęta domowe, Istotne i symboliczne są również kolory, ków, jak kiedyś wyglądały święta, Wielki co miało przynosić wszystkim szczęście w jakich maluje się jajka. Wierzono też, Post i jak psocili w lany poniedziałek, i zdrowie. Główne zwyczaje wielkanocne że jajka wielkanocne mają magiczną moc, a na pewno dowiecie się o jeszcze innych wiążą się z rytuałami kościelnymi, nie tak więc niejednokrotnie zakopywano zwyczajach. Dobrą do tego okazją może inaczej jest z tzw. triduum paschalnym, je na polach, by zwiększyć urodzaj lub być wspólne wielkanocne śniadanie. czyli Wielkim Czwartkiem, Piątkiem wnoszono do kurników, by kury lepiej Już dziś życzę Wam spokojnych świąt, i Sobotą. Każdy z tych dni ma inną sym- niosły. Tak dochodzimy do Niedzieli wesołego dyngusa, ciekawych prezentów bolikę. Wydarzenia tych dni poprzedzał Wielkanocnej – najważniejszego święta w gnieździe zajączka, a także chwili zadu- zwyczaj, który już prawie zanika w Polsce, chrześcijan. Po rezurekcji, czyli porannej my, byście mogli pomyśleć o tych, którzy a mianowicie Topienie Judasza, które mszy św., następowało uroczyste, obfite mogą potrzebować Waszego dobrego sło- miało miejsce w Wielką Środę. Wówczas śniadanie, bogate w mięsa, szynki, żur wa, pomocy w porządkach świątecznych to młodzież obchodziła wieś, niosąc robiony już na „bogato”, dzieli się wów- lub pomysłu na poprawę siebie. wypchaną słomą kukłę Judasza. Przy czas jajkiem, tak jak opłatkiem w Wigilię. śmiechu i śpiewach wrzucano kukłę do Dawniej w wielu wsiach po rezurekcji rzeki lub stawu, obrzucając kamieniami, chłopi ścigali się wozami zaprzęgnię- Kalendarz aż poszła na dno. Wielki Czwartek, na- tymi w konie, a ten, kto wygrał, miał zbliżających się imprez: zywany Dniem Kapłanów, na pamiątkę jako pierwszy skończyć żniwa. Dzieciom ustanowienia Eucharystii i upamiętniający kojarzy się ten dzień na pewno z robie- 19.05 – XIX Turawskie Biegi Ostatnią Wieczerzę, znany jest najbardziej niem gniazda dla zajączka, który obficie Przełajowe – boisko LZS z obrzędu mycia nóg, upamiętniającego obdarowuje grzeczne dzieci. Z dawnych Kotórz Mały obmywanie nóg apostołom przez Pana zwyczajów pragnę przypomnieć, że na Jezusa. W tym dniu milkną też kościelne tydzień przed Wielkim Tygodniem nie czerwiec – Olimpiada dzwony i zostaje ogołocony ołtarz. Aż wypiekano już chleba, ponieważ wie- przedszkolaków do niedzieli w kościołach słychać ko- rzono, że może to sprowadzić suszę do – Talentiada – Osowiec łatki, przypominające zdradę Judasza. wsi. W Wielkim Tygodniu nie prano Ważnym dniem jest Wielki Piątek, który też bielizny, ponieważ mogło to grozić 9–10.06 – Międzynarodowe Mi- upamiętnia śmierć Jezusa i złożenie Go chorobą domowników, za to w Popielec strzostwa Polski Katamaranów do grobu. W tradycji ludowej dzień ten zostawiano dobrze namydloną bieliznę TOPCAT – CATAMARAN CUP nazywano też dniem pogrzebu żuru w balii, wierząc, że ilość powstałej piany 2018 – Turawa Jezioro Duże i śledzia. Jedząc przez cały post śledzie wróży ilość mleka, które dadzą krowy. i żur, a dodam, że żur był bez wędzonki Dbano też, by w tym okresie do chlewa 29.06 – 01.07 – STANCETRIP Cars i wszelkiego tłuszczu, czyli dość lichy, lub owczarni nie wpadł promień słońca, & Chill 2018 ludziom brzydły się te potrawy, więc ponieważ wróżyło to pomór świń lub 1.07 – Powitanie Lata – Turawa z zachowaniem staropolskiego zwyczaju owiec. Drugi dzień świąt, zwany lanym Jezioro Średnie wynoszono te potrawy za wieś, kopano poniedziałkiem lub śmigusem-dyngusem dół i wylewano tam pozostałości żuru bywa bardzo wesoły, pod warunkiem, że 30.06–1.07 – Lato w Zawadzie i śledzi, odrzekając się tej strawy na cały zachowujemy umiar. Prawdopodobnie 4 Kwartalnik Gminy Turawa Złote Gody w Turawie Klaudia Skulska „...Na drodze życia są światła i mroki, raz szczęście jasne, raz smutek głęboki. Ale gdy razem się idzie we dwoje, łatwiej się znosi trudy i znoje...”

dniu 20 grudnia 2017 r. w sali Złote Gody obchodziły następujące Wkonferencyjnej Urzędu Gminy małżeństwa: w Turawie miała miejsce niezwykła Gertruda i Jerzy Buchta z Osowca uroczystość, trzynaście par małżeń- Maria i Ernest Grzesik z Kadłuba skich z terenu naszej gminy obchodziło Turawskiego szczególny Jubileusz. Było to spotkanie Aniela i Paweł Farys z Kotorza Małego Jubilatów, czyli par, które przeżyły ze Teresa i Gerard Knop z Osowca sobą 50 a nawet 60 lat. Gertruda i Jerzy Krok z Zawady Złote Gody wspólnego pożycia małżeń- Helena i Jerzy Maleska z Zakrzowa skiego obchodziło jedenaście par, wśród Turawskiego jubilatów były również dwie pary, które Maria i Henryk Matysek z Węgier świętowały swoją 60 rocznicę ślubu. Teresa i Zbigniew Mendrek z Kotorza W świątecznej atmosferze Wójt Gmi- Wielkiego ny Turawa Waldemar Kampa złożył Róża i Jerzy Moch z Kotorza Małego Jubilatom najserdeczniejsze życzenia, Halina i Jan Suchanek z Zawady podzielił się z nimi opłatkiem oraz wrę- Helena i Jan Wesołowscy z Osowca czył upominki. Niech każdy kolejny dzień życia bę- Diamentowe Gody obchodziły dzie dla naszych Jubilatów pomyślny następujące małżeństwa: i szczęśliwy, pełen miłości, wiary i uf- Jadwiga i Paweł Janczyk z Turawy- ności, a ten jubileusz i następne niech Marszałek będą dobrym przykładem dla nas oraz Lucja i Wiktor Kompala z Rzędowa. przyszłych pokoleń. NAS ŁĄCZY MUZYKA 2017 Młodzieżowa Rada Gminy Turawa

Bardzo się cieszymy, że 16 grudnia 2017 mieliśmy okazję za- udaje się nam w ten przedświąteczny wieczór skupić wokół prosić Państwa na kolejny, dwunasty, wyjątkowy muzyczny mieszkańców całej okolicy muzyki i integrować ich z piosenką wieczór do sali Ochotniczej Straży Pożarnej w Węgrach. Przy w tle, co niewątpliwie jest wartością tego wydarzenia i nadaje tej okazji serdecznie dziękujemy wszystkim współorganizato- mu szerszy kontekst, na który zresztą zwracaliśmy uwagę od rom, którzy od początku razem z nami realizują ten projekt pierwszej edycji imprezy. Poziom ostatniego konkursu jurorzy oraz wykonawcom oraz ich opiekunom, no i Wam, droga zgodnie ocenili jako wysoki, co nas cieszy. W jury Konkursu publiczności, z całej okolicy. „Nas Łączy Muzyka” 2017 zasiadali: Angelika Zaworka – Hen- XII edycji Otwartego Konkursu Piosenki „Nas Łączy nek, Rudolf Knetsch oraz Jerzy Farys. WMuzyka” 2017 wystąpiło 31 wykonawców, wśród nich Podczas „Nas Łączy Muzyka” 2017 w ramach niespodzian- soliści oraz zespoły (w tym duety). Wykonawcy przyjechali ki dla publiczności, jaką staramy się co roku zorganizować, do nas m.in. z Domecka, Komprachcic, Dobrzenia Wielkiego, wystąpiła finalistka telewizyjnego programu „Idol” Angelika Węgier, Chrząstowic, Kolanowic, Łubnian, Zawady, Kał, Kup, „Żelka” Zaworka, która oprócz występu wokalnego, dzieliła się Zakrzowa Turawskiego, Dębia, Grodźca, Ozimka, Czarnowąs, z uczestnikami i publicznością swoimi przeżyciami związanymi Pokoju, Antoniowa, Dębskiej Kuźni, Opola, a nawet z Piekar z udziałem w programie. Występ „Żelki” w Węgrach nie był Śląskich. przypadkowy, to właśnie tu, przed ośmioma laty, zaczynała W ostatnich latach obserwujemy, jak poziom muzyczny swoją przygodę z muzyką, dziś mając już w dorobku występy i wokalny naszego konkursu wzrasta, to za sprawą przede na wielkich scenach, chętnie wróciła na lokalne węgierskie wszystkim wykonawców, którzy profesjonalnie podchodzą do deski. Angelika w rozmowie ujawniła, że nie wstydzi się, że występu na węgierskiej scenie. Nie bez wpływu na to pozostaje kiedyś występowała w Węgrach i na podobnych scenach i że również odbiór konkursu w okolicznym środowisku kultural- zawsze miło te początki wspomina. Za to od nas, organizatorów nym. Dzięki jego cykliczności, otwartości i atmosferze zyskuje lokalnych wydarzeń kulturalnych, wielki szacunek! coraz większe grono sympatyków. Oprócz samej rywalizacji Na zakończenie wieczoru – po rozdaniu nagród i opad- na scenie, dzięki zaangażowaniu organizacyjnemu wielu osób, nięciu konkursowych emocji – tradycyjnie już była okazja 1/113 Kwiecień 2018 5 do zrobienia sobie pamiątkowego zdjęcia na tle konkursowej które udzieliły nam swojego wsparcia, służąc także pomocą sceny. Na wszystkich, którzy odwiedzili Węgry, czekał również w pracach dekoracyjnych i organizacyjnych. drobny poczęstunek. Zdjęcia autorstwa naszego fotografa Krystiana Komor Zapraszając na kolejne edycje imprezy, chcemy serdecznie oraz Kołodzieja, reportera Portalu opowiecie.info znajdziecie podziękować współorganizatorom wydarzenia. Szczególnie w internecie pod linkami: facebook.com/mrg.turawa oraz dziękujemy Gminie Turawa, głównemu współorganizatorowi, http://opowiecie.info/xii-otwarty-konkurs-piosenki-nas-laczy- za udzieloną pomoc organizacyjną. Chcemy podziękować muzyka-wegry-2017-wideo-zdjecia/. przede wszystkim pracownikom Referatu Turystyki i Promocji Gminy Magdalenie Sadowskiej, Bartłomiejowi Kita i Adamo- wi Bochenkowi. Wielkie podziękowania ślemy również do Ochotniczej Straży Pożarnej w Węgrach, której członkowie współpracują z nami od samego początku. Dziękujemy też wójtowi Gminy Turawa Waldemarowi Kampa oraz radnym Rady Gminy Turawa i sołtysom za obecność podczas konkursu i wsparcie inicjatywy. Podziękowania chcemy także przeka- zać proboszczom okolicznych parafii, którzy pomogli nam w szerszym rozpropagowaniu imprezy. Za objęcie wydarzenia patronatem medialnym dziękujemy Portalowi Informacyjnemu opowiecie.info, a za zainteresowanie konkursem również Radiu Doxa Opole. Na koniec chcieliśmy też podziękować osobom,

PLAN POSTĘPOWAŃ O UDZIELENIE ZAMÓWIEŃ W 2018 ROKU Na podstawie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo Zamówień Publicznych (Dz.U. z 2017 poz. 1579 z późn. zm.) Orientacyjna Przewidywalny Lp. Rodzaj zamówienia Tryb zamówienia wartość zamó- termin wszczęcia Rodzaj zamówienia wienia /zł netto/ postępowania Zagospodarowanie terenu wokół Jeziora 1. Przetarg nieograniczony 967 400,00 I kwartał 2018 roku Roboty budowlane Średniego w Turawie Modernizacja ul. Lipowej, parkingu i bocznych 2. Przetarg nieograniczony 230 900,00 II kwartał 2018 roku Roboty budowlane w Osowcu Asfaltowanie ul. Ogrodowej 3. Przetarg nieograniczony 130 000,00 I kwartał 2018 roku Roboty budowlane w Kotorzu Małym Modernizacja ul. Pływackiej 4. Przetarg nieograniczony 168 000,00 II kwartał 2018 roku Roboty budowlane Jezioro Duże I etap Asfaltowanie ul. Planetorza 5. Przetarg nieograniczony 124 300,00 II kwartał 2018 roku Roboty budowlane w Turawie Modernizacja ul. Leśnej 4. Przetarg nieograniczony 133 000,00 I kwartał 2018 roku Roboty budowlane w Kadłubie Turawskim Modernizacja ul. Kościelnej 5. Przetarg nieograniczony 127 000,00 II kwartał 2018 roku Roboty budowlane w Zakrzowie Turawskim Budowa ścieżek rowerowych 6. Przetarg nieograniczony 552 000,00 II kwartał 2018 roku Roboty budowlane /ciągów komunikacyjnych Dowóz uczniów do szkół w roku szkolnym 7. 2018/2019 wraz z najmem autobusu szkolnego Przetarg nieograniczony 555 000,00 III kwartał 2018 roku Usługi oraz dowóz uczniów niepełnosprawnych 6 Kwartalnik Gminy Turawa ZMIANA STAWKI OPŁATY ZA GOSPODAROWANIE ODPADAMI KOMUNALNYMI W GMINIE TURAWA Zgodnie z § 2 i § 3 Uchwały Nr XXXII/190/17 Rady Gminy Turawa z dnia 18 grudnia Dopłata ze środków budżetowych na 2017 r. w sprawie wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami gospodarowanie odpadami komunalnymi komunalnymi oraz ustalenia stawki takiej opłaty (Dziennik Urzędowy Wojewódz- do lutego 2017 r. wynosiła – 7 008,00 zł, a od twa Opolskiego z dnia 22 grudnia 2017 r. poz. 3281), z dniem 1 kwietnia 2018 r. lutego 2017 r. – 29 031,30 zł miesięcznie. wzrasta stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Podniesienie opłat związanych z funk- cjonowaniem systemu było konieczne płata za odpady zbierane w spo- Zgodnie z Ustawą utrzymania czystości i nieuniknione. Osób selektywny od właścicie- i porządku w gminie, opłata uiszczana W związku ze zmianą opłaty właści- li nieruchomości zamieszkałych, od przez mieszkańców stanowi dochód gminy ciel nieruchomości nie jest obowiązany osoby zamieszkującej daną nierucho- i pokrywa wszystkie koszty związane do złożenia nowej deklaracji i uiszcza mość wynosić będzie 13,00 zł/m-c. z funkcjonowaniem całego systemu go- opłatę za gospodarowanie odpadami W przypadku gdy odpady zbierane są spodarowania odpadami komunalny- komunalnymi, wyliczoną jako iloczyn w sposób zmieszany, od właścicieli nie- mi, które obejmują m.in.: odbieranie, nowej stawki opłaty i danych podanych ruchomości zamieszkałych, od osoby transport, odzysk i unieszkodliwianie w złożonej deklaracji. zamieszkującej daną nieruchomość stawka odpadów komunalnych oraz obsługę Właściciel nieruchomości obowiązany opłaty wynosić będzie 20,00 zł/ m-c. administracyjną systemu. jest natomiast złożyć nową deklarację Od lipca 2013 r. do marca 2018 r. Opłata ta musi więc być zgodna w przypadku zmiany danych będących stawka opłaty za gospodarowanie od- z kosztami, jakie gmina ponosi tytułem podstawą ustalenia wysokości opłaty za padami komunalnymi wynosiła odpo- organizowania odbierania odpadów gospodarowanie odpadami komunal- wiednio 9,00 zł w przypadku odpadów komunalnych od mieszkańców. nymi w terminie 14 dni od nastąpienia segregowanych i 18,00 zł w przypadku Warto w tym miejscu nadmienić, że zmiany. braku segregacji. W tym czasie Gmi- od lipca 2013 r. przedmiotowa stawka Mieszkańcy, którzy dokonali wpłaty za na Turawa była jedną z nielicznych opłaty była zbyt niska, co wiązało się cały rok, zgodnie z niższą stawką, zobo- w regionie, gdzie opłata za odbiór i zago- z koniecznością comiesięcznych dopłat ze wiązani są dopłacić różnicę wynikającą spodarowanie odpadami komunalnymi środków budżetu Gminy, a tym samym ze wzrostu stawek od kwietna 2018 r. ani razu nie wzrosła. rezygnacją z wielu potrzebnych inwestycji. A.G. W ramach stawek 9,00 zł i 18,00 zł miesięcznie od osoby, Gmina Turawa Stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi od osoby zapewniała mieszkańcom kompleksową zamieszkującej nieruchomość miesięcznie: gospodarkę odpadami komunalnymi wszystkich frakcji odpadów i w każdej VII 2013–III 2018 od IV 2018 ilości, w systemie pojemnikowym. Obecne stawki opłaty za gospoda- Odpady segregowane 9,00 zł 13,00 zł rowanie odpadami komunalnymi nie odbiegają od stawek gmin ościennych i kształtują się na podobnym bądź niż- Odpady niesegregowane 18,00 zł 20,00 zł szym poziomie.

PROGRAM OGRANICZENIA NISKIEJ EMISJI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM DLA OSÓB FIZYCZNYCH PRZY UDZIALE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OPOLU DANUTA PIWOWARCZYK Od dnia 1.02.2018 roku weszły w życie zmiany do „Programu ograniczenia niskiej domowym, których dochody uwzględnia emisji w województwie opolskim dla osób fizycznych i przedsiębiorców działają- się przy ocenie zdolności kredytowej cych w sektorze MŚP przy udziale środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony wnioskodawcy, a nie są współwłaścicie- Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu”. lami nieruchomości, ychodząc naprzeciw potrzebom dokonano zmian polegających między − wykreśleniu występowania po- Wpotencjalnych beneficjentów innymi na: mocy publicznej w przypadku prosu- WFOŚiGW w Opolu zainteresowanych − możliwości poszerzenia grupy wnio- mentów, skorzystaniem z dofinansowania w ra- skodawców o dodatkowe osoby, które − ujednoliceniu we wszystkich czę- mach Programu, od dnia 1.02.2018 r. występują we wspólnym gospodarstwie ściach Programu okresu gwarancji pro- 1/113 Kwiecień 2018 7 ducenta na zamontowane fabrycznie W najbliższym czasie zostaną zaktu- ciepła w budynkach lub lokalach miesz- nowe urządzenia, alizowane druki wniosków o pożyczkę kalnych − skróceniu okresu trwałości przed- i załączniki, aktualnie wnioski o pożyczkę Program – EKO-TERM Poprawa jako- sięwzięcia z 3 lat do 2 lat, można składać na wzorach zamieszczo- ści powietrza poprzez termomodernizację − uproszczeniu zapisów Programu, nych na stronie internetowej Funduszu. budynku mieszkalnego bez wymiany − skróceniu okresu zaliczania kosztów PUNKT INFORMACYJNY Progra- źródła ciepła kwalifikowanych przedsięwzięcia – do mu PONE (EKO-PIEC, TERM, DOM, Program – EKO-DOM Poprawa jakości kosztów kwalifikowanych zaliczane są OZE, MŚP): tel. 77 45 37 611, 77 42 32 powietrza poprzez termomoderniza- wyłącznie kwoty faktur wystawionych 561 wew. 142 cję budynku mieszkalnego z wymianą nie wcześniej niż 3 miesiące przed datą Inwestycje realizowane przez osoby źródła ciepła złożenia wniosku o pożyczkę. fizyczne: tel. 77 45 67 873 wew. 123, 148; Program – OZE Poprawa jakości po- Zaktualizowana wersja Progra- tel. 77 45 45 891 wew. 150, 149, 129 wietrza poprzez zakup i montaż odna- mu została opublikowana w dniu Inwestycje realizowane przez przed- wialnych źródeł energii 1.02.2018 r. na stronie internetowej siębiorców należących do sektora MŚP: Program – EKO-MŚP Poprawa jakości WFOŚiGW w Opolu: http://www.wfo- EKO-MŚP – część 5 Programu: tel. 77 45 powietrza w wyniku realizacji zadań sigw.opole.pl/portal-beneficjenta/ 45 891 wew. 149, 129 przez przedsiębiorców należących do pone-pozyczki-dla-osob-fizycznych PROGRAM obejmuje: sektora MŚP -i-przedsiebiorcow-nalezacych-do- Program – EKO-PIEC Poprawa jako- Źródło: Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowi- sektora-msp/oze. ści powietrza poprzez wymianę źródła ska i Gospodarki Wodnej w Opolu (WFOŚiGW) Laureaci i finaliści wojewódzkich konkursów przedmiotowych JERZY MUSIELAK Każdego roku uczniowie szkół podstawowych naszej gminy Wojewódzki Konkurs Języka Angielskiego biorą udział w konkursach przedmiotowych organizowanych 2013/2014 Laureat Joseph Iglesias – PSP Osowiec, Finalista przez Opolskiego Kuratora Oświaty. Konkursy odbywają się – Paweł Konieczny SSP Węgry, w trzech etapach – szkolnym, gminnym i wojewódzkim. Do 2014/2015 Laureaci – Joseph Iglesias i Joanna Iglesias – PSP etapu wojewódzkiego kwalifikują się jedynie uczniowie, któ- Osowiec, Finalista – Thomas Moch – SSP Węgry rzy zdobędą ilość punktów określoną w regulaminie. Chcąc Wojewódzki Konkurs Przyrodniczy wyróżnić tych uczniów, poniższe zestawienie przedstawia 2012/2013 Finalista – Krzysztof Farys – PSP Ligota Turawska laureatów i finalistów etapu wojewódzkiego konkursów 2013/2014 Finalistki – Martyna Korzeniec i Luiza Staś – z ostatnich pięciu lat szkolnych. PSP Ligota Turawska Etap Wojewódzki Konkursu Języka Polskiego Wojewódzki Konkurs Historyczny 2013/2014 Finalistki – Martyna Korzeniec i Luiza Staś – PSP 2012/2013 Finalista – Adam Panek – PSP Zawada Ligota Turawska, Monika Kotynia – PSP Bierdzany 2013/2014 Finalistka – Monika Kotynia – PSP Bierdzany Etap Wojewódzki Konkursu Matematycznego 2014/2015 Laureaci – Katarzyna Junik, Finalistki – Magdalena 2012/2013 Laureat – I miejsce Krzysztof Farys – PSP Ligota Wiecha i Izabela Dreja – PSP Bierdzany, Finalistka –Karolina Turawska, Wodniok – PSP Ligota Turawska 2013/2014 Laureat – Łukasz Simbiga – PSP Osowiec, Fina- 2015/2016 Finaliści – Gabriel Gerat PSP Ligota Turawska, listka – Luiza Staś – PSP Ligota Turawska, Monika Synowska – PSP Bierdzany 2014/2015 Finaliści – Marek Dworaczyk i Robert Pyttel – Sukcesy naszych reprezentantów nie byłyby możliwe bez PSP Ligota Turawska dodatkowej pracy ich nauczycieli, bardzo często w czasie Etap Wojewódzki Konkursu Języka Niemieckiego wolnym, popołudniami i w czasie ferii zimowych. Najwięcej 2012/13 Laureaci Luiza Staś i Krzysztof Farys – PSP Ligota laureatów i finalistów było w konkursie języka niemieckiego, Turawska, historycznym i matematycznym, a także języka angielskiego, 2013/14 Laureaci – Luiza Staś i Marek Dworaczyk PSP mniej w konkursach przyrodniczym i polonistycznym. Na- Ligota Turawska, Laureat – Robert Kokot, Finalistka – Sara uczyciele mający największe sukcesy w przygotowaniu uczniów Kensy – PSP Osowiec, Laureat – Łukasz Młynek, Finalista to Małgorzata Kilian – ucząca języka niemieckiego w Ligocie – Dawid Peszka – PSP Zawada, Laureat – Sebastian Michal- Turawskiej, Agnieszka Pałos – ucząca historii w Bierdzanach, czyk – PSP Bierdzany Małgorzata Matysek – matematyczka z Ligoty Turawskiej 2015/2016 Laureat – Paulina Rudnik PSP Ligota Turawska, i Katarzyna Panicz – anglistka z Osowca. W kolejnym numerze 2016/2017 Laureaci – Kevin Pikos i Julia Pippa, Finalistka przedstawię sukcesy w olimpiadach przedmiotowych uczniów – Magdalena Buczek – PSP Ligota Turawska, Finalista – Kamil Publicznego Gimnazjum w Turawie. Karkoszka – SSP Węgry 8 Kwartalnik Gminy Turawa KOPERTA ŻYCIA Bartłomiej Kita Urząd Gminy Turawa serdecznie zaprasza wszystkich, a szczególnie osoby starsze oraz osoby trwale zmagające się z chorobą, do uczestniczenia w programie pod Koperty życia można otrzymać w Urzę- nazwą „KOPERTA ŻYCIA”. Program został przygotowany przez Urząd Gminy Turawa dzie Gminy Turawa oraz u sołtysów po- z myślą o bezpieczeństwie naszych mieszkańców. Koperta Życia po to, by życie szczególnych sołectw. Zawsze też można można było ratować szybciej i skuteczniej. będzie pobrać druki kart informacyjnych, w celu ich uaktualniania. Zwracamy się „KOPERTA ŻYCIA” to zestaw skła- dostęp do karty informacyjnej, która z prośbą do członków rodzin seniorów dający się z: prawidłowo wypełniona, zawiera pod- i innych osób, które powinny być wypo- • plastikowej koperty oznaczonej na- stawowe informacje o pacjencie: sażone w Kopertę Życia, o pobranie tych klejką: „Koperta Życia”, • jego dane osobowe, kopert w miejscach przez nas wskazanych • karty informacyjnej, • najważniejsze numery telefonów kon- i pomoc w prawidłowym wypełnieniu • naklejki do umieszczenia na drzwiach taktowych do najbliższych (opiekuna karty informacyjnej. lodówki. lub członków rodziny), Koperty można odebrać w Urzędzie Kopertę Życia należy umieścić w lo- • wiedzę medyczną: na co dana osoba Gminy oraz u sołtysów. dówce, a na lodówce przykleić naklejkę choruje, jakie leki przyjmuje, na jakie Dodatkowo przypominamy również „Tu jest Koperta Życia”. leki jest uczulona. osobom, które posiadają już Kopertę Życia Dlaczego lodówka? Bo jest powszech- Urząd Gminy Turawa bezpłatnie wy- o aktualizacji danych w niej zawartych, nie używana i znajduje się w najbardziej posaży wszystkie zainteresowane osoby zwłaszcza informacji dotyczących, na co przewidywalnym miejscu. Ratownik w koperty życia. dana osoba choruje, jakie leki przyjmuje, medyczny będzie miał łatwy i szybki na jakie leki jest uczulona. „Niech się mury pną do góry…”, czyli co tam na budowie? Adam Bochenek

Mowa tutaj oczywiście o budowie hali sportowej w Turawie. Nie jest już chyba tajemnicą, że obok szkoły powstaje nowy obiekt, z przeznaczeniem na działalność sportową. Wokół budowy urosło już kilka mitów dotyczących tego, co w tej hali będzie. rzestój w budowie w poprzednim w projekcie wzro- Proku spowodowany był modyfikacją sły też, rzecz jasna, dokumentacji budowlanej z uwagi na koszty budowy hali. zmianę przeznaczenia części obiektu. Zmiany uda się zre- Czego dotyczą zmiany? Otóż powstają alizować dzięki do- pomieszczenia do rehabilitacji oraz, co tacji z ministerstwa nas cieszy, najbardziej dodatkowy poziom sportu, ze środków pod całą halą. Skąd ta radość – pew- przeznaczonych nie ktoś zapyta? Ano stąd, że udało się na rozwój infra- w ten sposób wygospodarować miejsce struktury spor- pod basen oraz kręgielnię. Baseny będą towej w gminach w sumie dwa, jeden typowo pływacki, zamieszkałych do drugi natomiast ze strefą rekreacyjną dla 10 000 mieszkańców. Narodzenia będziemy mogli skorzystać dzieci. Nie będzie to żaden aquapark, ale Co najlepsze – to fakt, że dotacja ta z przygotowywanych atrakcji. projektant założył, że w małym basenie obejmuje również koszty utrzymania Tymczasem mamy kwiecień, święta będzie można skorzystać z dysz do ma- obiektu przez jeden rok, a to oznacza, Wielkanocne, których data zbiega się saży, stanowisk do jacuzzi, a dzieci będą że z infrastruktury będzie można ko- w tym roku z pierwszym dniem tego mogły korzystać ze zjeżdżalni. rzystać przez ten okres za darmo. Jeśli miesiąca, a jak wiadomo, tego dnia ludzie Dla miłośników dodatkowych emocji prace budowlane i późniejsze odbiory czynią sobie różne żarty, a niektórzy to powstanie kręgielnia z częścią gastro- techniczne nie będą się przeciągać, to nawet opowiadają historie nie do końca nomiczną. W związku ze zmianami jest szansa, że już przed świętami Bożego prawdziwe… 1/113 Kwiecień 2018 9 Fotorelacja z budowy hali sportowej w Turawie

Styczeń 2017 r. Marzec 2017 r.

Maj 2017 r. Październik 2017 r.

Styczeń 2018 r. Marzec 2018 r. 10 Kwartalnik Gminy Turawa

Komisji Rewizyjnej Z PRAC RADY GMINY TURAWA Komisja wnioskuje o zastosowanie Artur Gallus monitorowania miejsc newralgicznych (pojemniki na śmieci) nad jeziorami Rada Gminy spotykała się od listopada na 2 sesjach. W czasie ich trwania zajmo- celem obniżenia kosztów wywozu nie- wano się następującymi sprawami. czystości stałych. Komisja wnioskuje o zweryfikowanie XXXII Sesja w dniu 18 grudnia 2017 r. chowania przedszkolnego prowadzonych Zarządzenia Wójta dot. uiszczania opłat na której podjęto następujące na terenie gminy Turawa oraz trybu z tytułu zajęcia pasa drogowego i terenu uchwały: i zakresu kontroli prawidłowości pobra- gminnego na wjazd do posesji i podania Uchwała Nr XXXII/187/17 w spra- nia i wykorzystywania dotacji - projekt do wiadomości publicznej w kwartalniku wie uchwalenia wieloletniej prognozy uchwały wprowadzony zgodnie z art. 20 FALA powyższej informacji. finansowej Gminy Turawa. Za: 14, prze- ust.5 ustawy o samorządzie gminy. Za: Komisja prosi o uzupełnienie infor- ciw: 0, wstrzymało się: 1, brak głosu: 0, 13, przeciw: 0, wstrzymało się: 1, brak macji i przedstawienie w formie pisemnej nieobecni: 0 głosu: 0, nieobecni: 1 dot. 2 punktu posiedzenia Komisji w dniu Uchwała Nr XXXII/188/17 w sprawie Przyjęto również plany pracy poszcze- 22.01.2018 r. Uchwały Budżetowej Gminy Turawa na gólnych Komisji Rady Gminy. Radni 2018 rok. Za: 13, przeciw: 0, wstrzymało Przegłosowano również do realiza- W sprawie zawieszenia dodatkowych się: 2, brak głosu: 0, nieobecni: 0 cji przez Wójta wnioski złożone przez lamp świetlnych na istniejących słupach Uchwała Nr XXXII/189/17 w sprawie radnych oraz Komisję Oświaty, Kul- energetycznych na ulicach: Młyńska nr uchwalenia Gminnego Programu Pro- tury, Zdrowia i Partnerstwa, Komisji słupa 162, Opolska nr słupa 201 i 265 filaktyki i Rozwiązywania Problemów Rewizyjnej: wyjazd na obwodnicę. Radna poinfor- Alkoholowych na rok 2018. Za: 14, prze- mowała, że w sprawie tych lamp było ciw: 0, wstrzymało się: 1, brak głosu: 0, Komisji Oświaty, Kultury, Zdrowia złożone pismo 12.01.2016 r. – lampy nie nieobecni: 0 i Partnerstwa zostały zawieszone. Uchwała Nr XXXII/190/17 w sprawie Komisja wnioskuje o przedstawienie Pismo mieszkańców Węgier w spr. wyboru metody ustalenia opłaty za go- informacji z realizacji wniosku dot. wy- wjazdu w ul. Młyńską od ul. Opolskiej spodarowanie odpadami komunalnymi konania dokumentacji na uruchomienie – złożony j skalisty głaz zawęża wjazd oraz ustalenia stawki takiej opłaty. Za: Domu Seniora w Kotorzu Małym i o dal- w ulicę i jest niebezpieczny dla pieszych, 11, przeciw: 3, wstrzymało się: 1, brak szych pracach związanych z realizacją rowerzystów i samochodów. głosu: 0, nieobecni: 0 przedmiotowego projektu. W sprawie utwardzenia drogi dojazdo- Uchwała Nr XXXII/191/17 w sprawie Komisja wnioskuje o umieszczenie wej i terenu przed szkołą i przedszkolem zmiany budżetu gminy w 2017 r. Za: 12, w kwartalniku FALA przypominającej w Turawie. przeciw: 1, wstrzymało się: 2, brak głosu: informacji dot. akcji „Koperta Życia” Pytanie, na jakim etapie są prace zwią- 0, nieobecni: 0 i o konieczności uaktualnienia danych zane z remontem ul. Lipowej. Przyjęto również plany pracy Rady w kopertach. Więcej informacji w protokołach sesji Gminy na 2018 r. na stronie bip.turawa.pl Przegłosowano do realizacji przez Wójta wnioski złożone przez radnych oraz Komisję Oświaty, Kultury, Zdrowia i Partnerstwa Oświaty, Kultury, Zdrowia Informacja i Partnerstwa. Urząd Gminy w Turawie informuje, że od dnia 1.03.2018 r. uruchomiony zostanie 1. Dokonać aktualizacji ewidencji dodatkowy, nieodpłatny Punkt wsparcia psychologicznego dla dzieci i młodzieży zabytków w Gminie. z terenu Gminy Turawa oraz Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych i współ- 2. Przygotować projekt uchwały uzależnionych. w sprawie „Programu Opieki nad Psycholog dla dzieci i młodzieży pełnił będzie dyżur w każdy pierwszy i trzeci piątek Zabytkami Gminy Turawa”. miesiąca w godz. 12.00 – 15.00 w budynku szkoły podstawowej w Turawie. Zmianie ulega dzień dyżurowania psychologa dla dorosłych, od 1 marca dyżur od- Radni bywał się będzie w pierwszy i trzeci piątek miesiąca w godz. 15.00 – 18.00 w budynku W sprawie zwrócenia się do Zarządu Urzędu Gminy w Turawie, pok. 20, na I piętrze. Dróg o usunięcie korzeni przy ul. Opol- Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych i współuzależnionych czynny będzie skiej, pozostałych po wichurze w Kotorzu raz w miesiącu, zawsze w drugą środę miesiąca w godz. 15.00 – 18.00 w budynku Wielkim. Urzędu Gminy w Turawie, pok. 20, na I piętrze. XXXIII Sesja w dniu 26 stycznia 2018 r. Spotkanie z psychologiem należy umawiać telefonicznie: 532 548 740 na której podjęto następujące uchwały: Spotkania z psychoterapeutą należy umawiać telefonicznie: 602 387 197 Uchwała Nr XXXIII/192/18 w spra- Wszelkie informacje w zakresie pomocy dla osób uzależnionych i współuzależnionych wie trybu udzielania rozliczania dotacji uzyskać można u Pełnomocnika Wójta ds. profilaktyki i przeciwdziałania uzależnie- dla publicznych i niepublicznych szkół, niom w Urzędzie Gminy w Turawie, pok. 20 na I piętrze lub tel. 77 421 20 12 wew. 108. przedszkoli, oddziałów przedszkolnych, Adam Bochenek szkół podstawowych i innych form wy- 1/113 Kwiecień 2018 11 Przeniesienie stolicy gminy z Turawy do Zawady Radny Gminy Turawa Wyjątkowo burzliwa okazała się sesja Rady Gminy Turawa w dn. 1 kwietnia 2018 r. Radni stanęli przed bardzo trudnym wnioskiem do rozpatrzenia. Przedstawiona została propozycja, by przenieść siedzibę Gminy Turawa do Zawady. Było wiele argumentów Nowa tablica przemawiających za przeniesieniem, gdyż po wielu latach centrum naszej gminy stała się Zawada. ajważniejszą przesłanką jest poło- zostać zmodernizowana, ocieplona W Turawie znajdują się jednak dwa za- Nżenie, Zawada znajduje się blisko i rozbudowana dla nowych pracowników. kłady pogrzebowe, zakład produkujący Opola, przez co urzędnicy gminy będą Jednakże, przy obecnych technologiach, trumny oraz niszczejący pałac, a to od- mieli bliżej, na wszelkiego rodzaju szko- budowa nowego obiektu jest tańsza od strasza przejezdnych. lenia, do siedziby województwa. Również modernizacji, dlatego wkrótce ruszy bu- Sesja Rady Gminy Turawa, która odbyła większość pracowników pochodzi spoza dowa nowej siedziby gminy, która będzie się 1 kwietnia, posiadała bardzo burzliwy gminy, przez co ułatwiony zostanie dojazd miała miejsce w parku w Zawadzie. Pro- charakter. W obronie Turawy stanęli oraz skróci się ich droga do pracy. Zawada wadzone są już odpowiednie pozwolenia turawscy radni, jednak zostali oni prze- posiada centrum handlowe Turawa Park, na wycinkę drzew parkowych, a wiosną głosowani stosunkiem głosów 13:2. a na terenie wsi powstały nowe sklepy, ruszy budowa nowej siedziby gminy. Latem 2018 r. zapraszamy do nowej m.in. Biedronka i Dino. Wieś staje się Za parę miesięcy planowane są już odbiory siedziby gminy w Zawadzie. Zadowoleni coraz ładniejsza, posiada bardzo dobrą i przeniesienie siedziby. z przenosin będą petenci, gdyż poprawi infrastrukturę: długie chodniki wzdłuż Dlaczego padła propozycja przeniesie- się ich obsługa. Koszty przeniesienia jezdni, nowoczesna sygnalizacja świetlna, nia siedziby gminy z Turawy do Zawady? obiektu nie będą duże, nazwa gminy się ronda. Najważniejsze drogi na terenie Powodów jest wiele, sam wystrój Turawy nie zmieni, utrzymana zostanie Gmina Zawady zostały wyremontowane, np. pozostawia wiele do życzenia, wieś po- Turawa, jednak siedzibą urzędu gminy ul. Luboszycka. Osoby lubiące aktywny siada nierówne chodniki, zlikwidowane stanie się Zawada. Dla zainteresowanych wypoczynek mogą pograć w tenisa w hali zostały placówki handlowe np. restauracja sytuacją budynku obecnej siedziby gminy Hart Tenis. Niedaleko za wsią można wy- Turawianka. Obecnie w Turawie nie ma Turawa – budynek zostanie przekształ- począć, poleżeć na plaży oraz wykąpać się zakładu fryzjerskiego, zlikwidowana cony na dom starców lub kościół, gdyż w stawku Żwirek w kierunku Luboszyc. została również kwiaciarnia. Wieś nie posiada już wieżę. Wieś jest czysta, zadbana, przez co stała posiada kościoła, cmentarza, nie wspo- Więcej informacji na temat prze- się wizytówką naszej gminy. W Zawadzie minając o parafii. Nie ma również stacji nosin siedziby gminy znajduje się na nie ma również problemu z zakupem benzynowej ani centrum handlowego. stronie 43. paliwa, jedna stacja benzynowa znajduje się w środku wsi, druga przy Turawa Park, a w budowie jest również kolejna, która będzie się mieścić w okolicy kortów tenisowych. Wieś Zawada jest parafią i posiada kościół, gdzie mogą odbywać się nabożeństwa, mające charakter religij- no‑regionalny. We wsi znajduje się również cmentarz. Jedyny nasz radny powiatowy mieszka w Zawadzie. W Zawadzie mieści się także szkoła, obok jest boisko szkolne oraz duże boisko LZS. Smakosze wędlin mogą nabyć wędliny, wykonane metodą tradycyjną, a na głodnych czekają dwie restauracje w centrum wioski oraz punkty gastronomiczne, znajdujące się w Turawa Park. Wszystkie przedstawione argumenty przemawiają za przeniesieniem siedziby gminy z Turawy do Zawady. Problemem jest jedynie brak bu- dynku siedziby gminy, lecz problem zostanie wkrótce rozwiązany. Siedzi- ba budynku gminy w Turawie miała Miejsce budowy urzędu gminy 12 Kwartalnik Gminy Turawa Św. Maksymilian Kolbe impulsem pojednania polsko-niemieckiego Jerzy Przyłucki Rozmowa z arcybiskupem Alfonsem Nossolem, emerytowanym ordynariuszem diecezji opolskiej

ój przyjazd do Kamienia Śląskiego do rozmów przystąpili politycy, jak rów- Mzbiegł się z obchodami 85. rocznicy nież obywatele obu narodów. Ostatecznie urodzin i 40-leciem posługi biskupiej 12 listopada 1989 r. nastąpiło spotkanie księdza Arcybiskupa Alfonsa Nossola – w Krzyżowej, gdzie kanclerz Helmut Kohl emerytowanego ordynariusza diecezji i nasz pierwszy niekomunistyczny premier opolskiej. rządu – Tadeusz Mazowiecki, przekazali Nasza rozmowa miała dotyczyć święte- sobie znak pokoju i pojednania. go naszych czasów – ojca Maksymiliana – Dlaczego dla tak ważnego momentu Kolbe, o którym kilka lat wcześniej na- historycznego nie wybrano znanej i czczo- pisałem książkę. nej w całej Polsce Góry św. Anny? Ksiądz arcybiskup Alfons Nossol: – Kanclerzowi Niemiec bardzo za- – W związku z watykańską, papieską leżało, by ten akt pojednania nastąpił inicjatywą związaną z beatyfikacją, a na- podczas celebrowania mszy św. na Górze stępnie kanonizacją ojca Maksymiliana św. Anny. Jego zdaniem waga tego wyda- Kolbe zaproponowano mi napisanie arty- rzenia byłaby większa zarówno w aspekcie kułu w zeszytach KUL-u, bym się odniósł religijnym, jak i politycznym. do kwestii jego męczeństwa, którą reżim – Tak się jednak nie stało. Czy ksiądz komunistyczny mógł zaakceptować, nie arcybiskup zna kulisy storpedowania tej chciał jednak uznać twórcę Niepokalano- inicjatywy? wa jako wyznawcy. W swojej publikacji – Mszy św. na Górze św. Anny prze- dowodziłem, że ojciec Maksymilian Kolbe szkodzili przeciwnicy pojednania. Wy- powinien zostać zarówno świętym, jak stąpili z ostrym sprzeciwem i groźbą, że i wyznawcą, stwierdzając, iż stał się on na polską Górę nie wpuszczą żadnego naszym drogowskazem ku cywilizacji Wszędzie tam, gdzie zideologizowano niemieckiego kanclerza. Ówczesny pre- miłości. Artykuł o ojcu Maksymilianie wiarę, zaczynały płonąć stosy. Wiara mier Tadeusz Mazowiecki był wówczas napisałem również w języku niemiec- bowiem operuje relacjami personalny- politycznie zbyt słaby, żeby przeciwstawić kim, ponieważ wówczas w Niemczech mi, zaś ideologia prędzej lub później się tej grupie nacisku. Poprosił mnie niewiele osób o nim wiedziało. Mało czyni człowieka rzeczą. W ideologiach do Warszawy i oświadczył, iż musimy tego, jego działalność wcześniej próbo- za wszelką cenę ratuje się ideę, pomijając na historyczne spotkanie z Helmutem wano w Niemczech czasem nawet skazić człowieka, marginalizując go wręcz do Kohlem szukać nowego miejsca. polityką. Podkreślałem, że ojciec Maksy- rzeczy. – Dlaczego wybór padł na dolnośląską milian całym swoim życiem i finalnym – Ksiądz Arcybiskup dowodzi, iż czło- Krzyżową, miejscowość nieznaną dla więk- jego aktem, jakim było oddanie życia za wiek, który zginął w Auschwitz z rąk szości Polaków, również i dla Niemców? drugiego człowieka w piekle Auschwitz, nazistowskich oprawców, otworzył bramę – Wpadliśmy na pomysł, żeby wybrać zbudował fundament pod cywilizację do przyszłego pojednania polsko-nie- dolnośląską Krzyżową ze względu na jej miłości, którą po raz pierwszy uznał mieckiego? historyczne powiązania z osobą Helmuta Paweł VI, a następnie rozbudował Jan – Potwierdzam raz jeszcze w artykule, Jamsa von Moltke – protestanta, głęboko Paweł II. Brałem często udział w sym- o ojcu Maksymilianie Kolbe, przedsta- wierzącego chrześcijanina oraz organi- pozjach, gdzie zagadnienie cywilizacji wiłem go zarówno jako męczennika zatora tzw. „Kręgu z Krzyżowej”, czyli miłości dochodziło do głosu. Miało być i jako wyznawcę. Reżim komunistyczny ścisłego i tajnego zrzeszenia przeciw- ono ratunkiem dla człowieka we współ- akceptował go jako męczennika, a nie jako ników narodowego socjalizmu. Moltke czesnym świecie, w którym zagadnienie wyznawcę, który przygotował cywilizację dążył do stworzenia nowych Niemiec, wiary było często ideologizowane, a nie miłości. Już wtedy w naszym Koście- przede wszystkich chciał przerwać dal- pogłębiane teologicznie. le, biorąc pod uwagę dzieło życia ojca sze zabijanie. Uważał jednak, iż nowe – Jednak współczesny świat polityki Maksymiliana Kolbe, podjęto działania, demokratyczne Niemcy nie mogą mieć nie może obyć się bez ideologizacji, zatem mające na celu doprowadzić do pojednania początku naznaczonego mordem, nawet istnieje nadal niebezpieczeństwo, że po- polsko‑niemieckiego, zwłaszcza, iż było na takim tyranie, jakim był Hitler. Spi- nownie odżyją stare demony, że pojawią to po słynnej wymianie listów obojga epi- sek przeciwko fuhrierowi 20 lipca 1944 się również nowe. skopatów. Zaczęła się głęboka, teologiczna roku dla jego uczestników skończył się – Właśnie dlatego trzeba uzmysłowić dysputa między naszymi kościołami. Po tragicznie. W czasie śledztwa wyszło na sobie, co legło u podstawy złych idei. kilkunastu latach, na bazie tego dialogu, jaw, że część spiskowców bywała w posia- 1/113 Kwiecień 2018 13 dłości Jamesa von Moltke. Jego los został W trakcie przygotowania mszy św. środkom masowego przekazu , obiegło również przesądzony. W styczniu 1944 w Krzyżowej zaczęto na mnie wywierać cały świat. Był to zaczyn nowych rela- został zaaresztowany przez Gestapo wraz nacisk, by w trakcie mszy św. pominąć cji między sąsiadami. Twierdzę, że po z innymi członkami Kręgu z Krzyżowej przekazania sobie przez obu przywódców Krzyżowej runęły dwa okrutne mury: i stanął przed tzw. trybunałem ludowym. znaku pokoju. Podszedł do mnie „tajem- mur berliński i mur nienawiści między Został 11 stycznia 1945 skazany na śmierć niczy mężczyzna” i zaczął ostrzegać, że obydwoma narodami. Dlatego też sym- i 23 stycznia powieszony w więzieniu. Niemcy nie mają na uwadze żadnych bolika wydarzenia w Krzyżowej była Ponieważ brakowało dowodów na jego głębszych racji religijnych, chrześcijań- niezwykle ważna. Byłem szczęśliwy, że udział w spisku na Führera, skazano go skich, że im zależy jedynie na politycznym w dzieło pojednania zostałem zaangażo- za sam zamiar stworzenia po upadku Hi- spektaklu. Argumentował, że kiedyś wany w imieniu swojego narodu. tlera nowych demokratycznych Niemiec. msza św. też była ważna, chociaż nie – Czyli to prawdziwe pojednanie między – Jak ksiądz Arcybiskup zapamiętał było przekazywania sobie znaku pokoju. polskim i niemieckim narodem zaczyna historyczną mszę świętą w Krzyżowej, Mocno naciskał, bym ten akt pominął. się od Kościoła? którą odprawił? Nieco zirytowany odparłem, że II Sobór – Pojednanie polsko- niemieckie zosta- – Oj, był to niezwykle zimny dzień. Watykański ustalił nową liturgię, gdzie ło zainicjowane przez chrześcijan, przez A nasz premier Tadeusz Mazowiecki przekazanie znaku pokoju podczas mszy Kościół katolicki w Polsce i w Niemczech. pojawił się w takim lekkim płaszczyku, św. stało się jej integralną częścią. Na- Proces pojednania doprowadził w końcu Helmut Kohl oczywiście miał na sobie tomiast biskup ma obowiązek dbać, by do słynnego układu, dotyczącego brater- solidne płaszczysko. Nie mogli z War- wypełniać postanowienia soboru, a nie je skich i pokojowych relacji między Polską szawy przylecieć helikopterem, bo była torpedować. On jednak mocno nalegał, i Niemcami. W Krzyżowej nastąpiło ofi- zła pogoda, więc przyjechali autobusem. bym zrobił wyjątek od reguły. Bardzo cjalne uznanie granicy na Odrze i Nysie. Tadeusza Mazowieckiego poznałem wcze- zniecierpliwiony, trochę po kpiarsku, Znaczenie Krzyżowej w tym względzie śniej, kiedy był szefem Klubu Inteligencji powiedziałem, że od tego obowiązku stało się fundamentem dobrosąsiedzkich Katolickiej. Czasami jak ktoś z tych, który zwolnić mnie może jedynie Watykan. Ja relacji między sąsiadami i nie sądzę, by mieli w KIK-u wygłosić referat, a zawalił, jednak nie zatelefonuję – powiedziałem. nawet incydentalne zawirowania mogły to on do Lublina posyłał po mnie samo- Niech pan dzwoni... Więcej już go nie im przeszkodzić. chód, bym ratował sytuację. Stąd żeśmy widziałem. Przekazanie znaku pokoju się znali, być może dlatego prosił mnie, i pojednania, dokonanego przez kanc- Rozmawiał Jerzy Przyłucki żebym to nabożeństwo przygotował. lerza Niemiec i premiera Polski, dzięki Zdjęcie: autor tekstu. Dr. Joachim Warning zwany Joxi alfred kupka Fragment z Autobiografii o czasie praktycznej nauki zawodu rolnika u wuja Hra- und das Füchslein braut, biego Hubertusa von Garnier Turawa. Odc. 1. wenn die Drossel singt oje zamiary nabycia majątku ziem- dodatek jeszcze także i to, iż mogę w jego und der Karpfen springt, Mskiego natrafiały na coraz większe znanych na cały kraj renomowanych te- wenn es allenthalben fliegt und kriecht trudności. W 1943 r. znajdowaliśmy się renach leśnych w mojej myśliwskiej pasji und die ganze Welt nach Blüten riecht, w zaawansowanym stadium światowej się wyżywać. Miałem bowiem po dziadku wenn bei den Mädchen die Mieder wojny, której wynik napawał coraz więk- ze strony matki, hr. Karolu von Garnier schwellen, szym pesymizmem. Dlatego widoki na Turawa myślistwo we krwi. A że był to Dann ist es Frühling, alte Gesellen! nabycie trwałej posiadłości ziemskiej akurat początek wczesnej wiosny, dołą- pogarszały się, gdyż każdy trzymał się czyłem do listu z podziękowaniem mały Wesoły wsiadłem do pociągu, który kurczowo tego, co ma, ze względu po- wiersz, który spontanicznie stworzyłem, przez Berlin miał zawieźć mnie do Opola, garszającej się aprowizacji, chociaż nie dobrze wiedząc, iż żyłka poezji także a stamtąd już kilka stacji lokalnym pocią- wiem, jakie by gniotły go długi. Poza tym jest cnotą mojego wysoko poważanego giem do celu, gdzie miał mnie przywitać każdy wiedział, że w wypadku przegra- wuja Hubertusa, odziedziczoną po jego korzenny aromat rozległych sosnowych nej wojny, naszą walutę diabli wezmą. matce i mojej babce Hedwig von Garnier borów z jego spokojnymi leśnymi jeziora- Z tego powodu postanowiłem na razie Turawa – Blumenthal. mi i zielonymi polanami. Przed skromnym zaprzestać poszukiwań, a czas wypełnić wiejskim budynkiem stacyjnym czekał już doskonaleniem umiejętności prowadzenia Wenn die Schnepfe streicht na mnie, zaprzężony w dwoje szlachet- gospodarstwa rolnego. Zwróciłem się und die Kröte laicht, nych kasztanków, powozik myśliwski. Na z zapytaniem do mojego wuja Hubertusa wenn der Nebel raucht koźle siedział wyprostowany jak zawsze w Turawie na Górnym Śląsku, czy mógł- und der Birkhahn faucht, stary „Sengelmann“, z twarzą kamienną bym jakiś czas spędzić jako wolontariusz wenn der Rehbock plätzt o nic nie mówiącym wyrazie. Tylko przy w jednym z jego majątków ziemskich. und die Bache setzt, powitaniu trochę się rozluźniającą. Gdy Otrzymałem jego uprzejmą zgodę. Na wenn der Morgen graut zbliżyłem się do powozu, zauważyłem 14 Kwartalnik Gminy Turawa Dr. Joachim Warning zwany Joxi z radosnym zaskoczeniem moją kuzynkę, mysz, a że już od małego zajmowałem wiana była, kazały mi domyślać się, jaki która obmyśliła, aby mnie już na stacji się myszami, świnką morską i innymi dobry był dawniej stosunek między panem kolejowej wziąć pod skrzydła. Gdy ją drobnymi zwierzętami, poruszałem się i jego rodziną z jednej i ludzi zależnych ostatnio widziałem, była jeszcze mizer- ostrożnie w kierunku toaletki, złapałem z drugiej strony w turawskim majoracie, niutką dziewczynką, teraz wyrosła na mysz za ogon. Od matki otrzymałem a przede wszystkim za mojego dziadka prawdziwą damę. Kożuch z lisich futer, pochwałę, od wujka nagrodę. Jeszcze Hrabiego Karla (1872–1898). Z pewnością którym się w czasie jazdy okryliśmy, tej samej nocy, gdy powtórnie zasnąłem, istnieli też później wierni i przywiązani nie mógł się lepiej z kolorem jej włosów zostałem wcześnie rano zbudzony przez pracownicy, ale dążenie do równości spasować, gdyż i one były czerwone. jakieś uporczywe, nieznane odgłosy i to wiele osób zaprowadzało na manowce Przypadek, o ile wiem, jedyny w rodzi- też w naszym pokoju. Odblask jakiegoś i rozmyło wzajemne obopólne zaufa- nie. Rychło zagłębiliśmy się w ożywioną chybotliwego płomienia wzmacniał te, nie, które przez wiele pokoleń istniało. rozmowę, a konie żywo rwały do przodu jakby nie z tej ziemi wrażenie. Matka, Jeszcze gdy w 1943 r. po raz ostatni tam na dobrze znanej drodze. Powóz mknął widząc mój niepokój, powiedziała: śpij byłem, w dalszym ciągu zachowano stare do celu cichutko i płynnie. Ani się ob- spokojnie dalej synku, to tylko stary zwyczaje, ale w czasie rannych spotkań róciłem i już wjeżdżaliśmy do wsi, by „Wurst”, który rozpala ogień w naszym i pozdrowień niejeden tylko trochę po- zaraz potem skręcić w kasztanową aleję kaflowym piecu, byśmy o poranku już ruszał nakryciem głowy, które dawniej prowadzącą do zamku. Jeszcze mgnienie mieli ciepło. To był stróż nocny w pałacu zdejmował. Zawsze, gdy tam bywałem, oka i zatrzymaliśmy się przed szerokimi i spec od grzania, który miał takie ory- zawładywały mną wspomnienia tych schodami wejściowymi. Przez wujka ginalne bawarskie nazwisko. Teraz już pierwszych odwiedzin w czasie mojego i ciotkę uprzejmie powitany, wkroczyłem spałem smacznie, aż do późnego ranka. dzieciństwa, które tak mi zaimponowały, do przestronnej, obszernej hali, która już Rozmyślając o myszce, którą uwięziłem że często do nich wracałem. Wydarzenia od najwcześniejszej młodości mi impo- w pustym dzbanie, powziąłem brzydki z myszką, jak i te wszystkie inne, które nowała. I tym razem zafascynowała mnie zamiar, aby utopić ją w rzece Mała Panew, mnie tak uszczęśliwiały i oszołomiły, atmosfera obiektu, utrzymanego w stylu która niedaleko przepływała. Do tego uformowały w moim sercu obraz, choć rokoko, z licznymi zakamarkami i tro- zwołałem sporą gromadkę wiejskich trochę pogmatwany, ale idealizujący wy- feami myśliwskimi wszelkiego rodzaju, podrostków, aby im to zdarzenie zade- obraźnię, które w niektórych dziedzinach już za czasów mojego wielkiego dziadka monstrować. Gdy teraz przed zebraną znacząco mnie uformowały. Karla w nadmiarze obwieszonymi. dzieciarnią wpuściłem ją do rzeki, myszka I tak teraz siedzieliśmy razem i to Jako 11-letni chłopiec towarzyszyłem w eleganckim stylu, jakby z uśmiechniętą co mnie dotyczy po raz ostatni – i to po raz pierwszy matce, gdy w 1921 r. miną, przepłynęła szerokie w tym miejscu w znacznie skromniejszym gronie, niż po- jechała do swoich stron rodzinnych, tj. koryto rzeki i zniknęła w przeciwległych przednio przy ciepłym kominku, którego Turawy, aby uczestniczyć w Plebiscycie, zaroślach. Od tego czasu wiem, iż myszy trzaskające płomienie od czasu do czasu mającym decydować o przynależności i wiele innych zwierząt lądowych są do- pomieszczenie rozświetlały, pokazując do Państwa Niemieckiego lub nowo skonałymi z urodzenia pływakami, a ja naturalnej wielkości preparowanego odrodzonej Polski. Imponował mi wtedy zarobiłem we wsi wśród rówieśników białego kozła sarny, podziwianego przeze wiejski nocny stróż, o którym mówiono, opinię „zwariowanego psa” i obawiam mnie od początku. Że nasze rozmowy iż spożywał psie mięso i dlatego wszystkie się, iż niecałkiem bezpodstawnie. Jak koncentrowały się w przeciwieństwie psy we wsi go omijały! W stajni i w chlewie silny wtedy jeszcze był patriarchalny do naszych dawniejszych spotkań nie na zabawiałem się strzelaniem do szczu- stosunek między panem i należącymi tematyce lasu i polowania, ale o groźnie rów. Gdy się weszło niespodziewanie do do dworu mieszkańcami wsi, pokazało rozwijającej się sytuacji militarnej na chlewni, ratowały się dziką ucieczką, aby mi zdarzenie, które wywarło na mnie wschodzie jest bardziej niż zrozumiałe. szybko dotrzeć do swoich dziur. Zbliżały jeszcze większe wrażenie, niż te wszystkie Dwaj moi kuzyni przebywali na froncie, się nieraz wtedy nieprzyjemnie blisko. trofea myśliwskie, szczury i myszy. Sze- trzeci najmłodszy już poległ w okolicach Balansowały na żłobach i korytach i bie- dłem pewnego dnia z moją matką drogą Kijowa. Duże luki poczyniła już wojna gały po wąskich przegrodach w świńskim przez wieś, gdy nagle z przeciwnej strony w kręgu krewnych i przyjaciół. W ma- chlewie, z podziwu godną pewnością jakaś stara mateczka podbiegła do nas jątkach ziemskich brakowało już rąk do i szybkością tam i z powrotem. Przy tym i ze łzami w oczach mojej matce rąbek pracy, także i w służbie pałacowej były kwiczały ze zdenerwowania i patrzyły sukni pocałowała. Choć wiedziałem nie uzupełniane luki. Tymi sprawami na mnie z morderczym wyrazem oczu, z wcześniejszych opowiadań, iż moja zaprzątnięci, pożegnaliśmy się wcześniej jakby w każdej chwili chciały mi skoczyć matka w swojej młodości bardzo dużo niż zwykle na nocny spoczynek, aby do gardła. W zamku oczywiście nie było dobrego czyniła dla biednych, chorych następnego dnia, wczesnym rankiem, szczurów, ale mysz od czasu do czasu się i potrzebujących dzieci [patrz moje daw- zająć się wizytowaniem rewirów leśnych, zjawiała. Mieszkałem wówczas z moją niejsze publikacje w Fali o latach młodości a była to wczesna wiosna. Ale o tym już matką w pomieszczeniach gościnnych Fredy von Garnier, córki Hrabiego Karla w następnym odcinku. na półpiętrze. Pewnej nocy zostałem von Garnier Turawa o przedszkolu itp., zbudzony przez mamę z głębokiego przyp. AK]. Ale że po tylu latach takim CDN snu, gdy szeptała, iż na toaletce buszuje wzruszającym przywiązaniem pozdra- 1/113 Kwiecień 2018 15

Chałupnica Julja Lakota z Kotórza Dziwny XX w. cz. I Wielkiego została w Opolu skazana na jerzy farrys 7 miesięcy więzienia za fałszywe oskar- żenie stróża Twardawskiego. Okazało się XX w. był również interesujący jak XIX w. Przedstawiam ciekawostki z terenu nieprawdą, że ją pobił. obecnej Gminy Turawa opublikowane w latach 1900–1902. Na wniosek ojca i za zgodą zarządu wsi uznano za pijaka murarza Simona Gazeta Opolska poinformowała, że skimi, zaś związek liczył 80 członków, Palmer. Wniosek został podpisany w Za- 1.12.1900 r. odbędzie się w Niemczech a trzech wyuczonych uczniów zgłosiło wadzie 16.04.1901 r. przez Amtsvorsteher spis ludności, z podaniem języka oj- się do wyzwolenia. Admietz, nadmistrz Gerstenberg. Także Amtsvorsteher Ger- czystego. cechu młynarskiego w Opolu, poinformo- stenberg uznał 19.06.1901 r. za pijaka Parobek, zajmujący się opieką koni, wał także, że państwie niemieckim było murarza Alberta Morzinietz. Franz Tkotz przeprosił publicznie w Op- 40 000 mniejszych młynów, a związek Urząd w Turawie 17.06.1901 r. poin- pelner Kreisblatt Pauline Sperling – han- liczył 5000 członków. formował, że mianem pijaka określać się będzie również żonę chałupnika Pauline Sossna z d. Gabrisch. Jeżeli będzie złapa- na na piciu alkoholu, zostanie ukarana w wyniku rozporządzenia policyjnego z dn. 8.10.1900 r. Z kowala Nicolausa Gorz z Kotorza Małego zdjęto piętno pijaka, które ogło- szono 17.03.1900 r. w Oppelner Kreisblatt nr 12. Z Turawy nadeszła ciekawa infor- macja, że w poniedziałek 24.06.1901 r. po południu nad wioską przeszła burza z deszczem i gradem. Całe zboże zostało zniszczone. Mieszkańcy stwierdzili, że dawno już nie było takiej mocnej burzy. Wichura trwała godzinę. Mocno uderzały pioruny, jednak nikt z mieszkańców nie ucierpiał, tylko plony na polu. dlarkę owocami. Do pojednania doszło W Węgrach na miejscowych łąkach Ciekawe rozporządzenie prezesa re- w Zawadzie 5.07.1900 r. chłopi z Jełowej znaleźli zwłoki męż- jencji opolskiej dotyczące gospód i szyn- Listonosz Kloss przeprosił 26.09.1900 r. czyzny: szczupły, średniego wzrostu, lat ków zostało obwieszczone w 1901 r. na za obrazę i oszczerstwa nauczyciela Przi- od 50 do 60. Na policzku miał ślad po łamach Gazety Opolskiej. W gospodach billa z Rzędowa, którego obraził 19.09.1900 uderzeniu. Zmarły leżał w rzeczce, która i szynkach nie wolno było bez osobnego r. Kloss wycofał wypowiedziane słowa. płynęła przez łąki. W czwartek przewie- zezwolenia miejscowej władzy policyjnej Sąd przeciwko mistrzowi masarskiemu ziono zwłoki do kostnicy w Osowcu. sprzedawać gorących napojów od godz. Oskarowi Krug z Węgier ur. 19.05.1874 r., Oznacza to, że już w 1901 r. w Osowcu 22.00 do 8.00 rano. W tych samych go- wyznania ewangelickiego, odbył się była kostnica. dzinach w publicznych lokalach nie mogli 29.09.1900 r. Oskarżony obraził stróża przebywać goście. Przed godziną 8.00 drogi Wilhelma Letzmann z Żywocic i został uznany winnym. Osądzony musiał pokryć koszty procesu i zapłacić karę 20 marek lub odbyć 24 dni aresztu, a także na własny koszt opublikować wyrok w Oppelner Kreisblatt. Na podstawie §§ 4 i 7 rozporządzenia policji z 18.09.1885 r. w wyniku procesu sądowego uznano za pijaka chałupnika Petera Panitz z Kadłuba Turawskiego. Jeżeli zostałby złapany na piciu alkoholu, czekała na niego kara w wyniku rozporzą- dzenia policyjnego z dn. 8.10.1900 r. Stałym korespondentem Gazety Opol- skiej był mistrz młynarski Adamietz z Trzęsiny. Poinformował w kwietniu 1901 r., że przyjęto 23 nowych członków, których mianowano mistrzami młynar- 16 Kwartalnik Gminy Turawa nie wolno było sprzedawać wódki lub W dn. 6.08.1901 r. odbyła się rozprawa lejowych przeszkody – materiały budow- innych napojów alkoholowych. Władza sądowa w Opolu przeciw zagrodnikowi lane, żeby doszło do wypadku. Królewska policyjna mogła zamykać lokale o godz. Johannowi Panitz z Kadłuba Turaw- Dyrekcja Kolei z Katowic wyznaczyła 100 21.00 lub jeszcze wcześniej – na przykład skiego za zniewagę nauczyciela Paula marek nagrody za wskazanie sprawców w dniach wypłat zarobków. Zabroniono Winkler z Rzędowa. Sąd uznał Panitza tego czynu. także sprzedaży alkoholu: młodzieży winnym i ukarał karą w wysokości 10 Sąd w Turawie 9.08.1902 r. zniósł ofi- poniżej 16 roku życia, osobom uznanym marek lub dwoma dniami aresztu – za cjalnie piętno pijaka z kowala Antona za alkoholików, nietrzeźwym i osobom, jeden dzień aresztu 5 marek. Skazany Bieniek z Trzęsiny i kowala Caspara których miejscowa władza uznawała za musiał także pokryć koszty procesu Wiescholek z Kotorza Małego. nicponiów i próżniaków. Pozwolono i na wniosek pokrzywdzonego powie- Uboga kobieta z Rzędowa, która szła sprzedawać piwo dzieciom poniżej 16 sić na tablicy ogłoszeniowej na terenie w połowie lutego 1902 r. ze Szczedrzyka lat. Każdemu ogłoszonemu publicznie Rzędowa, na okres tygodnia, obwiesz- do domu i niosła trochę mąki i kartofle, pijakowi nie wolno było sprzedawać czenia informujące o wyroku sądu. została napadnięta przez krawczyka Fr. gorących napojów alkoholowych. W 1902 r. za pijaków zostali uznani: Bartoka. Zabrał jej jedyne 40 fenigów, 3.06.1901 r. w Turawie zniesiono piętno 2 stycznia chałupnik i murarz Franz które miała przy sobie, nadto chciał pijaka z kowala Antona Dziuba, ogłoszone Swora z Bierdzan ją zgwałcić. Zbrodniarza aresztowano 11.08.1896 r. w Oppelner Kreisblatt nr 33. 19 lipca komornik mieszkaniowy i odstawiono do Opola. Zniesiono także 25.09.1901 r. w Zawadzie i cieśla Franz Jainczyk (Janczyk) z Ligoty Oto kolejna opublikowana informacja piętno pijaka z Simona Palmer, ogłoszone Turawskiej. o ludzkiej uczciwości. Do gospodarstwa 16.04.1901 r. w Oppelner Kreisblatt nr 18/01. 16.07.1902 r. ukazało się w Oppelner chałupnika Johanna Lypp z Poliwody Rzeźnik Oskar Krug przeprosił na Kreisblatt oznajmienie o próbie zamachu w dn. 3.09.1902 r. przyszła obca krowa. łamach Oppelner Kreisblatt nauczyciela terrorystycznego. 28.06.1902 r., po połu- Właściciel tej krowy mógł ją odebrać, ale Pyttel z Turawy, którego obraził w dn. dniu na trasie Kotórz Mały – Gosławice musiał zapłacić za paszę dla tej krowy 8.06.1901 r. w obecności dzieci szkol- nieznani sprawcy położyli na torach ko- i pokryć koszty ogłoszenia. nych. Anons sporządzono 17.07.1901 r. w Węgrach. W lipcu 1901 r. w Zawadzie chałup- nik Joseph Kania przeprosił na łamach Oppelner Kreisblatt karczmarza Simona Kornek za to, że go obraził publicznie. Z kolei w październiku na łamach tej samej gazety Franz Czichos, najprawdo- podobniej z Ligoty Turawskiej, przeprosił za obrazę masarza Augusta Breiler z Ka- dłuba Turawskiego. Straszny wypadek zdarzył się w czwar- tek (22.11.1901 r.) w turawskim lesie. Ojciec z synem z Zamościa pracowali przy wyrębie drewna na szlagu. Pierwszy ścięty świerk silnie uderzył syna w głowę i chło- pak zmarł na miejscu. Zmarły liczył zale- dwie 16 lat. Pogrzeb odbył się 25.11.1901 r. Serdecznie Witamy Czytelników Zarząd Koła, sekretarz Renata Nowara, prezes Tadeusz Kolbusz

Jako Polski Związek Niewidomych Koło Opole Powiat, chcemy zaprezentować basen „Wodna Nuta” i do aquaparku do nasze stowarzyszenie, które działa na terenie powiatu opolskiego jak również Wrocławia, połączony ze zwiedzaniem Gminy Turawa już 60 lat. Koło Powiatowe skupia 153 członków w tym 20 dzieci Afrykarium. Odbył się też całodniowy niewidomych i słabowidzących. festyn sportowo-rekreacyjny z okazji Dnia Aby zapobiec wykluczeniu społecz- W tym roku jak i w poprzednich latach Dziecka w Blaszaku nad Jeziorem Śred- nemu naszych członków i ich rodzin dzięki sponsorom udało nam się zorga- nim, z jazdą konną, strzelaniem z broni organizujemy liczne imprezy, wyjazdy nizować wiele imprez m.in. Walentyn- laserowej, grami i zabawami dla dzieci i wycieczki. Pomagają one naszym pod- ki, Dzień Kobiet, Dzień Seniora, Dzień i jazdą na policyjnych quadach. Zorga- opiecznym w integrowaniu się ze sobą oraz Chłopaka, które odbyły się w świetlicy nizowaliśmy także 3-dniową wycieczkę ze środowiskiem, w którym przebywają. biura, Święto Pieczonego Ziemniaka do Łowicza i okolic, 4-dniową wycieczkę Jest to forma rehabilitacji społecznej. w Kniejówce koło Siedlisk, wyjazd na do Torunia, Ciechocinka i Kruszwicy, 1/113 Kwiecień 2018 17

7-dniowy turnus rekreacyjny do Rabki kalendarzowy zakończyliśmy niezwykle Zachęcamy tych, którzy mają proble- Zdrój oraz 7-dniowy turnus rehabilitacyj- uroczystym spotkaniem wigilijnym my ze wzrokiem, aby kontaktowali się ny do Sarbinowa. W październiku spotka- z Mikołajem, które odbyło się w ośrodku z nami, by dowiedzieć się, jak przynależeć liśmy się, aby obchodzić Międzynarodowy „Wodnik” w Turawie, wręczyliśmy tam do naszego stowarzyszenia. Liczymy Dzień Niewidomego – Święto Białej Laski, paczki świąteczne członkom, a dzie- również na pomoc finansową z 1% po- który uczciliśmy, spotykając się na uro- ci otrzymały dodatkowe prezenty od datku i darowizn. Nasz KRS 0000067813 czystym obiedzie w restauracji w Opolu. niezwykłego sponsora. Z początkiem POLSKI ZWIĄZEK NIEWIDOMYCH Spotkanie było połączone ze szkole- roku odwiedzimy najstarszych i scho- KOŁO OPOLE POWIAT ORGANIZACJA niem i pokazem sprzętu dla osób z dys- rowanych członków, którzy nie mogą POŻYTKU PUBLICZNEGO nr konta 20 funkcją wzroku. Jak co roku w grudniu już uczestniczyć w proponowanych 1140 1788 0000 2230 0600 1010. odbyła się zbiórka żywności pod Patro- przez nas imprezach, obdarowując ich Naszą działalność można śledzić na natem Banku Żywności w Luboszycach, upominkami. stronie internetowej http://pzn.opole. z zebranych produktów zrobiliśmy paczki Codziennie nasi członkowie mogą pl/kola-terenowe/opole-powiat/ oraz „Podziel się Posiłkiem” dla dzieci, mło- spotkać się przy kawie i ciastku w świetlicy na naszym facebooku: Polski Związek dzieży i najuboższych członków. Rok koła w Opolu, przy ul. Damrota 6. Niewidomych Koło Opole Powiat. 18 Kwartalnik Gminy Turawa

edukacyjne, podczas których nie tylko spotkanie edukacyjne na temat cukrzycy edukowane są osoby chore, ale również ich rodziny i środowisko, w którym żyją. Dzięki zaproszeniu pani dyrektor Ka- Oni są wśród nas tarzyny Reguły ze szkoły podstawowej Ewelina Tomechna Polskie Stowarzyszenie Diabetyków w Opolu w Osowcu, takie spotkanie zorganizowane zostało dla rodziców dzieci uczęszcza- Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, które charakteryzują się wysokim jących do szkoły w Osowcu. Uczestnicy poziomem glukozy we krwi. To właśnie ten wysoki cukier powoduje uszkodzenie, mogli dowiedzieć się, czym jest cukrzyca, zaburzenie czynności i niewydolność różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, jak pomóc osobie, której spadł poziom nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Jednak leczenie cukrzycy, kontrola poziomu cukru (hipoglikemia) oraz, że cukrzycą cukru pozwala normalnie żyć, a w przyszłości uniknąć powikłań. nie można się zarazić, a ludzie chorzy mogą być aktywnymi uczestnikami życia ukrzyca typu 1 jest jedną z naj- szym kraju nadal niewystarczająca. społecznego. Cczęstszych chorób przewlekłych A tam, gdzie brakuje informacji, jest W swoim imieniu oraz imieniu cho- występujących u dzieci i młodzieży. miejsce na domysły, pomyłki, a nawet rych na cukrzycę dziękuję pani dyrektor W ostatnich latach w całej Europie lęki oraz uprzedzenia. „Boimy się tego, za inicjatywę, dzięki takim spotkaniom obserwuje się wzrost zachorowalno- czego nie znamy”. coraz więcej ludzi dowie się, czym jest ści na tę postać cukrzycy, szczególnie Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, cukrzyca, jak sobie z nią radzić i jak u najmłodszych dzieci. Pomimo tego, które na Opolszczyźnie zrzesza prawie ważna jest profilaktyka i przesiewowe wiedza na temat tej choroby jest w na- 500 członków, organizuje spotkania badania poziomu cukru. Bierdzańska Siłownia Damian świtala

Przez wiele lat w naszej gminie dominował jeden sport-pił- ka nożna. Jednakże czasy się zmieniają i pojawia się sporo nowych możliwości dla młodzieży. Jedną z nich jest otwarta we wrześniu 2016 roku siłownia w Bierdzanach.

najduje się ona w siedzibie klubu Sokół Bierdzany oraz Zjest oficjalną sekcją kulturystyki. Prowadzona jest ona przez instruktora fitness oraz czynnego kulturysty Damiana Świtala. Jego największym osiągnięciem jest piąte miejsce na Mistrzostwach Polski Seniorów. Przekazuje on swoją zdobytą przez lata wiedzę młodym adeptom kulturystyki oraz pomaga młodszym i starszym zdobyć swoją wymarzoną sylwetkę. Warto także dodać, że siłownia jest praktycznie cały czas otwarta i jest całkowicie za darmo. Dzięki wsparciu gminy udało nam się dokończyć remont siłowni oraz zakupić wymagany sprzęt do ćwiczeń. Zakupiliśmy zestaw hantli, suwnice smitha oraz wyciąg. W kolejnych latach sekcja kulturystyki powinna dalej pręż- nie się rozwijać i spod ręki Damiana na pewno kiedyś wyjdą kolejne talenty, które będą walczyć na scenie krajowej, a może nawet międzynarodowej. Suwnica Smitha

Zestaw Wyciąg hantli 1/113 Kwiecień 2018 19 Moje pasje Jerzy Farys W czasie mojej ostatniej rozmowy z panią Brygidą Kansy usłyszałem pytanie, co myślę o stworzeniu na łamach kwartalnika Fala serii artykułów o ludziach z pa- Czułem jednak niedosyt badawczy, sją. Uznałem to za bardzo dobry pomysł, co też przyznałem mojej rozmówczyni. bo w międzyczasie odnalazłem wiele Jak wielkie było moje zdziwienie oraz zaszczyt, gdy usłyszałem, żebym ja, jako nowych źródeł historycznych dotyczących pierwszy, opowiedział o swojej pasji. terenu gminy Turawa. Przez ostatnie pięć lat setki godzin spędziłem w archi- iewątpliwie moją życiową pasją bardzo rozbudowane – sięga dwunastu wach i czytelniach, przeglądając stare Njest historia, a szczególnie dzieje pokoleń, a moi udokumentowani przod- dokumenty, gdzie napotkałem wiele regionalne. Historią interesuję się już kowie sięgają 1680 r. sensacyjnych ciekawostek. Spisałem je od dziecka, w szkole zawsze lubiłem Artur Kupka zachęcił mnie do spi- i ukażą się w nowej publikacji, która lekcje historii. Po ukończeniu szkoły sania historii wsi całej gminy Turawa. powinna pojawić się za parę miesięcy. średniej wiedziałem, że spełnieniem Zaoferował swoją pomoc przy poszuki- W pięciu tomach, z których każdy będzie moich życiowych ambicji i celów będą waniu materiału i tłumaczeniu tekstów. liczył co najmniej 1000 stron, spisałem studia historyczne. Obecnie nauczam Wydaniem monografii Gminy Turawa na nowo historię gminy Turawa. historii w szkołach podstawowych w Li- gocie Turawskiej i Turawie. Poza dzia- łalnością szkolną jestem kolekcjonerem historycznych pamiątek: broni, kartek pocztowych oraz dokumentów. Interesuję się także genealogią i zbieram wszelkie informacje o miejscowościach z terenu gminy Turawa. Moja pasja regionalisty zaczęła się bardzo dawno. Na początku lat 90. XX w., gdy byłem nauczycielem historii w Za- krzowie Turawskim, ówczesny wójt Walter Świerc zobligował dyrektorów szkół, żeby nauczyciele pisali do raczkującego wówczas kwartalnika Fala. Wkrótce z braku materiałów spisałem trochę nie- udolnie historię Kadłuba Turawskiego i Zakrzowa Turawskiego. Od tej pory zacząłem systematycznie publikować moje artykuły o tematyce regionalnej na łamach Fali. Po śmierci ks. proboszcza Jerzego Obsta w 2007 r., proboszczem parafii Ligota Turawska został ks. Sławomir Pawiński, a nasze drogi się skrzyżowały. Dowiedział się o moim zamiłowaniu historycznym i wyszedł z propozycją spisania oraz wydania historii parafii w formie książki. Po 2 latach zbierania materiałów oraz ich spisywania w 2010 r. zainteresowany był wójt Waldemar Kam- Pasja regionalisty jest bardzo wcią- pojawiła się moja pierwsza książka Hi- pa i w 2013 r. ukazała się dwutomowa gająca, przez co zdarza się – niestety, storia Rzymskokatolickiej Parafii pw. Św. publikacja książkowa – Księga historii że za mało czasu poświęcam rodzinie: Katarzyny Aleksandryjskiej w Ligocie Ziemi Turawskiej. Nie spocząłem jednak żonie i dzieciom. Na swojej drodze po- Turawskiej. na laurach i wkrótce ukazała się moja znałem wiele wspaniałych osób, które Po publikacji tej książki poznałem publikacja o parafii bierdzańskiej – Dzieje zakrzewiły we mnie pasję regionalisty. wspaniałego człowieka, genealoga Artura kościoła i parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej Nic nie dzieje się jednak bez przyczyny, Kupkę, byłego mieszkańca Kotorza Małe- w Bierdzanach. W międzyczasie byłem jak wielokrotnie utwierdza mnie w tym go, a zamieszkałego obecnie w Niemczech. współautorem książek wydanych przez stwierdzeniu ks. proboszcz Sławomir Znaleźliśmy wspólny temat: tworzenie parafię Ligota Turawska: Jubileusz 200- Pawiński. drzew genealogicznych. Wkrótce moją lecia lokalii w Ligocie Turawskiej 1813–2013 Moją największą pasją i miłością pasją stało się poznanie moich przodków. (2013 r.) oraz Nie ma jak u mamy, czyli jest odkrywanie na nowo historii tu- Obecnie moje drzewo genealogiczne jest parafia od kuchni (2016 r.). rawskich wsi. 20 Kwartalnik Gminy Turawa Spotkanie DFK w Kadłubie Turawskim Zarząd DFK z Kadłuba Turawskiego

radycją w Kadłubie Turawskim stały się spotkania członków TDFK przy kawie i cieście w miejscowej sali. Ostatnie takie spotkanie odbyło się w niedzielę 18 lutego 2018 r. Spotkanie rozpoczął Jan Grysczyk – przewodniczący miejscowego koła DFK. Następnie Jerzy Farys przedstawił historię ligockich kościołów. W swoim wystąpieniu Urszula Wiecha złożyła sprawozdanie finansowe Koła za rok 2017. W kolejnych wystąpieniach Jerzy Farys w formie prezentacji przedstawił historię właścicieli turawskich i dzieje kościoła w Kadłubie Turawskim. Wśród zaproszonych gości był wójt gminy Turawa Waldemar Kampa, który w swojej wypowiedzi przedstawił osiągnięcia i dalsze zamierzenia w swojej pracy. Spotkanie zaszczycił swoją obecnością także ks. wikary ligockiej parafii – Daniel Maksymowicz. Na spotkanie przybyli głównie starsi miesz- kańcy i mogli oni wspomnieniami sięgnąć do przeszłości, do okresu międzywojennego, gdy byli małymi dziećmi. Powrót do przeszłości pozwolił na przypomnienie sobie różnych postaci i ciekawych historii.

Wodzenie niedźwiedzia przedstawiciele Zarządu Gminnego ZOSP RP w Turawie: Artur Galus i Benedykt Zarząd OSP Kadłub Turawski Śliwa, oraz przedstawiciele komendy Miej- skiej Państwowej Straży Pożarnej w Opolu To już tradycja, że niedźwiedź odwiedza Kadłub Turawski. Również w tym roku Robert Tadaj i opiekun jednostek Maciej strażacy miejscowego OSP przebrani w barwny korowód odwiedzili wszystkich Marczak. W spotkaniu brał udział również mieszkańców wsi. wójt Gminy Turawa Waldemar Kampa. sobotę 3 lutego, od godzin po- i zatańczyć z Niedźwiedziem, żeby W czasie rzeczowej dyskusji prezes dh Wrannych, grupa przebierańców, się dobrze darzyło przez cały rok. Damian Salawa i naczelnik dh Andrzej zwana potocznie Bakusami, przebrana Następnego dnia – w niedzielę 4 lute- Latusek przedstawili zamierzenia do za m.in.: niedźwiedzia, policjanta, le- go zorganizowano dla dzieci zabawę realizacji w 2018 r. karza, cygankę, księdza, kominiarza, z Niedźwiedziem. Niedźwiedź obdaro- Wiele wysiłku zarząd OSP Kadłub śmierć – w sumie kilkanaście osób, wał milusińskich cukierkami. Wszyst- Turawski chce włożyć w modernizację przy dźwiękach muzyki wędrowała kie dzieci wspaniale się bawiły. remizy strażackiej. Zaproszeni goście od domu do domu. Dzieci częstowano W piątek 12 stycznia odbyło się posie- w swoich wypowiedziach stwierdzili, słodyczami, a dorosłych mocniejszymi dzenie sprawozdawcze zarządu Ochotni- że zamierzenia kadłubskiej OSP są bar- trunkami. Każda gospodyni wie, że czej Straży Pożarnej w Kadłubie Turaw- dzo ambitne i życzyli powodzenia w ich należy wpuścić do domu Bakusów skim. Wśród zaproszonych gości przybyli realizacji. 1/113 Kwiecień 2018 21

Ordynariusz Opolski Andrzej Czaja w parafii Kotorz Wielki

Ministrant: Jak zobaczyłem księdza Jeśli zakwitną kwiaty w duszy, Biskupa, to mi się z emocji, a nawet strachu ugięły nogi. Jednak po chwili, kiedy zaczął będą owoce w wierze do nas mówić, miałem wrażenie, że jest dla Jerzy Przyłucki mnie dobrym, pełnym życzliwości i troski ojcem. Po tym spotkaniu postanowiłem Od 21 do 22 lutego br. w parafii Kotorz Wielki gościł ksiądz biskup ordynariusz jeszcze żarliwiej służyć przy ołtarzu. diecezji opolskiej – Andrzej Czaja. Ks. proboszcz Rajmund Kała: Cieszę się, że ks. Biskup Ordynariusz, do wielu tych dniach, w ramach kanonicznej Starsza wiekiem parafianka Anna Z. moich parafian w prostych i obrazowych Wwizytacji, spotkał się z parafianami z Turawy powiedziała mi, że kiedy nasz słowach, mówił o sile, jaką czerpiemy oraz grupami parafialnymi, jak Róże Biskup mówił o posłannictwie ludzi z miłości do Pana Boga, nie unikał również Różańcowe, Parafialny Zespół Caritas, starych i schorowanych, o miłości Boga trudnych tematów, które dziś trapią nie III Zakon św. Franciszka, Nadzwyczajni do tych cierpiących, a jednocześnie uko- tylko polski, ale i nasz lokalny Kościół. Szafarze Komunii św. Bardzo ważnymi chanych, to nie mogła powstrzymać łez. Ubolewał nad odwracaniem się wiernych spotkaniami dla przyszłości naszej parafii Boże! – zakończyła – już od lat nie czułam od jego nauk, niejednokrotnie wybierają- było spotkanie z Mariankami, ministran- się taka potrzebna i doceniona. Spotkanie cych konsumpcyjny styl życia. Uważam, tami oraz kandydatami do bierzmowania. z księdzem Biskupem oraz jego błogosła- iż niejeden parafianin słowa naszego Niezwykle wzruszające, a zarazem wieństwo było wielkim przeżyciem wiary. opolskiego Pasterza dobrze przemyśli, pokrzepiające było spotkanie ks. Bi- Powierzając swoją chorobę i cierpienie a przede wszystkim głęboko przeżyje skupa ze starszymi, niejednokrotnie Panu Bogu, zrozumiałam, że nie jestem w duchu miłości do Boga i bliźniego. Re- bardzo schorowanymi członkami naszej samotna i opuszczona. Bóg zapłać Ojcze asumując: Jeśli zakwitną kwiaty w duszy, wspólnoty. Andrzeju, nasz wielki Pasterzu. będą owoce w wierze.

Święta, święta… i po świętach Krystyna Borkowska Okres przedświąteczny to bardzo pracowity okres w naszych placówkach. Zaczyna się z początkiem grudnia. Dzieci z za- pałem uczą się piosenek, wierszy, aby zasłużyć na prezenty św. Mikołaja. A Mikołaj jest bardzo hojny – w godzinach porannych odwiedza naszych uczniów w szkole, a wieczorem w kościele. I jak tu go nie kochać! astępne dni sumiennie pracujemy nad świątecznym Nprogramem artystycznym. Wiadomo, wigilia w szkole, spotkanie opłatkowe dla samotnych, nie można zapomnieć o święcie naszych babć i dziadków, którzy również odliczają dni do wizyty u ukochanych wnuków. Po raz osiemnasty Pan Ernest Grzesik, jako przewodni- czący Rady Sołeckiej zorganizował spotkanie opłatkowe dla samotnych mieszkańców Kadłuba Turawskiego. Cieszymy się, że zaszczycił nas swoją obecnością Pan Wójt oraz nasz Ksiądz Proboszcz. 22 Kwartalnik Gminy Turawa

Wszyscy goście smakowali potrawy wigilijne, przygoto- wane przez nasze panie z miejscowego koła DFK, podziwiali także występy naszych przedszkolaków oraz uczniów klasy I i III, czyli całej szkoły. A miejscowi muzycy, pod kierun- kiem pana Rajmunda Wiechy, uświetnili spotkanie pięknie opracowanymi kolędami. I dopiero wtedy poczuliśmy całą świąteczną magię. Po Nowym Roku przygotowywaliśmy się do występów z okazji Dnia Babci i Dziadka. Przedszkolaki i uczniowie zaprezentowali bogaty program artystyczny, a chętne babcie i dziadkowie uczestniczyli w przygotowanych dla nich kon- kursach i zawodach. Dzieci bardzo dopingowały swoje babcie i dziadków i były zachwycone wspólną z nimi zabawą. Karnawał zakończyliśmy balem przebierańców. Znany nam już Klaun Dyzio zabawiał dzieci przez kilka popołudniowych godzin. Minął grudzień, styczeń, minęły ferie. Teraz z utęsknieniem czekamy wiosny i kolejnych atrakcji z nią związanych. Obser- wacje przyrodnicze, wycieczki, szaleństwa na placu zabaw, na boisku… no przecież nie samą nauką człowiek żyje.

BABSKI COMBER w Kotorzu „Pod Lipą” Fotoamator

godnie z kilkuletnią tradycją, kotorskie panie spotkały się Ztym razem 3 lutego 2018 roku na babskim combrze w klubie „Pod Lipą”. Jak co roku, przebrane w piękne stroje, zawładnęły salą aż do rana. Przychodząc na comber, zostawiły wszelkie troski i obowiązki w domu, myśląc jedynie o dobrej zabawie, smacznych posiłkach i rozgrzewających napojach. Przez całą noc królowały tańce i swawola, jednak bez obecności męż- czyzn. Kiedy nad ranem zaczęło brakować sił i reszty… panie postanowiły powoli wracać do swoich domów z nadzieją, że za rok spotkają się ponownie, a może jeszcze w większej liczbie osób. Babski comber – skąd pochodzi (przyp. Aut. Fala nr 1/105/2016). Zdjęcia: Marta Kunicka 1/113 Kwiecień 2018 23 Niedźwiedź w Kotorzu Wielkim Fotoamator

ak przystało na śląską wioskę, pod koniec karnawału, 3 lu- Jtego 2018 roku, domostwa w Kotorzu Wielkim odwiedził korowód przebierańców z misiem (berem) na czele. W skład orszaku weszli: młoda para, lekarz, kominiarz, cyganka, policjant, aptekarz, strażak, ksiądz, rzeźnik, diabeł, śmierć ubrana w białą płachtę z kosą, leśniczy, który prowadził misia oraz muzykantów. Każdy z nich miał swoje zadanie do wy- konania. Według obyczaju każda gospodyni domu musiała zatańczyć z niedźwiedziem, a zwiastowało to pomyślność w nadchodzącym roku. Od tego momentu milknie muzyka, a instrumenty muzyczne chowa się do futerału i zaczyna się post. Całość oprawy korowodu przygotowali i przeprowadzili strażacy OSP Kotórz Wielki. Zdjęcia: Krzysztof Netter 24 Kwartalnik Gminy Turawa Superkoderzy w Kotorzu Wielkim Ewelina Tomechna

Świetlica czasami kojarzy się z przechowalnią, gdzie dzieci czekają na swoich rodziców. Całkowitym zaprzeczeniem takiego pojmowania jest nasza świetlica w Kotorzu Wielkim. a zajęciach nie ma czasu na nudę, a tematyka Nod tradycji po nowoczesność. Zaprzyjaźniona z nami pani Beata przyjeżdża zawsze z zajęciami dotyczącymi tradycji, były światy, żadanice, a już w kwietniu odbędą się zajęcia z malowania por- celany wzorem opolskim. Pan Józef opowiadał nam o elektrowni i uczył, czym jest energia. Mamy ogródek, w którym już niedługo znowu zasadzimy warzywa i zioła. Zajmujemy się upcyklingiem, czyli przetwarzaniem wtórnym odpadów, w wyniku czego powstają produkty o wyższej wartości. Uczymy się też bezpiecznego korzystania z Internetu. Z okazji Dnia Bezpiecznego Internetu, który wypada w lutym, stworzyliśmy grę planszową „Bezpieczny Internet”. Dzięki Fundacji Orange w naszej świetlicy odbywają się zajęcia z nowoczesnych technologii. Wygraliśmy w konkursie i dzięki temu odbywały się u nas zajęcia Majsterkowicze 2.0 w ramach Su- perKoderzy. Dzieci skręcały ze sklejki roboty Lofi. Roboty wyposażone w czujniki programowaliśmy tak, by wykonywały nasze polecenie. Jeżeli chcecie spróbować swoich sił w programowa- niu, albo zorganizować wyścigi robotów, zapraszamy do świetlicy w Kotorzu Wielkim.

III Bal Karnawałowy Ewelina Tomechna

Tradycyjnie w ,,Tłusty Czwartek”, już po raz trzeci, odbył się bal karnawałowy w Kotorzu Wielkim. Organizatorami tego wydarzenia są Rada Sołecka z Kotorza Wielkiego i świetlica środowiskowa.

tym roku animacje dla najmłod- Wszych prowadziły animatorki z Dre- am Team. Dla dorosłych przygotowana była kawa i pyszne pączki. Na balu bawiło się ponad 50 osób z terenu Gminy Turawa, a nawet spoza gminy. Każdy, kto przyszedł w przebraniu, brał udział w losowaniu atrakcyjnych nagród. Jesteśmy bardzo dumni z zaan- gażowania uczestników i zapraszamy już za rok na IV bal karnawałowy do Kotorza Wielkiego. Zdjęcia: M. Andrzejewska 1/113 Kwiecień 2018 25

w małych głowach”. Wtorek to spotkanie Ferie z panem Józefem Mochem, który opo- Ewelina Tomechna wiedział nam o energii. W środę nasza świetlica zamieniła się w pracownię Ferie, jak co roku, to okazja do wpólnej zabawy, spędzenia miło czasu, ale też do szklarską, w której robiliśmy witraże. poznania ciekawych ludzi i nauczenia się nowych rzeczy. W tym roku rozpoczeliśmy W czwartek odwiedziła nas pani Beata 15 stycznia w Kotorzu Małym, a zakończyliśmy 26 stycznia w Kotorzu Wielkim. Orel, która nauczyła nas robić lalki słowiańskich dzieci. Ostatni dzień to ażdego dnia przygotowany był inny żowej. W czwartek gościliśmy Mydlinkę tradycyjnie spotkanie ze strażakami, Ktemat przewodni. I tak pierwszego i każdy mógł wykonać niepowtarzalne przypomnienie udzielania pierwszej dnia odwiedził nas Teatrzyk ,, Wróbelek mydełko glicerynowe. W ostatni dzień pomocy i wspólne ognisko. Elemelek”. Był to również czas, w którym nasza świetlica zamieniła się w pracownię Robiliśmy też pinaty, wyścigi Lofi Ro- się poznawaliśmy, ponieważ na zajęcia krawiecką. Dzięki materiałom, które botów, dziewczyny chętnie wykonywały uczęszczały dzieci z różnych miejscowości otrzymaliśmy, mogliśmy się uczyć szyć bransoletki, a chłopcy skręcali modele z terenu gminy Turawa. Drugiego dnia poduszki. ze sklejki, razem ćwiczyli i grali w piłkę. przenieśliśmy się do Ćwierćlandu i po- Drugi tydzień też rozpoczęliśmy od To były pracowite ferie, ale uśmiechy na znaliśmy wady i zalety pracy w grupie. spotkania z Teatrzykiem ,,Wróbelek twarzach i codzienna obecność świadczyły W środę zaczęliśmy się przygotowywać do Elemelek”. Później rozmawialiśmy o to- o tym, że dzieci lubią spędzać aktywnie corocznego balu karnawałowego, a mia- lerancji i niepełnosprawności, wykorzy- czas. nowicie robiliśmy maski z opaski banda- stując fragmenty książki „Duże sprawy

Parafialny bal misyjny Ks. daniel maksymowicz Śmiało można stwierdzić, że nawet styczniowe chłody nie zdołały ostudzić balu dawką humoru i niesamowitych gorących rytmów, jakie rozbrzmiewały w sobotni wieczór i noc 20 stycznia br. pomysłów. Była nią oczywiście śp. pani w zakrzowskiej restauracji Państwa Świtałów. Gizela Wachta, której zabrakło wśród nas Niemal pięćdziesiąt par zgromadziło misji. Nie sposób nie wspomnieć w tym zaledwie parę tygodni przed tegorocznym się na dorocznym Balu Misyjnym. Już miejscu osoby, która od początku tej balem. To właśnie dla niej dedykowany był dziewiąty raz odbyło się to szczególne inicjatywy bardzo mocno się w nią an- wspaniały „anielski” taniec w wykonaniu spotkanie osób, którym bliskie są sprawy gażowała, co roku racząc uczestników dzieci z Oddziału Przedszkolnego w Za- 26 Kwartalnik Gminy Turawa Parafialny bal misyjny krzowie Turawskim oraz ich mam. Wielu indiańskich rytmów, w repertuarze zaprezentowała pewna afrykańska para uczestników z rozrzewnieniem uznało, grupy obecne były także znane prze- ludożerców. Od strony gastronomicznej iż z pewnością pani Gizela, z innej już boje muzyki polskiej i zagranicznej, bal był smakowicie zabezpieczony przez perspektywy, spoglądała na ten taniec wykonywane jednak w wyjątkowych niezawodną ekipę Restauracji Świtała, z uśmiechem. aranżacjach, z wykorzystaniem tra- w których progach rokrocznie gościły Trzeba także wspomnieć o wyjątko- dycyjnych boliwijskich instrumentów, dotychczasowe imprezy. wej oprawie muzycznej, którą zapewnił m.in. fletni Pana. Pokusić się można o refleksję, że naj- zespół Ahaju Fusion Boliwia. Ta grupa Nieodzownym elementem balu była bardziej gorące były jednak nie rytmy, boliwijskich muzyków, mieszkająca jed- licytacja wartościowych i oryginalnych a serca, które chciały okazać swą hojność nak i tworząca w Polsce, poprzez swoje przedmiotów rękodzieła artystycznego dla spraw misji (dochód wyniósł ok. 10 przepiękne i barwne stroje, a przede z krajów misyjnych oraz wyjątkowych tysięcy złotych). Gratulując szczytnego wszystkim żywiołową muzykę pory- gadżetów sportowych. O prawidłowy zaangażowania oraz wyśmienitej zabawy, wała uczestników balu do tanecznych jej przebieg zadbali niecodzienni goście z wielką niecierpliwością należy oczeki- pląsów. Nadmienić warto, iż repertuar tego balu: Żyd, Szkot i urodziwa cyganka. wać przyszłorocznego jubileuszowego nie ograniczał się tylko do klasycznych W dalszej części licytacji swój dziki taniec (dziesiątego już) balu. 1/113 Kwiecień 2018 27 Trzy w jednym „Pod Lipą” Fotoamator

Jak co roku, w okolicach 6 grudnia, dzieci zaczy- nają wypatrywać św. Mi- kołaja. I tak też było tego roku; 3 grudnia 2017 roku, kotorskie dzieci odwie- dził św. Mikołaj w klubie „Pod Lipą”. Zanim dotarł wyczekiwany gość, stra- żacy z OSP Kotórz Wielki zademonstrowali użycie defibrylatora (AED), który ma za zadanie przywró- cić prawidłową pracę serca. okaz przeprowadzili Pdruhowie: Aron – pro- wadzący oraz Wojtek, Rafał i Dominik. Z przekazanej przez strażaków wiedzy skorzystali na pewno ro- dzice. Kolejną atrakcją dla dzieci była obecność Opolskiej Grupy Poszu- kiwawczo-Ratowniczej w Opolu z siedzibą w Po- koju. Prowadzący omówił zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej oraz zapoznał dzieci z zasa- dami użycia psów do akcji poszukiwawczych. Należy wspomnieć, iż opolska gru- pa posiada 12 psów, a każdy z nich posiada zdolność wyczuwania zapachu ludz- kiego z ok. 800 m. Na sali obecne były 2 psy: Toya oraz Kefir. Dzieci wykazywały się aktywnością, zadając prowadzącym różne pytania, a w nagrodę otrzymywały pla- kietki OGP-Ratowniczej. Jednak, co tu dużo kryć, najbardziej wyczekiwanym gościem był św. Mikołaj. Dotarł do Kotorza Wielkiego, jak przystało na biskupa, z dużym pastorałem (laska) no i co najważniejsze – z dużym workiem prezentów. Po chwili emocji powitania każde dziecko otrzymało z rąk czcigodnego gościa wyczekiwaną paczkę. W międzyczasie dorośli częstowali się ciastem, owocami oraz kawą i herbatą. Organizatorem całego spotkania była Rada Sołecka w Kotorzu Wielkim wraz ze świetlicą środowiskową, która przygotowała tradycyjnie ozdoby bożonarodzeniowe, wykonane wcześniej przez dzieci. 28 Kwartalnik Gminy Turawa WIADOMOŚCI Z OSOWCA Artur Gallus

kiełbaskę. To wszystko w czasie, kiedy odbywały się różne występy i warsztaty. W sali OSP w trakcie przedstawie- nia teatralnego, w którym dzieci ratowały św. Mikołaja, cyklu zabaw animacyjnych dla dzieci i spotkaniu ze św. Mikołajem, odbywały się warsztaty dla dzieci i malo- wanie twarzy. Dzieci przyozdabiały też same choinkę, którą potem zlicytowano, a pieniążki przeznaczono dla szkoły. Na zewnątrz natomiast trwał kiermasz, wystę- powała orkiestra dęta z OSP Węgry, teatr tańca i ruchu MANTIKORA, występy dzieci szkolnych i światełko do nieba. W tym czasie co godzinę odbywały się losowania kuponów z cegiełek, które były przeznaczone na szkołę. Było wiele wspaniałych nagród, a całą loterię i obsługę techniczną prowadził pan Adam Bochenek.

„„ W dniu 8 grudnia o godz. 19.00 w asyście przedstawicieli „„ W soboty od 23.09.do 2.12.2017 r. w DFK Osowiec od- wszystkich jednostek OSP Gminy Turawa, Komendanta bywał się Samstagskurs. Przez kolejne 10 tygodni dzieci Miejskiego PSP w Opolu st. bryg. Pawła Kielara, Wójta z naszego koła i nie tylko uczestniczyły w czwartej już Gminy Turawa Waldemara Kampy oraz członków OSP edycji. Jesienna edycja przebiegała pod nazwą „Kleiner Künstler Großer Meister”. Dzieci pod okiem pani germa- nistki poznawały wielkich malarzy, twórców ludowych. Na jednym spotkaniu odwiedziła nas nasza lokalna twórczyni p. Irena Kwaka, opowiadała o twórczości naszego regionu. W kursie uczestniczyło 20 dzieci. Dziękujemy Vdg Opole – koordynatorowi projektu, jak i dzieciom za frekwencję, rodzicom i dziadkom za wytrwałość.

„„ W dniu 3 grudnia na placu i sali OSP w Osowcu odbył się Kiermasz Świąteczny, którego organizatorem byli: Urząd Gminy Turawa, Sołtys i Rada Sołecka, Ochotnicza Straż Pożarna i Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Paw- ła II w Osowcu. Wszystko rozpoczęło się o godz. 14.30. Swoje stoiska wystawiały OSP Osowiec, DFK Osowiec, Publiczna Szkoła Podstawowa w Osowcu, Rada Sołecka, mieszkańcy Węgier i Kotorza Małego. Można było zakupić piękne stroiki, różne ozdoby choinkowe, pierniki i nie Osowiec, ksiądz proboszcz pobłogosławił nasz nowy wóz tylko, a przy okazji zjeść dobre ciastko, napić się kawy, bojowy MAN, samochód ratownictwa drogowego Renault, gorącej czekolady, grzańca, zjeść chlebka ze smalcem oraz sprzęt hydrauliczny i łódź. Następnie ciepłe słowa straża- kom przekazał Komendant Miejski PSP w Opolu, Wójt Gminy Turawa i Prezes Zarządu Oddziału Gminnego ZOSP RP dh Benedykt Śliwa. Krótką historię samochodów będących na wyposażeniu jednostki OSP w Osowcu oraz zakupu nowego, przedstawił Komendant Gminny dh Artur Gallus. Po części oficjalnej wszyscy zaproszeni mogli za- poznać się z samochodem i sprzętem, a następnie wszyscy udali się do sali OSP na poczęstunek. Od tego momentu samochód rozpoczął swoją służbę i został wprowadzony do podziału bojowego.

„„ W dniu 10 grudnia w sali OSP w Osowcu odbyło się spotka- nie dzieci i członków mniejszości niemieckiej z tutejszego DFK z Mikołajem. Spotkanie rozpoczęła przewodnicząca DFK, witając zebranych członków i dzieci. Następnie przy 1/113 Kwiecień 2018 29 WIADOMOŚCI Z OSOWCA Artur Gallus

i zawitał do każdego domu. Śpiewano i grano kolędy, składano życzenia noworoczne oraz zbierano datki na misje. Tym razem zebrane pieniążki trafią do parafii ks. Andrzeja Grondowskiego w Irkucku na dalekiej Syberii. Kolędnicy serdecznie dziękują mieszkańcom za życzliwe przyjęcie i złożone ofiary.

„„ W pierwszym tygodniu lutego br. sołtys przystąpił do pielęgnacyjnej przecinki drzew w części ul. Lipowej i ul. Fabrycznej. Korzystając ze sprzętu i pracowników swojej firmy, wyciął odrosty gałęzi, a zarazem suche i niebez- pieczne. Całość gałęzi została zfrezowana, a powstałe frezowiny zostaną wykorzystane na terenach zielonych naszej miejscowości.

kawie i cieście był czas na wspólne rozmowy i wspomnie- „„ 10 lutego, jak co roku od wielu lat, ulicami Osowca nia. W tym czasie dzieci, oczekując na Mikołaja, w kąciku i Trzęsiny poruszał się barwny korowód przebierańców. artystycznym wykonywały różne prace z papieru. Kiedy To jednostka OSP w Osowcu organizowała wodzenie przyszedł Mikołaj, wspólnie uczestniczyły w zabawach Niedźwiedzia. Członkowie bardzo serdecznie dziękują i przedstawiały swoje umiejętności. Po rozdaniu paczek za przyjęcie oraz złożone datki w każdej formie. przez Mikołaja podano wszystkim kolację. „„ W październiku Rada Parafialna wraz z księdzem pro- „„ W dniu 7 stycznia uczniowie Publicznej Szkoły Podstawo- boszczem podjęła decyzję o remoncie domu katechetycz- wej im. Jana Pawła II w Osowcu kolędowali w Trzęsinie. nego. Od tego czasu były prowadzone prace projektowe. Barwny korowód kolędników przeszedł ulicami Trzęsiny W styczniu br. otrzymaliśmy gotowy projekt budowlany wraz ze wszystkimi pozwoleniami. Remont będzie pole- gał na wybudowaniu nowych garaży w miejsce bardzo mocno uszkodzonych starych oraz remontu i adaptacji pomieszczeń na salę, zaplecze kuchenne oraz toalety na miarę naszych czasów. Pierwsze prace ziemne i zdjęcie podłogi w salce zostały rozpoczęte już 5 lutego przez firmę BENBUD. W sobotę 24 lutego o godz. 8.00 zebrali się mężczyźni, którzy wynieśli wszystko, co znajdowało się w obiekcie oraz usunięto starą posadzkę betonową. Teraz czekamy na lepsze warunki pogodowe i rozpoczną się prace budowlane. 30 Kwartalnik Gminy Turawa FERIE ZIMOWE W OSOWCU jolanta woźnica

Ferie zimowe to czas odpoczynku od nauki szkolnej. Część dzieci spędziło ten czas poza miejscem zamieszkania, jed- nak osoby, które pozostały na miejscu, miały możliwość spędzenia wolnego czasu w atrakcyjny sposób podczas zajęć w świetlicy środowiskowej.

ółkolonie odbywały się w pierwszej Ppołowie ferii zimowych w godzinach dopołudniowych. Plan zajęć był bardzo zróżnicowany. Nie zabrakło prac pla- stycznych, podczas których uczestnikom przedstawiono szeroki wybór technik plastycznych. Strażacy z OSP w Osowcu udzielili cennych informacji, jak należy zachowywać się w sytuacji zagrażających życiu. Dzieci miały również możliwość poznania praktycznych aspektów pracy strażaków. Aktorzy z Teatru Jana Ko- chanowskiego w Opolu przygotowali wspaniały spektakl, przedstawiający przygody Wróbelka Elemelka. Podczas warsztatów kulinarnych zorganizowa- nych przez szkołę gotowania „Akademia Małego Kucharza” dzieci przygotowały śniadanie w amerykańskim stylu – pan- cakes, podawane z miodem i owocami. Na zakończenie zimowiska odbył się bal karnawałowy z konkursami.

Ferie w Oddziale Przedszkolnym w Publicznej Szkole Podstawowej im. Jana Pawła II w Osowcu mgr Ewelina Budnik

Za oknem brak śniegu, ale to nie prze- szkoda, aby móc spędzić ferie zimowe (papierowego w tym roku). Uczestniczyli Podczas całego tygodnia czytano w atrakcyjny sposób. w przedstawieniu ,,Zimowe przygody wspólnie bajki, były zabawy konstruk- wróbelka Elemelka” w wykonaniu aktorów cyjne, zabawy w kącikach tematycznych, tym roku nasza szkoła przygo- Teatru Jana Kochanowskiego w Opolu. konkursy i wiele innych atrakcji. Wtowała tydzień pełen wrażeń dla Wiele emocji wzbudziło spotkanie ze Drugi tydzień ferii to czas na odpo- najmłodszych dzieci z Oddziału Przed- strażakami – zobaczyły pokaz udzielania czynek w swoich domach lub na rodzin- szkolnego. W pierwszym tygodniu zimo- pierwszej pomocy, przymierzały nieco nych wyjazdach. A dla naszej szkoły to wych ferii maluchy uczestniczyły w kil- za duże ubrania strażackie, obejrzały czas na pozytywne zmiany wizerunku kugodzinnych, różnorodnych zajęciach. wóz strażacki, a także mogły się nim sali Oddziału Przedszkolnego. Jako Dzieci wykonywały prace plastyczne przejechać. Wiemy, jak ważny w naszym pierwsza pracowała ekipa malarska, związane z tematyką zimową. Zadania życiu jest ruch i zdrowe odżywianie, później czyszcząca podłogę, a na końcu te przyniosły dzieciom wiele radości, dlatego dużo radości sprawiło dzieciom porządkująco-upiększająca, zakładająca gdy z kawałków papieru, bibuły i innych uczestnictwo w ćwiczeniach i zabawach rolety na okna. To wszystko dla malu- materiałów własnoręcznie wykonały pin- ruchowych z użyciem chusty klanzy, tu- chów, aby mogły wrócić po przerwie gwinka, laurkę dla dziadków, zakładkę do nelu, piłek, spacery i zabawy na świeżym do pięknej, kolorowej sali z nowymi ulubionej książki czy wspólnego bałwanka powietrzu. mebelkami w szatni 1/113 Kwiecień 2018 31 32 Kwartalnik Gminy Turawa Wodzenie Niedźwiedzia w Rzędowie Sandra Noras

Wesoło przez wieś, czyli wodzenie niedźwiedzia w Rzędowie. Dla jednych to „bery”, dla innych „wodzenie niedźwiedzia”, ale zamysł ten sam – by zabawić mieszkań- można było zobaczyć m.in. młodą panią, ców. Poza dobrą zabawą i kultywowaniem ludowej tradycji, zbiera się także datki, diabła, księdza, zakonnicę, pielęgniarkę, które są przeznaczone na konkretny cel. 10 lutego strażacy OSP Rzędów, a także cygankę i oczywiście niedźwiedzia. Nie część mieszkańców wsi po raz kolejny tradycyjnie wodzili niedźwiedzia na znak zabrakło też policjantów, którzy pełnili zakończenia karnawału. swój „bakusowy” patrol na ulicach wsi, gdzie zatrzymywali przejezdnych, wle- radycja mówi, że kto przyjmie niedź- paniamencie akordeonu. Domownicy, piając im symboliczne mandaty. Mimo Twiedzia, ten ma zapewnione szczęście którzy zostali odwiedzeni ofiarowali do mroźnej pogody możemy śmiało powie- na cały rok. Jest jednak warunek – miś puszki datki z przeznaczeniem na sprzęt dzieć, że wodzenie niedźwiedzia było musi zatańczyć ze wszystkimi kobietami do OSP w Rzędowie. w pełni udane. Wszystkim mieszkańcom w domu. Taki niedźwiedź to ma szczę- Mieszkańcy w bardzo miły sposób serdecznie dziękujemy za datki i przemi- ście! W wesołej atmosferze przebierańcy powitali bakuśników, wręczając poczę- łe przyjęcie bakuśników. Jednocześnie w towarzystwie misia przeszli ulicami stunki, a także nie odmówili wspólnej obiecujemy, że tradycyjnie odwiedzimy Rzędowa, śpiewając piosenki przy akom- zabawy. W licznej grupie przebierańców Was za rok! 1/113 Kwiecień 2018 33 Co słychać w sołectwie Turawa Teresa Żulewska

„„ Zbliża się wiosna, za chwilę będą Święta Wielkanocne, a my przedstawiamy to, co zdarzyło się w czasie zimy w naszej Turawie. Jak co roku w grudniu odwiedził nasze dzieci Mikołaj. Spotkanie przygotowaliśmy w klubie Zgoda. Zabawa z Mikołajem trwała prawie trzy godziny. Dzieci i rodzice brali udział w różnych atrakcjach, były tańce, śpiewy i poczęstunek, a w końcu prezenty.

Kolejną atrakcją były przejażdżki konne, które zapewniła nam właścicielka stadniny pani Emilia Styra. Dzieci stały w kolejce do konika. Bardzo serdecznie jej dziękujemy. Wszyscy uczestnicy częstowani byli gorącą grochówką, kiełbaską, herbatą, a dorośli kawą. Ogólna radość panowała z tego wspólnego spotkania przy ognisku. Podziękowania kierujemy dla Urzędu Gminy, dzięki któremu mogliśmy sfinansować zakupy na ognisko. Ale tę pyszną grochówkę przygotowywali członkowie Rady Sołeckiej i im składamy serdeczne podziękowania. Dziękujemy również Tomkowi i Oliwierowi Joszko, którzy pięknie przygotowali plac na „„ W okresie między Świętami a Nowym Rokiem nasze dzieci ognisko. przygotowały Jasełka i odwiedzały naszych mieszkań- ców w Turawie-Marszałkach, jest to już tradycja, którą „„ Teraz powoli przygotowujemy się do Gminnych Dożynek, kontynuujemy od kilku dobrych lat. Mieszkańcy chętnie które odbędą się w naszej wsi 8 i 9 września. Już teraz przyjmują kolędników i wspólnie śpiewają kolędy. zapraszam wszystkich mieszkańców naszej gminy i naszej wsi do udziału w tej uroczystości. Konkretny program i szczegóły tej uroczystości będą podane w kolejnym numerze Fali w czerwcu.

„„ Tradycyjnie na zakończenie ferii zimowych Rada Sołecka przygotowała ognisko dla dzieci i młodzieży. Oczywiście rodzice i dziadkowie także byli zaproszeni. Tak więc spo- tkanie przy ognisku było wielopokoleniowe, przybyło wielu naszych mieszkańców. We współpracy z Nadleśnictwem „„ Z okazji zbliżających się Świąt Wielkanocnych skła- Turawa został przygotowany konkurs wiedzy o lesie, który dam mieszkańcom naszej wsi serdeczne życzenia, aby poprowadził pan Marcin Kurek. Wszyscy biorący udział były zdrowe, pogodne i spędzone w gronie rodzinnym, w tym konkursie otrzymali piękne nagrody. Składamy w gronie przyjaciół, życzę wszystkim dużo wzajemnej podziękowania panu Marcinowi i Nadleśnictwu Turawa. życzliwości. 34 Kwartalnik Gminy Turawa Turawska szkoła Opiekun RSU Jerzy Farys Bardzo wiele dzieje się w turawskiej szkole. Przez cały rok aktywnie działa Rada Samorządu Uczniowskiego, dlatego chciałbym przedstawić relację z imprez, które sze miejsce zdobyła klasa I, śpiewając zostały przez RSU zorganizowane. „Skrzypi wóz”, a drugie miejsce klasa IV a, która wykonała pastorałkę „Świeć listopadzie została zorganizowana monety, jest pomoc dzieciom, które gwiazdeczko, świeć”. Wszyscy uczestnicy Wdyskoteka andrzejkowa, która cie- wychowują się poza swoją rodziną – konkursu otrzymali dyplomy i słodycze. szyła się wielką popularnością. Wszyscy w domach dziecka czy rodzinach za- Nagrody ufundowała Rada Samorządu świetnie bawili się przy rytmach muzyki. stępczych. Akcja ma również charakter Uczniowskiego. Wiele działo się w grudniu. 6 grudnia św. wychowawczy, bo pokazuje najmłodszym, We wtorek 6 lutego w naszej szkole Mikołaj odwiedził gimnazjum. Oczywi- jaką siłę stanowić może niewielka po- miał miejsce bal karnawałowy. Klasy ście zabrał ze sobą Aniołki i Diabełka. moc wielu ludzi i wspólne działanie dla młodsze: I, IVa oraz IVb, bawiły się na sali Dla grzecznych dzieci miał cukierki, dobra potrzebujących. Również w tym gimnastycznej razem z panem Wielgusem. a dla tych troszkę gorzej zachowujących roku braliśmy udział w XVIII już edycji Dzieci przebrane za zwierzątka i postacie się – ciekawe atrakcje, m.in. skakanie „Góra Grosza”. W tym roku zebraliśmy z bajek brały udział w różnorodnych przez rózgę, a później smarowanie wę- 19 661 żetonów o wartości 359,86 zł. konkursach, m.in. taniec na gazecie czy glem. Wszystkim takie urozmaicenie się Bezkonkurencyjne okazały się klasy: zabawa z balonami. Najmłodsi bawili się podobało . W grudniu Rada Samorządu IV a, która zebrała 4487 żetonów, co przy dobrej muzyce, a podczas przerwy Uczniowskiego zorganizowała kiermasz w przeliczeniu na ucznia daje 299 szt., w swoich klasach mieli słodki poczę- świąteczny, którego dochód zasilił konta oraz II a, z 5484 żetonami, co daje 274 stunek. W tym samym czasie pozostałe klasowe. Większość klas przygotowała sztuki na jednego ucznia. klasy bawiły się w sali numer 5 do muzyki i wystawiła stoiska z ozdobami, które 10 stycznia odbył się konkurs zorga- byłego ucznia naszego gimnazjum – Ka- można było nabyć. nizowany z inicjatywy RSU – koncert mila Mirona. Oczywiście uczniowie nie Co roku, na przełomie listopada i grud- kolęd „Hej kolęda, kolęda”. Większość zapomnieli o strojach karnawałowych, nia, w szkołach i przedszkolach odbywa klas zaprezentowała swoje wykonanie które były ich biletem wstępu. Zarów- się wielka zbiórka monet – Góra Grosza. pastorałek, w konkurs zaangażowały no najmłodsi, jak i najstarsi bawili się Celem, na który zbierane są te drobne się również najmłodsze klasy. Pierw- wyśmienicie. 1/113 Kwiecień 2018 35 Jezioro Turawskie – pradzieje Cz. I jerzy stasiak Jezioro Turawskie to woda dla podtrzymania żeglugi na Odrze i chłodzenia Elek- i informacje o nich staramy się rozpo- trowni Opole; to ośrodki wczasowe, rzesze turystów, żeglarstwo, motorowod- wszechniać przy każdej nadarzającej się niactwo, wędkarstwo i ścieżki rowerowe na jego obrzeżach; to wreszcie Natura okazji. W V tysiącleciu p.n.e. uwidoczniły 2000, rzadkie ptaki, owady i rośliny. Jest też zbiornik turawski skarbnicą pamiątek się na terenie dzisiejszej Polski nowe for- po naszych przodkach, sięgającą czasów epoki kamienia. my gospodarki – uprawa roli i hodowla zwierząt. W celu wyodrębnienia tego ierwsze oznaki bytności ludzi na Mariuszem Halupczokiem, Piotrem ważnego okresu w dziejach ludzkości Pnaszym terenie datuje się na me- i Agnieszką Gryc ze Szczedrzyka sta- nadano mu nazwę neolit – młodsza epoka zolit (środkowa epoka kamienia ok. nowiliśmy niewielką grupę zapaleńców kamienia (4500–1800 p.n.e.). Głównymi 8300–4500 lat p.n.e.). Wcześniej re- zafascynowanych historią starożytną tych przedstawicielami rozwoju neolitu na jon ten był dwukrotnie pokryty przez terenów. W poczynaniach wspierał nas Śląsku byli przybysze znad środkowego ogromne masy lodu, które zostawiły wielki miłośnik tej tematyki, ówczesny ks. Dunaju. Posiadali oni umiejętność wy- po sobie wielkie ilości żwiru, piasku proboszcz parafii w Szczedrzyku Hubert robu ceramiki. Zajmowali się również i gliny. 15 tys. lat temu Śląsk był polo- Chudoba. Udało nam się dotrzeć nawet tkactwem, do którego wykorzystywali dowcową pustynią, po której migrowały piaszczyste wydmy przewiewane przez porywiste wiatry wiejące znad masywu wycofującego się lodowca. Klimat zaczął się ocieplać 10 tys. lat temu – wtedy na nasz teren wkroczyły lasy, a z nimi zwierzęta i człowiek. Możliwe, że istniała tu już wcześniejsza forma osadnic- twa, jednak do tej pory jest ona dla archeologów nieuchwyt- na. Przodkowie nasi mieszkali w owym czasie w szałasach i półziemiankach. Zajmowali się łowiectwem, zbieractwem i ry- bołówstwem. Polowali na jelenie, sarny i dziki. Harpuny i haczy- ki wytwarzali z kości i rogów, a z drewna dłubali łodzie. Z la- sów pozyskiwali jagody, grzyby i orzechy, znali już również spo- soby na podbieranie pszczołom miodu. W tym też okresie udomowiono do wzgórza między Kotorzem Wielkim sierść zwierzęcą i lniane włókna. Znali w Europie psa. a Turawą, na którym stał kiedyś folwark także lepsze metody obróbki kamienia. W mezolicie zaczęło rozwijać się Kuchara – miejsce fantastycznych znale- Trudnili się nadal myślistwem, jednak plecionkarstwo, które było zalążkiem zisk archeologicznych podczas budowy coraz więcej mięsa spożywali z udomo- tkactwa, a obrzędy religijne były ściśle jeziora. Cennych informacji (również wionych przez siebie zwierząt: bydła, związane z myślistwem. Zabytki krze- z budowy zbiornika) udzielił nam Hugo kóz, owiec i psów. Wysiewali też kilka mienne z tego okresu znaleziono na Kensy z Rzędowa, były mieszkaniec Kry- gatunków zbóż: pszenicę, żyto, proso zbiorniku, na terenie należącym kiedyś śliny, którego ojciec był zatrudniony przy i jęczmień, a z roślin strączkowych sa- do Szczedrzyka. Przyczynił się do tego wykopaliskach. Materiały archeologiczne dzili groch, bób i soczewicę. Wymie- charyzmatyczny nauczyciel z Pustkowa z języka niemieckiego tłumaczył nam nione wyżej techniki pozwalały im na Georg Quittek. Chodził on za oraczami Alfred Kupka z Turawy. zakładanie względnie trwałych osad, i zbierał skorupy naczyń z zamierzchłej Efektem naszych działań było znalezie- liczących kilka do kilkunastu domostw. przeszłości. W latach 20. ubiegłego wieku nie wielu unikatowych zabytków prehi- Odkopane posążki kobiet z tamtego sprowadził w nasze okolice archeologów. storycznych. Świadomi obowiązujących okresu świadczą o wyznawaniu przez Po 80 latach i my poszliśmy tym śladem. przepisów, nie kopaliśmy w ziemi, a to nich kultu płodności. Do końca trwania Sprzyjały nam duże zrzuty wody, jakich co znaleźliśmy na powierzchni, zostało tej ostatniej z epok kamienia dotarło dokonywano wtedy na jeziorze. Z Józe- udokumentowane i oddane do Muzeum do nas jeszcze wiele grup kulturowych, fem Matyskiem z Kotorza Wielkiego, Śląska Opolskiego. Zdjęcia zabytków jak m.in. z rejonu Hiszpanii, Jutlandii, znad 36 Kwartalnik Gminy Turawa

Cisu i dorzecza górnej Wołgi. Kamienny Upadek kultury dopełniło pojawienie w ówczesnym Barbaricum – świętokrzy- topór z tamtych czasów znalazł w 1926 r. się na wyniszczonych najazdami tere- ski. Broń w nich wytwarzana wstrzymała Rolnik z Pustkowa. Narzędzia neolityczne nach ludu z Pomorza. Na cmentarzyska dalszą ekspansję Rzymian w głąb Europy. odkopano również podczas budowy Je- z epoki brązu natrafiono w Zakrzowie Skupiska hutnicze były w tamtym okresie ziora Turawskiego w okolicy Szczedrzyka Turawskim, Zawadzie i Dańcu. W Dańcu rozsiane także w całym dorzeczu Małej i folwarku Kuchara. Nastanie epoki brązu dodatkowo odkryto osadę, a w Turawie Panwi. W późniejszych czasach zyskały (1800–700 lat p.n.e.) nie było związane i Szczedrzyku natrafiono na ułamki one sławę aż w dalekiej Moskwie, o czym z jakimiś radykalnymi zmianami w roz- naczyń z tego okresu. pisał Walenty Roździeński w swym po- woju ekonomicznym. Wyroby z brązu Kolejny rozkwit gospodarczy nastąpił, emacie z 1612 r. Officina ferraria abo przedostawały się na teren Śląska z połu- kiedy dotarli do nas Celtowie (Gallowie) huta i warstat z kuźniami szlachetnego dnia w drodze wymiany i nie odgrywały ze swoimi tajemniczymi kapłanami – dru- dzieła żelaznego: początkowo istotnej roli – w użyciu nadal idami. Wyruszyli oni pod koniec trwania były narzędzia kamienne. Dopiero opano- epoki brązu z rejonów nadwołżańskich Wszakoż w księstwie opolskim wanie umiejętności wytopu tego metalu i około VI wieku p.n.e. opanowali znaczne nad te wszystkie szląskie doprowadziło do ogólnego rozkwitu połacie Europy. Przez trzy stulecia budzili Kuźnice nasławniejsze już są gospodarki. Sprzyjało to powstawaniu postrach wśród państw skupionych wokół małpadewskie; nowych form społecznych (związków Morza Śródziemnego. W 387 r. p.n.e. Także i te, co z nimi z jednych rud rodowych, plemion). zdobyli Rzym. Celtowie byli pierwszym działają Wyjątkowo piękne i urozmaicone w barbarzyńskiej Europie narodem po- Żelazo, niepodlejszą od nich sławę produkty z brązu i ceramiki wytwarzali siadającym własną nazwę. Utworzyli mają ... ludzie reprezentujący kulturę łużycką, wspaniałą kulturę – lateńską. Na Śląsk ...W tym, moskiewscy kuźnicy, która uformowała się u nas w XIII wieku przybyli w IV wieku przed Chrystusem. też naśladowali p.n.e. Parali się oni również rolnictwem Przynieśli ze sobą koło garncarskie, za- I tak jako i oni żelazo działali. i hodowlą, z której pochodziło 80% zjada- łożyli pierwszą na terenie obecnej Polski nego mięsa. Trzymali bydło rasy krótko- mennicę. Stykając się podczas swoich Wielkie zapotrzebowanie na żelazo rogiej, świnie, konie, owce i psy. Oprócz wędrówek z innymi narodami, poznali podczas austriacko-pruskich wojen o Śląsk zbóż wysiewali len, konopie, rzepę i mak. pismo oraz sekrety wytopu żelaza i szkła. spowodowało powstanie hut w Ozimku, Zakładali również warzywniaki – znali Sztuka ta była dawniej przynależna tyl- Osowcu, Jedlicach, Turawie, Poliwodzie, już między innymi czosnek. Hodowali też ko wybrańcom plemiennym, Celtowie Krasiejowie i Dębskiej Kuźni. Widać od- prawdopodobnie niektóre gatunki drzew oddali ją w ręce prostego ludu. Dało to grywały niepoślednią rolę, skoro zaszczy- owocowych, jak: śliwy, grusze i jabłonie. możliwości wprowadzenia do rolnic- cił je swoją obecnością sam król pruski Osiedla – początkowo otwarte, a wraz ze twa doskonalszych narzędzi. Oni też Fryderyk II Wielki, a prawdopodobnie wzrostem materialnym zamknięte, obron- przekazali mieszkańcom naszych ziem i największy niemiecki poeta J. H. Goethe, ne budowali nad brzegami rzek i jezior. nowe wzorce w zakresie organizacji życia który w 1790 r. wizytował nasze okolice. Ich wierzenia związane były z uprawą społecznego, politycznego i obrzędowości Powstanie hut wymogło budowę wiosek ziemi. Prócz pochówków szkieletowych kultowej. (Osowca, Antoniowa, Jedlic, Rzędowa, stosowali również kremację. Kres kultury Dominacja Celtów skończyła się u nas Krzyżowej Doliny, Grodźca, Mnichusa, łużyckiej nastąpił w V wieku p.n.e., czyli wraz z wkroczeniem plemion germań- Chobia, Niwek, Ozimka), których miesz- już w epoce żelaza (VII wiek p.n.e. – XII skich, jednak ich oddziaływanie na kulturę kańcy trudnili się pracą w zakładach albo wiek n.e.). Był efektem łupieżczych wypraw pomorską dało początek nowej, ważnej dla wypalaniem węgla drzewnego, potrzeb- Scytów przybyłych znad czarnomorskich Śląska kulturze przeworskiej. W trakcie jej nego do wytopu stali. stepów. Paląc i niszcząc wszystko, (w tym trwania w II i III wieku n.e. powstały na również osiedla żyjących już tu Sarma- obszarze Polski potężne ośrodki metalur- Cdn. tów), dotarli aż do ziemi chełmińskiej. giczne: opolski, mazowiecki i największy 1/113 Kwiecień 2018 37 1945. Exodus i trudne powroty, jakich wiele Odc. VI Alfred Kupka a samym początku dalszego opisu grupę żołnierzy, machających rękami ge- niedzielę polskie msze święte, odprawiane Nprzeżyć w czasie pierwszej próby po- stem nakazującym zatrzymanie pociągu. na przemian z niemiecką raz jako pierwsza, wrotu do domu, muszę jeszcze raz cofnąć Jednak pociąg choć wolniutko, ale jechał następnie jako druga msza. W Kotorzu się do poprzedniego odcinka. Tam pod dalej. Teraz już można było poznać, iż są Małym, który w naszej parafii był wtedy koniec opisałem moment, gdy pociąg ru- to żołnierze polscy w rogatywkach, nie wsią najbardziej propolską, chodziła razem szył, pozostawiając na bocznicy na tułaczy przestających coraz gwałtowniej nakazy- z innymi młodymi ludźmi na polskie śpie- los dwie starsze kobiety, które nie zdążyły wać bezskutecznie zatrzymanie pociągu wanie do klubu zwanego Sokół. Lokal mieli powrócić na czas odjazdu z pola z ziem- jadącego dalej, choć jeszcze trochę wolniej, w jednym z prywatnych domów. Wtedy za niakami i wejść na platformę wagonu. Po ale szybciej niż tempo marszu. Teraz wi- okna chodzili ich przeciwnicy i śpiewali im, głębszym przemyśleniu tego epizodu do- dzieliśmy, iż żołnierze ci, niedwuznacznie na przekór, „Hej bracia sokoły, wy osły, wy szedłem do wniosku, iż maszynista pociągu ostrzegali, iż będą strzelać z wycelowanych woły!” itp. Ale nie było w ich współżyciu nie ponosi żadnej winy za ten diabelski w pociąg karabinów. Ludzie na otwartych we wsi żadnej nienawiści, raczej pobłażliwa uczynek. Przecież sam umożliwił nam wagonach pociągu wrzeszczeli ze strachu, tolerancja. Pokazała nam też dobrze ukrytą parowanie kradzionych z pola ziemniaków a żołnierze radzieccy z ochrony pociągu też dotąd polską książeczkę do nabożeństwa i przypominam sobie, iż przyglądał nam wycelowali swoje pistolety maszynowe na „Droga do nieba” ks. Skowronka. Dopiero się w czasie tej czynności z przyjaznym odwrót w żołnierzy polskich. Wyglądało dojście do władzy hitlerowców wszystko i dobrotliwym uśmiechem na twarzy. I nie to naprawdę groźnie. Na szczęście nikt nie zmieniło. Mówiła dalej, iż zapewne teraz on mógł z sadyzmem pozostawić dwóch pociągnął pierwszy za spust. Pociąg dalej w Polsce także, po zakończeniu tej strasznej starszych kobiet samotnych na tułaczy nie zwalniał i tempem biegu człowieka wojny, ludzie będą żyli nadal w zgodzie bez los na obczyźnie. Nie wiem, co działo się już wjechał na most, a żołnierze polscy względu na narodowość. w kabinie lokomotywy w czasie tej akcji uskoczyli w ostatnim momencie z torów. Z wszystkich opowiadań matki biło kilkakrotnego przyspieszania i zwalniania Teraz biegli dalej obok jadącego pociągu wprost umiłowanie do stron rodzinnych jazdy pociągu. Widziałem tylko, że w lo- i wymachiwali bronią, a ochrona pociągu i tęsknota za nimi, ale i radość, i nadzieja komotywie przebywał wówczas radziecki podnosząc w góry ponad głowy swoje Pe- na rychły już powrót do domu. Już dobrze żołnierz! To on tam rządził! Dalszy ciąg emy śmiali się, ale widać było, iż był to po południu do hali wszedł w towarzystwie wydarzeń wykazał, iż to, że pozwolono ucie- śmiech nerwowy. W końcu pociąg, może dwóch cywilów i w otoczeniu żołnierzy kinierom korzystać z towarowego pociągu, ze 100 metrów za mostem, jednak się za- jakiś ważny dystyngowany pan w śred- było ich perfidnym pomysłem i zależało im trzymał już na terytorium Polski. Teraz nim wieku i mimo letnich temperatur na kobietach młodych i ponętnych, a nie żołnierze „bratnich” armii długo coś ze w kapeluszu. Wszedł na jakąś skrzynię starych ołmach, które raczej zawadzały. sobą rozmawiali, gestykulując i krzycząc czy inne podwyższenie i zaczął przemowę, Nasza matka bardzo to wydarzenie prze- nawet. W końcu pozostało kilka polskich czystą literacką polszczyzną, bardzo płynną żywała. Poruszała tylko wargami w cichej i radzieckich przy pociągu, pilnując nas, i wzniosłą. Było widać, iż jest zawodowym modlitwie. W pewnym momencie zaczęła a reszta gdzieś poszła. Po jakimś czasie mówcą. Mało wtedy z tego rozumiałem. śpiewać najpierw cichutko, później normal- wrócili i teraz Polacy objęli, jak się wyda- Coś, co utkwiło mi w pamięci na całe nym głosem i o dziwo polskie słowa, czego wało, rządy nad nami. Jeszcze grzecznie, życie, to cztery słowa często przez niego dotąd nie czyniła, do jednej z melodii, którą choć głośno i stanowczo, kazano zejść nam z naciskiem powtarzane: „Ale tylko tacy często w chwilach nostalgii nuciła jeszcze z wagonów, ustawić się wszystkim ucieki- Polacy.” Charakterystyczne były te dwa w Groes Poessna. Pieśń tę podchwyciły inne nierom w kolumnę marszową i pomasze- ostatnie, przeciągle akcentowane słowa. władające gwarą śląską kobiety na naszej rowaliśmy w stronę dużego jakby hangaru. Brzmiało to tak: „Ale tylko taacy Polaacy”. platformie. Słowa zapamiętałem, była to To była po prostu duża hala magazynowa Ja patrzyłem na twarze rodziców, ojciec pieśń, którą potem w naszym kotorskim dworca towarowego, o nieutwardzonej ściskał usta i pięści, a matka – jej wyraz kościele nieraz śpiewaliśmy: ,,Pod twój podłodze. Tam czekaliśmy na dalszy bieg twarzy wskazywał rozpacz i rezygnację. płaszcz się uciekamy, Matko Boska Maryja. rzeczy. Siedzieliśmy na ziemi i bagażach, Domyślałem się, iż ten pan ogłaszał wia- W smutku do Ciebie wołamy, o Panno bo olbrzymia hala była pusta. Teraz matka domość dla nas nieprzychylną. I to krótko litościwa...”! Potem jeszcze kilka innych z radości, iż jesteśmy już za granicą w Pol- po tym, jak matka rozpływała się w glo- religijnych pieśni, których nie zapamięta- sce i w drodze do domu zaczęła nas jakby ryfikowaniu ojczyzny teraz już w Polsce. łem, a na koniec żarliwe: Pod Twoją obronę, przygotowywać do nowej rzeczywistości, Rozumiałem jej stan duszy, gdy unikała ze uciekamy się Święta Boża Rodzicielko... tj. do życia w Polsce. Gwarą śląską, którą wszech miar spojrzenia nam w oczy po tym I tak zbliżaliśmy się do granicy. W oddali już trochę rozumieliśmy, opowiadała nam wszystkim. Po jego przemówieniu w hali widać już było pasmo roślinności, bujnie o rzeczach, o których dotąd nigdy nie zrobił się szum. Część ludzi, może trochę rosnącej wzdłuż koryta rzeki i metalową mówiła w obawie, iż Niemcy okrzykną mniej niż ¼, wzięli swoje bagaże i poszli. konstrukcję mostu kolejowego. Jeszcze nas Polakami, gdybyśmy jako dzieci to Chyba uznali, iż mieszczą się w tym, co chwila i pociąg zwalniał bieg i nastąpi- rozpowiedziały. Za czasów jej młodości, ogłaszał ten pan. Z nich wróciło kilkoro, ło wstępne hamowanie. Z daleka widać gdy proboszczem w Kotorzu był ks. Jan- widocznie odprawionych z kwitkiem, ale już było stojących na torach jeszcze przed kowski, bojownik o polskość Śląska, ale w towarzystwie żołnierzy, którzy zaciągnęli mostem po niemieckiej stronie granicy jeszcze i później, odbywały się w każdą teraz straż przed wejściem do hali. Ojciec 38 Kwartalnik Gminy Turawa próbował dalej. Poszedł, za zgodą wartow- roku wybrany pierwszym sekretarzem wych – weszła grupa żołnierzy polskich ników, prosić o zgodę na wjazd do Polski. teraz już PZPR. 24 października 1956 r. i radzieckich – rozpoznawałem ich po Po krótkiej chwili wrócił zrezygnowany wygłosił na wiecu ludności Warszawy czapkach. Byli w dobrej komitywie. Nie było z niczym. Najbardziej tylko żal mi było emocjonalne przemówienie, o którym widać śladu początkowych nieporozumień matki. Dopiero co uradowana, pełna nadziei wyżej wspomniałem, które przez kilka dni na moście granicznym. Widocznie oparli na powrót do domu, teraz zrezygnowana, było powtarzane w radiu, entuzjastycznie sprawę o bufet, bo śmierdzieli gorzałą. przygnębiona, jakby postarzała, a miała przyjęte przez ludność stolicy i prawie cały Skierowali się w prawo i tam zaczęli wy- dopiero 49 lat. Teraz czekaliśmy wszyscy naród. Znając wtedy dzieje pana Władysła- bierać młode kobiety. Jednoczyła ich chęć na dalszy bieg wydarzeń, ale ich opisanie wa Gomułki, nie mogłem pozbyć się myśli, przygód męsko-żeńskich. Na hali zrobił odłożę trochę, bo naładowane są tak dużym iż to on był sprawcą naszej nieszczęsnej, się szum. Kobiety i dziewczyny na gwałt ładunkiem emocjonalnym i wątpliwościami nieudanej pierwszej próby powrotu do robiły się stare i brzydkie, brudziły twarze czy jest wskazane ich dalsze opisanie, bo domu i związanych z nią dramatycznych ziemią z nieutwardzonej podłogi, owijały mogę narazić się niektórym osobom, a nie przeżyć na przejściu granicznym na Ny- się chustami od swoich ołmów, matek itp. mam zamiaru dzielić, tylko łączyć. sie Łużyckiej. Ale pewności nie mam. To Niewiele to pomagało. Rozległ się lament W zamian wybiegnę 11 lat do przo- mógł także być jakiś lokalny, powiatowy i szloch zabieranych kobiet i dziewczyn, du i zajmę się trochę większą polityką. czy wojewódzki kacyk partyjny małpujący i ich rodzin, może nawet nieletnich dzie- W ostatnim miesiącu mojej zasadniczej swojego bożka. Już w cywilu i w czasie, ci. Była tam też młoda zakonnica, nosiła służby wojskowej w październiku 1956 r. gdy istniała już telewizja publiczna nieraz strój identyczny jak ten, który kotorskie w Kamieniu Pomorskim, w II Brygadzie widziałem pana Gomułkę na publicznych siostry służebniczki Maryi, widocznie Przeciwdesantowej, jako podoficer Lu- wystąpieniach. Dla zwiększenia pewności, była z tego samego zakonu. Zapewne dowego Wojska Polskiego, z perspektywą zawołałem nawet siostrę, która wtedy na jako młodej, urodziwej pannie, kazano pójścia do rezerwy w stopniu chorążego, granicy z nami wszystko przeżywała, do jej przed frontem uciekać. Teraz uznając, usłyszałem w radiowych megafonach na odbiornika z zapytaniem czy jej zdaniem iż niebezpieczeństwo minęło, wracała na placu alarmowym i głośników na salach jest to ta sama osoba co wtedy w 1945 r. Śląsk do swojego zakonu, może do domu żołnierskich porywające przemówienie na granicy. Długo go oglądała w czasie generalnego w Leśnicy. Zachowywała się zrehabilitowanego właśnie byłego pierw- jego przemówienia. W końcu z namysłem pewnie, może nawet zbyt pewnie, myśląc, szego sekretarza PPR Władysława Gomułki powiedziała: Niby ten sam. Wszystko to iż habit ochroni ją od żołnierzy narodu – zdębiałem! Przeszyła mnie błyskawica. same, ruchy rąk, dykcja, wymowa, tylko ta uznawanego dotąd za bardzo katolicki To był ten sam głos! Ta sama retoryka twarz teraz po kilkunastu latach postarzała i pobożny. Jak wielce się myliła. W szoku, i wymowa! Jaka przed 11 laty mi tak wryła no i goła głowa. Ja dodałem: przeżycia jakiego doznała, gdy żołnierze ją zabierali, się w pamięć w baraku na nowej granicy i więzienie też swoje zrobiły. I zostało na wyła w przestrachu jak niektóre zwierzęta polsko-niemieckiej na Nysy Łużyckiej. tym, iż był wtedy na granicy tym mówcą prowadzone do rzeźni na zabicie. Za sta- Ożyły dawne wspomnienia, jakby działy i sprawcą naszych kłopotów i cierpień, lecz wianie oporu jeden z żołnierzy pchnął ją się wczoraj. I zadałem sobie trud prze- całkowitej pewności nie ma. brutalnie w stronę wyjścia. W końcu do- śledzenia najważniejszych dziejów tego I wracamy do przeżyć na granicy. Ale tarli i do nas. To, przed czym uciekaliśmy pana i czy to aby nie ta sama osoba, teraz wpierw chcę powiedzieć, iż dziś, po ponad w styczniu tego roku z domu, udając się numer 1 we władzach PRL. I co z grubsza 72 latach nie żywię do sprawców naszych na tułaczkę i poniewierkę, teraz dopadło się dowiedziałem: Władysław Gomułka ówczesnych nieszczęść już żadnej urazy, nas z całą mocą i to w czasie powrotu do w latach 1943–1948 pierwszy sekretarz wzorując się na słynnym liście biskupów domu, gdy myśleliśmy, iż niebezpieczeństwo KC PPR. 1945–1949 pierwszy wicepremier polskich do niemieckich „Wybaczamy minęło. Siostra z wybałuszonymi z prze- i minister ziem odzyskanych rządu jedności i prosimy o wybaczenie”. Choć ja nie mam strachu oczyma siedziała na ziemi przy- narodowej. I od razu strzał w dziesiątkę. za co przepraszać. Rozumiem nienawiść tulona do mamy, modlącej się półgłosem, Mógł przecież wtedy ten pan, jako świeżo do wszystkiego co niemieckie, po wy- żarliwie i po polsku. Zapamiętałem kilka upieczony minister ziem odzyskanych, wołanej przez faszystów niemieckich II powtarzających się słów w gwarze śląskiej być na objeżdżaniu tych ziem i przy okazji wojny światowej i prowadzonej w czasie „Nołświętsoł Panienko broń nołs i ratuj”. skontrolować stan granicy ze znienawi- jej trwania zbrodniczej eksterminacji pod- I pomogło. A żołnierze rzeczywiście poszli dzonymi Niemcami na Odrze i Nysie bitych narodów. Ale nie wszyscy Niemcy dalej. Na siostrę spojrzeli tylko przelotnie, Łużyckiej. Znany był ze swoich poglądów byli sprawcami, tysiące ich także ginęło a kuzynkę, późniejszą panią Hyla, piękną prawicowo-nacjonalistycznych i propa- w hitlerowskich obozach śmierci i nie 28-letnią kobietę, także udało się wybronić. gowaniu idei komunizmu narodowego, można w cywilizowanym świecie stosować Ojciec udowadniał, iż jest bardzo chora, za co pozbawiono go najpierw w 1949 zasady zbiorowej odpowiedzialności. Iż a ona wiła się w męczarniach udawanego funkcji partyjnych i później rządowych, by byli też dobrzy Niemcy, doświadczali nie- bólu. Dziś po latach mogę zrozumieć, wreszcie w 1951 zamknąć go w więzieniu. jednokrotnie też ich przeciwnicy. Mogliby jakie przeżywali nasi rodzice w swojej Dopiero po śmierci swoich głównych prze- też coś o tym powiedzieć młodzi Polacy, bezsilności męczarnie moralne i duchowe ciwników politycznych: Stalina w marcu przebywający w czasie wojny tutaj na pra- w obawie o los swoich nieletnich dzieci, 1953 r. i Bolesława Bieruta także w mar- cach przymusowych. w tym 14-letniej dziewczyny, które później cu w 1956 r. został w październiku tego I wracamy do zasadniczego tematu. zaowocowały we wczesnym zgonie ojca roku, z inicjatywy ówczesnego pierwszego Siedzieliśmy stroskani i zapadał zmierzch. i ciężkiej nieuleczalnej chorobie matki. sekretarza KC PZPR Edwarda Ochaba, Do baraku – siedzieliśmy akurat na środku To na razie tyle. zrehabilitowany i 21 października tego hali naprzeciw głównych drzwi wejścio- CDN 1/113 Kwiecień 2018 39 Nowinki zakrzowskie maria zubeil „„ 13 grudnia 2017 r. w świetlicy wiej- Uczestników balu zabawiał zespół „„ Po długiej przerwie, dzięki Pani skiej odbyła się wigilia dla seniorów, AHAJU FUSION z Boliwii, a także Zuzi, znowu czynna jest świetli- której organizatorami był personel Ks. Wikary z państwem Panicz. Nie ca środowiskowa. Cieszą się z tego oddziału przedszkolnego, Sołtys było już niestety na zabawie pani powodu nie tylko dzieci, ale także i Rada Sołecka. Babcie i dziadko- Gizeli Wachta, która co roku przy- dorośli. Aby uatrakcyjnić zajęcia wie oraz zaproszeni goście na czele gotowywała jakąś niespodziankę. świetlicowe, sołtys zakupił ze środ- z Panem Wójtem, Ks. Proboszczem Aby jednak podtrzymać tradycję, ków funduszu sołeckiego duży tele- i Wikarym mogli zobaczyć niezwy- na balu pojawiły się piękne, tań- wizor. Z telewizora korzystać będą kle wzruszające Jasełka Anielskie czące Anioły oraz małe Aniołki, wszyscy mieszkańcy, gdyż świetlica w wykonaniu przedszkolaków oraz które w rytm kolędy w wykonaniu często służy jako miejsce spotkań jak zwykle niezawodnych mam. Dominiki Glűck dzielnie podążały integracyjnych. „„ 20 stycznia 2018 r. bawiliśmy się na IX za małym doboszem. Stroje Anioł- „„ Przedszkolaki miały swój bal 8 lute- Parafialnym Balu Misyjnym, z któ- ków to również dzieło pani Gizeli. go. Tradycyjnie na balu były pięknie rego dochód, wzorem lat ubiegłych, Wszystkim paniom oraz dzieciom przebrane nie tylko dzieci, ale także został przekazany na ręce Bisku- za piękny występ należą się gorące ich mamy. Duże brawa za pomysłowe pa Antoniego Reimanna z Boliwii. słowa podziękowania. stroje. 40 Kwartalnik Gminy Turawa Ferie – białe czy zielone, ważne, że mądrze spędzone! Zuzanna Tomsa-Kubiczek

Jazda na nartach, sankach, łyżwach, kulig, lepienie bał- Podczas zajęć w świetlicy środowiskowej mieliśmy okazję wana, budowanie igloo, rzucanie się śnieżkami, zimowe w różnoraki sposób rozwijać swoje zainteresowania. Były spacery… zabawy sportowe i ruchowe, prace plastyczne i techniczne, akie aktywności w pierwszej kolejności przychodzą nam spotkanie z książką i filmem. Wiele emocji wzbudziły warsz- Tdo głowy, kiedy myślimy o feriach zimowych. Co jednak taty legorobotyki, przeprowadzone przez firmę „Bricks 4 zrobić, kiedy aura niezbyt sprzyja zimowym zabawom, bo Kidz”. Mnóstwo radości u dzieci wywołał śnieg, który spadł za oknem bardziej zielono niż biało, a nie mamy możliwości w środę. Nie mogliśmy pozostać obojętni na tę zimową aurę wyjazdu w góry? Czy pozostaje nudzenie się w domu i granie i spędziliśmy czas na świeżym powietrzu. Grupy prześcigały w gry komputerowe? Uczestnicy zajęć w świetlicy środowiskowej się w konkursie na największego bałwana. w Zakrzowie Turawskim przekonali się, że wcale tak nie musi Wszystkie zajęcia cieszyły się zainteresowaniem dzieci. być. W czasie ferii zimowych grupa prawie trzydziestu dzieci Spędziliśmy czas bardzo kreatywnie, wiele się dowiedzieliśmy. spędziła czas mądrze, kreatywnie i wesoło. Udowodniliśmy, że w ferie – nawet, jeśli nigdzie nie wyjeżdża- Zajęcia na świetlicy środowiskowej w czasie ferii zimowych my – nuda nie ma miejsca! koncentrowały się wokół tematyki zimy i świąt obchodzonych o tej porze roku. Obejrzeliśmy spektakl przygotowany przez teatrzyk Wróbelek Elemelek z Opola. Przedstawienie nawiązywało do Świąt Bożego Narodzenia. Wspólnie z gośćmi śpiewaliśmy kolędy, a sami próbowaliśmy muzykować z pomocą bum-bum rurek. Ważnymi świętami obchodzonymi zimą są także Dzień Babci i Dzień Dziadka, toteż przygotowaliśmy dla nich różne podarki, m.in.: uszyliśmy etui na okulary, a przy pomocy firmy „Lukrowa Kraina” pięknie przyozdobiliśmy ciasteczka masą cukrową. Nie mogło zabraknąć zabawy karnawałowej! Sami przygotowaliśmy maski i rekwizyty, by następnie bawić się przy muzyce w naszych przebraniach. Wśród przebierańców można było dostrzec pingwina, wilka, diabła, lekarkę, wiele księżniczek i wróżek. 1/113 Kwiecień 2018 41 Wieści sołeckie z Zawady Sołtys Zawady Dominik Pikos

„„ Po utrudnieniach i wielu oczeki- waniach dobiegła końca budowa chodnika i kanalizacji deszczowej z położeniem nowej nawierzchni as- faltowej na ul. Luboszyckiej. Remont dotyczył odcinka od ul. Bocianowej do końca Zawady. Wartość projektu to 1 179 908,06 zł, w tym środki z: • budżetu państwa – 589 954,03 zł • budżetu jednostki samorządu – 589 954,03 zł.

który uświetnił spotkanie wspólną modlitwą i śpiewem oraz TSKN koło DFK Zawada, dzięki któremu często- waliśmy się smacznym ciastem. Dzię- kuję za obecność i rozmowy. Dzieci grające na instrumentach przygoto- wała pani Marzena Panek z ogniska muzycznego „Preludium”. Dziękuję „„ Wspólna Wigilia z naszymi Senio- Radzie Sołeckiej oraz osobom, które rami w salce parafialnej, łamanie przyszły pomagać w organizacji Wi- się opłatkiem już za nami. Występy dzie- ci i młodzieży oraz wspólne kolędowanie przyniosły nam wie- le radości. Dziękuję wszystkim zaanga- żowanym osobom w organizację tej „„ Na moście nad rzeką Jemielnicą uroczystości. Współ- przy ul. Brzegowej zostały wydłu- organizatorami byli: żone barierki zabezpieczające przed Ksiądz Proboszcz, stromym zboczem oraz wspawano dodatkowe zabezpieczenie do istnie- jących barier i odmalowano całość. Dorośli, a w szczególności dzieci (a w Zawadzie ich coraz więcej) nie będą zagrożone, spacerując przez most. Realizację pokryto z funduszu sołeckiego. 42 Kwartalnik Gminy Turawa

gilii oraz Paniom, które tak dobrze napić się gorącego napoju . Dodatkowo w parku w Zawadzie, gdyby nie oso- i smacznie nam „nawarzyły”. dzieci mogły wypróbować swoją kre- by zaangażowane w jej organizację, atywność i wykonać farbami rysunki to dziś nie cieszylibyśmy się z tak „„ 14 stycznia br. w całej Polsce odbył na płótnie oraz pozwiedzać stadninę imponującej sumy, jaką udało nam się Finał Wielkiej Orkiestry Świątecz- koni. Wszystko to odbywało się przy się uzbierać. nej Pomocy, Zawada również brała rytmach orkiestry oraz zespołów „„ Dziękuję firmom i osobom, które w nim udział. Mimo niskiej tempe- muzycznych. pomagają nam zarówno przekaza- ratury, w naszym parku była gorąca nymi fantami, jak również swoją atmosfera. Można było ogrzać się przy „„ Drodzy Goście Wielkiej Orkiestry obecnością i pomocą w trakcie grania ognisku, zjeść kiełbaskę z bułką oraz Świątecznej Pomocy organizowanej Orkiestry.

Drodzy Goście Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy w Zawadzie. Wydawało się niemożli- we, a jednak udało się!!! Pobiliśmy po raz kolejny rekord z poprzedniego roku. Dzięki Wam zebraliśmy razem 11654,16 zł i 10 euro! To o 550 zł więcej niż na ubiegłorocznej Orkiestrze. Dziękujemy!!! Więcej zdjęć oraz informacji na temat WOŚP-u na facebooku sołeckim: Sołtys Zawady. Zapraszamy do odwiedzenia. 1/113 Kwiecień 2018 43

Kropelkowe Żart grosza wart konkursy Zebrał Adam Bochenek Ojciec strofuje syna: Dziękujemy Wam bardzo serdecznie za udział – Wziąłbyś się za jakąś robotę, a nie tylko bąki zbijał! w naszej zabawie i rozwiązanie krzyżówki Ja w twoim wieku po całych nocach rozładowywa- z poprzedniego numeru. Mamy nadzieję, że łem wagony... nie przysporzyliśmy dużo trudności w odga- Z kuchni matka dorzuca: dywaniu haseł i wprowadziliśmy Was w nastrój – Taaa... dopóki cię nie złapali... świąteczny. Poniżej lista osób, które otrzymują * * * nagrody, wylosowane spośród wszystkich Facet dał ogłoszenie do gazety „Szukam żony”. Jeszcze prawidłowych odpowiedzi. Hasło krzyżówki tego samego dnia otrzymał mnóstwo odpowiedzi. brzmiało Wesołych Świąt. Po nagrody należy Zdecydowana większość zaczynała się słowami „Weź zgłosić się do siedziby Redakcji w Urzędzie pan moją”. Gminy w Turawie pok. 20 na I piętrze. Gra- * * * tulujemy. Dwóch facetów siedzi przy barze i narzekają, jakie to Nagrody otrzymują: ich żony są przerażające. Pierwszy mówi: 1. Sara Barć Moja ma wymiary 90/80/60. 2. Dominik Pyka – To całkiem nieźle. 3. Sabina Przyszlak – Taak... Druga noga tak samo... – Drugi na to, a moja jest tak straszna, że jak ją po- Jeśli nadal chcecie się z nami bawić, to za- stawiłem na polu zamiast stracha na wróble, to ptaki praszam do kolejnego konkursu, tym razem oddały zeszłoroczne czereśnie... fotograficznego. Wystarczy zrobić zdjęcie * * * swojego wielkanocnego koszyczka. Pod uwagę Kowalski przychodzi do domu w rocznicę swojego ślubu. będziemy brać, oprócz wyglądu samego ko- Od progu wita go żona informując, że ma dla niego szyczka, sposób jego prezentacji. Konkurs jest niespodziankę. Zawiązała mu oczy i zaprowadziła do dla dzieci, które nie ukończyły 16 lat. Zdjęcie pokoju, po czym sama poszła do kuchni. W pewnym można wysłać na adres mailowy adam.boche- momencie Kowalski puścił bąka. Korzystając z nieobec- [email protected] z dopiskiem: konkurs Fala lub ności żony, zaczął rozpędzać śmierdzące powietrze przynieść na nośniku cyfrowym bezpośrednio trzymanym w ręku bukietem kwiatów. Po chwili wraca do naszego biura, do urzędu, pokój nr 20 na żona i zdejmuje Kowalskiemu opaskę z oczu. Rzeczy- I piętrze. Nagrodzimy 3 najciekawsze prace. wiście czekała na niego niespodzianka – cały pokój Zdjęcia mogą być wykonane za pomocą telefo- gości, którzy przyszli z okazji rocznicy... nu komórkowego. Do zdjęcia należy dołączyć informacje: Imię nazwisko dziecka, miejscowość za- mieszkania, wiek dziecka, tel. kontaktowy Dokończenie ze strony 11 rodzica/opiekuna oraz podpisane oświadczenie: Jak przyjęto w polskiej tradycji, 1 kwietnia jest dniem Wyrażam zgodę na udział mojego dziecka żartów i autor również nie mógł sobie tej przyjemności w konkursie kwartalnika „Fala”, a także na odmówić. Dla spokoju ducha informujemy, że artykuł publikację imienia, nazwiska, wizerunku dotyczący przeniesienia siedziby Gminy Turawa, z Turawy oraz pracy dziecka na łamach gazety i strony do Zawady był tylko prima-aprilisowym żartem, z okazji internetowej Urzędu Gminy w Turawie. 1 kwietnia. Urząd Gminy Turawa pozostanie w Turawie, nie zostanie nigdzie przeniesiony. Wszystkim, którzy Prace można nadsyłać do 20 kwietnia 2018 r. się nabrali i dobrze bawili, czytając artykuł, pragniemy Powodzenia. przypomnieć, że „Śmiech to zdrowie”. 44 Kwartalnik Gminy Turawa

Uwaga!! Jubilatka Komunikat!! z Turawy-Marszałek Gerwazy Węszy-Dyszy

W dniu 20 stycznia 2018 r. 92. rocznicę urodzin obchodziła pani Aniela W okresie między pierwszym a szes- Czyrnia z Turawy-Marszałek. Dostojną Jubilatkę w dniu jej święta odwiedził nastym marca na terenie gminy Tura- Wójt Gminy Turawa Waldemar Kampa. Wręczając solenizantce kwiaty, złożył wa doszło do nietypowego zjawiska jej życzenia dalszych długich lat życia w zdrowiu i szczęściu rodzinnym. atmosferycznego. Zarejestrowano tekst: Magdalena Sadowska upadek meteorytu lub innej, podob- nej materii pozaziemskiej. gall Wiadomo, że upadek meteorytu nie spowodował większych zniszczeń, ponieważ nikt nie zgłosił żadnych uszkodzeń. W chwili obecnej służby Cisza leśne prowadzą poszukiwania, roz- waża się też konieczność spuszcze- Spośród rzeczy wielkich i małych nia wody ze wszystkich zbiorników są lubiane bardziej i te mniej lubiane. wodnych. Można lubić zjeść i wypić, Ważne jest, by nie zabierać ze sobą nietypowo wyglądających materii, lubić radość i śmiech dość głośny, kamieni, itp., ponieważ mogą być można lubić też lenistwo - Motyle radioaktywne. Przedmiot powinien błogi stan umysłu i ciała. być wielkości piłki do tenisa lub na- Ja zaś lubię ciszę. Romantyczne chwile to motyle, wet piłki nożnej. Badająca zjawisko nowo powstała Narodowa Agencja Wtedy spod powiek wychodzą służki Izydy, które czasem ulatując zbyt wysoko, Badań i Jątrzenia Analiz Nietypowych Są niczym wiatr w dzień upalny porywa wiatr, Interakcji Emisyjnych, w skrócie NABI- i cień, gdy słońce próbuje spalić policzki. a czasem tylko ledwo skrzydła rozwiną JANIE, odnotowała niewielki wstrząs, prawdopodobnie związany z uderze- i tylko musną pąków kwiatów, Niczym kołdra w zimną noc niem w powierzchnię Ziemi. i herbata ciepła, gdy łapie zmęczenie. nieznacznie nad ziemią szybując. Poszukiwania swoim zasięgiem obej- Są uśmiechem w dzień smutny Tych chwil nikt cofnąć nie zdoła, mują całą gminę Turawa, a agencja i dłonią, gdy drogi szukasz w mroku. ani żadna moc nie wyrwie ich z tęsknoty. ubiega się o zezwolenie na przeszu- kiwanie obejść mieszkańców. O skali Lecz cisza też czasem krzyczy, Jeśli jedno kochało, a drugie miłość oddało, niebezpieczeństwa może świadczyć bez słów warg spierzchłych, to razem choćby po różnych morzach płynęli fakt, że w kilku wioskach zaczęły bez łez suchego morza wspomnień. w końcu w jednym porcie osiądą w nocy znikać zwierzęta domowe, W ciszy chwila ma swą wieczność. i jak motyle, chwil doświadczą ponownie a z kościoła w Turawie zniknął sznur w dzwonnicy, za który przewidziano Lubię ciszę w majestacie jej cichości. powabnych. nagrodę. 1/113 Kwiecień 2018 45 Kondolencje Im droższy człowiek, tym większy ból, Lecz wolą Boga jest rozstanie, Wyrazy głębokiego współczucia Nadzieją – dusz naszych spotkanie i szczerego żalu Pani Kazimierze Ptaszyńskiej Wyrazy głębokiego współczucia i szczerego żalu z powodu śmierci SIOSTRY SKŁADAJĄ Panu Wójt Gminy Turawa, Radni Rady Gminy Leonardowi Warzecha oraz Pracownicy Samorządowi Radnemu Rady Gminy Turawa z powodu śmierci ŻonY

Wyrazy głębokiego współczucia SKŁADAJĄ i szczerego żalu Wójt Gminy Turawa, Radni Rady Gminy Pani oraz Pracownicy Samorządowi Magdalenie Sadowskiej z powodu śmierci OJCA

SKŁADAJĄ Wyrazy głębokiego współczucia Wójt Gminy Turawa, Radni Rady Gminy, Pracownicy Samo- i szczerego żalu rządowi oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Turawskiej Pani Bogusławie Jędrychowicz

Wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci MATKI i szczerego żalu SKŁADAJĄ Pani Wójt Gminy Turawa, Radni Rady Gminy Justynie Warzecha oraz Pracownicy Samorządowi z powodu śmierci MATKI SKŁADAJĄ Wójt Gminy Turawa, Radni Rady Gminy oraz Pracownicy Samorządowi Wyrazy głębokiego współczucia i szczerego żalu

Wyrazy głębokiego współczucia Panu i szczerego żalu Adrianowi Grzeschik Pani Prezesowi LZS Ligota Turawska Małgorzacie Okos z powodu śmierci ojca z powodu śmierci MATKI SKŁADAJĄ SKŁADAJĄ Wójt Gminy Turawa, Radni Rady Gminy Wójt Gminy Turawa, Radni Rady Gminy oraz Pracownicy Samorządowi oraz Pracownicy Samorządowi 46 Kwartalnik Gminy Turawa

KRKRZYŻÓWKAZYŻÓWKA Św i ątŚWIĄTECZNAeczna NR 102 NR 102 Opracował Piotr Jendrzej 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 78 19 80 10

2 36 9 25 4 11 12

6 3 99 48 37 13

7 22 10 26 35 23 33 14 15

15 11 27 32 79 20 16 17 18

13 24 16 85 12 93 19 20 21 22 23 24 25

98 14 34 30 42 97 8 26 27

21 29 94 18 31 5 28 29

17 62 65 61 84 30

41 92 38 54 52 83 31 32

66 91 74 50 28 55 33 34 35

75 73 36 37 38 39 40 41 42

71 56 43

95 89 45 70 44 45

46 87 58 72 60 64 46

44 53 40 47 48

68 59 86 39 90 49 82 76 81 49

47 67 77 88 57 51 50 51

96 63 43 69 100

Poziomo: 1 – jego jednostką jest kg; 7 – barierka przy schodach; 10 – część piękna; 7 – największy z europejskich drozdów; 8 – rodzaj medalionu rycerza; wyrazu, sylaba; 11 – mały utrapieniec, urwis; 12 – kutwa, skąpiec; 13 – owczarz, 9 – do rysowania kółek; 17 – chłopiec z podstawówki dla gimnazjalisty; 18 – cena juhas; 14 – korekta w księgowości; 15 – dom kur; 16 – żywiczna szczapa; 19 – układa towaru; 19 – twarz na obrazie; 20 – kompan, kumpel; 21 – szynka lub baleron; towar w pudełkach; 22 – podwyższenie z trumną; 26 – ośrodek górniczy w Indiach 23 – badanie, rozkład; 24 – pokutniczka; 25 – niskie pH gleby; 27 – posąg panny (Radżasthan); 28 – muzułmański miesiąc postu; 29 – napęd pojazdów szynowych; młodej; 34 – ziele na herbatkę; 35 – głupota, brednia; 37 – wokół głowy świętego; 30 – dorosłaZnaczenie postać owada; 31 wyrazów: – zajęcia ruchowe w przedszkolu;Poziomo: 32 – daje 1 żarówka;-jego jednostką38 – stan w Meksyku jest lub kg; ostry sos;7- barierka39 – miasto nad przy Białą Okszą; 40 – do herbaty 33 – krajać,schodach; ciąć; 36 – zakład 10 drzewny;-część 40 – wiosennewyrazu, warzywo sylaba; liściaste; 43 11 – szczyt-mały z T uły;utrapieniec,urwis;12 41 – bagaż na samochodzie; 42 –- plastikowekutwa ,autoską z NR- D. Rozwiązanie w Tatrachpiec; Wysokich; 13- 44owczarz,juhas; – metal szlachetny – Ag; 45 14 – indyjska-korekta herbata; 46 w – zgrane księgowości; polega na rozszyfrowaniu 15-dom hasła. kur; 16-żywiczna towarzystwo; 47 – największa wyspa Japonii; 48 – rodzaj koniaku; 49 – sąsiadka Kartki z rozwiązaniem hasła krzyżówki świątecznej nr 102 prosimy nadsyłać do Niemki, Polki; 50 – uczy się sam; 51 – czarcia wierzba. Pionowo: 2 – debilka, dnia 31 maja 2018 roku na adres: Redakcja Kwartalnika „FALA”, ul. Opolska 39c, wariatka; 3 – część kaloryfera; 4 – marny grajek; 5 – hołota, motłoch; 6 – poczucie 46-045 Turawa (Urząd Gminy Turawa). Redakcja 1/113 Kwiecień 2018 47 Jasełka w Zakrzowie Turawskim Wodzenie niedźwiedzia w Rzędowie

Kolędnicy z Osowca Trzy w jednym w Kotorzu Wielkim

Bal przebierańców w Kadłubie Turawskim Bal misyjny w parafii Ligota Turawska