    

Program Festiwalu 6 Festival Programme 8 21. Konfrontacje Teatralne. Wprowadzenie 10 Konfrontacje Festival – introduction to the 2016 programme 10 Po co nam festiwal? Why do we need a festival? Rozmowa Janusza Opryńskiego, Marty Keil i Grzegorza Reske 12 Janusz Opryński, Marta Keil and Grzegorz Reske in conversation 12

AUTONOMIA / INSTYTUCJA / DEMOKRACJA 16 AUTONOMY / INSTITUTION / DEMOCRACY 16 Autonomia / Instytucja / Demokracja Marta Keil 18 Autonomy / Institution / Democracy Marta Keil 18 Auto-teatr w czasach post-prawdy Joanna Krakowska 24 Auto-theatre in times of post-truth Joanna Krakowska 24 Opór sztuki zaangażowanej Bojana Kunst 32 The uneasiness of active art Bojana Kunst 32 Oparte na faktach Ahmet Öğüt 44 Things based on real-life events Ahmet Öğüt 44 Fabryka nieszczęścia Franco „Bifo ” Berardi 50 The factory of unhappiness Franco ‚Bifo’ Berardi 50 Nie ma się czego wstydzić Agnieszka Jakimiak 58 Nothing to be ashamed of Agnieszka Jakimiak 58 Konkluzje badania: prekarność, projekt i miłość do sztuki Conclusion: discussion of original hypotheses in light of research results Michał Kozłowski, Jan Sowa, Kuba Szreder 64 Michał Kozłowski, Jan Sowa, Kuba Szreder 64 Mikro Teatr Komuna// Warszawa 70 Micro Theatre Komuna// Warszawa 70 Ewelina płacze TR Warszawa 72 Ewelina’s crying TR Warszawa 72 Drugi spektakl Teatr Polski w Poznaniu 74 The other show Teatr Polski w Poznaniu 74 Usland. Śladami Leonarda Z. Atman / Jakimiak / Malone / Siniarska 76 Usland. Following in Leonard Z’s footsteps Atman / Jakimiak / Malone / Siniarska 76 Aktorzy żydowscy Jewish actors Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie 78 Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie 78 Kantor downtown Teatr Polski im. H. Konieczki w Bydgoszczy 80 Kantor downtown Teatr Polski im. H. Konieczki w Bydgoszczy 80 Schubert. Romantyczna kompozycja na dwunastu wykonawców i kwartet smyczkowy Schubert. Romantic composition for twelve performers and a string quartet Teatr Dramatyczny im. J. Szaniawskiego w Wałbrzychu 82 Teatr Dramatyczny im. J. Szaniawskiego in Wałbrzych 82 Margarete Janek Turkowski 84 Margarete Janek Turkowski 84 Mothers of steel Agata Siniarska, Madalina Dan 86 Mothers of steel Agata Siniarska, Madalina Dan 86 Delfin, który mnie kochał Szpecht / Adamczak 88 Dolphin who loved me Szpecht / Adamczak 88 Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej Ludomir Franczak 90 The life and death of Janina Węgrzynowska Ludomir Franczak 90 Róża Atman / Jakimiak / Kaliski / Kołodziej / Polak 92 Rosa Atman / Jakimiak / Kaliski / Kołodziej / Polak 92

PROGRAM GŁÓWNY 94 MAIN PROGRAM 94 War and peace Gob squad 96 War and peace Gob squad 96 O uczestnictwie Gob squad 98 On participation Gob squad 98 Time’s journey through a room Toshiki Okada / Chelfitsch 106 Time’s journey through a room Toshiki Okada / Chelfitsch 106 Od straconej dekady do straconej ziemi: trajektoria teatralna Chelfitsch From lost decade to lost land: the theatrical trajectory of Chelfitsch Kyoko Iwaki 110 Kyoko Iwaki 110 Birdie Agrupación Señor Serrano 114 Birdie Agrupación Señor Serrano 114 A house in Asia Agrupación Señor Serrano 116 A house in Asia Agrupación Señor Serrano 116 Bodies in custody: Architectures of the Osama Bin Laden compound in Abbottabad Zabezpieczone ciała. Architektura posiadłości Osamy Bin Ladena w Abbottabadzie Marina Otero Verzier 118 Marina Otero Verzier 118 Longing lasts longer Penny Arcade 122 Longing lasts longer Penny Arcade 122 Penny Arcade: New York ‘doesn’t see the value of culture, only of status’ Ben Walters 124 Penny Arcade: Nowy Jork „nie ceni kultury, tylko status” Ben Walters 124 The zero point: the kindly ones Provisorium Theatre 128 Punkt zero: łaskawe Teatr Provisorium 128 The zero po int: the kindly ones. Inspirations 132 Punkt zero: łaskawe. Inspiracje 132 Always at a bad time. Polish theatre and the holocaust An interview with Grzegorz Niziołek 136 Zawsze nie w porę. Polski teatr i zagłada Rozmowa z Grzegorzem Niziołkiem 136 Heroes’ square Lithuanian National Drama Theatre 142 Plac bohaterów Litewski Narodowy Teatr Dramatyczny 142 Talking to our mystery other half Krystian Lupa 144 Mówić do tajemniczej połowy Krystian Lupa 144 The end is the point Anka Herbut 148 Koniec jest celem Anka Herbut 148 Thomas Bernhard – god, honour, nation Agata Wittchen-Barełkowska 152 Thomas Bernhard – bóg, honor, ojczyzna Agata Wittchen-Barełkowska 152 Around and about heroes’ square – Thomas Bernhard’s last play: Wokół placu bohaterów. Rozmowa o ostatnim dramacie Thomasa Bernharda a discussion with participation of: Jacek St. Buras, Karol Franczak, Adam Lipszyc z udziałem Jacka St. Burasa, Karola Franczaka i Adama Lipszyca Moderated by: Agata Wittchen-Barełkowska 162 Prowadzenie: Agata Wittchen-Barełkowska 162 On eought to articulate this fear Meeting with prof. Zbigniew Mikołejko 164 Trzeba wyartykułować ten lęk. Spotkanie z prof. Zbigniewem Mikołejką 164 Songs from my shows Ivo Dimchev 166 Songs from my shows Ivo Dimchev 166 Parental ctrl Groundfloor group 168 Parental ctrl Groundfloor group 168 Performative Centre 170 Centrum Performatywne 170 EEPAP Dictionnary: Platform. East European Performing Arts Companion 174 Słownik EEPAP: Platform. East European Performing Arts Companion 174 Neighbours – Theatre Confrontations’ in ternational residency programme 176 Sąsiedzi – międzynarodowy program rezydencji Konfrontacji Teatralnych 176 Festival Campus during the 21st Confrontations Festival in Lublin 178 Festival Campus podczas 21. Konfrontacji w Lublinie 178 Confrontations Cinema 180 Kino Konfrontacji 180 ACCOMPANYING EVENTS 184 WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE 184 Shy albatross Natalia Maria Przybysz, Raphael Rogiński, Miłosz Pękala i Hubert Zemler 186 Shy albatross Natalia Maria Przybysz, Raphael Rogiński, Miłosz Pękala i Hubert Zemler 186 Launch of Marcin Dymiter’s cassette tape The life and death of Janina Węgrzynowska Premiera kasety Marcina Dymitera Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej Marcin Dymiter (Poland), Paul Wirkus (Germany) 188 Marcin Dymiter (Polska), Paul Wirkus (Niemcy) 188 Dummy and utopia Teatr Realistyczny 190 Atrapa i utopia Teatr Realistyczny 190 Vivisections Szymon Kasprowicz 192 Wiwisekcje Szymon Kasprowicz 192 Ruthless sense of humour Pearl divers – Lublin-based improv theatre 194 Bezwzględne poczucie humoru Poławiacze Pereł Improv Teatr z Lublina 194 Woman’s time Teatr Stary w Lublinie 196 Czas kobiety Teatr Stary w Lublinie 196 Galeria Labirynt   Teatr Stary ul.ks.J.Popiełuszki  Centrum Spotkania Kultur Centrum Kultury w Lublinie ul.Jezuicka  Labirynt Gallery Plac Teatralny  ul.Peowiaków  Old Theatre  Popiełuszki Street    Jezuicka Street Centre for the Meeting of Cultures Centre for Culture in Lublin  Teatralny Square  Peowiaków Street

ka

tows

ar b echowska u Cz L aja M PKS

Chmielna a 3 ka Sz

ewska ls Doln a

a o Plac Zamkowy ieg

kojn

dopojn / Castle Square

po Lubome

S

wa a Wo ow do mk

ro oniatowsk Kowa Za P ls

Og ka aszica a St Ka Ogród Saski rmel sk ic

a ka tow k

R Plac po Farze

s a

y j

w a ubar b

I Armii WP a / Po Farze Square a

L n

i Po

M

n Ziel a

odzk dw e

i Plac Litewski o Gr na Stare Miasto al W / Litewski Square 4 / Old Town e Plac Rynek Teatralny Depta

a k / Promenad / Market j

/ Teatralny a e We t 5 Square teranó Square a w J a e

o z uicka na K K

cz 8 tger r Chopin ó t Lipo e Pe owi 10 l e

ro w ot

aków sk p o a G a wa

k 2

Hi

c

H

e t 9

Radziszewskieg e a y

m cz

s

r

p wi e

3 l

a w

i 1

6

Plac M. Curie- n Naruto i

W a Okopow i

U a r k

a y c

i M s

z

m y y

e n a

d 7 n l s

o a a P k

k Or M i

a e A o c ln g ic o o aabeg ki D R C e L Ko g ip hopin no o p o n a wa ic Gran ka a ic z towicz na Naru G mi    nna - 

ii ar M y Za nn

a mo a P ln jska o D  ɩ Cafe Mari  ɩ Arte del Gusto  ɩ Cafe Mari  ɩ Arte del Gusto % zniżki % zniżki % discount % discount pn–wt. :–: pn–pt. :–: Mon–Tue  am– pm Mon–Fri  am– pm sb–nd. :–: sb. :–: Sat–Sun  am– pm Sat  am– pm ul. Grottgera  nd. :–:  Grottgera Street Sun  am– pm Lubelskiego Lipca ’80 ul. Hempla   Hempla Street  ɩ Cafe Velo  ɩ Cafe Velo % zniżki  ɩ Kap Kap Cafe % discount  ɩ Kap Kap Cafe pn–pt. :–: % zniżki Mon–Fri  am– pm % discount al. Zygmuntowskie sb–ndz. :–: pn–pt. :–: Sat–Sun  am– pm Mon–Fri : am–: pm ul. Chopina / sb–nd. :–: / Chopina Street Sat–Sun  am– pm ul. Narutowicza   Narutowicza Street  ɩ Od Kuchni  ɩ Od Kuchni Park Ludowy % zniżki na przekąski,  ɩ Kobi Sushi % on snacks, main  ɩ Kobi Sushi dania główne, desery % zniżki courses and desserts % discount pn–czw. :–: pn–czw. :–: Mon–Thu  am– pm Mon–Thu  am– pm pt–sb. :–: pt–sb. :–: Fri–Sat  am– pm Fri–Sat.  am– pm nd. :–: nd. :–: Sun  am– pm Sun  am– pm ul. Chopina  ul. Kościuszki   Chopina Street  Kościuszki Street N

 ɩ Kardamon  ɩ Thai Story  ɩ Kardamon  ɩ Thai Story Dworcowa % zniżki % zniżki % discount % discount pn–sb. :–: wt–pt. :–: Mon–Sat  am– pm Tue–Fri  am– pm nd. :–: sb. :–: Sun  pm– pm Sat  pm– pm Krak. Przedmieście  nd. :–:  Krak. Przedmieście Street Sun  pm– pm ul. Peowiaków   Peowiaków Street  ɩ Kogel Mogel  ɩ Kogel Mogel % zniżki  ɩ Zielony Talerzyk % discount  ɩ Zielony Talerzyk pn–pt. :–: % zniżki Mon–Fri  am– pm % discount 100200 300400 m sb. :–: oprócz alkoholu Sat  am– pm (excluding alcohol) nd. :–: pn–nd. :–: Sun  am– pm Mon–Sun  am– pm Krak. Przedmieście  ul. Królewska   Krak. Przedmieście Street  ul. Królewska Street PKP   LEGENDA · MIEJSCA pomieszczenia Centrum Kultury w Lublinie (CK): C sala czarna · K sala kinowa · O oratorium PIW piwnice · W sala widowiskowa pomieszczenia Centrum Spotkania Kultur (CSK): SB CSK sala baletowa · SK CSK sala kameralna SO CSK sala operowa

. · CZWARTEK . · ŚRODA War and Peace Gob Squad : · W ·  min · spektakl w j. ang. Centrum Performatywne Platforma. Po co nam : · K · wstęp wolny z tłum. symultanicznym na j. pol. · / zł słownik pojęć wspólnych? – Spotkanie wokół słownika EEPAP pod red. Joanny Krakowskiej . · PIĄTEK Usland* Atman/ Jakimiak/ Malone/ Siniarska : · O ·  min · wstęp wolny * instalacja Trzeba wyartykułować ten lęk – : · K · wstęp wolny Delfin, który mnie kochał Kolektyw a : · C ·  min · spektakl w j. pol. · / zł spotkanie z prof. Zbigniewem Mikołejką Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej : · Galeria Labirynt ·  min · spektakl w j. pol. · / zł War and Peace Gob Squad : · W ·  min · spektakl w j. ang. Ludomir Franczak z tłum. symultanicznym na j. pol. · / zł Usland Atman/ Jakimiak/ Malone/ Siniarska : · O ·  min · spektakl w j. ang. · / zł Songs from my shows Ivo Dimchev : · PIW ·  min · / zł Kino Konfrontacji Magiczne miasto, : · K ·  min i  min · wstęp wolny Granatowy zeszyt reż. Natasza Ziółkowska-Kurczuk . · SOBOTA Delfin, który mnie kochał Kolektyw a : · C ·  min · spektakl w j. ang. · / zł Kino Konfrontacji Wyślę Wam kartkę : · K · wstęp wolny Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej : · Galeria Labirynt ·  min · spektakl w j. pol. · / zł reż. Anna Duda-Gocel Ludomir Franczak Parental CTRL GroundFloor Group : · W ·  min · spektakl w j. rumuńskim Schubert. Romantyczna kompozycja na : · SB CSK ·  min · spektakl w j. pol. i węgierskim, napisy pol. i ang. · / zł dwunastu wykonawców i kwartet smyczkowy napisy ang.· / zł Mikro Teatr Komuna//Warszawa (edycja lubelska) : · C ·  min · spektakl w j. polskim · / zł Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu Longing Lasts Longer Penny Arcade : · PIW ·  min · spektakl w j. ang., napisy pol. · / zł Usland Atman/ Jakimiak/ Malone/ Siniarska : · O ·  min · spektakl w j. pol. · / zł Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej : · Galeria Labirynt ·  min · spektakl w j. pol. · / zł . · NIEDZIELA Ludomir Franczak Kino Konfrontacji Niepamięć reż. Piotr Brożek : · K · wstęp wolny Wydarzenie Towarzyszące Wieczór impro : · PIW · bezpłatne wejściówki Mikro Teatr Komuna//Warszawa (edycja lubelska) : · C ·  min · spektakl w j. pol. · / zł Poławiacze Pereł Time’s Journey Through a Room : · SK CSK ·  min · spektakl w j. japońskim Toshiki Okada/ chelfitsh napisy pol. i ang. · / zł . · CZWARTEK Birdie Agrupación Señor Serrano : · W · spektakl w j. ang., napisy pol. · / zł Spotkanie Wokół Placu Bohaterów : · K · wstęp wolny Longing Lasts Longer Penny Arcade : · PIW ·  min · spektakl w j. ang., napisy pol. · / zł Wydarzenie Towarzyszące Atrapa i Utopia : · C ·  min · spektakl w j. pol. · bezpłatne wejściówki Teatr Realistyczny . · PONIEDZIAŁEK Kino Konfrontacji Zawód fotograf : · K ·  min · bezpłatne wejściówki Centrum Performatywne Warsztaty Rabih Mroué :–: · Sala Prób  CK reż. Natasza Ziółkowska-Kurczuk Centrum Performatywne Wykład Bojany Kunst : · K · wstęp wolny Kantor Downtown Teatr Polski w Bydgoszczy : · Galeria Labirynt ·  min · spektakl w j. pol. i ang. oraz promocja polskiego wydania książki napisy pol. · / zł „Artysta w pracy” Wydarzenie Towarzyszące Czas kobiety : · Teatr Stary · bilety do nabycia w Teatrze Starym Mikro Teatr Komuna//Warszawa : · C ·  min · spektakl w j. pol. · / zł Leszek Mądzik (edycja warszawska) Punkt Zero: Łaskawe Teatr Provisorium : · W ·  min · spektakl w j. pol., napisy ang. · / zł Time’s Journey Through a Room : · SK CSK ·  min · spektakl w j. japońskim Koncert Premiera kasety Marcina Dymitera : · PIW · / zł Toshiki Okada/ chelfitsh napisy pol. i ang. · / zł „Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej” A House in Asia Agrupación Señor Serrano : · W ·  min · spektakl w j. ang., napisy pol. · / zł Marcin Dymiter/ Paul Wirkus Mothers of Steel Agata Siniarska & Madalina Dan : · O · spektakl w j. ang. i pol. · / zł . · PIĄTEK . · WTOREK Kino Konfrontacji …wpisany w Gwiazdę Dawida – : · K ·  min i  min · wstęp wolny Centrum Performatywne Seminarium Bojany Kunst :–: · Sala Prób  CK krzyż, Marsz Żywych, reż. Grzegorz Linkowski Centrum Performatywne Warsztaty Rabih Mroué :–: · Sala Prób  CK Aktorzy żydowscy Teatr Żydowski : · Galeria Labirynt ·  min · spektakl w j. pol. Margarete Janek Turkowski : · O ·  min · spektakl w j. pol. · / zł napisy ang.· / zł Mikro Teatr Komuna//Warszawa : · C ·  min · spektakl w j. pol. · / zł Drugi spektakl Teatr Polski w Poznaniu : · W ·  min · spektakl w j. pol., napisy ang. · / zł (edycja warszawska) Aktorzy żydowscy Teatr Żydowski : · Galeria Labirynt ·  min · spektakl w j. pol. Ewelina płacze TR Warszawa : · W ·  min · spektakl w j. pol., napisy ang. · / zł napisy ang.· / zł Schubert. Romantyczna kompozycja na : · SB CSK ·  min · spektakl w j. pol. Pokaz warsztatowy Agrupación Señor Serrano : · Sala Prób  CK ·  min · bezpłatne wejściówki dwunastu wykonawców i kwartet smyczkowy napisy ang. · / zł Róża Atman/ Jakimiak/ Kaliski/ Kołodziej/ Polak : · PIW ·  min · / zł Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu Margarete Janek Turkowski : · O ·  min · spektakl w j. ang. · / zł . · SOBOTA Wydarzenie Towarzyszące Wiwisekcje : · PIW ·  min · spektakl w j. pol., napisy ang. · bezpłatne Kino Konfrontacji Wybaczyć wszelkie zło, : · K ·  min i  min · wstęp wolny Szymon Kasprowicz wejściówki …bo jestem stąd, reż. Grzegorz Linkowski Plac Bohaterów Litewski Teatr Narodowy : · SO CSK ·  min · spektakl w j. litewskim napisami pol. i ang. · // zł Cena karnetu obejmującego  wydarzeń Koncert Shy Albatross : · W · / zł głównego programu:  zł (ulgowy  zł)   LEGEND · VENUES Centre for Culture in Lublin (CK) C sala czarna · K cinema · O oratorium BAS basement · W main auditorium Centre for the Meeting of Cultures in Lublin (CSK) SK CSK chamber room · SB CSK ballet room SO CSK opera hall

. · T HURSDAY . · W EDNESDAY War and Peace Gob Squad  pm · W ·  min · in English with simultaneous Performative Centre Platform. Why Do We Need : pm · K · free admission interpretation in Polish · /  Common Terms? A meeting dedicated to EEPAP dictionary edited by Joanna Krakowska . · F RIDAY Usland (installation) Atman/ Jakimiak/ Malone/ Siniarska : pm · O ·  min · free admission One Ought to Articulate This Fear  pm · K · free admission Dolphin_who_loved_me Kolektyw a : pm · C ·  min · in Polish · /  Meeting with prof. Zbigniew Mikołejko The Life and Death of Janina Węgrzynowska  pm · Galeria Labirynt ·  min War and Peace Gob Squad  pm · W ·  min · in English with simultaneous Ludomir Franczak in Polish · /  interpretation in Polish · /  Usland Atman/ Jakimiak/ Malone/ Siniarska  pm · O ·  min · in English · /  Concert Songs from my shows Ivo Dimchev  pm · BAS ·  min · /  Confrontations Cinema Magiczne miasto,  pm · K ·  min i  min · free admission The Navy Notebook dir. Natasza Ziółkowska-Kurczuk . · S ATURDAY Dolphin_who_loved_me Kolektyw a  pm · C ·  min · in English · /  Confrontations Cinema I Will Send You a Postcard  pm · K ·  min · free admission The Life and Death of Janina Węgrzynowska  pm · Galeria Labirynt ·  min dir. Anna Duda-Gocel Ludomir Franczak in Polish · /  Parental CTRL GroundFloor Group  pm · W ·  min · in Romanian and Hungarian Schubert. A Romantic Arrangement  pm · SB CSK ·  min · in Polish with Polish and English subtitles · /  for Twelve Performers and a String Quartet with English subtitles · /  Microtheatre Komuna//Warszawa (Lublin Edition) : pm · C ·  min · in Polish · /  Dramatic Theatre in Wałbrzych Longing Lasts Longer Penny Arcade  pm · BAS ·  min · in English Usland Atman/ Jakimiak/ Malone/ Siniarska  pm · O ·  min · in Polish · /  with Polish subtitles · /  The Life and Death of Janina Węgrzynowska  pm · Galeria Labirynt ·  min Ludomir Franczak in Polish · /  . · S UNDAY Accompanying Event Impro-Evening  pm · BAS · complimentary tickets Confrontations Cinema Oblivion, dir. Piotr Brożek  pm · K · free admission Poławiacze Pereł Microtheatre Komuna//Warszawa (Lublin Edition)  pm · C ·  min · in Polish · /  Time’s Journey Through a Room  pm · SK CSK ·  min · in Japanese . · T HURSDAY Toshiki Okada / Chelfitsch with Polish and English subtitles · /  A meeting dedicated to Heroes’ Square : pm · K · free admission Birdie Agrupación Señor Serrano : pm · W · in English with Polish subtitles · /  Accompanying Event Dummy and Utopia  pm · C ·  min · in Polish Longing Lasts Longer Penny Arcade  pm · BAS ·  min · in English Realistyczny Theatre complimentary tickets with Polish subtitles · /  Confrontations Cinema Profession, Photographer  pm · K ·  min · complimentary tickets dir. Natasza Ziółkowska-Kurczuk . · MONDAY Kantor Downtown Polish Theatre in Bydgoszcz  pm · Galeria Labirynt ·  min · in Polish Performative Centre A workshop by Rabih Mroué  am –  pm · Sala Prób  CK and English with Polish subtitles · /  Performative Centre A lecture by Bojana Kunst and  pm · K · free admission Accompanying Event Woman’s Time Leszek Mądzik  pm · Teatr Stary · tickets at Teatr Stary’s box ofce launching of the Polish edition of Artist at Work The Zero Point: The Kindly Ones Provisorium Theatre  pm · W ·  min · in Polish Microtheatre Komuna//Warszawa (Warsaw Edition)  pm · C ·  min · in Polish · /  with English subtitles · /  Time’s Journey Through a Room  pm · SK CSK ·  min · in Japanese Concert Launch of The Life and Death of Janina  pm · BAS · /  Toshiki Okada/ chelfitsh with Polish and English subtitles · /  Węgrzynowska tape by Marcin Dymite A House in Asia Agrupación Señor Serrano : pm · W ·  min · in English Marcin Dymiter/ Paul Wirkus with Polish subtitles · /  Mothers of Steel Agata Siniarska & Madalina Dan  pm · O · in English and Polish · /  . · F RIDAY Confrontations Cinema …Cross inscribed in the Star of  pm · K ·  min i  min · free admission . · T UESDAY David, March of the Living, dir. Grzegorz Linkowski Performative Centre A seminar by Bojana Kunst  am – : am · Sala Prób  CK Jewish Actors Jewish Theatre  pm · Galeria Labirynt ·  min · in Polish Performative Centre A workshop by Rabih Mroué  pm –  pm · Sala Prób  CK with English subtitles · /  Margarete Janek Turkowski  pm · O ·  min · in Polish · /  The Other Show Polish Theatre in Poznań  pm · W ·  min · in Polish Microtheatre Komuna//Warszawa  pm · C ·  min · in Polish · /  with English subtitles · /  (Warsaw Edition) Jewish Actors Jewish Theatre  pm · Galeria Labirynt ·  min · in Polish Ewelina’s Crying TR Warszawa : pm · W ·  min · in Polish with English subtitles · /  with English subtitles · /  A workshop presentation Agrupación Señor Serrano  pm · Sala Prób  CK ·  min · complimentary tickets Schubert. A Romantic Arrangement for Twelve  pm · SB CSK ·  min · in Polish Rose Atman/ Jakimiak/ Kaliski/ Kołodziej/ Polak  pm · BAS ·  min · /  Performers and a String Quartet with English subtitles · /  Dramatic Theatre in Wałbrzych . · S ATURDAY Margarete Janek Turkowski  pm · O ·  min · in English· /  Confrontations Cinema To Forgive All Evil,  pm · K ·  min i  min · free admission Accompanying Event Vivisections  pm · BAS ·  min · in Polish with English subtitles ...Because I Come from Here, dir. Grzegorz Linkowski Szymon Kasprowicz complimentary tickets Heroes’ Square Lithuanian National Theatre in Vilnius  pm · SO CSK ·  min · in Lithuanian with Polish and English subtitles · //  Concert Shy Albatross  pm · W · /  Price of the Festival ticket allowing admission to  main events:   (concession  ) .  .   ,     –       ,  

Festiwal jest publiczną instytucją sztuki, As public arts institutions, festivals have Co szczególnie ważne, festiwal zawsze Lupa – it will be first Lublin presentation of a więc ma konkretną rolę, obowiązki i odpo- very precise responsibilities, obligations and powstaje w konkretnym miejscu i czasie. this one of the most influential Polish thea- wiedzialność ‒ zarówno wobec artystów, jak roles to play – both in relation to artists as Dlatego podstawową linią programową tego- tre directors. i publiczności; w środowisku lokalnym oraz well as to their public, at local and interna- rocznej edycji są spektakle młodych polskich międzynarodowym. tional level. reżyserów i reżyserek, które prześwietlają Importantly, the festival always emerges instytucję teatru i pytają o rolę oraz odpo- out of a specific time and place – thus the Jednym z zadań festiwalu jest nieustanne One of the core aims of performing arts fes- wiedzialność twórców, sprawdzają ramy tea- key element of our programme this year poszukiwanie i nazywanie nowych nieoczy- tivals is their endless searching of new, origi- tru repertuarowego i testują alternatywne are shows presented by young Polish direc- wistych sposobów rozumienia języka teatral- nal ways of formulating and understanding wobec niego rozwiązania. Są wśród nich tors – mostly female ones – who penetrate nego oraz rozwijanie krytycznego dyskursu. theatrical language, as well as developing spektakle realizowane zarówno w nurcie the institution of theatre and ask questions a discourse which would enable the artists niezależnym, jak i w ramach teatrów insty- regarding the roles and responsibilities of Festiwal powinien stwarzać twórcom and the audience to talk. tucjonalnych. Wszystkie powstały w sezo- the artists and the art producers. These warunki do pracy i rozwijania swoich praktyk nach / i /, wszystkie uważ- include shows which have emerged out of artystycznych, stymulować swobodny prze- Festivals should provide artists with the con- nie i krytycznie przyglądają się zasadom independent scenes, as well as those cre- pływ artystów, dzieł, koncepcji i idei. ditions in which they can work and develop i warunkom pracy w teatrze. Pytają o pod- ated by repertory theatres. All originate from their practice and to stimulate the free flow miotowość artystów i publiczności, stawiają the / and / seasons, and all take Jest odpowiedzialny za odkrywanie nowych of people, works, concepts and ideas. mocne tezy o prekarności współczesnych a close look at the rules and conditions of artystów oraz otwieranie się wobec coraz pracowników sztuki, kwestionują hierarchie art production system, especially the one liczniejszych i bardziej zróżnicowanych Festivals are responsible for discovering new oraz relacje władzy w obszarze instytucji applying to contemporary theatre institu- odbiorców. phenomena, movements, ways of thinking sztuki. Szukają teatralnej demokracji: w rela- tions. They ask about the role of artists and and producing the arts, as well as becoming cjach wewnątrz instytucji teatru oraz w kon- audiences, thematising the precariousness of Powinien tworzyć przestrzeń niezależnej open to ever larger and more diverse groups takcie artysty i widza. Wyraźnie pokazują, że contemporary arts practitioners, challeng- wymiany myśli i doświadczeń, oferując arty- of audiences. sama forma teatru zawsze jest polityczna. ing hierarchies and authority relations within stom i publiczności warunki do swobodnej, arts institutions. They seek theatre democ- rzeczywistej debaty. In our view, a festival should create the Wszystkie te spektakle są autotematyczne, racy – in relations taking place within the- space for independent exchange of thoughts ale nie oznacza to, że mówią wyłącznie atrical institutions, as well as in the contact Musi przy tym pozostawiać miejsce na nie- and experiences, ofering artists and their o teatrze. Przeciwnie, to wyjątkowo silny built up between artists and audience. They oczekiwane zderzenia, spotkania, niespodzie- public room and time to think, to experience, i spójny głos na temat kontekstu politycz- clearly show that the very essence of the wane koincydencje. to talk. nego, społecznego i ekonomicznego, w jakim theatrical form is inherently political. wszyscy funkcjonujemy. W programie . edycji festiwalu znajdą się It should leave however additional space for All these shows are auto-thematic, but this spektakle twórców, którzy proponują nowe unexpected encounters, coincidences – and W naszym przekonaniu jesteśmy świad- does not mean they only address the sub- fascynujące języki teatralne, od lat kon- clashes. kami powstawania nowego nurtu w teatrze, ject of theatre. Quite the opposite: it is a very sekwentnie wyznaczają własne sposoby który o demokracji opowiada, nie tyle poka- coherent and potent attempt to address the rozumienia teatru i pociągają za sobą wielu In the programme of the st edition of zując ją na scenie, ile przez wprowadzanie contexts of politics, society and economics następców. Jest wśród nich (wciąż słabo Konfrontacje we include shows by artists jej zasad w metody pracy oraz stawianie we all function within. znana w Polsce) katalońska grupa Señor ofering new, fascinating theatrical lan- pytań o normy rządzące procesem produk- Serrano, swobodnie i twórczo posługująca guages, those who for years have been pre- cji sztuki. Nie przypadkiem wszyscy twórcy It really does seem that we are witness- się nowymi technologiami, laureaci nagrody senting their own ways of understanding polskich spektakli zaproszonych w tym roku ing the development of a new theatrical Srebrnego Lwa na Biennale Weneckim performing arts and who lead many new art- na Konfrontacje Teatralne pytają o własną direction, which not only addresses issues w  roku za „stworzenie nowego języka ists in their wakes. This year, we invite you to podmiotowość, dopominają się o demokrację of democracy on stage, but goes as far as teatralnego”. Pojawi się również Toshiki see the performances by Agrupación Señor i podejmują próbę projektowania jej alter- introducing them into methods and struc- Okada, jedna z najważniejszych postaci tea- Serrano, a Catalan group (which is not yet natywnych modeli. A przecież rozmowa na tures of working and posing questions about tru na świecie, z najnowszym spektaklem known all that well in Poland) with its free temat tego, jakiej demokracji chcemy, jest the rules which govern the process of pro- swojej grupy chelfitsch. Po raz pierwszy and creative use of new technologies which nam dzisiaj potrzebna jak powietrze. ducing art. It is not by accident that all of będziemy gościć gwiazdę sceny niezależnej won them the  Silver Lion at the Venice the Polish artists invited to take part in this ‒ Ivo Dimcheva. Biennale for “developing a new theatrical   year’s Konfrontacje Festival are asking ques- Marta Keil i Grzegorz Reske language.” We will also be welcoming Toshiki tions about their own subjectivity, taking Powrócą natomiast m.in.: Gob Squad ‒ Okada, one of the most important personali- up the challenge of challenging old orders z polską premierą świetnego przedstawie- ties of the world stage, along with the latest and designing alternative models of democ- nia War and Peace koprodukowanego przez show by his group Chelfitsch. Konfrontacje racy – all this at a time when discourse on Konfrontacje, oraz doskonale znana lubel- Festival will for the first ever time also the subject of what democracy should pro- skiej publiczności Penny Arcade, która host Ivo Dimchev, another star of the inde- vide us with is as essential as the very air we pokaże swój najnowszy spektakl Longing pendent stage. Gob Squad will be making breathe. Lasts Longer. Festiwal zamkniemy pokazem a reappearance with the Polish premiere of znakomitego Placu Bohaterów w reżyserii their newest piece War and Peace, copro-   Marta Keil and Grzegorz Reske jednego z najważniejszych polskich twór- duced by Konfrontacje, along with Penny ców: Krystiana Lupy. Będzie to pierwszy Arcade, a Lublin favourite with her new show   w Lublinie pokaz pracy tego reżysera. Longing Lasts Longer. At the end of the fes- Marek Kazmierski tival we will invite you to see Heroes’ Square by Thomas Bernhard, directed by Kristian

  ·     ·     ?   ,           ?  ,       

 : Słuchajcie, minął rok. Jak  : Look, a year has passed. ..: Czyli uważasz, że wybór sposobu komu- ..: So you think that the choice of the pamiętacie, rok temu rozmawialiśmy o histo- As you might remember, a year ago we nikowania się z publicznością czy poszukiwa- method of communicating with the audience rii festiwalu, ale też o procesie definiowa- talked about the history of the festival, but nie nowych form wypowiedzi teatralnych są or the search for new forms of theatrical nia go na nowo. Ciekaw jestem, jak to nasze also about a need to define it anew. I won- także formą reakcji na świat, na otaczającą expressions is also a form of a reaction to the myślenie kształtowało się i zmieniało przez der how our thoughts have been taking nas rzeczywistość? world and the reality which surrounds us? ten okres, jak uzależniało się od czasu, w shape and evolving over the year, how they którym żyjemy. Wydaje mi się, że w procesie have depended on the times in which we ..: Tak, jestem przekonana, że wybór ..: Yes, I believe that both the choice of budowania tegorocznego programu ważne live. I feel that what mattered in the course zarówno formy, jak i metody pracy jest the form and of the method of work is always było właśnie szukanie relacji z obecnym of building this year’s programme was the zawsze gestem politycznym. a political statement. czasem – i że ten związek ujawnia się na search for a relation with the present time – dwóch poziomach: w formie, ale też w tema- and that this relation can be gleaned at two ..: A czy waszym zdaniem taka wypowiedź ..: Do you think such a statement can be cie lęków, przeczuć, uobecnianych w niektó- levels: that of the form, and in the issue of może zostać sformułowana na gruncie insty- formulated within the institution of the rep- rych spektaklach. To w ogóle częste zjawi- fears and foreboding present in some perfor- tucji teatru repertuarowego? ertory theatre? sko: artyści próbują ostrzegać, przeczuwają mances. This is a frequent thing in general:  : I believe this is one of coś wcześnie – chociaż zazwyczaj nikt tych artists try to give warnings, have premoni-  : Myślę, że to jedno z naj- the biggest challenges. Clearly, there is an ostrzeżeń nie słucha. tions – but typically no one listens to them. większych wyzwań. Na pewno próbę łama- attempt to break existing hierarchies and nia zastanych hierarchii i szukania nowych search for new methods of production is  : Na pewno wydarzenia spo-  : The social and political events metod produkcji podejmują takie spektakle such performances as Kantor Downtown, łeczne, polityczne, które miały miejsce that have happened over the last year have powstałe w ramach struktur repertuarowych, Schubert…, or Ewelina’s Crying and The Other w ostatnim roku, kazały nam weryfikować made us verify and in a sense update our jak Kantor Downtown, Schubert… czy Ewelina Show, which have been created within reper- i w jakimś sensie aktualizować założenia assumptions concerning the festival. Our płacze i Drugi spektakl. tory institutions. dotyczące festiwalu. Nasze myślenie nie thoughts and beliefs, not only on the pro- tylko o programie festiwalu, ale też i o jego gramme of the festival, but also on its role, ..: A czy te spektakle, które wybraliście, ..: Do the productions you have chosen roli zawsze kształtowane jest w odniesie- are always shaped with reference to the poszerzają język teatralny? broaden the language of theatre? niu do rzeczywistości, do aktualnego poli- reality, to the current political context. And tycznego kontekstu. I myślę, że jest tak, jak I think what you say is indeed true: this year’s ..: Zdecydowanie tak. Eksplorują formę ..: They definitely do. They explore the the- mówisz: tegoroczny program rzeczywiście programme is grounded in two levels. On the teatralną, pytają o to, co stoi za wyborem atrical form, they question what is behind this zasadza się na dwóch obszarach. Z jednej one hand, all the international performances takiej a nie innej metody pracy, testują nowe method of work as opposed to another, they strony wszystkie spektakle zagraniczne clearly speak of the current social reality – rozwiązania. Natomiast ciekawe jest to, że test new solutions. But what is interesting is wyraźnie mówią o aktualnej, społecznej and they do stem from it: sometimes directly, część polskich spektakli zaproszonych w tym that some of the Polish productions invited rzeczywistości – i z niej wynikają: czasem other times they touch upon front page roku na festiwal powstała w ramach tea- to the festival this year have been created wprost, czasem w zupełnie nieoczywisty news in ways which are far from obvious. trów repertuarowych, ale niejako w kontrze in repertory theatres, but, in a way, against sposób dotykają wydarzeń znanych z pierw- Agrupación Señor Serrano’s Birdie tackles do nich: kwestionując instytucjonalne hie- them: they question institutional hierarches, szych stron gazet. Birdie Aggrupación Señor the issue of refugees, or rather our percep- rarchie, tematyzują i problematyzują utarte they thematise and problematise established Serrano dotyka tematu uchodźców, a raczej tion of the issue – and by doing so it filters relacje między sceną i widownią, pytają relations between the stage and the audience, naszej percepcji tego problemu – i filtruje ją it through, among others, classic European o warunki pracy. Niektóre z nich powstały they ask questions about the working condi- przez m.in. klasykę europejskiego kina, jed- cinema, at the same time creating a new jako osobny projekt, gdzieś na marginesie tions. Some of them have been created as nocześnie tworząc nowy, zaskakujący język theatrical language. Toshiki Okada speaks głównego programu teatrów. separate projects, somewhere at the margins teatralny. Toshiki Okada mówi o społeczeń- about a society after a catastrophe, creat- of the main programmatic strand of theatres. stwie po katastrofie, wynajdując przy tym ing an entirely new form of his own. On the ..: Rozmowę na temat współczesnych zupełnie wyjątkową formę. Z kolei polskie other hand, Polish productions very clearly metod pracy w teatrze podejmuje też ..: The conversation about the contempo- spektakle tworzą wyrazisty nurt mówiący and expressively speak of the status of the Mikroteatr, projekt realizowany w Komunie rary methods of theatre work is taken up by o statusie artysty i widza, o instytucji tea- artist and the viewer, about the institution of Warszawa pod kuratorską opieką Tomasza Microtheatre, a project initiated by Komuna tralnej, odsłaniają mechanizm teatralnej theatre, revealing the mechanism of the the- Platy. Warunki są bardzo proste: każdy Warszawa and curated by Tomasz Plata. The produkcji i pytają o własną podmiotowość. atrical production and questioning their own z zaproszonych artystów ma do dyspozycji  conditions are very simple: each invited artist Mówią o demokracji, ale badając własne subjectivity. They speak of democracy, but minut,  realizatorów,  światła, a scenogra- has  minutes,  people involved,  lights, metody pracy. they do so by examining their own methods fia musi zmieścić się w walizce. and any stage design is supposed to fit into of work. a suitcase.

  ·     ·  ..: Oczywiście, zgodnie z założeniami ..: Of course, and in accordance with the ..: Pamiętam, że w jednym z wywiadów ..: I remember Krystian Lupa said in an twórców, jest to projekt fascynujący i zara- assumptions of its creators, this is a fas- Krystian Lupa powiedział, że chociaż tak interview that although he spent such a long zem bardzo kontrowersyjny. Bo co w sytu- cinating and highly controversial project. długo tkwił w tekście Placu Bohaterów, jego time immersed in the text of Heroes’ Square, acji ciągle niedostatecznych środków dla For, in the context of constantly insufcient aktualność uderzyła go najsilniej dopiero its topicality struck him only when he first sceny niezależnej oznacza moment, w któ- resources for independent theatre, what is wtedy, kiedy pierwszy raz zobaczył spektakl saw the performance in the Polish context. rym jedyna scena w Warszawie, gdzie moż- the meaning of a moment when the only w polskim kontekście. liwe jest realizowanie progresywnych, eks- stage in Warsaw where progressive, experi- ..: This text of Bernhard’s gives a very bleak perymentalnych, niezależnych projektów, mental, independent projects can still be ..: Ten tekst Bernharda stawia szalenie diagnosis, but it is no coincidence that it is decyduje się na nałożenie na artystów jesz- created decides to impose even more drastic ponurą diagnozę, ale i nie przypadkiem acutely more topical today. I am very inter- cze większych ograniczeń? Przecież propo- limitations on artists? This proposed format tak wyraźnie uaktualnia się dzisiaj. Bardzo ested to see how this performance will enter nowany w ten sposób format jest niemal is after all a perfect implementation of the jestem ciekaw, jak ten spektakl będzie dia- into dialogue with the rest of the Polish pro- wymarzoną realizacją rynkowych postulatów market-driven demands to obtain maximum logował z pozostałą częścią polskiego pro- gramme, with the statements by artists who o maksymalnej mobilności i elastyczności mobility and flexibility of artists, a reitera- gramu, z wypowiedziami artystów, którzy in these difcult times search for a new form twórców, powtórzeniem i zwielokrotnieniem tion and a reinforcement of the demand to w tym trudnym czasie szukają dla siebie and a new language for themselves. wymogu ciągle rosnącej kreatywności i pro- be constantly creative and productive in nowej formy i nowego języka. duktywności za coraz mniejsze pieniądze. return for a constantly dwindling pay. And   Małgorzata Paprota I wszystkie spektakle z edycji warszawskiej, the performances from the Warsaw edition które pokażemy w Lublinie, bezpośrednio which we are showing in Lublin directly com- odnoszą się do tego problemu. ment on this problem.

..: A zestawiamy je z monumentalnym ..: And we are juxtaposing them with the przedstawieniem Krystiana Lupy, który poja- monumental production by Krystian Lupa, wia się w Lublinie po raz pierwszy. who appears in Lublin for the first time.

..: To ważne, że Lupa pojawia się właśnie ..: It is important that Lupa is bringing z Placem Bohaterów: tematycznie ten spek- Heroes’ Square: thematically, this produc- takl bardzo silnie koresponduje z twoim tion has a very strong afnity with your The przedstawieniem: z Punktem Zero…, ale Zero Point: The Kindly Ones, but also with Gob i z Wojną i pokojem Gob Squad. Nie przypad- Squad’s War and Peace. It is no coincidence kiem temat konfliktu i wojny jest coraz częś- that war and conflict are issues ever more ciej obecny w teatrze. present in theatre.

..: Duże wrażenie zrobiło na mnie prowa- ..: I was much impressed by the recent dzone przez Łukasza Drewniaka niedawne debate at Stary Teatr in Lublin, moderated spotkanie w lubelskim Teatrze Starym by Łukasz Drewniak, between Jacek Wakar z Jackiem Wakarem i Markiem Kędzierskim, and Marek Kędzierski, a long-time transla- wieloletnim tłumaczem Bernharda, który tor of Bernhard, who spoke of him as one mówił o nim jako o tym, który „kalał własne who “soiled his own nest” and “spat in his gniazdo” i „pluł we własną zupę”. Myślę, że own soup.” This, I think, is an exceptionally to jest postawa wyjątkowo dzisiaj ważna: important stance today: the ability to criti- umiejętność krytycznego spojrzenia na sie- cally appraise yourself rather than someone bie, nie na kogoś obok – i wydaje mi się, else – and I believe this is a stance which że taką postawę należy szczególnie dzisiaj must be cherished today in particular. pielęgnować.

  ·     ·  // · //  ·     // 

  //

Spektakle polskich artystek i arty- The spectacles of Polish artists included in kulisy procesu teatralnego, relacje zespo- processes, intra-company relations, insti- stów, obecne w programie tegorocznych the programme of this year’s Confrontations łowe, instytucjonalne ograniczenia, ekono- tutional limitations, economic conditions, Konfrontacji Teatralnych pod hasłem under the theme Autonomy/Institution/ miczne uwarunkowania, ideowe niepokoje. ideological anxieties. Auto-theatre is not Autonomia/Instytucja/Demokracja, współtwo- Democracy create a distinctive trend of politi- Auto-teatr to niekoniecznie konwencja tea- necessarily a theatrical convention, it is rzą wyrazisty nurt teatru politycznego, który cal theatre that stands up for the subjectivity tralna, to raczej formuła nawiązywania kon- rather a formula for making contact with the upomina się o podmiotowość twórców, pyta of artists, enquires about their responsibility taktu z widzami na nowych zasadach – szcze- viewers based on new principles – honesty, o ich odpowiedzialność wobec publiczności, towards the audience, advances strong the- rości, ujawniania doświadczeń, mówienia za exposure of experience, speaking for oneself, stawia mocne tezy o prekarności pracowni- ses about precarity of cultural workers, chal- siebie, odpowiedzialności za własne słowa, responsibility for one’s words, testing demo- ków sztuki, podważa relacje władzy w struk- lenges power relations within the structures testowania demokratycznych procedur. Auto- cratic procedure. Auto-theatre is a somewhat turach instytucji sztuki oraz proponuje of art institutions, and suggests alternative teatr to cokolwiek desperacka próba ustano- desperate attempt at creating a system of alternatywne rozwiązania. Ich realizatorzy solutions. Their authors interrogate efcacy wienia układu odniesienia w samym teatrze, reference within the theatre alone, within i realizatorki pytają o skuteczność i moc poli- and force of political theatre today, at the w zespole albo między sceną a widownią, the company or between the stage and the tycznego teatru dzisiaj, jednocześnie walcząc same time battling for the autonomy of their czyli tam, gdzie można mieć jeszcze na audience, which is where you may still have o własną autonomię. Badają zasady rządzące own. They investigate the principles that gov- coś wpływ, zamiast – jak dotąd – w świe- an impact on something, instead of – as it procesem produkcji sztuki – często w odnie- ern the process of art production – oftentimes cie zewnętrznym, w życiu społecznym czy has been so far – in the outside world, social sieniu do kontekstu późnego kapitalizmu, with reference to the context of late capital- w historycznym dyskursie, na które, jak się life or historical discourse, over which, it który je silnie warunkuje. ism, by which it is greatly conditioned. wydaje, wpływ utraciliśmy nieodwołalnie”. seems, we have irrevocably lost influence.”

Zobaczymy spektakle realizowane zarówno The trend includes the spectacles pro- Tak ukierunkowana propozycja teatru poli- However, a proposal for political theatre ori- w nurcie niezależnym, jak i w ramach teatrów duced by independent theatre companies tycznego obarczona jest jednak wysokim ented like that is burdened with high risk: repertuarowych. Niemal wszystkie powstały and repertory theatres alike. Nearly all of ryzykiem: testowanie nowych społecznych testing new social solutions, new meth- w sezonach / i /, a za ich them were created during the / rozwiązań, nowych metod pracy, struktur pro- ods of work, structures of production or przygotowanie w większości odpowiedzialne and / seasons, and the majority of dukcji czy formowania wspólnoty znajduje się community formation is at the core of late są kobiety. Przy czym przedstawienia obecne them were produced by women. Importantly, przecież w samym centrum zainteresowania capitalism. As a result, these activities may w programie tegorocznych Konfrontacji the performances being part of this year’s późnego kapitalizmu. W efekcie tego rodzaju easily serve to reinforce the system rather w żaden sposób nie wyczerpują tematu; Confrontations by no means exhaust the działania mogą łatwo posłużyć wzmocnie- than undermine it; it may expropriate them nie wszystkie spektakle mogliśmy zaprosić theme; we could not host all the spectacles niu systemu, zamiast go osłabić; mogą zostać and transform them into yet another prod- w tym roku do Lublina, a przecież powstają in Lublin this year, and yet new ones are in przezeń zawłaszczone oraz przekształcone uct, divested of emancipatory and critical już kolejne. Naszą ambicją nie jest jednak the making. Our ambition, however, is not w kolejny produkt, wytracając przy tym potential. It is described by Bojana Kunst in stworzenie programu reprezentatywnego to create a programme representative of the emancypacyjny i krytyczny potencjał. Pisze her book Artist at Work, the publication of wobec całego nurtu, ale wskazanie zjawiska entire trend, but to point at the phenome- o tym Bojana Kunst w książce Artysta w pracy. which, prepared together with The Zbigniew i zainicjowanie rozmowy na ten temat. non and initiate a discussion on this subject. O pokrewieństwach sztuki z kapitalizmem, któ- Raszewski Theatre Institute in Warsaw, rej polskie wydanie, przygotowane wspólnie accompanies the programme of this year’s Co istotne, wszystkie obecne w Lublinie Importantly, all the spectacles within the z Instytutem Teatralnym im. Z. Raszewskiego Confrontations and initiates the activities of spektakle z nurtu Autonomia/Instytucja/ Autonomy/Institution/Democracy theme pre- w Warszawie, towarzyszy programowi tego- the Performative Centre. It is the first edi- Demokracja są autotematyczne, co nie zna- sented in Lublin are autothematic, although it rocznych Konfrontacji i inicjuje działalność tion of Bojana Kunst’s work in Polish – in czy, że dotyczą wyłącznie teatru. Wprost does not mean that they concern theatre only. Centrum Performatywnego. To pierwsza our opinion a pivotal one to understand how przeciwnie – przez badanie warunków On the contrary – through exploration of the publikacja pracy Bojany Kunst po polsku – contemporary changes in art are closely i metod pracy oraz relacji wewnątrz insty- conditions and methods of work and relation- naszym zdaniem kluczowa dla zrozumienia related to transformations within late capi- tucji testują nowe, może bardziej skuteczne ships within the institution they are testing współczesnych przemian w sztuce, ściśle talism. We are convinced that paradigmatic formy teatru politycznego, budują alterna- new, perhaps more efective forms of politi- powiązanych z przekształceniami w ramach changes that have been taking place over the tywne struktury i wspólnoty, szukają nowych cal theatre, building alternative structures późnego kapitalizmu. Jesteśmy przekonani, last decades in the methods and modes of sposobów komunikacji z publicznością oraz and communities, searching for new ways of że paradygmatyczne zmiany zachodzące od work as well as institutional practices within realizują demokrację, zamiast o niej rozma- communication with the audience and imple- kilkudziesięciu lat w metodach i sposobach the field of art are closely related to trans- wiać. W tekście „Auto-teatr w czasach post menting democracy instead of conversing pracy oraz w praktykach instytucjonalnych forming processes and conditions of produc- -prawdy”, który publikujemy w katalogu about it. In Auto-theatre in Times of Post-truth, w obszarze sztuki są ściśle związane z prze- tion within a much broader domain, resulting Konfrontacji, Joanna Krakowska podejmuje published in the Confrontations’ catalogue, kształceniami procesów i warunków pro- from the transition of industrial capitalism pierwszą w Polsce próbę nazwania i analizy Joanna Krakowska makes the first attempt in dukcji w znacznie szerszym polu, będącymi into cognitive one. The late phase of capital- nowego nurtu. Pisze m.in.: Poland to name and analyse the new trend. wynikiem przejścia kapitalizmu przemysło- ism and the related post-Fordist methods of She writes: wego w kognitywny. Późna faza kapitalizmu production, based on the economy of knowl- „Auto-teatr, czyli teatr, którego twórcy i związane z nią post-fordowskie metody edge, afect, emotion, requiring constant cre- mówią ze sceny we własnym imieniu i pod “Auto-theatre, i.e., theatre whose creators wytwarzania, oparte na ekonomii wiedzy, ativity, mobility and flexibility, have blurred własnym nazwiskiem, a nie scenicznej speak from the stage in their own name afektu, emocji, wymagające ciągłej krea- the boundaries between the time (and space) postaci, od siebie i o sobie, odnoszą się do and under their own surname, not the stage tywności, mobilności i elastyczności, zatarły of work and privacy, impacting indirectly własnych doświadczeń, badają osobiste character’s, speak for themselves and about granice między czasem (i przestrzenią) pracy on the change of working conditions of art- ograniczenia, odsłaniają słabości, problema- themselves, refer to their own experiences, i prywatności, co bezpośrednio wpłynęło na ists and art producers. The consequences of tyzują sytuację swojej wypowiedzi, definiują explore their personal constraints, reveal zmianę warunków pracy artystów i produ- this situation are discussed by Franco “Bifo” i kwestionują swoją tożsamość, zdradzają their weaknesses, problematise their rhetori- centów sztuki. O konsekwencjach tej sytuacji Berardi in his brilliant book The Soul at Work, cal context, define and question their iden- so far untranslated into Polish – its excerpt tity, reveal the behind-the-scenes theatrical is also included in the catalogue.

// · //  ·  pisze Franco „Bifo” Berardi w swojej znako- Bojana Kunst points at the entanglements of przez Slavoja Žižka i przywoływaną przez Öğüt’s “Things Based on Real-Life Events”, mitej, nieprzetłumaczonej jeszcze na polski contemporary political or critical art which Bojanę Kunst „pseudoaktywność”: „dzia- also published in the catalogue. książce The Soul at Work – jej fragment także are the efect of these circumstances. The łaj, bądź aktywny, uczestnicz, bądź zawsze publikujemy w katalogu. pressures of constant productivity turns gotów do sporu, generuj nowe idee, zwra- As a result, inspecting the conditions of art many institutions into factories operating at caj uwagę na kontekst, a jednocześnie production is no longer sufcient: all the Bojana Kunst wskazuje na wynikające full capacity, acting most hurriedly and with stale poddawaj refleksji własne metody activities geared towards their development z tych uwarunkowań uwikłania współczes- complicated logistics, which is often accom- produkcji”. Jałowość takich działań boleśnie and emancipation are immediately expro- nej sztuki politycznej czy krytycznej. Presja panied by overexploitation of workers. It is obnaża Ahmet Öğüt w swoim tekście Things priated by the post-Fordist mechanism of ciągłej produktywności z wielu instytucji a machinery, not a place of artistic work. In Based on Real Life Events, który także publi- production. As a consequence, art loses its czyni fabrykę na pełnych obrotach, działa- a place like that there is no space for explo- kujemy w katalogu. critical and political potential, and above all jącą w najwyższym pośpiechu i w ramach rations, research, honest discussion, testing – risks the loss of autonomy. Critical activi- skomplikowanej logistyki, czemu często various directions, taking risk, and, finally, W rezultacie przyglądanie się warunkom ties easily fall into the trap set up by the eco- towarzyszy nadmiernie eksploatowanie pra- “mistake” or “failed” action – which is all produkcji sztuki już nie wystarcza: wszelkie nomic and social system in force, at the same cowników. Jest maszyną, nie miejscem pracy that constitutes artistic process, at the same działania na rzecz ich rozwoju i emancypacji time becoming its product and relief valve. artystycznej. Nie ma w takim miejscu prze- time being the foundation for independent, zostają natychmiast zawłaszczone przez post For they begin to function as market tools: strzeni na poszukiwania, na badania, na rze- autonomous and critical thinking. A situa- -fordowski mechanizm wytwarzania. W kon- the area of art often allows one to initiate telną dyskusję, na testowanie rozmaitych tion like this does not necessarily need to sekwencji sztuka traci swój krytyczny i poli- new solutions, test new methods of work, kierunków, na podjęcie ryzyka, wreszcie na lead to the commercialisation of the insti- tyczny potencjał, a nade wszystko – ryzykuje non-hierarchical management, new models „błąd” czy „nieudane” działanie, a więc na tution. On the contrary: we may deal with utratę autonomii. Działania krytyczne łatwo of community, which then become instantly to wszystko, co składa się na proces arty- a brilliantly programmed, progressive insti- wpadają w pułapkę zastawioną przez obo- engulfed by the late-capitalist mechanism of styczny, a co zarazem jest podstawą samo- tution that puts the theme of democracy wiązujący system ekonomiczny i społeczny, production. Thus both artists and art produc- dzielnego, autonomicznego i krytycznego in the centre of its attention, interestingly jednocześnie stając się jego produktem ers lose their critical position and become myślenia. Taka sytuacja nie musi wcale pro- problematises socio-economic inequalities, i wentylem bezpieczeństwa. Zaczynają simultaneously a tool and a product of con- wadzić do komercjalizacji instytucji. Wprost and at the same time replicates the sche- bowiem funkcjonować jako narzędzia rynku: temporary economic system. Festivals are przeciwnie – możemy mieć do czynienia ze mas of inequality and exploitation within to w obszarze sztuki często przecież inicjo- equally trapped – how can they fulfill their znakomicie programowaną, progresywną its own company. Hito Steyerl wrote about wane są nowe rozwiązania, testowane nowe critical role if they themselves are a prod- instytucją, stawiającą temat demokracji it: “[institution] might even earnestly try to metody pracy, niehierarchicznego zarzą- uct of late capitalism? Created and managed w centrum swoich zainteresowań, ciekawie reconstruct a public sphere within market dzania, nowe modele wspólnoty, następnie by (more or less) qualified experts-curators, problematyzującą nierówności ekonomiczne conditions, for example with the massive błyskawicznie zasysane przez późnokapitali- deftly navigating the contemporary art mar- i społeczne, która zarazem powiela sche- temporary spectacles of criticism funded by styczny mechanizm produkcji. W ten sposób ket, they unceasingly risk the loss of political maty nierówności i wyzysku we własnym the German Bundeskulturstiftung (National zarówno artyści, jak i producenci sztuki tracą power and critical credibility. zespole. Hito Steyerl, dotykając tego zagad- Foundation for Culture). But under reign- swoją krytyczną pozycję i stają się zarazem nienia, pisała, że „instytucja może gorąco ing economic conditions, the main efect narzędziem i produktem współczesnego According to Bojana Kunst, this situation i szczerze próbować odtworzyć przestrzeń achieved is to integrate the critics into pre- systemu ekonomicznego. W pułapce tej znaj- could be overcome if we re-examine the art- publiczną w ramach warunków rynkowych, carity, into flexibilized working structures dują się także festiwale – jak bowiem mogą ist’s work process and conditions of art pro- między innymi poprzez wielkie współczesne within temporary project structures and free- spełniać rolę krytyczną, jeśli same są bez- duction, situating it within the context of spektakle krytycyzmu, fundowane na przy- lance work within cultural industries.” pośrednim produktem późnego kapitalizmu? post-Fordist modes of production; in the con- kład przez ministerstwo kultury. Ale w obo- Kreowane i zarządzane przez wykwalifikowa- text of the system that has cleverly expro- wiązujących warunkach ekonomicznych The trap of continuous activity, visible in both nych ekspertów – kuratorów, sprawnie poru- priated and disarmed the crtitical poten- podstawowym osiągniętym rezultatem jest numerous contemporary institutions of art szających się po współczesnym rynku sztuki, tial of the existing ways of making political włączenie tak rozumianych krytyków w pre- and in practices of individual artists, turns nieustannie ryzykują utratę politycznej mocy art. Within the theme Autonomy/Institution/ karność, w elastyczne struktury pracownicze into “pseudo-activity”, described by Žižek and i krytycznej wiarygodności. Democracy this perspective appears in the w ramach czasowych struktur projektowych brought up by Bojana Kunst: “[a]ct, be active, Microtheatre project, in the works of, inter i pracy freelancerskiej w ramach przemysłów participate, always be ready for opposition, Zdaniem Bojany Kunst warunkiem przezwy- alia, Weronika Szczawińska, Agnieszka kulturowych”. generate new ideas, pay attention to contexts ciężenia tej sytuacji jest ponowna analiza Jakimiak, Anna Smolar, Agata Siniarska, or in while constantly reflecting on your methods procesu pracy artysty i warunków produkcji Kantor Downtown, a performance prepared by Pułapka przymusu ciągłego działania, of production.” Futility of such activities and sztuki, umiejscowiona w kontekście post- Jolanta Janiczak, Joanna Krakowska, Magda widoczna zarówno w wielu współczesnych ‚interventions’ is painfully bared in Ahmet fordowskich metod produkcji; w kontekście Mosiewicz, and Wiktor Rubin. instytucjach sztuki, jak i w praktykach indy- systemu, który zręcznie zawłaszczył i roz- widualnych artystów obraca się w opisywaną broił potencjał krytyczny dotychczasowych “Auto-theatre” is interestingly situated  I discussed it in detail in the manifesto written for the conference “The Political Aspect of Art Institutions. within the context of questions posed by What Comes After the Critical Institution?” that took contemporary performing artists in Europe.  Pisałam o tym szerzej w tekście programowym place at the Teatr Polski in Bydgoszcz in  http://www.  Bojana Kunst, Artysta w pracy. O pokrewieństwach Investigation of methods, principle and konferencji Polityczność instytucji sztuki. Co po instytucji teatrpolski.pl/polityczno%C%B%C%-instytucji- sztuki z kapitalizmem, przeł. Pola Sobaś-Mikołajczyk, red. krytycznej?, zrealizowanej w Teatrze Polskim w sztuki.html?lang=en Agata Adamiecka-Sitek, Konfrontacje Teatralne/Instytut Bydgoszczy w  roku, http://www.teatrpolski.pl/  Hito Steyerl, Institution of Critique, in: Art And Teatralny im. Z. Raszewskiego, Lublin–Warszawa . polityczność-instytucji-sztuki.html [dostęp: ..]. Contemporary Critical Practice. Reinventing Institutional  Ahmet Öğüt, Things Based on Real Life Events, „e-flux  Ahmet Öğüt, Things Based on Real-Life Events, „e-flux  Hito Steyerl, Institution of Critique, [w:] „Art And Critique, ed. Gerald Raunig, Gene Ray, London , pp. journal th Venice Biennale”, http://supercommunity.e- journal th Venice Biennale”, http://supercommunity.e- Contemporary Critical Practice. Reinventing Institutional –. flux.com/texts/things-based-on-real-life-events/ [dostęp: flux.com/texts/things-based-on-real-life-events (access: Critique”, red. Gerald Raunig, Gene Ray, Londyn , s.  Bojana Kunst, Artist at Work: Proximity of Art and ..]; polskie tłumaczenie tekstu ukaże się w th August ); Polish translation available in the –. Capitalism, Zero Books, . katalogu . Konfrontacji Teatralnych. catalogue of st Theatre Confrontations Festival.

// · //  ·  sposobów uprawnia sztuki politycznej. mechanisms of theatre production as well artystycznych, a w życiu publicznym – na it is so autothematic and dull, because why W nurcie Autonomia/Instytucja/Demokracja as questions about the relationship with skutek radykalnych podziałów politycznych get involved. Because suddenly the space for ta perspektywa pojawia się w projek- the audience have all been in the centre of i polaryzacji światopoglądowej, uniemożli- opposition ceases to be obvious, the adver- cie Mikroteatru, w pracach m.in. Weroniki attention of such artists as Xavier Le Roy, wiających jakąkolwiek dyskusję”. sary clearly defined and, with relief, placed Szczawińskiej, Agnieszki Jakimiak, Anny Jérôme Bel, Eszter Salamon, Ana Vujanović, at the opposite end of the political scene. Smolar, Agaty Siniarskiej czy w spektaklu Ivana Müller, Everybody’s Collective, Mårten Wydaje się to tym bardziej ważne w sytu- Because why talk about it, there are other „Kantor Downtown”, przygotowanym przez Spångberg and many more. Their choreo- acji, w której podnoszenie tematów kon- and more important problems. Meanwhile Jolantę Janiczak, Joannę Krakowską, Magdę graphic and theatrical practices are con- trowersyjnych, mogących okazać się kością there are no questions that are more crucial. Mosiewicz i Wiktora Rubina. spicuously political, but, in contrast to Polish niezgody w teatralnym środowisku i spo- And the new Polish theatre puts them for- examples, they are predominantly realised wodować nowe podziały, jest bardzo źle ward, for instance by directing the debate Auto-teatr ciekawie sytuuje się w kontekście outside the repertory theatre. At the same widziane. Dotyczy to m.in. tematów płac, around theatre towards the most basic topic pytań stawianych przez współczesnych time, “auto-theatre” in Poland functions relacji wewnątrz zespołu, podmiotowości regarding working conditions. I am convinced twórców sztuk performatywnych w Europie. alongside the debate on the working condi- twórców i współtwórców spektakli – ich that nowadays one cannot practice politi- Badanie metod, zasady i mechanizmów tions of artists and art producers that has podnoszenie ciągle naraża na środowiskowy cal or critical theatre without discussing wytwarzania teatru oraz pytania o relację been going on for years now in Polish visual ostracyzm, pogardę, wyśmianie. Bo to takie the methods and modes of production and z publicznością od kilkunastu lat znajduje arts. Alongside numerous texts and artistic autotematyczne i nudne, bo po co się mie- the subsequent consequences for workers – się w centrum zainteresowań takich twór- interventions, projects distinctively thema- szać. Bo nagle przestrzeń sporu przestaje always with reference to the context of late ców, jak Xavier Le Roy, Jerome Bel, Eszter tising the institution (such as, for example, być oczywista, adwersarz jasno zdefiniowany capitalism and its mechanisms, within which Salamon, Ana Vujanović, Ivan Mueller, “Winter Holiday Camp” at Ujazdowski Castle i z ulgą umiejscowiony po przeciwnej stronie we operate. Otherwise, democratic slogans, Everybody’s Collective, Marten Spangberg. in Warsaw or “Towards a Critical Institution” politycznej sceny. Bo po co o tym mówić, są most aptly theoretised and thematised, will Ich praktyki choreograficzne i teatralne są at Arsenal Gallery in Poznań) and the ques- inne i ważniejsze problemy. Tymczasem nie remain painfully empty. wyraziście polityczne, ale w odróżnieniu od tion of politicality of art (e.g. the cycle ma w tej chwili istotniejszych pytań. I nowy polskich przykładów realizowane najczęś- “Efectiveness of Art” at the Museum of Art nurt polskiego teatru je stawia, chociażby nd August, , Ljubljana ciej poza nurtem teatru repertuarowego. in Łódź), publications exploring the mecha- kierunkując debatę wokół teatru w stronę   Jednocześnie auto-teatr pojawia się w pol- nisms of production in art as well as work- zupełnie bazowej rozmowy na temat warun- Emilia Nodżak skim teatrze równolegle do debaty na temat ing conditions of artists and art workers have ków pracy. Jestem przekonana, że nie można   warunków pracy artystów i producentów also appeared (among others, The Black Book dzisiaj uprawiać teatru politycznego czy Bartosz Wójcik sztuki, która od kilku lat toczy się w Polsce of Polish Artists, The  of Projectariat). It is krytycznego bez rozmowy na temat metod w obszarze sztuk wizualnych. Obok licznych discussed by Agnieszka Jakimiak in her text i sposobów produkcji oraz wynikających zeń tekstów i interwencji artystycznych, pro- “Nothing to be Ashamed of” at Dwutygodnik; konsekwencji dla pracowników – zawsze   – performing arts curator, based jektów wyraziście tematyzujących instytu- in the festival catalogue we also publish w odniesieniu do kontekstu późnego kapita- in Warsaw, Poland. Since  she curates cję (jak chociażby „Winter Holiday Camp” an excerpt from the The Art Factory report, lizmu i jego mechanizmów, w których funk- together with Grzegorz Reske Theatre w Zamku Ujazdowskim w Warszawie czy drawn by Michał Kozłowski, Jan Sowa, and cjonujemy. Inaczej hasła demokratyczne, Confrontations – international perform- „W stronę instytucji krytycznej” w Galerii Kuba Szreder, analysing socio-economic sta- najsprawniej teoretyzowane i tematyzowane, ing arts festival in Lublin (www.konfron- Miejskiej Arsenał w Poznaniu) i kwestię tus of contemporary artists and producers in naprawdę nie będą miały żadnego znaczenia. tacje.pl). She created and curates the East polityczności sztuki (np. cykl „Skuteczność the visual arts. European Performing Arts Platform (www. sztuki” w Muzeum Sztuki w Łodzi), pojawiły  sierpnia  r., Ljubljana eepap.org). Worked as curator and drama- się publikacje badające mechanizmy pro- Meanwhile, current political scene, radically turg with among others Ana Vujanović and dukcji w sztuce oraz warunki pracy artystów cross-cut by divisions which seem increas-   – kuratorka projektów tea- Rabih Mroué. In  and  she worked as i pracowników sztuki (m.in. Czarna księga ingly less likely to be overcome, considerably tralnych i tanecznych. Od  wspólnie curator at Teatr Polski in Bydgoszcz (www. artystów,  projektoriatu). Pisze o tym hinders the debate around theatre. Joanna z Grzegorzem Reske prowadzi festiwal teatrpolski.pl) and curated Festival of New Agnieszka Jakimiak w tekście Nie ma się czego Krakowska claims that “auto-theatre” is also Konfrontacje Teatralne w Lublinie (www. Dramaturgies (http://www.festiwalprapre- wstydzić; w katalogu festiwalu publikujemy an attempt at “renewal of communication konfrontacje.pl). Inicjatorka i kuratorka mier.pl/en/). One of the initiators and cura- też fragment raportu Fabryka sztuki przygo- that has been disrupted in theatre due to too East European Performing Arts Platform tors of the Identity.Move! project (www. towanego przez Michała Kozłowskiego, Jana hermetic artistic quests, and in public life – (www.eepap.culture.pl). Współpracowała identitymove.eu). Editor of the book Dance, Sowę i Kubę Szredera, analizującego status due to radical political divisions and ideolog- jako kuratorka i dramaturżka m.in. z Aną Process, Artistic Research. Contemporary Dance społeczny i ekonomiczny współczesnych ical polarity, precluding any discussion.” Vujanović czy Rabih Mroué. W latach in the Political, Economic and Social Context twórców i producentów w obszarze sztuk i i  prowadziła dział Kuratorsko- of “Former East” of Europe, published in wizualnych. This seems even more important in a situa- Dramaturgiczny Teatru Polskiego . PhD student at the Polish Academy of tion when raising controversial subjects that w Bydgoszczy (www.teatrpolski.pl). Jedna Science’s Art Institute. Tymczasem sytuacja na scenie politycznej, might turn out to be a bone of contention in z inicjatorek i kuratorek projektu Identity. radykalnie poprzecinanej podziałami, któ- theatrical milieu and lead to new divisions Move! (www.identitymove.eu). Redaktorka rych pokonanie wydaje się coraz mniej moż- is highly unwelcome. It concerns, inter alia, książki Dance, Process, Artistic Research. liwe, znacznie utrudnia debatę wokół teatru. the question of payroll, internal relations Contemporary Dance in the Political, Economic Joanna Krakowska stwierdza, że auto-teatr within the company, subjectivity of creators and Social Context of „Former East” of Europe, jest również próbą „nawiązania na nowo and co-creators of spectacles – putting them opublikowanej w roku . Doktorantka komunikacji, która została zerwana w teatrze forward them places one at risk of commu- w Instytucie Sztuki . za sprawą nazbyt hermetycznych poszukiwań nity ostracism, contempt, ridicule. Because

// · //  ·     -   - 

  -    -

W ostatniej scenie Amatora Krzysztofa In the final scene of the  film Camera czyli tam, gdzie można mieć jeszcze na the points of reference in theatre itself, Kieślowskiego z  roku tytułowy boha- Buf (Polish: Amator, meaning “amateur”) by coś wpływ, zamiast – jak dotąd – w świe- within companies or between the stage ter – filmowiec-amator – kieruje kamerę na Krzysztof Kieślowski, the main protagonist cie zewnętrznym, w życiu społecznym czy and audience, where one can still influ- siebie. Nie powoduje nim narcyzm – powo- turns the camera on himself. This act is not w historycznym dyskursie, na które, jak się ence something rather than – as has been duje nim ból. Kupił kamerę, żeby filmować caused by narcissism – more by pain. Having wydaje, wpływ utraciliśmy nieodwołalnie. the case until now – in the outside world, in nowo narodzoną córeczkę i prędko odkrył, bought a simple camera to film his infant To zatem także próba nawiązania na nowo social interactions or in historical discourse, że kamerą może nie tylko utrwalać domowe daughter, he quickly discovers that his new komunikacji, która została zerwana w teatrze where it would seem we have lost the power radości i prywatne wzruszenia, ale także toy can be used not just to record domes- za sprawą nazbyt hermetycznych poszukiwań of influence for good. It is thus also an opowiadać otaczającą rzeczywistość i podda- tic joys and private moments, but also to artystycznych, a w życiu publicznym – na attempt to once more develop communica- wać ją krytyce, ujawniać krzywdy i odsłaniać say something about the reality which sur- skutek radykalnych podziałów politycznych tion which has been interrupted in theatre to, co wstydliwie zakryte, wywoływać kon- rounds him, subjecting it to criticism, reveal- i polaryzacji światopoglądowej, uniemożli- as a result of excessively hermetic artistic flikty i oddziaływać na ludzkie losy. Amator ing wrongdoings and that which is hidden wiających jakąkolwiek dyskusję. explorations, and in the public sphere – as filmuje, poznając ciężar własnej odpowie- through shame, unleashing conflicts and a result of radical political divisions and the dzialności, a zarazem granice wolności. Kiedy shaping human lives. Our “amateur” car- Pisząc o tym, muszę dla porządku zaznaczyć, polarisation of world views, making discus- dowie się o realnych skutkach swoich filmów ries on filming, discovering the weight of że nie jestem tu neutralna za sprawą zaanga- sion impossible. dla konkretnych ludzi, kiedy zapłaci oso- responsibility for his actions, and thus the żowań, które odbierają temu tekstowi cechy bistą cenę za zaangażowanie i uczciwość, limits of freedom. When he finally discovers bezstronnego komentarza, a nadają mu cha- In writing about this, I have to straight away kiedy zrozumie własne systemowe uwikłanie how his new hobby ends up afecting peo- rakter obserwacji uczestniczącej. note that I am not neutral in respect of i własną bezsilność – zwróci kamerę na sie- ple’s lives, forced to pay a personal price for engagement, which strips this text of objec- bie, by opowiedzieć o sobie, sproblematyzo- his engagement and honesty, understanding . tive character, having been written in the wać swoją pozycję oraz medium, jakim się the entrapment and powerlessness caused spirit of participatory observation. posługuje. Scenę tę opisywano nieraz jako by the system he is living in – he will turn Sytuacja teatru z imperatywem publicznego moment przeistoczenia się amatora w arty- the camera on himself in order to talk about zaangażowania jest dziś w Polsce szczegól- . stę, tymczasem dzisiaj warto przyjrzeć się jej his own experience, to address his own role nie złożona. Z jednej strony, od kilku lat pró- jako świadectwu rozpoznania własnej bez- and the medium he happens to be using. This buje z lepszym lub gorszym skutkiem poszu- The reality facing socially engaged thea- radności wobec głębokiego kryzysu, na który scene has often been described as show- kiwać dla siebie nowej formuły, w obliczu tre in Poland today is especially complex. składają się zakłamanie, skorumpowanie oto- ing the moment when an amateur becomes wyczerpania się i strywializowania języka On the one hand, for the past few years it czenia, niesprawiedliwość, degeneracja wła- an artist, while today it is worth considering teatru krytycznego, który w poprzedniej has tried, with more or less success, to find dzy i dramatyczny konflikt wartości. how it may be used to illustrate the discov- dekadzie przepatrzył gruntownie polskie a new formula for itself, faced with the way ery of one’s own powerlessness in the face rejestry symboliczne i tożsamościowe, prze- in which the language of theatrical criticism Ten moment, co tu kryć, rozpaczy dosko- of a deep crisis caused by deceit, corrupt sur- orał narracje historyczne i dowartościował has become exhausted and trivialised, having nale opisuje też sytuację, w jakiej znalazł roundings, injustice, degenerate government emancypacyjne dyskursy. Z drugiej strony thoroughly dissected the specifics of Polish się właśnie polski teatr. „Moment Amatora” and a dramatic conflict of value systems. właśnie ten dorobek teatru krytycznego sta- symbol and identity in the previous decade, – reakcja na zawieszenie między odpowie- nowi dziś źródło różnorakich cierpień, a co ploughing through historical narrations and dzialnością a bezsilnością wobec rozpozna- This instance of what is, essentially, najmniej pytań: o skuteczność i trwałość adding value to emancipatory discourses. On nia powagi społecznego kryzysu – realizuje despair also perfectly describes the situa- zmian, jakie zaprowadził; o bilans konfliktu the other hand, it is the very achievements of się dziś w auto-teatrze, jednej z możliwych, tion Polish theatre finds itself in today. This jako metody, którą operował; o współodpo- critical theatre which today cause a range of a zarazem w najbardziej osobistej odpowie- “Amateur Moment”, a reaction to the gap wiedzialność za podział społeczny, skoro jed- ills, or at least questions about the efective- dzi na kryzys. between responsibility and powerlessness, nych do siebie wcale nie przekonał, a innych ness and durability of changes which it has an acknowledgement of the seriousness of nie zdołał namówić, by potraktowali jego introduced... about the outcome of using con- Auto-teatr, czyli teatr, którego twórcy mówią present-day social problems, is being dealt diagnozy serio, wyciągając z nich należyte flict as an operating method... about shared ze sceny we własnym imieniu i pod włas- with by contemporary auto-theatre, one of wnioski. Deprymująca jest przy tym świado- responsibility for social divisions, seeing as nym nazwiskiem, a nie scenicznej postaci, the possible, and also the most personal, mość, że ogrom wykonanej przez teatr pracy it has failed to convince and talk many into od siebie i o sobie, odnoszą się do własnych answers to recent crises. historycznej i tożsamościowej idzie właś- taking its diagnoses seriously, drawing the doświadczeń, badają osobiste ograniczenia, nie na marne w obliczu politycznej kontro- appropriate conclusions. It is depressing to odsłaniają słabości, problematyzują sytuację “Auto-theatre” is theatre whose authors fensywy, co nieuchronnie nasuwa myśl, że now think that the scale of the work carried swojej wypowiedzi, definiują i kwestionują speak from the stage in their own names, trzeba będzie to wszystko za jakiś czas prze- out by theatre on history and identity is going swoją tożsamość, zdradzają kulisy procesu from the self about the self, referring to their rabiać od początku. Ale to później, bo dziś to waste in the face of political counterof- teatralnego, relacje zespołowe, instytucjo- own experiences, studying personal limita- najważniejsza wydaje się kwestia realnej fensive, leading us to conclude that we will nalne ograniczenia, ekonomiczne uwarun- tions, revealing weaknesses, exploring situ- i drastycznej polaryzacji społecznej, okopa- have to work our way through all the same kowania, ideowe niepokoje. Auto-teatr to ations in their works, defining and question- nia się stron sporu na własnych pozycjach old lessons again. But let’s leave that for niekoniecznie konwencja teatralna, to raczej ing their identities, revealing the back-stage w gigantycznym konflikcie wartości, od któ- now, because it seems what really matters formuła nawiązywania kontaktu z widzami processes, interpersonal relations, economic rych nie sposób odstąpić. today is the question of real and drastic social na nowych zasadach – szczerości, ujawnia- conditions and ideological unrest in theatre polarisation, of camps forming and becom- nia doświadczeń, mówienia za siebie, odpo- itself. Auto-theatre is not necessarily a the- Pytanie zatem, jak się ratować przed śmier- ing established in a giant stand-of of values wiedzialności za własne słowa, testowania atrical convention, but rather a formula for telnym klinczem, przed staczaniem się which no one wants to back down from. demokratycznych procedur. Auto-teatr to creating contact with audiences based on w przepaść wzajemnej nienawiści i pogardy, cokolwiek desperacka próba ustanowie- a new set of rules – honesty, the revealing przed konfliktem, który grozi realną prze- Therefore, the question as to how we can nia układu odniesienia w samym teatrze, of actual experiences, speaking for the self, mocą? Nie ma dziś w Polsce ważniejszej kwe- save ourselves from this deadly conflict, from w zespole albo między sceną a widownią, taking responsibility for one’s own words, stii niż zapobiegnie temu – przez tworzenie falling into the abyss of mutual hate and testing democratic procedures. Auto-theatre disdain, from violence which is now moving is a rather desperate attempt at establishing from theory to practice? There is no issue

// · //  ·  warunków rozmowy, szukanie szans na in Poland of today which is more important dyskursów emancypacyjnych na rzecz sze- until now, by taking Polish theatre towards elementarne porozumienie, alternatywne than how we can stop this from happening rokiej debaty o demokracji oraz na zanie- a more noticeably global thematic; by mov- punkty widzenia, tworzenie lokalnych wspól- – by creating the conditions for dialogue, chaniu sporów o język symboliczny na rzecz ing away from emancipatory discourses not empatycznych i komunikacyjnych. Teatr by looking for opportunities for elementary zastanawiania się nad możliwościami uto- favoured by the cultured Left in favour of ze swoim imperatywem zaangażowania ma understanding, through alternative points pijnych rozwiązań społecznych, ekonomicz- a broad debate about democracy and by set- tu coś do zrobienia. Auto-teatr jest jedną of view, through the creation of local empa- nych i politycznych. Program Wodzińskiego tling old disputes about symbolic forms of z jego propozycji, choć nie jedyną. W ciągu thetic and communicative communities. i Frąckowiaka – choć jawnie polityczny – ma expression and thinking about the possibili- ostatnich sezonów sformułowano co naj- Theatre, with its imperative of engagement, globalne i uniwersalistyczne aspiracje, co ties of utopian social, economic and political mniej dwa wyraziste programy działania tea- has much to do here. Auto-theatre is one, dla publiczności może stanowić wyzwa- solutions instead. The programme delivered tru w sferze publicznej. though not the only, option available to us. nie komunikacyjne, jednocześnie wyzwala- by Wodziński and Frąckowiak – politically During the last few theatrical seasons, at jąc ją zarazem z ideowego impasu, w któ- explicit – has global and universal aspira- Ostatnio Maciej Nowak z namysłu nad bilan- least two clear programmes for the theatre rym wszystkie argumenty zostały już użyte tions, which could mean a communicative sem teatru krytycznego, którego sam był in the public sphere have been conceived. i odparte. Przeniesienie debaty ze starych challenge for the public, but at the same największym promotorem, wyprowadził ideę okopów na nową, nieudeptaną jeszcze ziemię time releases it from an ideological impasse nowego teatru publicznego – propozycję Maciej Nowak introduced the idea of a new to kolejna możliwa perspektywa porozumie- in which all arguments have already been przekroczenia bezsilności i przezwycięże- public theatre, having reviewed the legacy wania się ponad głowami tych, którzy grożą used and rejected. By moving the debate nia komunikacyjnego pata. Nowak przyznał of critical theatre, one which he actively nam bratobójczym konfliktem. from old trenches to new, unexplored ground bowiem (choć chyba nie do końca zasadnie), promoted himself – his proposal allows us ofers the chance to see things from a per- że przy wszystkich osiągnięciach i zasługach to overcome powerlessness and the prevail- Trzecią – obok idei teatru popularnego spective which allows communication to take teatru krytycznego nie udało mu się zreali- ing communicative deadlock. Nowak admits przedstawionej przez Macieja Nowaka oraz place, in spite of all the warning voices pre- zować jednego celu – ustanowienia nowej (though perhaps not fully convincingly) that koncepcji teatru politycznego formułowanej dicting the inevitability of fratricidal conflict. widowni: „Potknęliśmy się, skupiając przede for all the achievements of critical thea- przez Wodzińskiego/Frąckowiaka – wyra- wszystkim na modelu teatru reżyserskiego, tre, it has failed to achieve one aim – reach ziście dziś zarysowaną propozycją nowego Thirdly – alongside the ideas of popular po części wręcz artystowskiego, niedbają- new audiences: “We tripped up, focusing języka teatralnego, a zarazem drogowska- theatre presented by Maciej Nowak and the cego o sojusz z publicznością”. Nowak poro- mostly on a directorial form of theatre, per- zem do wyjścia z komunikacyjnego i spo- political concepts formulated by Wodziński/ zumienie chce więc budować, sięgając po haps even partly over-artistic, one which łecznego kryzysu jest auto-teatr. Nie miał Frąckowiak – a clearly defined proposal for siły i środki teatru popularnego, który jest did not care to connect with the public.” on jak dotąd swojej programowej wykładni, a new theatrical language of today, and at „życzliwy dla widza, walczący z wszelkimi Nowak wants to build common understand- co nie powinno dziwić, skoro jest , the same time a sign leading towards an exit formami wykluczenia: pokoleniowego, oby- ing by utilising the resources of popular a więc każdy ze spektakli tego nurtu, każda from our communicative and social crisis, is czajowego, fizycznego, światopoglądowego theatre, which is “kind to the viewer in try- z jego twórczyń i każdy z twórców mówi tu auto-theatre. It hasn’t thus far had its own i klasowego [...], który w sojuszu z publicz- ing to overcome all forms of exclusion: gen- we własnym imieniu. Co ważne, auto-teatr programmed interpretation, which should not nością oraz przejawami lokalnego aktywi- erational, social, physical, opinion-led and jest formułą, która może odnaleźć się nie- surprise us, seeing as it is by definition , zmu społecznego szuka nowego kształtu class-based […], one which in unison with mal w każdym modelu teatru i jego ramie and therefore every show in this genre, every wspólnoty realizującej się w różnorodności. audiences and involvement from local activ- programowej. I tak też się dzieje. Spektakle one of its authors speaks in a unique voice. Teatr uspołecznionego indywidualizmu”. I co ists seeks a new form of community shaped auto-teatralne lub z elementami auto-teatru Importantly, auto-theatre is a formula which istotne, „teatr, w którym ważna będzie troska out of diversity. A theatre of socially-minded powstały zarówno w Teatrze Żydowskim, can function within any theatrical model and o klarowność przekazu i trafną diagnozę rze- individualism.” And, importantly, “a theatre jak i w Teatrach Polskich w Bydgoszczy its programme framework. And this is indeed czywistości”. Niezależnie od tego, co ma to in which it is important that the form we i w Poznaniu, w Komunie Warszawa i w  what is happening. Auto-theatrical perform- oznaczać w praktyce, deklaracja przystępno- communicate in is clear, along with a valid Warszawa, w Starym Teatrze i w Teatrze . ances, or those with auto-theatrical elements, ści oraz dbałości o wspólnotę różnorodnych presentation of reality.” Regardless of what have appeared at the Jewish Theatre, as well podmiotów jest deklaracją par excellence this might mean in practice, a declaration of . as Polish Theatres in Bydgoszcz and Poznan, polityczną. accessibility and concern for commonality of at Komuna Warszawa and  Warszawa, at the various subjects – is a declaration which is To właśnie aktorzy Teatru  formułują naj- Stary Theatre and Theatre . Alternatywną propozycję złożyli wcześ- political par excellence. lepiej, bo z bezwstydną prostotą, istotę niej i realizują od dwóch sezonów Paweł auto-teatru: „Aktor opowiada w tym teatrze . Wodziński i Bartek Frąckowiak w Teatrze An alternative proposal was put forward and o sobie”, ideę auto-teatru: „Po co ludziom Polskim w Bydgoszczy. Deklarując przywią- introduced in practice two seasons ago by teatr? Żeby być otwartym na innych ludzi” It was the actors of Theatre  who helped zanie do myślenia o teatrze jako „instytucji Paweł Wodziński and Bartek Frąckowiak from i zasadę auto-teatru: „Aktor widzi widza, formulate, with shameless simplicity, the demokratycznej, otwartej dla wszystkich”, the Polish Theatre in Bydgoszcz. Declaring a widz widzi aktora”. Te trzy punkty to gwa- nature of auto-theatre: “In our theatre, the stwarzającej odbiorcom możliwość udziału an attachment to thinking about theatre as rancja, że kwestie wynikające z kontekstu actors talk about themselves”; the idea of w debacie i „wymianie myśli na równych a “democratic institution, open to all and politycznego, ekonomicznego i społecz- auto-theatre: “Why do people need theatre? prawach”, zaproponowali jednocześnie coś open for all”, creating the facility for audi- nego są podejmowane nie w ramach ideo- In order to be more open to others”; and the na kształt ucieczki do przodu. Ma ona pole- ences to take part in debates and “exchange logicznego sporu, ale realnego doświad- principle of auto-theatre: “The actor sees the gać na wyzwoleniu się z dotychczasowych, ideas as equal partners”, they went on to czenia; że demokracja bądź jej brak nie jest audience, and the audience sees the actor.” buksujących w miejscu debat tożsamościo- propose something akin to an escape into abstrakcją, ale praktyką; że teatr może być These three elements guarantee that the wych na rzecz słabo dotąd przez polski teatr the future. It is meant to be about free- miejscem upodmiotowienia, a nie wcielania ideas which emerge from political, economic zauważanej tematyki globalnej; na odejściu ing ourselves from stale debates about the i oglądania. and social contexts are not introduced in od faworyzowanych przez lewicę kulturową identities we have been burdened with terms of an ideological contest, but a real   myśli o teatrze, red. Justyna Lipko-Konieczna, experience: that democracy or its absence  Maciej Nowak, My, czyli nowy teatr publiczny, „Dialog”  In: „Dialog” , no. . Justyna Sobczyk, Fundacja Win-Win, Głogowo . , nr .  http://www.teatrpolski.pl/a-letter-from-directors-of-   myśli o teatrze, ed. Justyna Lipko-Konieczna, Justyna tpb.html?lang=en Sobczyk, Fundacja Win-Win: Głogowo .

// · //  ·  W kolejnych swoich spektaklach: Statek miło- are not abstractions, but practice; that thea- Nie jest to szczególnie dobry prognostyk dla company began playing together it turned ści, Upadki, Klauni (–), aktorzy Teatru tre can be a place for developing real iden- prób rozwiązywania przez teatr konfliktów out that the decisions taken by some made  dogłębnie i krytycznie wobec systemu tities, rather than taking on and observing społecznych, ale zarazem wprost wyśmie- it impossible for others to perform. Thus przedstawiają na scenie własną kondy- those others. nity przykład unaocznienia przyczyn porażki the show, as an attempt to negotiate the cję w kontekście programów społecznych, demokracji. rules of sharing a stage, was condemned to reguł ekonomii, instytucji rodziny. Podobnie In a range of their shows – The Ship of failure. This doesn’t provide a particularly aktorzy Teatru Żydowskiego w „Aktorach Love, Falls, Clowns (-), the actors of Warto przy okazji zauważyć, że auto-teatr good prognosis for further attempts at using żydowskich” (), którzy problematyzując Theatre  insightfully criticise the systems z reguły operuje dyskursem słabości i porażki. theatre to resolve interpersonal conflicts, własną sytuację zawodową, szczerze osła- which afect their lives and work on stage, in Pozostaje mieć nadzieję, że znajdą się teo- though at the same time it is a rather excel- niając pokrętne ścieżki, jakimi do tego tea- the context of social realities, economic rules rie, które zadbają o to, by dowieść, że w tym lent example of a show which highlights tru trafili, ujawniają zawody, niespełnienia and familial institutions. Much like the actors dyskursie tkwi dzisiaj siła... Łączy się to z naj- the shortcomings of democratic modes of i stygmaty, jakie się z tym wiążą. W spek- of Jewish Theatre in Jewish Actors (), who ważniejszym być może aspektem auto-teatru working. taklu Kwestia techniki () zrealizowanym by dealing with the issue of their own profes- – zdolnością do przyjęcia postawy autokry- w Starym Teatrze na scenę wychodzą z kolei sional lives honestly reveal the tangled webs tycznej. „Drugi spektakl” () w Teatrze It is also here worth noting that auto-theatre maszyniści, ujawniając własną tożsamość which led them to said theatre, the nature of Polskim w Poznaniu realizuje w sposób as a rule operates through the discourse of i kulisy swojej niewidzialnej pracy. Spektakl their jobs, their dissatisfactions and stigmata dosłowny zasadę „aktor widzi widza, a widz weakness and disaster. All we co do is hope zagrany przez pracowników technicznych which come with it. In the show A Question of aktora”, odwzorowując wszystkie najbardziej that a theory will be found which will ensure pozwala zobaczyć, jak w ramach instytucji Technique (), staged at the Old Theatre, typowe zachowania publiczności i wypełnia- that this particular discourse does indeed teatru funkcjonują grupy „defaworyzowane” the stage becomes home to backstage work- jąc rozmaite zadania, które mogliby postawić have power... This is connected with perhaps i przyjrzeć się hierarchiczności teatru, o któ- ers, revealing their identities and the inner aktorom widzowie. I w tym działaniu ponosi the most important aspect of auto-theatre rej decyduje widzialność. Temat hierarchicz- workings of the professions. The show per- klęskę, odsłania własną niemożność, kompro- – the ability to adopt a self-critical position. ności jeszcze dodatkowo komplikuje spektakl formed by actual technical staf allows us mituje się, pokazuje, że imitacja, naśladowa- The Other Show () at the Polish Theatre  Warszawa Ewelina płacze (), w którym to see how “unfavoured” groups are treated nie, małpowanie – owszem, ale emocjonalne in Poznan literally applies the rule “the punktem wyjścia są hierarchie dyktowane within theatrical frameworks and study more przeżycie – niestety nie. Pyta zatem sam sie- actor sees the audience and the audience przez media, a aktorzy podają w wątpliwość closely theatrical hierarchies, decided by bie: po co w ogóle teatr? sees the actor”, presenting the most typical własne tożsamości tylko pozornie rozpozna- audience numbers. The topic of hierarchies behaviours shown by audiences and involv- walne, bo faktycznie konstruowane przez adds an extra level of complexity to the Wreszcie kwestia zasadnicza – pieniądze. ing a range of tasks which viewers give the fantazje i aspiracje widzów.  Warszawa show Ewelina’s Crying (), Ekonomiczne uwarunkowania produkcji tea- actors. And in using this format it actually where the focal point is hierarchies dictated tralnej pojawiają się między innymi w byd- fails – revealing its own inadequacy, embar- We wszystkich tych spektaklach zasadniczą by the media, and where actors question goskim spektaklu Kantor Downtown (), rassing the self, involving imitation, copying kwestią jest próba ustanowienia komuni- their own identities which are only superfi- w którym aktorka ujawnia swoje miesięczne and aping certainly, but not quite delivering kacji na elementarnym poziomie szczero- cially familiar, because they are indeed the zarobki i zachęca do tego samego widzów. emotional experiences. And so it asks the ści wymagającej zaangażowania osobistego creations of the fantasies and aspirations of W Mikrodziadach () przygotowanych self: what on earth is the theatre for? „ja”, niechby i skonstruowanego, ale wyraź- the audience itself. w ramach Mikroteatru, projektu Komuny nie podkreślającego własną podmiotowość. Warszawa, mnożą się pytania o możliwość Finally, the key question: money. The eco- Wszystkie te spektakle wymagają też nie tyle In all these shows, a key question is that of robienia teatru bez pieniędzy, bez grantów, nomic conditions in which theatrical produc- przećwiczonych w teatrze strategii odbior- establishing communication on an elemen- bez dotacji. Tyle że tak naprawdę okazuje się, tions are delivered appears, for example, in czych, ale prędzej tych przynależnych rela- tary level of honesty which demands the że pytania o ekonomię są w istocie pytaniami the Bydgoszcz show Kantor Downtown (), cjom międzyludzkim – sympatii, empatii, engagement of the personal “I”, even if con- o zaangażowanie teatru i o charakter ładu where the actress reveals how much she szacunku, zaciekawienia. Po prostu, ludz- structed, as long as it stresses its own indi- społecznego, szybko więc przybierają inne earns each month and encourages the audi- kich odruchów. Tak jak zostało powiedziane, vidual identity. All these shows require not formy: „czy jestem gotowy na to, żeby mieć ence to do the same. In Mikrodziady (), „otwarcia na innych ludzi” bez paternalizmu only the receiving strategies already devel- poglądy polityczne?”, „czy jestem gotowy staged as part of the Mikroteatr project i demokratycznie. oped by theatres, but more those belonging zabić?”, „czy jestem gotowa na bycie nie- delivered by Komuna Warszawa, the authors to interpersonal relations – sympathy, empa- przyjemną dla społeczeństwa?”, „czy jestem ask about the odds of creating theatre with- Auto-teatr zajmuje się także relacjami wła- thy, respect and curiosity. Simple human gotowa zamknąć się w sobie?”, „czy muszę out money, without grants, without dona- dzy w teatrze, ekonomią i regułami zespoło- reactions. “Openness to other people” must zacząć się przyzwyczajać?”. Niepohamowana tions. Only it turns out that questions about wości. Jak w bydgoskim spektaklu Take It or happen without paternalism and in demo- seria pytań, które wyrzucają z siebie akto- the economy are in fact questions about how Make It (), w którym unaoczniony i prze- cratic fashion. rzy w szesnastominutowych Mikrodziadach, engaged the theatre is and about the char- analizowany zostaje zdemokratyzowany od to właśnie ten „Moment Amatora”, w którym acter of social order, and so they quickly take początku do końca proces twórczy, który Auto-theatre engages in the subject of power trzeba zwrócić kamerę na samego siebie. on other shapes: “am I ready to have my own zaczął się wiele tygodni przed premierą. Tu relations within the theatrical world, its eco- political views?”, “am I ready to kill?”, “am każdy z aktorów otrzymał na wstępie moż- nomic and team dynamics. This is true of . I ready to be rude to my community?”, “am liwość wyboru własnej postaci i przepro- the Bydgoszcz show Take It or Make It (), I ready to shut myself of from others?”, “do wadzenia własnej indywidualnej partytury, where the wholly democratised creative Wiele wymienionych tu spektakli zoba- I have to start getting used to things as they tyle że kiedy rozpoczęto pracę zespołową, process is exposed and analysed, something czymy podczas . Konfrontacji Teatralnych are?” The unstoppable series of questions, okazało się, że działania jednych uniemożli- which began happening many weeks before w Lublinie. To konsekwentna linia pro- which actors spit out during the  minute- wiają działania innym. Spektakl stał się więc the premiere. At the start of rehearsals, gramowa festiwalu, wskazująca praktyki long Mikrodziady is that epic “Amateur skazaną na niepowodzenie próbą wynego- each actor was given the chance to choose auto-teatralne jako szczególnie inspirujący Moment” when one has to turn the camera cjowania zasad wspólnego bycia na scenie. their own character and develop their own nurt krytyczny, silnie obecny w programie upon oneself. segment of the show, although when the

// · //  ·  festiwalu już w ubiegłym roku, zarówno . A co w zamian? Jak się okazuje – niesłychane the responsibility of talking about real lives w kameralnych spektaklach amerykańskich powodzenie, mierzone nagrodami, świetnymi and do so in their own name? performerek queerowych prezentowanych The list of plays mentioned here will be fea- recenzjami i aplauzem widowni dla wszyst- What do they get in return? It seems that w ramach Klauzuli przyzwoitości, jak i w spek- tured during the th edition of the Theatre kich bez mała wymienionych tu spektakli. reward comes in the form of remarkable suc- taklu Wojtka Ziemilskiego Pigmalion oraz Confrontations Festival in Lublin. This is Warto zastanowić się nad źródłami tego cesses, evidenced by the prizes, rave reviews w widowisku Needcompany Blind Poet, któ- a well thought out programme, indicating aplauzu, bo niewykluczone, że jest zwiastu- and applause from audiences received by all rego podstawą były prywatne genealogie auto-theatrical practices as a particularly nem nadchodzącego wielkiego i namiętnego of the shows mentioned above. It is worth aktorów. Dla auto-teatru trudno o lepsze inspiring critical trend, already present in last zapotrzebowania na szczerość, na namiastkę considering the reasons for this applause, wzorce, inspiracje czy punkty odniesie- year’s festival programme, both in one-woman prawdy, na osobisty głos, który będzie dawał because it is possible that it is a sort of nia niż Ruf Peggy Shaw, w którym perfor- shows presented by American queer perform- świadectwo rzeczywistym doświadczeniom, “advance return” on a great and passion- merka przedstawiała swoje wychodzenie ers as part of the Decency Clause, as well as porażkom i słabościom, który będzie wyzwa- ate need for honesty, for a shred of truth, for z udaru, odsłaniając na scenie jego realne in Wojtek Ziemilski’s Pigmalion and the show lał empatię, budził zaufanie i budował mię- a personal voice which gives testimony to real skutki czy Bitch!Dyke!Faghag!Whore! Penny Blind Poet by Needcompany, based on its dzyludzkie relacje, a w konsekwencji uwia- experiences, failures and weaknesses, which Arcade, która użyła autobiograficznej histo- actors’ personal life stories. In fact it is hard rygodniał krytykę systemową, polityczną will release empathetic tendencies, build trust rii do rozprawienia się z obłudną kategorią to imagine a better example, anything more i społeczną. I jednocześnie wskazywał drogę and interpersonal relations, and eventually przyzwoitości. inspiring and useful as a point of reference wyjścia z kryzysu. support critiques of the political and social for auto-theatre than Ruf by Peggy Shaw, in systems around us. And, at the same time, Auto-teatr może mieć oczywiście wiele which the performer presents her recovery W epoce post-prawdy, w której fakty mogą shows us a way to escape the crisis. odmian, od solowych spektakli autobio- from a stroke, revealing its true efects on być uznane za niepatriotyczne i tym samym graficznych po rozbudowane spektakle stage, or Bitch!Dyke!Faghag!Whore! by Penny zanegowane, a jawne kłamstwa nie są napięt- In a time of post-truth, when facts can be per- zespołowe, zawsze jednak skupia się na co Arcade, who uses autobiographical stories to nowane, tylko rozliczane ze skuteczności, ceived as unpatriotic and thus end up negated, najmniej jednej z dwóch kwestii – rozmon- deal with the hollow category of decency. stanięcie naprzeciw widowni i zaoferowanie when obvious lies are not condemned but towaniu teatralnego medium na czynniki jej prostej szczerości może mieć walor tera- assessed for how efectively they bring about pierwsze i/lub na upodmiotowieniu uczest- Auto-theatre can of course come in many peutyczny. Wobec post-prawdy, w ramach change, to stand in front of an audience and ników spektaklu. Z tym pierwszym wiąże się guises, from solo autobiographical shows to której „dużo plecenia bzdur” nie jest bynaj- ofer it straightforward honesty can have powrót do ćwiczeń warsztatowych i elemen- complex ensemble pieces, and yet it always mniej etiudą ze spektaklu Ewelina płacze, therapeutic value. In the face of post-truth, tarnych zadań aktorskich, kwestionowanie focuses on at least one of two aspects – the ale immanentną cechą uprawianej polityki, when “a lot of talking rubbish” is evidently not wszelkich konwencji i przekraczanie granic dismantling of the theatrical medium to its która przynosi wymierne efekty od Brexitu a segment from the show Ewelina’s Crying, but teatru. Z tym drugim – odpowiedzialność base components and/or empowering those po nominację prezydencką Donalda Trumpa, an immanent aspect of ongoing political proc- osobista, odsłonięcie prywatności, ryzyko delivering the performance. The former is auto-teatr może mieć do zaoferowania were- esses responsible for outcomes such as Brexit wstydu, a może nawet śmieszności. connected with a return to workshop exer- dyczne katharsis. and Donald Trump – auto-theatre can ofer cises and elementary acting skills, question- a loud and clear catharsis. Nie przypadkiem wiele wymienionych tu ing all conventions and crossing established  sierpnia  r. polskich spektakli powstawało z mozołem, lines of theatrical processes. The latter – per- th August  nieraz towarzyszyły im konflikty, czasem sonal responsibility, revealing the private,   – adiunkt w Instytucie   wewnątrzteatralne protesty i awantury. risking shame and even ridicule. Sztuki , wice-naczelna miesięcz- Marek Kazmierski Spektakl Wojtka Ziemilskiego „ sposobów nika „Dialog”, współwłaścicielka Oficyny na wyjście z teatru”, który badał i próbował It is not by accident that many of the Polish Wydawniczej Errata. Zajmuje się historią   is an assistant professor przełożyć pamięć aktorów Starego Teatru plays listed above evolved laboriously, teatru współczesnego, teatrem i drama- in the Institute of Art of the Polish Academy i ich warsztatową świadomość na spo- a process which often involved conflict, tem politycznym oraz przemianami spo- of Sciences, deputy editor-in-chief of Dialog, łeczną skuteczność – w ogóle nie doszedł including protests and scandals within the łeczno-obyczajowymi znajdującymi odbicie co-owner of Errata Publishing House. do skutku. Oferta podmiotowości nie dla theatrical environment. Wojtek Ziemilski’s w sztuce współczesnej. Jest m.in. autorką Specialises in the history of contemporary wszystkich jest nęcąca, brak roli odbiera show  Ways to Leave the Theatre, which monografii Mikołajska. Teatr i , współau- theatre, in political theatre and dramaturgy, poczucie bezpieczeństwa, pytanie o własne studied and tried to convert the memories of torką (z Krystyną Duniec) książek: Soc i sex. as well as in social changes and their zdanie niektórzy odbierają jak opresję. Auto- the Stary Theatre actors and their technical Diagnozy teatralne i nieteatralne (nagrodzo- reflection in contemporary art. Author of teatr powstający w ramach repertuarowego awareness into social efectiveness, did not nej w konkursie Fundacji Kultury) i Soc, sex monographs, among others, Mikołajska. Teatr teatru często oznacza dramatyczną konfron- actually reach the stage. The idea of explor- i historia () oraz współredaktorką amery- i , co-author (alongisde Krystyna Duniec) tację dwóch języków teatralnych – reżysera, ing identities is not enticing for everyone, kańskiej antologii polskiego dramatu (A)pol- of: Soc i sex. Diagnozy teatralne i nieteatralne który chce szczerości, i zespołu, który chce the lack of a defined role removes the sense lonia. Twenty-First Century Polish Drama and (recipient of the Kultura Foundation Award) ról. To zarazem swoisty test społeczny – of safety, while some see the process of Texts for the Stage. W Instytucie Teatralnym and Soc, sex i historia (), and co-editor of czy i jak możliwe jest porozumienie dwóch being asked direct questions as oppressive. w Warszawie prowadziła dwa multimedialne anthology of Polish drama (A)pollonia. Twenty- odmiennych języków i wypracowanie wspól- Auto-theatre which emerges as part of rep- projekty zbiorowe, których celem jest opowie- First Century Polish Drama and Texts for the Stage. In the Zbigniew Raszewski Theatre nej jakości? Czy wreszcie wszyscy uczestnicy ertory theatre often means a dramatic con- dzenie na nowo historii polskiego teatru: Teatr Institute in Warsaw, Krakowska conducted tego procesu zechcą wziąć na siebie odpo- frontation between two theatrical languages Publiczny. Przedstawienia oraz HyPaTia – przy- Teatr Publiczny. Przedstawienia and HyPaTia, wiedzialność, mówić o sobie i we własnym – the director, who wants honesty and the wracający kobietom teatru w Polsce należne two multimedia collective projects whose imieniu? company, which wants parts to play. This is im miejsce w historii. aim was to re-tell the story of the Polish a unique social experiment – is it possible to theatre, to tell herstory and to re-claim the combine two separate languages, to develop important – and often sidelined – role (and a shared value, and if so how? Will all of the agency) of women in the development of participants in this process want to take on theatre in Poland.

// · //  ·        

      

Łatwo by nam było zastygnąć w tej pozie, ale We could be easily frozen in this kind of pose, częściej niż pasywność zagraża nam pseudo- as an urgency, as a coercion into constant nie, od razu zaczynamy się spierać. but no, we immediately begin to argue. aktywność. Co więcej, przez przymus ciągłej participation and activity: “People intervene Budowniczowie, Chto Delat,  (Builders, Chto delat ) partycypacji i aktywności uprawianie polityki all the time, dó something ;́ academics par- stało się niemal koniecznością: „Ludzie bez ticipate in meaningless debates and so on.” Na nagraniu widać, że wideo brytyjskiej It is evident that the video by the British art- przerwy interweniują, «coś robią», naukowcy Žižek places this passivity in the opposi- artystki Carey Young rozgrywa się w jednym ist Carey Young takes place in one of the biorą udział w bezsensownych debatach i tak tion to the contemporary political situation, z wielu biur nowoczesnego centrum biznesu, numerous ofces of a modern high-rise cor- dalej”. Žižek umieścił pasywność w opo- which, like many other theorists, he terms pełnego drapaczy chmur. Ostrość kamery poration centre. The camera is focused on zycji do współczesnej sytuacji politycznej, post political, and one where we are faced ustawiono na kobietę w granatowym kostiu- a woman in a dark blue business suit stand- którą podobnie jak wielu innych teoretyków with the reduction of politics to the expert mie, która stoi naprzeciwko wielkiej, szklanej ing in front of a huge glass ofce wall. The nazwał postpolityką polegającą na redukcji management of social life. ściany i powtarza to samo zdanie, zmienia- woman keeps uttering a single sentence, polityki do zarządzania życiem społecznym jąc przy tym intonację, gestykulację i modu- using diferent accentuations, gestures and przez ekspertów. Arising from this post-political situation is lację. Sprawia wrażenie, jakby wykonywała intonations in the process. She seems to be a profound uneasiness that overcomes us ćwiczenie z kursu prowadzenia prezenta- practising as though in a business presenta- Z sytuacji postpolityczności wyrasta silny when discussing the contemporary rela- cji biznesowych. Kobieta zwraca uwagę na tion course. She pays attention to the pro- opór, jaki napotykamy w dyskusji nad współ- tionship between politics and art. At first niuanse wymowy i precyzję gestów, a przy nunciation nuances and precise gesticulation czesną relacją polityki i sztuki. Na pierwszy sight, the art of today seems insufciently tym w nieskończoność powtarza: „Jestem while practising it over and over: “I’m the rzut oka wydaje się, że sztuka współczesna engaged; artistic and creative powers seem rewolucjonistką”. revolutionary.” nie jest wystarczająco zaangażowana poli- more-or-less isolated from social contexts. tycznie, a artystyczne i kreatywne moce są It appears that today artistic freedom is pro- To osobliwe ćwiczenie stylistyczne jest This unique exercise in style is a very good w mniejszym lub większym stopniu odizolo- portionate to artistic unimportance or the świetnym punktem odniesienia do złożo- indication of the complex situation into wane od kontekstu społecznego. Można też powerlessness it exhibits as regards wider nej kwestii, której chciałabym się przyjrzeć which I want to place my reflection on the odnieść wrażenie, że dziś wolność artystyczna social change. The need for political art has w swoich rozważaniach nad relacją sztuki relationship between politics and contem- narasta wprost proporcjonalnie do nieistot- never been at the foreground to the extent it współczesnej i polityki. Żyjemy w czasach, porary art. We live at a time when creativity, ności sztuki lub jej niemocy wobec szerszych is now; art has been called upon to comment w których twórczość, pragnienie zmiany a wish for change and constant reflection zmian społecznych. Jeszcze nigdy tak wyraź- on, document, discover and address political i nieprzerwana refleksja nad warunkami on creative conditions are the driving forces nie jak dziś nie podkreślano zapotrzebowa- themes, as well as to actively intertwine with produkcji stały się siłami napędowymi roz- behind development in the post-industrial nia na sztukę polityczną. Wymaga się od niej, social and political participation processes. woju postindustrialnego świata, naznaczo- world, marked by the need to constantly żeby komentowała, dokumentowała, odkry- nego potrzebą ciągłego rewolucjonizowania revolutionize methods of production and wała i poruszała tematy polityczne oraz żeby Isn’t this call for the politicization of art – metod produkcji i twórczości. Dlatego scena creativity. Young’s statement is therefore aktywnie uczestniczyła w procesach społecz- the articulation of forums and conferences z wideo Young jest nie tylko ćwiczeniem not only an exercise in style; this kind of nej i politycznej partycypacji. where politicization is discussed, of festi- stylistycznym. W obecnej fazie kapitalizmu ‘coaching’ is actually essential to the ways of vals that are being (sub)titled in this way, the ten rodzaj „coachingu” stał się istotą pracy, working in contemporary capitalism, espe- Czy ów apel o polityzację sztuki artykuło- diferentiation between political and non- zwłaszcza w branżach kreatywnych i arty- cially creative and artistic ways of work- wany na poświęconych jej forach i konfe- political generations – a sign of what Slavoj stycznych. W świecie współczesnych korpo- ing. In the contemporary corporate world, rencjach oraz na festiwalach z tym (pod) Žižek terms “pseudo-activity”? Isn’t the art racji deklaracja: „Jestem rewolucjonistką”, ‘I’m the revolutionary’ suddenly turns into tekstem w nazwie, to rozróżnienie generacji of today deeply ingrained into the method nagle zmienia się w akt mowy par excellence. a speech act par excellence. The transfer of politycznych i apolitycznych, nie jest przeja- of expertly managing social interests, a part Przeniesienie obsesyjnej potrzeby zmiany the obsession with social change (which wem tego, co Slavoj Žižek nazwał „pseudo- of the contemporary urgency for ceaseless społecznej, która silnie naznaczyła  wiek, deeply marked the twentieth century) into aktywnością”? Czy tak silnie zakorzeniona activity? Act, be active, participate, always w scenerię przezroczystego drapacza chmur a transparent sky-scraper helps us under- w eksperckich metodach zarządzania inte- be ready for opposition, generate new ideas, może nam pomóc w zrozumieniu aktualnej stand the topical social and political situ- resami społecznymi sztuka współczesna nie pay attention to contexts while constantly sytuacji społecznej i politycznej. Sytuacji, ation, which profoundly afects the way of staje się częścią współczesnego przymusu reflecting on your methods of production... która determinuje pojmowanie związków thinking on the connection between politics nieprzerwanej aktywności? Działaj, bądź Doesn’t all that stand for the activity that polityki i sztuki, a przede wszystkim wywiera and art, especially on the changed role of aktywny, uczestnicz, bądź zawsze gotów do profoundly defines the so-called post-polit- silny wpływ na rozumienie autonomii sztuki, the autonomy of art today, which needs to sporu, generuj nowe idee, zwracaj uwagę ical condition? In both visual art and the którą trzeba dziś rozpatrywać w ścisłym be closely connected to artistic work itself. na kontekst, a jednocześnie stale podda- performing arts, political art is actually in powiązaniu z pracą artysty. Politykę często Today, politics is frequently understood as waj refleksji własne metody produkcji… good shape. It connects contexts, is topical, rozumie się dziś jako system zorganizowa- a system of organized interests, of bureau- nych interesów, zaplanowanych z góry, biu- cratically structured activities planned in  Slavoj Žižek, Przemoc. Sześć spojrzeń z ukosa, przeł.  Slavoj Žižek, Violence: Six Sideways Reflections, rokratycznie ustrukturyzowanych działań advance, and of organized and discursively Antoni Górny, Warszawa , s. . London: Profile Books, , p. .  Stan postpolityczności może wiązać się ze zmianami  The post-political state can be connected to the oraz zorganizowanych i konceptualizowanych conceptualized possibilities, which include w społeczeństwie postindustrialnym. Wielu teoretyków changes in post-industrial society. Many theorists state w odpowiednim dyskursie możliwości, do various exercises in style in terms of artis- twierdzi, że współczesna polityka polega głównie na that the politics of today mainly involves the bureaucratic których także zaliczają się rozmaite ćwicze- tic freedom. According to Slavoj Žižek, we biurokratycznej organizacji codziennych interesów organization of everyday interests (Rancière), politics nia stylistyczne wykonywane w ramach arty- now live in a world where pseudo-activity (Rancière), polityczności bez antagonizmów (Moufe) lub without antagonisms (Moufe) or tightly connected to że jest ściśle związana zarówno ze zmianami w obrębie the changes in the mediatisation of politics as well as to stycznej wolności. Jak przekonywał Slavoj rather than passivity poses the basic threat. zmediatyzowanej polityki, jak i ze zmianami społecznymi economic and social changes (Baudrillard). We can also Žižek, żyjemy dziś w świecie, w którym Furthermore, politics almost comes across i ekonomicznymi (Baudrillard). Możemy też odnieść link the post-political state with the theories of Negri and postpolityczność do teorii Negriego i Hardta, w których Hardt, where the post-political is connected to the role of łączy się ją z rolą pracy niematerialnej, dominacją non-material work, the dominance of the empire and the  Carey Young, I’m the Revolutionary (), Incorporated,  Carey Young, “I’m the Revolutionary ()”, imperium i zmianami w percepcji ideologii klasowych. changes in the perception of class ideologies. London: Film and Video Umbrella, , s. . Incorporated, London: Film and Video Umbrella, , p. .

// · //  ·  Czy nie są to działania silnie definiujące tak provokes, opens up forms of participation, autonomii dla dobra heteronomii, na przy- Where do You Stand with Your Art, Colleague? zwaną kondycję postpolityczną? Sztuka poli- is ceaselessly critical, reflexive, provoca- kład poświęcał autonomię sztuki na rzecz (Wo stehts du mit Deiner Kunst, Kollege?) as tyczna jest żywym nurtem zarówno w sztu- tive and diferent. Art exists as the non-stop polityki. Marchart zilustrował swój wywód a painter in his studio, with political demon- kach wizualnych, jak i performatywnych. production of critical deviations and com- znanym dyptykiem Jörga Immendorfa, w któ- strations taking place outside his open door. Łączy różne konteksty, jest aktualna, rzuca ments that are organised and intermediated rym słowami: „Wo stehst du mit Deiner Kunst, According to Marchart, the prevailing model wyzwania, proponuje formy partycypacji, through thematically oriented applications Kollege?” („Gdzie stoisz ze swoją sztuką, of the political artist from the historical jest nieustannie krytyczna, refleksywna, and pseudo-active models of the artistic kolego?”), opatrzono wizerunek malarza avant-gardes until the end of the s was prowokacyjna i odmienna. Istnieje jako nie- market. Many contemporary art market con- w pracowni, za której uchylonymi drzwiami someone that constantly challenged the lim- przerwana produkcja krytycznych odstępstw texts – exhibitions, productions and festi- trwa demonstracja. Zdaniem Marcharta its of autonomy in favour of politics, some- i komentarzy zorganizowanych i zapośred- vals – are based on a critical meta-language w czasach historycznych awangard aż do one who constantly demolished the borders niczonych przez zorientowane tematycznie where art frequently appears as an autono- końca lat .  wieku dominującym mode- between art and other activities, between zastosowania i pseudoaktywne modele arty- mous field of freedom, diferent views and lem artysty zaangażowanego politycznie był art and life. Today, this kind of activity seems stycznego rynku. Wiele współczesnych seg- provocative creativity. Along with this meta- ktoś, kto nieustannie kwestionował granice naive if not anachronistic; contemporary mentów rynku sztuki – wystawy, produkcje language, there is a growing political pow- autonomii sztuki na rzecz polityki i kto stale artistic statements are articulated in the i festiwale – opiera się na krytycznym meta- erlessness of art, which seems increasingly burzył granice oddzielające sztukę od innych direction of the market, with the emancipa- języku, w którym sztuka często występuje isolated in its glass revolutionary tower. For działań sytuujących się pomiędzy nią i życiem. tory power of creativity becoming the driv- jako autonomiczne pole wolności różnych this reason, Badiou finds that it is now con- Dziś taka postawa wydaje się naiwnością, jeśli ing force of capital – whether we like it or poglądów i prowokacyjnej twórczości. Razem stantly necessary to actively cover up the nie anachronizmem. Współczesne wypowie- not. As Marchart states, there is little we z tym metajęzykiem wzrasta polityczna nothingness of what takes place, and makes dzi artystyczne kieruje się w stronę rynku, can do but ascribe ideological blindness to niemoc sztuki, coraz szczelniej zamkniętej the following statement at the conclusion a emancypacyjna moc twórczości – czy się an artist who decides on autonomous heter- w swojej rewolucyjnej wieży z kości słonio- of his manifesto of afrmationism: “It is bet- nam to podoba, czy nie – staje się siłą napę- onomy (because the party-member artist still wej. Stąd wezwanie Alaina Badiou, by nie ter to do nothing than to contribute to the dową kapitału. Jak twierdził Marchart, niemal believes in their own undiminished auton- ustawać w odsłanianiu nicości wydarzeń. invention of formal ways of rendering vis- wszystko, co można w tej sytuacji zrobić, to omy). In a world of politics as spectacle, cre- Doprowadziło go ono do następującej kon- ible that which Empire already recognises as przypisać artyście decydującemu się na auto- ative economy and capital governed by insti- kluzji zamykającej manifest afirmacjonizmu: existent.” The art of today seems to be gen- nomiczną heteronomię (bo artysta-członek tutionalized critical and political discourses, „Lepiej nie robić nic, niż pomagać w tworze- erated in this field in-between pseudo-activ- partii wciąż wierzy w swoją nienaruszoną it is very hard to believe in the undiminished niu form uwidaczniania tego, co Imperium ity and the quest for a real efect; it is pro- autonomię) ideologiczną ślepotę. W świecie autonomy of the political artist who presents uznaje z gruntu za rzeczywiste”. Dzisiejsza foundly marked by the loss of the event and polityki jako spektaklu, kreatywnej ekonomii works at festivals of “political art” and gives sztuka wydaje się być generowana w polu the desire for a radical cut at the same time. i kapitału zarządzanego przez zinstytucjona- rise to provocative art at globalized festi- pomiędzy pseudoaktywnością a dążnością do lizowane krytyczne i polityczne dyskursy bar- vals. Hence part of the disappointment in faktycznej skuteczności, przez co jednocześ- The question I will therefore be discussing dzo trudno jest wierzyć w nienaruszoną auto- the artistic avant-garde and neoavant-garde nie jest silnie naznaczona poczuciem utraty on many pages of this book is how artis- nomię politycznego artysty, gdy prezentuje practices of the twentieth century, as their rzeczywistego efektu, jak również pragnie- tic processes and creation intertwine with on dzieła na festiwalach „sztuki politycznej” emancipatory power of liberating art and life niem radykalnego z nim zerwania. political processes, especially when they try i tworzy prowokacyjną sztukę na potrzeby goes well with the liberation power of capi- to overcome positions of powerlessness and coraz bardziej zglobalizowanych festiwali. tal: nowadays, creativity and artistic subjec- Kwestią, którą chciałabym poddać pod dys- establish a new relationship with contempo- Stąd po części wynikało rozczarowanie awan- tivity are at the centre of the contemporary kusję, jest to, w jaki sposób procesy arty- rary capitalist processes. I will show that, in gardowymi i neoawangardowymi praktykami production of value. styczne i twórcze przeplatają się z procesami order to critically understand this intertwine- artystycznymi  wieku, ponieważ emancypa- politycznymi, zwłaszcza kiedy celem tych ment of art and politics and also take a step cyjnej mocy liberalizacji sztuki i życia towa- The contemporary marketing of freedom and pierwszych jest przezwyciężenie pozycji nie- forward from bemoaning the powerless- rzyszyła liberalizacja władzy kapitału. Dziś the transfer of revolutionary themes from mocy i ustanowienie nowej relacji z proce- ness of art, we need to rethink the relation- twórczość i podmiotowość artysty znalazły się the class struggle to the hedonistic enter- sami współczesnego kapitalizmu. Wykażę, ship between art and ways of working. The w centrum współczesnej produkcji wartości. tainment industry and the creative indus- że aby poddać krytycznej analizie to uwikła- ways in which the artist works today and the try of ideas has resulted in today’s art rarely nie sztuki i polityki oraz odejść od użalania things produced by the artist’s work place art Współczesny marketing wolności i transfer being articulated along the lines of revolu- się nad niemocą tej pierwszej, trzeba prze- intimately close to capitalism. rewolucyjnej tematyki walki klas do hedo- tionary utopias and the emancipatory think- myśleć na nowo relację sztuki i stosunków nistycznego przemysłu rozrywkowego i kre- ing of the future. If this does take place, it pracy. Stosunki pracy artysty i to, co ta praca It is characteristic of the contemporary “post- atywnego przemysłu idei wpłynął na to, że is usually in the form of specific pragmati- produkuje, sytuują sztukę w intymnej blisko- political” period that it no longer recognises sztuka współczesna rzadko artykułuje się cally usable suggestions. For this reason, ści z kapitalizmem. the traditional twentieth century political w kategoriach rewolucyjnych utopii i eman- art frequently focuses on the production of artist, termed “the party-member artist” by cypacyjnego myślenia o przyszłości. Jeśli the social; it is becoming a field and place of Znakiem naszych postpolitycznych czasów Oliver Marchart. This artist sacrifices part ma to miejsce, zwykle przybiera formę spe- social relations (…). Art frequently articulates stało się to, że nie uznaje się już tradycyj- of their autonomy for the good of heter- cyficznych, pragmatycznych i użytecznych its relationship with politics by inventing nie pojmowanych -wiecznych artystów onomy – i.e. renounces the autonomy of art sugestii. Dlatego sztuka często koncentruje models of sociality and community, by active politycznych, których Oliver Marchart okre- for the benefit of politics. As an illustration, się na produkcji wspólnoty, staje się prze- participation and interaction, and by means ślił terminem „artystów-członków partii”. Marchart ofers the well- known dyptichon strzenią relacji społecznych […]. Wyraża of propositions of and ways of meeting that Artysta-członek partii poświęcał część swojej by Immendorf situated under the caption:  Oliver Marchart, In Service of the Party. A short  Olivier Marchart, “In Service of the Party. A Short  Za: Slavoj Žižek, Przemoc. Sześć spojrzeń z ukosa,  Alain Badiou, “ Theses on Art”, Maska, -, , Genealogy of Art and Collective Activism, „Maska” , nr Genealogy of Art and Collective Activism”, Maska, -, , dz. cyt., s. . (). – (), s. –. (), pp. -.

// · //  ·  swoje związki z polityką, tworząc modele constantly give rise to proposals for various Dziś żadna z przeważających w  wieku of activity; we could say they actually exist społeczne i wspólnotowe w procesie aktyw- forms of activities. This testifies to a prob- form polityzacji nie prowadzi do politycz- without a party. The actions of this kind of nej partycypacji i interakcji, proponując takie lematic relation between art and the com- nego antagonizmu. Autonomiczna heterono- artist do not establish a potential for difer- rodzaje spotkań, które nieustająco zachę- munity; at the same time, this kind of politi- mia nie jest tym rodzajem polityzacji, który ent political communities and forms of co- cają do różnych form działania. Świadczy to cization is close to another important artistic mógłby antagonistycznie odpowiedzieć existence; today, it is no longer important o problematycznej relacji sztuki i wspólnoty. position that appears chiefly at the end of na współczesną rzeczywistość. Nie ma już which side artists sacrifice their autonomy Jednocześnie ten rodzaj polityzacji bliski jest the twentieth century, replacing so-called pola działań artysty-członka partii, można for in terms of leaving art in order to set up innej istotnej artystycznej postawie, która party-member art. wręcz powiedzieć, że dziś egzystuje on bez a political community. pod koniec  wieku zastąpiła sztukę artysty partii. Tego rodzaju artystyczne działania -członka partii. According to Marchart, we now frequently nie tworzą potencjału dla nowych politycz- At the end of , Slovenian theatre saw face “heteronomous autonomy” rather than nych wspólnot i form współistnienia, nie ma a very interesting attempt to retopicalise Według Marcharta, częściej spotykamy się autonomous heteronomy. Today, this is the więc już dziś znaczenia, na rzecz której ze the avant-garde political stance in Ragged dziś z „heteronomiczną autonomią” niż prevailing hegemonic model of art. It is no stron artysta poświęca część swojej autono- People/Pupils and Teachers (Raztrganci/ z autonomiczną heteronomią. Właśnie ta longer about the party-member artist torn mii, gdy odchodzi od sztuki, żeby stworzyć Učenci in učitelji), a performance directed pierwsza stała się obecnie hegemonicznym between loyalty to art on the one hand and wspólnotę polityczną. by Sebastijan Horvat. Not only did this modelem sztuki. Nie mamy już do czynienia the party on the other. As Marchart states, engaged rendition of Matej Bor’s agitation z artystą-członkiem partii rozdartym z jed- artists now adopt a position of pseudo- Pod koniec  roku w przedstawie- play take a direct stance on topical politi- nej strony między lojalnością wobec sztuki, autonomy; they are subjectivised as creative niu reżyserowanym przez Sebastijana cal events (especially toward the World War a z drugiej – wobec partii. Marchart prze- joint-stock personalities or functioning serv- Horvata Obdartusy/Uczniowie i nauczyciele Two partisan movement in Slovenia and konuje, że artysta przyjmuje dziś postawę ice monads. The artist is their own (autono- („Raztrganci/Učenci in učitelji”) pojawiła the current attempts to rehabilitate Nazi- pseudoautonomii, upodmiotawia się jako mous) entrepreneur and heteronomous się w słoweńskim teatrze ciekawa próba sympathizing White Guard members), but coś w rodzaju kreatywnej spółki akcyjnej (employee) at the same time. Interestingly aktualizacji awangardowej wypowiedzi also connected all this with the universal albo usługowej monady. Artysta pracu- enough, “at the moment of their greatest politycznej. W tej zaangażowanej politycz- progressive values of resistance and radical jący na własny rachunek jest autonomicz- heteronomy (market dependence), these nie interpretacji sztuki agitacyjnej Mateja afrmation, attempting to restore forgotten nym przedsiębiorcą i jednocześnie hete- market entities harbour an auto-imagina- Bora nie tylko wyrażono stanowisko wobec utopian twentieth century themes. Director ronomicznym pracownikiem. Co ciekawe, tion of full autonomy.” If the politicization aktualnych politycznych tematów (przede Sebastijan Horvat purposely staged Ragged „w chwilach swojej najsilniejszej hetero- of art actually occurs, this is more or less to wszystkim w sprawie słoweńskich wojsk People as an agitation for specific values, nomii (zależności od rynku), te działające appease one’s conscience to draw from the partyzanckich w czasie  wojny światowej choosing its form along the same lines – an na rynku jednostki wytwarzają autoiluzję joint pile of existing references that are to i współczesnych prób rehabilitacji członków almost realistic agitation theatre perform- całkowitej autonomii”. Jeśli rzeczywiście be discarded and replaced by a more efec- sympatyzującej z nazistami Białej Gwardii), ance that attempts to afrm the utopia of dochodzi do polityzacji sztuki, to w mniej- tive ofer at the first available opportunity. ale także odniesiono je do progresywnych a more engaged world through a clear nar- szym lub większym stopniu polega ona na Although this kind of activity appears less wartości oporu i radykalnej afirmacji, doko- rative about the incongruous oppositions of zagłuszaniu sumienia, na wyborze którejś anachronistic and more in accordance with nując próby odnowienia zapomnianej tema- good and evil. However, there is a paradox z opcji dostępnych w zestawie istniejących the current social and political shifts, the tyki -wiecznych utopii. in such autonomous heteronomy, where art możliwości, którą przy pierwszej nadarza- basic political articulation of themes and makes a direct appeal yet addresses a group jącej się okazji należy porzucić i wymienić contexts is still dictated by the market. The Reżyser celowo wystawił Obdartusów/ of people that has already been formed or na skuteczniejszą ofertę. Choć ten rodzaj political stance of artists is similar to that of Uczniów i nauczycieli jako sztukę agitacyjną “subjectivised”: a similar efect could be działania wydaje się mniej anachroniczny contemporary creative industries. They artic- na rzecz określonych wartości i nadał jej też achieved if the political subject targeted by i lepiej dostosowany do współczesnych spo- ulate their ideas by forming contexts and adekwatną formę – jest to niemalże reali- the performance was on the opposite side of łecznych i politycznych przemieszczeń, to communicative social situations in advance, styczny teatr propagandowy, który stał się the political spectrum. An agitation and pro- w istocie główne polityczne tematy i ich where particular relations can take place próbą afirmacji utopijnej wizji świata inten- duction based on the other political perspec- konteksty są w tym wypadku dyktowane safely and without antagonism; this is where sywnego społecznego uczestnictwa, wyra- tive and foundations could have been equally przez rynek. Pozycja polityczna sztuki jest temporary communities can be formed, ena- żoną za pomocą prostej narracji o absur- successful. The politicization of art by aban- bliska współczesnym przemysłom kreatyw- bling the participation of diferent users, as dalnej opozycji dobra i zła. Jednak w tej doning artistic autonomy in order to estab- nym. Artyści artykułują swoje idee, tworząc well as the contingent and free-flow of vari- autonomicznej heteronomii tkwi pewien lish progressive and engaged politics no społeczne sytuacje komunikacyjne i kon- ous interests. It therefore seems as though paradoks, bo sztukę, której celem jest inicjo- longer has a direct efect in the post-political teksty, w których konkretne relacje zacho- it is actually the prevailing heteronomy that wanie działania, adresuje się do grup widzów world because the artistic market ofers vari- dzą w z góry zagwarantowanym poczuciu Žižek terms “pseudo-activity.” już uformowanych lub „upodmiotowionych”; ous possibilities of political choice. The spec- bezpieczeństwa, z wykluczeniem wszelkich podobny efekt dałoby zaadresowanie przed- tator communities established through these antagonizmów; mogą się tu bez przeszkód None of the two prevailing forms of twenti- stawienia z politycznym przesłaniem do choices are not articulated through a politi- formować nietrwałe wspólnoty umożliwia- eth century politicization give rise to politi- odbiorców, którzy znajdują się w przeciwnym cal subjectivisation that is difcult and full of jące partycypację różnych uczestników i nic cal antagonism nowadays. Autonomous politycznym obozie. Zresztą agitacja i pro- contradictions. Quite the opposite: the spec- nie zakłóca przypadkowego i swobodnego heteronomy is no longer the kind of politi- dukcja oparte na odmiennych założeniach tator communities are mainly articulated przepływu rozmaitych interesów. Wydaje cization that can respond antagonisti- i perspektywach politycznych mogłyby być as pre-established moral communities that się więc, że w istocie mamy do czynienia cally to contemporary political reality. The równie efektywne. Polityczność sztuki pole- are formed along the dividing line between z dominacją heteronomii, którą Žižek okre- party-member artist no longer has a field gająca na porzuceniu artystycznej autonomii good and evil, where one’s friends are sud- ślił jako „pseudoaktywność”. w celu przyjęcia progresywnej i zaangażo- denly separated from one’s enemies. Today,  Ibidem, . wanej postawy nie może być już jednak sku- the need for engaged theatre and art can fre-  Tamże, s. .  Ibidem, . teczna w postpolitycznym świecie, ponieważ quently be discussed along the lines of what  Tamże, s. .

// · //  ·  rynek artystyczny ma obecnie w ofercie nie- Chantal Moufe terms “politics in the register się obecnie w centrum nowych modeli kre- art is. From the middle of the s onwards, wyczerpane możliwości politycznych wybo- of morality.” Her hypothesis is that, due to atywności. Sztuka nie tylko często funkcjo- through the practices of authors like Jérôme rów. Wspólnot widzów powstających wokół the disappearance of constitutive antago- nuje jako autonomiczna przestrzeń wolności, Bel, Xavier Le Roy, Janez Janša, Via Negativa, tych wyborów nie formułuje się już jednak nism (which forms the essence of the politi- lecz także uczestniczy w sieci z góry usta- politicality was understood through an end- w procesie złożonego i pełnego sprzeczno- cal), political discourse is replaced by moral nowionych modeli krytyczności i refleksyw- less questioning and critique of the thea- ści upodmiotowienia politycznego. Wprost discourse. It is not that politics has been ności jako rodzaj „rozsądnej polityzacji” albo tre apparatus itself and the relation to the przeciwnie – artykułuje się je jako wspólnoty replaced by morality or that it has become wybór z gotowych możliwości dyskursu. audience. According to Bojana Cvejić, such moralne uformowane wzdłuż linii oddzie- more moral, but that it takes place though questioning formed a kind of new regime of lającej dobro od zła, za pomocą których the register of morality. Political antago- We współczesnych sztukach performatyw- representation, which forms the tautologi- przyjaciele zostają raptownie oddzieleni od nisms are created as moral categories that nych, a przynajmniej w ich szeroko poję- cal character of the performative. Here, the wrogów. Dziś o zapotrzebowaniu na zaan- contemporary communities identify with and tym europejskim kontekście, przyjmuje się performance always questions and addresses gażowany teatr i sztukę często mówi się thus become established in an imaginary już od mniej więcej dekady, że polityczność the spectators in their role, leading them “to kategoriami, które Chantal Moufe nazywa way. It is no longer about the antagonism jest w istocie elementem formy, sposobu reflect upon their history, their taste, their „polityką w rejestrze moralności”. Zgodnie between those addressed by political articu- wytwarzania sztuki, a więc także odpowie- capacity to perceive, the frames of refer- z hipotezą Moufe, z powodu zaniku kon- lations – between ‘us and them’ as bearers dzią na pytanie, czym sztuka jest. Od drugiej ences they should mobilize in order to be stytutywnego antagonizmu (stanowiącego of certain articulations and forms of political połowy lat . i praktyk takich twórców, jak: able to read the performance.” It is about esencję polityczności) dyskurs polityczny subjectivisation. As Chantal Moufe states, Jérôme Bel, Xavier Le Roy, Janez Janša czy the problematic status of post-modern the- zastąpiono dyskursem moralnym. Nie znaczy instead of a fight between the left and the Via Negativa, polityczność w teatrze rozumie ory, which becomes a sort of ‘self-referential to jednak, że moralność zastąpiła politykę right, we nowadays have a fight between się jako nieustanne kwestionowanie i krytykę speech act’, questioning the role of the spec- albo że polityka stała się bardziej moralna, those in the right and those in the wrong. teatru jako urządzenia (apparatus) i jego rela- tator and revealing theatre in the role of the ale wyłącznie to, że polityka toczy się w reje- In this sense, the most radical works include cji z publicznością. Jak przekonywała Bojana dispositive. This self-referentiality of one’s strze moralności. Antagonizmy polityczne those that do not allow us any possibility of Cvejić, kwestionowanie to uformowało nowy own production conditions is at the centre of wytwarza się jako kategorie moralne, z któ- choice, triggering uneasiness regardless of rodzaj reżimu reprezentacji, który tworzy understanding contemporary post-political rymi mają się identyfikować współczesne their political orientation – uneasiness at tautologiczny charakter performatywu. Taki and pseudo-activity. Today, the facts that wspólnoty, przez co kategorie te nabierają both the left and the right. This uneasiness performans zawsze jest nakierowany na swo- formed the basis of Benjamin’s concept of charakteru urojonego. Nie jest to już antago- is a consequence of the antagonism they cre- ich uczestników i stawia pytania o ich rolę, political art at the beginning of the twenti- nizm pomiędzy tymi, do których adresowane ate by means of their form (e.g. the Slovenian nakłania ich do „refleksji nad swoją historią, eth century have been radically changed. są polityczne wypowiedzi, czyli pomiędzy group Laibach), their anarchism (e.g. many gustem, zdolnością percepcji i ramami kon- „nami i nimi” jako nosicielami pewnych zna- anarchist works by Russian activists, such tekstualnymi, jakie powinni uruchomić, aby In his famous essay The Author as Producer czeń i form politycznego upodmiotowie- as Voina or some artistic predecessors at ten performans odczytać”. Dotyczy to prob- (), Benjamin rejects any kind of instru- nia. Według Chantal Moufe, zamiast sporu the beginning of the s like Alexander lematycznego statusu postmodernistycznej mentalisation of art for political purposes, lewicy z prawicą mamy dziś spór „dobrych” Brenner or Oleg Kulik), or by means of teorii, która staje się „autoreferencyjnym stating that art is only political in the man- ze „złymi”. W tym kontekście do najbardziej a direct intervention into life itself (e.g. three aktem mowy” kwestionującym rolę widza ner in which it observes the conditions of its radykalnych dzieł zaliczają się te, które nie Slovenian artists ofcially changing their i odsłaniającym teatr w roli dyspozytywu. Ta own production; this means that it is aware pozostawiają nam możliwości wyboru, uru- name to Janez Janša, the name of former autoreferencyjność własnych stosunków pro- of the production relationships within which chamiając opór niezależnie od swojej poli- right wing Slovenian Prime Minister). dukcji jest kluczem do zrozumienia współ- it is generated and works towards emanci- tycznej orientacji – i to opór zarówno lewicy, czesnej postpolityczności i pseudoaktyw- pating these conditions. This emancipation jak i prawicy. Ów opór jest konsekwencją Therefore, art seems to be in a helpless posi- ności. Dziś radykalnej zmianie uległy fakty, of one’s production conditions, the con- antagonizmu stworzonego środkami formal- tion from the perspective of heteronymous na podstawie których na początku  wieku stant reflection on the models and proto- nymi (jak ma to miejsce w przypadku sło- autonomy as well, especially because artistic Benjamin sformułował swój koncept sztuki cols of production, is tightly connected to weńskiej grupy Laibach), przez anarchizm (tu subjectivity is now at the centre of new mod- politycznej. the contemporary models of production in przykładem może być wiele anarchistycznych els of creativity. Not only does art frequently the postindustrialised era. The creative solu- dzieł rosyjskich aktywistów, takich jak grupa function as an autonomous space of free- W swoim słynnym eseju Twórca jako tions, the reflections on management hier- Voina lub inspirujący ją artyści lat ., na dom, it also participates in a network of pre- wytwórca () Benjamin odrzucił jakąkol- archies and non-material work forms of non- przykład Alexander Brenner czy Oleg Kulik) established models of criticality and reflexiv- wiek instrumentalizację sztuki dla celów material work constantly place the author czy wreszcie przez ingerowanie w samo życie ity, as a sort of “politicisation with reason”, or politycznych, twierdząc, że sztuka jest poli- as producer into the very centre. From this (jak miało to miejsce w przypadku trzech sło- a choice between ready-made possibilities of tyczna tylko o tyle, o ile przygląda się włas- perspective, we can even more accurately weńskich artystów, którzy oficjalnie zmienili discourse. nym warunkom produkcji. Oznacza to, że jest understand the “powerlessness” of the artis- sobie nazwiska na nazwisko byłego prawico- świadoma, w jakich stosunkach produkcji tic creator, constantly oscillating between wego premiera Słowenii Janeza Janšy). In contemporary performing arts, at least jest tworzona i działa na rzecz ich emancy- various discursive models of specialized con- in the wider European space, it was held for pacji. Ta emancypacja własnych stosunków texts shaped by curated contemporary festi- Z perspektywy heteronomicznej autonomii a decade or so that the political was actually produkcji oraz nieprzerwana refleksja nad vals and many open methods of production pozycja sztuki cechuje się niemocą głównie part of the form, of the way we make art, and jej modelami i protokołami łączy się ściśle that have seen market success. dlatego, że podmiotowość artysty znalazła thereby an answer to the question of what ze współczesnymi modelami produkcji ery postindustrializmu. Kreatywne rozwiąza-  Bojana Cvejić, Learning by Making, [online], Available  Chantal Moufe, Polityczność. Przewodnik krytyki  Chantal Moufe, On The Political, London: Routledge, nia, refleksja nad hierarchiami zarządzania from: http://summit.kein.org/node/ (Accessed  politycznej, przeł. Joanna Erbel, Wydawnictwo Krytyki , p. . January ). Politycznej, Warszawa , s. .  Ibidem, pp. -.  Tamże, s. –.  Bojana Cvejić, Learning by Making, http://summit.kein. org/node/ [dostęp: ..].

// · //  ·  i niematerialne formy pracy umieszczają Since contemporary politics renounces the trudniejszego wyboru kreowania form rze- the exploitation of life forms common to twórcę jako wytwórcę w samym centrum constitutive dimension of the political, many czywistości, przez które ustanawia się mankind establish the social conditions of systemu produkcji. Z tej perspektywy jeszcze philosophers see the political as within wspólnoty. Nie można ignorować faktu, że capitalism. Agamben states that language is lepiej rozumiemy „niemoc” twórcy nieustan- a deep caesura that, according to Chantal polityczność stale na nie wpływa. Już prosty one of the basic forms of the communal. By nie oscylującego pomiędzy różnymi mode- Moufe, occurs as an ontic/ontological dif- fakt, że gdy chcemy o niej dyskutować, od means of language, people have always been lami wyspecjalizowanych dyskursów kształ- ference. She therefore proposes a diferen- razu napotykamy na problem języka (w któ- able to realise themselves in terms of the towanych przez kuratorstwo współczesnych tiation between ‘politics’ and ‘the political’; rym artykułujemy polityczność i sposoby truest path of human existence: they have festiwali i wielu innych skutecznych rynkowo politics concerns daily political practices ludzkiego istnienia), prowadzi nas do prob- been able to materialize their own essence otwartych metod produkcji. within which order is created, while the lemu omawianego przez Giorgio Agambena as a possibility or potentiality. political concerns the manner of constitut- – typowej w kapitalizmie eksploatacji form Ponieważ współczesna polityka odrzuca kon- ing society with antagonism as an essen- życia. Agamben twierdził, że język jest jedną The inability to realise one’s own essence as stytutywny wymiar polityczności, wielu filo- tial characteristic. The diference between z podstawowych form wspólnego. To przez a possibility or potentiality, which springs zofów dostrzega dzielącą politykę i politycz- politics and the police is also discussed by język ludzie zawsze mogli zrealizować naj- from the exploitation of the forms of the ność głęboką cezurę, która według Chantal Rancière. According to him, the police is prawdziwszy wymiar swojej egzystencji, communal that are most related to life, Moufe wyłania się jako różnica ontyczna/ “organised as a set of procedures whereby a więc zmaterializować swoją esencję jako experiences its apotheosis in the democratic ontologiczna. Dlatego Moufe proponuje the aggregation and consent of collectivi- możliwość lub potencjalność. spectacle of organizing activity and interests. rozróżnienie pomiędzy „polityką” i „politycz- ties is achieved, the organisation of powers, If we wish to think of the political in rela- nością”. Domeną polityki są codzienne prak- the distribution of the places and roles, and W demokratycznym spektaklu organizacji tion to art beyond the caesura and actually tyki, za pomocą których produkowany jest the system of legitimising this distribution.” działań i interesów doświadcza się apoteozy connect art with the essence of the political, porządek, podczas gdy domeną polityczno- Contrary to that, politics is an activity that niezdolności do realizacji swojej istoty jako then what primarily needs to be rethought is ści jest sposób, w jaki konstytuuje się społe- breaks up this unity of processes and inter- możliwości lub potencjalności, a niemoc ta the post-political approach, where “the polit- czeństwo z antagonizmem jako cechą isto- feres with the orderly configuration of the wynika właśnie z eksploatacji najbliższych ical is truly in shape” or, we might even say, tową. Rancière natomiast omówił różnicę sensual. This makes politics profoundly życiu form tego, co wspólne. Jeśli chcemy in vogue. This diferent approach is no longer pomiędzy polityką i policją. Według niego linked to change; politics “is first and fore- przekroczyć cezurę i myśleć o polityczności just a consequence of the perspective that policja jest „zorganizowanym zespołem pro- most a conflict regarding the scene in com- w relacji ze sztuką oraz rzeczywiście połą- there is always something that needs to be cedur, w ramach których ma miejsce groma- mon, regarding the existence and status of czyć sztukę z istotą polityczności, to tym, deconstructed, e.g.’ the theatrical apparatus, dzenie i konsensus w obrębie kolektywów, those who are present there”. Although this co przede wszystkim powinniśmy przemy- the spectator or the context. Today, this pro- organizacja władzy, dystrybucja miejsc i ról diference, as established by philosophers śleć, jest podejście postpolityczne, w którym tocol frequently comes across as politically oraz system legitymizacji ich dystrybucji”. when they want to think politically, could „polityczność jest nieustająco w świetnej inefective, especially when we reflect on the W przeciwieństwie do niej polityka jest dzia- also be ascribed to the philosophical separa- kondycji”, żeby nie powiedzieć po prostu, political in the direction of insoluble antago- łalnością, która rozrywa tę jedność procesów tion of the notion from its actuality in order że jest w modzie. To nowe podejście nie nism. This means that we need to profoundly i ingeruje w uporządkowaną konfigurację to reveal its essence, this is not the main rea- jest już wyłącznie konsekwencją perspek- rethink the status of so-called critical art, postrzegalnego. Dlatego polityka implikuje son behind it. tywy, według której coś się zawsze domaga which has become one of the most important zmianę, „jest przede wszystkim konfliktem dekonstrukcji – urządzenie teatru, widz lub ways for art to connect with forms of con- rozgrywającym się na wspólnej scenie, doty- This kind of diferentiation between politics kontekst. Dziś ten protokół często okazuje temporary life and take political stances. czącym egzystencji i statusu tych, którzy and the political itself – in order to return to się nieskuteczny politycznie, zwłaszcza gdy są na niej obecni”. Chociaż są to rozróżnie- its constitutive dimension – is also a conse- w refleksji nad politycznością kierujemy się The critical art of today continues the active, nia ustanowione przez filozofów na użytek quence of something that is directly revealed w stronę nierozstrzygalnego antagonizmu. progressive political role of avant-garde art myślenia politycznego, można je przyporząd- to us through the speech act practice tak- Oznacza to, że trzeba na nowo dogłębnie without actually having a proper addressee. kować filozoficznej separacji myśli i odsła- ing place in the film by the British artist przemyśleć status tak zwanej sztuki kry- Art may provoke, show diferent views, warn niającej jej istotę aktualizacji, to nie był to Carey Young. It is not about living in a post- tycznej, która stała się jednym z najważniej- and take critical stances, but there are few główny powód ich powstania. political world; this addition of post- actually szych sposobów, w jaki sztuka włącza się cases where it interferes with ways of being springs from the considerably more difcult we współczesne życie i zajmuje stanowisko so radically that it can actually open up pos- Ten rodzaj rozróżnienia poczyniony pomię- option of creating forms of reality through polityczne. sibilities for life that lies ahead. It can be dzy polityką i politycznością po to, aby which communities are established. We can- topical, but rarely does that topicality shat- powrócić do konstytutywnego wymiaru tego, not ignore the fact that the political efects Dzisiejsza sztuka krytyczna wciąż odgrywa ter the form through which it is established. co polityczne, jest także konsekwencją cze- people’s communities. The simple fact that, tę samą aktywną i progresywną rolę poli- According to Rancière, the relationship goś, co bezpośrednio odsłania się przed nami when we want to talk about the political, the tyczną, jaką odgrywała sztuka awangar- between politics and art is not a relation- w akcie mowy, który obserwujemy w filmie first problems we encounter are connected dowa, ale brak jej właściwego adresata. ship between two separate partners. Art brytyjskiej artystki Carey Young. Nie cho- to language (in which we articulate politi- Może prowokować, prezentować różne brings to politics what politics already con- dzi tylko o życie w postpolitycznym świecie. cal and life’s ways of being), brings us to punkty widzenia, przestrzegać i zajmować tains: art makes visible the division of the Przedrostek „post-” wynika tu ze znacznie the problem discussed by Giorgio Agamben: krytyczne stanowiska, a w pewnych przy- sensible, an articulation of the political field padkach ingerować w sposoby istnienia tak that is closely connected to the being of the  Chantal Moufe, Polityczność. Przewodnik krytyki  Chantal Moufe, On The Political, London: Routledge, radykalnie, że jest w stanie stworzyć możli- community. politycznej, dz. cyt. . wości dla nadejścia życia, które się wyłania.  Jacques Rancière, Disagreement. Politics and  Jacques Rancière, Disagreement. Politics and Philosophy, University od Minnesota Press, Minneapolis Philosophy, Minneapolis: University of Minnesota Press, Może też być aktualna, ale jej aktualność  Giorgio Agamben, The Coming Community, , s. . , p. . Minneapolis, London: University of Minnesota Press, .  Jacques Rancière, Aestetics and its Discontents, John  Jacques Rancière, Aesthetics and its Discontents,  Giorgio Agamben, Wspólnota, która nadchodzi, przeł. Wiley & Sons, Hoboken , s. . Hoboken: John Wiley & Sons, , p. .  Jacques Rancière, Aesthetics and its Discontents, Sławomir Królak, Sic!, Warszawa . Hoboken: John Wiley & Sons, , pp. -.

// · //  ·  rzadko rozrywa formę, która ją ustanawia. Here, we can agree with Rancière that politics rozważań staje się więc kwestia, jak oraz co art’s value; on the other hand, by means of Według Rancière’a, relacja między polityką does not consist of “relations of power, it con- tak naprawdę produkuje sztuka we współ- its work, art also resists the appropriation of i sztuką nie jest relacją między rozłącznymi sists of the relationships between worlds”. czesnym kapitalizmie? Badanie artysty przy its artistic powers. Artistic work is the focus partnerami. Sztuka wnosi do polityki to, In this sense, the political subjectivisation pracy odsłania wiele aspektów ambiwalentnej of my interest because it allows us to ana- co w polityce już jest – czyni widzialnym that can take place in theatre, for instance, bliskości sztuki i kapitalizmu. Z jednej strony lyse some important characteristics of the podział postrzegalnego, artykulację pola is not the recognition of the community as it praca artysty leży u podstaw spekulacji war- development of contemporary art in the last politycznego ściśle związanego z istnieniem already is, nor is it the recognition of those tością sztuki, a z drugiej – środkami swojej few decades and especially the changes in wspólnoty. who are right or the recognition of things we pracy sztuka broni się przed zawłaszczeniem the forms of artistic autonomy that appeared have in common. Subjectivisation gives rise własnych artystycznych mocy. Praca artysty with the increasing closeness of art and life. Możemy się w tym miejscu zgodzić to a certain new multitude that calls for a dif- frapuje mnie, ponieważ jej badanie pozwala The aim of my book is therefore to note that z Rancière’em, że polityka nie składa się ferent kind of enumeration. “Political subjec- nam przeanalizować pewne istotne cechy these changes are closely connected to the z „relacji władzy, ona się składa z relacji mię- tivisation divides anew the experiential field charakterystyczne dla rozwoju sztuki współ- changes in contemporary capitalism and the dzy światami”. W tym sensie upodmiotowie- though which everyone’s identity and share czesnej ostatnich dziesięcioleci, a zwłaszcza entry of post-Fordist ways of production into nie polityczne odbywające się na przykład has been bestowed.” Every subjectivisation dla przekształceń form artystycznej autono- the centre of contemporary production. w teatrze nie rozpoznaje wspólnoty takiej, is therefore also a dis-identification, a pain- mii, które nastąpiły w wyniku zacierania się jaka ona jest, ani nie rozpoznaje, kto ma rację, ful and paradoxical process of being torn out granic pomiędzy sztuką i życiem. Moim celem     : Bojana Kunst, Artist at Work. Proximity of Art and ani co jest wspólne. Upodmiotowienie prowa- of the place of the usual political order. The jest zwrócenie uwagi na fakt, że zmiany te są Capitalism, Zero Books, Wincherster/Washington , dzi do pewnej nowej wielości, która domaga basic question on the relationship between ściśle związane ze zmianami we współczes- p. -. się też nowej enumeracji. „Upodmiotowienie art and politics is therefore that of the antag- nym kapitalizmie i z pojawieniem się post- polityczne na nowo dzieli pole ekspery- onistic and inevitable place of the communal, fordowskich metod wytwarzania w centrum   is a philosopher, dramaturg mentu, skąd każdy otrzymuje tożsamość which concerns possible material and percep- współczesnej produkcji. and performance theoretician. She is a i udział”. Zatem każde upodmiotowie- tive paths of life still to come. In this sense, professor at the Institute for Applied Theater nie jest też odpodmiotowieniem – boles- art is firmly intertwined with questions con-    Bojana Kunst, Artysta w pracy. O pokrewieństwach sztuki Studies at Justus Liebig University Giessen, nym i paradoksalnym procesem wyrywania cerning the conditions and possibilities of i kapitalizmu, przeł. Pola Sobaś-Mikołajczyk, red. Agata where she is leading an international z miejsca w obrębie politycznego porządku. life itself; art interferes with the disclosure of Adamiecka-Sitek, Konfrontacje Teatralne/Instytut master’s programme – Choreography Podstawową kwestią relacji sztuki i poli- potential modes of common realities. Art is Teatralny im. Z. Raszewskiego, Lublin–Warszawa  and Performance. She is a member of tyki jest więc antagonistyczne i nieuniknione therefore not articulated within the discour- the editorial board of Maska, Amfiteater miejsce wspólnego, które dotyczy możliwych sive contexts of self-referentiality and criti-   – filozofka, dramaturżka, and Performance Research. Her essays materialnych i percepcyjnych dróg do możli- cal distance from its own self, but directly badaczka sztuk performatywnych. Profesor have appeared in numerous journals and wego życia, które jeszcze nie nadeszło. W tym challenges and demolishes a colourful range w Instytucie Teatrologii Stosowanej publications and she has thought and sensie sztuka jest silnie uwikłana w kwe- of contexts in which it appears and becomes Uniwersytetu Justusa Liebiga w Gießen, lectured extensively at various universities in stie dotyczące uwarunkowań i możliwości visible, and at the same time, does not con- gdzie jest odpowiedzialna za studia Europe. She published several publications, samego życia, ale też ingeruje w wyłanianie sent to the reduction of art to a moral and drugiego stopnia na kierunku Choreografia among them Impossible Body (Maska ), się potencjalnych modeli wspólnych rzeczy- didactic stance. The new political efect of art i performans. Członkini redakcji magazynu Dangerous Connections: Body, Philosophy and Relation to the Artificial (Maska ), wistości. Sztuka nie artykułuje się więc w dys- could therefore be sought “producing situa- „Maska”, periodyku „Amfiteater” oraz Processes of Work and Collaboration in kursywnym kontekście autorefencjalności tions from the assumption that the capacity „Performance Research”. Jej eseje Contemporary Performance (ed., Ljubljana i w krytycznym dystansie do siebie samej, to act is larger than the pre-given institu- opublikowane zostały w wielu czasopismach akademickich oraz wydawnictwach; naucza ), Contemporary Performing Arts ale bezpośrednio kwestionuje wielobarwny tional means to realize it; that the potenti- (Ljubljana , ed. with Petra Pogorevc), zakres kontekstów, w którym się przejawia ality is really diferent from the possibility i wykłada na wielu uniwersytetach w Europie. Jest autorką wielu książek, między Performance and Labour (Performance i staje widzialna. Jednocześnie nie zgadza się understood as opportunity in the institutional innymi, Impossible Body (Maska ), Research , ed. with Gabriele Klein), na własną redukcję do moralnego lub dydak- market.” This is why the continuation of this Dangerous Connections: Body, Philosophy Umetnik na delu (Maska ), and Artist at tycznego stanowiska. Nowej politycznej sku- book will deal with various methods of artis- and Relation to the Artificial (Maska ), Work — Proximity of Art and Capitalism (Zero teczności sztuki można zatem poszukiwać tic work; I am of the opinion that these meth- Processes of Work and Collaboration in Books ). Website: www.kunstbody.org w „produkowaniu sytuacji z założeniem, że ods are closely connected to the question of Contemporary Performance (red., Ljubljana zdolność do działania jest czymś więcej niż the political powerlessness or power of art. ), Contemporary Performing Arts nadanymi instytucjonalnymi środkami do jej The question central to this book, is the fol- (Ljubljana , współred. Petra Pogorevc), realizacji, że potencjalność różni się od możli- lowing: how and what does art actually pro- Performance and Labour (Performance wości rozumianych jako okazja na instytucjo- duce in contemporary capitalism? Research , współred. Gabriele Klein), nalnym rynku”. To dlatego w dalszym ciągu Umetnik na delu (Maska ), oraz Artist tej książki zajmę się różnymi metodami pracy Studying the artist at work reveals many at Work — Proximity of Art and Capitalism artystycznej. Moim zdaniem metody te są ści- traits of the ambivalent closeness of art and (Zero Books ). Oficjalna strona: www. śle związane z kwestiami politycznej niemocy capitalism. On the one hand, the work of the kunstbody.org i władzy sztuki. Centralnym pytaniem moich artist is at the core of capital speculations on

 Jacques Rancière, Aestetics and its Discontents, dz. cyt.,  Ibidem.  s. –.  Jacques Rancière, Disagreement. Politics and Philosophy,  Tamże, s. . Minneapolis: University of Minnesota Press, , p. .  Tamże, s. .  Bojana Cvejić, Learning by Making, [online], Available  Bojana Cvejić, Learning by Making, http://summit.kein. from: http://summit.kein.org/node/ (Accessed  org/node/ [dostęp: ..]. January ).

// · //  ·        

     - 

Słoneczny dzień w Berlinie. Ahmed jest A sunny day in Berlin. In his apartment on jeśli nie jestem tą osobą, którą uważam, “What if I am not who I think I am? If this is w swoim mieszkaniu przy Karl-Marx-Straße. Karl-Marx-Straße, Ahmed is searching for his że jestem? Jeśli to prawda, dlaczego mówi the truth, then why am I only told after being Szuka telefonu, aby zadzwonić do Ahmeda. phone to call Ahmed. mi się o tym dopiero wtedy, gdy zostałem murdered? What if I knew this in advance?” zabity? Co by się stało, gdybym wiedział Telefon dzwoni. Po chwili ktoś po drugiej The phone is ringing. After a while it is wcześniej?”. Getting lost online reading about this unre- stronie podnosi słuchawkę. picked up. solved story, Ahmed looks at his hand-wound Wciągnąwszy się w przeglądanie artykułów watch. It has stopped again. He checks the – Cześć, Ahmed! Dostałem twój numer od —Hi Ahmed! I got your number from Ceyda. w internecie poświęconych nierozwiązanej time on his phone in order to set his watch. Ceydy. Pamiętasz, jak nas poznała ze sobą Remember she introduced us at the People’s sprawie, Ahmed patrzy na swój nakręcany As he winds it, he can hear the gear train w Parku Ludowym? Próbowałeś wtedy pilnie Park? You were swamped with the urgent zegarek. Znów się zatrzymał. Sprawdza czas transmitting the force of the mainspring to rozwiązać sprawę logistyki osób zbierających logistical question of people amassing in na telefonie, aby ustawić zegarek na nowo. the balance wheel and adding up the swings się przed namiotem Wspólnych Spraw. Mam front of the Our Commons tent. I hope I am Kiedy go nakręca, słyszy przekładnię prze- to get seconds, minutes, and hours. Its sound nadzieję, że ci nie przeszkadzam. Możesz not disturbing you now. Is this a good time noszącą siłę sprężyny na koło balansu, aby makes him remember that he is supposed teraz rozmawiać? to talk? ustawić sekundy, minuty, godziny. Dźwięk to meet some of his friends at the opening przypomina mu, że umówił się z przyjaciółmi of a new nonprofit art space near Görlitzer – Cześć, imienniku! Pewnie, że pamiętam, — Hello my namesake! Yes, I remember, how na otwarciu nowej non-profitowej prze- Park—Aydem Azmikara, Ann Lee, Patrick jak mógłbym zapomnieć! Wciąż dostaję can I forget! I keep receiving e-mails that strzeni artystycznej w pobliżu Görlitzer Park Ireland, Özgür K., Bernardo Soares, Zişan, maile, które tak naprawdę są do ciebie. are actually for you. Hey look. I am at the ‒ czekają Aydem Azmikara, Ann Lee, Patrick and Guan Tan. This would be a good oppor- Wiesz co? Jestem w Pałacu Sprawiedliwości Justice Palace at Çağlayan for Festus’s case. Ireland, Özgür K., Bernardo Soares, Zişan tunity to tell them about his idea before w Çağlayan, chodzi o sprawę Festusa. Mam It is kind of hectic here now. Can you call me i Guan Tan. To dobra okazja, aby podzielić sharing it with Ahmed. He jumps on his bike urwanie głowy. Możesz zadzwonić za kilka back in a few hours? się z nimi pomysłem, zanim dowie się o nim and arrives at the opening in no time. Before godzin? Ahmed. Ahmed wsiada na rower i błyska- checking the exhibition, he starts telling — Oh, is that case still going on? Yes, sure. wicznie dociera na miejsce. Przed wejściem them about his idea. Patrick responds: ‒ Czyli ta sprawa ciągle trwa? Oczywiście, I will call you back. Talk to you soon. na wystawę opowiada przyjaciołom o swoim oddzwonię. Do usłyszenia. pomyśle. Patrick odpowiada: I have never been who I was told I am. Ahmed finds himself staring out the win- Ahmed, you know Brian, right? Ahmed wygląda przez okno. Słońce wlewa dow. Sunlight washes through the room on ‒ Nigdy nie byłem tym, kim mówiono mi, że się do pokoju; wiosenny dzień jest wyjątkowo an unusually warm spring day. He didn’t get jestem. Ahmed, znasz Briana, prawda? – Brian O’Doherty? He’s always insisted that ciepły. Nie miał możliwości podzielenia się the chance to share his idea with Ahmed. I am his alter ego. You know that I was once z Ahmedem swoim pomysłem. Teraz musi Now he has to wait for a few hours and is ‒ Briana O’Doherty’ego? Zawsze twierdził, buried in a shallow plot in the scenic gardens zaczekać kilka godzin i jest podenerwowany feeling slightly nervous about how Ahmed że jestem jego alter ego. Wiesz, że raz zosta- of the Irish Museum of Modern Art in Dublin? tym, jak Ahmed może zareagować. Wkrótce will respond. However, he is soon taken by łem pogrzebany w malowniczym ogrodzie jednak jego myśli idą w innym kierunku – other thoughts—namely the Festus Okey na terenie Muzeum Sztuki Nowoczesnej Aydem comments, “Ha ha! I’ve never been chodzi o sprawę Festusa Okeya. Od strasz- case. It has been almost seven years since w Dublinie? myself, but rather everyone else. Do you nych wydarzeń minęło już prawie siedem the terrifying incident. Festus Okey was know how it feels to be a distributed lat. Festus Okey był nigeryjskim piłkarzem. a Nigerian footballer. It was well known Aydem dodaje: „Ha ha! Nigdy nie byłem sobą, identity?” Wiadomo było, że został zastrzelony w aresz- that he was shot by the police while being zawsze wszystkimi innymi. Wiesz, jak to jest cie na posterunku policyjnym w Beyoğlu, detained in the Beyoğlu police station. mieć przechodnią tożsamość?” Ann Lee adds, “Nobody knew who I was dzielnicy po europejskiej stronie Stambułu. What has happened since then? Ahmed before my rights were sold to Pierre and Co się stało od tamtego czasu? Ahmed chce decides to find out, and reads some arti- Ann Lee mówi: „Nikt nie wiedział, kim Philippe.” się dowiedzieć i czyta artykuły z doniesie- cles providing updates from the court. jestem, zanim sprzedano prawa do mnie niami z sądu. Oczywiście system sprawied- Obviously, the judiciary system has used its Pierre’owi i Philippe’owi”. Özgür K. jumps into the conversation with liwości zadziałał jak zwykle – sprawa prze- usual tactics—the case has been dragged his usual friendly but controversial voice: ciągała się w nieskończoność. Najwyższy Sąd out. The Supreme Court of Appeals waited Özgür K. włącza się do rozmowy, jak zwykle “This is why I don’t have any name, you are Apelacyjny czekał cztery lata na dostarczenie four years for Festus Okey’s civil registry przyjaznym, ale kontrowersyjnym tonem: „To the ones who keep calling me by this name!” dokumentów Festusa Okeya z Nigeryjskiego extract to be brought from the Nigerian dlatego nie mam imienia, tylko wy się tak do Bernardo soothes the tension in the air with Urzędu ds. Ludności, aby potwierdzić, że toż- Population Afairs Directorate in order to mnie zwracacie!”. Bernardo uspokaja napiętą his gentle voice: “Doesn’t feel special being samość zamordowanego człowieka odpo- confirm that the identity of the murdered sytuację, mówiąc łagodnie: „Nie ma nic spe- one of the seventy heteronyms of Fernando.” wiada danym Okeya. Następnie izba karna man matched Okey’s. Then the Supreme cjalnego w byciu jednym z siedemdziesięciu Zişan interferes: Najwyższego Sądu Apelacyjnego domagała Court of Appeals penal chamber asked for heteronimów Fernanda”. Zişan na to: się potwierdzenia pokrewieństwa od brata confirmation that his brother, who had I am the oldest one among you all; an denata, który złożył pismo w sprawie przy- applied for a motion to intervene, was his ‒ Jestem z was najstarsza. Jestem adopto- adopted orphan, a queer Ottoman woman, spieszenia procesu. Przed spełnieniem jego real brother. They had to examine the  waną sierotą, queerową ottomańską kobietą, a channeled spirit. I am not replacing any- prośby konieczne było więc badanie . before granting his request accordingly. This przywołanym duchem. Nie zastępuję nikogo, one, instead I was asked to exist in collabo- W ten sposób zmarnowano wiele lat. is how the years have passed in vain. raczej zaproszono mnie, abym współistniała. ration. That is why I cannot think of any bet- Dlatego nie mogłam nadać swojej autobio- ter title for my autobiography than this one: W głowie Ahmeda pojawia się myśl: może A striking thought startles Ahmed—perhaps grafii lepszego tytułu niż ten: „Każde imię Every Name in History is I and I is Other. pomysł, o którym jeszcze nie mógł powie- the idea that he couldn’t tell Ahmed about w historii to Ja, a Ja to Inny”. dzieć Ahmedowi i dramat Festusa mają ze yet and the drama of Festus have something As the conversation continues, Ahmed real- sobą coś wspólnego. Czuje, że w obu przy- in common. He feels like in both cases he is Podczas gdy trwa rozmowa, Ahmed zdaje izes that he has been rediscovering his padkach poszukuje odpowiedzi na to samo actually looking for an answer to the same sobie sprawę, że odkrywa swoich przyjaciół friends. On his way back home he feels pytanie, które tak beztrosko zadaje sąd: „Co question that the court is carelessly asking: na nowo. W drodze do domu staje się bardziej more confident in his idea—at least all of his

// · //  ·  pewien swojego pomysłu – wszyscy jego friends were enthusiastic about it. Guan Tan’s ‒ Ahmed, myślałem o tym, co nas łączy, — Ahmed, I have been thinking about przyjaciele wyrazili entuzjazm. W jego głowie words are still lingering in his mind, “Just o naszych imionach. Dostałem dużo maili, what we have in common, our names, yes. wciąż pobrzmiewają słowa Guana Tana: „Tak like me, you are neither you nor him, but the które powinny były trafić do ciebie, zapro- I mean, I’ve received a lot of e-mails that jak ja, nie jesteś ani sobą, ani nim, ale połą- combination of both of you; you are the com- szeń na wystawy, sympozja, rezydencje are addressed to you, exhibition invitations, czeniem was obojga, kombinacją wielu”. bination of the many.” itp. Na początku starałem się to wyjaśniać, symposium invitations, residency invitations, ale w końcu przestałem przesyłać je dalej etc. At first I was trying to correct them, but Kilka godzin później Ahmed dociera do domu A few hours later, Ahmed gets back home do ciebie. Podoba mi się idea dezorienta- at some point I stopped forwarding them to z lekkim bólem głowy, spowodowanym przez with a bit of headache from the cheap wine cji, ale nie jestem pewien, jak miałoby to you. I liked the idea of confusion. But I am not tanie wino, które wypił na wernisażu. he had at the opening. działać. Czy możesz dać mi  godzin do sure how this would work. Could you give me namysłu? Chciałbym przegadać to z przy- forty-eight hours to decide? I would like to Niecierpliwie sięga po telefon i dzwoni Impatiently he picks up the phone and calls jaciółmi. Potem odezwę się do ciebie. discuss this with some friends, and then I’ll ponownie do Ahmeda. Ahmed again. get back to you. ‒ Mam nadzieję, że ta ironiczna więź ‒ Ahmed, cześć! To ja, Ahmed. Masz teraz —Ahmed, Hi! It is me again, Ahmed. Is this między nami może zmienić się w produk- — I hope we can really take this ironic con- czas, żeby porozmawiać? now a good time to talk? tywną współpracę. Chciałbym być teraz nection between us to a constructive and col- w Ecumenopolis; byłoby łatwiej, gdy- laborative level. I wish I was in Ecumenopolis ‒ Hej Ahmed, tak, jestem w domu. To był — Hey Ahmed, yes, now I am back home byśmy mogli się spotkać i wyjaśniłbym, now; it would have been much easier to meet kolejny długi dzień w sądzie. Wiesz, że wielu after another long day at the courthouse. As nad czym się zastanawiałem. Czekam na up in person and explain what I have been naszych przyjaciół wciąż siedzi w areszcie po you know many of our friends are still in cus- twoją odpowiedź. Trzymaj się. contemplating. I will be waiting to hear from protestach w parku Gezi. Muszę przychodzić tody since the People’s Park revolt. I need to you... Take good care of yourself. tu właściwie codziennie. come here almost every day. ‒ Ty też, Ahmed. Trzymaj się. — You too Ahmed. Take care. Słysząc sprawozdanie z dnia Ahmeda, Ahmed Upon hearing Ahmed’s briefing of the day, Rozmowa się kończy. Przez kolejne dwa traci na chwilę mowę, brakuje mu słów, Ahmed stands speechless for a while, lack- dni Ahmed ma wrażenie, że czas niemal They hang up. Ahmed feels that for the next żeby odpowiedzieć. Jednocześnie czuje, że ing words for a response. On the other hand, stoi w miejscu. Jest bardzo ciekawy tego, two days, time is almost standing still. He to właściwy moment, aby wyjaśnić swój he feels that this is finally the moment to co myśli Ahmed. Kim są ludzie, z któ- is very curious about what Ahmed is think- pomysł. explain his idea. rymi chciałby przedyskutować pomysł? ing through. Who are these people that he Czy Murray Bookchin jest wśród nich? wants to refer to? Is Murray Bookchin one of ‒ Tak, Ahmed, od czasu Parku Ludowego —Yes, Ahmed, since the People’s Park, things A może Suphi Nejat Ağırnaslı i Shaimaa them? Will he talk to Suphi Nejat Ağırnaslı or wszystko się zmieniło. Chciałem skon- are not the same. I wanted to get in touch el-Sabbagh? Albo Wendy Schlesinger? Shaimaa el-Sabbagh? Or Wendy Schlesinger? taktować się z tobą i opowiedzieć ci with you to share an idea. I just got invited Z kim jeszcze mógłby porozmawiać, Who else would he talk to, besides his o moim pomyśle. Zaproszono mnie właś- to participate in the next Ecumenopolis oprócz znajomych z kręgów ekologicz- friends from ecologist circles, feminist nie do udziału w następnym Biennale Biennial. I didn’t feel comfortable taking part nych, feministycznych i transgendero- and transgender groups, the anticapital- Ecumenopolis. Nie czuję się w porządku, by in it as an artist this time, especially after wych, oprócz antykapitalistów i soli- ists and migrants’ solidarity networks that pojawić się tam jako artysta, szczególnie po the People’s Park, but saying simply “No” darnych z uchodźcami, wszystkich tych, formed the group Our Commons—a united Parku Ludowym, ale zwyczajna odmowa też also felt irresponsible. I participated in the którzy współtworzyli Wspólne Sprawy ground of action for neighborhoods threat- wydaje mi się nieodpowiedzialna. Brałem Ecumenopolis Biennial twice in the past, but – platformę dla ruchów miejskich i dla ened with eviction and urban movements? udział w Biennale Ecumenopolis dwukrotnie, this time, especially after the People’s Park, pomocy dzielnicom zagrożonym eksmi- Ahmed finds their statement, titled “What ale teraz, szczególnie po Parku Ludowym, I really have to think about my role care- sjami? Na stronie internetowej Ahmed We See,” on their website. It reminds him of muszę przemyśleć moją rolę. Czy mogę zająć fully. Is it possible to take another stand? znajduje ich manifest zatytułowany „Co his friend Bernardo’s words, “Life is what we inne stanowisko? Ecumenopolis to moje Ecumenopolis is my city, it is the city I love. widzimy”. Przypomina mu słowa przy- make of it. Travel is the traveler. What we miasto, miasto, które kocham. Mam silną I feel an urgent need to do something col- jaciela Bernarda: „Życie jest tym, czym see isn’t what we see but what we are.” After potrzebę, żeby zrobić coś wspólnie. Głęboko lectively. Deep in thought, I remembered je uczynimy. Podróż to podróżnik. To, co a moment of thinking, he continues reading zapadłeś mi w pamięć, mój drogi imienniku. you, my dear namesake. Having the same full widzimy nie jest tym, co widzimy, lecz the statement: To, że nazywamy się tak samo, zapewnia nam name gives us a precious anonymity, a con- tym, czym jesteśmy”. Po chwili namysłu cenną anonimowość – anonimowość dez- fusing one, which may bear an immense czyta manifest dalej: Clouds gathering north and south. Public orientującą, w której kryje się wielki poten- potential. We can use this confusion as a pro- spaces, street corners, poor neighborhoods cjał. Możemy wykorzystać tę dezorientację ductive tool and create an anonymous Ahmed Chmury zbierają się na północy i połu- shouting out loud for true democracy. From jako pożyteczne narzędzie i powołać do życia Basiony, of which no one can tell the difer- dniu. Przestrzeń publiczna, rogi ulic, Tahrir to Sintagma, crowds are urging us all anonimowego Ahmeda Basiony, którego nikt ence. They will try and give up and focus biedne dzielnice domagają się demokra- to see: see the inequalities of a system in nie będzie w stanie odróżnić. Będą próbo- rather on what is done. I wouldn’t ask you cji. Od placu Tahrir do placu Syntagma, total crisis, of the dirty games of technocrats wać, poddadzą się, skupią się w zamian na to do anything extra, like an artwork or that tłumy ludzi zachęcają nas, abyśmy zoba- and parliamentarians, of insecure dictators tym, co robimy. Nie proszę cię o nic dodat- sort of thing. We would just angle and shift czyli nierówności systemu, który tkwi and false democrats. kowego, o stworzenie dzieła sztuki ani o coś the attention of the public at the biennial to w kryzysie, brudne gierki technokratów w tym rodzaju. Po prostu skierowaliby- what you and your friends have been already i polityków, niepewnych siebie dyktato- He continues reading the statement. “What śmy uwagę publiczności podczas Biennale doing everyday. You are already constantly rów, fałszywych demokratów. we hear. Where we begin.” Lost in his na to, co ty i twoi przyjaciele robicie na co involved in collective actions and campaigns. thoughts, he falls asleep. dzień. Jesteś stale zaangażowany w kolek- We would transform the confusion into some- Nadal czyta. „To, co słyszymy. Skąd tywne działania, w kampanie społeczne. thing productive. What do you think? Would zaczynamy”. Zamyślony, zasypia. The next day he wakes up to news he doesn’t Zamieszanie przekształcilibyśmy w coś poży- you participate in the Ecumenopolis Biennial want to believe: an explosion at a coal mine tecznego. Co o tym sądzisz? Wziąłbyś ze mną instead of me? Następnego dnia Ahmed budzi się i nie in Soma triggered an underground fire. udział w Biennale Ecumenopolis? może uwierzyć ‒ eksplozja w kopalni According to the news reports more than

// · //  ·  w Somie wywołała podziemny pożar. Według  people were killed in the disaster, mark- Tuż po zakończeniu rozmowy Ahmed odbiera discover what this exactly is over the years. wiadomości zginęło ponad  osób. To ing it as one of the worst of its kind in recent kolejny telefon: I’ll let you know when I am in Ecumenopolis jedna z największych tragedii w ostatnim history. next time. Until then, take care Ahmed. czasie. ‒ Cześć Ahmed, przepraszam, że przeszka- Ahmed thinks of numbers and disasters: dzam. Wymieniliśmy kilka maili, ale nie As soon as they hang up, Ahmed receives Ahmed myśli o liczbach i o katastrofach. , in Courrières,  in Monongah,  in dostałem od ciebie odpowiedzi od jakiegoś a phone call:  w Courrières,  w Monongah,  Cherry,  in Senghenydd, , in Benxi, czasu. Zastanawiamy się, czy nie byłbyś zain- w Cherry,  w Senghenydd,  w Benxi,  in Coalbrook,  in Datong,  at teresowany udziałem w….? —Hi Ahmed, sorry to disturb you. We  w Coalbrook,  w Datong,  w Mitsui Mitsui Miike,  at Wankie,  in the vil- e-mailed you a few times but haven’t heard     Miike,  w Wankie,  we wsi Stava,  lage of Stava,  in Nambija, and now  „e-flux Journal  Venice Biennale”, May th , back. We wonder if you would be interested w Nambija, teraz  w Somie. in Soma. http://supercommunity.e-flux.com/authors/ahmet-ogut/ in participating in the…? (dostęp:  lipca  r.). Myśli o wszystkich tych ludziach i idzie na Thinking of all these people, he spends his       „e-flux Journal  Venice Biennale”, May th , długi spacer. day taking a long walk. Olga Drenda http://supercommunity.e-flux.com/authors/ahmet-ogut/ (access: th of July ) Nie może doczekać się odpowiedzi od He can’t wait to hear back from Ahmed.  Bartosz Wójcik, Marta Keil Ahmeda. Czy się zgodzi? Would he say yes?   (born in  in Diyarbakır, Turkey) is a sociocultural initiator, artist, and W końcu dzwoni telefon. Jest tuż przed pół- Finally the phone rings just before midnight.   (ur. w  roku w Diyarbakır lecturer who lives and works in Istanbul, nocą. Ahmed ma nerwowy głos. Ahmed, in a nervous voice: w Turcji) jest inicjatorem wydarzeń socjo- Berlin, and Amsterdam. Working across kulturalnych, artystą i wykładowcą. Mieszka a variety of media, Öğüt’s institutional ‒ Cześć Ahmed, co się działo przez te dwa —Hi Ahmed, how were your last two days? i procuje w Stambule, Berlinie i Amsterdamie. solo exhibitions include Forward!, Van dni? Jestem w szoku po wiadomości o kata- I woke up to the shocking news of the Soma Pracuje wykorzystując rozmaite media; jego Abbemuseum, Eindhoven (); Happy strofie w Somie. mine disaster. solowe wystawy obejmują m.in.: „Forward!”, Together: Collaborators Collaborating, Van Abbemuseum, Eindhoven (); „Happy Chisenhale Gallery, London (); Together: Collaborators Collaborating”, ‒ Cześć Ahmed, wszyscy jesteśmy w szoku. — Hi Ahmed, yes, we are all in shock! Some Apparatuses of Subversion, Horst-Janssen- Chisenhale Gallery, Londyn (); „Appara- Część naszych znajomych już jedzie autobu- of our friends are already on the bus to Museum, Oldenburg (); Stacion – Center tuses of Subversion”, Horst-Janssen-Museum, sem do Somy. Sytuacja jest napięta. Setki bli- Soma. Tension is high there as hundreds for Contemporary Art Prishtina (); Oldenburg (); Stacion – Center for Con- skich ofiar czekają przed wejściem do kopalni of relatives are jostling outside the mine’s Künstlerhaus Stuttgart ();  Beyoglu, temporary Art Prishtina (); Künstlerhaus na jakieś wiadomości. Jest pełno policji. entrance waiting for news. There is a heavy Istanbul (); The  Program at the  Stuttgart ();  Beyoglu, Istanbul (); police presence. Berkeley Art Museum (); Künstlerhaus The  Program at the  Berkeley Art Bremen (); and Kunsthalle Basel (). ‒ Ahmed, trudno mi zabierać ci czas, kiedy Museum (); Künstlerhaus Bremen () He has also participated in numerous group dzieją się takie rzeczy. Czy miałeś chwilę, — Ahmed, while these things are happen- i Kunsthalle Basel (). Brał również udział exhibitions, including the th Shenzhen żeby zastanowić się nad tym, żeby wziąć ing, I feel uncomfortable taking your time. w takich zbiorowych wystawach, jak: . Shen- Sculpture Biennale (); Performa , the udział w Biennale Ecumenopolis zamiast Did you have a chance to think about my zhen Sculpture Biennale (); Performa , Fifth Biennial of Visual Art Performance, New mnie? proposal to participate in the Ecumenopolis th Biennial of Visual Art Performance, Nowy York (); the th Liverpool Biennial (); Biennial instead of me? Jork (); th Liverpool Biennial (); th the th Istanbul Biennial (); Trickster ‒ Ahmed, tak, porozmawiałem z przyja- Istanbul Biennial (); „Trickster Makes This Makes This World, Nam June Paik Art Center ciółmi. I chociaż podoba mi się pomył wywo- — Ahmed, yes, I talked to my friends. Even World”, Nam June Paik Art Center (); New (); the New Museum Triennial, New Museum Triennial, Nowy Jork () oraz łania zamieszania i współpracy, nie czułbym though I like the idea of creating confusion York (); and the th Berlin Biennial for th Berlin Biennial for Contemporary Art się dobrze, mieszając w to moje nazwisko. and working together, I don’t feel comfort- Contemporary Art (). He has taught at (). Wykładał m.in. na Dutch Art Institute W końcu zdecydowałem, że powinienem able including my own name. In the end the Dutch Art Institute, Netherlands (); w Holandii (); Fińskiej Akademii Sztuk odmówić. Przykro mi, ale uwierz, wiele I decided to turn it down. I am sorry to tell the Finnish Academy of Fine Arts, Finland (–) oraz na Uniwersytecie Yildiz myślałem o tym, jak moglibyśmy ten pomysł you this, but believe me; I really did consider (–); and Yildiz Teknik University, Teknik w Turcji (–). Laureat Visible zrealizować. Jak pewnie wiesz, robię filmy how it could have been made possible. As Turkey (–), among others. Öğüt Award za projekt Silent University (), i dokumenty i zawsze stawałem przed tym you may know, I make films and documenta- was awarded the Visible Award for the Silent specjalnej nagrody w ramach Future Genera- University (); the special prize of the dylematem. Dotychczas nie podpisywałem ries as well and I always had this dilemma. tion Art Prize, Pinchuk Art Centre na Ukraine Future Generation Art Prize, Pinchuk Art niczego moim nazwiskiem. Nie chcę zmieniać Up until now I have never signed anything (); nagrody De Volkskrant Beeldende Centre, Ukraine (); the De Volkskrant tej zasady. Nawet jeśli ludzie pomyślą, że to with my name. And I don’t want to change Kunst Prijs  w Holandii oraz Kunstpreis Beeldende Kunst Prijs , Netherlands; and ty, a nie ja, wciąż nie czuję się z tym dobrze. this principle. Even though people may think Europas Zukunft przyznawanej przez Museum the Kunstpreis Europas Zukunft, Museum of it’s you and not me, I still don’t feel comfort- of Contemporary Art w Niemczech (). Contemporary Art, Germany (). He co- Ta odpowiedź martwi Ahmeda. Może był zbyt able with the idea. Wspólnie z Banu Cennetoğlu reprezentował represented Turkey at the rd Venice Biennale naiwny, uważając, że nie ma różnicy między Turcję na . Biennale w Wenecji (). together with Banu Cennetoğlu (). sztuką, życiem a polityką. Próbuje kontynuo- This response upsets Ahmed deeply. Maybe wać rozmowę: he is too naive to think there are no distinc- tions between art, life, and politics. He tries ‒ To bardzo smutna wiadomość, ale szanuję his best to continue the conversation: twoją decyzję. Wiem, że łączy nas więcej niż tylko nazwisko i mam nadzieję, że stopniowo —Although this is very sad news for me, się o tym przekonamy. Dam ci znak, kiedy I respect your decision. I know we have następnym razem będę w Ecumenopolis. Na something more in common than carry- razie, Ahmed. ing the same name, and hopefully we will

// · //  ·   „”     

 ‚’     

           Reżimy totalitarne, jak nazizm, faszyzm But even the liberal economy, with the ,  .  ,   .    czy autorytarne systemy socjalistyczne, cult of profit and success represented in   .    . odmawiały ludziom wolności w imię a caricatured but persuasive manner in kolektywnej, oficjalnie zaprojektowanej advertising discourse, ended up producing Nawet jeśli w publicznym dyskursie Even if in the public discourse it is not szczęśliwości ‒ prowadząc do niekończą- an unhappiness caused by constant com- spójna, naukowa debata o szczęściu nie possible to pursue a scientifically based cego się smutku i przygnębienia. petition, defeat and guilt. jest możliwa, to przecież możemy zaob- and coherent discourse on happiness, we serwować całe kierunki i obszary komuni- see entire flows of communication built Ale okazało się, że i ekonomia liberalna, In the s the New Economy’s ideology kacji zbudowane wokół tej idei. Mamy do on the idea of happiness. We witness the ze swoim kultem zysku i sukcesu (odzwier- asserted that free market play creates czynienia z obiegiem rozmaitych zabie- circulation of fragmentary and imaginary ciedlanym w sposób przerysowany, lecz a maximum of happiness for humanity gów mających przywieść nas ku szczęś- solicitations which are rarely justified or przekonujący przez dyskurs reklamy) pro- in general. In fact, one of New Economy’s ciu; rzadko są one spójne czy zasadne, ale coherent, yet remain extremely efective. dukuje nieszczęście ‒ wskutek nieustan- efects was the assimilation of ideological zawsze niebywale skuteczne. W latach In the s, while the productive process nej rywalizacji, poczucia porażki i winy. and advertising messages, and the trans- .  wieku, gdy procesy produkcji coraz was becoming immaterial, the dominant formation of advertising into a sort of bardziej oddalały się od materialności, rhetoric was all focused on happiness: to W latach .  wieku ideologia „nowej paradigm of economic theory and politi- towarzyszyło im przekonanie, że szczęś- be happy is not only possible, but almost ekonomii” („New Economy”) zapewniała, cal action. cie jest nie tylko możliwe, ale wręcz mandatory. In order to reach this goal, we że wolny rynek gwarantuje ludzkości mak- obowiązkowe. By je osiągnąć, wystar- have to follow certain rules and models of symalne szczęście. W rzeczywistości jed- It is well known that the discourse czyło postępować zgodnie z określonymi behavior. nak jednym z rezultatów „nowej ekonomii” of advertising is based on the crea- wskazówkami. było wchłonięcie przekazów ideologicz- tion of imaginary models of happiness Both the totalitarian and the democratic nych i reklamowych oraz przekształcenie that consumers are invited to replicate. Zarówno w dyskursie totalitaryzmu, jak political discourse have placed happi- reklamy w rodzaj nowego paradygmatu Advertising is a systematic production of i demokracji celem zbiorowych dążeń było ness on the horizon of collective action. teorii ekonomicznej i działań politycznych. illusions, and therefore of disillusions, as szczęście. Totalitaryzm narzucał obo- Totalitarianism imposed mandatory well as of competition and defeat, eupho- wiązkowe zasady zachowania i wymagał behavior procedures and asked of its citi- Jak dobrze wiemy, dyskurs reklamy opiera ria and depression. The communicative od obywateli entuzjastycznej akceptacji zens to accept them enthusiastically, lest się na tworzeniu fikcyjnych modeli szczęś- mechanism of advertising is based on ‒ w przeciwnym razie czekały ich mar- they be marginalized and persecuted: s/he cia i zachęcaniu konsumenta do ich powie- the production of a sense of inadequacy ginalizacja i prześladowania: osoba nie- who’s unhappy is a bad patriot and a bad lania. Reklama polega na systematycznej coupled with the solicitation to become szczęśliwa to zły patriota/zła patriotka, communist, s/he is a saboteur, and so on produkcji iluzji, a w konsekwencji również a consumer, in order to feel adequate and zły komunista/zła komunistka, to sabota- and so forth. rozczarowań; podobnie jak rywalizacji to finally realize the happiness that has żysta itp. i porażki, euforii i depresji. Mechanizm been eluding us. Democracy does not expect an enthusias- komunikacyjny reklamy bazuje na tworze- Demokracja nie wymaga entuzjastycz- tic consent. On the contrary, in a mature niu poczucia niedopasowania i ukazywa- -    nego przyzwolenia. Przeciwnie, w swej vision we conceive democracy as an end- niu konsumpcji jako sposobu na odnalezie-   dojrzałej wersji demokracja ma stanowić less pursuit of a possible modus vivendi nie swojego miejsca i złapanie szczęścia, nieustanną pogoń za modus vivendi, które allowing individuals to identify with per- które dotąd uparcie nam umykało. As we have already seen, in the s umożliwi jednostkom przyswojenie takich sonal and public behaviors capable of cap- and s, at the very peak of the indus- wzorców zachowań w sferze prywatnej turing some relative happiness.     trial system’s mature phase, when the i publicznej, które pozwolą im doświad- Fordist mechanical and repetition based czyć odrobiny szczęścia. Capitalism is often (and with no reason) Jak wiemy, w latach . i .  wieku, model realized its perfection, the work- presented as the inseparable companion a więc w szczycie dojrzałej fazy kapitali- ers’ feeling of estrangement from instill Kapitalizm jest zwykle (i bezzasadnie) of democracy (while we know that instead zmu przemysłowego (kiedy to bazujący labor and their refusal to work, found sup- przedstawiany jako nieodłączny towa- it often prospers in the shadow of far from na powtarzalnej produkcji mechanicznej port in a cultural wave that places the rzysz demokracji (chociaż wiemy prze- democratic regimes), but in fact it is not fordowski model osiągnął doskonałość), issue of alienation at the core of its criti- cież, że rozkwita często w krajach, tolerant at all, since it expects enthusias- poczucie wyobcowania robotników oraz cal system. In its philosophical meaning, którym daleko do demokracji). W rze- tic participation in a universal competi- ich odmowa wykonywania pracy znala- alienation meant a loss of human authen- czywistości jednak kapitalizm nie jest tion where it is impossible to win without zły poparcie w jednym z nurtów kultury, ticity, the exchange of what in men and w najmniejszym stopniu systemem tole- fully and convincingly deploying all of our krytycznym wobec zjawiska alienacji. women is more essentially human for rancyjnym, ponieważ wymaga entuzja- energies. Z filozoficznego punktu widzenia alie- something materially valuable, such as stycznego udziału w powszechnej rywa- nacja oznaczała utratę tego, co ludzkie; a salary, money, or consumption goods. lizacji, w której zwycięstwo staje się Totalitarian regimes, like Nazism, Fascism wymianę międzyludzkich relacji na war- Philosophies of idealist stripe, influenced możliwe jedynie wówczas, gdy całkowi- and the authoritarian Socialist states, tości materialne: zarobki, pieniądze, dobra by Existentialism, were widely circulated cie (i w sposób wiarygodny) poświęcimy denied freedom to their people in the konsumpcyjne. Ówczesne ruchy polityczne in the political movements of those years. walce wszystkie swoje siły. name of a collective and homologated inspirowały się idealistycznym nurtem They considered capitalism the reason happiness, thereby producing an infinite for an alienation that takes away people’s sadness. humanity in exchange for a subaltern and

// · //  ·  w filozofii, mocno zainspirowanym egzy- conformist participation in the circuit of rozpowszechniły się technologie cyfrowe, First of all, digital technology spread very stencjalizmem. Związani z nim myśliciele goods. As a consequence, these philoso- zupełnie zmieniając metody pracy i pro- quickly, transforming in many ways the postrzegali kapitalizm jako przyczynę phies indicated as their major political dukcji oraz ich wzajemne relacje. Po dru- modalities of productive labor and its alienacji odbierającej ludziom człowie- objective the achievement of a social con- gie, upadła struktura hierarchiczna znana concatenations. czeństwo i oferującej w zamian konformi- dition where productive labor and self- z fabryki. styczny udział w obiegu dóbr. W rezultacie realization would come together. Secondly, the hierarchical structure of the ruchy polityczne tamtego czasu postawiły Fundamentem przekształceń modelu spo- factory model collapsed. sobie za cel stworzenie takich społecz- Then in the s feminist and gay move- łecznego, doskonale dostosowanego do nych warunków, w których praca produkcji ments identified with the idea that “the cyfrowych sposobów produkcji, stało się The aspiration to self-realization became łączyłaby się z samorealizacją. personal is political.” They meant that it dążenie do samorealizacji. Historia spo- fundamental in the reconstruction of was not only political power and the gov- łeczna może być postrzegana jako nie- a functioning social model perfectly fit- Co więcej, w latach .  wieku ruchy ernment of the republic that was at stake przerwana opowieść o odmowie wyko- ting digital productive modalities. Social feministyczne i gejowskie podniosły hasło: in the social struggle. What was at stake nywania pracy i rekonstrukcjach systemu history can be seen as the uninterrupted „prywatne jest polityczne”. Oznaczało was first of all the quality of life, pleasure produkcji; współistnienia oporu i reakcji. story of the refusal of work and the recon- to, że stawką w walce była nie tylko wła- and pain, self-realization and respect for W społeczeństwach przemysłowych kapi- structions of the productive system, dza polityczna i rządy parlamentarne, ale diversity: desire as the engine of collec- tał i klasa pracująca miały rozbieżne inte- where reciprocal resistance and reaction przede wszystkim jakość życia – przyjem- tive action. resy, ale miały również interes wspólny. coexist. In industrial societies capital and ność i cierpienie, możliwość samorealiza- Sprzeczność wynikała z faktu, że kapitał the working class had contradictory inter- cji, szacunek dla różnorodności oraz prag- A/traverso (In-between), a journal which miał na celu zabranie pracownikom jak ests, but they also had a common inter- nienie jako motor wspólnych działań. held a certain influence on the youth największej ilości czasu i zmuszenie do est. Contradiction came from the fact that movements of the s, came out once potwornego wysiłku, podczas gdy w inte- capital aimed to take from living labor Jeden z numerów „A/traverso” with the title “The practice of happiness resie robotników było unikanie wyzysku the greatest horrible amount of labor („Pomiędzy”), magazynu, który był dość is subversive when it becomes collective.” oraz zachowanie sił fizycznych i umy- time and value, while the workers’ inter- wpływowy wśród ruchów młodzieżowych The  movement – in its colorful and słowych dla siebie. Jednocześnie jednak est was instead that of avoiding exploita- lat ., miał tytuł: „Dążenie do szczęścia creative Italian version and in its British w ich wspólnym interesie leżało zredu- tion, saving their physical and intellectual ma potencjał wywrotowy, gdy dotyczy one as well, which was punk, gothic and kowanie niezbędnego czasu pracy przez energies for themselves. At the same time całej grupy”. Ruch  (w swojej barwnej disturbing – was founded on one intuition: wprowadzenie automatyzacji, maszyn though, workers and capital both had an wersji włoskiej i brytyjskiej: punkowej, desire is the determining field for every i technologii. Co też się wydarzyło. Walka interest in reducing necessary labor time, gotyckiej, niepokojącej) opierał się na jed- social mutational process, every transfor- robotników o władzę skłoniła kapitał introducing productive automatisms, nej intuicji: pragnienie to determinanta mation of the imagination, every shift of do użycia maszyn zamiast pracowni- machines and technologies. This is what każdej społecznej zmiany, każdej prze- collective energy. It is only as a manifesta- ków, co dokładnie przewidział Marks we actually happened. The workers’ struggle miany wyobraźni, każdej zmiany zbioro- tion of desire that we can understand the Wprowadzeniu do krytyki ekonomii poli- for power pushed capital to use machines wej energii. Sprzeciw robotników wobec workers’ refusal of the wage relation, of tycznej. Pojawienie się mikrotechnolo- instead of workers, exactly as Karl Marx warunków płacowych i wobec życia dyk- conforming their lives to the timing of the gii w elektronice, ucyfrowienie sprzętów had anticipated in this Grundrisse. The towanego przez rytm linii produkcyjnej, assembly line realized through absentee- i komputeryzacja procesów produkcji introduction of microelectronic technolo- wyrażany sabotażem i odmową świadcze- ism and sabotage. szybko doprowadziły do przemiany cha- gies, the digitalization of machinery and nia pracy rozumiano wyłącznie jako prze- rakteru pracy i do jej intelektualizacji. the computerization of productive proc- jaw takiego pragnienia. Zamożne, świa- Rich, aware, productively and cultur- esses led rapidly to a transformation of dome, niezależne finansowo i kulturowo ally autonomous, liberated individuali- Na przestrzeni  wieku często dyskuto- the characteristics of labor and to its gen- jednostki z wściekłością oddaliły się od ties deviated with rage from the ideology wano o problemie relacji między pracą eral intellectualization. etyki poświęcenia i pracy: pracę odrzu- of sacrifice and the work ethic: work was fizyczną a umysłową; Max Weber ten prob- cano jako hierarchiczną, powtarzalną, denounced as a pure hierarchical repeti- lem stematyzował, Lenin uczynił z niego During the twentieth-century the issue wypraną z inteligencji i kreatywności. tion, deprived of any intelligence or crea- podstawę partyjnej teorii, Gramsci pozwo- of the relation between intellectual and Ruch  korzystał z ideologii szczęścia tivity. That  movement therefore used lił spojrzeć nań z nowej perspektywy. Gdy manual labor was constantly raised. Max jako narzędzia krytyki fabrycznego tay- the ideology of happiness as a powerful jednak temat pracy umysłowej pojawiał Weber thematizes this relation, Lenin uses loryzmu i fordowskiego cyklu produkcyj- critical instrument against the Taylorist się w dyskursie ruchu robotniczego, odno- it as a basis for the theory of the party nego, ale również występował przeciw factory and the Fordist productive cycle, sił się do tego obszaru działań, który pozo- and Gramsci rethinks it under a new light. dyscyplinującym strukturom społecznym, but also against the social and disciplinary stawał oddzielony od procesu produkcji But when intellectual labor is mentioned opartym na modelu fabrycznym. structure based on the factory model. dóbr, mianowicie do funkcji kontrolnej, in the theoretical tradition of the working która zarządza porozumieniem i kształtuje movement, it refers to a function that is Wydarzenia kolejnych lat całkowicie zmie- In the following years dome decisive jego ideologiczną bazę, ma więc charakter separated from the productive process of niły krajobraz produkcyjny, społeczny events completely upset the productive, polityczny i wykonawczy. commodities, as a function of control that i kulturowy. Po pierwsze, bardzo szybko social and cultural landscape. governs and ideologically organizes con- sent and therefore an executive and politi- cal function.

// · //  ·  The properly productive function was w procesach produkcji w dwóch ostat- energies to the valorization of capital. Funkcja czysto produkcyjna została powią- essentially delegated to manual labor, nich dekadach  wieku ‒ otwiera zupeł- The workers’ disafection for industrial zana z pracą manualną, czyli z bezpośred- that is to say to direct transformation nie nowe sposoby waloryzacji kapitału. labor, based on a critique of hierarchy and nim, fizycznym przekształcaniem przed- of physical materials. Intellectual labor Rozczarowanie robotników pracą prze- repetition, took energies away from capi- miotów materialnych. Praca umysłowa gained material power, becoming the mysłową, oparte na odrzuceniu hierarchii tal, attracting forces that were distanc- nabrała wartości materialnej, stając się instrument of the political and techni- i powtarzalności, odebrało energię kapi- ing themselves from its domination. The instrumentem emancypacji politycznej cal empowering of industrial labor and tałowi pod koniec lat . W nowej rzeczy- exact opposite happened in the new info- i technicznej pracowników przemysłowych of the working class. Automation had wistości, opartej na produkcji informacji productive reality of the new economy: oraz klasy robotniczej. Automatyzacja already started spreading during the i kształtującej tzw. nową ekonomię, dzieje desire called new energies towards the rozpowszechniła się już w dojrzałej fazie mature industrial period: it implied that się coś zupełnie przeciwnego: energię enterprise and self-realization through kapitalizmu przemysłowego, wspierając machinery could assume transforma- skierowano w stronę przedsiębiorczości work. No desire, no vitality seems to exist wysiłek pracy materialnej. W latach .  tional functions, so that manual labor i samorealizacji przez pracę. Wydaje się, że anymore outside the economic enterprise, wieku maszynom powierzano coraz wię- was greatly strengthened. In the s, pojęcia pragnienia i witalności funkcjonują outside productive labor and business. cej zadań operacyjnych, szczególnie po more and more operative functions were wyłącznie w ramach ekonomii i przedsię- Capital was able to renew its psychic, wprowadzeniu systemów kontroli nume- transferred to machines, with the intro- biorstw; w obszarze pracy produkcyjnej ideological and economic energy, specifi- rycznej i elastycznej automatyzacji. Ale duction of numerically controlled instru- i biznesu. Dzięki wchłonięciu pragnień, cally thanks to the absorption of creativ- to w latach . dokonała się podstawowa ments and flexible automation systems. kreatywności oraz indywidualistycznych ity, desire, and individualistic, libertarian transformacja: skomputeryzowano procesy But the decisive transformation of the libertariańskich dążeń do samorealiza- drives for self-realization. pracy. Dzięki procesowi dygitalizacji kon- s was the systematic computerization cji, kapitałowi udało się odzyskać ideolo- kretne działanie może nie tylko być sym- of working processes. Thanks to digitaliza- giczne, psychiczne i ekonomiczne siły. - bolizowane przez informację, ale również tion every concrete event not only can be przez nią symulowane czy nawet zastę- symbolized, but also simulated, replaced    In the s, the decade of the alliance powane. W rezultacie cały proces produk- by information. Consequently it becomes between cognitive labor and a reconsti- cji może z czasem zostać zredukowany do possible to progressively reduce the entire W latach .  wieku, w dekadzie soju- tuting capital, financial flows generated by tworzenia i wymiany informacji. production process to the elaboration and szu pracy kognitywnej i odradzającego się net trading, the advertising cycle, venture exchange of information. kapitału, przepływ pieniędzy generowany capital and retirement funds moved to Ale czym tak właściwie jest informacja? przez biznes internetowy, obieg reklamy, the cycle of virtual production. Cognitive Nie stanowi przecież jedynie przepływu And in fact, what is information? It is not kapitał wysokiego ryzyka (venture capital) labor could therefore become enterprise, znaków odnoszących się do danego przed- simply a transfer of signs, referring to an i fundusze emerytalne przeniósł się do entering the formation circuits of the miotu lub wydarzenia. Informacja to object or and event. Information is a crea- przestrzeni wirtualnej. Praca kognitywna Techno-Sphere and media-scape. Armies tworzenie formy, która zostaje zaszcze- tion of form, which is inoculated into the stała się rodzajem przedsiębiorczości, of creative engineers, of libertarian pro- piona w wydarzeniu lub przedmiocie. To object or the event. It is the creation of wchodząc w obieg technosfery i prze- grammers and artists became the prole- tworzenie wartości i kreacja dóbr. Każdy value, the production of goods. Every strzeni medialnych. Armie kreatywnych tarians of intelligence, people who owned przedmiot, wydarzenie czy towar można object, event, and commodity can by inżynierów, libertariańskich programi- nothing but their cognitive labor force zastąpić algorytmiczną informacją i tym replaced by algorithmic information capa- stów i artystów uformowały intelektualny and who could start an enterprise on an samym umożliwić mu wejście w mecha- ble of transforming that object or that proletariat – ludzi, którzy nie posiadają economic an creative basis. In those years nizm wymiany. event into exchangeable existence. nic poza własną pracą umysłową i którzy a veritable battle took place, between zakładają przedsiębiorstwa kreatywne. a difuse, libertarian, equalitarian and col- Od kiedy cyfryzacja stworzyła symula- Info-production reached all cycled of Rozegrała się wówczas rzeczywista walka lective intelligence and the new economy’s krum rzeczywistości, operacyjnie połą- goods production, services, material and pomiędzy rozproszoną, egalitarną, libe- oligopolies. czone ze światem fizycznym, produkcja semiotic objects, since digitalization cre- ralną i kolektywną inteligencją a oligopo- informacji sięgnęła wszystkich etapów ated a simulacrum of the world operation- listami „nowej ekonomii”. The difusion of the dot.com enterprise wyrobu dóbr, usług, obiektów materialnych ally integrated to the physical world. also represented a redistribution of social i semiotycznych. Rozproszenie „dotcomowej” przedsiębior- revenue, conquering revenue for research The formation of the info-productive czości odzwierciedla również zjawisko and experimenting. The model of the Formowaniu się systemu produkcji infor- model was accompanied by a cultural and społecznej redystrybucji dochodów, która network, the principle of productive col- macyjnej towarzyszyła kulturowa ewo- psychic evolution in the labor force, sub- ma za zadanie pozyskać fundusze na eks- laboration and open source took roots in lucja siły roboczej, co doprowadziło do stantially changing the very perception of perymentowanie i badania. Model sieci, society thanks to the alliance between kluczowej zmiany sposobu myślenia activity. In classic industrial society, work- zasada produktywnej współpracy i model recombining capital and cognitive labor. o działaniu. W społeczeństwie przemysło- ers felt expropriated of their intellectu- open source zakorzeniły się w społeczeń- wym klasy pracujące czuły się wywłasz- ality, individuality and creativity. In high stwie za sprawą powiązania kapitału The alliance of the s happened czone z intelektu, indywidualności i możli- tech production cognitive faculties are in z pracą kognitywną. under the sign of a neo-liberalist ideol- wości twórczych. W produkcji high-tech do fact put to work, and personal peculiari- ogy that glorified the market, describing pracy zaprzęgnięto zdolności poznawcze, ties seem to be valorized. Połączenie to nastąpiło w latach .  it as a space capable of perfect self-regu- a osobiste uwarunkowania są atutem. wieku w ramach ideologii neoliberalnej, lation. Perfect self-regulation, of course, The intellectualization of labor, a major stawiającej przede wszystkim na wolny is a naive fairytale since real economic Intelektualizacja pracy – rezultat zmian efect of the technologic and organiza- rynek i wiarę w jego zdolność do peł- play involves power relations, violence, technologicznych i organizacyjnych tional transformation of the productive nej samoregulacji. Oczywiście doskonała the mafia, theft and lies. Thus monopo- process in the last two decades of the lies came to dominate information tech- twentieth-century, opens completely new nologies, the media system and all those

// · //  ·  samoregulacja jest bajką dla naiwnych, other sectors where cognitive workers Z początkiem nowego tysiąclecia nastąpiły The beginning of the new millennium ponieważ prawdziwa gospodarka polega had invested their energies in the illusion fuzje, które przyjmowano entuzjastycznie: had glorified megafusions:  and Time na relacjach siły, przemocy, obecności of being able to constitute independent swoje macki połączyły  i TimeWarner, Warner united their tentacles in order mafii, kłamstwie i kradzieży. W rezulta- enterprises. The alliance between cog- by skuteczniej infiltrować umysły na glo- to difusely infiltrate the global mind. cie monopole zdominowały technologie nitive labor and recombinatory capital balną skalę. Chwilę później europejskie Immediately after, the European telecom- informacyjne, system medialny i wszyst- ended with the submission of the market przedsiębiorstwa telekomunikacyjne munication enterprises invested huge kie te sektory, w które pracownicy kogni- to oligopolistic domination, and cogni- zainwestowały ogromne sumy w  amounts of money into  (Universal tywni zainwestowali swoje siły w nadziei tive labor was subjected to the decisions (Universal Mobile Telecommunications Mobile Telecommunications System). na stworzenie niezależnych przedsię- of the big financial groups dominating System). Były to ostatnie przedsięwzięcia These were the last actions before the biorstw. Sojusz pracy kognitywnej z kapi- the world economy. In the year , przed krachem, który dotknął Worldcom, crash involving Worldcom, Enron, and tałem zakończył się podporządkowaniem the stock exchange collapse determined Enron i całe sektory e-biznesu. Kryzys ten, entire sectors of the net-economy. This rynku władzy oligopoli, a praca została a loss of energy in the innovative sectors, który okazał się dopiero skromną zapo- crisis, which was only a faint anticipation uzależniona od decyzji wielkich grup finan- and restored the domination of the old wiedzią katastrofalnych wydarzeń z roku of the  final catastrophe, was the first sowych zarządzających światową gospo- oil-based economy, redirecting the world , był pierwszym załamaniem, które manifestation of the breakdown sufered darką. W  roku krach giełdy dopro- towards the meaningless horror of war. odbiło się na rzeszach pracowników kogni- by swarms of cognitive workers more and wadził z kolei do spowolnienia w sektorze tywnych – coraz silniej dręczonych przez more afected by psychopathological syn- innowacji i powrotu dominacji starego Competition has been the universal belief stres i problemy psychologiczne. dromes and stress. modelu ekonomicznego, opartego na of the last neo-liberalist decades. In ropie, co pociągnęło świat w stronę kosz- order to stimulate competition, a power-         Franco „Bifo” Berardi, The Soul at Work. From Alienation Franco „Bifo” Berardi, The Soul at Work. From Alienation maru bezsensownej wojny. ful injection of aggressive energy became to Autonomy, tłum. Francesca Cadel and Giuseppina to Autonomy, translated by Francesca Cadel and necessary, a sort of permanent electro- Mecchia, Semiotext(e), Cambridge , Giuseppina Mecchia, Semiotext(e), Cambridge , Ostatnie dekady, zdominowane przez neo- cution producing a constant mobiliza- s. -. p. -. liberalizm, opierały się przede wszystkim tion of physic energies. The s were  na rywalizacji. By ją nieustannie stymulo- the decade of psycho-pharmacology: Olga Drenda  , aka “Bifo,” founder wać, nakręcano agresywne impulsy, które a Prozac-economy. of the famous “Radio Alice” in Bologna niczym nieprzerwane elektrowstrząsy  Marta Keil, Bartosz Wójcik and an important figure of the Italian miały wprowadzać w stan permanentnej Frenetic rhythms dominated mid-s Autonomia Movement, is a writer, media mobilizacji psychicznej. Lata .  wieku finance, consumption and lifestyles, pro- theorist, and media activist. He currently były dekadą psychofarmakologii, ekonomii ducing the efect of the systematic use  , pseudonim „Bifo”, teaches Social History of the Media at the na prozacu. of euphoria – including drugs, including założyciel słynnego „Radio Alice” Accademia di Brera, Milan. neuro-programming substances. A grow- w Bolonii i jedna z kluczowych postaci Połowę lat . naznaczył szalony pęd ing part of Western societies, subjected to włoskiego ruchu autonomistów. Jest w dziedzinie finansów, w konsump- an uninterrupted mental hyper-excitation pisarzem, teoretykiem mediów i aktywistą w ich obszarze. Wkłada społeczną cji, w stylu życia, co doprowadziło do to the point of collapse, evoked as in an historię mediów na Accademia di Brera powszechnego użytkowania substancji exorcism the urban legend of the millen- w Mediolanie. wywołujących euforię, w tym programują- nium bug. Once that phantasmatic threat cych mózg. Rosnąca część społeczeństwa dissolved, the real collapse came. But zachodniego poddawała się nieustannej the new economy’s collective psyche had hiperekscytacji ‒ aż do punktu wyczer- already reached its point of no return. pania, któremu towarzyszyła miejska When in  Alan Greenspan spoke of the legenda o „pluskwie milenijnej”. Gdy wyi- “irrational exuberance of the market,” his maginowane zagrożenie minęło, nastąpił words were more of a clinical than a finan- faktyczny krach ‒ jednak zbiorowa psyche cial diagnosis. Exuberance was an efect „nowej ekonomii” dotarła już do punktu, of the drugs and of the over-exploitation z którego nie ma odwrotu. Gdy w  roku of available mental energy, of a saturation Alan Greenspan mówił o „irracjonalnej of attention leading people to the limits wybujałości rynku”, jego diagnoza miała of panic. charakter bardziej kliniczny niż finansowy. Nieuzasadniona euforia była rezultatem Panic is the anticipations of a depres- działania narkotyków i wyczerpania zaso- sive breakdown, of mental confusion and bów umysłowych, przeciążenia uwagi disactivation. doprowadzającej ludzi do skrajnej paniki. And finally the moment of the Prozac Panika zapowiada zwykle załamanie crash came. o charakterze depresyjnym, psychiczną dezorientację i wyczerpanie.

I w końcu nastąpił krach prozacu.

// · //  ·          

      

Dyskusja o biedzie w sztuce omija teatr i sztuki Discussions about poverty in the creative silnie obecna w działalności artystycznej Why is work on shared artistic projects in the performatywne, gdzie to nie praca niemate- sector fail to include the theatre and per- w muzeach i galeriach, a tak silnie brakuje jej theatre not perceived to be part of the mech- rialna, ale właśnie praca za darmo stała się formative arts, where it is not “immaterial w teatrach? Dlaczego praca nad artystycz- anisms of exploitation? Why do we not chal- motorem twórczej działalności. labour”, but specifically working without pay nymi dobrami wspólnymi w teatrze nie jest lenge these using tools developed by institu- has become the driving force behind activity. postrzegana jako uwikłana w mechanizmy tional critique? Why do so few performances W  roku w wydawnictwie Krytyki wyzysku? Czemu nie stosuje się wobec niej relating to the world of theatre attempt to Politycznej ukazała się Czarna księga pol- In the year , Krytyka Polityczna pub- narzędzi wypracowanych przez krytykę insty- describe, analyse and deconstruct the condi- skich artystów. Na jej okładce widnieje zdję- lished The Black Book of Polish Artists. tucjonalną? Dlaczego tak rzadko w pracach tions in which they are produced and their cie Zbigniewa Libery trzymającego planszę Its cover shows Zbigniew Libera holding teatralnych i okołoteatralnych przedmiotem means of production? In other words – why ze słowami: Jestem artystą, ale to nie znaczy, a sign with the words: I am an artist, but opisu, analizy i problematyzacji są warunki does any sort of discussion about poverty że pracuję za darmo. Czarna księga stanowi this doesn’t mean i work for free. This Black ich wytwarzania i sposoby produkcji? Innymi within the arts not include the theatre and jedną z najmocniejszych propozycji o charak- Book, however, represents one of the most słowy – czemu dyskusja o biedzie w sztuce other performative arts? terze praktyczno-teoretycznym wśród ostatnio potent practice and theory publications on omija teatr i sztuki performatywne? wydanych publikacji poświęconych gałęzi tak the subject of so-called “immaterial labour” It appears that in the theatre and the per- zwanej pracy niematerialnej. Pod względem of recent years. Considering the proposed Wydaje się, że w teatrze i w sztukach perfor- formative arts it is not immaterial labour, zaproponowanych narzędzi metodologicz- methodological tools and analysis of the cir- matywnych to nie praca niematerialna, ale but specifically “work for nothing” which has nych i analizy sytuacji współczesnych „robot- cumstances those working in the arts sector właśnie praca za darmo stała się motorem become the driving force behind creative ników sztuki” pozycja Krytyki Politycznej are forced to endure, the position taken up twórczej działalności. Tutaj także zarysowuje activity. Here we are witnessing the biggest i Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej by Krytyka Polityczna and the Civic Forum of się największa przepaść między możliwoś- gap between what public institutions can stanowi doskonałe uzupełnienie Fabryki Contemporary Art represents the ideal com- ciami instytucji publicznych a potencjalnym do and the potential field of activities in the sztuki. Raportu z badań Wolnego Uniwersytetu plement to the The Art Factory. A report from polem działania w strefie tzw. niezależnej so-called independent sphere, one which is Warszawy pod redakcją Michała Kozłowskiego, the Free University of Warsaw, edited by Michał lub niepodporządkowanej instytucjom pub- not subject to public institutions. Put simply, Jana Sowy i Kuby Szredera. Kozłowski, Jan Sowa and Kuba Szreder. licznym. Upraszczając, działalność poza activities outside of institutions are based instytucją bazuje na systemie low budget, on “low budget” systems, which indicates W Czarnej księdze, będącej zbiorem esejów, The Black Book, being a collection of essays, który oznacza pracę półwolontaryjną w miej- semi-voluntary work in a place whose found- manifestów i dokumentów, o wiele wyraźniej manifestos and documents, speaks more scu, którego założyciele nie mają funduszy ers have no funds, either to pay themselves wybrzmiewa jednak kwestia społecznego sta- clearly about the question of social status ani na opłacenie własnego wynagrodzenia, or to hire the space they work within. Public tusu pracowników sztuki. Najprościej określił either enjoyed or sufered by those working ani kosztów wynajmu przestrzeni. Teatry theatres can usually aford to cover the cost go Kuba Szreder tytułem tekstu „Dlaczego in the arts sector. Its most basic expression publiczne zazwyczaj stać na pokrycie kosz- of their premises, but this is also related to artyści są biedni?”, gdzie we fragmencie ode- can be found in Kuba Szreder’s text titled tów utrzymania budynku, ale wiąże się to the fact that they do so by employing staf zwy strajkowej artystów z  maja  roku “Why Are Artists Poor?”, which includes part także z faktem, że funkcjonują dzięki umo- on temporary and/or badly paid contracts. czytamy: „Wytwórcy kultury angażują się of the manifesto drafted by artists who went wom śmieciowym i źle opłacanym etatom. The very idea of a “śmieciówka” (trans. “crap społecznie, podwyższają jakość przestrzeni on strike on the th of May : “Those who Samo pojęcie śmieciówki, tak skutecznie contract”, “junk contract”), so often used in miejskiej i standard życia jej mieszkańców. create culture are socially engaged. Their przejęte w debatach przedwyborczych, pre-election debates, can also be described (...) Tymczasem większość wytwórców kul- activities improve the quality of the city space można opisać również w kontekście jego in the context of its functioning in theatrical tury jest biedna. Nie mając stałego zatrudnie- and the living standards of those who inhabit funkcjonowania w instytucjach teatralnych. institutions. nia, artyści z trudem wiążą koniec z końcem. it. (…) Meanwhile, the majority of those who Pracują dużo, a zarabiają słabo i nieregular- produce culture are impoverished. Lacking Śmieciówka jest nazwą nie tylko umowy “Śmieciówka” is not only a label applied to nie. Stają się pierwszymi ofiarami cięć budże- permanent employment, most artists struggle sformułowanej na niekorzyść zleceniobiorcy. contracts drafted in a way which is unfa- towych w instytucjach kultury i niekorzyst- to make ends meet. They work hard, but earn To przede wszystkim nazwa braku uznania vourable to the employee. It also implies nych zmian na rynku pracy”. little and far from often. They are usually the wobec cudzej pracy, dla utrzymywania skraj- lack of respect for someone’s labours, of first to sufer from budget cuts and unfavour- nie zhierarchizowanych relacji między pra- the maintenance of a radically hierarchi-      able changes in the labour markets.” cownicami i pracownikami a pracodawcami cal relationship between the employed and i pracodawczyniami. To próba utrzymania the employing. It somehow keeps alive the Praca artystyczna rozumiana jako praca ludzi ’     w mocy hasła: praca to nagroda, na pracę maxim: “Work is a privilege – one has to earn biednych, którzy nie wzbogacają się na swojej trzeba zasłużyć. To synonim niejawnej i nie- the right to a job”, a synonym for an unclear działalności zawodowej, a również nie mogą The reality of work done by artists being sprawiedliwej dystrybucji wewnętrznych and unfair distribution of internal means liczyć na jakiekolwiek związane z nią wspar- poorly rewarded, not allowing them to derive środków oraz uprawomocnienia wszelkich and the legitimation of all shady explana- cie socjalne, została niejednokrotnie sprob- any meaningful income from their eforts, mglistych wyjaśnień formułowanych przez tions ofered up by arts managers: “We can’t lematyzowana w ramach rozmaitych publi- also leaving them unable to depend on any władze instytucji. „Nie możemy mnożyć eta- aford to increase the number of permanent kacji dotyczących pracy w muzeach i pracy regular public handouts, has been dissected tów”, „Budżet się wyczerpał”, „Coś za coś”, contracts”, “Our budgets are exhausted”, dla muzeów, a także wydarzeń artystycznych, in a wide range of publications covering „Nie licz na zbyt wiele”, „Robimy co w naszej “You have to give to receive”, “Don’t get your do których zaliczam również strajk artystów employment in museums and for museums, mocy”, „Jesteś związany/związana z tea- hopes up”, “We’re doing all we can”, “You’re z  roku oraz akcje w kolejnych galeriach and also arts events such as the artists’ trem, więc twoje wynagrodzenie będzie niż- connected to the theatre, so your wages i centrach sztuki, prowadzące do wyklarowa- strike of  held in galleries and arts cen- sze, bo przecież perspektywy są ogromne, will be lower, because the opportunities are nia postulatów i uprawomocnienia działalności tres, which led to the clarification of postu- tym razem musisz to zrozumieć”. To także huge, you have to understand it this time.” It Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej. lates and the legalisation of the activities of nazwa braku komunikacji, hamowania prze- is also a way to label the lack of communi- Pozostaje jednak szereg pytań, wciąż trapią- the Civic Forum of Contemporary Art. And pływu informacji, zaległości w wypłaca- cation, interrupting the flow of information, cych osoby działające w polu artystycznym. yet, a list of questions remains: How is it pos- niu wynagrodzeń oraz traktowania rozmów overdue payments of wages and treating Jak to możliwe, że krytyka instytucji jest tak sible that criticism of institutions so vividly o pieniądzach jako uwłaczających pozycji talks about remuneration as insulting to the focused on museums and galleries is so bla- role of the artist. In terms of Polish theatri- tantly absent from the theatrical community? cal institutions, “śmieciówka” is utilised as an

// · //  ·  artysty. W ramach polskich instytucji teatral- expression of generosity and good will, and instytucjach teatralnych stają się łatwymi politics of “crap contracts” in Polish theatri- nych śmieciówka zostaje wykorzystana jako not avoidance of responsibility or a tool of polami do praktykowania cynizmu i wpro- cal institutions, become easy targets for cyn- akt łaski i gest dobrej woli, a nie jako unik exploitation. wadzania kolejnego stopnia neoliberalnego ics, introducing the next stage of neoliberal i narzędzie wyzysku. szantażu na ludziach sztuki. blackmailing of those working in the arts.        Krytyka instytucjonalna omija teatr nie tylko Institutional critiques fail to cover the world At the other end of the spectrum, there is dlatego, że efekty działań placówek teatral- of theatre not only because that which they Na drugim biegunie znajdują się nieuczciwe unfair treatment of staf employed on perma- nych są efemeryczne i ulotne. Jest nieobecna deliver is essentially ephemeral and fleet- zasady towarzyszące zatrudnianiu na etat, nent contracts, including lack of adherence przede wszystkim z tego powodu, że pro- ing. This failure is mostly down to the process czyli nierespektowanie praw pracowniczych, to regulations, missing overtime payments ces pracy w tych instytucjach jest mglisty, of working for such institutions being hazy, brak wynagrodzeń za nadgodziny, a przede and, worst of all, the turning of cultural nieuregulowany, oparty na usankcjonowa- unregulated, based on unsanctioned per- wszystkim tworzenie z instytucji kultury institutions into machines for the mass pro- nych figurach władzy i przemocy, które czę- sons wielding power and often using force, i sztuki machin do taśmowej produkcji wyda- duction of artistic events – production so sto wymykają się systemowym analizom, which in turn evade systemic analyses, often rzeń artystycznych – produkcji tak bezreflek- lacking in insight and subtlety that it over- niszcząc nierzadko psychikę i emocjonal- destroying the psyche and the emotional syjnej i nadwyrężającej, że pochłaniającej whelms the space in which employee initia- ność podwładnych. To kategorie trudne do wellbeing of workers. These are categories przestrzeń dla planów zakładania inicjatyw tives and trade unions can flourish. One of uchwycenia, a często przyznanie się do tego, which are hard to pin down, and admitting pracowniczych i związków zawodowych. the factors which goes with the maintaining że teatr wyrządza komuś krzywdę, wywo- that a theatre has done someone harm is Jednym z czynników sprzyjających utrzymy- of such a state of afairs is the way in which łuje w poszkodowanych poczucie wstydu. often seen as shameful. This is the way bul- waniu takiego porządku jest właśnie struk- people are employed. Most public theatres Tak działa mobbing – mechanizm, który nie lying works, and it’s not something which is tura zatrudnienia. Większość teatrów pub- in Poland are not dependent on hiring peo- został odkryty przez teatry wczoraj. Mobbing new to the world of theatre. Mobbing (the licznych w Polsce nie jest uzależniona od ple from outside their own ranks, because utrzymywał teatry w ryzach, zanim jeszcze Polish word for “bullying”) has always held the pracy ludzi zatrudnianych z zewnątrz, ponie- the main point of reference in evaluating łamanie zasad równości w pracy, zaniża- world of the stage hostage, even before the waż głównym punktem odniesienia w ocenie the way a theatre is perceived is through its nie cudzej samooceny i izolowanie od siebie breaking of employment laws, the belittling of wizerunku teatru są aktorzy i aktorki, czyli actors and actresses, who tend to be con- współpracowników nosiły tę nazwę. individuals and the keeping of employees at pracownicy etatowi. Nie wszyscy jednak. tracted staf. Though not all of them are... an arm’s length entered the equation.   Dział techniczny pozostaje niewidzialny The technical team remains invisible and   i pozbawiony zewnętrznej reprezentacji. lacking in external representation. Michał Obecna wolta w krajobrazie politycznym W błyskotliwy sposób wydobył to na światło Buszewicz used his show Question of kraju nie sprzyja rozwiązaniu krytycznego, The recent transformation of the politi- dzienne Michał Buszewicz wraz z pra- Technique in order to reveal himself to audi- wewnątrzteatralnego impasu. Manewry cal establishment in Poland does not bode cownikami technicznymi Starego Teatru ences, along with Jarosław Majzel, Janusz nowego ministra kultury i dziedzictwa naro- well for any hopes of resolving these com- w Krakowie: Jarosławem Majzelem, Januszem Rojek and Mirosław Wiśniewski, his technical dowego każą wielu sądzić, że wróg jest plex issues. The actions of the new Minister Rojkiem i Mirosławem Wiśniewskim w spek- colleagues from the Old Theatre in Krakow. jeden, a wszelki środowiskowy opór powi- of Culture and National Heritage are mak- taklu Kwestia techniki. Trójka bohaterów roz- The three protagonists take apart the pro- nien być ukierunkowany na zewnątrz – prze- ing many believe that he is the only enemy, braja system pracy na czynniki pierwsze, cess of hiring and firing, criticising the “star ciwko postulatom i planom nowej władzy. and all eforts aimed at improving condi- krytykując system gwiazdorski, bawiąc się system” (favouring celebrity artists), toying To sprawia, że z horyzontu znika konieczna tions in theatre land should be directed at z oczekiwaniami widzów sceny narodowej, with the expectations of audiences which, do wydobycia refleksja autokrytyczna, pró- external factors – such as the postulates and którzy są zainteresowani wyłącznie tym, coming to this national stage, are mostly bująca zakwestionować spetryfikowane plans being introduced by the new political co dzieje się przed kulisami. Paradoksalnie, interested in what is happening behind the struktury. Być może nie jest to odpowiedni regime. This means the chances for critical analogicznego upodmiotowienia brakuje scenes. Paradoxically, teams of actors lack moment na szeroko zakrojone projekty self-analysis begin to dissipate, along with członkom zespołów aktorskich – wiedza this sort of empowerment – public knowl- reformy wewnątrzinstytucjonalnej, a być alternatives to outdated structures. Perhaps o ich zarobkach, zadaniach i funkcjach w tea- edge about their salaries, roles and func- może jest to właśnie ostatni dzwonek do ich this isn’t the right time for the introduction trze nie istnieje w świadomości publicznej. tions within the theatres is non-existent. Jan podjęcia albo do wypracowania ich alterna- of broadly envisioned reforms within theat- Nowo przyjętych aktorów w Starym Teatrze Klata, the director of the Old Theatre, inter- tywnych modeli. rical institutions or else is, in fact, the last dyrektor Jan Klata określa w wywiadzie dla viewed in Gazeta Wyborcza, describes newly chance we have to attempt such reforms and krakowskiego dodatku „Gazety Wyborczej” hired actors as the “best transfers in Poland” Instytucjom teatralnym brakuje odwagi do develop alternative models. mianem: „najlepszych transferów w Polsce”. (echoes of football players and their moves podjęcia autorefleksji, którą wykazał się Zespół aktorski w tej perspektywie to ujed- between clubs). Thus theatrical companies ostatnio choćby Schauspiel Stuttgart, zapra- Theatrical institutions in Poland lack the nolicona drużyna sportowa, której zadanie are seen as sports teams whose task is to szając kolektyw She She Pop do dokona- courage to be truly self-reflective, in ways polega na dobrym wyniku w maratonie. Liczy run well in a “relayed marathons.” The show nia wewnętrznej analizy stosunków pracy exemplified by the recent decision of the się występ, a nie proces produkcji, ważna jest is what counts, not the way in which it was funkcjonujących w ramach teatru. Przez Schauspiel Stuttgart to invite the She She Pop finałowa rozgrywka i stawianie czoła wyima- produced – all that matters is the final act, rok członkinie kolektywu przeprowadzały collective to conduct an internal analysis of ginowanej konkurencji. which involves beating the competition pro- wywiady z pracownikami placówki, badały workplace dynamics within their theatre. For vided by other theatres and their troupes. jej funkcjonowanie i dystrybucję władzy za a whole year, members of the external collec- Inaczej mówiąc, praca w teatrze to albo  murami instytucji. Ich praca nie była zorien- tive conducted interviews with those working zł brutto za dwa miesiące pracy na umowie In other words, one can either work in a the- towana wokół jednorazowego efektu, ale for the Stuttgart theatre, studying the func- o dzieło, albo  zł netto miesięcznie za atre on a two-month temporary contract miała na celu ponowne przemyślenie katego- tions and power structures hidden behind its gwarancję tak zwanej stałej pracy. W ramach worth ,  (before tax), or for , rii wspólnoty teatralnej. Skoro to pojęcie nie- walls. Their work was not focused on becom- takiej sieci zależności zarówno polityka eta-  per month (after tax) for the assur- raz skompromitowało się w wymiarze sym- ing a temporary fix, but was instead intended towa, jak i polityka śmieciówkowa w polskich ance of permanent contract. In terms of this bolicznym, to być może warto przemyśleć to once again revisit the idea of a unified the- sort of web of dependency, both the poli- atrical team. Seeing as the concept of “collec- tics of permanent contracts, as well as the tive” has been so deeply compromised in the

// · //  ·  je w przestrzeni realnego zatrudnienia symbolic sphere, perhaps it is worth consid- * * * * * * w teatrze, w planie tworzonych między pra- ering it in the context of actual employment cownikami i współpracownikami relacji within a theatre, in terms of the webs of rela- Pozostaje pytanie, czy polskie instytucje Finally, we must ask whether Polish the- i zależności? tions and dependencies between permanent teatralne znajdą odwagę, żeby przeświet- atrical institutions will have the courage and temporary workers? lić mechanizmy własnego funkcjonowania. to review their own internal mechanisms. Podobną próbę podejmuje w swojej pracy Czy mogłyby stać się polem praktykowa- Could they become places where self-gover- Oliver Frljić, choć w tym przypadku efekt Oliver Frljić attempts something similar in nia samoorganizacji, czy byłyby zdolne do nance takes root, and would they have what ma charakter bardziej doraźny i interwen- his work, although in his case the efect is ujawnienia zarobków osób zatrudnionych? it takes to reveal how much their staf are cyjny. Formuła teatru wypracowana przez more explicit and direct. The theatre formula Czy którykolwiek z teatrów w Polsce byłby earning? Would any Polish theatre be able to reżysera opiera się zawsze na przeprowa- developed by this director is always based on w stanie wprowadzić inny podział odpowie- introduce a diferent division of managerial dzeniu wizji lokalnej. Na pierwszej próbie presenting a localised vision. During initial dzialności, nie czyniąc z zespołu aktorskiego responsibility, without turning their team of aktorzy zostają postawieni wobec szeregu rehearsals, actors are presented with a range bezwolnej grupy zależnej od narzuconej actors into a freewheeling group dependent pytań, ukierunkowanych na zależności eko- of questions, focused on economic depen- odgórnie rozpiski repertuarowej? Być może on a repertoire imposed upon them from nomiczne i odpowiedzialność obywatelską: dencies and civic duties: “Have you ever tak radykalna zmiana nie jest możliwa bez above? Perhaps such radical change is not „Czy brałeś udział w strajku?”, „Czy zgadzasz taken part in a strike?”, “Do you agree with oddolnego gestu i inicjatywy pracowniczej, possible without grassroots involvement and się z przekonaniami, które deklarujesz, będąc the views you express when in character?”, być może byłaby możliwa jako odpowiedź workers taking up the call? Perhaps it would na scenie?”, „Czy należysz do związku zawo- “Do you belong to a trade union?”, “Do you wobec wewnętrznych postulatów i prote- be possible as an answer to internal postu- dowego?”, „Czy uważasz teatr za narzędzie think theatre is a tool for social and politi- stów osób pracujących w teatrach i współ- lates and protests from people working in zmiany społecznej i politycznej?”. Rozmowy cal change?”. Conversations on these topics pracujących z nimi. theatres or collaborating with them? na te tematy budują fundament do stworze- combine to form a shared platform for com- nia wspólnej wypowiedzi, w ramach której munication, allowing co-workers to verbalise Bardziej prawdopodobna jest smutniejsza Alas, it is more likely that the sad perspec- współpracownicy problematyzują własną their position in relation to the institution perspektywa: tutaj żadnej zmiany nie będzie. tive of “no change whatsoever” will prevail. pozycję wobec instytucji jako aparatu poli- as a political apparatus and an entity which Działania performatywne będą cieszyć się Performative initiatives will be received by tycznego i bytu tylko pozornie pozbawio- only superficially lacks concrete bodies. w środowisku takim samym jak dziś brakiem existing communities with the same lack of nego ciał. zainteresowania, a interwencje artystyczne interest as right now, and artistic interven- “What after the Institution of Critique?”, będą legitymizować teatralne status quo. tions will legitimise the theatrical status quo. Zorganizowana przez Martę Keil konferen- a conference organised by Marta Keil at the Utajnione zarobki nie wzrosną. Pozostaną Total secrecy surrounding salaries will mean cja „Co po instytucji krytycznej?” w Teatrze Polish Theatre in Bydgoszcz, might repre- kartą przetargową w dyskusjach o nadcho- there will be no ofcial pay raises, though Polskim w Bydgoszczy mogła stanowić sent the first step on the way to consider- dzących zwolnieniach, a rozmowy nadal they will remain a negotiating element in pierwszy krok na drodze przemyślenia indy- ations of the individual functioning within będą toczyć się w zamkniętych kręgach sta- discussions about impending redundancies, widualnego funkcjonowania w sieci zależ- networks of dependency established by bilnych pozycji władzy. while conversations continue taking place ności ustalonych przez teatry. Szczególnie theatres. The presentation given by Florian behind closed doors down the same old cor- istotne w tym kontekście wydaje się wystą- Malzacher seems especially telling, seeing     ridors of power. Agnieszka Jakimiak, Nie ma się czego wstydzić, pienie Floriana Malzachera, który wskazy- as he showed a diferent direction for the „Dwutygodnik” nr , / http://www.dwutygodnik.     wał inny kierunek rozwoju zespołów tea- development of theatrical teams other than com/artykul/-nie-ma-sie-czego-wstydzic.html „Dwutygodnik” no. , / http://www.dwutygodnik. (dostęp: ..) tralnych niż funkcjonujące w powszechnej the publicly acknowledged state institu- com/artykul/-nie-ma-sie-czego-wstydzic.html świadomości publiczne instytucje i kolek- tions and theatrical collectives – less popu- (access: ..) tywy teatralne – mniej rozpowszechnione lar in Poland, but essential features on the   – ur. , dramaturżka, w Polsce, ale fundamentalne dla mapy naj- map of the most important developments   krytyczka filmowa i eseistka, absolwentka Marek Kaźmierski ważniejszych zjawisk w światowym teatrze. in world theatre. Artistic organisations and  , studentka dramaturgii na Organizacje artystyczne, instytuty sztuk per- institutes of performative arts can point Wydziale Reżyserii  w Krakowie,   formatywnych mogą wskazać nową ścieżkę towards a new way of developing the arts autorka scenariuszy do spektakli Weroniki Bartosz Wójcik procesom wytwarzania sztuki – zarówno – both more profitable, as well as fair and Szczawińskiej (m.in. „Geniusz w golfie”, „Jak bardziej dochodową, jak i równościową. equal. Organisations such as the Centre for być kochaną”), współpracowała m.in. z Anją   – playwright, film Twory takie jak Centre for Political Beauty, Political Beauty, but also Milo Rau’s Institute Sušą i Oliverem Frljiciem. critic and essayist, she graduated from ale nawet Institute of Political Murder Milo of Political Murder, which unites people from Warsaw University’s College of Inter-Faculty Raua, zrzeszające osoby z różnych środowisk diferent networks and from diferent parts Individual Studies in the Humanities and i z różnych części świata, muszą pozostawać of the world, have to remain in a state of is currently studying playwriting at the w autoreferencyjnej gotowości. Muszą kon- auto-referential readiness. They have to con- Directorial Department of the National testować warunki produkcji, ponieważ samo- test the means of production, because they Academy of Theatre Arts in Krakow. She dzielnie je ustanawiają. Istnieje szansa, że are the ones who formulate and apply them. has written scripts for shows by Weronika podobne byty, łączące placówki badawcze There is the chance that similar entities, con- Szczawińska (Genius in a Roll-neck Sweater, How to Be Loved) and has worked with the i domy produkcyjne, nie wpadną w pułapkę necting research institutes and production likes of Anja Suša and Oliver Frljić. autorytarnych teatralnych hierarchii. houses, will not fall into the same traps as previous authoritarian theatrical hierarchies.

 http://www.festiwalprapremier.pl/en//// the-political-in-the-institution-of-art-after-institutional- critique/

// · //  ·   ,  ,     : ,      

 ,  ,   :         

,    ,    waloryzowane. Dodatkowo dominacja pro- of the project method of work involves art  ́     jektowego trybu pracy wdraża pracowników workers in contemporary capitalistic forms of sztuki w nowoczesne kapitalistyczne formy management, and the grant-based rhythm, : pracownicy sztuki są wysoko wykwa- : Art workers are highly quali- zarządzania, dominuje grantowy rytm reali- including its related risks, dominates per- lifikowani i wysoko zmotywowani (powoła- fied and highly motivated (the work is seen as zacji, obejmujący też związane z nim ryzyko. formance. Flexible—that is to say precari- niowy charakter pracy), co tłumaczy ich chęć do a calling), which explains their willingness to Elastyczne, czyli prekarne formy zatrud- ous—forms of employment apply to over half poświęceń. make sacrifices. nienia, dotyczą ponad połowy badanych. of the workers surveyed. Many workers in the Wielu pracowników świata sztuki podejmuje art world take on various jobs requiring dif- : w polu sztuki wartościami są: : The values in the field of art are różne aktywności zawodowe wymagające fering qualifications, which is also valued on miłość do sztuki, kreatywność, niezależność, love of art, creativity, independence, self-suf- odmiennych kwalifikacji, co jest cenione na the contemporary labour market. samodzielność, autonomia, innowacyjność, ficiency, autonomy and innovativeness, which współczesnym rynku pracy. które legitymizują efekty symbolicznych walk legitimize the consequences of symbolic battles Art workers are also very strongly motivated i motywują aktorów. and motivate the actors. Pracownicy świata sztuki są bardzo sil- in the sense that economic incentive is not nie zmotywowani w tym znaczeniu, że dla the only, or even the main, motivation for : habitus producentów kultury można : The habitus of producers of cul- żadnego z nich motywacja ekonomiczna nie them to take up work. It may be assumed ujmować w modelu hybrydycznym, który łączy ture may be captured through a hybrid model jest jedynym ani nawet głównym bodźcem that this diferentiates them strongly from ze sobą cechy charakterystyczne dla różnych which combines traits characteristic of various do podejmowania pracy. Można założyć, workers as a whole. While we do not rule wzorców zawodowych: konkurencyjnych i racjo- professional patterns: competitive and rational że bardzo silnie odróżnia ich to od ogółu out that a sense of calling may also exist nalnych mikroprzedsiębiorców, bezinteresow- micro enterprises, disinterested creators ori- pracowników. Chociaż nie wykluczamy, że among other workers, nonetheless, in wage nych twórców, entuzjastów nastawionych na ented toward joint action, self-organization and motywacje powołaniowe mogą występować labour based societies at least, work is first współdziałanie, samoorganizację i współpracę, cooperation of enthusiasts, hobbyist amateurs także wśród innych pracowników, to jed- and foremost (although clearly not exclu- hobbystycznie działających amatorów etc. and the like. nak w społeczeństwach opartych na pracy sively) a method to gain means to live on. aktywność zawodowa pozostaje przede As art workers themselves declare, their : pole sztuki jest kulturowo egalitarne, : The field of art is culturally egali- wszystkim (choć, rzecz jasna, nie wyłącznie) willingness to make sacrifices— which pri- to znaczy, że różnice w pozycji i prestiżu nie są tarian, which means that diferences in posi- sposobem na zdobycie środków utrzyma- marily means to work for free—is often con- silnie akcentowane, hierarchie spłaszczone, brak tion and prestige are not strongly accentuated, nia. U pracowników sztuki skłonność do nected with the special status they ascribe jest ostentacyjnych rytuałów wspierających hie- hierarchies are flattened, the dress code is poświęceń, to znaczy przede wszystkim to the work they do and, more broadly, to rarchie, brak tytułów i stopni etc., co połączone indistinct, and there is a lack of titles, degrees do pracy darmowej – według ich włas- work performed in the art field. Although, as jest z silną materialną hierarchizacją pola. and the like, but this is combined with a strong nych deklaracji – jest często związana ze we will see, the structure of this motivation financial hierarchization. szczególnym statusem, który przy- pisują is somewhat more complex, it can certainly Pracownicy pola sztuki są bez wątpienia oni wykonywanej przez siebie pracy i sze- be said that the prospect of financial suc- wysoko wykwalifikowani i silnie zmotywo- Workers in the field of art are highly qualified rzej: pracy wykonywanej w polu sztuki. Choć, cess in the future is not a sufcient explana- wani. Można oczywiście twierdzić, że chodzi and strongly motivated. From a certain point jak zobaczymy, struktura tej motywacji tion of their motivation to perform difcult tu o kompetencje miękkie i trudno mierzalne. of view it could be said that what are involved jest nieco bardziej złożona, to z pewnością and unpaid or low-paid work. It should also Ale nawet jeśli jest to prawda w odniesie- here are soft skills that are difcult to meas- można stwierdzić, że perspektywa finanso- be said that the average income of employ- niu do reguł samej sztuki, to nie dotyczy ure. But even if this is true of the rules of art wego sukcesu w przyszłości nie jest ważnym ees in the art world falls above the national to kompetencji pracowników. Nie chodzi itself, it does not apply to the competencies źródłem motywacji dla ciężkiej, nieopłaca- average per person. Thus a calling does not tu wyłącznie o kompetencje interperso- of the art workers. This does not have to do nej lub nisko opłacanej pracy. Dodatkowo mean sacrifice for everyone. A fifth of them nalne, które są wysoko cenione (choć przez only with interpersonal competencies, which należy stwierdzić, że średnio dochody earn a monthly income per person above niektórych traktowane z podejrzliwością jako are highly prized (although treated by some pracowników świata sztuki kształtują się  ,, but a large group (about %) surogat kompetencji „ściśle artystycznych”), as a suspicious surrogate for purely “artistic” powyżej średniej krajowej na osobę. Nie earn less than  , per month. Most czy też obycie w kwestii prawomocnego competencies), or familiarity with recognized dla wszystkich zatem powołanie oznacza commonly reported, however, were incomes gustu artystycznego. Praca w tym sektorze artistic taste. Work in this sector requires po- święcenie. / z nich uzyskuje dochody between  , and , per month. wymaga łączenia wielu rozmaitych kompe- a combination of many varied competencies na osobę powyżej , tysiąca złotych. Z dru- On top of this, the average per person is tencji z bardzo różnych dziedzin. Nie znaczy from highly diferent fields. This does not giej strony warto zwrócić uwagę, że całkiem increased by the fact that very few of the to, że wszyscy badani łączą owe kompeten- mean that everyone combines all of these pokaźna grupa (około %) dysponuje docho- workers have dependents (children or the cje, ale faktem jest, że wielu z nich ma więcej competencies, but many of the workers have dem poniżej  tysięcy złotych. Najczęstsze elderly) they must support. For at least a por- niż jedną specjalizację. Część respondentów more than one specialization. Some of them są jednak dochody pomiędzy  a  tysiącami tion of art-world workers, the motivation posiada klasyczne rzemieślnicze kwalifi- possess classic artistic craft qualifications, złotych. Średnie dochody na osobę zawyża to work entails financial sacrifice. It can be kacje artystyczne, które zresztą miewają which also have a measurable market value fakt, że bardzo niewielu badanych ma pod assumed that many of them could earn higher także wymierną wartość rynkową (grafika, (graphics, photography and so on) and enable opieką inne osoby (dzieci, osoby starsze), incomes in other sectors. At the same time, fotografia etc.) i umożliwiają aktywność commercial activity alongside artistic activity; które muszą wspierać. Przynamniej dla części it should be pointed out that very few of our komercyjną równoległą do artystycznej; część some possess high theoretical competencies, pracowników świata sztuki motywacja do group follow the model of the romantic crea- z nich posiada wysokie kompetencje teore- i.e., a broad-ranging contemporary educa- pracy implikuje materialne poświęcenie. tor, who performs all of his or her work disin- tyczne, czyli rozległe współczesne wykształ- tion in the humanities, which is a particularly Można przypuszczać, że wielu z nich mogłoby terestedly and limits oneself solely to crea- cenie humanistyczne, które szczególnie necessary condition for curators to operate in osiągnąć wyższe dochody w innych sekto- tion, rather the former is maintained by other dla kuratorów jest koniecznym warun- the field but is also often shared by support rach. Zarazem warto zaznaczyć, że bardzo “non-creative” work. Many of them “compen- kiem funkcjonowania w polu sztuki, ale jest staf and artists. Writing a doctorate is noth- niewielu respondentów realizuje „model sate” economically for the free work of their często także udziałem pracowników wspar- ing unusual in this community and is posi- twórcy romantycznego”, który wykonuje “calling” through gainful “commercial” work. cia i artystów. „Pisanie doktoratu” nie jest tively evaluated. Moreover, the dominance pracę twórczą całkowicie bezinteresownie, The values which the subjects find in w tym środowisku niczym rzadkim i jest utrzymując się z innych, „nietwórczych” prac.

// · //  ·  Jednocześnie wielu z nich „kompensuje” eko- working in the world of art gravitate around produkcji artystycznej, jak również z poczu- and this gives them a sense of satisfaction nomicznie darmową pracę „powołaniową” an ethos ascribed to art since at least the ciem spełnienia związanym z uczestnictwem and strong motivation. dochodową pracą „komercyjną”. Romantic era, although with certain signifi- w tym procesie. Wydaje się, że badani czują cant modifications. The subjects do not use się w jakiś sposób wyróżnieni za sprawą An additional source of motivation may be Wartości, które odnajdują badani w pracy the category of “genius” or the jargon of cre- własnej aktywności zawodowej i to daje im the fact that the moral economy of the sub- w świecie sztuki, grawitują wokół etosu ativity. They prefer to point to substance and poczucie satysfakcji oraz silną motywację. jects coincides to a great degree with the przypisywanego sztuce co najmniej od competence as the key to functioning in this rules for the functioning of this field, as per- epoki romantyzmu, chociaż z pewnymi work environment. On the other hand, they Dodatkowym źródłem motywacji może być ceived by them. They basically regard the istotnymi modyfikacjami. Respondenci ascribe a very high degree of creativity to fakt, że ekonomia moralna respondentów distribution of resources as just. Criticisms nie posługują się kategorią geniuszu ani their activity when they are asked about this w znacznym stopniu pokrywa się z postrze- of the prevailing state of afairs implicitly żargonem kreatywności. Wolą wskazywać in the survey. They also rank their profes- ganymi przez nich zasadami funkcjonowania assume a deontology of art; they simply na merytoryczność i kompetencje jako klu- sion very highly on the overall societal lad- pola sztuki. Zasadniczo dystrybucję zasobów regard it as insufciently realized. In other czowe dla funkcjonowania w tym środowisku der of creativity (here placing themselves at uznają za sprawiedliwą. Krytyki pod adre- words, there is not enough art in art, the pracy. Z drugiej strony jednak przypisują the top in the company of scholars). This also sem panującego stanu rzeczy zakładają impli- values of art should be reinforced, and val- swojej aktywności bardzo wysoki stopnień applies to support personnel who, unlike cite deontologię sztuki, tylko uznają ją za ues and assessments from outside may pose kreatywności. Bardzo wysoko także sytuują artists and curators, are not credited with niedostatecznie realizowaną. Innymi słowy, a threat. For example, it is not good when swoją profesję na drabinie ogólnospołecznej authorship. Art workers highly value their w sztuce za mało jest sztuki, wartości sztuki instead of artistic quality, recognition or kreatywności (stawiają siebie na szczy- own autonomy, which they strongly link with powinny być wzmocnione, zagrożeniem mogą involvement in a project is decided by inter- cie, w towarzystwie naukowców). Dotyczy creativity. They thus do not understand crea- być wartości i oceny pochodzące z zewnątrz. personal skills (“networking”) rather than to również pracowników wsparcia, którym, tivity as a skill of coping under conditions of Niedobrze na przykład, gdy zamiast jakości “pure” artistic competence or substantive inaczej niż artystom i kuratorom, nie przy- compulsion but specifically in the spirit of artystycznej o uznaniu lub angażu do projektu qualities. Similarly, art and culture are under- pisuje się autorstwa. Pracownicy sztuki activity free from compulsion, close to the decydują zdolności interpersonalne (usiecio- valued by the society. When they complain wysoko cenią sobie autonomię i silnie łączą Ancient concept of praxis. Autonomy is also wienie), a nie „czysta” artystyczna kompeten- about their situation, they tend to blame ją z kreatywnością właśnie. Kreatywności tied however to freedom and lack of inhibi- cja lub zalety merytoryczne. Podobnie sztuka factors external to the art world. The only nie rozumieją zatem jako umiejętności tion, which is after all characteristic of the i kultura nie są dostatecznie doceniane przez exception is when they say they are overbur- radzenia sobie w warunkach przymusu, lecz artistic ethos. społeczeństwo. Kiedy badani skarżą się na dened with work. But the dominant view is definiują ją w duchu wolnej od przymusu własną sytuację, odpowiedzialność za nią that if art is not valued highly enough by the aktywności, bliskiej greckiemu pojęciu pra- Very often the subjects mention the imma- przypisują raczej czynnikom zewnętrznym. state and the society, it is understandable xis. Ponadto autonomia wiąże się z wolnością nent importance of art, although they are not Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, gdy that art workers will sufer as a result. i nieskrępowaniem, które cechują wszak etos so eager to explain the nature of this signifi- wskazują na nadmierne obciążenie pracą. artystyczny. cance. They do not overestimate their social Jednak dominuje opinia, że jeśli sztuka nie An additional motivating factor for work may usefulness. Instead, they stress the specifi- jest dostatecznie doceniana przez państwo be that among workers in the field of art, Bardzo często badani wskazują na city of their task, which in many respects dif- i społeczeństwo, to zrozumiałe, że cierpią na there is a high degree of fluidity between immanentną ważność sztuki, chociaż nie fers from ordinary professions. They regard tym pracownicy sztuki. professional and personal life. If the closest są skłonni do precyzowania natury owej creativity as the most important thing, but co-workers are also close privately, the sig- doniosłości. Nie przeceniają swojej społecznej still insufciently rewarded (particularly Kolejnym czynnikiem motywującym do pracy nificance of the professional stakes is mag- użyteczności. Chętnie natomiast podkreślają financially). They believe that art often może być to, że wśród pracowników pola nified by the personal dimension. This also specyficzność swojego zajęcia, które pod requires sacrifices, and that this is unavoid- sztuki występuje duży stopnień płynności results in a higher degree of identification wieloma względami różni się od tzw. able. The majority of them indicate that they między życiem zawodowym a osobistym. with the work environment and its common zawodów pospolitych. Kreatywność uznają za hold down more than one form of profes- Jeśli najbliższymi współpracownikami są purposes. najważniejszą i wciąż nie dość gratyfikowaną sional activity. Although they often indicate osoby bliskie prywatnie, to znaczenie stawek (szczególnie materialnie) cechę. Sądzą, że that this results from economic necessity, at zawodowych zostaje zwielokrotnione przez The question of whether the artistic work sztuka nierzadko wymaga poświęceń i że jest the same time they say this gives them sat- wymiar osobisty. Powoduje to także większy environment is culturally egalitarian, that to nieuniknione. Większość z nich wskazuje isfaction. Having multiple competencies is stopnień identyfikacji ze środowiskiem pracy is, whether it declares and practises egali- na posiadanie więcej niż jednej aktywności a virtue, enabling them to avoid the monot- i jego wspólnymi celami. Pytanie o to, czy tarian values (at least at a symbolic level) is zawodowej. I chociaż często podkreślają, że ony and limitations resulting from speciali- artystyczne środowisko pracy jest egalitarne difcult to answer unequivocally. Thus it is wynika to z ekonomicznej konieczności, to zation in the division of labour. The multi- kulturowo, to znaczy: czy deklaruje i prak- difcult to determine the relation this sup- jednocześnie wyrażają satysfakcję z tego plicity of tasks and skills has a disalienating tykuje (choćby na poziomie symbolicznym) posed cultural egalitarianism bears to the powodu. Poliwalentność jest cnotą – character—which may also be tied to a cer- równościowe wartości, jest trudne do jed- actual inequalities, particularly in income pozwala przezwyciężyć monotonię i ograni- tain form of the Romantic ethos, close to the noznacznego rozstrzygnięcia. Tym samym but also in prestige. It is readily observable czenia wynikające ze specjalizacji w ramach German notion of Bildung—of the compre- trudne pozostaje ustalenie, w jakiej relacji that in the contemporary art world there are podziału pracy. Wielość zadań i umiejętności hensive self-development of the person, the pozostaje ów domniemany kulturowy ega- fewer symbols of status (titles, honorifics, ma charakter dezalienacyjny – może to key to which is participation in culture and litaryzm wobec faktycznych nierówności visible distinctions) than there are for exam- wiązać się także z pewną formą romantycz- art. Striving toward this ideal is never stated dotyczących przede wszystkim dochodów, ple in academia. This is also reflected in the nego etosu, bliskiego niemieckiemu pojęciu outright, but is clearly outlined. Thus at the a także prestiżu. Łatwo obserwowalny jest political declarations of the subjects, where Bildung – wszechstronnego samorozwoju same time we are dealing with both a belief fakt, że we współczesnym świecie sztuki a leftist or liberal orientation decisively pre- człowieka, do którego kluczem jest uczestni- in the objectified but unspecified value of mniej jest symboli statusu (tytułów, form dominates (and a right-wing orientation is ctwo w kulturze. Dążenie do takiego ideału artistic production, and a sense of fulfillment grzecznościowych, wyraźnych dystynk- barely represented at all). If we assume that nigdy nie jest wyrażone wprost, jednak zary- tied to participation in this process. The sub- cji), niż ma to miejsce choćby w świecie a leftist or liberal outlook (unlike a right- sowuje się wyraźnie. Mamy więc równolegle jects seem to feel in some way singled out nauki. Znajduje to również odzwiercied- wing outlook) is characterized by mistrust for do czynienia z przekonaniem o zobiektywi- because of their own professional activity, lenie choćby w deklaracjach politycznych hierarchy, it may also be recognized that this zowanej, choć niesprecyzowanej wartości badanych, gdzie zdecydowanie dominuje

// · //  ·  orientacja lewicowa oraz liberalna (prawi- community is characterized by much greater dochodach. not very egalitarian subjectively (in their cowa zaś jest niemal niereprezentowana). egalitarian sensitivity than that found in the Można skonstatować, że pracownicy sztuki postulates) but also do not tolerate drastic Jeżeli przyjmiemy, że lewicowość i liberalizm rest of society. ani nie są bardzo równościowi subiektywnie objective inequalities (in relation to other (w przeciwieństwie do prawicowości) cechuje (postulatywnie), ani nie cierpią drastycznych professional groups). If they are susceptible nieufność wobec hierarchii, to można uznać, Meanwhile, if we examine the opinions of (w stosunku do innych grup zawodowych) to exploitation, it is not because of an “egali- iż środowisko sztuki odznacza się znacznie the subjects on how the income ladder in nierówności obiektywnych. Jeśli są podatni tarian” superstructure and a “hierarchical” większą wrażliwością egalitarną niż reszta society should look, we find that although it na wyzysk, to nie za sprawą „równościowej” reality, but rather because they receive part społeczeństwa. is much flatter than reality, in its own way nadbudowy i „hierarchicznej” rzeczywistości, of their payment in a feeling of mission, sat- it is more meritocratic than egalitarian. The lecz raczej dlatego, że część zapłaty isfaction, involvement and the aura that art Jednocześnie, gdy przyjrzymy się opi- worker should still earn the least, while the otrzymują oni w formie poczucia misji, satys- exudes. They are what constitute the fabric niom badanych dotyczącym tego, jak scholar should stand at the top of the pyra- fakcji, uczestnictwa i aury, którą roztacza of the illusio of work in art (the relevance of powinna wyglądać drabina dochodów mid. This well depicts the relativity of artis- sztuka. To te wartości stanowią osnowę illu- which we discuss on the further stages of). w społeczeństwie, dochodzimy do wniosku, tic egalitarianism. It is no diferent when we sio pracy w sztuce. że choć jest ona w istotny sposób spłasz- examine the predominant relations in the   Christopher Smith czona w porównaniu ze stanem rzeczywi- field of art. Here also the most valued and     Michał Kozłowski, Jan Sowa, Kuba Szreder (red.), Fabryka stym, to jednak cechuje ją raczej swoisty the best paid should be those who contribute sztuki. Podział pracy oraz dystrybucja kapitałów społecznych   merytokratyzm niż egalitaryzm. Wciąż robot- the most creativity to the cooperation. w polu sztuk wizualnych we współczesnej Polsce. Raport Daniel Malone nik zarabiać powinien najmniej, na szczycie z badań Wolnego Uniwersytetu Warszawy, Warszawa ,   hierarchii stanąć powinien zaś naukowiec. The subjects declare that neither sex nor age http://www.wuw-warszawa.pl/index.php?lang=&page=w ydarzenia&id=&mod=opis Szymon Żydek Dobrze obrazuje to względność artystycz- afects the position held in the work environ- nego egalitaryzmu. Nie inaczej jest, gdy spoj- ment. It is difcult to say, however, whether    Michał Kozłowski, Jan Sowa, Kuba Szreder (eds),   rzymy na stosunki panujące w polu sztuki. this represents a depiction of egalitarian . The division of labor and distribution of capitals Tutaj także najbardziej doceniani i najlepiej principles or a failure to perceive inequali- in the Polish field of visual art. A report by the Free/Slow opłacani powinni być ci, którzy wnoszą do ties. A contemporary egalitarian culture can University of Warsaw, Warsaw , p. -. współpracy kreatywność. more often represent a sensitivity to per- ceived inequalities than common declara- Badani deklarują, że płeć ani wiek nie tions of a prevailing equality. In this sense, wpływają na pozycję zajmowaną the perception of the world as a place of w środowisku pracy. Trudno określić, czy ozna- equality and fairness by most of those sur- cza to opis równościowych zasad czy raczej veyed may suggest instead that not much niedostrzeganie nierówności. Indykatorem importance is ascribed to equality in this współczesnej kultury egalitarnej bywa community or that they perceive existing bowiem częściej wrażliwość na postrze- inequalities as fair, therefore of little rel- gane nierówności niż powszechne deklaracje evance. It is telling that the focus group na temat panującej równości. W tym sensie interview, more than the in-depth survey, postrzeganie świata jako miejsca równości revealed highly non-egalitarian relations i sprawiedliwości przez większość badanych between the sexes, but this also raised our sugerować może wręcz, że do równości nie doubts about gender-related inequalities (for przywiązuje się w tym środowisku zbyt dużej reasons explained below). Regardless of this, wagi. Charakterystyczne, że wywiad grupowy, women more often work at support positions inaczej niż pogłębiona ankieta, wskazał na and are more numerous among the lowest- bardzo nieegalitarne stosunki między płciami, paid art workers. In terms of the overall dif- co również jednak budzi nasze wątpliwości. ferences in income, workers in the field of Kobiety bowiem częściej niż mężczyźni są art are not a very egalitarian group: about / pracownikami wsparcia i stanowią większość earn an income above  , per month, w grupie gorzej zarabiających pracowników and / below ,. No doubt it would be sztuki. Jeśli chodzi zaś o ogólne różnice easy to find professional groups where the dochodowe, to pracownicy pola sztuki nie są diferences are much greater. But this rela- grupą bardzo egalitarną – około / uzyskuje tive equality of the surveyed group results dochody powyżej , tysiąca złotych, a / in part from our inability to access people poniżej  tysięcy. Z pewnością jednak dałoby located at the pinnacle of the income pyra- się bez problemu znaleźć grupy zawodowe, mid: a very small group with statistically very w których różnice te są znacznie większe. high earnings, the access to whom is severely Wynika to po części z istnienia owej niewi- restricted. dzialnej dla nas szpicy piramidy – nielicz- It may be stated that our art workers are nej grupy o statystycznie bardzo wysokich

// · //  ·  //     

.. · : ( / ) //  .. · : ( / )   .. · : ( / ) .. · : ( / )      /   ·      ·    

   – „Mikro Teatr” to ćwicze- Edycja lubelska projektu obejmuje powsta- Secondly, there is the Dogma Manifesto, pub-    nia z samoograniczenia – zapowiada kurator nie  nowych mikro spektakli. Do ich przy- lished by Lars von Trier and Thomas Vinterberg Daniel Adamczyk Ludomir Franczak przedsięwzięcia, Tomasz Plata. Na zaprosze- gotowania zaprosiliśmy Daniela Adamczyka, in  as a set of  commandment-instruc- Janusz Opryński nie Komuny// Warszawa kilkunastu uznanych Ludomira Franczaka i Janusza Opryńskiego. tions for those producing independent film.    twórców polskiego teatru przygotuje przed- Thirdly, the experimental literary practices of Romuald Krężel Anna Smolar stawienia, które podporządkują się paru pre-  : Pomysł na mikro- the French OuLiPo group, which impose upon Weronika Szczawińska cyzyjnie określonym warunkom. Spektakl teatr zalet ma bez liku: nie od dziś wiadomo, themselves limitations in methods of work-  „Mikro Teatru” nie może trwać dłużej niż  że w przewrotnym narzeczu sztuki „ogranicze- ing. “Micro Theatre” is also a reminder about Tomasz Plata minut, zespół realizatorów może składać się nie” może znaczyć tyle, co „swoboda” i „wena”. the little known and understood tradition of  Katarzyna Koślacz z zaledwie czterech osób, do dyspozycji arty- Osobiście sądzę też, że w teatrze „krócej” to performative actions in Poland, where theat- stów są dwa mikrofony, kilka reflektorów, synonim „lepiej” i cieszę się, że na dnie mikro- rical shows have been enhanced through the  jeden rzutnik wideo, jeden niewielki rekwi- teatralnej formuły czai się Georges Perec. Nie use of visual arts, especially conceptual arts. Tomasz Plata  zyt. Nie ma ograniczeń dotyczących tema- wszystkie reguły-restrykcje uważam jednak za If one were to look for precursors of “Micro Katarzyna Koślacz tyki. Jeden wieczór „Mikro Teatru” to trzy udane – do niektórych polski teatr przyzwy- Theatre”, one would have to point towards    różne spektakle. To zarazem próba refleksji czaja swoich twórców aż nadto. Tim Etchells, Tino Sehgal and Jérôme Bel. – Daniel Adamczyk, Ludomir Franczak and Janusz Opryński nad sposobami produkcji teatru. Czy zawsze Preparing for this kind of show is a challenge    musi być on wielką produkcyjną machiną? Jak  : O czym mówić w  minut? Jak bigger than its name would suggest. The tim- Romuald Krężel, Anna Smolar, dalece można ograniczyć produkcyjne zaple- mówić? Czy to w ogóle będzie jeszcze teatr? escales are too long for a single idea, and too Weronika Szczawińska cze teatru, a zarazem zachować jego jakość? Czy tego pana, który wychodzi na scenę, short for a classic narrative. One has to invent Czy teatr skromniejszy nie byłby zarazem można jeszcze nazwać aktorem? Pracując nad a new formula – says Grzegorz Laszuk from bardziej demokratyczny, bardziej dostępny? tym spektaklem, tracimy orientację. Wszystko Komuna// Warszawa. The  season consists – W Polsce mamy mocną tradycję „teatru można i nic nie można. Chyba dołożymy sobie of four premiere evenings. In total –  micro ubogiego”, który próbował testować formy kolejne ograniczenia, może to pomoże. plays. Those invited to take part include: Paweł najprostsze i najczystsze. Dla „Mikro Teatru” Łysak, Anna Smolar, Komuna// Warszawa, ważniejsze są jednak inne konteksty i inspi- //  Teatr niezależny, eks- Michał Borczuch, Justyna Sobczyk, Weronika racje – wyjaśnia Tomasz Plata. Po pierwsze, perymentujący, również w dziedzinie tańca, Szczawińska, Romuald Krężel, Iga Gańczarczyk,  – popularny na całym świecie cykl kon- sztuk wizualnych i muzyki, a także miejsce Marcin Liber, Grzegorz Jarzyna, Wojtek ferencji złożonych z krótkich, kilkunastomi- produkcji i prezentacji najciekawszych współ- Ziemilski and Anna Karasińska. nutowych wystąpień. Po drugie, manifest czesnych zjawisk performatywnych i inter- „Dogma” ogłoszony przez Larsa von Triera dyscyplinarnych w kulturze, sytuujących się The Lublin iteration of the project involves i Thomasa Vinterberga w  roku jako obok głównego obiegu. the creation of three new plays. These will zestaw  przykazań-instrukcji dla twórców be delivered by Daniel Adamczyk, Ludomir kina artystycznego. Po trzecie, eksperymen-    – “Micro Theatre” is Franczak and Janusz Opryński. talna praktyka literacka francuskiej grupy a series of exercises in self-restraint – accord- OuLiPo, narzucającej sobie ograniczenia for- ing to Tomasz Plata, the curator of the event.  : The microtheatre malne jako metodę pracy. Komuna//Warszawa has invited a number of idea has numerous advantages: it is no news well-known artists to prepare shows which that in the turbulent world of the arts “limita- „Mikro Teatr” to również przypomnienie will fit into a set of precisely set out criteria. tion” can mean the same as “liberation” and o wciąż nie dość dobrze dostrzeżonej i zro- “Micro Theatre” performances can last a maxi- “inspiration.” Personally, I also think that in zumianej w Polsce tradycji działań performa- mum of  minutes, the team involved cannot theatre “shorter” does mean “better” and am tywnych, w ramach których konwencja tea- number more than four, with just two micro- pleased that the spirit of Georges Perec seems tralna została wzbogacona o wpływy z kręgu phones, a few lights, one video projector and to be at the heart of the micro-theatre formula. sztuk wizualnych, szczególnie sztuki koncep- one small prop at their disposal. No limita- Not all the rules-restrictions are good, however tualnej. Gdyby szukać prekursorów „Mikro tions have been set when it comes to themes. – Polish theatre makes its own artists too used Teatru”, trzeba by wskazać Tima Etchellsa, A single evening with “Micro Theatre” means to some of these for our own overall good. Tino Sehgala, Jérme’a Bela. – Przygotowanie three diferent shows. “Micro Theatre” is also tego typu przedstawienia jest wyzwaniem an attempt to reflect upon the various ways  : What is there to say in  min- większym, niż wskazuje na to nazwa projektu. we produce theatre. Does theatre always have utes? How to say it? Will it still be theatre? Will Jest za długo, żeby wystarczył jeden pomysł, to involve a massive production machine? How the person walking out on stage still be consid- za krótko na klasyczną narrację. Trzeba wymy- much can we restrict its production param- ered an actor? Working on such a show, we lose ślić nową formułę – komentuje Grzegorz eters, and at the same time maintain quality? our bearings. Everything is possible, and noth- Laszuk z Komuny// Warszawa. Would a more humble theatre also be more ing is allowed. I think we will add extra limita- democratic, more accessible? tions – maybe that will help. Na cykl w  roku składają się cztery premierowe wieczory. W sumie  mikro – In Poland, we have a strong tradition of //  is an independent the- przedstawień. Wśród twórców zapro- “poor theatre”, which tried to utilise the sim- atre based in Warsaw, Poland, experimenting szonych do projektu znaleźli się: Paweł plest and cleanest forms. In “Micro Theatre” within the fields of theatre, dance and visual Łysak, Anna Smolar, Komuna// Warszawa, other contexts and inspirations are more arts and music, it is also the place where the Michał Borczuch, Justyna Sobczyk, important – according to Tomasz Plata. First most interesting performative and interdis- Weronika Szczawińska, Romuald Krężel, Iga of all, there is  – the global phenomenon ciplinary events in culture are produced and Gańczarczyk, Marcin Liber, Grzegorz Jarzyna, which involves conferences constructed from presented, situated beyond the boundaries of Wojtek Ziemilski i Anna Karasińska. short, quarter-of-an-hour presentations. mainstream trends.

// · //  ·       

.. · :      ’    /   ·      ·    

Spektakl o możliwości bycia sobą w świe- information about who they are, they remain    cie, w którym tożsamość człowieka tworzą trapped in accidental and fragmentary iden- Anna Karasińska   liczne, często sprzeczne ze sobą narracje. tities which intersect with their own, private Magdalena Rydzewska Tekst jest zbudowany z fantazji, obiegowych truths. The accumulation of roles eventu-  opinii i wizerunków medialnych aktorek ally means the audience lose track of who is Marta Ziółek   i aktorów. Grają tu oni siebie samych wyob- speaking which line. Ewelina Pankowska rażonych przez kogoś innego. Nie mając  możliwości sprostowania informacji na swój Anna Karasińska, the director of the show: Rafał Maćkowiak, Maria Maj, temat, pozostają uwięzieni w swoich przy- We deconstruct the theatrical set up in order to Ewelina Pankowska, Adam Woronowicz padkowych i fragmentarycznych tożsamoś- get closer to the audiences and ourselves. The  ciach, które przenikają się z ich prywatną absurdity of the situation we have created is  października  r. prawdą. Spiętrzenie ról sprawia, że nie wia- a way to evade the limits of expectations and     domo już, do kogo należą wypowiadane ze patterns. In our work, we have often turned Anna Karasińska sceny kwestie. everything upside down and enjoyed the sense   of freedom which followed, something we hope Magdalena Rydzewska  Anna Karasińska, reżyserka spektaklu: will be shared with our audiences. Marta Ziółek Rozmontowujemy sytuację teatralną, aby   wejść w bliskość z widzami i samymi sobą. The show was developed as part of the Teren Ewelina Pankowska  Absurd sytuacji, którą stworzyliśmy, jest spo-  / programme. Rafał Maćkowiak, Maria Maj, sobem na wymknięcie się poza obręb oczeki- Ewelina Pankowska, Adam wań i schematów. W naszej pracy wielokrot- Prizes: Woronowicz nie wywracaliśmy wszystko do góry nogami st Small Theatre Forms Festival  st October  i doświadczaliśmy płynącej z tego wolności,   in Szczecin: the która, jak mamy nadzieję, udziela się naszym Kazimierz Krzanowski Promotional Award widzom. for Anna Karasińska for brilliance, intelligence, resolution in delivering a message which dis- Spektakl powstał w ramach programu Teren mantles traditional hierarchies and shows the  /. importance of trust in theatre work.

Nagrody: st Small Theatre Forms Festival . Przegląd Teatrów Małych Form   in Szczecin: Magnolia   w Szczecinie: Nagroda Prize – City of Szczecin Award for Maria Maj, Promocyjna im. Kazimierza Krzanowskiego Ewelina Pankowska, Adam Woronowicz and dla Anny Karasińskiej za błyskotliwość, inte- Rafał Maćkowiak for showing the importance ligencję, konsekwencję w tworzeniu wypo- of theatrical team work; for creating a perfectly wiedzi, która burzy tradycyjne hierarchie synchronised company which, toying with their i pokazuje, jak ważne jest zaufanie w pracy own identities, asks important questions about teatralnej. what it means to be yourself.

. Przegląd Teatrów Małych Form th Kalisz Theatrical Encounters – Actors   w Szczecinie: Nagroda Prize for Maria Maj, Ewelina Pankowska, Magnolii – Nagroda Miasta Szczecina dla Adam Woronowicz and Rafał Maćkowiak. Marii Maj, Eweliny Pankowskiej, Adama Woronowicza i Rafała Maćkowiaka za uka- zanie wartości kolektywnej pracy w teatrze; za stworzenie perfekcyjnie współgrającego zespołu, który bawiąc się swoją tożsamością, zadaje ważne pytanie o to, co znaczy dzisiaj bycie sobą.

. Kaliskie Spotkania Teatralne – Nagroda Aktorska dla Marii Maj, Eweliny Pankowskiej, Adama Woronowicza i Rafała Maćkowiaka.

A show about the struggles to be yourself in a world in which a person’s identity is cre- ated by numerous, often contradictory narra- tives. The text of the play is constructed out of the fantasies, widespread opinions and media portrayals of actresses and actors. The cast plays themselves as imagined by oth- ers. Without the ability to clarify some of the

// · //  ·         

.. · :             /   ·      ·    

Z drugim spektaklem jest zawsze najtrud- zobaczyć coś o...”. Aktorzy kolejno wchodzą delicate gestures... on focused, detailed  niej. Zazwyczaj po znakomitym debiucie między publiczność. Sytuacja stopniowo się observations and the ability to utilise the Anna Karasińska   oczekiwania wobec kolejnego przedstawie- zagęszcza, a oczekiwania stają trudne do tiniest element. And also on ridicule of the- Ewelina Pankowska nia bywają nieznośnie wysokie – i depry- spełnienia. atrical snobbery. The second half of “The   mujące. Nie inaczej było w przypadku Anny Witold Mrozek, „Gazeta Wyborcza” Other Show” is a game of challenges: “I want Magdalena Ptasznik  Karasińskiej – po oszałamiającym sukce- to feel something”, “I want to see something Anna Nykowska sie „Ewelina płacze” oczekiwania wobec jej Delivering your second play is always a chal- about...” The actors, one by one, walk out  kolejnego spektaklu tylko rosły. Karasińska lenge. Remarkable debuts are usually fol- into the audience. The situation becomes Szymon Kluz  , poradziła sobie z tą sytuacją brawurowo – lowed by unrealistically high expectations, more complex, layered, while the expecta-  stematyzowała ją, czyniąc z niej punkt wyj- and wide open to excessive criticism. It was tions become higher and harder to meet. Agnieszka Misiewicz ścia dla całego wydarzenia. Powstał bły- no diferent for Anna Karasińska: after the Witold Mrozek, Gazeta Wyborcza  skotliwy, zaskakujący i wzruszający spektakl staggering success of her Ewelina’s Crying, Agnieszka Findysz, Małgorzata Peczyńska (gościnnie), Monika o teatrze, o publiczności, a przede wszyst- expectations for her next show kept on Roszko, Katarzyna Węglicka kim o aktorach Teatru Polskiego w Poznaniu, growing. Karasińska managed to meet the (gościnnie), Mariusz Adamski, dla których „Drugi spektakl” jest wyraźnym challenge with real gusto – she took this Przemysław Chojęta, Michał Kaleta, Wojciech Kalwat, Paweł gestem emancypacyjnym. problem and turned it into the subject of her Siwiak, Wiesław Zanowicz next work, thereby creating a brilliant, sur-  Czym jest doświadczenie teatralnej wspól- prising and moving show about theatre, its  maja  r. noty, wspólnoty widzów i aktorów – jak uzy- audiences and above all about the actors of  skać przepływ energii między sceną a pub- Teatr Polski in Poznań, for whom The Other Anna Karasińska licznością? Jak sprowokować wyobraźnię Show is a gesture of emancipation.   widza? Od czego zależy percepcja spektaklu? Ewelina Pankowska  Twórcy „Drugiego spektaklu” stawiają pyta- What is the experience shared by the the- Magdalena Ptasznik nie o metateatralność, na które naturalnie atrical community, made up of actors and  nie udzielą odpowiedzi. audiences – how to achieve a clean flow of Anna Nykowska  energy between stage and public? How to Szymon Kluz „Drugi spektakl” Krasińskiej jest nie tylko arouse the viewers’ imaginations? The team    jej drugim spektaklem, lecz także opowieś- behind The Other Show pose questions about   Agnieszka Misiewicz cią o „drugim spektaklu”, który w teatrze meta-theatricality, without attempting to  zawsze dzieje się na widowni. Karasińska give any clear cut answers, obviously. Agnieszka Findysz, Małgorzata razem z zespołem aktorów na początku Peczyńska (guest), Monika Roszko, Katarzyna Węglicka pokazują instruktaż „jak zachowywać się The Other Show by Anna Karasińska is not (guest), Mariusz Adamski, w teatrze”. (...) Te krótkie i dowcipne scenki only her second play, but is also a tale about Przemysław Chojęta, Michał stają się w pewnym momencie niebez- that “other performance” which is always set Kaleta, Wojciech Kalwat, Paweł pieczną grą z widzami. Widać, że aktorzy among the audience. Karasińska, together Siwiak, Wiesław Zanowicz  w portretowaniu poszczególnych gestów with her team of actors, begins by presenting th May  zaczynają naśladować publiczność. (…) Anna a debrief on “how to behave in theatre.” (…) Karasińska znów pokazała, że potrafi świet- These short and humorous scenes become at nie operować teatralnością i przypatrywać a certain point a dangerous game with those się mechanizmom działania sceny. Jej spek- watching the show. It is clear that the actors, takle są skromne i bezpretensjonalne, a jed- in presenting certain gestures, begin to ape nocześnie widać w nich namysł nad samym those watching them. (…) Anna Karasińska sensem uprawiania sztuki. Reżyserka razem once again shows that she is capable of efec- z Magdaleną Ptasznik, odpowiedzialną za tively using theatricality and observing the ruch sceniczny, potrafiła wydobyć z aktorów mechanisms which govern the stage. Her plays perfekcyjne rozgrywanie najdrobniejszych are humble and unpretentious, and at the gestów. Każde z aktorów zaznacza swoją same time one can see in them the deep con- odrębność, a jednocześnie widać, jak potra- sideration given to the very meaning of creat- fią się zjednoczyć jako zespół i wspólnie, bez ing art. The director, along with Magdalena gwiazdorstwa i szarży, pracować na finałowy Ptasznik (responsible for stage directions), has efekt przedstawienia. managed to extract the subtlest of nuances Stanisław Godlewski, „Gazeta Wyborcza” from each performance. Everyone present on stage becomes an independent character, Jeszcze nigdy nie widziałem artystów and yet it is easy to see how they are capable poznańskiego Teatru Polskiego w takiej for- of working as a whole and together, without mie. Karasińska buduje minimalistyczne arrogance or selfishness, able to deliver an przedstawienie na precyzyjnych, drobnych outstanding piece of theatre. gestach. Na skupieniu, zmyśle obserwacji Stanisław Godlewski, Gazeta Wyborcza i umiejętności perfekcyjnego operowania szczegółem. No i na kpinie z teatralnego sno- I have never seen artists from Poznan’s Teatr bizmu. Druga połowa „Drugiego spektaklu” Polski in such fine form. Karasińska con- to gra w wyzwania: „chcę coś poczuć”, „chcę structs a minimalistic show based on precise,

// · //  ·  ///      .   .. · . / .. · :, : ///         ’  /   · /  · /

W  podążamy śladem Leonarda Z., The performance Usland is an attempt to    artysty polskiego pochodzenia, który conduct an experiment asking what is imagi- Mateusz Atman, Agnieszka Jakimiak, Daniel Malone, Agata zamieszkał na Islandii – kraju znajdują- nable in our positions and within our socie- Siniarska cym się na drugim miejscu w rankingu ties. Could we imagine living in a country   Najszczęśliwszych Krajów Świata według without an army or military sector? Would we Marta Keil, Grzegorz Reske  raportu  z  roku. be able to develop a system of direct democ- Ksenia Duńska racy? Could we accept a country ruled by art- Koprodukcja Instytutu Rozmowy z islandzkimi twórcami i polity- ists? What would happen if we treated the Goethego i Centrum Kultury kami oraz przeżycia z podróży po „kraju lodu cultural sector as the country’s most impor- w Lublinie (Konfrontacje Teatralne) z okazji Sympozjum i ognia” mieszają się z fantazjami o stworze- tant foundation? Where do our dreams of Kulturalnego „Tauschen und niu alternatywnego społeczeństwa, z prag- society come from? And where do they lead? Teilen” w Weimarze . nieniem znalezienia się w świecie, jakiego Projekt powstał w ramach programu rezydencyjnego nie znamy, z potrzebą innego traktowania „Sąsiedzi”, prowadzonego przez otaczającej nas materii. Konfrontacje Teatralne.    Georga Blochmanna Niewiele wiemy o samym Leonardzie:  po pewnym czasie zniknął z wyspy, jego  czerwca  r., Weimar artystyczna biografia jest pełna paradok- sów, jego prace składają się z zapożyczeń    i cytatów. Mateusz Atman, Agnieszka Jakimiak, Daniel Malone, Szukając tropów prowadzących do Leonarda, Agata Siniarska  musimy uważnie śledzić własne kroki, które Marta Keil, Grzegorz Reske czasem zamazują ślady samego artysty.  Ksenia Duńska Co-production between Jak może wyglądać życie w jednym z naj- Goethe-Institut and the Centre szczęśliwszych krajów? Jakie miejsce zaj- for Culture in Lublin (Theatre mowałaby w nim twórcza działalność? Czy Confrontations Festival) on the chcemy wyobrażać sobie życie w świecie occasion of the “Tauschen und Teilen” Culture Symposium in innym niż ten, w którym przyszło nam funk- Weimar, . The project was cjonować? I czy na pewno wyobrażamy sobie developed within the framework lepszy, a nie gorszy świat? of the “Sąsiedzi” (“Neighbours”) residential programme, run by the Theatre Confrontations Since overcoming the financial crisis, Iceland Festival. has been present in all discussions and    Georg Blochmann debates about political ways of crisis man-  agement. At the same time, Iceland seems to nd June , Weimar meet the expectations of European dreams in terms of social politics and civic care, having a sustainable economy with a fair social con- stitution and equal distribution of goods. Is it really so or would we just like it to be so?

Usland invites to an installation of constantly shifting (somewhere between the speed of a glacier and a stock market), where objects evoke an unexpected shared space between the clichés of commerce, commodity, and artifice. These are the topologies of isola- tion, experimentation and of the commu- nity. Where’s the body supposed to fit? And where’s contemporary art? Let video and sound be your guide.

// · //  ·    .           

.. · :; :   .              /   ·      ·    

Jeden z najgłośniejszych polskich spektakli właśnie w specyficzności można odkryć are only about their own feelings and opin-  ostatnich sezonów, a być może także naj- drogę ku uniwersalności. W trakcie jednej ions. Equally, it presents voices of observ- Anna Smolar    bardziej osobisty w historii polskiego teatru. z rozmów pojawiło się spostrzeżenie: „To ers who are somehow connected with the Michał Buszewicz I chyba jeden z najszczerszych. Pretekstem przecież jest spektakl o wstydzie”. Można by field in question, their surprise, fascina-    dla niego jest szabasowa kolacja – ale tym dodać: „Tak, o wstydzie, ale też o dumie”. tion, attempts at solving the puzzles which Anna Met    razem nie będzie za dużo tradycji, szmon- appear when they try to get to know another. Dominika Korzeniecka cesów i nostalgii. Będzie za to szczera opo- Dostrzeżony i nagrodzony przez krytyków Perhaps that is why we have taken on the   wieść o tym, co znaczy dziś w Polsce bycie teatralnych spektakl obecny był na byd- attempt to present this portrait in the form Paulina Lombarowicz  aktorem żydowskim w żydowskim teatrze. goskim Festiwalu Prapremier, Festiwalu of a “mockumentary” – a genre which seems Ryszard Kluge, Mariola Kuźnik, I jak wygląda życie teatru od środka. Będzie Nowego Teatru w Rzeszowie, na Boskiej to be a documentary, and yet does not prom- Joanna Rzączyńska, Izabella opowieść o zespole działającym w centrum Komedii w Krakowie, Festiwalu Kontrapunkt ise to deliver real-life aspects of the events Rzeszowska, Małgorzata Warszawy, starającym się przez ponad pół w Szczecinie oraz na Kaliskich Spotkaniach within. Actors, using their real names, turn Trybalska, Jerzy Walczak  wieku utrzymać pamięć o społeczności, która Teatralnych. them into the names of their characters,  maja  r. z tego miasta zniknęła. Będzie o emancy- which can then be filled with narratives pacji aktora z zespołu i o potrzebie bycia  based both on their own autobiographical  Anna Smolar jego częścią. Pomimo że na scenie grupa Za tekst „Aktorów żydowskich” Michał experiences, as well as the experiences of      aktorów opowiada o realiach życia i pracy Buszewicz otrzymał Nagrodę dla Młodego their colleagues or even completely imagi-  w ich teatrze, to jednak – jak to zwykle Twórcy na . Rzeszowskich Spotkaniach nary tales. Hence the various inconsistencies Michał Buszewicz     bywa z dobrym spektaklem – okazuje się, że Teatralnych – Festiwalu Nowego Teatru. we hear from the actors, especially during Anna Met tak naprawdę jest to opowieść o życiu. Po the “confessional” sections of the Shabbas   prostu. Nagroda Główna Jury dla najlepszego spek- dinner. Watching the actors from the Jewish Dominika Korzeniecka   taklu na . Przeglądzie Teatrów Małych Theatre, in order to talk about them allows Paulina Lombarowicz    Form w Szczecinie. the viewers of Jewish Actors to notice that  U początków spektaklu „Aktorzy żydowscy” this particular group has a lot in common Ryszard Kluge, Mariola Kuźnik, znajduje się rozmowa. Spotkanie z kolejnymi Nagroda aktorska na . Kaliskich with other, much broader communities, very Joanna Rzączyńska, Izabella Rzeszowska, Małgorzata osobami należącymi do społeczności liczniej- Spotkaniach Teatralnych. often set in direct contrast with the termi- Trybalska, Jerzy Walczak szej niż występująca na scenie grupa repre- nology used to label them. Perhaps it is in  zentantów, poznawanie historii ich życia, One of the best-known Polish plays of the details that one discovers a way to attain Michał Buszewicz received the Young Artist Award at the th początków kariery, rozwoju artystycznego, recent times, it may also classify as one of universality. During one of these conversa- edition of the Rzeszów Theatrical satysfakcji, reakcji otoczenia na wybór ich the most personal projects in the history of tions, someone observed: “Actually, this is Encounters – Festival of New drogi życiowej. Daleko nam jednak do tego, Polish theatre. And one of the most honest. a show about shame”. One could add: “Yes, Theatre. It also received the Main Jury Prize as the best play at the żeby stwierdzić, że spektakl inspirowany about shame, but about pride too.” The play is set during a Shabbas supper, but st Small Theatre Forms Festival wywiadami z aktorami Teatru Żydowskiego this time there will be little room for tradi- in Szczecin and the Actors’ Award jest wyłącznie głosem tego zespołu. W rów- tion, jesting and nostalgia. This will instead Having attracted attention and praise from at the th Kalisz Theatrical nym stopniu jest głosem obserwatorów be an insightful tale about what it means to theatre critics, including several awards, Encounters.  stykających się z badanym terytorium, ich be a Jewish actor in a Jewish theatre in the the play has been staged at the following th May  zdziwieniem, fascynacją, próbą rozwikłania Poland of today. And what theatrical life festivals: Festival of New Dramaturgies in zagadek pojawiających się na drodze wza- really looks like behind the scenes. It tells Bydgoszcz, The Festival of New Theatre in jemnego poznawania się. Być może właś- the story of a company based in the centre Rzeszów, and the Divine Comedy Festival in nie dlatego podjęliśmy próbę nakreślenia of Warsaw, trying for over half a century to Krakow. tego portretu w konwencji mockumentu – sustain memory of a community which has gatunku podszywającego się formalnie pod vanished from the city. The play focuses on dokument, jednak nie gwarantującego auten- both the emancipation of an actor from the tyczności przedstawianych w nim wydarzeń. company and the need to be part of a team. Aktorzy, występując pod własnymi nazwi- Even though the group of actors on stage skami, tworzą z nich jednocześnie nazwy talk about the realities of life and work in postaci, które wypełnione mogą być treścią their theatre, as is often the case with great bazującą zarówno na własnym życiorysie, plays it in fact turns out to be about much jak i doświadczeniu kolegów lub wreszcie more than that. kompletnie zmyśloną. Stąd również mogące się pojawić w spektaklu rozmaite niekon-      sekwencje, na których można by było przy- At the start of the play Jewish Actors there łapać „zwierzających się” gospodarzy sza- is a conversation. A meeting with various batowej wieczerzy. Przyglądanie się przez people who belong to a community which nas aktorom Teatru Żydowskiego, aby o nich is more numerous than the number of rep- opowiedzieć, daje szanse na przyglądanie resentatives up on stage, discovering their się przez widzów „Aktorom Żydowskim”, aby life histories, early careers, artistic devel- na podstawie tego spotkania zauważyć, że opment, successes and responses of those specyficzny charakter tej grupy ma wiele around them regarding the path they took wspólnego z grupami o wiele szerszymi, bar- in life. And yet it would be wrong for us to dzo często stawianymi w opozycji wobec conclude that this show, inspired by inter- któregokolwiek z członów nazwy. Być może views with actors from the Jewish Theatre,

// · //  ·    . .       

.. · :   . .          /   · /  · /

„Kantor Downtown” to projekt Teatru Nie ma teatru, który nie byłby polityczny. He scared me to death. (George Ferencz)    Polskiego w Bydgoszczy zrealizowany w stu- (Ellie Covan) Dead Class? Puppet like existence. Jolanta Janiczak, Joanna Krakowska, Magda Mosiewicz lecie urodzin Tadeusza Kantora, trzydzieści Trudno zajmować się sztuką, jak nie stać cię Everywhere and always (Jill Godmilow) Wiktor Rubin sześć lat po pierwszym pokazie „Umarłej na czynsz. (Theodora Skipitares) Why Jack Smith and Tadeusz Kantor had a lot   klasy” w teatrze La MaMa w Nowym Jorku. Zasada jest oczywista: sztuka jest towarem, in common? Because they both created their Mikołaj Walenczykowski  Spektakl został zainspirowany postaciami a towar nie jest sztuką. (Penny Arcade) own cosmology. (Penny Arcade) Hanna Gruszczyńska Tadeusza Kantora, Ellen Stewart – legen- Awangarda? To noże i marihuana. (Lola  darnej dyrektorki teatru LaMaMa oraz Pashalinski) Grzegorz Artman Marta Malikowska amerykańskich artystów, którzy tworzyli Cokolwiek robiliśmy, zawsze łamaliśmy jakieś    nowojorską scenę awangardową lat . i . prawo. (Ozzie Rodriguez) Penny Arcade, Lee Breuer, Linda Zrodzony z potrzeby odświeżenia pamięci Chapman, Citizen Reno, George i odnowienia „rituals of Rented Island” – jak Kantor Downtown is a project organised by Ferencz, Jill Godmilow, Barbara Hammer, Lola Pashalinski, Ozzie th filmowiec i performer, Jack Smith, nazwał the Polish Theatre in Bydgoszcz on the  Rodriguez, Theodora Skipitares, dolny Manhattan, gdzie rozkwitała sztuka anniversary of the birth of Tadeusz Kantor, Thomas Walker, Sylvia Palacios undergroundowa. Zależało nam na tym, thirty years on from the first showing of The Whitman  by pokazać, że kontrkultura jest wspólnym Dead Class at La MaMa Theatre in New York.  listopada  r. dziedzictwem ponad granicami kontynen- The show is inspired by Tadeusz Kantor and  tów, a powracanie do awangardy sprzed lat Ellen Stewart, the legendary La MaMa the- Boska Komedia Kraków (, pokaz towarzyszący),  jest konieczne dla budowania alternatyw we atrical director, plus other American artists Festival, Belgrade International współczesnej kulturze i w publicznym dys- who were part of the New York avant-garde Theater Festival (), kursie. Postać Tadeusza Kantora – prawdzi- scene of the s and s. Born of the need International Theatre Festival wie modernistycznego twórcy – wpisana tu to refresh memories and revisit the “rituals of Divadelná Nitra () zostaje w barwną, anarchizującą, wywrotową, Rented Island”, the name filmmaker and per-    queerową, feministyczną tradycję artystyczną former Jack Smith gave to Lower Manhattan, Jolanta Janiczak, Joanna nowojorskiego Downtown. Spektakl ma na where this underground arts scene took of. Krakowska, Magda Mosiewicz, Wiktor Rubin celu spojrzenie na Kantora inaczej niż dotąd We wanted to show that counter-culture is   – ma przedstawić go jako artystę w realnym a shared heritage over and above the borders Mikołaj Walenczykowski i wirtualnym dialogu z innymi twórcami. Ma of continents, and returning to the avant-   Hanna Gruszczyńska służyć krytycznej (choć też nostalgicznej) garde of years gone by is necessary in order  refleksji nad historią polskiej i amerykańskiej to build alternatives in contemporary culture Grzegorz Artman, Marta awangardy. Odwołując się do ikonicz- and public discourse. The figure of Tadeusz Malikowska nego obrazu z „Umarłej klasy” – sali szkol- Kantor – a truly modernist practitioner – is    Penny Arcade, Lee Breuer, Linda nej, w której zasiadają manekiny, postacie here entered into a colourful, anarchic, dis- Chapman, Citizen Reno, George zamieszkujące pamięć, cienie tych, co odeszli ruptive, queer and feminist artistic tradition Ferencz, Jill Godmilow, Barbara – twórcy przywołują i zatrzymują w kadrze of New York’s Downtown area. The show aims Hammer, Lola Pashalinski, Ozzie Rodriguez, Theodora Skipitares, odchodzący nieuchronnie w przeszłość świat to take a diferent sort of look at Kantor, to Thomas Walker, Sylvia Palacios awangardowego performansu i ekspery- show him as an artist in a real and virtual dia- Whitman mentalnego teatru, świadomi jednocześnie logue with other artists. It is meant to serve  th November  jak bardzo ten świat, jego język, estetyka as a critical (although also nostalgic) revis-  i polityka są dziś potrzebne współczesnemu iting of the history of Polish and  avant- Boska Komedia Kraków (, teatrowi. garde. With reference to the iconic image of accompanying show),  Festival, Belgrade International Joanna Krakowska The Dead Class – a school classroom filled Theater Festival (), with mannequins, characters who inhabit International Theatre Festival  the past, the shadows of those who have Divadelná Nitra () Teatr-hybryda. Fascynująca. (Theodora departed – the creators of the show echo and Skipitares) capture the naturally fading world of avant- Żadnych partykularyzmów. Brał to, co garde performance and experimental theatre, lokalne i zamieniał w uniwersalne. (Ozzie all the time well aware how very much that Rodriguez) world, its language, aesthetics and politics, Kantor? Teatr o Holokauście. (Lee Breuer) are needed by the theatre of today. Kantor? To był clown. (Lola Pashalinski) Joanna Krakowska Miał coś wspólnego z Butoh. (Linda Chapman) Hybrid of objects in performance. Fascinating Przerażał mnie śmiertelnie. (George Ferencz) (Theodora Skipitares) Umarła klasa? O ludziach pozbawionych Not about particular place or time. He cap- wpływu. Wszędzie, zawsze. (Jill Godmilow) tured the particular and turned it into the Co łączy Kantora i Jacka Smitha? Każdy z nich universal. (Ozzie Rodriguez) stworzył własną kosmologię. (Penny Arcade) Kantor? Holocaust crisis theatre. (Lee Breuer) Kantor? What a great clown! (Lola  Pashalinski) Cała energia ma iść na walkę z systemem. To Like Japanese Butoh dancers. (Linda moje stanowisko. (Lee Breuer) Chapman)

// · //  ·    . .     .          .. · : .. · :   . .      ,   .            /   ·      ·    

Głównym bohaterem spektaklu „Schubert. parts of the performance, which goes on to  Romantyczna kompozycja na dwunastu speak about that which is hidden, shameful, Magda Szpecht  wykonawców i kwartet smyczkowy” jest sensual and trans-intellectual. Szymon Adamczak muzyka i przetworzone wątki z biogra-    fii romantycznego kompozytora, Franza A key aspect of the show is the choreogra- Zuza Golińska  Schuberta. Ze sceny zabrzmi jego najsłyn- phy, created with help from the performers; Małgosia Golińska niejszy utwór „Śmierć i dziewczyna” wraz through motion, we want to awaken imagi-  z nowoczesnym komentarzem skomponowa- nation and empathy. Classical music, sepa- Franz Schubert, Wojciech Blecharz nym przez Wojciecha Blecharza. rated from expectations and stereotypes,  serves as a partner and is ready to contain Paweł Sakowicz Punkt wyjścia dla tej scenicznej the desires and dreams of each one of us.   Schubertiady, złożonej z aktorów wałbrzy- Come, be swayed! Radosław Mirski  skiego teatru i grupy seniorów, studentów Sara Celler-Jezierska, Karolina Sudeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku Partners: the Old Mine Art and Science Krawiec, Rozalia Mierzicka, stanowią ciała wykonawców i ich poczucie Centre, the Sudetenland University of the Małgorzata Zielińska, Michał Kosela, Filip Perkowski humoru. Third Age  Janina Mikołajek, Róża Sochan, Kwartet smyczkowy, złożony z dolnośląskich Elżbieta Sejda, Ryszard Godlewski, Zbigniew Sowiński, filharmoników, odegra zaś nieco inną rolę, Ryszard Wróblewski niż jesteśmy do tego przyzwyczajeni.    Tomasz Kulisiewicz – skrzypce, Cztery części kwartetu, wykonywane Włodzimierz Brzeziński – skrzypce, Bożena Papała – przez muzyków na żywo, wyznaczą cztery wiolonczela, Zofia Kowalczyk odmienne części przedstawienia, opowia- – altówka dającego o tym, co ukryte, wstydliwe, zmy-  Iwona Skiba słowe i pozaintelektualne.   maja  r. W „Schubercie” ważną rolę pełni choreogra-  fia, budowana wraz z wykonawcami; poprzez Magda Szpecht ruch chcemy pobudzać wyobraźnię i empa-  tię. Muzyka klasyczna, odarta z oczekiwań Szymon Adamczak    i stereotypu, służy za partnera i gotowa jest Zuza Golińska pomieścić pragnienia, i marzenia każdego   z nas. Przekonajcie się! Małgosia Golińska  Franz Schubert, Wojciech Partnerzy: Centrum Nauki i Sztuki  Blecharz , Sudecki Uniwersytet Trzeciego  Wieku Paweł Sakowicz   Radosław Mirski The main star of the show Schubert. A  Romantic Arrangement for Twelve Performers Sara Celler-Jezierska, Karolina Krawiec, Rozalia Mierzicka, and a String Quartet is the music and cer- Małgorzata Zielińska, Michał tain segments from Franz Schubert’s biog- Kosela, Filip Perkowski raphy. We will hear, among others, his most   famous piece Death and the Maiden, along Janina Mikołajek, Róża Sochan, Elżbieta Sejda, Ryszard with a contemporary response composed by Godlewski, Zbigniew Sowiński, Wojciech Blecharz. Ryszard Wróblewski     Tomasz Kulisiewicz – violin, The main aspect of this scenic take on Włodzimierz Brzeziński – violin, Schubert, involving actors from the Bożena Papała – cello, Zofia Wałbrzych theatre and a group of elderly Kowalczyk – viola   participants, students of the Sudetenland Iwona Skiba University of the Third Age, is the use of  the performers’ bodies and their sense of th May  humour.

The string quartet, made up of musicians from Lower Silesia, plays a slightly diferent role to the one we are used to.

The four parts of the quartet, performed by the musicians live, represent four separate

// · //  ·      

.. · :, :       /   · /  · /

„Margarete” opowiada o wynikającym z pro-    stej ciekawości zakupie sześćdziesięciu czte- Janek Turkowski  rech szpulek filmu należących do przypad- Margarete Ruhbe, Martyna kowej osoby, mieszkanki przygranicznego Głowacka, Adam Ptaszyński rejonu wschodnich Niemiec. Fascynacja este- Marcin Piątkowski, Janek Turkowski tycznym walorem obrazu starej kliszy i sen-  tymentalna podróż do czasu socjalistycznych Wiesława Turkowska, Martyna scenografii inkrustowana jest poznawaniem Głowacka, Janek Turkowski  procesu przetwarzania i ponownego wyko- Roger Anklam rzystania pierwotnego materiału. To refleksja Przemek Radar Olszewski na temat rejestracji wspomnień i prywatne  śledztwo dotyczące tożsamości osoby, która Jeannette Boettcher, Marcin Piątkowski, Andrzej Wojtasik pozostawiła po sobie ślad na niemej kliszy.  Iwona Nowacka Projekt był prezentowany w ramach presti-   maja  r. żowych festiwali w Europie (m.in. Dublin Theatre Festival, Noorderzorn w Groningen,    Bastard w Trondheim) oraz w wielu ośrod- Janek Turkowski  kach teatralnych w Belgii i Niemczech. Margarete Ruhbe, Martyna Na Konfrontacjach gości po raz drugi – Głowacka, Adam Ptaszyński, tym razem w ramach nurtu Autonomia/ Marcin Piątkowski, Janek Demokracja/Instytucja. Turkowski  Wiesława Turkowska, Martyna Margarete tells the story of a purchase, Głowacka, Janek Turkowski inspired by simple curiosity, of a set of  film  Roger Anklam, Przemek Radar reels which belonged to an unknown person, Olszewski living in a borderland region of East Germany.  The author’s fascination with the aesthetic Jeannette Boettcher, Marcin Piątkowski, Andrzej Wojtasik aspects of images captured on old film and  the sentimental journey back to a time of Iwona Nowacka communist scenes led him to convert and  th May  reuse these original materials. Thus they became a reflection on the theme of how we register memories and a private investigation into individual identities, in this case of the person who left behind traces of themselves imprinted upon those celluloid reels.

The project has been presented at prestigi- ous festivals around Europe (including the Dublin Theatre Festival, the Noorderzorn in Groningen and the Bastard in Trondheim) and many theatrical venues in Belgium and Germany. It will be staged at Konfrontacje for the second time – this time as part of the latest wave of new Polish theatre.

// · //  ·   ,       

.. · :  ,        /   · /  · /

Spektakl powstał w ramach rezydencji Nasza tożsamość jest jak alchemiczna the name of secret number .    Konfrontacji Teatralnych „Sąsiedzi” oraz podróż, pełna fizycznej i emocjonalnej rów- We want to give freedom to the children of Mădălina Dan, Agata Siniarska  jest efektem międzynarodowego projektu nowagi/fluktuacji, pocieszenia/niewygody. the decree from Romania. Mila Pavičević, Siegmar „Identity.Move!”, współorganizowanego Zakwasy mięśni doprowadziły nas do perfek- Our identity is like an alchemical journey, Zacharias przez Centrum Kultury w Lublinie. cji, ale niestety również zniekształciły nasze bringing physical and emotional balance/dis-    Diego Agulló dzieciństwo. balance, comfort/ discomfort.  Ten projekt to praktyka płaczu w sytuacji Flagi wszędzie. Muscle soreness led us to perfection, but Art Stations Foundation performatywnej, badanie fenomenologii Stan znaczenia, bez znaczenia! also disfigured our childhood. by Grażyna Kulczyk  łez, które porusza wiele tematów, takich jak Ego totalne, YouTube! Propaganda came into question and we Konfrontacje Teatralne (Lublin) pamięć, historia, śmierć, szczęście, kruchość, Matki, żony, pracownice, wszystkie tańczą started to have abject thoughts about it. Alfred ve Dvore (Praga) niewinność, siła czy futurystyczne ontologie. poloneza. Flags everywhere. Fabrik Potsdam Stawiając pytania o mechanizmy społeczne Nie dla krzyku, nie dla szeptu, nie dla oso- State of matter, doesn’t matter!   października  r. i kulturowe, związane z publicznym i pry- bistego, nie dla politycznego – my chcemy Total ego, youtube! watnym okazywaniem emocji, zestawiamy tu tylko węgla. Mothers, wives, workers, they all dance    osobiste perspektywy z ikonicznymi scenami Tożsamość jest jeszcze przed nami. polonaise. Madalina Dan, Agata Siniarska   płaczu, wywodzącymi się ze wschodnioeuro- It is neither shout nor whisper, neither per- Mila Pavicevic pejskiego kontekstu i jednocześnie badamy, This project is an investigation into the phe- sonal nor political, we just need coal. Siegmar Zacharias jakie to emocje manifestują się w różnych nomenology of tears that touches upon many Identity is yet to come.   : Diego Agulló sytuacjach i dlaczego decydujemy się (lub themes – memory, history, death, happi-  nie) wyrazić je publicznie. Operując pomię- ness, fragility, innocence, strength, futur- th of October  dzy narracjami dotyczącymi naszych bio- istic ontologies, etc. It puts into questions  Art Stations Foundation polityk – kulturowych/nacjonalistycznych/ the social and cultural mechanisms related by Grażyna Kulczyk emocjonalnych tożsamości, projekt zbliża to public and private display of emotions.  dzisiejsze post-ciała/paradygmaty technolo- Contrasting personal statements with iconic Konfrontacje Teatralne (Lublin) giczne oraz jest próbą uwikłania prywatności scenes of crying in Eastern European con- Alfred ve Dvore (Praga) Fabrik Potsdam ze sztucznością. text, it examines how emotions are mani-  fested in diferent situations, and why we (or th October  : we do not) express them publicly. Within nar- My to dwie nowe bohaterki – cyborgi , ratives concerning our biopolitics – cultural/ sztuczne emocjonalności, sztuczne afekty, nationalem/otional identities – the project jak również sztuczne inteligencje. approaches todays post-bodies/technological Nie posiadamy żadnych ograniczeń paradigms and it is an attempt to entangle antropomorficznych. the personal with the artificial. Możemy żyć w innych, nienależących do nas ciałach i umysłach. : Mamy feministyczne i pacyfistyczne zasady We are two new heroines – cyborgs , arti- i na pewno zdołamy uratować świat. Przed ficial emotionalities, artificial afects as well czym/przed kim – to wiedza, którą musimy as artificial intelligences. wykoncypować. We do not have anthropomorphic limitations. Naszą siłą i pożywką są żal i poświęcenie We can live in other bodies and minds. naszych matek – wzorce komunistycznego We have feminist and pacifist approaches reżimu. and we will save the world! From whom – Pragniemy wzbudzać prawdziwe uczucia we have to figure it out. wobec naszych krajów i umiejętnie reprezen- We get strength and nutritions from the grief tować nasze osobiste mitologie w patetyczny and sacrifice of our own mothers – models of sposób. communist regime. Płacz jest naszym językiem do tworzenia We want true feelings towards our countries skrajnych syntez. and we can easily represent our personal Wyrażanie naszego lęku powoduje uwalnia- mythologies in a pathetic way. nie naszych płynów: potu, krwi, śliny i łez. Crying is our language to create radical Nasza pamięć wprowadza w historię egzor- synthesis. cyzmy i biopolityczny ból. Voicing fear makes us release fluids, sweat, Czujemy nostalgię, oglądając zwycięstwa blood, saliva and tears. sportowe. Our memory exorcises history together with „Nie rób problemu z mojej kobiecości” – biopolitical pain. to nasze motto zaczerpnięte ze stoickiego We feel nostalgia while watching sport punktu widzenia. victories. Reperkusje naszych płaczów zmieniają stan „Don’t make an issue of my womanhood” – materii oraz utowarowiają nasze płyny pod could be our slogan taken from a stoic point nazwą „sekretny numer ”. of view. Chcemy dać swobodę rumuńskim dzieciom The repercussions of our crying changes z Dekretu! state of matter and commodifies fluids under

// · //  ·  /  ,    

.. · :, : /    ___   /   ·      ·    

W latach .  wieku , oprócz sztanda- After the experiment was cancelled, the  rowego projektu wysłania człowieka w kos- dolphin committed suicide. In Dolphin_who_ Magda Szpecht  mos, finansowała także inne prace badaw- loved_me elements of documentary thea- Szymon Adamczak cze. Jednym z takich eksperymentów było tre are interconnected with new media and  /  badanie komunikacji człowieka z delfinami, movement. Original underwater record- Karolina Mełnicka  przeprowadzone w  roku w sekretnym ings of sounds of the dolphins as well as Angelika Kurowska laboratorium na Karaibach przez dr Johna audio snippets of instructions delivered by Jaśmina Polak Lilly’ego. Wzięła w nim udział Margaret Margaret, available courtesy of John Lilly’s Jan Sobolewski  Howe Lovatt, -letnia mieszkanka Wyspy Estate, provide the project’s audio score. Kolektyw a w Poznaniu św. Tomasza, która przez pół roku mieszkała  w specjalnym Domu Delfina z młodym del-      października  r., Festiwal finem o imieniu Peter. Przez  dni w tygo- “The theme of the relationship between Prapremier w Bydgoszczy dniu uczyła go angielskiego i obserwowała human beings and animals and their mutual Produkcja została nagrodzona jego zachowania. Poza lekcjami cały czas interaction is timeless. It was not until the wyróżnieniem Jury podczas spędzali razem. Między człowiekiem a zwie- twentieth century that anthropological and Festiwalu  Grad  w Berlinie. rzęciem wytworzyła się intymna, seksualna biological research provided the evidence relacja. Gdy eksperyment dobiegł końca, of the genetic and behavioural similarities Projekt rozwijany był w ramach delfin popełnił samobójstwo. W performan- between living creatures. In Dolphin_who_ rezydencji teatralnych Sopot Non Fiction . sie „Delfin, który mnie kochał” elementy loved_me the history of the secret labora- teatru dokumentalnego łączą się z nowymi tory in the Caribbean and the relationship  mediami i ruchem. Ścieżkę dźwiękową stano- between the young researcher and the dol- Magda Szpecht wią oryginalne odgłosy delfinów nagrywane phin provides a point of narrative entry  Szymon Adamczak pod wodą oraz fragmenty lekcji udzielanych into the story of the interweaving of sci- / przez Margaret, udostępnione dzięki uprzej- ence, metaphysics and the borderlines that Karolina Mełnicka mości John Lilly’s Estate. humanity is underpinned by.”  Szymon Adamczak / Kolektyw a     Performed at among others  Malta Jan Sobolewski, Jaśmina Polak, „Temat związku człowieka z innymi zwierzę- Festival in Poznań, h Chrono Festival Angelika Kurowska  tami i ich wzajemnej interakcji jest ponad- in Marseilles, Hebbel Am Ufer in Berlini, th October  czasowy. Dopiero dzięki dwudziestowiecz- Fuchsbau Festival Hannover, Festival of New nym badaniom z dziedziny antropologii Dramaturgies in Bydgoszcz and the Divine Performance was awarded the i biologii człowiek uzyskał naukowe potwier- Comedy Festival in Cracow. Jury Prize at  Grad Festival Berlin in . dzenie podobieństw genetycznych i beha- wioralnych wśród istot żywych. W projekcie The project was developed in the „Delfin, który mnie kochał” historia sekret- course of the theatre residency at  Sopot Non Fiction Festival. nego laboratorium na Karaibach oraz rela- cja młodej badaczki z delfinem jest punktem wyjścia do opowieści o splocie nauki, meta- fizyki i uczuć oraz o granicach, jakimi opa- trzone jest człowieczeństwo”.

Spektakl prezentowany był m.in. na Malta Festival  w Poznaniu, Festiwalu h Chrono w Marsylii, Hebbel Am Ufer w Berlinie, Fuchsbau Festival Hannover, Festiwalu Prapremier w Bydgoszczy i Festiwalu Boska Komedia w Krakowie.

Interdisciplinary performance starring: Jaśmina Polak, Jan Sobolewski and Angelika Kurowska with videos and music by Karolina Mełnicka. The performance is based on an in/famous story of Margaret Howe Lovatt, who conducted research on dolphins’ abil- ity to communicate in the English language which took place in a secret -funded laboratory established by Dr John Lilly in the Caribbean in the s. Lovatt lived for six months in a facility called Dolphin House with Peter the Dolphin. Soon an intimate, sexually motivated relationship between the human and the dolphin came into being.

// · //  ·          

.. · :; :, :              /   ·   · 

Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej to pro- all attempts at being known? In what way ,  jekt z pogranicza teatru, sztuk wizual- can we gather up the whole of someone’s   Ludomir Franczak nych i dokumentalistyki stworzony przez life, along with the traces they left behind?  Ludomira Franczaka. Za punkt wyjścia stawia What sort of form should such a presenta- Marcin Dymiter postać artystki, która całe swoje życie dedy- tion take?  Irena Jun, Magdalena Franczak kowała pracy twórczej, pozostając całkowi-   cie nieznaną zarówno szerszej publiczności, The basis for this play is the ever-growing Daniel Odija jak i środowisku artystycznemu. Pytane o nią archive of works, objects and documents   Magdalena Franczak osoby niewiele pamiętają, dostępne doku- left behind by the artist, which becomes    menty i prace są jedynie szczątkiem tego, co a source of knowledge about Węgrzynowska,   rozproszone zostało po jej śmierci. Postać meanwhile forming the foundation for fur- Hubert Bilewicz  Węgrzynowskiej znika, rozpływa się, lupuje ther activities. The overall efect is a show / Sebastian Buczek w pojedynczych gestach i słowach. Jak opo- performative installation which completely   wiedzieć o kimś, kto wymyka się poznaniu? does away with live actors. The project takes Kamil Stańczak W jaki sposób pozbierać w jedną całość ludz- up the theme of loneliness, focusing on that  Instytut Teatralny im. Zbigniewa kie życie i ślady, które po nim pozostały? Jaką which death leaves behind – one’s works, Raszewskiego – program formę powinna przybrać taka prezentacja? personal belongings, furniture – an excess of „Placówka”, Fundacja Kaisera things which suddenly become a problem for Söze  Podstawą pracy jest tu, ciągle powiększające those who inherit them. Focusing away from  „Węglin” się, archiwum prac, przedmiotów i dokumen- the character of Węgrzynowska, the play tells  tów pozostałych po artystce. Staje się ono a story which is relevant to all human beings.  maja  r.

źródłem wiedzy o Węgrzynowskiej, budując ,   jednocześnie fundament pod dalsze działa- The form the play takes is incredibly close  nia. Ostatecznym efektem staje się spektakl / to the artist’s own style, utilising a collage Ludomir Franczak  instalacja performatywna, całkowicie rezyg- which on the one hand harnesses the legacy Marcin Dymiter nująca z obecności aktorów. Projekt podej- of others, and on the other hand becomes  muje problem samotności, skupiając się na a new work of art in itself. This is a com- Irena Jun, Magdalena Franczak tym, co pozostaje po śmierci – pracach, oso- plex activity, placing great emphasis on the   Daniel Odija bistych przedmiotach, meblach – nadmia- process itself. Following in her footsteps,   rze rzeczy, które nagle stają się problemem we can do it here and now – six years after Magdalena Franczak dla spadkobierców. Wychodząc od postaci her death, while at the same time remain-    Hubert Bilewicz Węgrzynowskiej, opowiada o doświadczeniu ing in a unique space outside of time, where  każdego człowieka. rhythm is measured out in personal belong- Sebastian Buczek ings, encountered histories and dynamism   Kamil Stańczak Forma pracy jest też formą niezwykle bliską connected with the fact that we never know  samej artystce – posługujemy się tu kola- what might be hiding behind a corner. Zbigniew Raszewski Theatre żem, który z jednej strony zawłaszcza pracę Institute – “Placówka” innych, z drugiej buduje nową jakość. Jest to programme, Kaiser Söze Foundation złożone działanie, które kładzie duży nacisk  na proces. Idąc jej śladami, dokonujemy tego “Węglin” District Centre for tu i teraz –  lat po jej śmierci, jednocześnie Culture  pozostając w swoistym bezczasie, w którym th May  rytm wymierzany jest przez osobiste przed- mioty, napotkane historie i dynamizm zwią- zany z faktem, że tak naprawdę nie wiadomo, co kryje się za rogiem.

The Life and Death of Janina Węgrzynowska, created by Ludomir Franczak, is a project from the very edges of theatrical produc- tion, visual arts and documentary making. The initial focus is on a female artist who devoted all of her life to creative work, yet remained wholly unknown to the wider pub- lic, as well as the artistic community. Those who are asked about her cannot remember much, while the documents and works she left behind are merely a scrap of that which was scattered after her death. The figure of Węgrzynowska vanishes, dissolves, loops round via individual gestures and words. How to tell the story of someone who evades

// · //  ·  //// /  /

.. · : ////      /   · /  · /

Róża Luksemburg, której rozważania doty-  czące przyszłości globalnego kapitału i zwią- Centrum Rezydencji TeatralneJ   zanych z nią niebezpieczeństw do dzisiaj  służą jako jeden z najważniejszych punktów  czerwca  r. odniesienia dla teoretyków ekonomii poli-  tycznej i filozofów, w Polsce wciąż pozo- Resident Theatre Centre  staje postacią kontrowersyjną. Nie jest znana  i doceniana jako myślicielka, a potoczne  th June  wyobrażenia o jej teoriach stają się przyczyn- kiem dla powierzchownych ataków ze strony osób, które widzą w niej przede wszystkim przeciwniczkę niepodległościowych dążeń Polski.

Róża to projekt, który za punkt wyjścia obiera twórczość i polityczną działalność polsko -niemieckiej teoretyczki i rewolucjonistki. W centrum naszego zainteresowania znaj- duje się jednak nie jej biografia, lecz próba przeszczepienia jej rozważań na teren „wyob- rażonego dzisiaj”: Co by było, gdyby rozpo- znawalne przez wszystkich miejsce zasiedlić innymi widmami? Gdyby wpuścić w nie inną historię? Jak mogłyby wyglądać współczesne społeczeństwa, gdyby idee Róży Luksemburg miały realny wpływ na ich kształtowanie? Jak mogłyby wyglądać stosunki ekonomiczne?

Rosa Luxemburg, her discussion of the future of global capital and the related dangers still serve as one of the most important points of reference for economic theorists and political philosophers, in Poland she is still a controversial figure. She is not known and appreciated as a thinker, and current ideas about her theories are superficial con- tribution to attacks from people who see it primarily opponent Polish aspirations for independence.

Rosa is a project that is taking as its start- ing point the work and political activities of the German-Polish theorists and revolution- ary. Our focus is, however, not her biogra- phy, but an attempt to transplant her con- siderations into the “imagined today,” What would happen if recognized by all the other ghosts inhabit the place? If he does not let in another story? How could they look like contemporary society, if the ideas of Rosa Luxemburg had a real impact on their forma- tion? How could look economic relations?

// · //  ·    ·    ·        

.. · :   .. · :         /   ·      ·    

„Potrzymaj tę książkę. Ciężka, prawda? A to “Hold this book. Heavy isn’t it? Actually that’s       tylko połowa. To jedna z najdłuższych ksią- only half of it. It’s one of the longest in the Gob Squad Gob Squad        żek na świecie. Ma  stron (w zależno- world. It has  pages (depending on the Niels Bormann, Katja Bürkle, Niels Bormann, Katja Bürkle, ści od edycji i tłumaczenia), w oryginale edition and language you are reading in), orig- Johanna Freiburg, Sean Patten, Johanna Freiburg, Sean Patten, ma cztery tomy. W sumie pojawia się w niej inally written in four volumes, there’s more Damian Rebgetz, Tatiana Saphir, Damian Rebgetz, Tatiana Saphir, Sharon Smith, Berit Stumpf, Sharon Smith, Berit Stumpf, ponad  postaci. Czytałeś?… Jestem dopiero than  characters. Have you actually read it? Sarah Thom, Laura Tonke, Sarah Thom, Laura Tonke, w połowie”. ...I’m only half way through.” Bastian Trost i Simon Will Bastian Trost and Simon Will     W bezpiecznej odległości od niespokojnych Far from the shifting borders of conflict and Jef McGrory Jef McGrory     obszarów konfliktu i przemocy, w miejscu violence, in a place ravaged by peace, a group Miles Chalcraft Miles Chalcraft druzgotanym przez pokój, grupa artystów of artists attempt to hold a salon, a gathering    postanawia odtworzyć salon rosyjskiej arysto- similar to those held in High Society Russia at Romy Kießling Romy Kießling    th kracji z początku  wieku. Będą zajmować the beginning of the  century. Their inten- Ingken Benesch Ingken Benesch się Wojną i pokojem, książką napisaną niemal tion is to contemplate War and Peace, a book    półtora wieku temu, która m.in. bada historię, written over almost a century and a half ago, Andreas Rehfeld Andreas Rehfeld   odsłaniając rozmaite perspektywy i sposoby which has become part of history and reflects Johanna Höhmann i Christina Johanna Höhmann & Christina jej opowiadania, a jednocześnie sama zdążyła on it as a phenomenon and the perspective Runge Runge stać się jej częścią. from which it’s told.     Christina Runge Christina Runge     W ciągu wieczora wprowadzani są kolejni Throughout the evening guests are intro- Chris Umney Chris Umney goście, przedstawiani zgodnie z rangą i statu- duced according to rank and status, in a never     sem. Niekończąca się parada postaci wykra- ending parade of characters that reaches Mat Hand Mat Hand     cza poza karty powieści. Trwają tańce, posiłki, beyond the pages of the novel. Dances are Yana Thönnes Yana Thönnes pojedynki. Wykonawcy przygotowują się do danced, meals are prepared and duels are     kolejnych scen, jakby gotowali się do wojny: fought. Performers prepare for scenes as if Lena Mody Lena Mody      spierają się o to, co naprawdę wydarzyło się going to battle, in a game of competing per- Aleksandra Pavlovic Aleksandra Pavlovic w książce, ale też w jej filmowych i telewizyj- spectives on what actually happens not only     nych adaptacjach - i na świecie. in the book, subsequent films and  series Iason Konstantinou Iason Konstantinou     but also in the world at large. Thorben Meißner Thorben Meißner Radosny, improwizowany War and Peace Gob       Squad jest poszukiwaniem tła konfliktu, rozu- Playful and improvised, Gob Squad’s War and Eva Hartmann Eva Hartmann     mienia wolności, przywilejów i bezpieczeń- Peace searches the performers’ own back- Ayla Suveren Ayla Suveren stwa przez samych wykonawców. Kwestie drops of conflict, notions of freedom, privi-     obowiązku i konfliktu między jednostką a spo- lege and safety. Duty and the individual ver- Mat Hand Mat Hand łeczeństwem są dyskutowane poprzez sceny sus community are discussed through the     marca  r. rd March  z codziennego życia. To współczesna próba ordinariness of day-to-day life. In a modern     odniesienia się do jednego z problemów day attempt to address one of Tolstoy’s con- poruszanych przez Tołstoja: jak żyć moralnie cerns: how should one live a moral life in an Zespół Gob Squad jest Gob Squad is regularly funded finansowany w latach - between  to  by the w etycznie niedoskonałym świecie? Albo: jak ethically imperfect world? Or in our times, przez Wydział Spraw Kultury State Berlin, Senatskanzlei – dzisiaj możemy żyć w kapitalizmie, pogodzeni how can we live inside capitalism, comforta- Kancelarii Senatu Landu Berlin. Kulturelle Angelegenheiten. ze szkodą i cierpieniem, jakie niesie ze sobą ble in the knowledge of the absolute damage War and Peace to produkcja War and Peace is a production nasze zwyczajne, „pokojowe” życie? and sufering that our daily, ordinary “peace- Gob Squad i Münchner by Gob Squad and Münchner ful” lifestyles promise? Kammerspiele, powstała Kammerspiele. In coproduction War and Peace to nowy wideoperformans na w koprodukcji z Volksbühne am with Volksbühne am Rosa- żywo autorstwa Gob Squad, to kolektywne War and Peace is a new live video perform- Rosa-Luxemburg-Platz Berlin, Luxemburg-Platz Berlin, Schauspiel Leipzig, Festiwalem Schauspiel Leipzig, Konfrontacje doświadczenie historycznej powieści, w któ- ance by Gob Squad, a collective reading expe- Konfrontacje Teatralne Teatralne Festival Lublin, rym niknie granica między sztuką i życiem, rience of a historic novel, in which art and w Lublinie, Uniwersytetem Lancaster Arts at Lancaster historią i teraźniejszością, rzeczywistością daily life, history and the present, reality and w Lancaster, Malthouse University, Malthouse Theatre Theatre i Melbourne Festival, and Melbourne Festival, i fikcją, a każdy może stać się powieściowym fiction blur and everybody becomes a poten- Gessnerallee Zürich, Nottingham Gessnerallee Zürich, Nottingham bohaterem. tial protagonist. Playhouse i Teatrem Narodowym Playhouse and Teatro Stabile di w Turynie – Teatro Stabile di Torino – National Theatre. Torino. Angażując osoby z ulicy lub publiczności Gob Squad build on previous works like Prater i obsadzając je w fikcyjnych sytuacjach, rekon- Saga, Western Society, Super Night Shot and strukcjach i opowieściach, Gob Squad rozwija Revolution Now! in terms of casting charac- pomysły, które znamy z wcześniejszych doko- ters from the street or the audience in fic- nań kolektywu – z Prater Saga, Western Society, tional set-ups, reconstructions, and personal Super Night Shot oraz z Revolution Now!. storylines.

  ·    ·       

   

    Interesujemy się poszerzaniem doświad- We pursue an interest in the enhancement czenia teatralnego z udziałem publiczno- of the theatrical experience with our audi- Już na samym początku swoboda wyboru The freedom to choose what we gave our ści. Podnosząc rangę widza do roli kapitana ence. By elevating the audience member to tego, co oferujemy naszym widzom, poka- audiences from the start made us quickly drużyny, piłki i członka zespołu zarazem, the role of team captain, ball and co-player, zała nam, że widzowie (czy ludzie w ogóle) realise that the behaviour of the audience umieszczamy go w centrum wydarzenia. the individual is placed at the centre of the nie tylko są częścią naszej pracy, ale mogą (or of the general public) not only influ- Chodzi o chęć grania z nami, o formy interak- event. It is about the desire to play for us, ją także zmieniać. To, w jaki sposób publicz- enced our work, but could also change it. cji, które opierają się na zaufaniu, i o próbę about forms of interaction that are based on ność odnosiła się do naszej praktyki, było Exactly how an audience developed a rela- potraktowania teatru jako przestrzeni trust and the attempt to use the theatre as nieprzewidywalne: zmieniało się z występu tionship to our work was unforeseeable and komunikacji. communicative space. na występ. Sposób, w jaki goście zwie- changed from performance to performance. dzali pokoje w House, czy jak zachowywali The way that guests in House explored the       się sprzedawcy i klienci, kupując sofy w An rooms, the way that the sales-people and Efortless Transaction, podczas gdy występo- customers in An Efortless Transaction carried Gdy jako Gob Squad mówimy o udziale pub- When Gob Squad talks about audience par- waliśmy w ich obecności – wszystko to stało on with their business of buying and selling liczności, nie chodzi o – jak w latach . i . ticipation, it is not, as it was in the s and się istotnym elementem naszej pracy. Fakt, że sofas whilst we performed around them; all  wieku – konfrontację i wstrząśnięcie rze- s, about the confrontational shaking-up jedynie dzięki obecności publiczności nasza these things became an important part of komo bierną masą. Interakcja jest dla nas of a supposed passive mass. Interaction is praca zyskiwała kompletny wymiar, zachęciło our work. The fact that the work was only opartą na szacunku próbą uwodzenia. a respectful attempt at seduction for us. nas do dalszego eksperymentowania z róż- completed by the presence of the audience nymi możliwościami kształtowania spotkań led to the desire to experiment further with – Pracujemy z publicznością otwartą na nas. — We are working with an audience that is między performerami i widzami (a także per- the manner in which performers and audi- Czasem nazywamy ich performerami znale- open to us. Sometimes we call them found per- formerami i przypadkowymi przechodniami). ence members (as well as performers and zionymi, analogicznie do obiektów znalezio- formers, like found objects. Zabawa granicami pomiędzy performerami passers-by) encounter each other. Playing nych (objets trouvés). a publicznością, sceną a widownią, przestrze- with the boundaries between performer Deciding who to talk to in the first place is nią akcji i odbioru stała się integralną częścią and public, stage and auditorium, spaces for Ważne jest najpierw podjęcie decyzji, important. Often you are able to tell who is naszej działalności. action and reflection has become an inte- z kim chcemy nawiązać kontakt. Często już curious and might be up for talking or doing gral element of our work. po kontakcie wzrokowym można ocenić, something, by the way they look at you. (…) Ważne jest dla nas to, aby scenografia nie kto jest zaciekawiony i miałby ochotę na You can often ascertain if someone might be była ćwiczeniem z rozumienia, a przestrze- It is important for us to construct stage set- wzięcie udziału. […] Czasami można usta- interested in joining you by physically plac- nią, w której performerzy, zamiast podążać ups which are not about a comprehension lić, czy ktoś jest zainteresowany uczest- ing yourself in their proximity (you don’t za wcześniej ustalonymi wskazówkami, mogą exercise but are spaces in which the per- nictwem, stając w pobliżu (niekoniecznie have to point the camera at them). Their improwizować, decydować (ciągle na nowo) formers, instead of executing set cues, are kierując nań kamerę). Język ciała i kontakt body language and eye contact will soon tell o tym, w jakim kierunku rozwinie się wieczór ready to improvise, to continuously decide wzrokowy szybko zdradzają, czy ktoś jest you if they are not interested in participat- – i w której widzowie mogą również przyj- about how the evening will develop and how otwarty na partycypację. Ciekawi nas zmy- ing. We are interested in a sensual, humorous mować role. Zapraszamy naszą publiczność the audience members themselves can slip słowa, zabawna formuła współpracy-gry: form of collaborative game, one that always do niezależnego myślenia i działania; stwa- into active roles. We challenge our audiences taka, w której zawsze jest jasne, że to czło- understands the audience member as an rzamy przestrzeń na reakcje widzów, a często to think and act independently because they nek / członkini publiczności decyduje, czy individual who is able to decide whether and również na wchodzenie z nami w relację. To have to react to our projects and often have i w jakim stopniu chce się zaangażować. how far he/she wants to get involved. wymaga odwagi, ale często daje wspaniałe to interact with them. This takes courage rezultaty. Niektórzy z widzów podejmują but often leads to fantastic rewards. Some – Zawsze istnieje wybór poziomu własnego — There is always an element of choice in how wyzwanie i doświadczają czegoś nowego, of the audience can try it out and experi- zaangażowania. W kluczowych momentach far people want to go with things. There are podczas gdy reszta obserwuje ich starania ence something new while the rest of the ludzie mogą powiedzieć „tak” lub „nie” i ich always key points where they can say yes or no oraz procesy podejmowania kolejnych decy- audience observe these experiences and decyzje stają się częścią spektaklu. and these become part of the drama. zji. Staramy się zachęcić publikę, by odeszła decision-making processes and react to them od roli typowej, biernej, siedzącej w fote- in turn. We try to seduce our audience into – To, co często chcemy pokazać, to łatwość — What we often like to show in our work is lach publiczności; dajemy również szansę taking on a role that is diferent to the pas- wejścia w inny świat. Na przykład w Super how easy it can be to step into the other world. przypadkowym przechodniom, aby weszli sive, seated audience and gives passers-by Night Shot stoimy z kamerami skierowanymi In Super Night Shot, for example, we have our w doświadczenie nowe, różne od ich codzien- the opportunity to play another role than the w naszą stronę. Zwracamy się do kogoś na cameras pointed at our faces and we turn to nego życia. Udział w przygodzie z innymi one they play in the real lives. Taking part in ulicy i mówimy: „Właśnie jestem w filmie. someone on the street and we say: ’Right now ludźmi jest jednym z najbardziej pociągają- an adventure with others is one of the par- Chcesz być ze mną w filmie?”. Jeśli chcą, I’m in the movie. Do you want to be in the movie cych aspektów uczestnictwa. Chcemy, aby ticularly appealing aspects of participation. kierujemy kamerę na nich i mówimy: „Teraz with me?’ And if they want to, you just turn the nasze spektakle były doświadczeniem współ- We want our work to be an experience rather jesteś w filmie!”. camera on them and say: ’Now you are in it!’ uczestniczenia, a nie obserwowaniem czegoś than something that is just watched from z dalekiego fotela w teatrze. a theatre seat.

  ·    ·  W naszej pracy uczestnictwo nigdy nie jest In our work, participation is never compul- rozmowy. „Przepraszam, czy ma pan / pani research or are gathering signatures for obowiązkowe, ale może być traktowane sory but can be understood as an opportu- chwilę, żeby porozmawiać?” – zwykle nie a petition or donations and automatically jako okazja. Zależy nam na możliwie najbar- nity. It is about the communication with the jest dobrym początkiem i prowadzi do pyta- react negatively. Therefore, it is important dziej otwartej i transparentnej komunikacji. most transparency and openness as possible. nia: „Ile czasu?”. Z doświadczenia wiemy, że for us that passers-by perceive us diferently Performerzy to również „po prostu ludzie”, The performers are also just “people”, who większość ludzi zaczepianych na ulicy sądzi, from the start. Often people are curious którzy mogą bezpośrednio i spontanicznie can encounter others directly and spontane- że przeprowadzamy badania rynkowe, zbie- because they want to know what your are wchodzić w interakcje z innymi. Różnica ously. However, as performers we are pre- ramy podpisy pod petycją albo prowadzimy doing with a camera and a stupid costume, polega jednak na tym, że performerzy są pared for this encounter whereas our “found zbiórkę pieniędzy, więc automatycznie rea- so in Super Night Shot we try to take advan- na takie spotkania przygotowani, a „per- performers” are not. This is an advantage for guje negatywnie. Jest więc dla nas ważne, tage of this by using the opportunity to make formerzy znalezieni” nie są. To sytuacja, us that must never be exploited or abused. aby przechodnie od początku postrzegali short but poetic explanations of what we are której nigdy nie powinniśmy nadużywać. Therefore, it is always our concern that our nas inaczej. Często są zaciekawieni, ponie- up to as a means of inviting people to join in. Zawsze mamy więc na uwadze, by uczest- participants are presented in the best possi- waż chcą się dowiedzieć, co robimy z kamerą nicy naszych przedsięwzięć byli pokazani ble light and are never turned into an object i w głupawym kostiumie. W „Super Night — When you are improvising on the streets with w najlepszym możliwym świetle, by nie of ridicule or treated as fools. We take the Shot” staramy się wykorzystać tę sposobność people and that will later be shown without stawali się obiektem drwiny czy też nie people we meet seriously. They bring much i tworzymy krótkie, trochę poetyckie wyjaś- editing, it becomes about leaving things out. The zostali pokazani jako naiwni. Osoby, które more with them than the “material” for our nienia tego, co robimy, będące jednocześnie first question the passer-by asks is often, ’What spotykamy, traktujemy poważnie. Swoją own work and art. The fact that the outcome zaproszeniem do współuczestnictwa. are you doing?’ and naturally I should say ’I’m obecnością dostarczają o wiele więcej niż is not purely voyeuristic is important to our making a performance by Gob Squad for such- tylko „materiał” do naszej pracy artystycz- approach. We are not interested in a situation – Kiedy improwizujesz z ludźmi na ulicy, and-such a theatre.’ But nobody wants to see nej. Istotne w naszym podejściu jest to, że where the art world looks into an aquarium a następnie twój występ pokazywany jest bez that so it is always about finding other words. rezultat nie ma charakteru wyłącznie pod- of exotic fish. It is important to us that the cięć, gra zaczyna toczyć się o umiejętność glądactwa. Nie jesteśmy zainteresowani people we film and the people we involve can redukcji. Pierwsze pytanie zadawane przez — Cut out the flowery speech. sytuacją, w której świat sztuki przygląda engage with the art work and enjoy the art przechodnia to zwykle: „Co robicie?”, więc się akwarium pełnemu egzotycznych ryb. work on exactly the same level as a knowing naturalnie powinienem odpowiedzieć: „Biorę “Do you believe in love at first sight?” or Ważne jest dla nas to, by ludzie, których fil- critic, so we attempt to make something that udział w performansie Gob Squad dla takiego “I am playing a hero in a film… how can I be mujemy i którzy angażują się w nasze dzia- does not comment on what is being shown, czy innego teatru”. Ale tego nikt nie chce your hero?” Opening questions like these łania, interesowali się i cieszyli sztuką na that does not judge it or objectify it. oglądać, więc musimy znaleźć inne słowa. can arouse someone’s curiosity even further takim samym poziomie jak krytycy. Staramy whilst also inviting them to contribute their się więc stworzyć przedstawienia, które nie — We are interested in you, and we will try to – Skrócić kwieciste gadki. story to the event. With the roles in Super komentują tego, co jest pokazywane, które get something out of you. Sometimes it can be Night Shot and other Gob Squad shows, the nie osądzają i nie dokonują uprzedmioto- a little embarrassing, but we are embarrassing. „Czy wierzysz w miłość od pierwszego performer has a task that they want to fulfil. wienia uczestników. wejrzenia?” albo: „Gram bohatera w fil- This means that the conversation can have     mie… jak mogę zostać twoim bohaterem?”. a direction and is not just a conversation for – Interesujecie nas wy, więc staramy się coś Rozpoczęcie od podobnych pytań może conversation’s sake. The performer is always z was wydobyć. Czasami może to być tro- — There is also something like the craft of rozbudzić czyjąś ciekawość, a jednocześ- trying to get to the bottom of something and chę żenujące, ale przecież my także jesteśmy improvisation. The day before yesterday, we nie zachęca do rozwinięcia swojej własnej in doing so opens up spaces in which people żenujący. had the one hundredth show of Super Night historii. W przypadku ról w Super Night Shot can share their stories and opinion on things. Shot. When I see Berit playing the casting i w innych spektaklach Gob Squad perfor- The performers try to prepare diferent     agent and see how she handles people, I can mer dostaje zadanie do spełnienia. Oznacza phrases to drop into the conversations and see that she’s been doing it for a long time. to, że rozmowa zyskuje kierunek, że sama be ready for the encounters in this way. – Istnieje coś takiego jak sztuka improwi- wymiana zdań nie jest jej jedynym celem. zacji. Przedwczoraj po raz setny pokazywa- Constructing a ’performative conversation’ Performer stara się dotrzeć do sedna danego The situations created through interactions liśmy Super Night Shot. Kiedy widzę Berit with someone has taken a lot of practice tematu i stworzyć przestrzeń, w której ludzie with passers-by or members of the audience grającą agentkę od castingu, i widzę, jak within the group. We attempt to approach mogą dzielić się opowieściami oraz opiniami. are more open and only partly foreseeable radzi sobie z ludźmi, wiem, że ma tu wielkie people in a way that is not hostile, and in Performerzy przygotowują się do spotkań, performance moments. In these moments, doświadczenie. which we the performers have clear ideas of wypróbowując różne zwroty, których mogą the performers completely lose their con- beginnings, middles and ends of conversa- później użyć w rozmowie. trol in order to lay themselves in the hands Konstrukcja „performatywnej rozmowy” tions, a “suitcase” of ideas, or a “palette” of of all those present. In this way, Gob Squad’s wymagała długich ćwiczeń w grupie. directions, but are also able to remain open Sytuacje oparte na interakcji z przechod- “School of Interaction” is always a question Staramy się podchodzić do ludzi w sposób, to whatever a person might have to say. The niami i/lub publicznością stanowią te czę- of shared responsibility. który nie jest wrogi, w którym performe- first question you ask a person is important ści spektaklu, które pozostają bardziej rzy mają jasne wyobrażenie o początku, in opening up a conversation. “Excuse me, otwarte i tylko częściowo przewidywalne. — When the phone rings in Room Service, środku i końcu rozmowy, mają „walizkę” do you have some time to talk to me?” is W ich trakcie performerzy oddają się w ręce people are looking at each other asking: Who’s pomysłów i „paletę” kierunków, ale pozo- generally a non-starter and raises the ques- obecnych widzów i całkowicie zrzekają going to take the risk and answer. And of course stają jednocześnie otwarci na to, co może tion, “How much time?”. From experience, się władzy. Dlatego „metoda interakcji” you are observing each other in order to find powiedzieć ich rozmówca. Pierwsze pytanie, most people you approach in the street Gob Squad zawsze polega na dzieleniu się out how to deal with this situation, you have to jakie zadajemy, jest ważne dla zainicjowania might think that you are conducting market odpowiedzialnością. step out, make a step – you are out of your safe, passive, mass position.

  ·    ·  – Gdy w Room Service dzwoni telefon, ludzie The individual audience member decides Przestrzeń rozmaitych możliwości, które street the opportunity to leave their own lives patrzą na siebie, pytając: „Kto podejmie what happens to his or her own body. He or tworzy Gob Squad, ma ułatwić publicz- behind for a short moment and to become ryzyko i odbierze?”. Obserwujesz innych, by she moves him/herself in the paradoxical ności i przechodniom dostęp do własnych one part of a larger production. In their eve- sprawdzić, jak inni radzą sobie w tej sytua- terrain between surrender and self-determi- marzeń w wybrany przez nich, aktywny spo- ryday surroundings, they can rise above it all, cji, wreszcie decydujesz się podjąć jakiś krok, nation, loss of control and the desire to have sób, uwalniając ich z ram biernych konsu- step outside, find a voice, a role, and experi- zrobić coś, ruszyć się z bezpiecznego miejsca control. It’s about curiosity, courage, readi- mentów. Przestrzenie stworzone przez Gob ence a game of self-empowerment and self- w tłumie. ness to take a chance, and the charged rela- Squad oferują widzom możliwość wcielenia advancement. Gob Squad ofers the possibility tionship between infantile freedom (a total się na chwilę w rolę – inną od tej, którą peł- of seamless stepping out of the everyday and Pojedynczy widz decyduje, co dzieje się lack of responsibility) and responsibility for nią w życiu codziennym i którą przyjmują into a spectacular happy ending. Through the z jego/jej ciałem. Wchodzi w pełen paradok- everything taking place. jako bierni odbiorcy. Chcemy dać przechod- normalcy of our “everyday heroes”, the audi- sów obszar pomiędzy poddaniem się a samo- niom możliwość opuszczenia na chwilę włas- ence and performers share the same paradigm stanowieniem, utratą kontroli i pragnie- And what happens if the situation gets out of nego życia i stania się częścią innej sytuacji. – they are on a par with each other. Every niem kontroli. Chodzi o ciekawość, odwagę, your control? Pozostając w codzienności, mogą przekroczyć audience member is authorised to turn them- gotowość podjęcia wyzwania oraz napięcie jej granice, znaleźć swój głos, rolę, doświad- selves into the hero of their lives, to under- pomiędzy niedojrzałą wolnością (zupełnym — We have had pieces where we have lost con- czyć upodmiotowienia i zrobić krok naprzód. stand themselves as a hero or heroine. brakiem odpowiedzialności) a odpowiedzial- trol. It’s kind of interesting, but when the audi- Gob Squad daje możliwość płynnego wyjścia nością za wszystko, co się wydarza. ence knows the rules of the game, they can z codzienności – zawsze prowadzącego do — We hope to inspire people, that’s why we like play it more confidently. It makes a stronger spektakularnego happy endu. Przez normal- to deal with the audience as well or with the A co się dzieje, kiedy sytuacja wymyka się piece of work in my opinion. ność naszych „bohaterów życia codziennego” passers-by on the streets, to empower people spod waszej kontroli? publiczność i performerzy są równi sobie to think: I could be an icon myself. And this has In order to retain some form of control over nawzajem. Każdy widz ma prawo przekształ- a lot to do with our ’do it yourself’ aesthetic. – Zdarzały nam się pokazy, w czasie których the situation and to incorporate a dramatic cić się w bohatera własnego życia, traktować traciliśmy kontrolę. To bywa interesujące, structure, the performers almost subcon- siebie jako bohatera czy bohaterkę. — You can be Ricky Martin as well. Or you can ale kiedy publiczność zna zasady gry i się sciously avoid moments of emptiness and be better than Ricky Martin. ich trzyma, lepiej się w niej czuje. Moim zda- boredom in the same way they avoid the – Mamy nadzieję inspirować ludzi, dlatego niem, to skutkuje lepszym spektaklem. breaking of taboos and rules. They take care lubimy działać wspólnie z publicznością  of tempo, rhythm, impetus and pauses in this i przechodniami na ulicy, dawać im możli- Aby utrzymać jakiś stopień kontroli nad sytu- way, depending on the course of the evening. wość pomyślenia sobie: „Też mógłbym być I want to return to your relationship with the acją i by wprowadzić strukturę dramatur- bohaterem”. Ma to wiele wspólnego z naszą ’real’ people that you work with, are there giczną, performerzy niemal podświadomie It is important that the performers have estetyką utrzymaną w duchu „zrób to sam”. sometimes disputes, where someone says, unikają momentów pustki i nudy w taki sam a broad scope of actions at their disposal in ’You’ve gone too far?’ sposób, jak unikają łamania zasad i naru- order not to be forced into using just one. At – Też możesz być Rickym Martinem. Albo — There are mostly nuances. Someone says, szania tabu. Dzięki temu za każdym razem the same time, however, they must apply the możesz być od niego lepszy. ’The way you asked questions today, the way utrzymują tempo i rytm, zawsze dostosowu- required opens to be ready to react to exter- you dealt with people, that was on the edge. jąc je do danego przebiegu spektaklu. nal impulses that might come their way.  Maybe you could do it like this…’ It is a process, even after the piece is made. Ważne jest, aby do dyspozycji performerów :     – Chcę wrócić do waszej relacji z „prawdzi- pozostawał wybór opcji działania – by nie wymi” ludźmi, z którymi pracujecie. Czy zda- — There are diferent attitudes within the group czuli się uzależnieni od tylko jednej możli- We want to give something back to the peo- rzają się czasami spory, czy ktoś mówi wam: about where the boundaries lie. In Kitchen wości. Jednocześnie muszą pamiętać, by być ple who place their trust in us, a feeling of „Posunęliście się za daleko?”. there is a kiss at the end, a kiss with an audi- otwartymi i zawsze reagować na zewnętrzne “empowerment”, of “I can do that” . ence member who is not prepared for it. Each impulsy, które mogą pojawiać się wokół. – Przede wszystkim mamy do czynienia one of us does it diferently. Some confront the — We don’t just want to take, we also want to z niuansami. Zdarza się, że ktoś mówi nam: person unprepared, others secretly try to give :   give back. That is an attitude that has developed „To, jak zadawaliście dzisiaj pytania, jak a sign. Everyone has a diferent attitude to it.  and grown within the group over the years. obchodziliście się z ludźmi, było przesadą. But generally we all want to approach these Może zróbcie to tak...”. To proces, który trwa borders. Chcemy oddać coś ludziom, którzy pokła- The field of possibilities that Gob Squad cre- nawet wtedy, gdy spektakl jest zakończony. dają w nas zaufanie – poczucie sprawczości, ate works towards the goal that the audience How would you define the audience-performer uczucie: „Tak, mogę to zrobić”. and passers-by can reclaim their fantasies, – Wewnątrz grupy opinie dotyczące granic relationship in your work? as active participants not just as consumers. są zróżnicowane. W Kitchen na końcu poja- – Nie chcemy tylko brać, chcemy również dać These spaces ofer the possibility to take on wia się pocałunek z widzem, który nie jest — I always imagine myself as an audience. coś od siebie. Ta postawa kształtowała się a role for a moment, a quite diferent role to na to przygotowany. Każdy z nas robi to ina- I feel that one of the only ways for me to hon- w nas przez lata. that of the passive, seated audience and to czej. Niektórzy podchodzą do tej osoby bez estly consider a piece is: if I was this audi- take on a diferent role that the one that they żadnych przygotowań, inni próbują dyskret- ence, how would it be? And is this the reaction play in real life. We want to give people on the nie dać jakiś sygnał. Każdy ma inne podej- I want? ście, ale generalnie wszyscy chcemy sięgnąć tych granic.

  ·    ·  – Jak w waszej pracy definiujecie relację mię-      – Nie sądziliśmy, że będzie to możliwe i dla- dzy publicznością a performerami? tego byliśmy przygotowani na każdą ewen- In the ideal case, an encounter always has We are often asked how much the partici- tualność. Szkoda, że nasi widzowie zapewne an open outcome which means that whether – Zawsze wyobrażam sobie siebie w roli pation of an audience member or passer-by nigdy nie zobaczą scen alternatywnych. Moja the passer-by or audience member decides widza. Uważam, że jedyna metoda uczciwego changes the performance. Can the decision ulubiona scena to ta, w której udaje nam się to take part or not, the piece works equally myślenia o spektaklu to zadanie sobie pyta- of an individual audience member influence znaleźć jednego z bohaterów, „Bigmana”, ale well in either case. Only in this sense can nia: „Gdybym była widzem, co by się ze mną the course of the piece at all? nie odnajdujemy jego partnera. W tym przy- participation be an invitation rather than działo? Czy tego bym chciała?”. padku pojawia się drugi monolog o samot- compulsory. In Room Service it is up to the audience to ności głównego bohatera – to jest takie   make a seemingly harmless decision. In prawdziwe. In Super Night Shot two worlds collide: the one of the first scenes, a performer asks planned art work with the randomness of the Często jesteśmy pytani o to, jak bardzo for advice about choosing an outfit for the W idealnej sytuacji spotkanie ma zawsze street. The finale, the moment of the kiss, uczestnictwo widza lub przechodnia zmie- evening. Whichever way the decision goes, otwarte zakończenie, co oznacza, że nieza- brings the two things together – a hero and nia nasz spektakl. Czy decyzja pojedynczego however, decides the course of the evening. leżnie od tego, czy widz albo przechodzień a random stranger from the street who may widza może wpłynąć na przebieg całego How does the audience want to see the per- zdecyduje się wziąć udział, spektakl potoczy have been on their way to the gym. Super spektaklu? former and what should the performer do? się dalej. Tylko w takim przypadku uczestni- Night Shot actually changes someone’s path The spontaneous reaction to the audience ctwo może być rzeczywiście zaproszeniem, and journey – for the random stranger; the W Room Service publiczność podejmuje nie- counts and in this moment, the game com- a nie zobowiązaniem. evening ends up in the theatre taking the winną na pierwszy rzut oka decyzję: w jednej mences. In one performance Sean made the applause of  people. Their decision as to z pierwszych scen performer pyta o radę, jaki efort to fulfil the image of a rock star like W Super Night Shot zderzają się dwa światy: whether to go with it or not actually really strój ma wybrać na wieczór. Decyzja wpły- Axl Rose. He wrote lyrics for the female audi- zaplanowane przedstawienie i przypadko- changes the outcome of the artwork. Super nie na kształt całego wieczoru. Jak widownia ence member, who suggested the incarna- wość ulicy. Finał, moment pocałunku, zbliża Night Shot can mean fighting the war on chce postrzegać performera i jakie ma on tion for him. He performed drug excesses, ze sobą te dwie sfery – bohater i przypad- anonymity successfully or it can turn into zadania? Spontaniczna reakcja na widzów ma he played the lonely star, the familiar image kowa osoba z ulicy, ktoś, kto mógł właśnie a tragedy. znaczenie – w spektaklu to punkt, w którym merging with his real loneliness, the emp- spieszyć się na siłownię. „Super Night Shot” rozpoczyna się gra. W jednym z przedstawień tiness of a hotel room in which Sean was faktycznie zmienia czyjąś trasę i drogę; wie-     Gob Squad Reader. An Impossible Attempt to Make Sean starał się wcielić w rolę gwiazdy rocka spending hours all alone, not hearing the czór kończy się w teatrze, przy aplauzie trzy- Sense of It All, Johanna Freiburg (ed.), Gob Squad, w stylu Axla Rose’a. Napisał tekst piosenki laughter of the audience. Actions and reac- stu osób. Decyzja o tym, czy wziąć udział, Berlin-London . dla jednej z osób na widowni, która zasuge- tions follow one another and in a sort of czy nie, rzeczywiście zmienia kształt spek- rowała mu tę rolę. Odegrał sceny przedaw- chain-reaction, identities and stories are taklu. Super Night Shot może oznaczać suk- kowania narkotyków, samotność gwiazdy – made up, and it is no longer possible to ces w walce z anonimowością, ale może też znajomy obraz, który korespondował z jego tell who the originator is. The subliminal zmienić się w klęskę. prawdziwą samotnością w pokoju hotelo- question of who is seducing who comes up      wym, gdzie spędzał długie godziny, nie sły- consistently. Gob Squad Reader. Daremna próba zrozumienia, red. sząc śmiechu widowni. Akcje i reakcje podą- Johanna Freiburg, wyd. Gob Squad, Berlin-Londyn . żają za sobą nawzajem, tożsamości i narracje — When Simon invented the ’Who do you want  są wymyślane na nowo, i trudno ocenić, od to forget?’ game in Room Service, talking to an Olga Drenda czego wszystko się zaczęło. Wciąż za to poja- audience member on the phone, suddenly this wia się podświadome pytanie, kto tu kogo issue of darkness appeared out of the audience,  uwodzi. and that became a topic of the show. This is Marta Keil, Bartosz Wójcik how the audience can lead the performance. – Kiedy Simon, rozmawiając z widzem w Room Service przez telefon, wymyślił grę — Each performance is a totally new world. w „Kogo chcesz zapomnieć”, wśród publicz- ności pojawił się wątek ciemności, który stał — So far, we’ve performed Prater Saga  nine się tematem przedstawienia. Oto, jak widzo- times and each time we’ve managed to find wie mogą poprowadzić spektakl. three people for the three roles we have to fill.

– Każdy występ to zupełnie nowy świat. — We never thought this would be possible and – Dotychczas zagraliśmy Prater Saga  dzie- therefore prepared for every eventuality. It is więć razy i za każdym razem udawało nam a pity that the public will probably never see się znaleźć trzy osoby do zagrania trzech these alternative scenes. My favourite scene potrzebnych ról. is still if we would find the character ’Bigman’ but not his partner. In this case, there’s a sec- ond monologue about the loneliness of the lead character, it’s just so real.

  ·    ·    /   ’     

.. · :   /  .. · : ’       ,     /   ·        ·      

Pośród uczuć, które nawiedzały mnie w dniach Among the feelings that invaded me in the few po tsunami i katastrofie w Fukushimie w  days after the  tsunami and Fukushima roku, nie było jedynie smutku, niepokoju i stra- accident, not only was there sadness, unease chu – pojawiała się także nadzieja. and fear, there was also hope. Byłem pewien, że tak bezprecedensowe wyda- Surely such an unprecedented event would prove rzenia staną się sygnałem dla nas, byśmy pod- the first step for us to rise up as a society and nieśli się jako społeczeństwo i wprowadzili realize changes that otherwise would be too dif- zmiany, które inaczej nie byłyby możliwe. Tak ficult to make. That’s how I felt at that time. się wtedy czułem. I wanted to portray the relationship between the Chciałem sportretować związek między żywymi living and the spirits who have met their deaths a duszami tych, którzy odeszli w chwili nadziei in these circumstances full of hope for the future. na przyszłość. Żywoty tych, którzy umarli, The lives of the dead have already completed zakończyły już swój cykl, oni znaleźli już sta- their cycle and stabilized. We who continue to bilizację. My, żywi, zazdrościmy im. Cierpimy; live envy them. We are tormented; we want to chcemy opuścić to miejsce, wciąż starając się escape from there, forever trying to forget. zapomnieć. Toshiki Okada Toshiki Okada Creator of a novel and unique theatre form Twórca nowej, wyjątkowej formy teatral- and the most important personality of the nej oraz najważniejsza postać współczesnej contemporary Japanese theatre scene. There sceny Japonii. Nie ma innego artysty, któ- is no other artist who would so perfectly remu tak doskonale udałoby się zrównać balance the idioms of the body, the image języki ciała, obrazu i dźwięku oraz zmateria- and the sound as well as materialize time. lizować czas. Jego spektakle, zawsze poli- Always political (Okada is one of the artists tyczne (Okada jest jednym z twórców ana- analyzing the social changes in Japan in the lizujących zmiany społeczne w Japonii po wake of the Fukushima disaster), his works Fukishimie), wyznaczają absolutnie unika- pave the way for a truly one of a kind theatre towy, nowy język teatralny. language.

W odpowiedzi na wielkie trzęsienie ziemi, In response to the Great East Japan które dotknęło wschodnią Japonię w  Earthquake of , the theatrical vision of roku, dramatopisarz i reżyser Toshiki Okada playwright Toshiki Okada shifted toward zaczął zastanawiać się nad zasadnością fikcji exploration of the validity of fiction. The w teatrze. W rezultacie powstały dwa spekta- shift led to the staging of Current Location kle: Current Location () i Ground and Floor () and Ground and Floor (), which () - alegoryczne obrazy napięcia i izo- allegorically portrayed the sense of tension lacji, pojawiających się w japońskim społe- and isolation in Japanese society in the wake czeństwie po kataklizmie. of the disaster.

Time’s Journey Through a Room, spektakl, While again taking the post-disaster social który po raz kolejny podejmuje temat spo- situation as its theme, Time’s Journey Through łeczeństwa po katastrofie, jest niezwykle a Room is an extremely meticulous scrutiny drobiazgową analizą tych psychologicz- of the mental conflicts and arbitrary emo- nych konfliktów i arbitralnych emocji, które tions of individuals preceding their social poprzedzają społeczne wyobcowanie jed- alienation. It expands upon these observa- nostki. Wychodząc od tych obserwacji, Okada tions to launch unprecedentedly new presen- stworzył całkowicie nowy język teatralny. tations derived from them on the stage.

Uczucia, które zgromadziły się The feelings that welled up in the breasts of w Japończykach po kataklizmie, to nie people in Japan in the days right after the dis- tylko żałoba i niepokój; pośród nich prze- aster struck were not confined to grief and błyskiwała także nadzieja na to, że „coś się unease; there was also a sprinkling of hope poprawi”. Ci, którzy wciąż żyją, dziś, kiedy that “things would get better” as a result. nie można już mieć nadziei, są dręczeni przez Those who go on living today, when it is ducha człowieka, który zmarł w czasie, gdy no longer possible to have hope, are tor- przyszłość jeszcze rysowała się jasno. Chcą mented by the pure and simple expressions zatkać sobie uszy i uciec. Tekst Okady i cho- of it by the ghost of one who died while still reografia aktorów wchodzą w wielowar- embracing this kind of hope for the future. stwową relację z przestrzenią i dźwiękiem, It makes them want to plug their ears and zaprojektowanymi przez Tsuyoshi Hisakado. turn away. Through Okada’s script and the

  ·    ·   physical movements of the actors, which reach / / Toshiki Okada Toshiki Okada new heights of intensity, the invisible mental   /  chelfitsch Theater Company powstała w  anguish and pain are fused into a both closely- / Tsuyoshi Hisakado roku z inicjatywy Toshikiego Okady, autora knit and multilayered relationship with the Tsuyoshi Hisakado   Izumi Aoyagi, Mari Ando, scenariuszy i reżysera wszystkich spektakli sound and space designed by contemporary Izumi Aoyagi, Mari Ando, Yo Yoshida zespołu. Nazwa to celowe zniekształcenie artist Tsuyoshi Hisakado. Yo Yoshida   angielskiego słowa „selfish” („samolubny,  Koro Suzuki Koro Suzuki   egoistyczny”).    Norimasa Ushikawa Norimasa Ushikawa   Zespół chelfitsch Theater Company rozpo- chelfitsch Theater Company was founded in   Tomomi Ohira () Tomomi Ohira ()  czynał swoją praktykę od badań nad współ-  by Toshiki Okada, who writes and directs  Kyoko Fujitani () czesnym językiem potocznym, charakte- all of the company’s productions. Named after Kyoko Fujitani ()   rystycznym dla kultury młodzieżowej, jak a deliberate mispronunciation of the English    Aya Ogawa Aya Ogawa   w spektaklu Surprised by Their Hopes (pre- word “selfish”.   Yuto Yanagi miera – marzec ). Five Days in March Yuto Yanagi   (premiera w , spektakl otrzymał presti- chelfitsch Theater Company began to refine  Masumi Kawamura żową nagrodę Kunio Kishida Award za naj- its textual aesthetic as that of colloquial lan- Masumi Kawamura   Akane Nakamura, Tamiko Ouki lepszy tekst dramatyczny) i Mansion () guage representing contemporary youth cul- Akane Nakamura, Tamiko Ouki (precog) przyniosły zwrot w kierunku choreografii ture with Surprised by Their Hopes which pre- (precog)   zaczerpniętej z codziennych gestów i połą- miered in March of . With Five Days in   Mai Hyodo (precog) Mai Hyodo (precog)   czonej z tekstem. Międzynarodowy debiut March (premiere in  and awarded the   Chizuru Matsumoto zespołu miał miejsce w roku , kiedy prestigious Kunio Kishida Award for Best Chizuru Matsumoto  Five Days in March znalazł się w programie Script) and Mansion () the company began  chelfitsch chelfitsch   Kunsten Festival des Arts w Brukseli. Rok to juxtapose a noisy choreography derived  precog później, na zamówienie Kunsten Festival des from everyday mannerisms to the text. The precog -  Arts, Weiner Festwochen (Wiedeń) i Fesitval company’s international debut took place in  Kyoto Experiment Kyoto Experiment d’Automne (Paryż) powstał Freetime. Prace  when Five Days in March was invited to /  Theatre Kyoto, /  Theatre Kyoto, Kunstenfestivaldesarts, Festival cheltfisch spotykały się z entuzjastycznym the Kunsten Festival des Arts in Brussels. In Kunstenfestivaldesarts, Festival d’Automne à Paris, Künstlerhaus odbiorem na festiwalach w Europie, Ameryce , Freetime was jointly commissioned by d’Automne à Paris, Künstlerhaus Mousonturm Frankfurt,  Południowej i Azji – m.in. w Brukseli, and premiered at Kunsten Festival des Arts, Mousonturm Frankfurt,  Düsseldorf, La Bâtie – Festival Düsseldorf, La Bâtie – Festival de Genève,  Hebbel am Ufer, Paryżu, Cardife, Salzburgu i Singapurze. Weiner Festwochen (Vienna) and Fesitval de Genève,  Hebbel am Ufer,  Performing Arts Festival W , Hot Pepper, Air Conditioner, and the d’Automne (Paris). The works of chelfitsch  Performing Arts Festival Utrecht Farewell Speech otrzymał nagrodę kryty- have been presented to great acclaim at Utrecht    the Agency for Cultural Afairs ków od Association québécoise des criti- premier international theater festivals and Agency for Cultural Afairs Rządu Government of Japan in the fiscal ques de théâtre za sezon -. Zespół venues throughout Europe, North America, Japonii w ramach grantu w roku , In Co-operation with wciąż pracuje nad swoim językiem, opar- and Asia, including Brussels, Paris, Cardif, rozliczeniowym  Nishi-Sugamo Arts Factory tym na relacji między tekstem i ciałem. Salzburg and Singapore. In , Hot Pepper, Air    Suitengu Pit, Kyoto Art Center Nishi-Sugamo Arts Factory Artist in Studio Program Od czasu Current Location (), zespół Conditioner, and the Farewell Speech received Suitengu Pit, Kyoto Art Center  bada obszary fikcji. Ostatnie prace to the critics’ award from the Association québé- Artist in Studio Program March  Ground and Floor powstała na zamówienie coise des critiques de théâtre for the -    marzec   w maju  season. The troupe continues to update    oraz Super Premium Soft Double Vanilla its methodology, which revolves around the Rich, zamówiona przez Theater der Welt  relationship between speech and body. Since w maju . Current Location, which debuted in , it has created works that are exploratory for- ays into the realm of fiction. Ground and Floor premiered as a play commissioned for the  in May  and Super Premium Soft Double Vanilla Rich commissioned for Theater der Welt  in May .

  ·    ·          :    

       :     

Na początku chelfitsch (ur. ) i jego kom- At the outset, Toshiki Okada (b. ) and Dla Okady rozwinięcie osobnego języka tea- For Okada, however, developing idiosyncratic pania teatralna chelfitsch (neologizm, który his theatre company chelfitsch (a coined tralnego jest jedynie środkiem, a nie celem theatrical language is a means to an end przypomina dziecięcą wymowę słowa „sel- word implying a child attempting to say samym w sobie. Reżyser i dramatopisarz and not an end in itself. The director-writer fish”) zyskali sławę w kraju, później rów- the English word “selfish”) has gained their zaznaczył w jednym z wywiadów, dlaczego asserted in a previous interview that the rea- nież za granicą, prawdopodobnie nieco na domestic and later international recognition, eksperymentuje z tą rozproszoną werbalno son why he is experimenting with this dif- przekór sobie – jako rzecznicy tzw. poko- perhaps rather reluctantly, as a spokesperson -fizyczną metodą: jego celem jest znale- fusive verbal-corporeal theatrical method is lenia Straconej Dekady. W Japonii mło- of the so-called “Lost Decade generation.” In zienie właściwego, nowego języka, który because he is searching for a novel form that dzi ludzie urodzeni pomiędzy  a  Japan, young people born between  and oddawałby „klimat niepewności”, zwany could efectively generate the “uncertain rokiem weszli na rynek pracy na początku  entered the workforce around the turn „kûki” (dosłownie: powietrze), który krąży we mood,” or the “kûki (literally, the air),” that milenium, w trakcie galopującego kryzysu, of the millennium during the precipitous eco- współczesnym japońskim społeczeństwie. pervades the contemporary Japanese soci- który negatywnie odbił się na strukturze nomic decline, which, in turn, decomposed „Jeśli możliwe jest oddanie tego w pełni, ety. “If that could be expressed in full efect,” społeczeństwa, przyzwyczajonego do sta- the solid structure of society that sustained nie ma znaczenia, jaką metodą” ‒ wyjaś- he stresses, “it doesn’t matter which method bilnych miejsc pracy na całe życie, stabilnej life-long employments, stable birthrates and niał. W książce „Sokou: Henkei shiteiku tame is employed.” Therefore, as Okada eluci- demografii i niezawodnego systemu opieki reliable social insurances. Due to this unan- no engekiron” („W górę rzeki: w stronę pla- dates in his latest book Sokou: Henkei shiteiku społecznej. Z powodu tej nieoczekiwanej ticipated social change, Japanese citizens stycznej teorii teatralnej”, ) Okada stale tame no engekiron (Towards the Upstream: zmiany Japończycy poczuli się zagubieni. became literally lost. Naturally, thereby, their przekształcał, czy też ‒ jak mówi – „aktu- For Malleable Theatrical Theory, ), he has Naturalnie ich sposób życia również zmienił way of living as well as their way of thinking alizował” swoją metodologię w zależności constantly transformed or, to borrow his own się w porównaniu do poprzedniego pokole- shifted drastically from the previous genera- od nieuchwytnego „kûki”, które chciał oddać words “updated,” his theatrical methodology nia. Nie dziwi zatem, że Okada zastosował tion. Little wonder Okada applies a theatrical w danej chwili. according to the various uncertain “kûki” he język teatralny odmienny od swoich poprzed- language diferent from the former Japanese intended to reify at that moment. ników, którzy – z pewnymi wyjątkami – theatre makers who, mostly, with certain Język Okady podlega stałej transformacji, korzystali z zachodnich kanonów, budując exceptions, tend to resort to Western influ- zwłaszcza od roku , kiedy to kompania Especially, after , when the com- wokół nich poetyckie, lakoniczne dialogi. enced canonical theory to develop poetically zadebiutowała na międzynarodowej scenie pany’s international debut took place in Okada, aby właściwie oddać poczucie niepo- structured laconic verses. For Okada, in order w trakcie festiwalu Kunstenfestivaldesarts Kunstenfestivaldesarts, Belgium, which subse- koju krążącego w społeczeństwie, nie miał to appropriately convey the concentrated w Belgii, co otworzyło jej drogę do global- quently lead them to their expansive global innego wyboru poza stworzeniem nowego sense of disquiet floating around in soci- nego sukcesu. Częściowo miało to związek success, Okada’s theatrical language trans- języka teatralnego opartego na lokalnym ety, there was no alternative but to cultivate z awansem społecznym prowadzącym od formed accordingly. This was due partly to kontekście. a new theatrical language per se from the niepewnej socjoekonomicznie Straconej the his upward social mobility which inevi- contemporary soil. Dekady (ukazanej w takich spektaklach jak tably parted himself from the socio-econom- W Five Days in March (), jednym z jego Five Days in March z  roku oraz Enjoy ically vulnerable “Lost Decade” generation najbardziej reprezentatywnych spektakli, In Five Days in March (), one of the com- z  roku), a częściowo z osobistą decy- depicted in works such as Five Days in March łatwo zauważyć, że akty mowy oraz ruch pany’s representative works, it is not dif- zją, aby nie podążać za stylistyką, z którą () and Enjoy (), and partly due to his performerów odzwierciedlają niepokój cha- cult to discern that the performers’ speech kojarzony był zespół. Innymi słowy, chelfitch decisive artistic choice not willing to espouse rakterystyczny dla społeczeństwa współ- acts as well as their movements are deeply zmieniali swój język teatralny w harmonii to the company’s own imputed modes. In czesnej Japonii. Wersy są powtarzalne, roz- reflecting the uncertain mindset of present z rozwojem kariery reżysera i całej grupy. short, chelfitsch has modified their theatrical proszone, pozbawione logicznej spójności, Japanese society. For instance, the lines Punkt wyjścia pozostawał jednak zawsze ten language in consonance with the director’s zupełnie jak stan umysłu ludzi, których por- uttered are repetitive, difusive and never sam ‒ ukazywanie „kûki” życia codziennego. and the company’s career shift, although, tretują. Dodatkowo ta dyskursywna forma logically coherent portraying their precari- the creative point of departure has remained narracji wykonywana jest na zmianę przez ous minds. Further, as if to suggest the illu- Spokój codzienności naruszyły wydarzenia always the same: to detect and depict the kilku performerów, którzy oddają fragmenta- sory permanence of individual identities, z  marca , kiedy północno-wschodni “kûki” of the everyday life. ryczny tok myśli jednostki. Odpowiednio do this discursive form of narration is delivered brzeg kraju, region Tohoku, ucierpiał na sku- tego niestabilnego aktu mowy performerzy interchangeably by several performers on tek trzęsienia ziemi i tsunami, które w rezul- This peaceful everyday life, however, was drżą, kołyszą się, mamroczą: ich odrętwiałe stage, who collectively share the fragmented tacie wywołały katastrofę nuklearną. To, disrupted in Japan after March , . On ciała nie znają spokoju. „Super-potoczny thoughts of a single character. In accord- co wydawało się normalnością, nagle znik- this day, the country’s northeastern coast- język japoński” Okady, eksperyment z zagma- ance with this precarious speech act, physi- nęło. Okada musiał wypracować język, który line, known as the Tohoku region, was hit by twanym językiem typowym dla „straconego cally, the performers on stage sway, trem- wyszedłby poza efemeryczne, codzienne a complex catastrophe of earthquake and pokolenia”, połączony z „hałaśliwym” ruchem ble, mumble and wobble: quite simply their problemy. Największą zmianą była rezyg- tsunami that later triggered mass nuclear na scenie, stał się znakiem firmowym metody torpid bodies are never stable. By its own nacja z „unowocześniania” języka teatru na fallout. And when what seemed to be a per- teatralnej kojarzonej nie tylko z nim, lecz nature, Okada’s so-called “super colloquial rzecz przejścia w stronę poszukiwania aktu- manent normalcy suddenly disappeared, także z całym pokoleniem. Japanese” which experiments with the mud- alności w starych formach teatralnych. Inną Okada could not help but to seek a the- dling everyday language of socially unset- atrical language that speaks beyond the tling young people, alongside the wobbly yet ephemeral quotidian struggles. One major eloquent “noisy style” of physical movement, shift observed was that he lost interest in gained recognition as the theatrical method updating the “newness” of theatrical lan- distinct to his generation and his work. guage and, alternatively, gained interest in

  ·    ·  istotną zmianą był fakt, że twórca teatralny, seeking contemporaneousness in the “old- który deklarował „brak zainteresowania two- ness” of theatre. Another significant change rzeniem fikcyjnych postaci i historii, które was that a theatre maker who once declared mogłyby zakłócać moc rzeczywistości”, his total lack of interest in creating “fictitious zaczął tworzyć fikcję właśnie. Przykładowo, characters and stories that could under- Current Location (), wystawiona już po mines the power of reality,” suddenly started katastrofie, to opowieść w stylu science to develop fictional stories. For instance, fiction, prezentująca historię wioski, która Current Location (), which was presented miała zniknąć w niedalekiej przyszłości; in the aftermath of the event, was a Science opowieść kończy się ucieczką części miesz- Fiction-like story that portrayed the life of kańców w upiornym statku kosmicznym. an ominous village rumored to perish in Można przypuszczać, że reżyser i dramato- the near future, which ended in several vil- pisarz obecnie poszukuje tradycyjnej formy lagers’ evacuation from Earth on an eerie twórczej, która mogłaby rozwijać się poza spacecraft. In the line of thinking, one could kruchą codziennością i jednocześnie dostar- assume that the director-writer is now seek- czać nadziei ludziom przez tworzenie alter- ing a traditionally rooted art form that could natywnej rzeczywistości na scenie. thrive beyond the readily perishable every- day life, which, in turn, may provide hope to Jedna z ostatnich produkcji ‒ Ground the devastated people through an alterna- and Floor () ‒ obfituje w środki tea- tive reality called fiction on stage. tralne, które swoje źródło mają w tragedii w Fukushimie: forma komunikacji ze zmar- One of the latest productions, Ground and łymi została zaczerpnięta z teatru Noh, eks- Floor (), is infused with theatrical vocab- perymentalna grupa Sangatsu stworzyła ularies engendered by the Fukushima crisis: ścieżkę dźwiękową kojarzącą się z trzęsie- physically and aesthetically, the traditional niem ziemi i tsunami; performerzy noszący Noh theatre form is employed in order to fikcyjne imiona opowiadają historie o nie- communicate with the dead; a soundscape pokojącej bliskiej przyszłości Japonii. Zespół reminiscent of a tremor and massive tsunami chelfitsch niegdyś uważany był za przedsta- is composed by Japanese experimental music wiciela Straconego Pokolenia – teraz, jak się group Sangatsu; and performers provided wydaje, stara się raczej odtworzyć historię with fictitious names deliver unsettling sto- straconego narodu. ries of the not-so-far future in Japan. It may well be that a company once labelled as an   to dziennikarka teatralna exponent of “the Lost Decade” generation, is i badaczka pracująca w Tokio oraz Londynie. now venturing to interpret a story of the lost Od ponad dziesięciu lat publikuje w wysoko- nation. nakładowej i opiniotwórczej prasie. W roku w wydawnictwie Hublet ukazała się jej   is a theatre journalist and dwujęzyczna książka Tokyo Theatre Today: researcher based in Tokyo and London. For Conversations with Eight Emerging Theatre over a decade, she has constantly contrib- Artists. W  roku, nakładem paryskiej ofi- uted to major newspapers and journals. In cyny Actes Sud, ukazała się książka biogra- , her bilingual book Tokyo Theatre Today: ficzna Ushio Amagatsu: Des rivages d’enfance Conversations with Eight Emerging Theatre au bûto de Sankai juku. Artists (Hublet Publishing, London / Tokyo) was published. In , a biography Ushio  Olga Drenda Amagatsu: Des rivages d’enfance au bûto de Sankai juku was issued in France (Actes Sud,  Paris). Bartosz Wójcik        the chelfitsch blog: http://jimen.chelfitsch.net/en/ na blogu chelfitsch: http://jimen.chelfitsch.net/en/ article// article//        a profile of chelfitsch for release to the press at powstał jako materiał prasowy z okazji La Bâtie – Festivals de Genève. La Bâtie – Festivals de Genève.

  ·    ·       

.. · :          /   ·      ·    

Dwa miraże. Po jednej stronie – wojna, Two mirages. On the one hand wars,   susza, wycinka ogromnych połaci lasu, droughts, massive deforestation, pol- Àlex Serrano, Pau Palacios Alex Serrano, Pau Palacios i Fernando Dordal and Fernando Dordal zatrute wybrzeża, wyzysk pracowników, luted coasts, labor exploitation, politi-   niestabilność polityczna, nędzne warunki cal instability, poor sanitary conditions, Àlex Serrano, Pau Palacios Alex Serrano, Pau Palacios sanitarne, prześladowania, przymusowe persecution, forced deportation, abuse of i Alberto Barberá and Alberto Barberá   deportacje, nadużywanie zasobów natural- natural resources, depleted aquifers, food Simone Milsdochter Simone Milsdochter nych, wyczerpujące się źródła wody, brak shortages...     pożywienia… Barbara Bloin Barbara Bloin       On the other hand, stocked supermarkets,     Z drugiej strony – pełne supermarkety, bez- safe streets, family stability, good health Alberto Barberá Alberto Barberá pieczne ulice, rodzinna stabilizacja, względ- services, freedom, paid work, respect for          nie dobra służba zdrowia, woda, praca, za human rights, welfare, recycling and renew- Roger Costa Vendrell Roger Costa Vendrell którą idzie wynagrodzenie, szacunek dla able energies, prosperity, social mobility...    praw człowieka, dobrobyt, recykling i energia Vicenç Viaplana Vicenç Viaplana    odnawialna, dostatek, mobilność społeczna... And in between, flocks of birds. Thousands Saray Ledesma Saray Ledesma of migrating birds constantly drawing impos-   A pomiędzy – stada ptaków. Tysiące migru- sible shapes in the sky. Movement. Ceaseless Nuria Manzano Nuria Manzano jących ptaków stale rysujących niesamowite movement. Birds... and beyond, planets,     Marta Baran Marta Baran kształty na niebie. Ruch. Nieprzerwany ruch. asteroids, raw materials, galaxies, blood,     Ptaki… i dalej, planety, asteroidy, surowce, cells, weapons, atoms, electrons, advertis- Irene Lapuente / La Mandarina Irene Lapuente / La Mandarina galaktyki, krew, komórki, broń, atomy, elek- ing, quarks, ideology, fear, waste, hope. Life. de Newton de Newton Project advisor:   Victor Molina trony, reklamy, kwarki, ideologie, strach, Nothing in the cosmos is quiet. Stillness Victor Molina   odpady, nadzieja. Życie. W kosmosie nic nie is a chimera. The only thing there is, is   Cristina Soler milczy. Cisza to chimera. Jedyne, co istnieje, movement. Cristina Soler   Iva Horvat / Agente to ruch. Iva Horvat / Agente  If it is impossible to stop an electron, what’s  Agrupación Señor Serrano Jeśli niemożliwe jest zatrzymanie elektronu, the point of building fences against flocks of Agrupación Señor Serrano  Festival de Barcelona  Festival de Barcelona po co budować ogrodzenia przeciwko stadom birds? Fabrique de Théâtre – Service Fabrique de Théâtre – Service des Arts de la Scène de la ptaków? des Arts de la Scène de la Province de Hainaut Festival On stage, a scale model recreating this pic- Province de Hainaut Festival Terrassa Noves Tendències Na scenie widzimy fotografię i odtwarzającą ture. Where was it taken? Who took it? Why Terrassa Noves Tendències Monty Kultuurfaktorij Monty Kultuurfaktorij Konfrontacje Teatralne Festival ją makietę. Gdzie powstała? Kto ją zrobił? is this picture so appealing? Is it just for its Międzynarodowy Festiwal     Dlaczego ten obraz jest tak fascynujący? Czy content or there’s more? Who are the people Konfrontacje Teatralne Cultural Ofce of Spain’s chodzi tylko o zawartość, czy o coś jesz- on it? Where do they come from? What hap-  Embassy in Brussels Wydział Kultury Ambasady Departament de Cultura cze? Kim są ludzie na obrazie? Skąd pocho- pened next? Who are we, the ones observing Hiszpanii w Brukseli de la Generalitat dzą? Co stało się potem? Kim jesteśmy my, this picture? Departament de Cultura Centre International obserwatorzy? de la Generalitat de Formation en Arts du Birdie is an attempt to give an answer to all Centre International Spectacle de Bruxellles de Formation en Arts du    „Birdie” to próba odpowiedzi na powyższe these questions by asking more questions Spectacle de Bruxelles the Biennale di Venezia – pytania poprzez zadawanie nowych – przy through live video, objects, a classic film   Biennale College Teatro  pomocy projekcji wideo w czasie rzeczy- revisited, . mini animals, wars, smug- Biennale di Venezia – Biennale  College Teatro  th July  wistym, przedmiotów, nawiązań do klasyki glers, a massive migration and three per-  filmowej, dwóch tysięcy miniaturowych formers handling this messy world with wit,  lipca  r. zwierząt, wojen, przemytników, olbrzymiej criticism and commitment with mankind. migracji oraz trójki wykonawców radzących sobie w tym chaotycznym świecie dzięki Agrupación Señor Serrano continues to humorowi, zmysłowi krytycznemu i zaanga- storm the stages of both European and glo- żowaniu na rzecz ludzkości. bal theatre festivals. Their spectacular shows make use of all available technologies, win- Agrupación Señor Serrano szturmem zdo- ning them the  Silver Lion prize at the bywa największe festiwale teatralne Venice Biennale for “developing a new the- w Europie i na świecie. W swoich spektaklach atrical language”. Alex Serrano, the found- zjawiskowo wykorzystuje wszelkie możliwe ing leader of this group, will lead workshops technologie. Laureaci nagrody Srebrnego throughout the period of the Festival. Lwa podczas weneckiego Biennale w  roku za „stworzenie nowego języka teatral- nego”. Przez cały czas trwania Festiwalu Konfrontacje Teatralne Àlex Serrano, założy- ciel i lider grupy, poprowadzi warsztaty.

  ·    ·          

.. · :             /   · /     · /   

Dom w Pakistanie, gdzie ukrywa się   Geronimo. Dokładna kopia tego domu Àlex Serrano, Pau Palacios Àlex Serrano, Pau Palacios i Ferran Dordal and Ferran Dordal w bazie wojskowej w Karolinie Północnej.   Trzeci identyczny dom w Jordanii, gdzie Àlex Serrano, Pau Palacios Àlex Serrano, Pau Palacios powstaje film. Największy pościg w histo- i Alberto Barberá and Alberto Barberá   rii. Szeryf z obsesją na punkcie białego James Phillips (Matt) i Joe James Phillips (Matt) and wieloryba. Boysband Take That trenujący Lewis (młody żołnierz piechoty Joe Lewis (young marine) przed historyczną misją. Kowboje i Indianie. morskiej)   Samoloty i browary. Kopie, odbicia, imitacje   Barbara Bloin Barbara Bloin - i cheeseburgery.  Jordi Soler Jordi Soler    W typowy dla siebie sposób (makiety, projek-      Roger Costa Vendrell Roger Costa Vendrell cje wideo, edycję wideo w czasie rzeczywi-    stym) Agrupación Señor Serrano zaprasza na Alberto Barberá Alberto Barberá western na scenie, w którym rzeczywistość    Nuria Manzano Nuria Manzano miesza się z własną kopią, tworząc bezli-   tośnie popowy obraz dekady po  września, Alexandra Laudo Alexandra Laudo zalążka  wieku. Przyjdź i zobacz.     Eloi Maduell i Martí Sánchez- Eloi Maduell and Martí Sánchez- Fibla Fibla The house where Geronimo is hiding in     Pakistan. An exact copy of that house in Cristina Soler Cristina Soler   a military base in North Carolina. A third   Víctor Molina Víctor Molina twin house in Jordan, where a film is shot.   The largest manhunt in history. A Sherif Nacho Gómez Nacho Gómez obsessed with a white whale. The boy   Iva Horvat / Agente Iva Horvat / Agente band Take That drilling for a historic mis-     sion. Cowboys and Indians. Airplanes and Montserrat Bou, Emma Argilés, Montserrat Bou, Emma Argilés, beers. Copies, reflections, imitations and Olga Tormo, Carmen Zamora, Olga Tormo, Carmen Zamora, Àngels Soria i Cristina Mora. Àngels Soria and Cristina Mora. cheeseburgers.    cube.bz, Max Glaenzel, Marta cube.bz, Max Glaenzel, Marta Through its trademark language (scale mod- Baran, Berta Díaz Laudo, Ro Baran, Berta Díaz Laudo, Ro Esguerra, Henar Rodríguez Esguerra, Henar Rodríguez els, video projections, video editing in real (Escola de maquillatge (Escola de maquillatge time and willing performers) Agrupación Montserrat Fajardo), Carine Montserrat Fajardo), Carine Señor Serrano presents a scenic western Perrin, Matis Guillem, Rosa Perrin, Matis Guillem, Rosa where reality and its copies are mixed, draw- Pozuelo, Àngela Ribera, Valérie Pozuelo, Àngela Ribera, Valérie Cordy, Denis Van Laeken i Iván Cordy, Denis Van Laeken and ing a merciless pop portrait of the decade Gómez García. Iván Gómez García. following /, the seed for the st century.   Come and see. Agrupación Señor Serrano,  Agrupación Señor Serrano,  Festival de Barcelona, Hexagone Festival de Barcelona, Hexagone Scène Nationale Arts et Scène Nationale Arts et Sciences – Meylan, Festival  Sciences – Meylan, Festival  – Terrassa Noves Tendències, – Terrassa Noves Tendències, Monty Kultuurfaktorij, La Monty Kultuurfaktorij, Fabrique du Théâtre – Province La Fabrique du Théâtre – de Hainaut Province de Hainaut      Festival Hybrides Montpellier, Festival Hybrides Montpellier, Festival Diferenti Sensazioni, Festival Diferenti Sensazioni, Departament de Cultura de la Departament de Cultura de la Generalitat,  Generalitat,     lipca  r. th July 

  ·    ·       .        

     :         

Materiał fotograficzny dostępny na stronie Photos accompanying the article nie został ranny. Zadbano, aby nie było The account’s pictorial quality prioritized https://dprbcn.wordpress.com//// are available at https://dprbcn. ofiar cywilnych. Po wymianie ognia Osama a type of “national memory” founded in sub- bodies-in-custody-marina-otero/ wordpress.com//// bin Laden został zabity, a jego ciało lime imagery in which the space between bodies-in-custody-marina-otero/ zabezpieczone. the cloudless sky and the ground is occupied * * * by a performance of architectures and the * * * Malarskość tego opisu polega na zaakcen- violent actions by which those architectures Od października  roku makieta otoczonej towaniu „narodowej pamięci” za pomocą were destroyed—imagery televised live, in murem posiadłości Osamy bin Ladena jest Since October , a model of a walled com- podniosłych obrazów, w których przestrzeń real time. And yet, in the same speech, the częścią stałej ekspozycji w lobby Narodowej pound has been on permanent display in the pomiędzy bezchmurnym niebem a ziemią President’s laconic account of the opera- Agencji Wywiadu Satelitarnego (National lobby of the National Geospatial-Intelligence wypełnia gra architektury oraz gwałtowne tion that killed Osama bin Laden is deployed Geospatial-Intelligence Agency – ) Agency () in Springfield, Virginia. Even działania, które tę architekturę niszczą – without any such visual narration. w Springfield w stanie Virginia. Pomimo after being declassified, only employees and obrazów transmitowanych na żywo w czasie decyzji o odtajnieniu sprawy, makietę mogą authorized visitors are able to see it. Images rzeczywistym. W tym samym wystąpieniu To date, images of the operation against that oglądać tylko pracownicy i autoryzowani of the model, however, circulate freely in the lakoniczny opis operacji, która doprowadziła compound in Abbottabad and the “body” in goście. Jej zdjęcia krążą jednak w mediach. media. do zabicia Osamy bin Ladena, pozbawiono custody haven’t been ofcially released. The jakiejkolwiek wizualnej narracji. principal evidence was, according to the of- Przez sześć tygodni zespół ośmiorga pra- For six weeks a team of seven to eight  cial account, buried in an undisclosed loca- cowników  za pomocą wycinarek lase- employees used laser cutters and utility Do dzisiaj zdjęcia z operacji czy obraz zabez- tion at sea. Following the clandestine burial rowych oraz noży odtwarzał w skali  :  knives to erect, at one inch for every seven pieczonego „ciała” nie doczekały się publika- and the vacuum it left behind, the raid itself mury posiadłości oraz znajdujący się na jej feet, the walls of a far away compound and cji. Zgodnie z oficjalną wersją, najważniejszy therefore inevitably occupied the required terenie trzypiętrowy dom []. Każda informa- the three-story house contained within []. dowód operacji został pochowany gdzieś evidentiary role. The image of its architec- cja zdobyta przez wywiad – np. za pomocą Every bit of intelligence had been mediated, w morzu. Po potajemnym pochówku i próżni, ture displaced that of the body, circulating satelitarnych pomiarów długości cienia through processes such as the photogenic która po nim powstała, sam fakt przepro- tirelessly in the form of aerial photos, dia- (photogenic measurement) – została wyko- measurement, and translated into a three- wadzenia operacji przejął rolę wymaganego grams, plans, replicas, and scale models. rzystana do stworzenia trójwymiarowej dimensional architectural representation. świadectwa. Obraz ciała został zastąpiony makiety rezydencji. „Nic z tego, co Państwo “Nothing you see would have been included obrazem architektury, która stała się celem * * * widzą, nie znalazłoby się tutaj, gdybyśmy if we didn’t see it there,” claimed  of- akcji, i która trafiła do medialnego obiegu tego tam nie zobaczyli” – powiedział pra- cial Greg Glewwe on May , , during the w formie zdjęć lotniczych, diagramów, pla- As with his corpse, Osama bin Laden’s com- cownik  Greg Glewwe podczas prezenta- presentation of the model at the Pentagon nów, replik oraz makiet. pound in Abbottabad became a body in  cji makiety w Pentagonie  maja  roku []. In Glewwe’s statement, though, “see” Government custody, one that—using Archille []. Jednak użyte przezeń słowa „zobaczyć” and “there” involve complex processes and * * * Mbembe’s notion of archive —“encompassed i „tam” odnoszą się do skomplikowanych unmanned technologies, which challenge both the building itself and the documents procesów oraz bezzałogowych technologii, the generally assumed proximity between Podobnie jak zwłoki Osamy bin Ladena jego stored there.” które kwestionują nie tylko zasadniczo zało- the seeing eye and the seen object, as well rezydencja w Abbottabadzie stała się „cia- żoną bliskość pomiędzy okiem widzącym as the correlation between what “you” see łem” zabezpieczonym przez rząd amerykań- As evidence goes, it didn’t last long. On a widzianym przedmiotem, lecz także korela- and what “we” see. ski, korpusem, który, nawiązując do pojęcia February , , the compound was demol- cję pomiędzy tym, co widzicie „wy”, a tym, co „archiwum” ukutego przez Achille Mbembe, ished, adding to the growing list of “bod- widzimy „my”. * * * „obejmował zarówno sam budynek, jak i trzy- ies” that has been buried, demolished, or mane w nim dokumenty”. just kept as classified in the archives of * * * The model acquired a historical dimension the Central Intelligence Agency [], the when on May , , in a televised appear- Jak wynika z dowodów, ten stan rzeczy nie Department of Defense [DoD], and the . Makieta zyskała znaczenie historyczne, ance from the East Room of the White trwał jednak długo.  lutego  roku However, while classified documents are gdy  maja  roku Prezydent Stanów House,  President Barack Obama delivered posiadłość została zburzona, dołączając segregated from our visible world, their Zjednoczonych Barack Obama w telewizyj- a statement on a military operation against tym samym do wydłużającej się listy „ciał” architectural representations such as scale nym wystąpieniu transmitowanym z Sali a compound of high walls: pochowanych, zniszczonych bądź utaj- models, mock-ups in military bases, and film Wschodniej Białego Domu wydał oświadcze- nionych w archiwach Centralnej Agencji stages, along with their images, remain in nie dotyczące operacji wojskowej przeprowa- “It was nearly ten years ago that a bright Wywiadowczej (Central Intelligence Agency visible circulation. dzonej w posiadłości najbardziej poszukiwa- September day was darkened by the worst – ), Departamentu Obrony (United States nego terrorysty świata: attack on the American people in our his- Department of Defense – DoD) oraz . Turned into the principal material evidence tory. The images of / are seared into our Chociaż tajne dokumenty pozostają odsepa- available to the public, these representations Prawie dziesięć lat temu pogodny wrześ- national memory—hijacked planes cutting rowane od naszego świata, architektoniczne create friction between the abstractions of niowy dzień przyćmiła najgorsza w historii through a cloudless September sky; the Twin przedstawienia i wizerunki tych ciał znajdują cultural media and the material processes napaść na naród amerykański. Obrazy Towers collapsing to the ground…. Today, się w ciągłym wizualnym obiegu pod posta- of warfare, between images and bodies; z  września – uprowadzone samoloty at my direction, the United States launched cią makiet, atrap w bazach wojskowych czy or, using Mbembe’s reflections on the writ- przecinające bezchmurne niebo; runię- a targeted operation against that compound scenografii filmowych. ing of history, they continuously bring “the cie Bliźniaczych Wież – wryły się w naszą in Abbottabad, Pakistan. A small team of dead back to life by reintegrating them in the narodową pamięć... Dziś, z mojego rozkazu, Americans carried out the operation with Przedstawienia te, funkcjonujące jako pod- cycle of time, in such a way that they find, Stany Zjednoczone przeprowadziły nalot extraordinary courage and capability. No stawowe świadectwa dostępne dla pub- in a text, in an artifact or in a monument, na tę posiadłość w pakistańskim mieście Americans were harmed. They took care to liczności, generują tarcia pomiędzy abs- a place to inhabit from where they may con- Abbottabad. Niewielki amerykański oddział avoid civilian casualties. After a firefight, trakcyjnością przekazów medialnych tinue to express themselves.” It could be przeprowadził tę operację z niezwykłą they killed Osama bin Laden and took cus- a materialnością działań wojennych, pomię- argued, however, that the mobilization of odwagą i sprawnością. Żaden z Amerykanów tody of his body.” dzy obrazami a ciałami; czy też – nawiązując architectural representation as evidence also

  ·    ·  do przemyśleń Mbembe o pisaniu historii reminds us about the fascinating capacity Prawdziwa makieta zbudowana przez  during the raid’s planning, execution, and – nieustannie „przywołują do życia zmar- of architecture [and its techniques] to make została po raz pierwszy udostępniona pub- initial description. As a senior  analyst łych przez ponowne włączanie ich w obieg material fictions acquire the appearance of liczności rok po operacji w maju  roku, explained to Federal Times “we say, when czasu: zamieszkują w tekstach, artefaktach truth []. zaś jej kopia wraz z cegłą rzekomo pocho- you can see it, you can believe it, and when i zabytkach, skąd mogą nadal przemawiać”. dzącą ze zburzonej rezydencji bin Ladena you can see it, you can understand it.” Uruchomienie architektonicznego przedsta- Speaking about the movie Zero Dark Thirty, znajdują się obecnie w Muzeum . Tym wienia jako świadectwa przypomina o fascy- the director Kathryn Bigelow pointed to samym zwiedzający mają ograniczony dostęp * * * nującym potencjale architektury – oraz jej the enhanced realism of the raid’s scenes, do tego wszystkiego, co było tak cenne pod- technik – polegającym na tym, że fikcja filmed inside a : replica of the compound in czas planowania, przeprowadzenia oraz The walls of the model and the story they materialna nabiera pozorów prawdy []. Jordan. “We wanted the movie to feel as nat- początkowego opisu tej operacji. Pewien tell are validated by their detail and by the uralistic as possible,” Bigelow explained, “but starszy analityk z  powiedział w wywia- remains of the architecture they represent Opowiadając o filmie Wróg numer jeden (Zero naturalism takes work.” Ultimately this work dzie dla „Federal Express”: „Mówimy, że gdy —which is itself there presented by a brick. Dark Thirty), reżyserka Kathryn Bigelow was so successful that it provoked a debate coś widzisz, to jesteś w stanie w to uwierzyć, The image of architecture has, again, dis- zwróciła uwagę na wysoki poziom realizmu regarding the release of classified informa- i że kiedy coś widzisz, możesz to zrozumieć”. placed the one of the human body; ethics are w scenach nalotu kręconych wewnątrz znaj- tion between , the DoD, and the filmak- avoided in favor of technical description. In dującej się na terenie Jordanii repliki posiad- ers, who quickly assured the government * * * the custody of a museum not open to public łości zbudowanej w skali  : . „Chcieliśmy, that every detail was recreated using infor- but whose collection of images is accessible aby film był jak najbardziej naturalistyczny – mation that was publicly available. “You’d be Ściany makiety oraz opowiadana przez nie online, the architectural representations of wyjaśniła Bigelow – ale naturalizm wymaga amazed at what’s on the personal websites historia są uwiarygodniane przez detale the Osama bin Laden Compound remind us dużo pracy”. Ów nakład pracy okazał się of soldiers these days,” claimed the produc- i elementy architektury, którą przedstawiają how the visual culture of our time—and its ostatecznie na tyle efektywny, że wywo- tion designer Jeremy Hindle. – tutaj obecną w postaci cegły. Obraz archi- corresponding aesthetic sensibility, ethics, łał debatę na temat przepływu tajnych tektury ponownie zastąpił obraz ludzkiego and politics—is built. informacji pomiędzy , Departamentem * * * ciała; zagadnienie etyczne zastąpiono opi- [] Information provided by Gary E. Weir [Chief Historian, Obrony a ekipą filmową, przy czym ta ostat- sem technicznym. Architektoniczne przed- Ofce of Corporate Communications, National Geospatial nia natychmiast zapewniła rząd, że detale Rehearsals not only took place in the : rep- stawienia posiadłości Osamy bin Ladena Intelligence Agency] in an interview conducted at the  odtwarzano na bazie oficjalnie dostępnych lica in Jordan, but also at the Harvey Point – zabezpieczone w muzeum i niedostępne on December , . informacji. „Zdziwilibyście się, wiedząc, co Defense Testing Activity facility in North dla publiczności, ale udostępnione w postaci [] Justin Fishel, “Intelligence ofcials unveil scale model można znaleźć na prywatnych stronach Carolina, where, according to the authors of fotografii na muzealnej stronie interneto- of bin Laden compound used to plan raid,” FoxNews internetowych żołnierzy” – powiedział sce- the  book No Easy Day, a team of s wej – przypominają nam o tym, jak tworzy website, May , , accessed November , . nograf Jeremy Hindle. performed practice runs of the raid in a com- się nie tylko współczesną kulturę wizualną, [] Another example of such thought can be found in pound built using “plywood, chain-link fence, lecz także powiązane z nią wrażliwość este- contemporary discourse on “forensis” and forensic * * * and shipping containers.” The representation tyczną, etykę i politykę. investigations in architecture. of the borders with a chain-link fence instead [] Informacja uzyskana od Gary’ego E. Weira [Główny  Operację ćwiczono nie tylko w replice domu of a twelve-foot wall, however, was pointed Historyk w Dziale Komunikacji Wewnątrzkorporacyjnej Marina Otero Verzier, „Bodies in Custody: Architectures of w skali  :  w Jordanii, lecz także na terenie out by unofcial sources as the cause of the Narodowej Agencji Wywiadu Satelitarnego], wywiad the Osama bin Laden Compound in Abbottabad”, https:// ośrodka treningowego Harvey Point Defense crash of the U.S. military helicopter dur- przeprowadzony w siedzibie  w dniu .. r. dprbcn.wordpress.com////bodies-in-custody- Testing Activity w Karolinie Północnej, ing the raid itself, as it obviated the poten- marina-otero/, published: th of May,  / :. [] Justin Fishel, Intelligence Ofcials Unveil Scale Model gdzie, zdaniem autorów wydanej w  roku tial efects of the high walls on the its lift of Bin Laden Compound Used to Plan Raid („Pracownicy książki „No Easy Day”, oddział komandosów capabilities. wywiadu ujawniają makietę posiadłości bin Ladena,    is architect marynarki wojennej przeprowadził pozoro- który był wykorzystany do planowania nalotu”), strona and curator. Director of Global Network internetowa kanału FoxNews, .. r. (dostęp: wany atak na budynek zbudowany ze „sklejki, In these multiple architectures of bin Laden’s ..). Programming, Studio-X. , Columbia łańcucha oraz kontenerów”. Jak mówią nie- compound, the limits between fiction and University. oficjalne źródła, to, że w trakcie ćwiczeń non-fiction are continuously contested and [] Inny przykład tej myśli można odnaleźć we zastąpiono ponad -metrowy mur łańcu- renegotiated. While an architectural repre- współczesnym dyskursie na temat pojęcia „forensis” i śledztw kryminalnych w architekturze. chem, było przyczyną straty amerykańskiego sentation could make an inaccurate histori- śmigłowca podczas prawdziwej akcji, bo nie cal account appear as truth, it might also  uwzględniono wpływu muru na siłę nośną shed light onto the mechanisms by which the Magdalena Jung helikoptera. state manages and controls the creation and  circulation of information—and ultimately Bartosz Wójcik Ta różnorodność architektonicznych przedsta- what “we” “see.”  wień rezydencji bin Ladena nieustannie kwe- Marina Otero Verzier, Bodies in Custody: Architectures of stionuje i renegocjuje granice pomiędzy fik- One year after the raid, in May , the the Osama bin Laden Compound in Abbottabad, https:// cją i realnością. Obraz architektoniczny może model built by the  was put on pub- dprbcn.wordpress.com////bodies-in-custody- sprawić, że nieścisły opis historyczny będzie lic display for the first time, and a copy is marina-otero/, data publikacji:  maja  / :. uchodził za prawdę; może też rzucać światło now exhibited at the  Museum together na mechanizmy, za pomocą których państwo with a brick claimed to have come from the   , architekt i kura- steruje tworzeniem informacji oraz ich obie- demolished compound. This gives the public torka, jest dyrektorką Global Network giem – a w konsekwencji tym, co „widzimy”. limited access what was billed as so valuable Programming, Studio-X. , Columbia University.

  ·    ·        

.. · :   .. · :        /   ·      ·    

    . „The New York Times” wymienił Penny Her world-famous sex and censorship show,    Longing Lasts Longer to dwukrotnie nagro- Arcade – obok takich sław jak Philip Glass, Bitch! Dyke! Faghag! Whore!, has been per- Penny Arcade , dzony w Edynburgu spektakl niepodważalnej Fran Lebowitz i Edmund White – wśród arty- formed in over  cities around the world and  królowej nowojorskiego undergroundu, która stów i myślicieli definiujących Nowy Jork was successfully revived for its th anniver- Steve Zehentner stawia na głowie współczesny stand-up, aby w tekście „They Made New York”, dodając, sary with  performances in London in .   Jeremy Goldstein stworzyć rysę na krajobrazie miasta w zgen- że podbiła Edynburg swoim Longing Lasts  tryfikowanej rzeczywistości. Longer. Recently together with artists like Philip Glass, London Artists Projects Fran Lebowitz and Edmund White, The New   Widzowie lubelscy doskonale ją pamię-       . York Times cited her among the artists and tają. Jej brawurowy spektakl Bitch! Dyke! Longing Lasts Longer is Edinburgh’s double thinkers that define New York City in “They ,  Faghag! Whore! zrobił na zeszłorocznych award-winning show from New York’s undis- Made New York”, and proclaimed her a “force    Konfrontacjach prawdziwą furorę. Penny puted queen of the underground, which turns in Edinburgh” with Longing Lasts Longer. Penny Arcade -    Arcade, legendarna performerka niezależnej contemporary stand-up on its head to create Steve Zehentner sceny Nowego Jorku powraca ze swoim naj- a crack in the post-gentrified landscape.   nowszym przedstawieniem. Jeremy Goldstein   Lublin audiences remember this piece very London Artists Projects Napędzana zniewalającą energią rock’n’rolla well, as the bravura show titled Bitch! Dyke!   cięta satyra Arcade w Longing Lasts Longer Faghag! Whore! made a huge impact on last miksowana jest na żywo z euforycznymi pla- year’s Konfrontacje Festival. Penny Arcade nami dźwiękowymi zainspirowanymi przez returns once more with her latest show. cztery dekady popkultury. Driven by her magnetic rock n’ roll energy, Ten żywiołowy, pełen pasji performans trafia Arcade’s razor-sharp satire is mixed live to mocnym ciosem w złoty wiek głupoty – to euphoric soundscapes inspired by four dec- występ, podczas którego myślimy, śmiejemy ades of pop culture. się i tańczymy jednocześnie. A blow against the golden age of stupidity, Penny Arcade to ciesząca się międzynaro- this is a passionate and exuberant perform- dową sławą pisarka, poetka, aktorka, reży- ance anthem where you can think, laugh and serka i ikona artystycznego oporu. To jedna dance at the same time! z niewielu artystek praktykujących długie formy performatywne – odmianę teatru eks- Penny Arcade is an internationally respected perymentalnego z pogranicza sztuki perfor- writer, poet, actress and theatre maker and mansu i tradycyjnego teatru. Jej wieloletnia an icon of artistic resistance. She is one of formuła budowania społeczności poprzez the very few artists in the world who prac- performans przy jednoczesnym traktowaniu tices long form performance art, a form of go jako aktu transformacji, czyni ją wyjąt- experimental theatre that investigates the kowo oryginalną postacią na amerykań- boundaries between traditional theatre and skiej scenie. Ta niegdysiejsza supergwiazda performance. Her decades-long focus on the Factory Andy‘ego Warhola, znana z roli creation of community as the goal of per- w Women In Revolt Warhola/Morrisseya, formance, her use of performance as a trans- ugruntowała swoją pozycję w amerykańskiej formative act mark her as a true original in awangardzie dzięki współpracy z takimi jej American Theatre. A former Andy Warhol tuzami kontrkultury jak John Vaccaro, Charles Factory Superstar, featured in in the Warhol/ Henri Ford czy Judith Malina. Penny słynie Morrissey film Women in Revolt, Penny occu- z ciętej riposty – sam wielki Quentin Crisp pies a unique position in the American avant- nazywał ją bratnią duszą i kobietą, z którą garde through her long association with the najmocniej się identyfikował. architects of the American counter-culture, including John Vaccaro, Charles Henri Ford Penny jest autorką kilkunastu spektakli and Judith Malina, among many others. i setek performansów solowych, których zna- Penny is also known for her highly quotable kiem szczególnym jest improwizacja i cecha, one-liners; and the late, great Quentin Crisp którą sama artystka nazywa „spite-specific” named her as his soul mate and the woman (gra słów od „sztuki site-specific”; ang. spite he most identified with. – złośliwość). Jej słynny spektakl o seksie i cenzurze, Bitch! Dyke! Faghag! Whore!, został wystawiony w ponad  miastach świata, Penny has written over ten full-length shows w tym  razy w Londynie w  roku, kiedy and hundreds of solo performance art pieces to na dwudziestolecie premiery z powodze- notable for their improvisation and what niem wrócił na afisz. Penny Arcade calls “spite-specific” nature.

  ·    ·      :   „  ,  ” 

   :   ‘’     ,   ’

Najnowszy spektakl byłej gwiazdy Warhola, The former Warhol Superstar’s current show, Jej złość jest bezlitosna. „Rynek to maszyna, Her passion is plain. “The market is a „Longing Lasts Longer”, to krytyka wymierzona Longing Lasts Longer, lambasts the gentrifica- która burzy wszystko, co napotka na swojej machine that is just knocking down every- w gentryfikację jej ukochanego miasta, które tion of her beloved city, which she rechristens drodze. To jest ten rodzaj mentalności, która thing in its path. It’s a mentality that does zarazem przechrzciła na „Wielką Mufnkę”. ‘the Big Cupcake’. nie ceni kultury, tylko status. To finansowy not see the value of culture, only of status. totalitaryzm”. Arcade nie jest jednak prze- It’s financial totalitarianism.” Penny Arcade chce użyć przeszłości, aby Penny Arcade wants to use the past to keep ciwna zmianie per se. „Gdy po raz pierwszy powstrzymać dystopię. Najnowsze autorskie dystopia at bay. The latest solo show by the widzisz dobrą kawiarnię w dzielnicy robotni- Not that Arcade is against change per se. przedstawienie tej supergwiazdy Warhola Warhol superstar turned performance-art czej, myślisz sobie: ‘Super, mogę sobie tutaj “The first time you see a nice café in a work- i pionierki performansu nosi tytuł Longing pioneer is called Longing Lasts Longer, and it kupić koktajl. Nie muszę jechać  minut ing-class neighbourhood, you say: ‘Oh, great, Lasts Longer i dotyczy zawrotnie szybkiego takes aim at the dizzyingly rapid corporate autobusem, żeby tego doświadczyć’. Fajnie! I can get a smoothie here. I don’t have to przejmowania przez korporacje przestrzeni takeover of space in her beloved New York. Ale teraz mamy już do czynienia z hiper- get on the bus for  minutes to have that w jej ukochanym mieście, Nowym Jorku. Ale Just don’t call it a nostalgia trip. gentryfikacją, w danej dzielnicy niszczy się experience.’ That’s nice! But now we’re in nie oczekujcie nostalgicznej podróży. wszystko, żeby zrobić miejsce pod korpora- hypergentrification, when suddenly every- “It’s not about whether things are better or cje. Są takie miejsca w Nowym Jorku, gdzie thing in the neighbourhood gets mowed „Nie chodzi wcale o to, czy ma być lepiej, worse,” Arcade says. “It’s that they are eras- na każdym rogu znajduje się drogeria sieci down to make way for corporate enterprises. czy gorzej”, mówi Arcade. „Rzecz w tym, że ing our historical inheritance. The truth is Duane Reade. Spróbuj tam znaleźć szewca There are parts of New York where there is wymazują nasze historyczne dziedzictwo. that this destruction is meaningless. There albo skrzynkę pocztową! Wszystko ma przy- now a Duane Reade drugstore on every sin- Prawda jest taka, że ta destrukcja nie ma is no public good. But the market says if you nosić zysk. To opłacalne, ale nie bierze pod gle corner. Try to find a cobbler – or a mail- żadnego sensu. Nie idzie za nią żadne pub- complain about it, it’s nostalgia.” uwagę człowieka”. box! Everything is being stripped down to liczne dobro. Rynek twierdzi jednak, że jak ci its most profitable. It’s cost-efcient but it się to nie podoba, to cierpisz na nostalgię”. Following work-in-progress previews at Joe’s Arcade uważa, że wraz ze znikaniem punk- doesn’t take in human beings.” Pub in New York this spring, Longing Lasts tów usługowych znikają miejsca, których Pokazy roboczej wersji spektaklu odbyły się Longer premieres at the Edinburgh Fringe znaczenie wychodzi poza działanie komer- Along with the loss of useful services, Arcade wiosną w nowojorskim Joe’s Pub, zaś jego ofi- in August. Runs follow at London’s Soho cyjne. „Gentryfikacja jest tak bardzo groźna, argues, comes the loss of spaces with sig- cjalna premiera miała miejsce w sierpniu na Theatre in November and New York’s Abrons bo wymazuje alternatywne style życia. Nie nificance beyond commercial operation. festiwalu Fringe w Edynburgu. Każde wykona- Arts Center next year. Arcade develops her trzeba być intelektualistą, żeby się tym mar- “Gentrification is so malevolent because it nie jest inne, dostrojone pod konkretną pub- shows by performing them, fine-tuning them twić. To nasze wspólne dziedzictwo”. erases the example of alternative lifestyles. liczność – jej wizytówka, spektakl Bitch! Dyke! one audience at a time – her signature piece, You don’t have to be some intellectual to Faghag! Whore! nieustannie ewoluuje – mimo Bitch! Dyke! Faghag! Whore!, continues to Przywołuje także niedawne zamknięcie care about this stuf. It’s our shared heritage.”  lat, które minęły od premiery. evolve  years after its premiere – but on legendarnych londyńskich lokali gejow- She mentions the recent closure of legendary the basis of a show at Joe’s in May, her arse- skich, Madame Jojo’s i Black Cap. „W Black queer venues in London such as Madame „Jak to możliwe, że Nowy Jork z miasta, które nal of aphorisms is already well-stocked. Cap byłam tylko raz, ale za każdym razem, Jojo’s and the Black Cap. “I only went to the nigdy nie zasypia, zmienił się w miasto, gdy przejeżdżałam obok autobusem, serce Black Cap once, but every time I took the bus które nie może się obudzić?”, pyta Arcade, “How did New York go from being the city mi rosło. Każdy skupia się na tym, że George past it, my heart raised. Everybody focuses zjadliwie krytykując transformację Nowego that never sleeps to the city that can’t wake Orwell w ‘Roku ’ pisał o inwigilacji, a on on George Orwell talking about surveillance Jorku z łamiącego wszelkie tabu Wielkiego up?” she asks, launching into a scathing rif ostrzegał też przed dwoma innymi niebez- in  but he warned against two other Jabłka w oazę zinfantylizowanego konsump- on the transformation of the taboo-busting pieczeństwami: zniszczeniem języka i wyma- evils: the destruction of language and the cjonizmu, którą nazywa „Wielką Mufnką”. Big Apple into a haven of infantilised con- zywaniem miejsc. Kiedy zamyka się takie erasure of place. When these places close, „Bycie reakcjonistką jeszcze nigdy nie było sumerism she dubs “the Big Cupcake”. “Being miejsca, zanika prawdziwe życie”. you can’t see real life.” tak przyjemne”, mówi przeciągle. Przy reactionary,” she drawls, “has never tasted akompaniamencie nowofalowych i rocko- so sweet.” Against a running soundtrack of Nostalgia idealizuje przeszłość, Arcade Nostalgia romanticises the past; Arcade wych utworów po mistrzowsku dobranych new wave and rock tracks masterfully coor- tego nie robi. W Longing Lasts Longer opi- doesn’t. Longing Lasts Longer details why przez jej długoletniego współpracownika dinated by her longtime collaborator Steve suje szczegółowo, dlaczego z zadowoleniem she was glad to see the back of the s (too Steve’a Zehentnera, Arcade krytykuje apatię Zehentner, Arcade criticises apathetic young powitała koniec lat . (zbyt dużo przemocy) much violence) and each decade since – and młodych, wieszcząc powstanie społeczeń- people and prophesies a society bereft of i każdej kolejnej dekady, oraz dlaczego woli why she’d much rather be her -year-old stwa, w którym brak zaangażowania poli- political engagement or social change. siebie jako -latkę aniżeli młodą osobę. self than recapture her youth. “I’m grateful to tycznego i chęci społecznej zmiany. „Jestem wdzięczna tej dwudziestolatce, która who I was in my s for steering me in this For Arcade, the key issue is gentrification – pokierowała mną w konkretnym kierunku, direction, but this is the person I was aim- Jej zdaniem najważniejszy problem polega the takeover by big-name retailers and high- ale też taką właśnie chciałam się stać”, mówi ing for,” she says. “Only the most boring peo- na gentryfikacji, czyli przejmowaniu przez end real estate developers of the sites that Arcade. „Tylko najwięksi nudziarze na świecie ple in the world look at their s as the high wielkie sieci handlowe i wyspecjalizowanych store urban history. “This is a change that spoglądają wstecz na czas, gdy mieli po dwa- point of their life.” deweloperów miejsc, które tworzą historię erases history,” she insists over tea and cher- dzieścia kilka lat, uważając, że to był najlep- miasta. „Ta zmiana wymazuje przeszłość”, ries in the yard of Zehentner’s East Village szy czas w ich życiu”. powtarza Arcade, gdy kilka dni po spekta- apartment building, a few days after the klu pijemy herbatę i jemy wiśnie w ogrodzie show. “This is cultural amnesia.” mieszkania Zehentnera w East Village. „To kulturowa amnezja”.

  ·    ·  Arcade uważa, że kultura progresywna oraz To Arcade, both progressive culture and per- gentryfikuje się idee. Jakim cudem udało się She wants more young people to join older możliwość odnajdywania własnego sensu sonal meaning are rooted in self-individua- wmówić dwudziestolatkom, że ich prioryte- people to push for progressive change. “My życia zakorzenione są w procesie samo-indy- tion: developing one’s own distinctive values tem ma być wystrój wnętrz, wino i kuchnia, message is always about coalition,” she widualizacji: w procesie wieloletniego budo- and taste over decades of unique experience rzeczy zajmujące zwykle pięćdziesięciolatków, insists. “I’m really trying to efect change. wania własnych wartości i indywidualnego and thought. It’s the opposite of a consum- którzy nie uprawiają już tak dużo seksu?”. We’re in the th hour and the question is, smaku poprzez osobiste, unikalne doświad- erist identity based on a drop-down menu what can we do? I don’t know the answer. I’m czenia. To przeciwieństwo tożsamości konsu- of pop-culture choices. It’s also the basis of Arcade pragnie, by więcej młodych dołączyło out there asking questions.” menckiej, opartej na oferowanym z zewnątrz the Lower East Side Biography Project, an do grona osób, które domagają się postępo- menu popkulturowych wyborów. Na tej idei oral-history project Arcade and Zehentner wej zmiany. „Moje przesłanie zawsze dotyczy Ben Walters, Penny Arcade: New York doesn’t see the value of culture, only of status The Guardian, th July opiera się Lower East Side Biography Project, created “to ensure that future generations tworzenia koalicji”, podkreśla. „Naprawdę . stworzony wspólnie z Zehentnerem program have access to the mad souls of invention staram się coś zmienić. To ostatni dzwonek, oparty na historii mówionej. Celem pro- that built this New York City neighborhood’s żeby zadać sobie pytanie o to, co można zro- jektu – jak można przeczytać na jego stro- reputation as an incubator for authenticity, bić. Nie znam odpowiedzi. Po prostu zadaję nie internetowej – jest „zagwarantowanie, rebellion and iconoclasm”, as its homepage pytania”. by również przyszłe pokolenia miały dostęp puts it. Broadcasting weekly since  do tych szalonych osób, które wyznaczały under the subtitle “stemming the tide of Ben Walters, Penny Arcade: Nowy Jork „nie ceni kultury, tylko status”, „The Guardian”,  lipca  r. nowe kierunki myślenia i zbudowały reputa- cultural amnesia”, its many subjects have cję Nowego Jorku jako obrazoburczego inku- included filmmaker and curator Jonas Mekas,  batora oryginalności i buntu”. Program, opa- actor-director Judith Malina, local arts pro- Magdalena Jung trzony podtytułem „powstrzymując napływ grammer Jack Waters and Arcade’s late  kulturowej amnezji”, emitowany jest co collaborator Quentin Crisp. Bartosz Wójcik, Marta Keil tydzień od  roku, a jego bohaterami byli m.in. reżyser filmowy i kurator Jonas Mekas, The Biography Project isn’t the only practical aktorka i reżyserka Judith Malina, miejscowy application of Arcade’s beliefs. Recently, the animator sztuki Jack Waters oraz nieżyjący transgender idol Holly Woodlawn – a fellow już współpracownik Arcade, Quentin Crisp. Warhol superstar who appeared with Arcade in the  Factory movie Women in Revolt – Biography Project (Projekt Biografia) to nie was hospitalised with cancer. Woodlawn was jedyne przedsięwzięcie, w którym Arcade short on medical insurance and unable to wciela swe poglądy w życie. Niedawno inna communicate with loved ones. Arcade spear- gwiazda Warhola, transpłciowa ikona Holly headed a crowdfunding campaign to raise Woodlawn, która w  roku wystąpiła money for medical care and, if necessary, z Arcade w filmie Women in Revolt zreali- funeral arrangements. The initial $, zowanym w Factory, trafiła do szpitala ze target was reached within two weeks; at zdiagnozowanym nowotworem. Woodlawn the time of writing, it’s nudging $, nie była ubezpieczona, nie była też w sta- and Woodlawn is once again able to talk nie skontaktować się z najbliższymi. Arcade with friends, though her condition remains zorganizowała zbiórkę pieniędzy na pokry- serious. cie kosztów opieki medycznej oraz ewentu- alnego pogrzebu. Założona suma  tysięcy As well as valuing the past, Arcade remains dolarów została uzbierana w ciągu dwóch engaged with the future. She’s keen to tygodni; w chwili, gdy piszę te słowa, na kon- encourage greater political engagement cie jest już  tysięcy dolarów, a Woodlawn among those younger people who lack it. może ponownie rozmawiać z przyjaciółmi, “I’m not against them,” she insists. “I’m mimo że jej stan jest nadal poważny. against what’s been done to them. There’s a gentrification that happens to neighbour- Choć Arcade ceni przeszłość, to nie traci hoods and there’s a gentrification that hap- z oczu przyszłości. Zależy jej na budzeniu pens to ideas. How did they train people in zaangażowania i aktywności politycznej their s to think their priorities should be u młodych ludzi. „Nie jestem przeciwko nim”, decorating, wine, cuisine – things that usu- podkreśla. „Jestem przeciwko temu, co im zro- ally happen to people in their s when they biono. Gentryfikuje się dzielnice i tak samo aren’t having that much sex?”

 Holly Woodlawn zmarła  grudnia  roku (przyp. red.)

  ·    ·      :  

.. · :        :      /   ·      ·    

Janusz Opryński podjął się niemożliwego. Janusz Opryński has tried the impossible Sam gest sięgnięcia po temat Holocaustu – and won. The very act of referencing the jest gestem odważnym i radykalnym - bo Holocaust is brave and radical – for how can jak mówić dzisiaj o Zagładzie, kiedy wydaje we talk about it today, when it seems that się, że powiedziano już wszystko? Jak opo- everything has been said already? How to wiedzieć o niej z perspektywy oprawcy? Nie talk about it from the perspective of the per- można bezkarnie dotykać przemocy - taki petrator? One cannot address the issue of krok nigdy nie pozostaje niewinny, zawsze violence lightheartedly – such a step cannot ryzykuje pozostawieniem głębokich śladów remain innocuous, always involving the risk w twórcach i widzach. Jak wziąć za to odpo- of leaving deep traces on both actors and wiedzialność? I wreszcie - w jaki sposób audiences. How to accept such responsibil- można pokazać rzecz tak nieteatralną, jak ity? And finally – how to show something as ponad -stronicowa powieść? “un-theatrical” as a -page-long novel?

Opryński zaryzykował wszystko i wygrał, Opryński risked everything and won, creating tworząc przedstawienie wstrząsające, a shocking, biting play that defies oblivion. dotkliwe, nie dające o sobie zapomnieć. “Script of the performance The Zero Point: „Scenariusz spektaklu Punkt Zero: Łaskawe The Kindly Ones is based on fragments of the powstał na podstawie fragmentów powie- novel by Jonathan Littell, The Kindly Ones, ści Jonathana Littella Łaskawe oraz nielicz- and a few quotes from two Vasily Grossman’s nych cytatów z dwóch powieści Wasilija novels Life and Fate and Everything flows. Grossmana Życie i los i Wszystko płynie. We dare to tell the story of Max Aue, the story Odważamy się opowiedzieć historię Maxa of a butcher, a German ofcer, the story of Aue, historię kata, historię niemieckiego ofi- a member of an elite group called “masters cera, historię członka elitarnej grupy nazwa- of death”, which took an active part in the nej „mistrzami śmierci”, który brał czynny Holocaust of the Jews. It takes courage to tell udział w Zagładzie Żydów. Trzeba odwagi, by the turbulent fate of an educated Europeans, opowiedzieć burzliwy los wykształconego who believed in the “meaning of his work”. Europejczyka, który uwierzył w „sens swojej pracy”. Jonathan Littell published the novel The Kindly Ones in August . The book Jonathan Littell opublikował powieść became a sensation among the readers, Łaskawe w sierpniu  roku. Książka stała dividing the literary audience into two się sensacją czytelniczą, dzieląc publiczność camps: those impressed by it and those who literacką na dwa obozy: tych, którzy się nią succumbed to the scandal. The character of zachwycili i tych, którzy ulegli zgorszeniu. Max provokes from the beginning, address- Postać Maxa już na początku prowokuje, ing the readers: “are you sure how would you zwracając się do czytelników: „czy jesteście act if you were in my place?”. Littell’s text is przekonani, jak byście się zachowali na moim a great material for theatre, his extraordinary miejscu?”. Tekst Littella jest wielkim mate- factual meticulousness, accuracy in describ- riałem dla teatru, jego niezwykła skrupulat- ing events stimulates the imagination. It also ność faktograficzna, staranność w opisywa- has an unusual reference to the Greek trag- niu zdarzeń, pobudzają wyobraźnię. Posiada edy, the “Oresteia”. History of Max and Una również niezwykłe odwołanie do tragedii is the story of Orestes and Electra. It is also greckiej – Orestei. Historia Maxa i Uny to the story of a friend of our hero, Thomas, the historia Orestesa i Elektry. To także historia Greek Pylades, who is, somewhat devilishly, przyjaciela naszego bohatera, Thomasa, czyli speaking rather than remaining silent. The greckiego Piladesa, tyle że jakoś po diabel- script of the performance was also inspired sku mówiącego, a nie milczącego. Scenariusz by two Vasiliy Grossman’s narratives, in order spektaklu powstał również z inspiracji narra- not to completely lose the perspective of the cji Wasilija Grossmana, tak aby nie zgubić do victim. końca perspektywy ofiary. Courage is also necessary to attempt another Odwaga jest także potrzebna do tego, by time to “speak from the stage” about the jeszcze raz próbować „mówić ze sceny” Holocaust. How to speak? Does it make o Zagładzie. Jak mówić? Czy jest sens wracać sense to go back to what is unimaginable? It do tego co niewyobrażalne? Właśnie niewy- is precisely the unimaginable that one need obrażalne należy umieć sobie wyobrazić – to be able to imagine – as Zygmunt Bauman o czym przypomina nam Zygmunt Bauman reminds us in Modernity and the Holocaust. w Nowoczesności i Zagładzie.

  ·    ·  Pierwszy człon naszego tytułu – Punkt Zero We drew the first part of our title – The Point        Janusz Opryński Janusz Opryński – zaczerpnęliśmy z refleksji Imre Kertésza: Zero – from Imre Kertesz’s reflection: “[...] In   „[…] W końcu Auschwitz nie zdarzył się the end, Auschwitz did not happen in a void, Eliza Borowska, Agata Góral, Eliza Borowska, Agata Góral, w pustce, ale na gruncie zachodniej kul- but on the grounds of the Western culture Jacek Brzeziński, Sławomir Jacek Brzeziński, Sławomir Grzymkowski, Artur Krajewski, Grzymkowski, Artur Krajewski, tury i cywilizacji […]. W płomieniach zginęło and civilization [...]. The fire killed everything Łukasz Lewandowski Łukasz Lewandowski to wszystko, co dotychczas uznawaliśmy that we so far recognized as European val-       za europejskie wartości, i w tym etycznym ues, and in this ethical point zero, in these Łukasz Lewandowski Łukasz Lewandowski punkcie zero, w tych moralnych i duchowych moral and spiritual darkness the only point    Rafał Rozmus Rafał Rozmus ciemnościach jedynym punktem, od któ- from which we can all begin, is what caused    rego można wszystko zacząć, jest to, co ów this darkness: the Holocaust [...]„. It is also Jerzy Rudzki Jerzy Rudzki mrok spowodowało: Holokaust […]”. To rów- Imre Kertész that we owe a certain kind of   Monika Nyckowska Monika Nyckowska nież Imre Kertészowi zawdzięczamy pewien courage to try to tell the story.   rodzaj odwagi, aby próbować opowiedzieć tę Aleksander Janas / kilku.com Aleksander Janas / kilku.com historię. And finally, we dared to see the perfect   Jan Piotr Szamryk Jan Piotr Szamryk bureaucrats in the doings of Max and his   I wreszcie na sam koniec odważyliśmy się friends who somehow resemble the modern Jarosław Rudnicki Jarosław Rudnicki dostrzec w działaniach Maxa i jego przyjaciół corporation.”    Marta Szczeblewska Adam Szadkowski perfekcyjnych biurokratów, którzy w jakiś    Janusz Opryński dziwny sposób przypominają współczesną Barbara Sawicka Marta Szczeblewska korporację.”     Ewa Molik, Dorota Stochmalska, Barbara Sawicka Piotr Pękala   Janusz Opryński  Ewa Molik, Dorota Stochmalska, Towarzystwo Edukacji Piotr Pękala Kulturalnej w Lublinie   Towarzystwo Edukacji Festiwal „Konfrontacje Kulturalnej w Lublinie Teatralne”, Centrum Kultury   w Lublinie Theatre Confrontations Festival, Projekt finansowany ze środków Centre for Culture in Lublin Ministerstwa Kultury The project funded by the i Dziedzictwa Narodowego Ministry of Culture and National   Heritage   S.A.    www.zadrzwiami.tumbrl.com       lutego  r. www.zadrzwiami.tumbrl.com  th February 

  ·    ·   :    

  :    

Imre Kertész Język na wygnaniu, przeł. Imre Kertész, Language in Exile, A speech Janusz Opryński (z katalogu do spektaklu Janusz Opryński, The Point Zero: The Kindly Elżbieta Cygielska, Elżbieta Sobolewska, given at the Renaissance-Theatre in Berlin, Punkt Zero: Łaskawe) Ones performance program (translated by Wydawnictwo W.A.B.,  Warszawa:  Marek Kaźmierski) Polski teatr Zagłady Grzegorza Niziołka Imre Kertész, Mowa wygłoszona w berliń- After all, Auschwitz did not happen in a vac- to dzieło zasadnicze dla człowieka, który The Holocaust in Polish Theatre by Grzegorz skim Renaissance-Theatre,  uum, but in the midst of Western culture and próbuje zmierzyć się z tematem Zagłady Niziołek is a work aimed mainly at people civilisation, a civilisation which has survived w teatrze. Bez tej pozycji nie można wejść who are trying to deal with the theme of the W końcu Auschwitz nie zdarzył się w pustce, Auschwitz like those tens or a hundred thou- w obszar tej tematyki. Niziołek stworzył Holocaust in theatre. Without this publica- ale na gruncie zachodniej kultury i cywilizacji, sand women and men, scattered today across potężne dzieło, ukazujące jak teatr w Polsce tion we cannot enter into this field of analy- a ta cywilizacja tak samo przeżyła Auschwitz, the whole world, who saw the flames of zajmował się Zagładą. Analizuje i dokonuje sis. Niziołek has created a landmark work, jak te kilkadziesiąt czy sto tysięcy kobiet crematoria and inhaled the stench of burn- reinterpretacji wielu znaczących, ale rów- showing how Polish theatre has dealt with i mężczyzn rozsianych dziś po całym świe- ing bodies. Flames which consumed eve- nież mniej znanych dzieł, np. „Samsona” the subject of the Holocaust. It analyses and cie, którzy widzieli płomienie krematoriów rything we had considered to be European Wajdy. Autor mówi na przykład, że temat ten reinterprets many important and less impor- i wdychali odór palonych ludzkich ciał. W pło- values – and this ethical zero point, the only bywał ukryty w niektórych spektaklach, bo tant works on the theme, such as Samson by mieniach zginęło to wszystko, co dotychczas point in that moral and spiritual darkness był źle przyjmowany przez krytykę. Mówi Wajda. The author says, for example, that the uznawaliśmy za europejskie wartości, i w tym one could start from all over again, is that też o mocnych pułapkach tego tematu. topic of the Holocaust was concealed within etycznym punkcie zero, w tych moralnych which caused the light to be extinguished: Pierwszym z nich jest używanie terminu some plays, because it was badly received by i duchowych ciemnościach jedynym punktem, the Holocaust. Holocaust, która to nazwa każe myśleć, że critics. It also talks about the powerful ways od którego można zacząć, jest to, co ów mrok była to słuszna ofiara, a sprawca jest zrów- the subject can entrap. The first such trap is spowodowało: Holocaust. (str. ) nany do kapłana. Aktualnie wskazuje się, że the use of the very word “Holocaust”, which Imre Kertész, “Who Owns Auschwitz?”, Die powinno się raczej używać terminu Shoah. forces us to think of righteous sacrifice, and Zeit, , translated by John McKay, pub- Kolejna kwestia to spór o temat Zagłady - jak the perpetrator thus becomes a sort of chap- Imre Kertész, Do kogo należy Auschwitz?, lished in: The Yale Journal of Criticism, Volume w ogóle go opisywać? lain. Today, it is suggested we should rather „Die Zeit”,  , Number , Spring , pp. -. use the name “Shoah.” Another question is Pracując nad nowym spektaklem, muszę the conflict over the topic of the Holocaust – Ci, którzy przeżyli, muszą się pogodzić z tym, “Holocaust survivors will have to face znać ten dialog i spór. Jest to niezwykle czuły how to go about describing it? że z ich rąk, słabnących z upływem czasu, the facts: as they grow weaker with age, temat, o którym nie potrafimy rozmawiać. Auschwitz się wymyka. Ale do kogo będzie Auschwitz is slipping out of their hands. But Working on a new play, I have to know this należał w przyszłości? To nawet nie jest to whom will it belong? Obviously, to the next Mam nadzieję, że z nowym spektaklem wpi- dialogue and this conflict. This is an incred- pytanie: Auschwitz będzie należał do kolej- generation, and to the one after that—as long sujemy się w ten temat. Pułapki, które w nim ibly sensitive subject; one we don’t quite nych generacji – o ile oczywiście będą miały as they continue to lay claim to it, of course.” czyhają, staramy się ominąć dzięki tekstowi know how to deal with. taką potrzebę. (str. ) Niziołka. “The concentration camp is imaginable I hope that our new show is part of this topic. Obóz koncentracyjny można sobie wyobrazić only and exclusively as literature, never as We try to avoid traps which await us there jedynie jako tekst literacki, jako rzeczywi- reality.” Zygmunt Bauman, Nowoczesność i Zagłada, through a careful reading of Nizołek’s book. stość już nie. (str. ) przekład Tomasz Kunz, Wydawnictwo “A Holocaust conformism has arisen, Literackie  Ukształtował się obozowy konformizm, along with a Holocaust sentimental- Zygmunt Bauman, Modernity and the narodził się Holocaust sentymentalny, ism, a Holocaust canon, and a system of Wszelkie argumenty przemawiają za tym, Holocaust, Cambridge: Polity Press,  powstał kanon Holocaustu, tabu zwią- Holocaust taboos together with the ceremo- aby włączyć lekcję Zagłady do głównego zane z Holocaustem i rytualny świat języka, nial discourse that goes with it; Holocaust nurtu naszych rozważań nad nowoczesnością They are all arguments in favour of assimi- powstał gotowy do spożycia produkt products for Holocaust consumers have been oraz nad istotą i skutkami procesów cywili- lating the lessons of the Holocaust in the Holocaustu. I narodziło się zaprzeczenie developed. Auschwitz-lies have appeared, zacyjnych. Opinia ta wynika z przekonania, mainstream of our theory of modernity and Auschwitz. Powstał zakłamany Auschwitz. and the figure of the Auschwitz con-man has że doświadczenie Zagłady zawiera w sobie of the civilizing process and its efects. They (str. ) come into being.” kluczowe informacje na temat społeczeń- all proceed from the conviction that the stwa, które dzisiaj tworzymy. (str. ) experience of the Holocaust contains crucial information about the society of which we are members. (p. )

  ·    ·  Nowoczesne ludobójstwo to ludobójstwo Modern genocide is genocide with a pur- zorientowane na osiągnięcie konkretnego pose. Getting rid of the adversary is not an celu. Celem tym nie jest po prostu pozbycie end in itself. It is a means to an end: a neces- się przeciwnika. To jedynie środek do osiąg- sity that stems from the ultimate objec- nięcia właściwego celu, wymóg wyższej tive, a step that one has to take if one wants konieczności, niezbędny krok, który trzeba ever to reach the end of the road. The end uczynić, jeśli chce się dojść do kresu drogi. itself is a grand vision of a better, and radi- Właściwym celem jest wielka wizja lepszego cally diferent, society. Modern genocide is i radykalnie odmiennego społeczeństwa. an element of social engineering, meant to Nowoczesne ludobójstwo jest elementem bring about a social order conforming to the inżynierii społecznej, która ma zaprowadzić design of the perfect society. (p. ) ład społeczny zgodny z projektem społeczeń- stwa idealnego. (str. ) Modernity, as we remember, is an age of arti- ficial order and of grand societal designs, Nowoczesność, jak pamiętamy, to epoka the era of planners, visionaries, and – more sztucznego ładu i wielkich projektów spo- generally – ‘gardeners’ who treat society as łecznych, era projektantów, wizjonerów i – a virgin plot of land to be expertly designed mówiąc najogólniej – „ogrodników”, goto- and then cultivated and doctored to keep to wych traktować społeczeństwo jak pole the designed form. (p. ) leżące odłogiem, które trzeba podzielić na grządki i szpalery, a następnie uprawiać i doglądać, aby nie odbiegało od zaprojekto- John P. Sabini & Mary Silver, “Destroying wanego kształtu. (str. ) the Innocent with a Clear Conscience: A Sociopsychology of the Holocaust”, in Survivors, Victims, and Perpetrators: Essays J.P. Sabini i M. Silver, Destroying the Innocent in the Nazi Holocaust, ed. Joel E. Dinsdale, with a Clear Conscience: A Sociopsychology of Washington: Hemisphere Publishing the Holocaust, w: J.E. Dinsdale (red.), Survivors, Corporation, , p. –. Victims, and Perpetrators: Essays in the Nazi Holocaust, Washington , s. -: Thorough, comprehensive, exhaustive mur- der required the replacement of the mob „Skrupulatne, masowe i bezwzględne morder- with a bureaucracy, the replacement of stwo wymagało zastąpienia tłumu biurokra- shared rage with obedience to authority. cją, zastąpienia zbiorowej wściekłości posłu- The requisite bureaucracy would be efec- szeństwem wobec zwierzchników. Porządna tive whether manned by extreme or tepid biurokracja byłaby bowiem skuteczna nie- anti-Semites, considerably broadening the zależnie od tego, czy stanowiska urzędnicze pool of potential recruits; it would govern zajmowaliby w niej skrajni czy umiarkowani the actions of its members not by arous- antysemici, co poszerzałoby znaczenie poten- ing passions but by organizing routines; it cjalne zasoby kadrowe. Biurokracja stero- would only make distinctions it was designed wałaby działaniami urzędników nie poprzez to make, not those its members might be rozbudzanie emocji, ale poprzez rutynową moved to make, say, between children and organizacje pracy. Dokonywałaby wyłącz- adults, scholar and thief, innocent and guilty; nie zaplanowanych wcześniej rozróżnień, nie it would be responsive to the will of the kierując się nigdy osobistymi względami, co ultimate authority through a hierarchy of wykluczałoby wszelkie arbitralne podziały responsibility – whatever that will might be. na, dajmy na to, dzieci i dorosłych, uczonych i złodziei, winnych i niewinnych. Dzięki hie- rarchicznej odpowiedzialności wypełniałyby wole władzy zwierzchniej – bez względu na jej treść i charakter”.

  ·    ·          .     

         .     

 : Prowadzisz cykl wykła- Grzegorz Niziołek talks about how thea- przypadkach postawiony w nowej sytuacji, the experience of the Holocaust, with the dów omawiających – po raz pierwszy chyba tre plays that deal with the theme of the narażony na obcowanie z czymś, co lokuje existence of a powerful taboo in our collec- w tak całościowym ujęciu – obecność Holocaust have historically been marginal- się – jak to nazwałem przy okazji Akropolis – tive memory. The audience is in both cases motywu Zagłady w polskim teatrze powojen- ised in Poland. „poza zasadą przyjemności”. Doświadczenie presented with a new sort of scenario, made nym. Dlaczego wybrałeś ten temat? wstrząsu, szoku, jakiegoś zakłócenia emocjo- vulnerable to encounters with something  : You are now giving nalnego, poznawczego, które tam było uru- which is located – as I termed it, when refer-  : Gdyby myśleć o źród- a series of lectures which deal – for the first chamiane, wydaje mi się bardzo ważne. encing Akropolis – “beyond the rule of pleas- łach: należę do pokolenia, które uczyło się time, I think, in such a complete format – ure”. The experience of turmoil, shock, some z podręczników opracowanych na nowo po with the idea of the Holocaust in Poland’s ..: Czy konfrontacja z tematem Zagłady sort of emotional disturbance, of discovery  roku. Kwestia żydowska została w nich post-War theatre. Why did you choose this wpłynęła na zmianę języka teatru? which is activated there, seems to me to be uznana za drażliwą, a temat Zagłady był theme? very important. maskowany. Dzisiaj trudno mi zrekonstruo- ..: Teatr lat sześćdziesiątych czytany z tej wać, czy rzeczywiście wyszedłem ze szkoły,  : If we think about our perspektywy pokazuje zupełnie nowe obli- ..: Did attempts to confront the topic właściwie nie wiedząc, co się wydarzyło sources: I belong to a generation which grew cze. Nie chcę tutaj nadmiernie forsować pew- of the Holocaust change the language of w tym kraju w czasie wojny, czy miałem up learning from school textbooks which had nego stanowiska, ale jednak wydaje mi się theatre? jakąś szczątkową wiedzę – bez świado- been rewritten after . The Jewish ques- znaczące, że idea teatru ubogiego została mości jednak, co ona tak naprawdę zna- tion seemed to be barbed, and the issue of sformułowana podczas pracy nad Akropolis, ..: The theatre of the s read in this czy. Podobnie było z wizytą w Oświęcimiu. the Holocaust somehow veiled. Today, it is idea teatru śmierci – przy okazji Umarłej way comes out looking very diferent. I don’t Byłem tam jako uczeń szkoły podstawowej, hard for me to reconstruct whether I really klasy. Dwie najbardziej radykalne, przebu- want to excessively push a certain position z księdzem. Wracało się stamtąd oczywiście did leave school not knowing what had hap- dowujące teatr od podstaw idee w polskim right now, but still it seems to me indica- w jakimś poczuciu oszołomienia, w szoku, pened in Poland during World War , or if teatrze powojennym powstały przy pracy tive that the idea of impoverished theatre ale bez wiedzy, gdzie się właściwie było I had some cursory awareness – without nad spektaklami, które trudno zrozumieć was formulated during work on Akropolis, the i czemu ta wizyta miała służyć. Fakty odkry- actual knowledge what it all meant. It was bez kontekstu Zagłady. To chyba nie może idea of the theatre of death – which includes łem dopiero potem – na własną rękę, czy- the same when I visited Auschwitz while still być przypadkowe. Oprócz przedstawień The Dead Class. Two of the most radical tając książki – i było to dość dramatyczne in high school, with a priest as a guide. One Grotowskiego i Kantora powstało wtedy na ideas, responsible for the total reconstruc- odkrycie. Powracałem później do pewnych did, of course, leave the place in some kind przykład Puste pole Szajny, czy Dochodzenie tion of theatre in post- Poland, came lektur, ten temat mocno we mnie tkwił, of shock, but without really being aware of Petera Weissa, zrealizowane przez Axera, about through plays which are hard to grasp chociaż długo nie łączyłem go z teatrem. where we’d been and what the visit had been które zresztą – jak na ówczesne obyczaje without using the Holocaust as some sort of Niektóre przedstawienia, choćby Słuchaj, about. I only discovered the true facts behind warszawskiego Teatru Współczesnego – key. This is not likely to have been acciden- Izraelu Jarockiego, skłaniały nawet do wnio- it later – reading books by myself – which miało bardzo krótki żywot i w pewnym sen- tal. Apart from the plays by Grotowski and sków, że teatr, który próbuje się z tym tema- was a rather dramatic discovery. I would sie zostało zapomniane. Są to spektakle zna- Kantor, there was also The Empty Field by tem zmierzyć, jest skazany na klęskę. Jeszcze then go back and reread certain texts, the czące nie tylko poprzez podjęcie tego akurat Szajna, or Interrogation by Peter Weiss, pro- później – być może dzięki Warlikowskiemu topic really on my mind, though it took me tematu, one też bronią się jako akty arty- duced by Axer, which then – considering the – zrozumiałem, że temat Zagłady nie musiał a while to connect it to theatre. Some of the styczne. Dość ryzykowne zresztą: zmienia- usual custom of Teatr Współczesny – had być wprost wypowiedziany na scenie, nie plays, such as Listen, Israel by Jarocki, made jące zasadniczo relację widza wobec przed- a very short run and, in some way, was then musiał opierać się na dokumentach czy para- us believe that any theatre which tried to stawienia, czy inaczej konstruujące obecność forgotten. These are shows which are impor- dokumentach; teatr reagował nań w bardziej tackle this topic was condemned to failure. aktora na scenie. tant, not only because of their subject mat- skomplikowany, nieoczywisty sposób. A little later – maybe thanks to Warlikowski ter, but also because they are valid works of – I understood that the subject of the ..: Te nieliczne próby podjęcia przez teatr art in themselves. Rather risqué, too: they ..: Po drodze musiało się pojawić Akropolis Holocaust couldn’t be expressed directly on tematu Zagłady zostały właściwie zapo- decidedly change the relationship between Grotowskiego i Umarła klasa Kantora. stage, didn’t have to be based on documents mniane, żeby nie powiedzieć wyparte. Czy the viewer and the show, presenting actors or para-documents; theatre could react to it nie jest tak, że teatr w Polsce przez lata cier- on stage in a new context. ..: To był szereg odkryć. Na przykład takie, in a more complex, less obvious way. piał na tę samą chorobę, co społeczeństwo? że Akropolis to nie tylko obrazy obozu kon- ..: These infrequent attempts at dealing centracyjnego, ale również bardzo mocno ..: And somewhere along the way we also ..: Można by w tym kontekście przy- with the Holocaust in theatre have essen- wyartykułowany, choć w dziwnej, tro- have the appearance of Grotowski’s Akropolis pomnieć, że pierwszym spektaklem tially been forgotten, or even repressed. Has chę podprogowej formie, temat Zagłady or Kantor’s The Dead Class. Leona Schillera po wojnie była Wielkanoc theatre in Poland not, for years, sufered the Żydów. W przypadku Kantora zaskoczyło Otwinowskiego – spektakl, który właśnie same sort of illness as the rest of our nation? mnie, jak silnie ten temat był obecny nie ..: This was a series of discoveries. odnosił się do tematu Zagłady, zrealizo- tylko w „Umarłej klasie” i później, ale we Akropolis, for example, is not just about wany zresztą krótko po pogromie kieleckim. ..: In this context, one could mention wcześniejszych jego przedstawieniach. images of a concentration camp, but also Wiadomo, kim wówczas był Leon Schiller that the first show by Leon Schiller, follow- Spektakle Grotowskiego i Kantora właści- a very powerfully articulated message about w polskim teatrze. Wszyscy tutaj na niego ing the end of World War , was Easter by wie trudno zinterpretować, trudno zrozu- the Holocaust, even if delivered in a strange, czekali. Tymczasem on wraca do Polski Otwinowski – a play which happened to deal mieć, co się tam naprawdę wydarza. Moim slightly subliminal form. When it comes to po wojnie i z jakiegoś powodu uważa, że with the issue of the Holocaust, staged not zdaniem swego rodzaju zakłócenie strategii Kantor, I was surprised how present this pierwsza jego wypowiedź powinna doty- that long after the Kielce atrocity. We all reprezentacji w sztuce, które tam wystę- topic was not just in The Dead Class and czyć właśnie tej sprawy. To ciekawe, że know the role Leon Chiller played in Polish puje, jest związane właśnie z doświadcze- later works, but also in his earlier plays. o Wielkanocy nie pamiętamy – pamiętamy theatre. Everyone was waiting for him back niem Zagłady, z istnieniem potężnego tabu Grotowski and Kantor are actually hard to za to o Krakowiakach i góralach, kolejnej pre- then. Meanwhile, he returns to Poland after w świadomości zbiorowej. Widz jest w obu interpret for us to understand what is really mierze Schillera i właściwie ją uważa się za the War is over and for some reason thinks going on inside their shows. I think that the his first stage project should be dealing with disruption of representative strategies in this very topic. It’s interesting that we have art which they produced is connected with forgotten about Easter – instead, we recall

  ·    ·  jego pierwszy spektakl w powojennej Polsce. Krakovians and Highlanders, another one of żeby utrudnić bezpośrednie odczytanie wanted to make it hard to read between Mechanizm marginalizowania przedstawień Schiller’s premieres, one which is considered tych nawiązań. Że celowo prowadził spek- these lines, to connect these links. That he zajmujących się Zagładą jest rzeczywiście to be the first of his performances in Poland takl w taki sposób, żeby ta przestrzeń była meant to direct in such a way as to make interesujący. Ale moim zdaniem polegał after the War ended. The way in which shows z jednej strony widzialna, a z drugiej – żeby certain themes evident, but also for them to on też na tym, że pewne kwestie nie były which dealt with the Holocaust were margin- oddziaływała na podświadomym poziomie. work on a subconscious level. w tamtym czasie odczytywane. Recenzje alised is indeed very interesting, though, in tych spektakli właściwie bardzo rzadko my opinion, it was also down to the fact that ..: Czy Twoim zdaniem dzisiaj, po książkach ..: In your opinion, following the publica- nawiązują do problemu stłumionej pamięci in those times certain aspects were simply Grossa, po wszystkich debatach w polsko- tion of books by Gross, after all the debates o Zagładzie. Możemy oczywiście podejrze- not perceived by all. The reviews of those żydowskiej sprawie, temat Zagłady łatwiej about the Jewish-Polish questions, is the wać, że decydowały tu względy natury ideo- shows very rarely address the issue of sup- dociera do świadomości widzów? theme of the Holocaust received more keenly logicznej, cenzuralnej, ale zastanawiam się, pressed memories of the Holocaust. We can, ..: W jakiś sposób odpowiada na to by audiences today? czy nie była to również kwestia pewnego of course, suspect that we were dealing here Hannah Arendt, zabierając głos w sprawie oporu istniejącego też na widowni. Oporu, with aspects of ideological nature, with cen- sztuki Ralfa Hochhutha Namiestnik, która ..: In some way, we have Hannah Arendt który nie pozwalał pewnych tematów odcy- sorship, but I am wondering if this was not dotyczyła stosunku Kościoła i papieża do to thank for this, after she spoke up about frować, czy nawet zobaczyć. also a question of a certain sort of resistance Zagłady, i która w latach . wywołała wiel- the play The Deputy by Rolf Hochhuth, which which came from the audiences. A reluc- kie oburzenie i skandal polityczny. Arendt was all about the relationship between both ..: Jakieś przykłady? tance which did not allow some themes to be napisała coś takiego: trzeba było dwudzie- the Church and the Pope and the Holocaust, decoded, or even perceived. stu lat, żebyśmy mogli próbować zrozumieć, and which back in the s caused great ..: Zdumiewające były dla mnie recen- co się właściwie wydarzyło (i rzeczywiście, outrage, along with a political scandal. zje Nadobniś i koczkodanów, spektaklu, ..: Can you give any examples? w polskim teatrze lata . to jest właśnie Arendt suggested that we would need a cou- w którym Kantor tak wyraźnie gra z prze- ten moment, kiedy doświadczenie Zagłady ple of decades to pass before we could try strzenią Zagłady. Nadobnisie zaczynają się ..: I was surprised by the reviews of Dainty powraca – w traumatycznym kształcie – do to understand what had actually happened w tej upiornej szatni, przypominającej jatkę Shapes and Hairy Apes, a show in which świadomości zbiorowej). Ale z drugiej strony (and of course in Polish theatre the s is rzeźniczą. Szatniarze są brutalni, odzie- Kantor so clearly dices with the concepts of – mówi Arendt – to jest temat, dla którego the very moment when the experience of the rają widzów z ubrań. W pewnym momen- the Holocaust. The play begins in a horrific nigdy nie ma właściwego czasu, zawsze poja- Holocaust returns – in a traumatic form – to cie odbywa się tam rodzaj selekcji: grupa cloakroom, which clearly mirrors a chaotic wia się on nie w porę. Kiedy Ford w latach collective memory). But on the other hand widzów zostaje przeznaczona do odegra- slaughterhouse. The cloakroom attendants czterdziestych nakręcił Ulicę graniczną, komi- – according to Arendt – this is a topic for nia roli Mandelbaumów: dostają żydowskie are brutal, tearing the clothes from the audi- sja, która miała dopuścić ten film do kin, which there is never a “right” time, it always chałaty, brody i zamyka się ich w oddziel- ence. At a certain point there is a process of z wielkimi oporami odnosiła się do niektó- comes at the wrong sort of moment. When nym sektorze. Później jesteśmy zatrzymani selection: some of the audience are chosen rych scen, argumentując, że to, co Ford poka- Ford, back in the s, filmed his Border w przedsionku, przed tajemniczym wejściem to play the role of Mandelbaums: they are zuje, jest prawdą, ale społeczeństwo nie jest Road, the committee which was to allow this do przestrzeni, gdzie odbywa się jakaś orgia issued Jewish gaberdines, beards and are na przyjęcie tej prawdy gotowe. I że musi film to be screened had great problems with seksualna. Okazuje się, że tam jest łaź- then locked up in a separate sector. Later upłynąć kilkanaście lat, żebyśmy mogli się some of the scenes, arguing that what Ford nia, miejsce, do którego nie mamy wstępu. on, we are stopped in a vestibule, before z nią skonfrontować. Do tego czasu trzeba was showing was the truth, but that the peo- Kantor wprowadza nas, by tak rzec, w samo the mysterious entrance to a space where dawać ludziom wyretuszowany, złagodzony ple were not ready to see it. And that a dec- centrum maszyny śmierci, maszyny Zagłady. a sex orgy is taking place. It turns out to be obraz wydarzeń. I co się dzieje? Po kilkuna- ade or so had to pass for us to be able to con- Przeczytałem chyba wszystkie recenzje a steam bath, a place we are not allowed to stu latach temat wraca i nagle słychać: no front these issues. Until then, people would Nadobniś i nikt się na ten temat wówczas enter. Kantor leads us, so to say, into the very dobrze, ale to przeszłość, trzeba żyć dalej have to be given a polished, tamed version of nawet nie zająknął. Wszyscy opisywali ten heart of the machine of atrocity, into the – jak długo można zajmować się wojen- events. And what happens? After a dozen or spektakl w kategoriach awangardowych żar- engine room of the Holocaust. I think I have nymi traumami? To były bardzo powszechne so years, the topic returned, but the response tów z Witkacym. Poza może jednym tekstem, read all of the reviews of Dainty Shapes... and wtedy głosy, choć jednocześnie ten temat was: “Yes, but this is the past, we have to felietonem Artura Sandauera, który zresztą no one mentioned the topic once. Everyone wywoływał niesłychanie silne emocje. Na move on – how long can we go on dealing nie mówi niczego wprost, ale wskazuje, że described the show in terms of avant-garde początku lat sześćdziesiątych ukazywały with war wounds?” This was a very popular obraz człowieka w tym przedstawieniu jest games being played with Witkacy’s text. się w kilku kolejnych numerach „Polityki” sort of response back then, though simulta- przerażający, a doświadczenie, jakie Kantor With the exception of maybe one text, a col- materiały dotyczące procesu Eichmanna. neously the topic aroused some very power- przeprowadza z bohaterami i z widownią – umn written by Artur Sandauer, who did not A do tego zamieszczano sondę przeprowa- ful emotions. At the start of the s, the niebywale okrutne. Sandauer w jakimś sensie actually mention the Holocaust outright, but dzoną wśród czytelników, którzy mówią: no Polityka weekly kept publishing materials przemycił ten podskórny temat. Ale najcie- indicated that the way in which humanity is tak, to wszystko ważne, ale my się już czymś related to Eichmann’s trial. Alongside these, kawsze, że to nie był temat podskórny – on presented in this show is terrible, that which innym zajmujemy. To ciekawe: skoro zajmu- they published a survey conducted among its był widoczny: w ukształtowaniu przestrzeni the protagonists and the audiences have to jemy się czymś innym, to relacja z procesu own readers, who responded by saying: “Yes, scenicznej, w grze z widownią. Nawiązanie undergo terribly cruel. Sandauer in some way Eichmanna powinna być jakąś drugorzędną all that is important, but we are now busy do topografii Zagłady jest tam ewidentne. has to smuggle through this hidden topic. wiadomością, tymczasem to są wielkie arty- with other things.” This is interesting: seeing Pytanie: dlaczego tego nie widzimy? Można What is most interesting, however, is that kuły, zapowiadane wielkimi nagłówkami na as we are dealing with something else, then oczywiście obwinić – jeśli to słowo jest tu it was actually quite clearly visible: in the pierwszej stronie. Te sprzeczne reakcje wciąż reports from Eichmann’s trial should be some adekwatne – widownię i wynikającą z róż- way the stage was set up, the games being się powtarzają. Moglibyśmy prześledzić, jak sort of minor news item, meanwhile these nych przyczyn blokadę, ale wydaje mi się, played with the audience. References to the to wyglądało w kolejnych dziesięcioleciach were huge articles, announced with major że samemu Kantorowi zależało na tym, topography of the Holocaust are absolutely i okazałoby się, że dla tematu Zagłady nigdy headlines on the front page. These contra- evident. The question is: why do we not see nie było odpowiedniej pory. dictory reactions are still happening now. We it? One can of course blame – if this word could look into how things were in the dec- is actually adequate – the audiences and ades after , and it would seem that there a mental blockage caused by various fac- has never been a “good” time to mention the tors, but it seems to me that Kantor himself Holocaust.

  ·    ·  ..: Czyli na przykład Warlikowski pracuje ..: And so is Warlikowski, as an exam-       „Dwutygodniku”, nr , /, http://www. Marek Kazmierski w równie „niesprzyjających warunkach”, co ple, working today under the same sorts of dwutygodnik.com/artykul/-zawsze-nie-w-pore-polski- Axer, Szajna czy Kantor? “complex conditions” as in the days of Axer, teatr-i-zaglada.html (dostęp:  sierpnia )   Szajna or Kantor? Dwutygodnik, no. , /, http://www.dwutygodnik. com/artykul/-zawsze-nie-w-pore-polski-teatr-i- ..: Rzeczywiście, można byłoby spytać, co   teatrolog, profe- zaglada.html (access:  August ) spektakle Warlikowskiego oznaczają w cza- ..: Indeed, we could ask what do sor Uniwersytetu Jagiellońskiego i  sach, kiedy pewne sprawy zostały już ujaw- Warlikowski’s plays mean in times when cer- w Krakowie. W latach – kierow-   Theatre scholar, pro- nione, przyswojone, przedyskutowane. Ale tain things have been revealed, accepted and nik literacki Starego Teatru w Krakowie. fessor at Jagiellonian University and  chociażby reakcje na książki Grossa poka- discussed fully. But events such as the reac- Współtwórca i redaktor naczelny Gazety in Kraków. In the years -, he was zują, że obszar wyparcia jest jednak tak tions to Gross’ books show that the force of Teatralnej „Didaskalia”, był dyrekto- the literary director of the Old Theatre in olbrzymi, niechęć do przyjęcia pewnych resistance is still huge, the lack of willing- rem artystycznym (wraz z Agatą Siwiak) Krakow. Editor-in-chief of the Didaskalia faktów tak utrwalona, że trudno zobiekty- ness to accept certain things so permanent Festiwalu Dialogu Czterech Kultur w Łodzi magazine. Together with Agata Siwiak, he wizować tę przemianę świadomości. Trudno that it is hard for us to imagine a real change oraz projektu Teatr Pop-Up w Krakowskie. was the artistic director of the Festival of stwierdzić, do jakiego stopnia została ona of consciousness. It is hard to say to what Opublikował książki: Sobowtór i utopia. Teatr Four Cultures in Łódź. He has authored the przebudowana, jakich środowisk ta przebu- sort of degree this has been transformed, Krystiana Lupy (), Sny, komedie, medytacje following books: Doppelgänger and Utopia: dowa dotyczy i czy ten temat został w isto- which circles this reconstruction relates to (), Ciało i słowo. Szkice o teatrze Tadeusza The Theatre of Krystian Lupa (), Dreams, cie przepracowany. Czy raczej wciąż działa and whether the subject has indeed been Różewicza (), Warlikowski. Extra Ecclesiam Comedies, Meditations (), The Body and mechanizm, na który wskazała Arendt: nigdy dealt with. Or whether we are still dealing (), Polski teatr Zagłady (). the Word: Notes on the Theatre of Tadeusz nie ma odpowiedniego czasu, żeby się tą with mechanisms revealed by Arendt: there Różewicz (), Warlikowski: Extra Ecclesiam kwestią zająć. To oczywiście odsyła nas is never a right time in which to tackle this   Teatrem zajmuje się (, published in English in ), The do klasycznego już mechanizmu traumy. topic. This does, of course, lead us to the now teoretycznie i praktycznie. Grała w spek- Holocaust in Polish Theatre [Polski teatr Trauma zawsze ujawnia się nie w czas, nigdy established theme of trauma, which always taklach m.in. Węgajt, Gardzienic, Double Zagłady] (). nie ma dla niej dobrego momentu, bo ona appears at a bad time, never when we are Edge Theatre, była kierowniczką literacką zawsze coś rujnuje, wprowadza jakiś rodzaj ready for it, as it always ruins something, Teatru im. C.K. Norwida w Jeleniej Górze.   She has been working destrukcji w naszą rzeczywistość. W tym involves some form of destruction introduced Współpracuje z „Didaskaliami”, działa in theatre as both practitioner and academic, sensie nie mam pewności, czy spekta- into everyday reality. In this sense, I am w Stowarzyszeniu Praktyków Kultury, and has performed in a number of plays by kle Warlikowskiego pojawiają się w chwili, not sure whether the shows by Warlikowski kuratorka projektów sieci East European the likes of Węgajty, Gardzienice and Double kiedy można mówić o przepracowaniu tego appear at a time when one could talk about Performing Arts Platform. Współpracowała Edge Theatre. She was the literary director tematu. the topic having been dealt with fully. jako dramaturżka m.in. z Oliverem Frljiciem of the C.K. Norwid Theatre in Jelenia Góra, i Agnieszką Błońską works with the Didaskalia magazine, is active ..: Nie mówię, że sprawa jest załatwiona; ..: I’m not saying that the matter is over in the Association of Arts Practitioners and zastanawiam się tylko, czy jesteśmy dzisiaj and done with; only wondering whether co-curated projects by the East European w innym miejscu, niż parędziesiąt lat temu? today we are in a diferent sort of place Performing Arts Platform. Cooperates as Czy jest jakiś postęp w przepracowywaniu than a few decades ago? Have we made dramaturg with Oliver Frljić and Agnieszka doświadczenia Zagłady? progress in dealing with the experience of Błońska (among others). the Holocaust? ..: Można postawić pytanie, czy Zagłada w ogóle nadaje się do przepracowania. ..: One could pose the question as to Na ten temat istnieją bardzo skrajne sądy. whether the Holocaust can ever be dealt Baudrillard na przykład mówi, że jesteśmy with. There are some truly divided opinions wobec niego bezsilni, skazani na nieustanne when it comes to answering it. Baudrillard, powroty do, jak on to nazywa, sceny pier- for example, says that we are helpless when wotnej zdarzenia traumatycznego. Jedyne, faced with the Holocaust, condemned to co możemy zrobić, to bezustannie rekonstru- always return to what he terms “the scene of ować to zdarzenie. Pozostawanie w kręgu the first traumatising event.” The only thing takich rekonstrukcji, według Baudrillarda, we can do is to continually reconstruct the powoduje rodzaj wewnętrznego paraliżu, event. To remain in the sphere of such recon- niemożności ogarnięcia tego, co się wyda- structions, according to him, causes a sort of rzyło; niemożności przeprowadzenia normal- inner paralysis, an inability to comprehend nych procedur poznawczych wobec przeszło- that which has taken place; to go through ści. Warlikowski zresztą idzie tym tropem. with normal processes in terms of learn- Aranżuje w teatrze spóźnione rytuały żałoby, ing about the past. Warlikowski goes down ale z drugiej strony robi to w taki sposób, a similar path. He uses theatre to arrange że właściwie je zakłóca, uniemożliwia ich delayed rituals of mourning, but on the other skuteczność. Tak jakby nie chciał, żeby ten hand does it in such a way as to disrupt rytuał żałoby został domknięty, przyniósł them, condemn them to inefectiveness. As uspokojenie. if he did not want this ritual of grieving to be completed, to deliver any sort of calm.

  ·    ·         

.. · :       ,   ’    //   ·        ·      

 marca  roku na Placu Bohaterów Oxford, was asked by Vienna Mayor to return , , – głównym placu Wiednia – Adolf Hitler to his university in the s. However, back  Krystian Lupa ogłosił Anschluss Austrii, czyli wcielenie in Vienna he sees no other way out except  jej do Niemiec.  lat później, w mieszka- suicide. It is because the situation in contem- Piotr Skiba niu niedaleko Placu Bohaterów, odbywa się porary Austria is “much worse than  years  ,    zjazd rodzinny familii Schusterów. Profesor ago.” Joseph Schuster’s fate in the politi- Łukasz Twarkowski Schuster, myśliciel, filozof, który – uciekając cal drama openly exposes the moral and  przed nazistami – opuścił Austrię i wyjechał spiritual picture of the situation in Austria. Bogumił Misala   do Oxfordu, w latach . został poproszony Bernhard’s language, full of poetry and Giedrė Kriaučionytė przez burmistrza Wiednia o powrót na uni- music, is marked by a characteristic principle Adam A. Zduńczyk wersytet. W Wiedniu jednak nie widzi dla of form, i.e., a carefully measured overstate-   siebie innego wyjścia poza samobójstwem, ment. The art of exaggeration is Bernhard’s Vidas Bizunevičius  ponieważ sytuacja w Austrii jest „gorsza niż instrument in revealing the detailed view of Valentinas Masalskis, Viktorija przed  laty“. the current-day situation, which makes the Kuodytė, Eglė Mikulionytė, audiences laugh and weep at the same time. Arūnas Sakalauskas, Eglė Gabrėnaitė, Rasa Samuolytė, Losy Josepha Schustera ujawniają moralny Toma Vaškevičiūtė, Doloresa i duchowy obraz sytuacji w Austrii. Język Bernhard chooses one of his favourite entry Kazragytė, Vytautas Rumšas, Thomasa Bernharda, pełen muzyki i poezji, points to open the play: death of a protago- Neringa Bulotaitė, Povilas Budrys  odznacza się charakterystyczną dla niego nist and an investigation of the details that Międzynarodowy Festiwal precyzyjnie wymierzoną przesadą. have led to it. The character dies in the very Teatralny Boska Komedia beginning of the play. As usual in his plays,  Bernhard stosuje tu jeden ze swoich ulu- the death is a suicide. It opens up a mysteri- Ministerstwo Kultury Republiki Litewskiej bionych wątków: śmierć bohatera i śledz- ous empty space with enigmatic signs, while Litewska Rada Kultury two w sprawie jej motywów. Samobójstwo the family of the deceased are forced to Instytut Polski w Wilnie bohatera ma miejsce już na samym początku question them. In Heroes’ Square this model  – nagrodzony czterema Złotymi Krzyżami Sceny sztuki. Naukowiec żydowskiego pochodzenia is exploited to a much exaggerated extent. (najwyższa nagroda teatralna po latach spędzonych w Anglii powraca do na Litwie) za najlepsze swojego kraju, który opuścił, uciekając przed A scholar of Jewish origin returns to his przedstawienie, dla najlepszego aktora i aktorki oraz za najlepszą nazistami. Ojczyzna okazuje się być „zabój- native country having fled the Nazi occu- realizację video. czą przestrzenią”. Wpadamy w pozbawiony pation and after years spent in England.  empatii obszar duchowej klątwy, w któ- Homeland turns out to be a “deadly space.”  marca  r. rym społeczeństwo ulega swoistej muta- We fall into the realm of spiritual curse and ,    cji. Samobójstwo profesora Schustera staje destroyed compassion. The society that lives  się momentem odsłonięcia rzeczywistości. in this realm is a spiritual mutant. Professor Krystian Lupa Wydarzenie to uwalnia myśli, które wcześ- Schuster’s suicide becomes an act of disclo-   Piotr Skiba niej nie miały prawa się pojawić, słowa, sure of this truth. It brings about ideas that  , które nie mogły zostać wypowiedziane. previously have not been possible to con-     Stare rany otwierają się po raz kolejny, miej- ceive, it brings about words and sentences Łukasz Twarkowski  sca utracone przez ludzkość zostają odsło- that previously have not been voiced. Scars Bogumił Misala nięte. Społeczeństwo, które wydało z siebie of old wounds are being open time and  straszną zbrodnię, zmutowało się – nie da się again, and places irrevocably lost to human- Valentinas Masalskis, Viktorija Kuodytė, Eglė Mikulionytė, tu powrócić, zakorzenić, znaleźć sensu życia, ity are revealed. Society that has cradled Arūnas Sakalauskas, Eglė poczuć się jak w domu. Skaza spowodowała a terrible crime, has mutated; it’s impossible Gabrėnaitė, Rasa Samuolytė, zmiany w ludzkich duszach – i nie ma nikogo, to return here, to root oneself, to find one’s Toma Vaškevičiūtė, Doloresa kto mógłby je usunąć. Śmierć Schustera jest meaning of life and one’s homeland. There is Kazragytė, Vytautas Rumšas, Neringa Bulotaitė, Povilas Budrys chwilą, w której ujawnia się potworne obli- no one to clean the decay, which has induced   cze społeczeństwa. Tutaj ludzka tkanka się tu mysterious shifts in the human souls and Giedrė Kriaučionytė, nie rozwija; to miejsce martwe, które udaje social processes. Schuster’s death is a revela- Adam A. Zduńczyk   życie. Dobrobyt – maska cywilizacji – spra- tion of the terrible monster face. The human Vidas Bizunevičius wia, że można się za nią schować, tworząc texture is not developing here; this place is - iluzję dojrzałego współczucia. Tak zwane characterised by numbness, which pretends International Theatre Festival “Divine Comedy” in Kraków, człowieczeństwo okazuje się śmiercionoś- to be alive. Welfare, a mask of human civi- Poland nym neologizmem... lization, makes it possible to hide behind it  and to create a deception of mature com- Ministry of Culture of the On March , , on Heroes’ Square, passion. However, the so-called humanity is Republic of Lithuania, Lithuanian Council for Culture Polish the main square in Vienna, Adolph Hitler a deadly neologism... Institute in Vilnius declared about the Anschluss Österreichs,  awarded by  Golden stage or the annexation of Austria by Germany. crosses (Highest Lithuanian theatre award): Best performance,  years later in a flat close to Heroes’ best leading actor, best leading Square the Schuster family holds a reun- actress and best video design. ion. Professor Schuster, a thinker and a phi-  th March  losopher who fled Nazis and left Austria for

  ·    ·         

       

Co w sytuacji zagrożenia demokracji obywa- What can citizens do when their democracy Głosowanie powinno być obywatelskim obo- Voting should be a civic duty. The current tele mogą zrobić? Co zamierzacie (ty zamie- is under threat? What do you intend to do wiązkiem. Ten stan zejścia w obywatelską quagmire of civic passivity, acceptable in rzasz) zrobić sami? Co powinniśmy zrobić yourself? What should we do together? pasywność, w starych i bezpiecznych demo- older, more stable nations, guarantees disas- razem? kracjach tolerowany, w młodej demokracji ter when it comes to brand new democracies. This is the problem with democracy today: jest katastrofalny. Żerują na tym ludzie coraz Something those with less and less gravitas To właśnie problem demokracji: ubogie impoverished tools is all we have with which marniejszego autoramentu. or authority are taking advantage of. narzędzia reakcji obywatelskiej na schorze- to respond to the diseases and pathologies nia i patologie demokratycznych mechani- of our political mechanisms! We sense that Jak można utrzymywać chorą demokrację How can one sustain a democracy so sick it zmów! Odczuwamy, że protesty obywatel- civic protests and marches are a weak way produkującą elity polityczne coraz marniej- keeps on producing ever more disappointing skie, manifestacje są mizernym środkiem, of protesting, especially when confronted szej kondycji? political elites? zwłaszcza w konfrontacji z cynicznym part- with the cynicism of our powers-that-be. nerem. Demokracja nie dopracowała się Democracy has failed to develop facilities Z łona tych samych mechanizmów zrodził Hitler was born of the same sort of mecha- mechanizmów samozabezpieczeń przed of shoring itself up against the relentless się Hitler. Przyjrzyjmy się dokładniej wypad- nisms. Let us look closely at the develop- uporczywie powtarzającą się degradacją degradation of the ruling elites it produces. kom z  roku... Jeśli się nie pospieszymy, ments of ... If we don’t hurry, if we can- wyłanianych z niej rządzących elit. Jaki jest What are the reasons for the ever-worsening jeśli nie uda się nam zablokować tego, co not stop that which is happening and the powód tej postępującej degradacji po roku degradation of social and political discourse się dzieje – tworzący się na naszych oczach Frankenstein’s monster growing right before ? Degradacja dyskursu społecznego which followed the year ? Frankenstein urośnie do rozmiarów niezwy- our eyes will reach invincible proportions. We i politycznego. ciężalnych. Zapominamy, że w minionych forget that in the times gone by, society and A period of change has allowed engaged and epokach społeczeństwa, a nawet ich światli even some of its more enlightened leaders Okres przemian dopuścił do debaty grupy ideologically advanced individuals to join liderzy, nie zauważały kreujących się struktur did not notice the cancerous growth of fas- zaangażowanych i zaawansowanych ideo- the debate. Besides, democracy has been an faszystowskich nowotworów. Dopiero post cist movements appearing right under their logicznie ludzi, poza tym demokracja była object of desire, a dream system of values for factum stawało się to widoczne. I zawsze się noses. It was always only once it was too obiektem pragnienia, marzenia i systemu a large proportion of the Polish people. potem wydawało, że tak łatwo można było late that the obvious stared them in the face. wartości, które ogarniały sporą część pol- tego uniknąć. Which is also when it becomes apparent that skiego społeczeństwa. The last decade has been marked by a fad- to avoid such traps would have been so easy... ing of political awareness, possibly even Co czyni mieszkańca znów wyradzają- Ostatnia dekada to zamieranie świadomo- the appearance of a totally indiferent gen- cej się erupcyjnie rzeczywistości milczą- What makes the resident of a newly reborn, ści politycznej, a nawet wejście generacji eration. Democracy has become an empty cym i pasywnym matołem? To bezradność dynamic reality into a silent and passive jack- totalnie indyferentnej. Demokracja stała się word, the frustrations of today’s citizens wobec aury, narzucanej narracji, mitu zało- ass? This helplessness in the face of auras, pustym słowem, frustracje dzisiejszego poko- being articulated diferently – another życielskiego, lawiny kłamstw uzurpujących imposed narrations, founding myths, the lenia artykułowane są inaczej – to ponowne return to a status quo of social primitivism, prawdę. avalanche of lies which usurp the truth. zejście w stan społecznego prymitywizmu, only this time amplified by our consumerist tym razem w wydaniu połączenia z cywiliza- civilisation. To jasne, że ludzie bazujący na poparciu naj- It’s obvious that people who depend on the cyjnym konsumpcjonizmem. bardziej nieświadomej części populacji nie support of the less aware segment of society All of this is at the heart of the moronic dia- mogą mówić prawdy, wikłają się więc w tej cannot speak the truth, and so they wriggle To prowadzi do szczególnego debilizmu dzi- logues taking place within politics today. relacji z wyborcami w narastającą magmę and twist in this clench with the voters under siejszych politycznych dialogów. kłamstw i manipulacji. W tym chorym spo- an ever-growing cloud of lies and manipula- What can the ordinary citizen do? Shit in łecznym dyskursie rośnie hybryda – nierze- tion. In this diseased civic discourse, a hybrid Co może zrobić obywatel? Kupę na ulicy!? the street? A democratic state has not cre- czywistość mityczna kanalizująca nienawiść is growing – a mythical unreality channel- Państwo demokratyczne nie stworzyło prze- ated the space for civic political discourse, i resentymenty. To typowy proces nowotwo- ling hate and resentments. This is a typi- strzeni obywatelskiego dyskursu politycz- not even some sort of modernised version rowy rozwijający się w każdym takim przy- cally cancerous model of growth, seen eve- nego, choćby jakiegoś uwspółcześnionego of Athenian democracy. In fact, the citizen padku – Niemcy lat . są tu najwymowniej- rywhere – Germany of the s is only the modelu demokracji ateńskiej. W gruncie has been denied the possibility of engaging szym modelem. most blatant example. rzeczy obywatel jest wyłączony z możliwo- in such discourse – held in check as totally ści takiego dyskursu – utrzymywany przez inconsequential when it comes to all things Naiwne oczekiwanie drugiej części społecz- Naïve waiting for the other half of our soci- wszystkie instancje w bezpiecznej prze- – which is now resulting in ever-growing ności, że liderzy takiej politycznej i psycholo- ety to react, while expecting the leaders of strzeni nieważności – i stąd również rosnący indiference. gicznej hybrydy poddadzą się obowiązującej our political and psychological hybrid to fall indyferentyzm. na zewnątrz (czyli w naszym świecie) logice, in line with externally imposed (as it is in our How is it possible that only half of all those to strata czasu. Wiadomo od początku, co world) logic, is a waste of time. We’ve always Jak to możliwe, że w głosowaniu bierze eligible to vote take part? How is it possible znaczy na przykład wznowienie procesu known what, for example, hides behind udział tylko połowa upoważnionej do tego that our society, the people, our -year-old smoleńskiego w wydaniu Macierewicza. To the reopening of the Smolensk investiga- populacji? Jak to możliwe, że państwo, że democracy has come to be in such a sorry naginanie rzeczywistości do postawionej na tion, as instigated by minister Macierewicz. społeczeństwo, że -letnia polska demokra- state? początku maniakalnej tezy, bo ona jest moty- This attempt to bend reality to an insane cja doprowadziły do takiego stanu? wem założycielskim mitu Macierewiczowej

  ·    ·  sekty – oczekiwanie, że w nowej sytua- thesis posted before actual facts are consid- cji wraz z jej nową odpowiedzialnością ten ered, for that is the mythical motive behind człowiek może wrócić do rzeczywistości na the founding of Macierewicz’s sect – the zewnątrz sekty, do „naszej logiki”, jest wciąż expectation that in a diferent reality, with powtarzanym grzechem naiwności wszyst- a new set of responsibilities, this man could kich znajdujących się na zewnątrz obłędu. go back to life outside of his sect, realign I dlatego za każdym razem udaje się ten głu- with “our logic” – is still the same naïve sin pawy proces oszukiwania wszystkich przez all those who find themselves outside the grupę żądnych władzy maniaków. sphere of his mad influence are guilty of. And this is why the inane process of us getting Co robić? Co ja mam robić? Zadaję sobie od conned by a small group of power-hungry pół roku to pytanie. Szukać trafnych mate- maniacs always succeeds. rii dających nam uświadomienie? Mówić – cóż więcej może zrobić artysta? Nie do What can we do? What should I do? I have opętanych mitem – bo ci, jak mówi Thomas been asking myself this question for the Bernhard, całą swoją koncentrację skupiają past six months. Look for efective materi- na tym, żeby nie rozumieć – ale do tej nie- als which could help enlighten us? Speak – znanej i tajemniczej połowy społeczeństwa, what else can an artist do? Not to those who która nie głosuje. have been seduced by myths – because they, in the words of Thomas Bernhard, focus all To fantastyczna myśl – ludzkie monologi, their energies on trying to  understand – jeden po drugim, jednominutowe monologi but to that anonymous, mystery “other half” ludzi w owym pamiętnym finale zeszłotygo- of our society who do not use their vote. dniowego Sejmu. Nagle w groteskowej zgrai opętanych politycznych potworów można This fantastical idea – human monologues, było zobaczyć ludzi. To zbawienne. Ludzie in sequence, one-minute monologues zaczynają czegoś słuchać... Może taka droga? uttered by people in that memorable con- clusion to last week’s parliamentary session. Mówmy i myślmy więcej o ludzkim podłożu Suddenly, among that grotesque crew of tego wszystkiego. Znajdujmy i ujawniajmy politically enraged monsters, one could once mechanizmy kłamstwa, którego padamy again spot human beings. This way lies sal- ofiarą. Ono jest rozleglejsze, niż się nam vation. People are starting to listen again... wydaje. Mówmy o prawie człowieka do oby- maybe that is the way forward? watelstwa, o idei i tajemnicach demokracji. Niech ci, którzy mają jeszcze takie możliwo- Let us speak and think more about the human ści w mediach, stwarzają fora takich dyskur- capital at the heart of it all. Let us find and sów, zamiast plątać się w otchłani medial- reveal the false mechanisms we have become nego cyrku. victims of. They are more widespread than it might first appear. Let us talk about the right     human beings have to become citizens, about „Gazeta Wyborcza. Magazyn”,  grudnia  r. the ideals and the secrets behind democra- cies. Let those who still have the facility via the media create the forums for such discus- sions, instead of performing in the shadows of today’s media circus.

  Gazeta Wyborcza. Magazine,  December 

  Marek Kazmierski

  ·    ·        

      

Na Placu Bohaterów Krystiana Lupy wszystko Everything on Krystian Lupa’s Heroes’ Square W ostatniej sekwencji pierwszego aktu na His story returns in several scenes, in vari- już dawno powymierało: marzenia, utopie, died out long ago: dreams, utopias, any sort tylnej ścianie pojawia się projekcja profesora ous versions and contexts. All they ever talk wiara w możliwość zmiany czy jakiś nad- of belief in the possibility of change or over- Józefa w białej koszuli. Rama sceny rozpala about on Heroes’ Square is the past. The past rzędny sens życia. arching meaning się jasnym światłem. Tyle tylko zostaje: to, co is gone. In place of a future, all language zapamiętane. To, co przechowane w pamięci ofers up is pauses and ellipses. Jakoś tu pusto. Na ogromnej scenie stoją dwie It’s rather empty here. All we see on the vast lub zapisane w zbiorowej albo jednostkowej przykryte folią szafy, stół z fotelem, kilka stage are two wardrobes, covered in plas- świadomości. In the final scene of the first act, an image pudeł z napisem „Oxford” i równo rozłożone tic sheets, an armchair beside a table, a few of the Professor, wearing a white shirt, is na podłodze buty profesora Józefa Schustera. shoeboxes with the word “Oxford” printed on Herta przegląda się w lustrzanych drzwiach projected onto the backdrop. The edges of Trochę wyrzuconych z szafy ubrań i deska do them and Professor Józef Schuster’s brogues szafy. Koniec pierwszego aktu. the stage are illuminated with bright lights. prasowania. Przeskalowane okno na wiedeń- set neatly on the floor. A few clothes scat- This is all that remains: that which is remem- ski Heldenplatz po lewej stronie. Wypłowiałe tered around an ironing board. An over-      bered. That which is contained in memory kolory. W tle stłumiony ambient. I wrażenie, sized window looking out onto Vienna’s   or written down in collective or solitary że obcuje się z tym, czego już nie ma. Heldenplatz stage left. Washed out colours. consciousness. Ambient music far of in the distance. And Przez ponad cztery godziny spektaklu w tle Cały pierwszy akt spektaklu stanowi roz- the sense that we are in the presence of sączy się utrzymany na granicy słyszalno- Herta studies herself in the mirrored doors of budowany monolog pani Zittel (Eglė something which is no longer there. ści, minimalistyczny ambient. Modyfikowany the wardrobe. The end of the first act. Gabrėnaitė) – wyemancypowanej gospodyni odgłosami miasta, zbyt długim biciem profesora. Kiedy profesor żył, miał słabość The whole first act consists of an extended zegara, krakaniem kruków. Regularnie        do eleganckich butów. Nawet dzień przed monologue presented by Ms Zittel (Eglė wzmacniany i osłabiany, z czasem przestaje  planowanym wyjazdem do Oxfordu zamó- Gabrėnaitė) – the Professor’s emancipated być zauważany i hipnotyzuje jednostaj- wił kolejną parę. Kiedy profesor żył, miał też housekeeper. When her employer was nym dźwiękiem. Muzyka (Bogumił Misala) For over four hours, throughout the whole słabość do czystych, perfekcyjnie wypraso- alive, he had a weakness for elegant shoes. jest w spektaklu Lupy dozowana bardzo play, a minimalistic ambient soundtrack can wanych białych koszul. Józef Schuster – naj- Even the day before he was due to move to oszczędnie. Funkcjonuje raczej podprogowo barely be heard. Modified by sounds of the słynniejszy fanatyk dokładności. Gdy popełnił Oxford, he ordered a new pair. When alive, – umyślnie wysterowana o jeden poziom city, the drawn out chiming of a clock, crows samobójstwo, nic się w gruncie rzeczy nie he also had a weakness for clean, perfectly za cicho. W podobny sposób budowany jest screeching. Regularly amplified and turned zmieniło: dłonie Zittel nadal drżą, kiedy pró- pressed white shirts. Józef Schuster – a most obraz wideo (Łukasz Twarkowski): zamyka- down, in time it is no longer noticeable and buje składać jego koszule w idealną kostkę. renowned  suferer. When he commit- jąca horyzont projekcja wileńskiego Wzgórza begins to hypnotise with its singular sound. Pokojówka Herta (Rasa Samuolytė / Toma ted suicide, nothing in fact changed: Zittel’s Giedymina wyświetlona zostaje w ultrazwol- Bogumił Misala’s music is used sparingly in Vaškevičiūtė) bezustannie czyści piętrzące się hands still shake when she tries to fold his nionym tempie. Obraz ulega minimalnym Lupa’s show. It functions more as sub-drop pary męskich butów. I wciąż spogląda przez shirts into a perfect cube. Herta the maid przekształceniom, które zauważyć można – its volume intentionally that tiny bit too okno, z którego wyskoczył profesor. Kiedy do (Rasa Samuolytė / Toma Vaškevičiūtė) keeps jedynie w ramach dłuższych odcinków czasu. low. Łukasz Twarkowski’s video is utilised in niego podchodzi, zastyga w bezruchu. Trwa busy constantly polishing an ever growing Stopniowo blaknie, a na miejscu zasygna- a similar way: Vilnius’ Gediminas Hill tow- to zwykle zbyt długo. Czas się rozszczelnia – pile of men’s shoes. And goes on looking out lizowanego w krajobrazie zamku pojawia ers over the scenery, emerging in ultra-slow zaczyna płynąć innym trybem. the window, the one the Professor jumped się płaski pejzaż. To, czego nie ma. Nie to, tempo. The image is modified slightly, some- from. When she approaches the sill, she co jest. W Placu Bohaterów plan dźwiękowy thing which only becomes apparent over    ,  freezes. This tends to drag on. Time dilates i wizualny działają na zasadzie synergii: teo- time. It fades gradually, and in place of the    and starts to flow in a diferent fashion. retycznie i wideo, i muzyka mogłyby bar- castle hinted at in the image we see a flat dziej zdecydowanie powalczyć o uwagę landscape. That which is not there. Not that Piętnastego marca  roku na Heldenplatz    ,    widza. Podobnie jak konsekwentnie czarne which is. In Heroes’ Square sound and image Hitler ogłosił aneksję Austrii, a tłumy wiwa-      kostiumy, nad wyraz organicznie funkcjo- work in synergy: theoretically both video and towały. W tym samym roku z okna rzucił się nujące w tkance spektaklu (Piotr Skiba). music could be doing more to capture audi- najmłodszy brat profesora. Ze względu na On the th of March , speaking at Teoretycznie. W praktyce zaś to właśnie ences’ attentions. The same could be said of swoje żydowskie pochodzenie Schusterowie Heldenplatz, Adolf Hitler announced dzięki stonowaniu muzyczno-estetycznych the decidedly black costumes, functioning in wyprowadzili się wtedy do Wielkiej Brytanii: the annexation of Austria, to tumultu- decyzji spektakl nabiera znacznie większej an evidently organic way within the fabric of Józef do Oxfordu, a jego brat Robert do ous applause. This was the same year the siły rażenia. the play (Piotr Skiba). Theoretically. In prac- Cambridge. Po latach wrócili, mimo że nie Professor’s youngest brother threw himself tice, it is thanks to the application of musical było dokąd wracać. Nie było też dokąd out of a window. Because of their Jewish    and aesthetic decisions that the show takes ponownie uciekać. Wspomnienia  roku heritage, the Schusters had moved to Great on a much more profound efect. aktualizują się każdego dnia: nienawiść Britain: Józef to Oxford and his brother O ile cały pierwszy akt stanowi monolog wobec Żydów wcale nie zetlała. Wciąż można Robert to Cambridge. Years later, they pani Zittel, o tyle druga część to zdomi-    zostać oplutym na ulicy. Od dziesięciu lat returned, even though there was nothing nowana przez charyzmatycznego profe- profesorowa Schuster słyszy krzyki dobie- to come home to. Nor was there anywhere sora Roberta Schustera (świetny Vytautas While the whole of the first act is made up of gające z placu Bohaterów. Żeby przed nimi to run to again. Memories of  return Rumšas) rozmowa z córkami jego zmarłego Ms Zittel’s monologue, the second is domi- uciec, Schusterowie decydują się na wyjazd every day: hatred towards Jews hasn’t gone brata. Volksgarten – tuż po pogrzebie. Olga nated by the charismatic Professor Robert do Oxfordu po raz drugi. W przeddzień away. One can still be spat at in the streets. (Eglė Mikulionytė) i Anna (Viktorija Kuodytė) Schuster (a wonderful Vytautas Rumšas) con- wyjazdu profesor popełnia samobójstwo. For a decade, Professor Schuster’s wife has nie tylko podobnie wyglądają i podobnie versing with the daughters of his deceased Jego historia powraca w kolejnych scenach been hearing shouts coming from Heroes’ się poruszają, ale mają też podobne biogra- brother. Volksgarten – right after the w różnych wariacjach i kontekstach. Na placu Square. And so, in order to escape them, the fie. Obydwie pracują na uniwersytecie, mają funeral. Olga (Eglė Mikulionytė) and Anna Bohaterów mówi się tylko o przeszłości. Schusters decide to emigrate to Oxford for wychłodzony temperament i są samotne. (Viktorija Kuodytė) not only look and move Przyszłości nie ma. W miejsce przyszłości a second time. The day before they are due Ich dialogi dotyczące życia ojca w Wiedniu alike, they share similar life stories. Both język przynosi pauzy i elipsy. to depart, the Professor commits suicide. i Oxfordzie, dotykającego je antysemityzmu work at the university, both have restrained

  ·    ·  czy planów budowy drogi, która ma przeciąć temperaments and lead solitary lives. Their              ogród w rodzinnym Neuhaus, służą właś- dialogues, covering their father’s life in  ciwie jedynie za impulsy do rozbudowanej Vienna and Oxford, touching on antisemitism Plac Bohaterów mówi wiele o ekonomii nie- wypowiedzi Roberta – porte-parole samego or the plans to build a road which would nawiści. Podobnie jak o byciu wobec niej bez- Heroes’ Square says a lot about the economy Bernharda. Dlaczego Robert nie chce prote- cut through the family garden in Neuhaus, silnym i automatycznym jej przetwarzaniu of hate, as well as about being helpless and stować przeciwko budowie drogi? Dlaczego merely serve as pretexts for Robert’s w coraz to nowe mechanizmy opresji. O bez- the automatic conversion of hate into ever nie chce już protestować przeciwko czemu- extended responses – which are essentially radności wobec życia. Robert Schuster powie: new mechanisms of oppression. About how kolwiek? Bo musiałby protestować przeciwko Bernhard’s own sentiments. Why does Robert „Dziwi mnie to, że cały naród już dawno powerless we are in the face of real life. wszystkiemu. Bo się już w życiu naprotesto- not wish to protest against the building of nie popełnił samobójstwa”. Na przykładzie Robert Schuster goes on to say: “I am sur- wał i niewiele te jego protesty przyniosły: „Ja the road? Why doesn’t he want to protest Józefa Schustera można by z kolei przepro- prised that the whole nation hasn’t com- nie protestuję już przeciw niczemu, co wcale anything? Because then he would have to wadzić studium nieszczęśliwego człowieka. mitted suicide yet.” Once could use Józef nie znaczy, że nie jestem przeciwny, jestem protest everything. Because his life has seen Takiego, co idzie po ulicy, której szuka i jej Schuster to present a complete case study prawie wszystkiemu przeciwny”. Profesor enough protest already, not that the protests nie znajduje. W Oksfordzie miało nie być of what an unhappy man is. A person who, Robert jest filozofem. Jest też chory na serce achieved much: “I do not protest against any- placu Bohaterów. Miało nie być tam Hitlera walking along the street they are looking i często brakuje mu powietrza. Podobno thing any more, which doesn’t mean I am for i wiedeńczyków. Miały tam nie wrzeszczeć for, cannot find it. Oxford itself was close to wszystko na tle psychicznym. Kiedy jednak anything – I am against almost everything.” tłumy z Heldenplatz. Ale wszędzie jest tak founding its own Heroes’ Square. It would not rozpędza się w krytycznej filipice na temat Professor Robert is a philosopher. He is also samo. Fortepian wysłany do Oksfordu jesz- have featured Hitler and the Viennese. No upadku dzisiejszej polityki i przemysłu, kul- sufering from heart problems and is often cze tam nie dotarł, a już ma zostać odesłany Heldenplatz crowds would gather to scream tury, Kościoła i cynizmu międzyludzkich short of breath. All of this is supposedly psy- do Neuhaus. Kupiony w Oksfordzie dom there. But everything would be the same. relacji, nie może przestać mówić. Od czasu chologically induced. And yet when he starts wystawiono już na sprzedaż, a o samobójczej A piano sent to Oxford hasn’t got there yet, do czasu pozwala sobie na zdenerwowa- a critical diatribe against corrupt politics and śmierci profesora nikogo, wedle jego woli, and already it is to be sent back to Neuhaus. nie: „Ciało jest już zniszczone, ale głowa jest industry, culture, the Church and the cyni- nie poinformowano. Na Heldenplatz słychać The house bought in Oxford is on the market codziennie jak nowo narodzona”. Każde jedno cism of interpersonal relations, he cannot głosy, ale i w Oksfordzie odbijają się głośnym again, and no one has been informed about zdanie nakręca następne, a ich niesmacz- stop talking. From time to time, he allows echem. W Neuhaus zupełnie nic nie słychać, the Professor’s death, in accordance with his nie uniwersalny charakter pozwala wyjść himself to feel irritated: “The body is now więc nie da się tam wrócić po tym, co się już wishes. One can hear voices on Heldenplatz, poza oryginalnie austriacki kontekst tekstu destroyed, but the head seems born anew słyszało. Wszędzie jest tak samo. W zamy- voices which echo as far as Oxford. In Bernharda i opisać nimi właściwie dowolny everyday.” Every sentence unleashes another kającej spektakl scenie stypy dyskusja sie- Neuhaus, nothing is audible, and so one kraj. To w momentach społeczno-politycz- and their unsavourily universal character dzących przy stole gości zostaje zagłuszona cannot go back having heard what one has nych wzlotów Rumšasa wileńska publicz- goes beyond the original, Austrian context przez umocowane symfonicznie głosy dobie- heard. Everywhere things are the same. In ność reagowała najżywiej: narracja na temat of Bernhard’s text, becoming relevant to any gające z placu Bohaterów. Tym razem słyszy the play’s closing scene of a wake, the guests zepsutej i cynicznej rzeczywistości jest bar- and all countries. It is in the moments when je nie tylko profesorowa Schuster. sitting round the table talk, but their discus- dziej zabawna niż samo zepsucie i cynizm. Rumšasa went on about his socio-political sion becomes drowned out by the symphony Pod koniec drugiego aktu cała trójka schodzi ideas that the Viennese public reacted most        of voices which rise up from Heroes’ Square. „Dwutygodniku” nr , /, http://www. powoli ze sceny i opuszcza przestrzeń teatru. avidly: a narration on the subject of bitter, dwutygodnik.com/artykul/-koniec-jest-celem.html This time, they can be heard by others, not Światło na widowni się rozpala. I nie jest to cynical reality is more entertaining than bit- (dostęp: ..) just Professor Schuster’s widow. bynajmniej nowatorski gest, ani nikt tu nie terness and cynicism in themselves.   próbuje wyważyć żadnych drzwi, ale w kon-   absolwentka dramatologii  Marek Kazmierski tekście gorzkiej konkluzji Schustera: „To, At the end of the second act, the three char- i dramaturgii . Dramaturżka, recenzentka co można napisać, jest niczym w porówna- acters slowly exit the stage and leave the      teatralna i krytyk sztuki. Radykalna niu z rzeczywistością”, może zostać potrak- theatre space. Lights in the auditorium go Dwutygodnik no. , /, http://www.dwutygodnik. bajkopisarka i słowotwórczyni w zakresie com/artykul/-koniec-jest-celem.html (access: towany jako sygnał bezsilności literatury up. And this is no avant-garde gesture, no art-nejmingu i copyleftu. Współzałożycielka ..) i sztuki w ogóle wobec grozy rzeczywistości. one tries to break down any sorts of doors, interdyscyplinarnego kolektywu „Rzeczywistość jest tak zła, że nie da się jej but in the bitter context of Schuster’s con- artystycznego  Group. Współpracuje m.in.   studied dramaturgy at opisać”. clusion “That which can be written is noth- z gazetą teatralną „Didaskalia”, „Chimerą”, Jagiellonian University in Krakow and at the ing compared to reality” can be seen as an „Notatnikiem Teatralnym” i magazynem Theatrical Institute in Warsaw. She is also Po wyjściu aktorów na horyzoncie wyświet- expression of the powerlessness of literature dwutygodnik.com. a playwright, reviewer and art critic. Herbut lona zostaje projekcja opustoszałej widowni and art in the face of reality’s terrible force. writes radical fairytales and words in the Pałacu Muzyki i Sportu w Wilnie. Postawiony “Reality is so evil – it cannot be described.” categories of “artnaming” and “copyleft.” na ruinach dawnego cmentarza żydowskiego, She co-founded the interdisciplinary arts pałac miał być prężnie działającym centrum After the actors depart, an image of Vilnius’ collective  Group and writes for the likes of kulturalno-eventowym. Dzisiaj stoi pusty, hollowed out Palace of Concerts and Sports Didaskalia, Chimera, Notatnik Teatralny and a w jego okolicach powstało osiedle aparta- is projected onto the back of the stage. Built dwutygodnik.com magazine. mentowców. Z macew po zburzonym cmen- on the ruins of the old Jewish cemetery, the tarzu zbudowano zaś schody do gmachu jed- Palace was to be a lively centre for cultural nej z miejskich instytucji. and sports events. Today, it stands empty, surrounded by apartment blocks, while gravestones from the Jewish cemetery have been used to construct the stairs leading up to one of the administrative buildings.

  ·    ·   -    – , ,  

 -   – , , 

Austriackość pytam siebie zawsze Austrianness – I always ask myself: Pojawiające się w cyklu powieści autobiogra- cycle of autobiographical novels and attack co to jest what is that? ficznych niewyszukane komentarze pod adre- schools which have socio-nationalistic and absurdalność do potęgi it is absurdity to the power of sem szkół o profilu narodowosocjalistycznym Catholic profiles seem like advance warnings i katolickim wydają się być niejako zapowie- of the tirades his protagonists will unleash Najchętniej byłbym Francuzem mówił I would most like to be French dzią tyrad przyszłych protagonistów i rów- and cause us to follow similar logic. On the nie Anglikiem nie Rosjaninem not English not Russian nież skłaniają do podobnych wniosków. Na border between literature and reality one Francuzem French granicy między literaturą a rzeczywistością should also locate the letters Bernhard sent to że jestem Austriakiem the fact that I am Austrian należałoby również sytuować listy do gazet, to various newspapers and in which he made jest moim największym nieszczęściem is the source of my greatest unhappiness które Bernhard publikował w różnych tytu- his own political position quite clear. Just łach i w których komentował niejednokrot- analysing the format of these letters points nie sytuację polityczną. Sama analiza formy to the similarities between them and the Trudno o lepszy przykład związku artysty It would be hard to find a better example of tych listów wskazuje na ich powinowactwa literary output of their author. If one then z polityką niż relacja austriackiego pisarza the connection between art and politics than z tekstami literackimi autora. Jeśli chodzi looks at Bernhard’s public appearances, Thomasa Bernharda z jego własnym krajem. the relationship between Thomas Bernhard natomiast o publiczne wystąpienia samego which often ended in scandal, in reading Już zamieszczone jako motto cytaty z Placu and his own country. The quotes from one of Bernharda, które niejednokrotnie kończyły their descriptions it seems that those taking Bohaterów – jednej z jego sztuk – pozwalają his plays – Heroes’ Square – allow us to sup- się skandalem, to czytając ich opisy, wydaje part in these events had to have the sense przypuszczać, że mowa będzie o związku pose that we are going to be dealing with się, że uczestnicy tych wydarzeń często that they were living in a fictional world. trudnym, wręcz burzliwym, w którym obie a difcult, stormy relationship in which both musieli mieć poczucie, że otacza ich fikcja. One could say that the blurred line between strony toną w powodzi wzajemnych oskarżeń sides drown in a flood of mutual accusa- Można powiedzieć, że zamazana w dziełach fiction and reality in Bernhard’s works also i pretensji, robią sobie sceny, epatując nie- tions and complaints, attacking one another Thomasa Bernharda granica między fikcją applies to his writing and speaking about nawiścią, systematycznie rozczarowują się with hateful energy, repeatedly causing each a realnością dotyczy również jego pisania/ politics. nawzajem. Formuła tego związku nie wyczer- other disappointments. The formula behind mówienia o polityce. puje się jednak w kategoriach negatywnych, this interplay doesn’t however stop at nega- God, honour, nation – these three words nieustanna walka jest bowiem zarazem świa- tive traits, because the endless battling is Bóg, honor, ojczyzna – to trzy sztanda- in his works, loaded with meaning, remain dectwem głębokiego przywiązania. Próba also a sign of deep attachment. Attempts at rowe wartości, które w tej twórczości questionable. In his writing and his public mówienia o twórczości Bernharda w tym talking about Bernhard’s work in this context zostają postawione pod znakiem zapytania. statements, Bernhard has charted almost kontekście staje się również opowieścią also become a story about the past, about Bernhard w swoich tekstach i wypowiedziach half a century of their collapse, erosion and o przeszłości, historii, trudnym dziedzictwie history, a hard legacy and religious compli- przez niemal pół wieku z uwagą śledził ich attempts at corrupting what they mean. The i religijnych uwikłaniach, opowieścią o życiu cations, a tale about life in a country where rozpad, wymazywanie i próby przekłamań judgements he made in time looked more w kraju, w którym te czynniki w znaczny spo- these factors in a major way determined and z nimi związane. Wypowiadane przez niego and more valid and towards the end of his sób determinowały/determinują polityczno- go on determining socio-political realities. sądy z czasem przybierały na sile i pod life, in works such as Old Masters, Extinction społeczną rzeczywistość. koniec życia w dziełach, takich jak Dawni and Heroes’ Square they reached a peak of One can look at the relations between Mistrzowie, Wymazywanie czy Plac Bohaterów, calumny and ridicule. Towards the end, in Na relację Thomas Bernhard–państwo Thomas Bernhard and his homeland from osiągnęły intensywność kalumni i bluź- his last will and testament Bernhard made austriackie można spojrzeć z dwóch stron, two sides, thereby adopting a very Bernhard- nierstw. Ostatecznie Bernhard rozliczył się his peace with Austria, and yet before this co zresztą tworzy typowo Bernhardowską like framework for this story. This version of z Austrią w swoim testamencie, jednak zanim happened one of the labels which stuck to ramę konstrukcyjną tej opowieści. Relacja ta events on the one hand has a typically literary do tego doszło, jedną z etykietek, która him was the term Nestbeschmutzer – he who z jednej strony ma charakter typowo literacki aspect (plays and novels), and on the other do niego przylgnęła, stało się określenie fouls his own nest. (teksty dramatów i powieści), z drugiej – jest is constructed from real life events in which Nestbeschmutzer – ten, który kala własne zbudowana z autentycznych wydarzeń, w któ- Thomas Bernhard played a key role or which gniazdo.  –    rych Thomas Bernhard odgrywał główną rolę he used as inspiration during the process of lub które wykorzystywał jako inspirację pod- writing. It turns out, however, that these two  –   An answer to the question of what Thomas czas pisania. Okazuje się jednak, że te dwa separate points of view are more connected Bernhard’s politics were will above all punkty widzenia zdecydowanie więcej łączy than separate, that in many places that which Odpowiedzią na pytanie, czym była dla come from the word: everydayness. Born niż dzieli, i że w wielu miejscach to, co realne, is real becomes literary and vice versa. Thomasa Bernharda polityka, byłoby in , he experienced the absurdity of staje się literackie i na odwrót. przede wszystkim słowo „codzienność”. war and National Socialism, and events of Literary characters, such as Reger from the Urodzony w  roku doświadczył absurdu that time appear in his works as aspects of Literackie postacie, takie jak Reger z powie- novel Old Masters, or Franz Josef Murau wojny i narodowego socjalizmu, a zdarze- a troublesome legacy which is not always ści Dawni Mistrzowie, czy Franz Josef Murau from Extinction use sharp terms with which nia z tamtych czasów pojawiają się w jego easy to manage. In Extinction, Franz Josef z Wymazywania, w ostrych słowach wypo- to describe their place of abode. And yet, utworach na prawach uciążliwego dzie- Murau recalls how his parents hid Nazis in wiadają się na temat miejsca, w którym przy- because both protagonists can be seen as dzictwa, z którym nie zawsze można sobie their Kindervilla, and Schermaier the gard- szło im żyć. Ponieważ jednak obu bohaterów the writer’s alter egos, it seems we’re not poradzić. W Wymazywaniu Franz Josef ner, denounced by a neighbour, was sent można uznać za alter ego pisarza, wydaje exaggerating when we posit the thesis that Murau wspomina, jak jego rodzice ukry- to a concentration camp; in the play Eve się, że nie będzie nadużyciem teza, iż tak in fact Bernhard would get behind each wali w Kindervilli nazistów, a ogrodnik of Retirement Rudolf, a judge and former naprawdę pod każdym z tych obrazoburczych one of those iconoclastic statements as Schermaier zadenuncjowany przez sąsiada  ofcer, holds a private ceremony dur- stwierdzeń Bernhard podpisałby się nie an author, but also as a citizen. The unso- trafił do obozu koncentracyjnego; w drama- ing which he plays out a show on Himmler’s tylko jako autor, lecz także jako obywatel. phisticated comments which appear in his cie Przed odejściem w stan spoczynku Rudolf birthday, dressing his disabled sister in – sędzia i były oficer , co roku w ramach striped concentration camp “pyjamas”;  Thomas Bernhard, Plac Bohaterów, przeł. Grzegorz  Thomas Bernhard: Heroes’ Square. trans. Grzegorz prywatnego święta odgrywa swój spek- numerous times the author also described Matysik, [w:] Thomas Bernhard, Dramaty, t. , Kraków Matysik. In: Thomas Bernhard: Dramaty. vol . Kraków takl z okazji urodzin Himmlera, ubierając the presence of right-wing tendencies in , s. . , p.  [trans. into English for the purposes of this  Tamże, s. . article by Marek Kazmierski]. kaleką siostrę w obozowy pasiak; autor post-War Austria. In his novel Old Masters  Ibidem, p. . wielokrotnie opisywał również aktualność Roger states that “forty years after the War

  ·    ·  narodowosocjalistycznych nastrojów ended the situation in Austria has once again aktywnym obserwatorem i krytykiem. Wydaje meanings of such words define the politi- w powojennej Austrii. W powieści Dawni reached the nadir of moral darkness”, and się bowiem, że kolejną odpowiedź na pytanie: cal landscape, one which Bernhard actively mistrzowie Reger stwierdza, że „czterdzieści the characters from the play Heroes’ Square czym dla Bernharda była polityka, mogłoby observed and criticised. It seems that lat po zakończeniu wojny sytuacja w Austrii go on to say: stanowić słowo „gra”. Autor patrzący na życie another answer to the question “What was ponownie osiągnęła najniższy punkt ciem- człowieka jak na niekończące się działanie politics to Bernhard?” could be “A game.” ności moralnej”, a postaci z dramatu Plac aktorskie, pojmujący i opisujący ludzką egzy- The author, studying human lives as never Bohaterów wypowiadają się następująco: Oxford is a nightmare for me stencję w teatralnych kategoriach, również ending performances, seeing and describ- but Vienna is for me, every day, w polityce widział przestrzeń sceny, spek- ing human existence in theatrical categories, Oxford jest dla mnie koszmarem a much worse nightmare taklu, przedstawienia. Przykładem takiego also saw politics in the theatrical space, the ale Wiedeń jest dla mnie każdego dnia I cannot live here any longer widzenia może być dramat Elizabeth , w któ- stage, the show, the spectacle. An example o wiele gorszym koszmarem rym postacie spotykają się, by podziwiać of this sort of perception can be seen in the nie mogę tutaj już egzystować I wake and have to fight back fears widowisko, jakim jest przyjazd angielskiej kró- play Elizabeth , in which characters meet in budzę się i muszę walczyć ze strachem the conditions today really are lowej, czy dramat Der Praesident (Prezydent), order to admire the ceremonial visit of the warunki są dzisiaj rzeczywiście just like in  w którym w pięknej scenie ubierania się przed British monarch or the play The President, in jak w trzydziestym ósmym there are now more Nazis in Vienna lustrem Prezydentowa wypowiada słowa: which the First Lady, while dressing in front teraz jest więcej nazistów w Wiedniu than in  of a mirror, utters the words: niż w trzydziestym ósmym you’ll see Obudzić się zobaczysz everything will end badly wstać To wake wszystko źle się skończy stać się panią prezydentową rise (...) panią prezydentową become the First Lady [...] the intellectual life in this town czesze się First Lady życie umysłowe w tym mieście has been choked to death by the meanness panią prezydentową she combs her hair zostało prawie zduszone przez podłość and stupidity of conmen in high places Potem nasze twarze są First Lady i tępotę krętaczy na posadach Ninety percent of all my associates are Nazis tak samo szare Then our faces are Z moich kolegów dziewięćdziesiąt procent said Father nakłada makijaż just as grey to naziści or are representatives of Catholic Wślizgnąć się she applies make up powiedział ojciec or National Socialist idiocy w rolę pani prezydentowej To slip into albo są przedstawicielami katolickiej they’re all wicked and disgraceful the role of the First Lady albo narodowosocjalistycznej tępoty Vienna is the seat of dumb wickedness Podobnym torem biegną myśli Regera, kiedy nikczemni i podli są oni wszyscy mówi o społeczeństwie występującym w roli Reger’s thoughts travel along a similar tra- Wiedeń jest jedną tępa nikczemnością In the writings of the author if The Lime publiczności: „Tak piękny kraj, [...], a tak grzą- jectory when he speaks about society which Works National Socialism becomes one of skie moralne bagno, powiedział, tak piękny acts as the audience: “Such a beautiful coun- W tekstach autora Kalkwerk narodowy socja- the nation’s fundamental flaws. The second kraj, a tak na wskroś brutalne niegodziwe try, (…), and yet such a deep moral quagmire, lizm staje się jedną z narodowych przywar. cause of the undoing of the Austrian nation społeczeństwo. Najstraszniejsze jest to, said, such a beautiful country, and yet such Drugą przyczyną zguby austriackiego pań- is the Catholic Church. These two ideologies że człowiek może tu być tylko patrzącym a staunchly wicked people. What is most scary stwa jest Kościół katolicki. Te dwa pojęcia often work interchangeably and according to w osłupieniu widzem i w żaden sposób nie is that individuals can only be passive observ- często funkcjonują niemalże wymiennie Bernhard have a dominant influence on the może się temu oprzeć”. ers, paralysed, unable to resist in any way.” i według Bernharda mają całkowicie domi- lives of the residents of this small country nujący wpływ na życie mieszkańców małego in Central Europe, dictating the standards of     państwa w Europie Środkowej, wyznaczając their thinking and working. standardy ich myślenia i działania. Wbrew cytowanym przed chwilą słowom In spite of the words quoted above, Bernhard In Austria, you have to be either Catholic Bernhard rzadko pozostawał w przestrzeni rarely remained a “passively gaping audi- W Austrii musisz być albo katolikiem or National Socialist politycznej gry „patrzącym w osłupieniu ence member” in the face of political game albo narodowym socjalistą nothing else is tolerated widzem”. Protestował przeciwko zakłamaniu playing. He protested against ofcial lies wszystko inne nie jest tolerowane everything else is destroyed władzy i kontestował działania polityków, and challenged the actions of politicians, wszystko inne jest niszczone and this means % Catholic nierzadko stając się przyczyną skandalu. often becoming the subject of scandals in i to stuprocentowym katolikiem or % pure National Socialist Kilka razy udało mu się nawet zagrać jedną the process. A few times he managed to even i stuprocentowym narodowym socjalistą In Austria you must be Catholic z głównych ról w spektaklach z wielką poli- play a key role in events which involved tyką w tle. Do niewątpliwie najgłośniejszych major politics. One of the most famous “per- Łatwo się domyślić, że w kraju zaludnionym It’s easy to realise that in a country popu- „performansów” autora należy jego wystą- formances” the author took part in was his niemalże wyłącznie przez narodowych socja- lated almost solely by National Socialists, pienie podczas odbioru Austriackiej Nagrody speech when receiving the Austrian National listów, będących jednocześnie stuprocento- who are also at the same time % Państwowej w  roku, podczas której Prize in , when he said: wymi katolikami słowa takie, jak Bóg, honor Catholic, words such as God, honour and wygłosił następującą „mowę dziękczynną”: i ojczyzna, zaczynają znaczyć niekoniecznie nation begin to mean things they shouldn’t Państwo jest tworem, któremu już z góry The state is a creation which from the outset to, co znaczyć powinny. Wypaczone, prze- necessarily mean. Warped, transformed sądzona jest klęska, lud zaś skazany jest na is condemned to failure, its people to infamy kształcone znaczenia tych słów określają bezecność i debilizm. Jesteśmy Austriakami, and imbecility. We are Austrians, we are apa- teren politycznej gry, której Bernhard był  Source: Thomas Bernhard: Dawni mistrzowie. trans. jesteśmy apatyczni; jesteśmy życiem, thetic; we are life utterly disinterested in life, Marek Kędzierski. Warszawa , p.  [trans. into English we are megalomania as future in the process for the purposes of this article by Marek Kazmierski].  Thomas Bernhard, Dawni mistrzowie, przeł. Marek  Heroes’ Square, op. cit., p. .  Thomas Bernhard, Praesident, [in:] „Dramen ”, Werke Kędzierski, Warszawa , s. .  Ibidem, p.  [trans. into English for the purposes of , Hg. von Manfred Mittermayer und Jean-Marie Winkler,  Thomas Bernhard: Praesident. In: Dramen . Werke .  Plac Bohaterów, dz. cyt., s. . this article by Marek Kazmierski]. Frankfurt am Main , s. . Hg. von Manfred Mittermayer and Jean-Marie Winkler.  Tamże, s. .  Ibidem, p.  [trans. into English for the purposes of  Dawni Mistrzowie, dz. cyt., s. . Frankfurt am Main , p. .  Tamże, s. . this article by Marek Kazmierski].  Old Masters, op. cit., p. .

  ·    ·  pozbawionym wszelkiego zainteresowania of nature. We have nothing to say other than życiem, w porządku natury jako przyszłość that we are worthy of pity, that through our Wystawieniom sztuk Thomasa Bernharda Performances of Thomas Bernhard’s plays prezentujemy manię wielkości. Nic nie mamy imaginations we have lapsed into philosoph- często towarzyszyły skandale o podłożu poli- often went hand in hand with political scan- do przekazania oprócz tego, że jesteśmy godni ical-economical-mechanical monotony. We tycznym. W  roku premiera Prezydenta dals. In , the premiere of The President in litości i że hołubiąc nasze urojenia, popadli- are the means to the delivery of downfall, w Stuttgarcie (cztery dni po prapremierze Stuttgart (four days after the pre-premiere śmy w filozoficzno-ekonomiczno-mechaniczną creatures of agony, everything has to be w wiedeńskim Akademietheater) zbiegła się in Vienna’s Akademietheater) took place at monotonię. Jesteśmy środkiem służącym rea- explained itself to us, we understand noth- z procesem grupy Baader-Meinhof w wię- the same time as the trial of the Baader- lizacji upadku, wytworami agonii, wszystko ing. We inhabit a trauma, we are afraid, we zieniu Stammheim. Padające ze sceny zda- Meinhof group in the Stammheim prison. The się nam wyjaśnia, a my niczego nie rozu- have a right to be afraid, we already see, nie: „Mit den Anarchisten wird jetzt kurzer line from Bernhard’s play Mit den Anarchisten miemy. Zaludniamy przestrzeń traumatyczną, though still indistinct in the background: Prozess gemacht”, nabierało w tym kontek- wird jetzt kurzer Prozess gemacht took on żyjemy w nieustannym lęku, mamy prawo się the giants of fear. What we think is after- ście zupełnie nowego znaczenia. Na teatral- a whole new meaning. The stage was paro- lękać, my – olbrzymy trwogi. To, co myślimy, thought, what we feel is chaotic, what we nej scenie sparodiowano histerię panującą dying the hysteria raging within the political jest wtórne, co odczuwamy – chaotyczne, are is unclear. We need not be ashamed, but na scenie politycznej: „Alle haben Angst/ establishment: “Alle haben Angst/ alle/ alle/ to, czym jesteśmy – niejasne. Nie musimy się we are nothing either, and we deserve noth- alle/ alle/ in diesem Staat herrscht nurmehr in diesem Staat herrscht nurmehr noch die wstydzić, ale też jesteśmy niczym i na nic nie ing but chaos. noch die Angst”. Cienka nić łączy historię Angst / Everyone is afraid/ everyone / eve- zasługujemy – prócz chaosu. jednego z członków  również z premierą ryone/ This country is now ruled by nothing On behalf of myself and on behalf of all innego dramatu Bernharda o podtekście other than fear.” There is also a thin thread W imieniu własnym i razem ze mną odzna- other laureates, I express my gratitude to all politycznym. Temat sztuki „Przed odejściem linking one of the members of  with the czonych, dziękuję temu Jury, a także wszyst- who are present. w stan spoczynku. Komedia o duszy niemie- premiere of another play by Bernhard, also kim tu obecnym. ckiej” do dnia pierwszego spektaklu utrzymy- political in tone. The topic of the play Eve The giving of this speech ended in disas- wany był w tajemnicy. Głównym bohaterem of Retirement. A Comedy about the German Wygłoszenie owego podziękowania stało się ter. The furious Minister of Education, shak- przedstawienia był Rudolf Hoeller – prezes Soul was kept secret until the day of the przyczyną katastrofy. Rozwścieczony minister ing his fist at the author, called him (in sądu i były oficer . Pod tą postacią krył premiere. The main protagonist was Rudolf oświaty, wygrażając autorowi pięścią, nazwał Bernhard’s own words) a “dog” and exited się atak wymierzony w premiera Badenii- Hoeller – a head of court and former  go według słów samego Bernharda „psem” the ceremony, along with many representa- Wirtembergii Hansa Filbingera. Filbinger ofcer. This was a veiled attack at the Baden- i z hukiem, wraz z licznie zgromadzonymi tives of culture and politics. Before exit- nazwał Clausa Peymanna (dyrektora teatru, Württemberg president Hans Filbinger. przedstawicielami kultury i polityki, opuścił ing, he is said to have shouted “Even so, reżysera, przyjaciela Bernharda) „sympaty- Filbinger called Claus Peymann (theatrical salę. Przed wyjściem miał podobno jeszcze we are proud to be Austrian!”. In fear of kiem terrorystów”, gdy ten wspierał zbiórkę director and friend of Bernhard) “a terror- krzyknąć: „Mimo wszystko jesteśmy dum- another scandal, the next award was sent pieniędzy na opiekę stomatologiczną dla ist sympathiser” when Peymann collected nymi Austriakami!”. W obawie przed następ- to Bernhard by post. After , Bernhard Gudrun Ennslin () i postarał się, aby donations for dental work needed by Gudrun nym skandalem kolejną nagrodę doręczono refused any more awards, publicly stat- został on pozbawiony dyrektorskiego sta- Ennslin () and made sure he lost his job Bernhardowi pocztą. Po  roku Bernhard ing that he wouldn’t accept the Nobel Prize nowiska. Ostatecznie jednak sam musiał as theatre director. In the end, however, he odmawiał przyjęcia jakichkolwiek nagród, either. These sorts of behaviour and com- udać się na emeryturę, zanim Peymann himself had to retire, before Peymann was stwierdzając publicznie, że nie przyjąłby rów- ments addressed at Austria, appearing ever skończył kadencję dyrektora, gdy odkryto removed from his theatre, when his shameful nież Nagrody Nobla. Tego typu zachowania more often in his texts, made him the tar- jego niechlubną przeszłość z czasów drugiej past during  came to light. And so the i komentarze dotyczące Austrii, które coraz get of numerous attacks from politicians. wojny światowej. Napisanie „Przed odej- writing of Eve of Retirement was in some way częściej pojawiały się w jego tekstach, nara- In , after a premiere of The Showman ściem w stan spoczynku” było niejako aktem an act of revenge, which happened to end żały go na liczne ataki przedstawicieli poli- at the Salzburger Festspielen festival, the zemsty, który dodatkowo pogrążył premiera. the politician’s career. tyki. W  roku po premierze Komedianta minister of finance Franz Vranitzky publicly podczas festiwalu Salzburger Festspielen stated that the way in which Austria is pre- Zdecydowanie największym skandalem, za A decidedly bigger scandal, which the duet minister finansów Franz Vranitzky pub- sented in the show are unacceptable. Werner który odpowiadał duet Bernhard-Peymann, of Bernhard-Peymann was responsible for, licznie stwierdził, że słowa, które padają Schneyder, a cabaret performer, took up this była jednak inscenizacja ostatniego dra- was the staging of Bernhard’s last play at w sztuce pod adresem Austrii, są nie do przy- phrase, asking therefore whether any per- matu Thomasa Bernharda w wiedeńskim the Burgtheater in Vienna. Commissioned jęcia. Temat podchwycił kabarecista Werner formances of Bernhard’s plays should be Burgtheater. Zamówiona na okoliczność for the hundredth anniversary of this theatre Schneyder, pytając czy w związku z tym insce- funded from public sources. Herbert Moritz, setnej rocznicy Burgtheater na Ringstrasse on Ringstrasse, the play caused a real storm nizacje dramatów Bernharda powinny być minister of education, also joined the debate. sztuka wywołała w Austrii prawdziwą burzę. in Austria. Even before the premiere, parts subwencjonowane z publicznych pieniędzy. The author of The Showman replied in no Przed premierą przedostały się do prasy of the play had been leaked to the press. Do dyskusji włączył się również minister nauki uncertain terms in his text Vranitzky. Eine fragmenty ściśle utrzymywanego w tajem- Their contents were enough for protests to Herbert Moritz. Autor Komedianta odpowie- Erwiderung (Vranitzky. A Response) published nicy tekstu. Ich zawartość wystarczyła, by ze come from a range of sources. Bernhard was dział w ostrych słowach tekstem Vranitzky. in Die Presse, in which he stated that “The wszystkich stron podniosły się głosy sprze- attacked with phrases such as “Hinaus aus Eine Erwiderung (Vranitzky. Odpowiedź) opub- country in which cabaret performers stand ciwu. Mając na myśli Bernharda, wołano: Wien mit dem Schuft” (“Get this scumbag out likowanym w gazecie „Die Presse”, w którym side by side with politicians is perversion on „Hinaus aus Wien mit dem Schuft” („Precz of Vienna”) (Joerg Heider, -Obmann). napisał: „Kraj, w którym kabareciści stoją a European scale.” z Wiednia z tym łajdakiem”) (Joerg Heider, The Vice-Chancellor and -Obmann Alois po stronie rządzących, a rządzący po stro- nie kabarecistów, jest europejską perwersją  Marek Kędzierski, “Dawni mistrzowie: Witold  Grupa Baader-Meinhof – pierwsza nazwa Frakcji  Baader-Meinhof Group – the first name for the Red pierwszej klasy”. Gombrowicz i Thomas Bernhard.” Kwartalnik Artystyczny, Czerwonej Armii () – radykalnej, lewicowej organizacji Army Faction (), a radical Leftist terrorist organisation, no. , , p. . [trans. into English for the purposes of terrorystycznej, działającej w Niemczech od lat .  operating in Germany from the s. In , leaders this article by Marek Kazmierski]. wieku. W  roku przywódcy grupy: Andreas Baader, of the group Andreas Baader, Ulrike Meinhof, Gudrun  Marek Kędzierski, Dawni mistrzowie: Witold  Thomas Bernhard: Vranitzky. Eine Erwiderung. Die Ulrike Meinhof, Gudrun Ennslin, Holger Meins, zostali Ennslin and Holger Meins were captured and placed in the Gombrowicz i Thomas Bernhard, „Kwartalnik Artystyczny” Presse, ... See: Thomas Bernhard. Werkgeschichte. schwytani i osadzeni w więzieniu Strammheim, co jail in Strammheim, which ended the first stage of ’s , nr , s. . Hg. von Jens Dittmar. Frankfurt am Main , p. . zakończyło pierwszy etap działalności . activities.  Thomas Bernhard, Vranitzky. Eine Erwiderung, Die  Joachim Hoell, Thomas Bernhard, Muenchen ,  Joachim Hoell: Thomas Bernhard. Muenchen , Presse .., za: „Thomas Bernhard, Werkgeschichte”, s. . („Wszyscy się boją/ wszyscy/ wszyscy/ w tym p. . (“Wszyscy się boją/ wszyscy/ wszyscy/ w tym Hg. von Jens Dittmar, Frankfurt am Main , s. . państwie panuje już tylko strach”.) państwie panuje już tylko strach”.)

  ·    ·  -Obmann). Wicekanclerz i -Obmann Mock said: “Wenn ich zustaendige Minister zgniłe i zepsute director Alois Mock powiedział: „Wenn ich zustaen- waere, wuerde ich dagegen aufstehen, nienawidzący samych siebie statyści The director will come dige Minister waere, wuerde ich dagegen dass so etwas auf dem Spielplan steht” (“If sześć i pół miliona samotnych only to push them over a precipice in the aufstehen, dass so etwas auf dem Spielplan I was a minster responsible for such things, i opuszczonych end steht” („Gdybym był odpowiedzialnym za to I would have stopped it from being staged”), sześć i pół miliona debili i szaleńców ministrem, przeciwstawiłbym się umiesz- and Bundespraesident Kurt Waldheim stated: którzy bez przerwy z całego gardła wołają what these people have done to Austria czeniu czegoś takiego w repertuarze”), “Ich halte dieses Stueck fuer eine grobe o reżysera cannot be described a Bundespraesident Kurt Waldheim stwier- Beleidigung des oesterreichischen Volkes...” Reżyser przyjdzie a cesspool without soul or culture dził: „Ich halte dieses Stueck fuer eine (“I think the play is a shameful afront to i ostatecznie zepchnie ich w przepaść its stink wafting all over Europe grobe Beleidigung des oesterreichischen the Austrian nation”). Bernhard refuted the and not only the whole of Europe Volkes” („Uważam, że ta sztuka jest ordy- accusations by stating: “Ja, mein Stueck to co ci ludzie zrobili z Austrii narną zniewagą narodu austriackiego”). ist scheuslich. Aber das Stueck, das jetzt jest nie do opisania The scandal surrounding Heldenplatz caused Bernhard odpierał ataki słowami: „Ja, mein drumherum aufgefuehrt wird, ist genauso pozbawioną ducha i kultury kloakę a real war to erupt around its author, wors- Stueck ist scheuslich. Aber das Stueck, scheusslich” (“Yes, my play is horrible. But której dojmujący smród czuć w całej Europie ening his health and as a consequence, prob- das jetzt drumherum aufgefuehrt wird, ist the play which is going on all around us i nie tylko w całej Europie ably being on of the factors leading to his genauso scheusslich” („Tak, moja sztuka is also horrible”). The premiere of Heroes’ death. There were even fights over Bernhard jest wstrętna. Ale sztuka, która rozgrywa Square was one of the most difcult in the Afera wokół Heldenplatz rozpętała wokół in the streets of Vienna. In some way, his się teraz dookoła, jest tak samo wstrętna”). annals of Burgtheater, which hadn’t prob- Thomasa Bernharda prawdziwe piekło i przy- words turned out to be prophetic, as spoken Premiera „Placu Bohaterów” należała do naj- ably staged anything as openly anti-Austrian czyniła się do nadwyrężenia stanu jego by one of the characters from the play: bardziej burzliwych w dziejach Burgtheater, before. Starting with lines such as: “The indi- zdrowia, a w konsekwencji prawdopodob- w którym tak gorzkich słów padających ze vidual always got it over the head from the nie również śmierci. Na wiedeńskich uli- where everything stinks of decay sceny pod adresem Austrii chyba jeszcze state” or “When you choose a politician in cach dochodziło nawet do rękoczynów pod and everything calls for destruction nie słyszano. Począwszy od fraz w stylu: Austria of today you can only choose some adresem autora. W pewnym sensie prorocze the solitary voice has become pointless „Pojedynczemu człowiekowi państwo zawsze corrupt swine”, ending with unchecked okazały się słowa, które wypowiada jedna robiło na głowę” czy „Kiedy pan dzisiaj tirades against the Austrian state and nation. z postaci dramatu: (...) w Austrii wybierze jakiegoś polityka wybie- every day we speak against it rze pan tylko skorumpowaną świnię”, skoń- no you cannot forget tam gdzie wszystko śmierdzi rozkładem and write against it czywszy na bezpardonowych tyradach pod that you find yourself in the most generally i gdzie wszystko woła o zagładę but that which is said and written against it adresem austriackiego państwa i narodu. dangerous state in Europe pojedynczy głos stał się bezcelowy is not heard and not read where doing the dirty is a holy obligation [...] Austrians do not listen and do not read nie może pan przecież zapomnieć and where civil rights are trodden into the każdego dnia mówi się przeciw temu że znajduje się pan w najniebezpieczniejszym ground i pisze się przeciw temu (...) dla ogółu państwie europejskim ale to co się przeciw temu mówi i co się prze- Austrians have become a completely indifer- gdzie robienie świństw jest najwyższym (...) ciw temu pisze ent nation przykazaniem in this most awful of all countries nie jest słuchane i nie jest czytane In relation to its catastrophic situation i gdzie prawa obywatelskie są deptane you can only choose Austriacy nie słuchają nic i nie czytają This is their unhappiness and their disaster  [...] between black and red swine [...] W tym najstraszliwszym ze wszystkich an unbearable stink is everywhere Austriacy stali się w pełni obojętnym   państw from Hofburg and Ballhausplatz narodem ma pan tylko wybór and the parliament W stosunku do swojej katastrofalnej sytuacji Even though Thomas Bernhard felt calling między czarnymi a czerwonymi świniami across this whole damned and corrupt land To jest ich nieszczęściem i ich katastrofą upon the Austrian state was as pointless as nieznośny smród rozprzestrzenia się he calls out a solitary voice calling out in the wilder- z Hofburgu i z Ballhausplatz This little country is a big mound of manure   ness, until the end of his life he continued i z parlamentu Austrians together as a whole to express his opinions and did not spare his na cały ten złajdaczony i zepsuty kraj today are a brutal and stupid people Mimo że Thomas Bernhard postrzegał nawo- fellow Austrians the wrath of his tongue. His woła In this town anyone who isn’t blind ływanie pod adresem państwa austriackiego two final novels, Old Masters and Extinction, To małe państwo jest dużą kupą gnoju has to be driven to madness each day jako głos wołającego na pustyni, to do końca are both rich in phrasing which is stunningly Austriacy razem jako masa looking in the direction of Burgtheater życia nie zrezygnował z wyrażania swoich similar to the passages from Heroes’ Square. są dzisiaj brutalnym i głupim narodem All that this poor enslaved nation has left poglądów i nie szczędził rodakom ostrych They perhaps did not cause consternation W tym mieście każdy kto nie jest ślepy is its theatre słów. Dwie ostatnie powieści Bernharda as potent as the expressions of outrage musi dostawać codziennie amoku Austria is nothing more but a stage – Dawni Mistrzowie i Wymazywanie – obfi- which accompanied his public premieres, patrzy w kierunku Burgtheater on which everything is demoralised rotten tują we frazy do złudzenia przypominające but they certainly confirmed the peak of his Jedyne co pozostało temu biednemu zniewo- and broken pasaże z Placu Bohaterów. Ich wydźwięk nie disillusionment with his homeland, which lonemu ludowi bit part actors who hate themselves był może tak spektakularny jak wyrazy obu- had become Bernhard’s signature message. to tylko teatr six and a half million lonely and abandoned rzenia towarzyszące publicznym premierom, Sitting on a bench in the Kunsthistorisches Austria nie jest niczym innym jak tylko sceną six and a half million idiots and madmen lecz niewątpliwie potwierdzały one apo- Museum, Reger concludes: “Today’s Austria na której wszystko jest zdemoralizowane who are constantly screaming for the geum rozczarowania ojczyzną, które stało is a chaotic shit pile, a little nation dripping

 Thomas Bernhard, Werkgeschichte, dz. cyt., s. .  Thomas Bernhard. Werkgeschichte, op. cit., p. .  Tamże, s. –.  Ibidem, pp. -.  Plac Bohaterów, dz. cyt., s. .  Heroes’ Square, op. cit., p. .  Tamże, s. –.  Ibidem, pp. - [trans. into English for the  Tamże, s. .  Ibidem, p. .  Tamże, s. –. purposes of this article by Marek Kazmierski].  Tamże, s. .  Ibidem, p. .  Ibidem, pp. - [trans. into English for the purposes of this article by Marek Kazmierski].

  ·    ·  This is an excerpt from Agata Wittchen-Barełkowska się udziałem Bernharda. Siedząc na ławce in laughable megalomania, forty years after państwa austriackiego w czasie określo- doctoral thesis, published in the book: Agata Wittchen- w Kunsthistorisches Museum, Reger stwier-  ended still totally amputated, hav- nym ustawą o ochronie praw autorskich [...] Barełkowska, Kategoria teatralności w dziele Thomasa dza: „Ta dzisiejsza Austria to chaotyczny gnój, ing reached the absolute bottom”, and Po mojej śmierci nie wolno publikować ani Bernharda, wyd. Nauka i Innowacje, Poznań  to ociekające megalomanią śmiechu warte Franz Josef thinks to himself, standing over słowa z obojętnie gdzie odnalezionej spuści- państewko, które teraz, czterdzieści lat po the graves of his parents: “Pricelessness is zny, włącznie z listami i zapiskami.  - Polish tak zwanej drugiej wojnie światowej, totalnie a phrase, villainy a driving force, and deceit philologist, theatre scholar; collaborated  Fragment rozprawy doktorskiej Agaty Wittchen- zamputowane, osiągnęło absolutne dno” , is the key to today’s Austria (…). Waking each Barełkowskiej, opublikowanej w książce: Agata Wittchen- with among others Teatr Dramatyczny m. a Franz Josef nad grobem rodziców myśli: morning, we should be mortally ashamed of Barełkowska, Kategoria teatralności w dziele Thomasa st. Warszawy, Art Stations Foundation by „Bezecność to hasło, nikczemność to napęd, this Austria of today.” It is impossible not Bernharda, wyd. Nauka i Innowacje, Poznań  Grażyna Kulczyk, Malta Festival, International a zakłamanie to klucz do dzisiejszej Austrii [...]. to notice that at heart all these insults have Cochran Piano Competition and Teatr Nowy Budząc się każdego poranka, powinniśmy się what Germans call Hassliebe – a very pow-  - z wykształ- in Poznań, where she created and conducted śmiertelnie wstydzić za tę dzisiejszą Austrię”. erful feeling which combines love and hate. cenia filolog polski, teatrolog, doktor nauk her own educational programme dedicated Nie sposób jednak nie zauważyć, że u pod- Franz Josef says: “We keep on and on repeat- humanistycznych. Współpracowała m.in. to audience development. Head of Festival łoża wszystkich Bernhardowskich obelg tkwi ing that we love this country, when we actu- z Teatrem Dramatycznym m. st. Warszawy, Ofce at th International Festival of World’s to, co Niemcy nazywają Hassliebe – niezwy- ally hate this country”, something repeated Art Stations Foundation by Grażyna Kulczyk, Classics, organized by Stefan Jaracz Theatre kle silne uczucie będące połączeniem miłości by Reger: “You have, sir, no idea how much Malta Festival, International Cochran in Łódź, Poland. She has been publishing in i nienawiści. Z ust Franza Josefa padają słowa: I love this country (…) and yet I absolutely Piano Competition oraz Teatrem Nowym i.a. Teatr, Didaskalia, Ruch Literacki, Kwartalnik „Ciągle i ciągle powtarzam sobie, kochamy detest the present state. I want to have w Poznaniu, w którym stworzyła i zreali- Artystyczny, and Czas Kultury. Wrote her PhD ten kraj, a przecież nienawidzimy tego kraju”, nothing to do with this state in the future, zowała autorski program edukacji teatral- dissertation on Thomas Bernhard oeuvre które znajdują dopełnienie w wyznaniu it makes me feel sick every single day.” It nej oraz działań z zakresu audience deve- Recipient of Stipendienstiftung der Republik Regera: „Nie ma pan pojęcia, jak ja kocham is hard to come by a more apt expression by lopment. Kierownik biura festiwalowego Österreich, thanks to which she carried out ten kraj [...] do głębi jednak nienawidzę obec- any protagonist of the author’s own opinions.  Międzynarodowego Festiwalu Klasyki six-month research in the Thomas Bernhard nego państwa. Ja z tym państwem nie chcę In Bernhard’s novel these words are spo- Światowej organizowanego przez Teatr archives in Austria. Author of a mono- w przyszłości mieć nic wspólnego, codzien- ken by an -year-old man, while the author im. Stefana Jaracza w Łodzi. Publikowała graph entitled Kategoria teatralności w dziele nie wzbudza we mnie wstręt”. Trudno o lep- himself was not to last that long, living in m.in. w „Teatrze”, „Didaskaliach”, „Ruchu Thomasa Berharda. szy przykład wpisania w wypowiedź boha- hate of his homeland. Thomas Bernhard, Literackim”, „Kwartalniku Artystycznym” tera poglądów samego autora. W powieści who mostly described his own country as i „Czasie Kultury”. Wielbicielka i znawczyni Bernharda słowa te wypowiada osiemdzie- a hell, never moved away from it. He trav- twórczości Thomasa Bernharda, któremu sięciodwuletni człowiek, w rzeczywistości elled widely, but always returned, often to poświęciła pracę doktorską. Otrzymała sty- pisarzowi nie dane było tak długo spierać się Vienna – that “worst” of all possible cities. pendium Stipendienstiftung der Republik z Austrią. Thomas Bernhard, który w więk- He owned three houses in Upper Austria, and Österreich, dzięki któremu przeprowadziła szości dzieł pisał o swoim kraju jak o piekle, their purchase and restoration forced him to półroczne badania w Archiwum Thomasa nigdy go nie opuścił. Wiele podróżował, lecz make many sacrifices. He set almost all of Bernharda w Austrii. Autorka książki Kategoria zawsze wracał, często do Wiednia – tego naj- his works in Austrian locations, often those teatralności w dziele Thomasa Berharda. gorszego ze wszystkich miast. Miał w Górnej closest to his own homes. His characters Austrii trzy domy, których zakup i odrestauro- use typically Austrian speech, have classi-  Marek Kędzierski, Po śmierci Thomasa Bernharda, wanie wymagały od niego wielu poświęceń. cally Austrian names and eat Austrian dishes, „Literatura na Świecie” , nr , s. . Miejscem akcji niemalże wszystkich swoich food the author himself was fond of. Thomas utworów uczynił austriackie okolice, często Bernhard kept on writing about a country he te najbliższe. Jego postacie używają typowo loved. His testament was something he left austriackich zwrotów, noszą rdzennie austria- for a state which he loathed: ckie nazwiska i jedzą austriackie potrawy, których zresztą sam autor był smakoszem. ... nothing of what has been published dur- Thomas Bernhard opisywał kraj, który kochał. ing my life, nor from what I leave behind Testament pozostawił państwu, którego after my death, regardless of where it might nienawidził: be found and in what format, none of what I have created or written is to be performed, [...] ani spośród tego, co opublikowano za printed or even read in public within the mojego życia, ani ze spuścizny pośmiert- borders of Austria in the time set by interna- nej, obojętnie gdzie znalezionej i obojętnie tional copyright laws... After I die, not a word w jakiej postaci, cokolwiek zostało przeze of anything I leave behind is to be published, mnie stworzone, napisane, nie ma prawa not even my letters or notes. być przedstawiane, drukowane czy choćby odczytywane publicznie w obrębie granic  Old Masters, op. cit., p. .  Thomas Bernhard: Wymazywanie. Rozpad. trans. Sława Lisiecka. Warszawa , p. .  Dawni mistrzowie, dz. cyt., s. .  Ibidem, p. .  Thomas Bernhard, Wymazywanie. Rozpad, przeł.  Old Masters, op. cit., p. . Sława Lisiecka, Warszawa , s. .  Marek Kędzierski, “Po śmierci Thomasa Bernharda.”  Tamże, s. . Literatura na Świecie, no. , , p. . [trans. into English  Dawni Mistrzowie, dz. cyt., s. . for the purposes of this article by Marek Kazmierski].

  ·    ·      –           . ,     . .. · : :  -         ’    –  ’  :           :  . ,  ,          :  -

Plac Bohaterów to ostatni dramat napi-  - –   – essayist and transla- sany przez Thomasa Bernharda na oko- z wykształcenia filolog polski, teatrolog, tor, works at Polish Academy of Sciences’ liczność setnej rocznicy Burgtheater na doktor nauk humanistycznych. Publikowała Philosophy and Sociology Department, Ringstrasse. Jego premiera wywołała praw- m.in. w „Teatrze”, „Didaskaliach”, „Ruchu teaches at the School of Social Sciences, at dziwą burzę i była w Austrii jednym z naj- Literackim”, „Kwartalniku Artystycznym” Collegium Civitas, and at Walter Benjamin’s większych teatralnych skandali końca  i „Czasie Kultury”. Wielbicielka i znawczyni University of Muri. Author of books: wieku. Podczas spotkania będziemy rozma- twórczości Thomasa Bernharda, któremu Międzyludzie. Koncepcja podmiotowości wiać o kontekstach ważnych dla powstania poświęciła pracę doktorską. Otrzymała sty- w pismach Harolda Blooma (Kraków, i recepcji tego tekstu, a także o jego aktual- pendium Stipendienstiftung der Republik ), Ślad judaizmu w filozofii  wieku ności i o tym, czy opisaną w nim austriackość Österreich, dzięki któremu przeprowadziła (Warszawa, ), Rewizja procesu Józefiny można przełożyć na dzisiejszą polskość. półroczne badania w Archiwum Thomasa K. i inne lektury od zera (Warszawa, ), Bernharda w Austrii. Autorka książki Sprawiedliwość na końcu języka. Czytanie  .  – tłumacz literatury niemie- Kategoria teatralności w dziele Thomasa Waltera Benjamina (Kraków, ), Czas ckojęzycznej, krytyk literacki, autor licznych Berharda. wiersza. Paul Celan i teologie literackie przekładów niemieckojęzycznej liryki (m.in. (Kraków, ). Laureate of numerous P. Celana, B. Brechta, G. Benna), eseistyki (m. Heroes’ Square is the last play ever writ- awards, including: Literatura na Świecie in. R. Musila), prozy (m. in. H. Burgera, Ch. ten by Thomas Bernhard. Created to com- Prize, Nagroda Literacka Gdynia, and Allianz Ransmayra) oraz przeszło  sztuk teatral- memorate the one hundredth anniversary Kulturstiftung. nych (m.in. G. E. Lessinga, J. W. Goethego, of Ringstrasse’s Burgtheater, its premiere F. Schillera, H. von Kleista, F. Brucknera, Ö. caused unparalleled controversy in Austria,  - – PhD, von Horvátha, B. Brechta, F. Dürrenmatta, making it one of the largest theatre scandals Polish philologist, theatre scholar. She has H. Müllera, T. Dorsta, T. Bernharda). Laureat of the late twentieth century. During our dis- been publishing in i.a. Teatr, Didaskalia, wielu polskich i zagranicznych nagród za cussion we will be talking about contexts key Ruch Literacki, Kwartalnik Artystyczny, and twórczość translatorską. to the inception and reception of the drama Czas Kultury. Wrote her PhD dissertation and about the text’s validity and relevance on Thomas Bernhard oeuvre. Recipient of   – socjolog i kulturo- as well as about whether the Austrianness Stipendienstiftung der Republik Österreich, znawca, adiunkt w Instytucie Socjologii described by Bernhard can be in any way thanks to which she carried out six-month Uniwersytetu Łódzkiego. Zajmuje się prob- transposed onto the Polishness of today. research in the Thomas Bernhard archives lematyką władzy i komunikacji, socjolo- in Austria. Author of a monograph enti- gii kultury oraz sztuki współczesnej. Autor  .  – translator of German tled Kategoria teatralności w dziele Thomasa książki o niepokornych pisarzach austriackich language literature, literary critic, author Berharda. Kalający własne gniazdo. Artyści i obrachu- of translations of poetry (among others by nek z przeszłością (Universitas) oraz posłowia P. Celan, B. Brecht, G. Benn), essays (among do powieści Thomasa Bernharda Kalkwerk others by R. Musil), prose (among others by (Ofcyna). Artykuły o kulturze austriackiej H. Burger, Ch. Ransmayr), and over  thea- publikował m.in. w „Odrze” i „Tygodniku tre plays (among others by G. E. Lessing, J. W. Powszechnym”. Goethe, F. Schiller, H. von Kleist, F. Bruckner, Ö. von Horváth, B. Brecht, F. Dürrenmatt, H.   – eseista i tłumacz, pracuje Müller, T. Dorst, T. Bernhard). Recipient of w Instytucie Filozofii i Socjologii , uczy numerous Polish and international awards w Szkole Nauk Społecznych, w Collegium for his translation output. Civitas oraz na Uniwersytecie Muri im. Franza Kafki. Autor książek Międzyludzie.   – sociologist and cultural Koncepcja podmiotowości w pismach Harolda analyst, associate professor at University of Blooma (Kraków, ), Ślad judaizmu w filo- Łódź’s Sociology Institute; his main scholarly zofii  wieku (Warszawa, ), Rewizja interests include issues related to authority procesu Józefiny K. i inne lektury od zera and communication, sociology of culture and (Warszawa, ) i Sprawiedliwość na końcu contemporary art. Author of a monograph on języka. Czytanie Waltera Benjamina (Kraków, subversive Austrain writers Kalający własne ), Czas wiersza. Paul Celan i teologie gniazdo. Artyści i obrachunek z przeszłością literackie (Kraków, ). Laureat nagrody (Universitas) and of the preface to Thomas Literatury na Świecie im. Andrzeja Siemka, Bernhard’s novel Kalkwerk (Ofcyna). nagrody Allianz Kulturstiftung i Nagrody Published essays on Austrian literature in Literackiej Gdynia. among others Odra and Tygodnik Powszechny.

  ·    ·    .        

.. · :   .               

Na  Konfrontacje Teatralne do Lublina zbiega się w czasie z niepokojącą sytuacją For the first time in his longtime artistic our own country has found itself in. When po raz pierwszy w swojej długoletniej w naszym kraju. W czasie gdy upolitycznia practice, Krystian Lupa will visit Lublin and history is being politicised and the memory praktyce artystycznej przyjedzie Krystian się historię, a pamięć o własnych błędach participate in the st Theatre Confrontations of our own past mistakes is being burdened Lupa. Ten wybitny polski reżyser pojawi się przygniata się ciężarem ideologicznej nar- Festival. This outstanding Polish theatre with the weight of ideological narrative, w Lublinie ze spektaklem zrealizowanym racji; kiedy to przez kraj przetacza się fala director visits Lublin with a play staged by when a series of nationalist demonstrations na scenie Litewskiego Narodowego Teatru nacjonalistycznych demonstracji, wymowa the Lithuanian National Drama Theatre. His are rolling across the country, the message Dramatycznego. Plac Bohaterów () to Placu Bohaterów wydaje się być szalenie Heroes’ Square () is an adaptation of the that Heroes’ Square imparts seems urgently adaptacja ostatniego dramatu austriackiego aktualna. „Trzeba wyartykułować ten lęk” – last drama by Austrian writer and playwright topical. “One ought to articulate this fear,” pisarza i dramaturga Thomasa Bernharda. postuluje Lupa, obserwując polską rzeczywi- Thomas Bernhard, ofering us a unique states Lupa, keenly observing the Polish A zatem to niecodzienne wydarzenie stwo- stość ostatnich miesięcy. opportunity not only to experience the work reality of the last few months. rzy nam okazję do obcowania nie tylko ze of the brilliant Polish director but also to feel Piotr Pękala znakomitym polskim reżyserem, lecz także the presence of the spirit of the controversial Piotr Pękala z duchem kontrowersyjnego austriackiego Austrian writer. pisarza. Czym różni się „wymazywanie” od samobój- What’s the diference between “extinction” stwa? Jak obecnie ujawniają się mityczne Reading Bernhard we get the sensation that and a suicide ? How do the mythical forms of Czytając Bernharda, odnosimy wrażenie, że formy zachowań. O symbolicznym znacze- the world he has created is firmly shut, so behaviour reveal itself nowadays? Zbigniew skonstruowany przez niego świat jest tak niu śmierci oraz o współczesnych niepoko- painstakingly furnished that any intervention Mikołejko, philosopher and historian of reli- szczelnie domknięty, tak skrupulatnie umeb- jach i lękach opowie filozof i historyk religii on our part is destined to fail. For that rea- gion, will tell us about symbolic meaning of lowany, że wszelka interwencja w obrębie Zbigniew Mikołejko. Spotkanie poprowadzi son, any attempt to cross the border, enter death, contemporary anxieties and fears. The tego uniwersum wydaje się być z góry ska- Piotr Pękala. this particular work and foster cooperation meeting will be conducted by Piotr Pękala. zana na porażkę. Dlatego każda próba prze- with the hysterical narrator requires hero- kroczenia granicy danego utworu i nawiąza-   - filozof i historyk reli- ism of the director. The director’s “obses-   Philosopher and his- nia współpracy z histerycznym narratorem gii, eseista. Profesor w Instytucie Filozofii sion”, which forces him to stage consecu- torian of religion, essayist. Professor at the wymaga od reżysera heroicznej postawy. i Socjologii  w Warszawie. Aktywny tive plays based on the creative output of Institute of Philosophy and Sociology of the Obsesja Krystiana Lupy, która każe mu reali- komentator aktualnych problemów spo- the Austrian bears some correspondence Polish Academy of Sciences. Active commen- zować kolejne spektakle na podstawie dzieł łeczno-politycznych. Autor i współautor to the artistic neurosis that the writer him- tator of current socio – political problems. Austriaka, ma w sobie coś z artystycznej ponad ośmiuset artykułów i kilkunastu ksią- self sufered from (the compulsive nature Author and co-author of several books and nerwicy samego pisarza (kompulsywny cha- żek. Wystarczy wspomnieć ostatnie, bardzo of Bernhard’s writing is palpable to anyone more than eight hundred articles. Just to rakter tej literatury czytelnik jest w stanie istotne pozycje, które ukazały się nakładem upon reading barely a few pages). This para- mention very important items that appeared uchwycić już po lekturze zaledwie kilku stron wydawnictwa „słowo/obraz terytoria”: Śmierć dox, which somehow casts light on the mys- in the publishing house “word / image ter- dowolnego utworu). Paradoks, który ponie- i tekst. Sytuacja ostateczna w perspektywie tery of the above-mentioned relation, means ritories” Death and text. The situation in the kąd przybliża tajemnicę tej relacji, polega na słowa, We władzy wisielca. Z dziejów wyobraźni that what we can say about Lupa’s “compul- perspective of the final words, In power of The tym, że to, co możemy powiedzieć o „natrę- Zachodu oraz We władzy wisielca t. : Ciemne sion” correlates with the literary “neurosis” Hanged Man. From the history of the Western ctwie” Lupy, koreluje z literacką „nerwicą” moce, okrutne liturgie. that afects Bernhard. Lupa’s theatrical work imagination and In power of The Hanged Man samego Bernharda. Działania teatralne reży- is the embodiment of the devil’s logic of the vol. : Dark Powers, Cruel Liturgies. sera są realizacją diabelskiej logiki „wyma-   - kurator, autor tekstów “extinction” of the self, as programmed by zywania” samego siebie zaprogramowanej o sztuce. Na stałe pracuje w Centrum Kultury the writer himself. That is why we are under   Curator and writer on art. przez samego pisarza. Dlatego odnosimy w Lublinie, gdzie prowadzi projekt „Ende the impression that Lupa reads Bernhard Permanently working in the Centre for wrażenie, że reżyser odczytuje Bernharda Neu”, w ramach którego zrealizował w Galerii accordingly. All this is mysteriously synchro- Culture in Lublin, where he leads the proj- właściwie. Wszystko to tajemniczo synchro- Białej kilka wystaw indywidualnych oraz nised with the motif of suicide that features ect “Ende Neu”, under which, in the White nizuje z tak silnie obecnym w tych tekstach wystawę zbiorową Diabły (). Organizuje prominently in the Austrian’s work. In Heroes’ Gallery, he launched several individual exhi- motywem samobójstwa. W Placu Bohaterów spotkania oraz prezentacje elektronicznej Square it is the protagonist’s suicide that bitions and collective exhibition Devils (). to właśnie samobójstwo głównego bohatera muzyki eksperymentalnej. Należy do zespołu triggers the plot. The play’s finale results in He organizes meetings and presentations of dopiero uruchamia całą akcję. Finał skut- Konfrontacji Teatralnych. Obecnie pracuje the liberation of the imperceptible but still electronic experimental music. He is a part kuje uwolnieniem niedostrzegalnych gołym nad doktoratem na temat twórczości filmo- very much alive demons of Nazism. In his of a core team of the Theatre Confrontations okiem, ale wciąż żywych demonów nazizmu. wej Andrzeja Żuławskiego. own homeland Bernhard functioned as the Festival and is currently working on PhD W swoim państwie Bernhard funkcjonował nation’s prick of conscience – it ceaselessly about Andrzej Zulawski’s artwork. jak wyrzut sumienia – nieustannie przypomi-  Tytuł został zaczerpnięty z monologu Krystiana Lupy reminded his fellow Austrians about the nał swoim rodakom o niechlubnych fragmen- z instalacji „>>”. Krystian Lupa, I znowu się na coś disgraceful chapters in the history of their  The title is a phrase originally included in Krystian strasznego zgodzimy, [w:] „Tygodnik Powszechny”, nr , tach historii ich państwa. Ta kolejna próba country. This yet another attempt to dust Lupa’s monologue from “>>”, an art installation. dodatek „Teatr Ogromny” ... Krystian Lupa, I znowu się na coś strasznego zgodzimy, przypomnienia zmarłego w  roku pisarza of the legacy of the writer who died in  in: Tygodnik Powszechny, no. , colour supplement Teatr coincides with the troubling situation that Ogromny,  November .

  ·    ·         

.. · :           /   ·      ·    

Ivo Dimchev, jeden z najciekawszych i naj- Performer Ivo Dimchev presents a collec- , , , bardziej kontrowersyjnych performerów tion of songs he has written for diferent  Ivo Dimchev w Europie, tym razem prezentuje zbiór pio- performances, but now he performs them  senek, które napisał na potrzeby swoich as independent, individual opuses. Dimchev Dimitar Gorchakov dotychczasowych spektakli. W tym przy- presents the songs as embodying individual  Magi Petrovic padku wykonuje je jako niezależne utwory, concepts, which turns them into self-stand-  stanowiące ilustrację pojedynczych pojęć. ing works. The Bulgarian choreographer’s  W rezultacie piosenki oddzielone są od peculiar voice and movements do the rest.      swych pierwotnych kontekstów i nabierają powyżej  roku życia nowego znaczenia. Osobliwy głos i choreo- Bulgarian performer Ivo Dimchev is known grafia bułgarskiego performera dopełniają for breaking taboos in his provocative and , ,   niezwykłej całości. boldly physical pieces. While his work blends  Ivo Dimchev performance art, dance, theater, and visual  Bułgarski performer Ivo Dimchev sły- art, Dimchev’s enormous musicality and his Dimitar Gorchakov nie z łamania tabu. Choć jego prace łączą remarkable vocal gift are at the center of  Magi Petrovic w sobie performans, taniec, teatr i sztuki each of his productions. For this live musical  wizualne, w centrum pozostaje jego nie- event, he has selected  songs from his past  bywała muzykalność i znakomity talent performances to present as independent,      wokalny. Występ Dimcheva składać się individual opuses. Accompanied on the piano audience aged  and over będzie z  piosenek pochodzących z dotych- by Dimitar Gorchakov, Dimchev displays his czasowych spektakli, tym razem jednak prodigious talent in a stirring concert that zostaną zaprezentowane jako autonomiczne leaps between the feral and the virtuosic. utwory. Przy akompaniamencie Dimitara Gorchakova na fortepianie, Dimchev tworzy Dimchev is the author of more than  per- porywający koncert, w którym łączy wirtuo- formances. He has received numerous inter- zerię z nieprzewidywalnością. national awards for dance and theater and has presented his work across Europe, South Dimchev to autor ponad trzydziestu per- America, and North America. He has led mas- formansów i laureat licznych międzyna- ter classes at the National Theater Academy rodowych nagród. Występował w Europie, in Budapest, the Royal Dance Conservatory of Ameryce Południowej i Północnej. Prowadził Belgium in Antwerp, Hochschule der Künste zajęcia na Uniwersytecie Filmowym in Bern, Switzerland, DanceWeb in Vienna, i Teatralnym w Budapeszcie, Konserwatorium Giessen University in Germany, the Bremen Królewskim w Antwerpii, Hochschule der Academy of Art, and other institutions. Künste w Bernie, DanceWeb w Wiedniu, Dimchev is the founder and director of the Uniwersytecie w Giessen w Niemczech, Humarts Foundation in Bulgaria and organ- Akademii Sztuk Pięknych w Bremie i in. izes an annual competition for contemporary Dimchev jest założycielem bułgarskiej Bulgarian choreography. Dimchev is cur- Fundacji Humarts i organizatorem dorocz- rently an Artist in Residence at Kaaitheater in nego konkursu dla bułgarskich choreogra- Brussels. In , he opened  in Sofia, fów. Obecnie jest rezydentem w Kaaitheater Bulgaria, as an independent space for pre- w Brukseli. W  roku otworzył  senting contemporary art and music. w Sofii – niezależną przestrzeń prezentującą muzykę i sztukę współczesną.

  ·    ·       

.. · :          /   ·          ·        

Parental Ctrl to koncert-performans poświę-  cony Pokoleniu Y i ich rodzicom, ucieczce od Ferenc Sinkó    rzeczywistości i zależności od świata wirtu-  alnego, nieuniknionym zbliżeniom i starciom   między pokoleniami. kata bodoki-halmen, Kinga Ötvös, Krisztina Sipos /  – Halo? Panna Adorjáni – Cześć mamo!   bhkata & the blue screen band – Jak się masz kochanie? , ,  – W porządku. A wy? Attila Almási – My też. Wszystko gra? Jak praca? Złapałaś ,  grypę? Potrzebujesz pieniędzy?  Radu Bogdan – Nie, wszystko w porządku. Hej, muszę koń-  czyć, zadzwonię później, ok? Kinga Kelemen/GroundFloor – Jasne, nie przeszkadzam, zadzwoń, jak Group  będziesz mogła! Fabrica de Pensule – Dobra, na razie!     – Pa, kochanie! Hotspot.art – Contemporary Art and Culture for Communities, – projektu koordynowanego – Posłuchaj... przez The Paintbrush Factory, – stworzonego przy wsparciu – Kocham cię. grantowym Norwegii, Islandii, Liechtensteinu oraz rządu – Ja ciebie też. Rumunii.    Adrian Ghenie, Șerban Savu Ze względu na intensywne wykorzystanie   światła stroboskopowego, wytwornic dymu Ferenc Sinkó i głośnej muzyki, obecność na spektaklu nie       jest zalecana dzieciom, osobom z epilepsją, kata bodoki-halmen, Kinga osobom z rozrusznikami serca oraz kobietom Ötvös, Krisztina Sipos w ciąży. /  Panna Adorjáni Parental Ctrl is a performance-concert about   generation Y and their parents, about the bhkata & the blue screen band escape from reality and the dependence on , ,  Attila Almási virtuality, about the inevitable connections ,   and ruptures between generations. Radu Bogdan  Kinga Kelemen/GroundFloor – Hello? Group – Hi, Mum!    – How are you, sweetheart?   the frame of Hotspot.art – – I’m ok. You, guys? Contemporary Art and Culture – We’re ok too. All’s fine? Work? Did you get for Communities, a project the flu? Do you need money? coordinated by The Paintbrush Factory, and supported by a – No, everything’s fine. Hey, I have to hang grant from Norway, Iceland, up, I’ll call you back later, ok? Liechtenstein and the Romanian – Of course, I didn’t mean to bother, call me Government. whenever you can! - Fabrica de Pensule, – Ok, bye!    – Bye, darling! Adrian Ghenie, Șerban Savu – – Listen... – – I love you. – I love you too.

 Because of the excessive use of strobe lights, fog machine and loud music, we do not rec- ommend this performance to children, peo- ple with epilepsy, pacemakers and pregnant women.

  ·    ·   

 

Centrum Performatywne jest międzynaro- Performative Centre is conceived as .  .  dowym laboratorium łączącym działania a research and artistic practice laboratory :-:   war- :-:   work- badawcze i artystyczne w kontekście współ- which creates and elaborates discourse sztaty Rabih Mroué ·   shop by Rabih Mroué ·   czesnych sztuk performatywnych. Jednym around contemporary performing arts prac- :   Wykład :   Lecture by z podstawowych zadań Centrum jest budo- tices. One of the core tasks of the Centre is Bojany Kunst oraz promocja polskiego wyda- Bojana Kunst and launch Polish transla- wanie i rozwijanie dyskursu oraz krytycznej to build and develop discourse and critical nia książki Artysta w pracy. O pokrewieństwach tion of Bojana Kunst’ book Artist at Work. refleksji wokół współczesnych praktyk cho- reflection related to contemporary choreo- sztuki i kapitalizmu, przygotowanego wspól- Proximity of Art and Capitalism, published reograficznych i performatywnych. Program graphic and performative practices. The pro- nie przez Konfrontacje Teatralne i Instytut by the Theatre Confrontations Festival and Centrum, oparty na ciągłym przenikaniu gramme of the Centre will consist of research Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego ·  the Zbigniew Raszewski Theatre Institute · się perspektywy teoretycznej z praktyką and residency projects, seminars, discussions   artystyczną, będzie składał się m.in. z rezy- and workshops with the participation of dencji badawczych i artystycznych, semi- Polish and international creators and theore- .  .  nariów, debat i warsztatów z udziałem pol- ticians, always combining critical and artistic :-:   semi- :-:   seminar skich i międzynarodowych twórców oraz practice in the field of contemporary per- narium Bojany Kunst ·   by Bojana Kunst ·   teoretyków. forming arts. :-.   war- :-.   workshop sztaty Rabih Mroué ·   by Rabih Mroué ·   Centrum Performatywne jest nowym projek-  is a new initiative by  (www.eepap. tem  (www.eepap.culture.pl) i Centrum culture.pl) and the Centre for Culture in .  .  Kultury w Lublinie (http://ck.lublin.pl/pl/). Lublin, Poland (http://ck.lublin.pl/en/) and is .   „Platforma. .   “Platform. Kuratorką  jest Marta Keil. curated by Marta Keil. Po co nam słownik pojęć wspólnych?” – What do we need the common terms dic- spotkanie oraz promocja słownika Platform. tionary for?” – meeting and launch of the Kluczowym założeniem Centrum jest stwo- The Centre’s mission is to create a space East European Performing Arts Companion pod book Platform. East European Performing Arts rzenie przestrzeni, w której możliwy jest swo- which enables an open, animated dialogue, redakcją Joanny Krakowskiej i Darii Odija, Companion, edited by Joanna Krakowska and bodny, żywy dialog, nie podporządkowany not subordinated to the market principles wydanego przez  oraz Instytut Sztuki Daria Odija and published by  and the regułom rynku i wolny od hierarchicznych and free from hierarchical academic struc-  ·   Institute of Art of the Polish Academy of struktur akademickich. Naszym podstawo- tures. The Centre’s main goal is to ofer the Sciences ·  wym celem jest zaoferowanie artystom, bada- artists, thinkers and culture workers time and Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. czom i producentom sztuki czasu oraz prze- space to think and practice instead of forc- Admission free for all events. strzeni do pracy, która nie musi zakończyć się ing them to produce a new event, “a cut-and-   adiunkt w Instytucie pokazem „gotowego produktu”. Przestrzeń dried commodity.” The space of the Centre is Sztuki , wice-naczelna miesięcz-   is an assistant pro- Centrum jest przestrzenią wolną od koniecz- liberated from the necessity to continually nika „Dialog”, współwłaścicielka Oficyny fessor in the Institute of Art of the Polish ności ciągłego wytwarzania nowych produk- produce new shows, plays, events, premieres Wydawniczej Errata. Zajmuje się historią Academy of Sciences, deputy editor-in-chief cji, spektakli, wydarzeń, premier, pokazów. and showcases. Instead, the Centre ofers teatru współczesnego, teatrem i drama- of Dialog, co-owner of Errata Publishing W zamian proponuje czas na rozwijanie włas- a space which is focused on developing the tem politycznym oraz przemianami spo- House. Specialises in the history of contem- nych praktyk artystycznych i badawczych, choreographic and performing arts practices łeczno-obyczajowymi znajdującymi odbicie porary theatre, in political theatre and dram- tworzy przestrzeń wymiany doświadczeń and, by doing so, on strengthening a critical w sztuce współczesnej. Jest m.in. autorką aturgy, as well as in social changes and their i wspiera rozwój krytycznej refleksji na temat reflection around them in the social, political monografii Mikołajska. Teatr i , współau- reflection in contemporary art. Author of współczesnych praktyk choreograficznych and economic context. torką (z Krystyną Duniec) książek: Soc i sex. monographs, among others, Mikołajska. Teatr i performatywnych w politycznym, społecz- Diagnozy teatralne i nieteatralne (nagrodzo- i , co-author (alongisde Krystyna Duniec) nym i ekonomicznym kontekście. nej w konkursie Fundacji Kultury) i Soc, sex of: Soc i sex. Diagnozy teatralne i nieteatralne i historia () oraz współredaktorką amery- (recipient of the Kultura Foundation Award) kańskiej antologii polskiego dramatu (A)pol- and Soc, sex i historia (), and co-editor lonia. Twenty-First Century Polish Drama and of anthology of Polish drama (A)pollonia. Texts for the Stage. W Instytucie Teatralnym Twenty-First Century Polish Drama and Texts w Warszawie prowadziła dwa multimedialne for the Stage. In the Zbigniew Raszewski projekty zbiorowe, których celem jest opo- Theatre Institute in Warsaw, Krakowska con- wiedzenie na nowo historii polskiego tea- ducted Teatr Publiczny. Przedstawienia and tru: „Teatr Publiczny. Przedstawienia” oraz HyPaTia, two multimedia collective projects „HyPaTia” – przywracający kobietom teatru whose aim was to re-tell the story of the w Polsce należne im miejsce w historii. Polish theatre, to tell herstory and to re-claim the important – and often sidelined – role (and agency) of women in the development of theatre in Poland.

  ·    ·    filozofka, dramaturżka,   is a philosopher, dramaturg  (East European Performing Arts  (East European Performing Arts badaczka sztuk performatywnych. Profesor and performance theoretician. She is a pro- Platform) - project na rzecz rozwoju Platform) is a project supporting the devel- w Instytucie Teatrologii Stosowanej fessor at the Institute for Applied Theater współczesnych sztuk performatyw- opment of contemporary performing arts Uniwersytetu Justusa Liebiga w Gießen, Studies at Justus Liebig University Giessen, nych w Środkowej i Wschodniej Europie. in Central and Eastern Europe. Its aim is to gdzie jest odpowiedzialna za studia drugiego where she is leading an international mas- Podstawowym celem  jest umożliwia- facilitate international exchange of artists, stopnia na kierunku Choreografia i perfor- ter’s programme – Choreography and nie i wzmacnianie międzynarodowej wymiany professionals, curators and thinkers in the mans. Członkini redakcji magazynu „Maska”, Performance. She is a member of the edito- europejskich artystów, kuratorów, badaczy field of contemporary performing arts in periodyku „Amfiteater” oraz „Performance rial board of Maska Magazine, Amfiteater i producentów teatru i tańca oraz rozwi- Europe and to develop educational programs Research”. Jej eseje opublikowane zostały and Performance Research. Her essays janie programów edukacyjnych w ścisłym rooted in the context of the contemporary w wielu czasopismach akademickich oraz have appeared in numerous journals and powiązaniu ze współczesnym kontekstem society.  focuses its activities between wydawnictwach; naucza i wykłada na wielu publications and she has thought and lec- politycznym, społecznym i ekonomicznym.  countries: Armenia, Azerbaijan, Belarus, uniwersytetach w Europie. Jest autorką wielu tured extensively at various universities in  skupia swoją działalność na  kra- Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, książek, m.in. Impossible Body (Maska ), Europe. She published several publications, jach: Armenii, Azerbejdżanie, Białorusi, Bośni Czech Republic, Georgia, Hungary, Kosovo, Dangerous Connections: Body, Philosophy among them Impossible Body (Maska ), i Hercegowinie, Bułgarii, Chorwacji, Czechach, Macedonia, Moldova, Poland, Romania, and Relation to the Artificial (Maska ), Dangerous Connections: Body, Philosophy Gruzji, Kosowie, Macedonii, Mołdawii, Serbia, Slovakia, Slovenia and Ukraine. The Processes of Work and Collaboration in and Relation to the Artificial (Maska ), Polsce, Rumunii, Serbii, Słowacji, Ukrainie project was initiated in  by the Adam Contemporary Performanc” (red., Ljubljana Processes of Work and Collaboration in i Węgrzech. Projekt został zainicjowany Mickiewicz Institute (Warsaw). Since  it ), Contemporary Performing Arts Contemporary Performance (ed., Ljubljana w  roku przez Instytut Adama Mickiewicza is run by the Centre for Culture in Lublin with (Ljubljana , współred. Petra Pogorevc), ), Contemporary Performing Arts w Warszawie, od  roku prowadzony jest the support of Adam Mickiewicz Institute and Performance and Labour (Performance (Ljubljana , ed. with Petra Pogorevc), przez Centrum Kultury w Lublinie dzięki the City of Lublin. Research , współred. Gabriele Klein), Performance and Labour (Performance wsparciu  oraz Miasta Lublin. Umetnik na delu (Maska ) oraz Artist at Research , ed. with Gabriele Klein), Work — Proximity of Art and Capitalism (Zero Umetnik na delu (Maska ), and Artist at Books ). Oficjalna strona: www.kunst- Work — Proximity of Art and Capitalism (Zero body.org Books ). Website: www.kunstbody.org

  mieszka i pracuje w Bejrucie   lives and works in Beirut and oraz w Berlinie. Zafascynowany przenika- Berlin. Rooted in the theatre, his artistic niem się fikcji i realności, w swojej prak- practice is situated between performing and tyce artystycznej, wywodzącej się z teatru, visual arts, often intermingling fiction and swobodnie sięga do rozmaitych dyscyplin, reality. He is a co-founder and member of the pracując pomiędzy sceną, performansem executive board of the Beirut Art Center, co- i sztukami wizualnymi. Jest współzałożycie- publisher of : The Drama Review () lem Beirut Art Center, współwydawcą : and regularly cooperates with the Munich The Drama Review (Nowy Jork) oraz stałym Kammerspiele. His current stage works reżyserem w monachijskiej Kammerspiele. include So Little Time (), Ode to Joy (), Jego najnowsze spektakle to So Little Time Riding on a Cloud () and   and a Few (), Ode to Joy (), Riding on a Cloud Seconds () with Lina Majdalanie. His most () oraz   and a Few Seconds (), recent exhibitions were opened at  zrealizowane wspólnie z Liną Majdalanie, , Mesnta Gallerija (Ljubljana, ),  natomiast ostatnie wystawy miały miejsce (Istanbul, ), M (Madrid, ) and m.in. w nowojorskiej  (), Mesnta   (Kassel, ). In March , Gallerija (Lublana, ),  (Stambuł, Hebbel am Ufer in Berlin organised a festi- ), M (Madryt, ) oraz  val dedicated to his works created with Lina  (Kassel, ). W marcu  roku Hebbel Majdalanie. His first theatre production in am Ufer w Berlinie zorganizowało poświęcony Poland, No More Versailles Here!, curated by mu festiwal: retrospektywę prac stworzonych Marta Keil, premiered at the Polish Theatre wspólnie z Liną Majdalanie. W czerwcu  in Bydgoszcz in June . w Teatrze Polskim w Bydgoszczy miała miej- sce premiera pierwszej teatralnej produkcji Mroué w Polsce: Tu Wersalu nie będzie!, przy- gotowana pod kuratorską opieką Marty Keil.

  ·    ·      .       

  .     

Pomysł na książkę – Platform. East European The idea for Platform: An East European Taka platforma potrzebna jest zatem po independent or avant-garde theatre in the Performing Arts Companion – narodził się Performing Arts Companion arose over years to, by mieć pewność, że kiedy rozmawiamy context of social, political and economic w trakcie długoletniej współpracy teorety- of working with critics, historians and theo- o teatrze instytucjonalnym, krytycznym, transformation, as well as about the role of ków, krytyków i historyków teatru z krajów rists of theatre from the countries of Central narodowym, niezależnym, awangardowym theatre in public life, we are talking about the Europy Środkowej i Wschodniej, którzy od and Eastern Europe, who have been meet- w kontekście przemian społecznych, trans- same thing, or we at least understand what  roku spotykali się na konferencjach ing since  at conferences and work- formacji politycznej i gospodarczej, a także we’re talking about. i warsztatach poświęconych problemom shops devoted to questions of Theatre After o roli teatru w życiu publicznym – mówimy teatru po zmianie systemu w krajach post- the Change in postcommunist countries. na pewno o tym samym, a przynajmniej rozu- Platform. East European Performing Arts komunistycznych. A w szczególności temu, In particular, we have examined the ques- miemy, o czym nawzajem mówimy. Companion has two fundamental and clearly jak sztuki performatywne – od strony arty- tion of how the performing arts – from the defined aspects, historical and contempo- stycznej i organizacyjnej – traktują takie artistic and organisational side – in each Platform. East European Performing Arts rary, which relate reflectively to the past kwestie jak rozliczenia z przeszłością i odpo- country handle issues such as elaboration of Companion ma dwa zasadnicze i jasno zde- and critically to the present. Thus it allows wiedzialność za teraźniejszość. Te debaty the past and responsibility for the present. finiowane aspekty – historyczny i współ- us to raise fundamental questions: Do his- prowadzone najpierw w Budapeszcie, potem These debates, held first in Budapest and czesny – odnoszące się do przeszłości torical circumstances entitle us to be con- w Krakowie i podejmowane jednocześnie later in Kraków, and taken up during various refleksyjnie, a do współczesności krytycznie. vinced of a commonwealth of experience przy okazji rozmaitych spotkań akademickich academic and festival meetings, concerned Pozwala zarazem postawić zasadnicze pyta- that finds its reflection in the theatre? Do czy festiwalowych dotyczyły zarówno historii both the history of theatre in academic dis- nia: czy okoliczności historyczne uprawniają there exist regularities of emergence from teatru w dyskursie akademickim, jak i narracji course and historical narrative conducted in do przekonania o wspólnocie doświadczenia, the systemic crisis in the countries of the historycznej prowadzonej w teatrze; zarówno the theatre; both the political entanglement które znajduje odbicie w teatrze? czy istnieją region that would entitle us to formulate politycznego uwikłania teatru w przeszło- of theatre in the past and its contemporary prawidłowości wychodzenia z kryzysu ustro- general statements? Finally, does there exist ści, jak i jego współczesnych zaangażowań engagement in public life. All of these ques- jowego i systemowego w krajach regionu, something like a Central European iden- w życie publiczne. Wszystkie te kwestie roz- tions were considered both at the level of które uprawniałyby do formułowania uogól- tity? Here it seems particularly important to patrywano na poziomie możliwych uogól- possible general statements and taking into nień? czy wreszcie istnieje coś takiego jak reflect on the way theatre has functioned nień, jak i z uwzględnieniem lokalnych kon- consideration local contexts and the specif- tożsamość środkowoeuropejska? Szczególnie under the political rigours of communist tekstów oraz specyfiki danego kraju. ics of a given country. ważna przy tym wydaje się kwestia reflek- times and under economic pressure in capi- sji nad sposobem funkcjonowania teatru talism – and the accompanying question of Jak się wydaje, wiele zagadnień historycz- It appears that many historical and political w rygorach politycznych w czasach komuni- the nature and efects of the limitations that nych i politycznych, o których mówić można questions which can be discussed in relation zmu i pod presją ekonomiczną w kapitalizmie result from these conditions. In some sense w odniesieniu do teatru, ma w dawnych to the theatre are similar in the former com- – i towarzyszące temu pytanie o charakter this project is also a methodological pro- krajach komunistycznych zbliżony charak- munist countries, and are conditional on simi- i skutki ograniczeń wynikających z tych uwa- posal in the social sciences – that theatre ter i uwarunkowanych jest podobnymi kon- lar contexts. Still, they are not similar enough runkowań. W jakimś sensie ten projekt jest and the performing arts be used as a lens tekstami. Nie na tyle podobnymi jednak, by to minimise the diferences and ignore the także propozycją metodologiczną w naukach through which historical experience, sys- bagatelizować różnice i ignorować specy- historical, political and national specifics of społecznych – by teatr i sztuki performa- temic generalities and the discovery of iden- fikę historyczną, polityczną czy narodową the region’s individual countries. This ten- tywne były używane jako soczewka, przez tity can be described and analysed. Last but poszczególnych krajów regionu. Z tego sion between the common political and cul- którą doświadczenie historyczne, uogólnie- not least, the purpose is also simply to learn napięcia między wspólnym doświadczeniem tural experience, and the diferences in iden- nia systemowe i rozpoznania tożsamościowe something about theatres and their situa- politycznym i kulturowym a różnicami toż- tity, history, language and mentality, which mogą być opisywane i analizowane. Wreszcie tion in the countries of Central and Eastern samościowymi, historycznymi, językowymi make cross-border treatment of the region’s chodzi także o to, by o teatrach i ich sytua- Europe – concretely, substantively and not i mentalnymi, które uniemożliwiają potrakto- theatre impossible, gave rise to a need to cre- cji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej superficially. wanie teatru regionu transgranicznie – zro- ate a glossary of fundamental concepts that czegoś się po prostu dowiedzieć – konkret- Joanna Krakowska, from Introduction to Platform. East nie, merytorycznie i nie zdawkowo. dziła się potrzeba stworzenia słownika pojęć would capture and name both the similarities European Performing Arts Companion. podstawowych, który uchwyciłby i nazwał and the diferences. For we realised that cer- Joanna Krakowska, fragment Wstępu do Platform. East zarówno te podobieństwa, jak i różnice. tain words, concepts and terms that we use European Performing Arts Companion. Zdaliśmy sobie bowiem sprawę, że pewne have quite diferent meanings depending on terminy mają bardzo różne znaczenie zależne who uses them, where they are used, what od tego, kto ich używa, gdzie są używane, background and experience determined their jakie konteksty i okoliczności wpływają na content. This observation led directly to the ich zawartość. Ta obserwacja prowadzić idea of a book that could establish a platform musiała wprost do pomysłu publikacji, która of mutual understanding by explaining the ustanowiłaby wspólną płaszczyznę komuni- most important and widely used terms: how kacji, wyjaśniając kilka podstawowych pojęć they function in diferent countries, their his- i opisując warunki, w jakich te pojęcia funk- torical context and why they are frequently cjonują w różnych krajach, jaki jest ich histo- misunderstood. So this Platform is needed ryczny kontekst i dlaczego bywają źródłem in order to give us certainty that when we nieporozumień. talk about institutional, critical, national,

  ·    ·   –       –   –   –  ’   

Dostrzegając dojmujący brak programu rezy- Noticing a glaring lack of residency pro- Agrupación Señor Serrano – katalońską Prize for performative arts at the  Venice dencyjnego w Polsce, który nie tylko umoż- grammes in Poland, ones which would not grupę teatralną, która na Biennale Weneckim Biennale liwiałby młodym artystom sztuk performa- only allow those working in the performa- w  roku otrzymała Srebrnego Lwa za tywnych tworzenie nowych projektów, ale tive arts to develop new projects, but would innowacje w sztukach performatywnych. The workshops will be accompanied by new przede wszystkim stwarzałby im warunki above all create the environment for interna- Warsztatom towarzyszyć będą pokazy naj- performances developed by both groups dur- do międzynarodowej współpracy i wymiany tional cooperation and exchange of experi- nowszych spektakli obu grup podczas ing the Festival. doświadczeń z partnerami z innych krajów, ences with partners from other countries, the Festiwalu. Konfrontacje Teatralne otworzyły program Theatre Confrontations Festival has opened The Neighbours residential programme was rezydencyjny „Sąsiedzi”. Chcemy w ten spo- its new Neighbours residencies programme. Program rezydencyjny „Sąsiedzi” powstał initiated during the festival of the same sób aktywnie wspierać środowisko niezależ- We thus intend to actively support both na bazie festiwalu o tej samej nazwie, rea- name, staged at the Centre for Culture in nych polskich i międzynarodowych twórców Polish and international communities work- lizowanego w Centrum Kultury w Lublinie Lublin between -. It is curated by teatru i tańca. ing in theatre and dance. w latach -. Kuratorem programu jest Grzegorz Reske. Grzegorz Reske. Program obejmie cykl rezydencji artystycz- The programme will involve a series of artis- When the idea of starting the Neighbours nych oraz działań edukacyjnych. Naszym tic residencies and educational activities. Our Kiedy ponad dwanaście lat temu pojawił się Festival came up some  years ago, one of our celem jest sprowadzenie do Lublina najcie- aim is to bring the most interesting Polish pomysł stworzenia Festiwalu „Sąsiedzi”, jed- main aims was to bring the people of Lublin kawszych polskich i międzynarodowych twór- and international dance and theatre profes- nym z głównych zadań, jakie sobie postawili- closer to countries which neighbour our city ców teatralnych i tanecznych, którzy będą sionals to Lublin, helping them work with śmy, było przybliżenie lubelskiej publiczności through their arts. pracować w lokalnym środowisku artystycz- local artistic communities and share their twórczości krajów geograficznie najbliższych nym i dla miejscowej publiczności. craft with our audiences. Lublinowi. Today, however, the city and the European con- text we operate within have changed. Lublin is Na program składają się długoterminowe The programme includes long-term residen- Dzisiaj jednak inne jest zarówno miasto, jak more and more often home to other languages rezydencje przeznaczone dla artystów nie- cies aimed at independent artists, which will i kontekst europejski, w którym funkcjonujemy. (not only coming from tourists, but also those zależnych, które nastawione będą na pracę be focused on conceptual art and at new pro- Lublin znacznie częściej rozbrzmiewa różnymi who have chosen to settle here). When Witold koncepcyjną i realizację nowych produkcji ductions, as well as intensive creative work- językami (nie tylko turystów, ale też tych, któ- Mazurkiewicz, after a decade of directing the artystycznych. Rezydenci wezmą też udział shops, led by the most renowned experts rzy to miasto wybrali na swój nowy dom). Gdy Neighbours Festival, announced that he would w intensywnych warsztatach, prowadzo- in the world. They will share their craft and Witold Mazurkiewicz po dziesięciu latach pro- be closing it down and suggested I take over nych przez najwybitniejszych twórców sztuk experience with the local and national crea- wadzenia „Sąsiadów” zapowiedział zamknięcie using a new festival formula, I thought about performatywnych na świecie, którzy będą tive community. festiwalu w dotychczasowym kształcie i zapro- the new meanings which the word “neighbours” dzielić się swoim doświadczeniem oraz prak- ponował mi stworzenie nowej formuły, zasta- has taken on in recent years – in many ways tyką z lubelskim i polskim środowiskiem In , the residential programme involves: nawiałem się nad nowymi znaczeniami, których more relevant than ever before. artystycznym. pojęcie „sąsiedzi” nabrało w ostatnich latach, Metamorphoses by the Dutch-Ukrainian bardzo zyskując na aktualności. Hence, the residential programme will involve W  roku program rezydencyjny obejmuje: group Mime Wave, led by Anastasia us asking questions about contemporary neigh- Liubchenko Dlatego w ramach programu rezydencyjnego bourhoods – from behind a wall, the local shop Metamorfozy ukraińsko-holenderskiej grupy będziemy stawiać pytania o współczesne or the common block of flats, but also on a Mime Wave, prowadzonej przez Anastassiję Usland. Following in Leonard Z’s Footsteps by sąsiedztwo – zza ściany, z osiedlowego sklepu shared continent. We will ask questions of art- Liubchenko; Agnieszka Jakimiak, Mateusz Atman, Daniel czy wspólnej kamienicy, ale też na wspól- ists from Poland and Europe who will tempo- Malone and Agata Siniarska – the project was nym kontynencie. Zaprosimy artystów z Polski rarily become our actual “neighbours”, seeing Usland. Śladami Leonarda Z. Agnieszki prepared in collaboration with the Goethe i Europy, by na chwilę stali się naszymi „sąsia- as – aside from work on artistic projects – they Jakimiak, Mateusza Atmana, Daniela Institute at the Kultursymposium Weimar  dami”. Bo przecież, poza pracą nad projek- will be our actual neighbours over the period of Malone’a i Agaty Siniarskiej – projekt przy- tem artystycznym, będą przez te kilka tygodni the residence: shopping nearby, drinking beer gotowywany w koprodukcji z Instytutem Mothers of Steel, a show by Agata Siniarska naszymi sąsiadami – będą robić z nami zakupy in local pubs and taking walks down the same Goethego na Kultursymposium Weimar ; and Madalina Dan, prepared in collaboration w lokalnym sklepie, pić piwo w tym samym streets. They will bring us their tales, but will with the Art Stations Foundation in Poznan barze i chodzić na spacery po tych samych uli- also come open to that which we have to share Mothers of Steel – spektakl Agaty Siniarskiej and Motus Prague, it is also a continuation of cach. Przyniosą nam swoje opowieści, ale przy- with them. I truly believe that the new formula i Mădăliny Dan, przygotowany wspólnie z Art the work began as part of the Identity. Move! będą tu także otwarci na to, co my im mamy do for the Neighbours legacy will be accepted by Stations Foundation w Poznaniu i Motus project, in partnership with the Centre for powiedzenia. both artists (for whom Lublin will become a Prague, który jednocześnie jest kontynuacją Culture in Lublin place of work for a few months) and for audi- pracy zapoczątkowanej w trackie realizacji Głęboko wierzę, że ta nowa formuła „Sąsiadów” ences, who will have more direct contact with projektu „Idenity. Move!”, współprowadzo- The programme will be enhanced through znajdzie akceptację zarówno u artystów (dla visiting artists and therefore the opportunity nego przez Centrum Kultury w Lublinie. workshops for those who work in theatre, których Lublin stanie się na kilka tygodni miej- to see their methods of working up close, as developed during the Theatre Confrontations scem pracy) i widzów, którzy poprzez inten- well as to learn more about the sources of their Uzupełnieniem tegorocznego programu będą Festival (-th of October ) and will be sywniejszy kontakt z artystami będą mieli inspiration. It will also be an excellent oppor- warsztaty dla praktyków sztuk teatralnych, led by: szansę głębszego wglądu w metody ich pracy tunity to have our guests and the local artistic realizowane podczas Konfrontacji Teatralnych i inspiracje stojące za ich wyborami. Będzie to community meet, hopefully resulting in many (- października ) i prowadzone przez: Gob Squad – a British-German arts collective, także doskonała okazja do spotkania pomiędzy new joint projects. famed throughout European independent naszymi gośćmi i lokalnym środowiskiem arty- Gob Squad – brytyjsko-niemiecki kolektyw theatrical circles stycznym, które może zaowocować w przyszło- Grzegorz Reske artystyczny, legendę europejskiego teatru ści wspólnymi działaniami.   niezależnego; Agrupacion Senor Serrano – a Catalan thea- Marek Kazmierski Grzegorz Reske tre company which received the Silver Lion

  ·    ·     .     . 

          . 

To już trzecia odsłona tego projektu This is already the third edition of the   jest programem edukacyj- Platforma Lionhearted inicjuje i wspiera w Lublinie. Festival Campus podczas project in Lublin. Held during the Festival nym, skierowanym do młodych profesjona- międzynarodowy rozwój młodych artystów Konfrontacji to kilkudniowe spotkanie stu- Confrontations is a meeting of students of listów z obszarów sztuk performatywnych, teatralnych w Europie. W jej skład wcho- dentów polskich teatrologii, które staje się theatre studies departments of Polish uni- związanych na codzień z organizacjami dzi  organizacji artystycznych. Bunker przestrzenią wymiany myśli i doświadczeń, versities, the Festival Campus becomes współpracującymi w ramach platformy z Lublany (Słowenia) zgromadził  insty- dyskusji na temat obejrzanych spektakli, a space of intellectual and experiential Lionhearted. Jest to rodzaj edukacyjnej kara- tucji i organizacji (w tym Centrum Kultury indywidualnych spotkań z artystami oraz exchange, a site of discussions about very wany poprzez trzy festiwale - zakładają- w Lublinie), mających doświadczenie we debat daleko wykraczających poza kon- recently attended plays and shows, a place cej spotkania i dyskusje moderowane przez wspieraniu artystów poza lokalnym środo- tekst festiwalu. Seminaria prowadzone przez of meetings with artists as well as a platform doświadczonych kuratorów i praktyków sztuk wiskiem. Lionhearted tworzy alternatywę naukowców z Uniwersytetów w Lublinie, for debates that reach far beyond the scope performatywnych. Flying Academy została dla obecnego obiegu sztuki, stawiającego na Krakowie i Poznaniu dotyczyć będą zarówno of the Festival itself. zainicjowana przez Konfrontacje Teatralne wspieranie rozpoznawalnych, uznanych arty- tematyki tej edycji festiwalu, jak i jej sze- i rozwinięta we współpracy z organizacjami stów, lub młodych, tanich, niedoświadczo- rokiego kontekstu. Dodatkowo uczestnicy Conducted by researchers from the universi- Bunker (Lublana) i CollectivA (Cluj) jako plat- nych i funkcjonujących w prekarnych warun- Campusu będą mieli okazję wziąć udział ties of Lublin, Cracow and Poznań, the semi- forma pozwalająca uczestnikom na konfron- kach, „wypluwanych” następnie przez rynek, w przygotowanych specjalnie dla nich nars will tackle both the issues related to tację z międzynarodowym gronem artystów jeśli nie osiągną natychmiastowego sukcesu. spotkaniach z artystami goszczącymi na this year’s festival and its wider context. In oraz lokalnymi środowiskami artystycznymi. Platforma wspiera artystów, którzy mają Konfrontacjach. addition, Campus participants will also be już za sobą pierwsze udane projekty, ale nie given a chance to participate in specially tai- Kurator projektu: Grzegorz Reske osiągneli jeszcze międzynarodowej pozycji, W trzeciej edycji projektu w Polsce weźmie lored meetings with artists participating in wspieranych przez programerów i kurato- udział  osób, m.in. z Uniwersytetu Marii the Festival.   is an educational program rów, i mających szansę dotarcia do publicz- Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu for young professionals in the field of con- ności nie związanej z ich własnym, lokalnym Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz z kra- The third iteration of the project in Poland temporary performing arts, and associated kontekstem. kowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. will be attended by  people, among oth- with Lionhearted platform members. It is Zajęcia poprowadzą m.in. Bojana Kunst, ers students of Maria Curie-Skłodowska a learning caravan through three festivals, The Lionhearted platform initiates and sup- Rabih Mroué, prof. Ewa Guderian-Czaplińska University in Lublin, Adam Mickiewicz with meeting among peers and discussion ports the international breakthrough of (), dr Tomasz Kowalski () i dr Monika University in Poznań, and Jagiellonian moderated by experienced curators and per- emerging European performing artists. It Kwaśniewska (). University in Cracow. Seminars will be con- forming arts workers. The Flying Academy consists of  art organisations. Bunker, ducted by among others Bojana Kunst, Rabih was initiated by Konfrontacje Teatralne, Ljubljana chose  art operators from Europe Kuratorką projektu jest Marta Keil. Mroué, Prof. Ewa Guderian-Czaplińska (Adam and devised in collaboration with Bunker (Center for Culture in Lublin included) having Mickiewicz University), Dr Tomasz Kowalski (Ljubljana) and CollecitvA (Cluj) as a plat- experience in supporting emerging artists (Adam Mickiewicz University), and Dr Monika form enabling participants to confront with and fostering artistic cooperation beyond Kwaśniewska (Jagiellonian University). numerous international art works, artists, national borders. Lionhearted is creating an and various local artistic milieus. antipode to the current system prevalent in Project is curated by Marta Keil. arts that either perpetually support big, rec- Project Curator: Grzegorz Reske ognized names, or young, cheap, inexperi- enced, precarious artists, showing them into Flying Academy  the arena and spitting them out if they don’t . - . Mladi Levi, Ljubjana instantly succeed. The Platform will sup- . - . Konfrontacje Teatralne, Lublin port artists that have proven successful but . - . Temps D’Images Festival, Cluj are yet to reach a major international break- through, trusted by programers and curators to have potential for meaningful impact also on audience outside their national context.

  ·    ·   :       

- / -..               

    Film opowiada o Lublinie poprzez postać This film shows Lublin through the charac- scenariusz i reżyseria: Natasza Ziółkowska-Kurczuk script and direction: Natasza Ziółkowska-Kurczuk; młodego fotografa, który próbuje odkryć ter of a young photographer, trying to dis- zdjęcia: Tomasz Michałowski; muzyka: Henryk Kuźniak cinematography: Tomasz Michałowski; music: Henryk miasto oraz alchemiczne właściwości cover the city and the alchemical properties dokument / Polska /  /  min Kuźniak; documentary / Poland /  /  min samego medium fotografii. W swojej nie- of photography itself. Setting out on this zwykłej wędrówce Marcin Sudziński spo- incredible journey, Marcin Sudziński meets Lublin należy do miast równie magicznych Lublin is a town as magical as any other, be tyka ogarniętych pasją fotografów, podąża many passionate photographers, tracing the jak Praga, Lizbona i Petersburg. Tę jego it Prague, Lisbon or Petersburg, a quality tropem starych fotografii, trafia w miejsca histories of old images along with places cechę odczuwali wszyscy jego mieszkańcy: appreciated by all its residents – Christians, związane z utrwalonymi na nich obrazami. connected recorded in them. This filmic trip chrześcijanie, chasydzi, imigranci. Tak pisał Hassidic Jews and immigrants. This is how Filmowa wędrówka doprowadzi widza m.in. will take the viewer as far as the home of o nim też Józef Czechowicz. Tymczasem Józef Czechowicz described it in his writ- do paryskiego mieszkania Bogdana Konopki. Bogdan Konopka in Paris. z dawnego Lublina pozostały pojedyncze ings. Meanwhile, the few buildings which obiekty, a ich przeznaczenie często jest inne remain of old Lublin are often used for pur- niż pierwotne. Dramat niepamięci. poses very diferent to those they were …    –  …       intended for. A drama about the oblivion of scenariusz i reżyseria: Grzegorz Linkowski script and direction: Grzegorz Linkowski; cinematography: lost memory. zdjęcia: Jerzy Rudziński; muzyka: Artur Giordano Jerzy Rudziński; music: Artur Giordano   biografia / Polska /  /  min biography / Poland /  /  min reżyseria: Natasza Ziółkowska-Kurczuk zdjęcia: Paweł Banasiak; Tomasz Michałowski;    Ks. Romuald Jakub Weksler-Waszkinel ma Fr. Romuald Jakub Weksler-Waszkinel has muzyka: Witold Lutosławski; opracowanie direction: Natasza Ziółkowska – Kurczuk; cinematography podwójne nazwisko i podwójną tożsa- a double-barrelled name and a twin iden- muzyczne: Leszek Możdżer Paweł Banasiak; Tomasz Michałowski; music Witold mość. Urodził się w getcie w Święcianach. tity. Born in the ghetto in Švenčionys, he dokument / Polska /  /  min Lutosławski; music production: Leszek Możdżer Wychowywany przez przybranych rodziców was raised by surrogate parents and then documentary / Poland /  /  min otrzymał święcenia kapłańskie, po czym po took his holy orders, only to discover  years Film powstał w oparciu o notatki Witolda  latach dowiedział się, że jest Żydem. W fil- later that he was Jewish. In the film, he talks Lutosławskiego, które kompozytor prowadził A film is based around the notes the com- mie opowiada o swoim losie oraz o długiej about his fate and the long road which led w swoim pamiętniku, gdzie zapisywał pry- poser Witold Lutosławski kept in his diary, drodze, która doprowadziła go do spokoju him to feel at peace within himself. watne opinie i refleksje na tematy związane where he recorded his own personal opin- wewnętrznego i pewności. z muzyką i sztuką oraz dotyczące roli artysty ions and comments on topics related to we współczesnym świecie. Narrację w filmie music and art, along with the role of the art-     prowadzi m.in. Leszek Możdżer. W dotar- ist in the contemporary world. Our narrator,   direction: Grzegorz Linkowski, Grzegorz R. Wróblewski; ciu do świata artysty pomagają mu spotka- Leszek Możdżer, explores the inner life of the reżyseria: Grzegorz Linkowski, Grzegorz R. Wróblewski script: Grzegorz Linkowski; cinematography: Alex nia z jego rodziną i pracownikami instytucji legendary composer through meetings with scenariusz: Grzegorz Linkowski; zdjęcia: Alex Pavlovicz, Pavlovicz, Grzegorz R. Wróblewski; music: Vlad Kuryluk przechowujących cenne archiwa, które pozo- his family and those working in institutions Grzegorz R. Wróblewski; muzyka: Vlad Kuryluk documentary / Poland /  /  min stały po nim i jego twórczości. which house valuable archives Lutosławski dokument / Polska /  /  min left behind. The documentary …Cross inscribed in the Star Dokument „... wpisany w Gwiazdę Dawida – of David was shown in many places across   Krzyż” pokazywany był w wielu miejscach the globe. Then one day, its protagonist reżyseria: Natasza Ziółkowska-Kurczuk ,  na świecie. Stąd też pewnego dnia do jego Fr Waszkinel received a call from Martin scenariusz: Natasza Ziółkowska-Kurczuk, direction: Natasza Ziółkowska-Kurczuk; script: Natasza bohatera, ks. Waszkinela, zadzwonił Martin Bormann, the son of Hitler’s closest collabo- Marcin Sudziński; zdjęcia: Paweł Banasiak; Ziółkowska-Kurczuk, Marcin Sudziński; cinematography: Bormann, syn najbliższego współpracownika rator. The conversation had a great impact muzyka: Sebastian Mac Paweł Banasiak; music: Sebastian Mac Hitlera. Rozmowa wstrząsnęła księdzem. of Fr Waszkinel and, following many trials dokument / Polska /  /  min documentary / Poland /  /  min Po wielu staraniach i budzącej obustronne and correspondence which aroused profound

  ·    ·  emocje korespondencji udało się namówić emotions on both sides, it proved possible to świadków tych wydarzeń, którzy wprawdzie Red Army in January . It features the wit- syna kata i syna ofiar Holocaustu na spot- have the son of the executioner to meet the ocaleli, ale stali się ofiarami gwałtów, prze- nesses of those dark events who survived, but kanie na terenie obozu koncentracyjnego son of Holocaust victims in the former con- siedleń i wywózek do Związku Radzieckiego. then became victims of rapes, resettlements w Auschwitz. centration camp of Auschwitz. and deportations to the Soviet Union.

        scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Piotr Brożek  scenariusz i reżyseria: Grzegorz Linkowski script and direction: Grzegorz Linkowski; cinematography: dokument / Polska /  /  min script, direction and cinematography: Piotr Brożek; zdjęcia: Wojciech Węgrzyn, Jacek Tarasiuk, Wojciech Węgrzyn, Jacek Tarasiuk, Marcin Gąsiorowski; documentary / Poland /  /  min Marcin Gąsiorowski; muzyka: Jacek Tarasiuk music: Jacek Tarasiuk Rejestracja spotkania Magdy, dziewczyny dokument / Polska /  /  min documentary / Poland /  /  min o chłopskich korzeniach, i Franciszka, mło- A record of the meeting between Magda, dego arystokraty, którzy wyruszyli razem a girl with peasant roots and Franciszek, Dr Mariusz Zajączkowski (Polska) i dr Roman Dr Mariusz Zajączkowski (Poland) and Dr w podróż na lubelsko-podkarpacką wieś, a young aristocrat, who together set of to the Kabaczij (Ukraina) analizują nieznane sensa- Roman Kabaczij (Ukraine) analyse previously żeby zastanowić się nad tym, czy historia Lublin-Carpathian rural regions in order to cyjne fakty dotyczące rozmów pomiędzy  unknown and shocking facts, relating to dis- społeczna naszego kraju wpływa na to, kim ask whether the social history of Poland has i  z maja  r. tuż po tragicznych wyda- cussions between the Polish Home Army and jesteśmy dzisiaj i na to, jak myślimy o samej an influence on who we are today, how we rzeniach na Wołyniu, na kilka miesięcy przed the Ukrainian  forces from May , right historii. Film stwarza wyjątkową przestrzeń see and think about the same histories. The Akcją Wisła, a które w efekcie doprowadziły after the tragic events in Volyn, a few months do rozmowy o stosunkach pańszczyźnianych film presents a unique opportunity to discuss do zaprzestania bratobójczych walk i wspól- before Operation Wisła, which in efect lead i podejmuje próbę przywrócenia im należ- Poland’s landowning heritage and attempts to nego zbrojnego wystąpienia przeciwko nowej to the cessation of fratricidal fighting and nego miejsca w naszej pamięci. restore it to its rightful place in our collective komunistycznej władzy. W tym samym cza- a joint military operation aimed to counter memory. sie, w . rocznicę tragicznych wydarzeń na the new communist regime. At the same time, Wołyniu wyrusza na Ukrainę pielgrzymka on the th anniversary of the Volyn tragedy,    z krzyżem bł. Jerzego Popiełuszki. a pilgrimage sets of for Ukraine, carrying the scenariusz i reżyseria: Anna Duda-Gocel       cross of Fr Jerzy Popiełuszko. zdjęcia: Mariusz Kazimierski; script and direction: Anna Duda-Gocel; cinematography: opracowanie muzyczne: Adam Lato Mariusz Kazimierski; music production: Adam Lato; ...   dokument / Polska /  /  min documentary / Poland /  /  min scenariusz i reżyseria: Grzegorz Linkowski ...     współpraca reżyserska: Ryszard Wiencek, Krzysztof script and direction: Grzegorz Linkowski; assistant Poruszająca historia Ady, szesnastolatki, która The moving story of Ada, a sixteen-year old Ziemiec; współpraca realizatorska: Michał Siegieda; director: Ryszard Wiencek, Krzysztof Ziemiec; assistant w przyszłości chce zamieszkać w Nowym who one day wants to move to New York, muzyka: Bartosz Wejman producer: Michał Siegieda; music: Bartosz Wejman; Jorku, grać tam koncerty, adoptować dzieci play concerts there, adopt children and dokument / Polska /  /  min documentary / Poland /  /  min i wozić jedzenie do Afryki. Tymczasem jej deliver food aid to Africa. Meanwhile, her life życie to cztery ściany sali na zamkniętym is limited to the four walls of a secure chil- Poruszający obraz poszukiwania tożsamości A moving tale of the Warmia people’s search oddziale szpitala dziecięcego, chemioterapia, dren’s hospital unit, to chemotherapy, the Warmiaków. Konstrukcję dokumentu śled- for identity. The investigative documentary dźwięk pompy... Dziewczyna tęskni za nie- sounds of medical machinery... The girl longs czego scala postać narratora, który prowa- style is brought about by the narrator who obecnym ojcem, troszczy się o mamę-przyja- for her absentee father, worries about the dzi niemal detektywistyczną wędrówkę przez conducts what amounts to an investigation ciółkę, której „dobrze wychodzi bycie mamą mother she is best friends with, one who does świat bohaterów. Przedstawia ich niesamowite into the world of the film’s heroes. It shows i tatą”, podtrzymuje relacje z przyjaciółkami. “a good job of being both mum and dad”, and historie, związane z nimi miejsca i dokumenty. their incredible histories, the places and Bohaterki nie można nie polubić. Autentyczne keeps up contact with her girlfriends. It is Rozpoczyna od odkrycia tragicznych mor- documents connected with them. The film zdjęcia, zapis rozmów, diagnoz lekarskich daje impossible not to grow to like our young pro- dów w okolicach Olsztyna, dokonanych przez begins with the discovery of tragic murders obraz próby walki o życie. tagonist, shown in authentic footage of per- Armię Czerwoną w styczniu  r., odnajduje near the town of Olsztyn, committed by the sonal and medical interviews, as she carries on the fight for her own life.   ·    ·    ·    ·    ,  ,         

.. · :   ,  ,           / 

Ich pierwsza płyta, Woman Blue, miała swoją premierę w kwietniu  roku. Składa się z utworów skomponowanych do ludowych opowieści Ameryki Północnej o kobietach. Obok lamentów, pieśni głodu i beznadziei możemy tu usłyszeć historie o przestępczy- niach i obdarzonych paranormalnymi zdol- nościami. U podstaw tych opowieści leżą dra- matyczne, a zarazem pełne nadziei historie kobiet, które przybyły do Ameryki Północnej – dobrowolnie lub jako niewolnice. W ich bólu jest wielka dawka siły. Teksty przywo- dzą na myśl mit kobiety dzikiej, są niczym zbiorowa bohaterka bestsellerowej powieści „Biegnąca z wilkami” Clarissy Pinkoli Estés. Muzycy sięgają po cymbały, balafon, gitarę, mandolinę, wibrafon... W bluesie poszukują dźwięków Afryki, a irlandzkie romanse łączą z muzyką najdalszej prerii.

Their first  record, Woman Blue, premiered in April . It contains compositions cre- ated which accompany folk tales about women from North America. Alongside laments, songs of hunger and hopeless- ness we also encounter stories of women who committed crimes or had supernatural gifts. All of these tales are woven around the dramatic and yet hopeful experiences of women who came to North America – either of their free will or as slaves. Their pain is transformed into powerful testimony, lyrics bringing to mind myths of wild women, remi- niscent of Women Who Run With the Wolves by Dr Clarissa Pinkola Estes. Musicians make use of cymbal, balafon, guitar, mandolin and vibraphone in searching the blues for the sounds of Africa, wedding traditional Irish tunes to the music of distant prairies.

  ·    ·    (),   ()           

.. · :   (),   ()      ’          / 

Na muzyczny wieczór złożą się trzy koncerty.   – The Life and Death of Janina Węgrzynowska.   Pierwszy, Marcina Dymitera, będzie odwo- Niezależny muzyk, kompozytor, myśli- Dymiter will transpose a very concrete expe- Independent musician, composer, thinker. In par- łaniem do ścieżki dźwiękowej stworzonej ciel. Interesują go szczególnie solo formy rience related to the existence and creative ticular, interested in solo forms in avant-garde do spektaklu/instalacji Ludomira Franczaka w muzycznej awangardzie. Minimalna elek- output of the artist onto the abstract dimen- music. Minimal electronica solo, including the „Życie i śmierć Janiny Węgrzynowskiej”. tronika solo - w tym laptop jako instrument sion, devoid of visual specificity. The concert laptop as his instrument of choice and a form Dymiter przeniesie konkretne doświadcze- i związany z tym performance czy organiczna also promotes a new album of music com- of performance interlinked with it or an organic nie związane z życiem i twórczością artystki sytuacja kilku niezsynchronizowanych małych posed for Franczak’s work, released jointly by situation involving a few unsynchronised small oraz jej archiwum w przestrzeń abstrakcyjną, urządzeń i obsługujący je człowiek były czę- the Kaiser Söze Foundation and the Theatre appliances and a person operating them – these pozbawioną wizualnego konkretu. Koncert sto tematem jego prac w ostatnich latach. Jak Confrontations Festival and available exclu- have all been a frequent theme of his works in promuje także nowe, wspólne wydawni- podkreślił David Stubbs, pisząc o jego solo- sively as a cassette tape. recent years. As emphasised by David Stubbs ctwo Fundacji Kaisera Söze i Konfrontacji wym albumie w prestiżowym magazynie the in The Wire magazine review of Wirkus’ solo Teatralnych z muzyką powstałą do spekta- Wire: „Déformation Professionnelle repre- The second concert is a showcase of Paul record, “Déformation Professionnelle represents klu Franczaka. Jedynym materialnym nośni- sents an advanced and eloquent statement Wirkus’ latest album Carmen et Error, which is an advanced and eloquent statement about the kiem, na jakim ukaże się album, będzie kaseta about the relationship between the electronic construed as the author’s fragmentary self- relationship between the electronic and the magnetofonowa. and the human” czy w innej recenzji, także portrait, focused on minimalism and subtle human”, or – as observed by Keith Moline, also w w/w magazynie Keith Moline: “Wirkus is electronica but also incorporating elements in The Wire, “Wirkus is no cutting-edge icono- Drugi koncert to prezentacja materiału ze no cutting edge iconoclast - more significan- of underground rock, drawings and texts, clast – more significantly, he is a serious musi- świeżo wydanego albumu Paula Wirkusa tly, he is a serious musican deserving wider and altogether justifiably approximating the cian deserving wider attention.” At present, the „Carmen et Error”, będącego fragmentarycznym attention”. Aktualnie artysta bada i prezentuje “record by artists” subcategory. artist is researching and providing analogies to autoportretem autora skupionego na perfekcyj- analogie do wyżej wymienionych aktualnych, the above-mentioned current electronic forms nym minimaliźmie i dźwiękach delikatnej elek- elektronicznych form; siegając po akustyczne As a finale – and the evening’s third concert, by reaching out to classic acoustic forms, such troniki, ale też sięgającego dalej, np. po rockowy klasyczne formy takie jak „solo percussionist” both artists will play together. as “solo percussionist”, as pioneered by Cage, underground, rysunek czy tekst, zahaczając tym - zapoczątkowane przez takich kompozyto- Stockhausen, Feldman in the s-s and o konceptualną sytuację „records by artists”. rów jak Cage, Stockhausen, Feldman w latach   developed further by Xenakis, or the archaic solo -. i kontynuowane dalej przez Xenakis’a - Emiter explores the territory of electronica form of the acoustic guitar delta blues, recorded Na koniec artyści zagrają wspólny set. czy archaiczna forma solo: delta blues na and improvised music. He creates sound in the s by such great masters as Blind akustycznej gitarze zarejestrowana w latach installations, radio plays, film music, scores Willie Johnson, or by the ones discovered much   dwudziestych zeszłego wieku przez wielkich for plays, exhibitions and public spaces. He later – and for that reason never recorded in Emiter porusza się w obszarze elektro- mistrzów jak np. Blind Willie Johnson czy – orchestrates and performs music to silent their own time – Fred McDowell. niki, muzyki improwizowanej. Tworzy insta- dopiero później odkryty, dlatego wcześniej nie movies. He conducts sound engineering / lacje dźwiękowe, słuchowiska radiowe, nagrywany – Fred Mc Dowell. Paul Wirkus, recording workshops and carries out educa- Paul Wirkus performs his own compositions muzykę do filmów, spektakli, wystaw i prze- wykonując własne nowoczesne kompozy- tional activities disseminating the idea of field alongside archaic ones in their original arrange- strzeni publicznych. Gra do filmów niemych. cje i archaiczne utwory w oryginale, poprzez recording. Creator of sound maps, originator ment and, by creating tension between these Prowadzi autorskie warsztaty dźwiękowe napięcie pomiędzy tymi formami otwiera of the Sound Postcards project and the Field two forms (and two temporal planes), opens up oraz działania przybliżające ideę field recor- nową przestrzeń. Wyczuwalne elektroniczne Notes project. Has collaborated with visual an entirely new dimension. Palpable electronic dingu. Twórca map dźwiękowych, serii płyt elementy, będace poczatkowo nieświadomą artists and dancers, including Anna Baumgart, elements, which initially belonged to an inad- „Pocztówki dźwiękowe” oraz projektu Field strategią, oscylują pomiędzy minimalistycz- Joanna Rajkowską, Anna Witkowską, Ludomir vertent strategy, oscillate between minimal- Notes. Współpracował z artystami wizualnymi nym percussion i częsciowo obsesyjną aku- Franczak, Risa Takita, as well as with poet ist percussion music and a partially obsessed i tancerzami, m.in. Anną Baumgart, Joanną styczną gitarą. Obszar, po którym porusza Marcin Świetlicki and novelist Daniel Odija. acoustic guitar. The territory that is currently Rajkowską, Anną Witkowską, Ludomirem się obecnie artysta to: ciało, pamięć, dźwiek Member of music projects: niski szum, emiter_ being traversed by the artist includes: the body, Franczakiem, Risą Takitą oraz poetą Marcinem w mono, czas, perfekcjonizm i niereguralności, franczak audio video performance, Flora memory, mono sounds, time, perfectionism Świetlickim i pisarzem Danielem Odiją. Gra szorstkości - czyli to, co mógłby mieć na myśli Quartet, . and irregularities, coarseness – everything that w projektach: niski szum, emiter_franczak Roland Barthes mówiąc o le grain de la voix. Roland Barthes might have had in mind when he audio video performance, Flora Quartet, . Music producer. Co-creator and curator, referred to “le grain de la voix.” Paul Wirkus poza pracą solo wypowiada się też alongside Ludomir Franczak, of the mikro_ Producent muzyczny. Współtwórca i kura- często w duo, np. Ekkehard Ehlers/PaulWirkus makro Festival and of other sound projects. Apart from his extensive solo work, Paul Wirkus tor - wspólnie z Ludomirem Franczakiem live i na albumie „Ballads” będącym płytą mie- Participant in music workshops in Poland often expresses himself as part of a duet, - festiwalu mikro_makro oraz innych pro- siąca w prestiżowym czasopiśmie the Wire and abroad, including workshops by Le Quan e.g., Ekkehard Ehlers/PaulWirkus – both live jektów dźwiękowych. Słuchacz i uczestnik (entuzjastyczną recenzję napisał sam David Ninh, Andrew Sharpley, John Butcher, Robin and in studio; the duo’s Ballads was critically muzycznych warsztatów w kraju i zagra- Toop) czy z Marcinem Dymiterem w projekcie Minard. Recipient of the scholarship from the acclaimed by The Wire magazine and lauded nicą, m.in. warsztaty Le Quan Ninha, Andrew Mapa na klasycznym już, nie tylko dla polskiej University of the Arts in Berlin, short-listed record of the month (an enthusiastic review Sharpleya, Johna Butchera, Robina Minarda. elektroniki albumie „Fudo” i również dostrze- in the Netmage International Multimedia was penned by none other than David Toop); he Stypendysta Uniwersytetu Sztuki w Berlinie, żonym przez magazyn the Wire. Współpracuje Festival Competition in Bologna. Recipient also performs with Marcin Dymiter: together, finalista konkursu Netmage International regularnie z włoskim teatrem  w Parmie. of the scholarship of the Marshal of the they have created Mapa, an electronic project Multimedia Festival w Bolonii. Stypendysta Paul Wirkus żyje i pracuje w Kolonii. Pomeranian Voivodeship and of the Polish renowned for Fudo, a record considered a con- Marszałka Województwa Pomorskiego oraz Ministry of Culture and National Heritage temporary classic and praised not only in Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego www.paulwirkus.com (), as well as of the Visigrad Foundation Poland but acknowledged by The Wire maga- () i Fundacji Wyszehradzkiej (). (). Member of the Polish Association of zine as such as well. A regular collaborator of Członek Polskiego Stowarzyszenia Muzyki The musical evening will consist of three Electroacoustic Music. the  Theatre in Parma, Paul Wirkus lives Elektroakustycznej. concerts. The first one, performed by Marcin and works in Cologne. Dymiter, references the soundtrack to the per- www.emiter.org / www.field-notes.pl www.emiter.org / www.field-notes.pl formance / installation by Ludomir Franczak www.paulwirkus.com

  ·    ·        

.. · :              

Zapraszam do eksperymentu myślowego    dotyczącego rzeczywistości prywatnej, spo- Iwona Konecka  łecznej i politycznej. Tej, która jest, i tej, Łukasz z Bałut która mogłaby być. Mogłaby?  Anna Sadowska

Praca jest esejem teatralnym inspirowanym    współczesną polską poezją. Iwona Konecka  Spektakl według scenariusza nagrodzonego Łukasz from Łódź’s district of Bałuty przez Teatr Ósmego Dnia w konkursie :  Premiery//Prezentacje. Anna Sadowska

Relacja z premiery w Teatrze Ósmego Dnia:

„Dziewczyna filozofująca, tańcząca w ryt- mie techno na beczce, oblewająca się coca colą na tle tankowców i uwięzionych w mazi ropy naftowej pelikanów; człowiek uwikłany w społeczno-polityczne konteksty; człowiek wobec terroru bycia zajeb..stym, rozedrgany w nerwicy natręctw codziennego bilansu zysków i strat. Elektryzujący esej teatralny w poszukiwaniu sensu, w poszukiwaniu argu- mentów... Warto zobaczyć!”

Artystki Teatru Realistycznego w  roku realizowały rezydencje w ramach projektu Rewiry w Centrum Kultury w Lublinie.

Feel invited to participate in a cognitive experiment with regard to our private social and political reality. The one that is and the one that could be. Could it be? Our work is a theatrical essay inspired by Polish contem- porary poetry.

Based on a script awarded by the Theatre of the Eighth Day in the  Competition: Premieres // Presentations.

Notes of the Theatre of the Eighth Day after the premiere:

“A philosophising girl, dancing to the techno rhythm on a barrel, dousing herself with Coca Cola against a backdrop of oil tank- ers and pelicans trapped in the quagmire of petroleum; a human being tangled in socio- political contexts; a human being against the terror of being absof***ingloutely awesome, jittery, engulfed by the obsessive compulsion of keeping a daily tally of losses and gains. An electrifying theatrical essay in search of meaning, in search of argumentation … Highly recommended!”

As part of the Centre for Culture in Lublin’s Rewiry project, Teatr Realistyczny’s artists participated in a residency programme in .

  ·    ·      

.. · :             ·      ·    

To doświadczenie intermedialne – mono- On a processual dimension, Vivisections , , , dramatyczna opera alternatywna autorstwa project is an autotherapeutic biography of ,   Szymona Kasprowicza, dopełniona senso- the artist and case study. Considering a time Szymon Kasprowicz rycznym językiem multimedialnej instalacji. lapse, mustered distance and collaboration   with creative partners (Arkadiusz Sławek, Arkadiusz Sławek ,   Na poziomie konceptu jest formą wewnętrz- Natalia Trojgo, Małgorzata Wasilek), it takes Natalia Trojgo nego dialogu opartego na schemacie „samot- on a universal meaning, displacing an afec-   ność–wspólnotowość–sam(otność)”. Wraz tive generalization and concentration on the Małgorzata Wasilek  z momentem przebudzenia z egzystencjal- individual experience. Eventually, art subjec- Szymon Kasprowicz nego marazmu, przebłysk samoświadomości tifies itself, imposing some kind of emotional   zaczyna wydobywać pokłady nieuświado- and intellectual form on the artist, regarding Natalia Trojgo mione i dobitnie kwestionować stan zastany which he becomes derivative.  Centrum Kultury w Lublinie na wszelkich możliwych poziomach. Otwiera  się proces dekonstrukcji ego wymierzony  lipca  r. przeciwko konstytuującym je projekcjom , , , i paradygmatom, który ma doprowadzić do ,   odkrycia organicznej prawdy na temat natury Szymon Kasprowicz podmiotowości oraz sformułowania funda-   Arkadiusz Sławek mentalnej puenty, paradoksalnie przekształ- ,   cającej się w pytanie. Natalia Trojgo   Małgorzata Wasilek W wymiarze procesualnym projekt Wiwisekcje  stanowi autoterapeutyczną biografię artysty Szymon Kasprowicz i studium przypadku. Ze względu na upływ   czasu, zyskany dystans, a także współ- Natalia Trojgo - pracę z partnerami kreatywnymi (Arkadiusz Centre for Culture in Lublin Sławek, Natalia Trojgo, Małgorzata Wasilek),  th nabierają one znaczenia uniwersalnego,  July  wypierając afektywną generalizację i kon- centrację na indywidualnym przeżyciu. Ostatecznie twórczość upodmiotawia się, narzucając samemu twórcy pewną formę emocjonalno-intelektualną, wobec której staje się wtórny.

Projekt zrealizowany w ramach stypendium Prezydenta Miasta Lublin.

The project is implemented within the framework of the President of the City of Lublin Scholarship. A one-man alternative opera by Szymon Kasprowicz, supplemented with a sensory language of the multimedia installation.

On a conceptual level, it is a form of the inner dialogue, which is based on “loneli- ness-community-alone(liness)” scheme. With a moment of awakening from the existential lethargy, a flash of self-awareness begins to unravel the layers of unconsciousness and emphatically question the existing state in every possible dimension. It opens a process of the ego deconstruction, which is aimed against projections and paradigms that con- stitute the identity of the human being. It is supposed to reveal the organic truth about the nature of subjectivity and phrase a fun- damental punchline, which paradoxically becomes a question.

  ·    ·            

.. · :         (  – -  )        

Improwizowany Spektakl Komediowy z udzia- łem zaproszonych aktorów i publiczności.

Występują: Przemek Buksiński, Remigiusz Jankowski, Marcin Wąsowski, Michał Łysiak, Mirek Urban, Łukasz Szymanek

Program, który proponujemy, opiera się na sprawdzonych i realizowanych na całym świecie technikach improwizacji teatral- nej. Udział publiczności w improwizowa- nym spektaklu jest konieczny – od samego początku ma realny wpływ na to, co dzieje się na scenie.

Spektakl składa się z krótkich form impro- wizacji teatralnej przygotowanych metodą Fast Food Stanislavski. Innymi słowy: eks- presowy serwis dobrego i sprawdzonego humoru. Skecze komediowe/etiudy teatralne będą tworzone na żywo przed uczestnikami wieczoru. Pokażemy Państwu, na co Was stać w sytuacji powszechnego relaksu.

An Impromptu Comedy Show with Guest Participation of Invited Artists and Audience Members

Przemek Buksiński, Remigiusz Jankowski, Marcin Wąsowski, Michał Łysiak, Mirek Urban, Łukasz Szymanek

Relying on cut-and-dried, road-tested and realised all over the world improve theatre techniques, our programme necessitates par- ticipation of audience members. Right from the start, their presence afects the course of actions happening on-stage.

The show consists of a series of brief improve theatre forms created on the basis of the Fast Food Stanislavski method. In other words, express service of good and well- tried humour. Comedy sketches and etudes will be extemporized live on stage in front of the audience. We will show you what you are capable of when surrounded by universal relaxation.

  ·    ·         

.. · :         ’               ’    ·   · 

Idea współpracy Leszka Mądzika i Anny Marii  Jopek przy spektaklu „Czas kobiety” zrodziła się Leszek Mądzik  w wyniku wzajemnej fascynacji artystów swoją Anna Maria Jopek twórczością. Leszek Mądzik wniesie do niego  swój świat teatralny i niezwykłą wrażliwość Robert Kubiszyn  plastyczną, Anna Maria Jopek - talent kompozy- Anna Maria Jopek torski i cudowny, znany wszystkim głos.   września  r. Czas zostawia swoje piętno, żywiąc się tym,   co ogarnia, postrzega, dotyka. Ucztę ma, kiedy Leszek Mądzik w swoim apogeum dyskretnie osiąga cel.  Wyzwala w nas tylko żal, współczucie, a może Anna Maria Jopek   też kieruje w stronę tajemnicy, jaką jest nasza Robert Kubiszyn obecność w jego objęciach. Czytelny wizualnie  i duchowo zostawia też ślad w obrazie kobiety, Anna Maria Jopek  potęgując jego skutki i znaczenie w różnych th September  porach jego życia. Fascynacja witalnym cia- łem ustępuje miejsca w odnalezieniu jego urody w kolejnych etapach życia. Klisze pamięci zde- rzone z rzeczywistością rodzą nowy rodzaj impresji, utwierdzając w przekonaniu o cudow- ności i ciała i duszy kobiety, dopóki jest z nami. Karuzela czasu, która nas zabiera w wędrówkę, we wszystkich swoich fazach jest fascynująca. W taką podróż pragnę wybrać się wraz z Anną Marią, biorąc za świadków obecnych w tym misterium.

Leszek Mądzik

The idea of cooperation between Leszek Mądzik and Anna Maria Jopek on Woman’s Time came into being as a result of the artists’ mutual fascination with their creative output. Leszek Mądzik has brought his theatre world and unique visual sensitivity and Anna Maria Jopek has ofered her compositional craft and her marvellous signature voice.

Time leaves its own imprint, feeding on all it engulfs, perceives and touches. It feats when it discreetly reaches the apogee of its aim. It trig- gers our grief, our compassion, and perhaps it also guides us towards the mystery that is our presence in his embrace. Visually and spiritu- ally palpable, it leaves its mark on the image of a woman, emphasising its efects and significance in diferent seasons of a lifetime. Fascination with the body’s vitality yields to finding its beauty in every consecutive life phase. Confronted with reality, memory plates bear a new kind of expres- sion, confirming us in our belief in the wondrous nature of the woman’s body and soul, as long as she is with us. The carousel of time that takes us all on a ride is fascinating in all its phases. This is the kind of ride I would like to share with Anna Maria, calling everyone present at his mystery as a witness.

Leszek Mądzik

  ·    ·  .       

    Janusz Opryński Janusz Opryński    Wielobarwny Marta Keil, Grzegorz Reske Marta Keil, Grzegorz Reske    Grzegorz Reske Grzegorz Reske     Barbara Sawicka Barbara Sawicka     portret artysty, Barbara Sawicka Barbara Sawicka Dorota Stochmalska Dorota Stochmalska Piotr Pękala Piotr Pękala     Piotr Szamryk Piotr Szamryk       który uosabia Ksenia Duńska Ksenia Duńska       Ewa Molik Ewa Molik    Małgorzata Drozd-Domaciuk Małgorzata Drozd-Domaciuk odważna   Barbara Szymańska, Maciej Rukasz, Małgorzata Barbara Szymańska, Maciej Rukasz, Małgorzata Bartkiewicz, Damian Dubielis, Katarzyna Barej, Bartkiewicz, Damian Dubielis, Katarzyna Barej, Agata Witkowska Agata Witkowska

´ ´   politycznosc e.: [email protected] e.: [email protected] t.: + ()   – t.: + ()   – Centrum Kultury w Lublinie Centrum Kultury w Lublinie - Lublin, ul. Peowiaków  - Lublin, ul. Peowiaków  www.konfrontacje.pl www.konfrontacje.pl i radykalizm     Marta Keil Marta Keil   Szymon Kasprowicz, Dorota Stochmalska Szymon Kasprowicz, Dorota Stochmalska        sztuki Małgorzata Bartkiewicz, Maria Masłowska Małgorzata Bartkiewicz, Maria Masłowska              Bartosz Wójcik Bartosz Wójcik   Olga Drenda, Magdalena Jung, Marek Kaźmierski, Emilia Olga Drenda, Magdalena Jung, Marek Kaźmierski, Emilia Nodżak, Małgorzata Paprota, Bartosz Wójcik Nodżak, Małgorzata Paprota, Bartosz Wójcik PREMIERA  ( )  ( ) Marta Ankiersztejn () Marta Ankiersztejn () Dorota Awiorko () Dorota Awiorko () W LISTOPADZIE David Baltzer () David Baltzer () Kasia Chmura-Cegiełkowska () Kasia Chmura-Cegiełkowska () Nacho Gomez () Nacho Gomez () Pasqual Gorriz () Pasqual Gorriz () Magda Hueckel () Magda Hueckel () Monika Lisiecka () Monika Lisiecka () Kaja Kurczuk (, ) Kaja Kurczuk (, ) Dmitrijus Matvejevas (, ) Dmitrijus Matvejevas (, ) Karolina Mełnicka () Karolina Mełnicka () Pat Mic () Pat Mic () Bart Pogoda () Bart Pogoda () Maciej Rukasz (, , , ) Maciej Rukasz (, , , ) Misako Shimizu (, ) Misako Shimizu (, ) Monika Stolarska () Monika Stolarska () Roland Váczi () Roland Váczi () Maciej Zakrzewski () Maciej Zakrzewski () Agnieszka Zwara () Agnieszka Zwara () kadry z filmów i materiały producenta (, , , ) film stills and producer’s materials (, , , ) materiały teatru (, , , ) materials provided by theatres (, , , )

  Idalia Smyczyńska, Robert Zając Idalia Smyczyńska, Robert Zając / kilku.com / kilku.com

  Karol Grzywaczewski Karol Grzywaczewski

  Amber Graphic  g/m Amber Graphic  g/m

  Gaudium Gaudium

  ---- ----

 ·    ·  

 ·   · 

 · 

         

 · 

  ·  

  ·  