Dyplomatyczne Relacje Polski I Usa W Pryzmacie „Strategicznej Ostro Żno Ści”

EUNOMIA 2(97)/2019

Henryk Kretek PWSZ w Raciborzu, Politechnika Śląska

DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE „STRATEGICZNEJ OSTRO ŻNO ŚCI”

Streszczenie (abstrakt): Relacje dyplomatyczne Polski i USA tworz ą bogat ą kart ę. Celem artykułu jest przedstawienie kilku istotnych aspektów relacji pomi ędzy pa ń- stwami w kontek ście stosunków mi ędzynarodowych. Szczególna uwaga zostanie po- świ ęcona okresom odzyskiwania przez Polsk ę niepodległo ści, gdzie 100-lecie wydaje si ę by ć zjawiskiem politycznym a nie historycznym. Cało ść zostanie przeanalizowana przez pryzmat „strategicznej ostro żno ści” – jednej z cech polityki mi ędzynarodowej. Słowa kluczowe: ambasador , dyplomacja, stosunki mi ędzynarodowe, niepodległo ść , strategiczna ostro żno ść

DIPLOMATIC RELATIONSHIP OF POLAND AND THE US THROUGH THE PRISM "STRATEGIC CAUTION"

Abstract: Polish and US diplomatic relations have a rich card. The purpose of the article is to present several important aspects of relations between cuntries in the aspect of international relations. Polish and US diplomatic relations have a rich card. The purpose of the article is to present several important aspects of relations between states in the aspect of international relations. Particular attention will be paid to periods of recovery by Poland unsubstituted-legło ści, where 100 years seems to be a political phenomenon and not historical. The whole will be analyzed through the prism of "strategic caution" – one of the features of international politics. Keywords: ambassador, diplomacy, international relations, independence, strategic caution

Wst ęp Relacje dyplomatyczne Polski i USA maj ą bogat ą histori ę. Mimo i ż dzieli oba kraje wi ęcej ni źli tylko Ocean Atlantycki, i ponad 10 godzin lotu samolotem, to Polaków i Ameryka- nów ł ączy wiele zdarze ń historycznych czy postaci, które wywarły wielki wpływ na losy obu pa ństw i narodów. Celem artykułu nie jest przepisywanie ksi ąż ek, czy kolejna interpretacja historycznych zdarze ń, a przedstawienie tych aspektów z historii obu krajów, o których si ę nie pisze zbyt wiele, bowiem s ą cz ęsto zawoalowane, a przekaz, który wychodzi na zewn ątrz do tak zwanej opinii publicznej, czyli poza gabinety VIP-ów, jest komunikatem dopracowanym przez słu żby odpowiedzialne za public relations najwa żniejszych osób. A ten że – w posta- 30 „EUNOMIA – Rozwój Zrównowa żony – Sustainable Development” 2(97)/2019 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ci skondensowanej informacji o wydarzeniu, a zatem bez opinii autora – mo żna znale źć na stronach internetowych wa żniejszych agencji prasowych czy koncernów medialnych.

Co najmniej dwa oblicza prawdy w dyplomacji Wydaje si ę, że dla obserwatora stosunków mi ędzynarodowych wa żniejsza jest „dyplomatyczna kuchnia” ni ż „strawa” podawana na stół w ogólnodost ępnej stołówce. St ąd próba przywołania ciekawszych epizodów z relationship, które miały mie ć miejsce pomi ędzy wa żnymi osobami, one z kolei wpływały na stosunki mi ędzynarodowe, a informacjami jako ciekawostkami, dziel ą si ę przy okazji ró żnego rodzaju konferencji czy sympozjów, jednak że pod warunkiem, że nie s ą ju ż czynnymi dyplomatami. Bowiem dyplomatom jak urz ędnikom pa ństwowym czy politykom – wolno mówi ć nie to co my ślą, a to co wypada powiedzie ć publicznie osobom piastuj ącym wa żne stanowiska w pa ństwie, b ądź reprezentuj ącym dane pa ństwo poza jego granicami. Do wymiany pogl ądów, wspomnie ń, do interpretacji wydarze ń i ich oceny post fac- tum doszło podczas sympozjum pt. „Stulecie relacji dyplomatycznych Polski i Stanów Zjednoczonych”, które zorganizowały: Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospoli- tej Polskiej, Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie oraz The German Marshall Fund 1. Oficjalnie o konferencji napisano niewiele, pojawiły si ę oficjalne komunikaty, takie jak wpis na stronie polskiego MSZ, mówi ący opinii publicznej, że „Prelegenci w swoich wyst ąpieniach przypomnieli histori ę wzajemnych relacji pomi ędzy Polsk ą a Stanami Zjed- noczonymi oraz omówili stan dzisiejszych stosunków transatlantyckich. – Nasze stosunki ewoluowały w kierunku prawdziwej przyja źń mi ędzy zaanga żowanymi sojusznikami – ocenił minister Czaputowicz” 2. Z kolei Twitter odnotował wydarzenie stosownie do swoich ograniczonych – zasadą 140 znaków – mo żliwo ści: „Wspólna inicjatywa #MSZ i @USEmbassyWarsaw ma przybli żyć stuletni ą historię stosunków PL-US i uczci ć 30. rocznic ę demokratycznych przemian w Polsce” 3. Jednak że na sympozjum działo si ę du żo wi ęcej i zostało przytoczonych wiele prawd historycznych, które by ć mo że nawet zmieniły losy świata, a podejmowane decyzje przed wielu laty, po dzi ś dzie ń wpływaj ą na decyzje najwa żniejszych osób w pa ństwie, ale takie informacje na zewn ątrz nie wychodz ą z gabinetów, tym bardziej takich jak „owalny” – dyplomatyczn ą drog ą.

1 Doradca Prezydenta RP – Bogusław Winid wzi ął udział w konferencji „Stulecie relacji dyplomatycznych Polski i Stanów Zjednoczonych” https://www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-doradcow/ art,262,doradca-boguslaw-winid-stulecie-relacji-dyplomatycznych-polski-i-stanow-zjednoczonych.html, [data dost ępu: 30.08.2019]. 2 Informacja o konferencji na stronie polskiego MSZ, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/konferencja-z- okazji-100-lecia-stosunkow-dyplomatycznych-polski-i-usa, [data dost ępu: 30.08.2019]. 3 Notatka: „Stulecie relacji dyplomatycznych Polski i Stanów Zjednoczonych”. #PLUS100Together – na Twitterze, https://twitter.com/MSZ_RP/status/1134006869721321472, [data dost ępu: 30.08.2019]. Henryk Kretek: DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE… 31 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Fot. 1. Ambasador USA Georgette Mosbacher i Szef polskiego MSZ Jacek Czaputowicz.

Źródło: Fot. – archiwum własne autora.

W przypadku cytowania wa żniejszych postaci ka żdego wydarzenia, nale ży zacz ąć od najwa żniejszych, a tymi bez w ątpienia byli wyst ępuj ący w rolach gospodarzy i odczytuj ą- cy najcz ęś ciej przygotowane przez słu żby PR wyst ąpienia – Jacek Czaputowicz, Minister Spraw Zagranicznych oraz Ambasador Georgette Mosbacher, Ambasador USA w Polsce. Jak to bywa na tego typu sympozjach czy konferencjach, najwa żniejsi go ście czy gospoda- rze opuszczaj ą wydarzenie, wskazuj ąc zgodnie z protokołem dyplomatycznym na wa żne wydarzenia, które im nie pozwalaj ą zosta ć i na koniec swoich wyst ąpie ń życz ą owocnych obrad. Potem wychodz ą z sali lub czekaj ą na specjalnie na ten cel zorganizowan ą przerw ę kawow ą i opuszczaj ą miejsce obrad. Wówczas dopiero rozpoczyna si ę najwa żniejsza cz ęść , czyli mo żna liczy ć, że padn ą z mównicy słowa, które oficjalnie, czyli w obecno ści najwa żniejszych osób, pa ść nie powinny. Na takie zachowania panuje przyzwolenie, s ą one zgodne z zasadami prowadzenia politycznej gry i nikogo fakt opuszczenia spotkania przez gospodarza nie oburza i nie obra ża.

Stulecie polsko-ameryka ńskich relacji dyplomatycznych Sympozjum podzielono na dwie zasadnicze sesje i pierwsz ą zatytułowan ą „stulecie polsko- ameryka ńskich relacji dyplomatycznych” moderowała prof. Uniwersytetu Gda ńskiego Anna Mazurkiewicz 4, a go ść mi byli: Ambasador Stephen Mull 5, Ambasador Daniel Fried, Ambasador Bogusław Winid i prof. Jakub Tyszkiewicz.

4 Jej najnowsza ksi ąż ka po świ ęcona współpracy uchod źców politycznych z Europy Środkowo-Wschodniej z Amerykanami (Warszawa-Gda ńsk 2016) w ostatnim konkursie o Willi Paul Adams Award, organizowanym przez Organizacj ę Historyków Ameryka ńskich, została uznana za najlepsz ą, obcoj ęzyczn ą prac ę dot. historii USA (2019). 32 „EUNOMIA – Rozwój Zrównowa żony – Sustainable Development” 2(97)/2019 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Fot. 2. Moderatorka i uczestnicy panelu: prof. Anna Mazurkiewicz 6, JE Stephen Mull, JE Daniel Fried, JE Bogusław Winid i prof. Jakub Tyszkiewicz.

Źródło: Fot. – archiwum własne autora.

Życiorys ka żdego z panelistów mógłby stanowi ć osobn ą histori ę do opowiedzenia podczas specjalnej sesji naukowej. Wielu ludzi zapisanych na kartach historii nigdy nie do świadczy satysfakcji z osi ągni ętego sukcesu jego przeło żonych, tak jak np. sherpa nio- sący baga ż Himalaisty, czy „sherpa” pracuj ący w kuluarach Parlamentu Europejskiego, a negocjuj ący najwa żniejsze umowy mi ędzynarodowe, porozumienia czy dyrektywy – raczej zostanie niedoceniony, a cz ęsto i wyrzucony poza nawias, poza instytucj ę w przypadku zmiany władzy politycznej. Ambasadorów obowi ązuje tajemnica pa ństwowa, zatem słowa musz ą wa żyć nawet po zako ńczeniu swojej misji. Trudno zatem wymaga ć od tych sherpa wylewnych opinii czy zwierze ń, chocia ż czasami zdarza si ę, że powiedz ą co ś szeptem czy poza protokołem, licz ąc, że jednak ich przemy ślenie zostanie docenione i nawet zacytowane. Mo że nie do- słownie zacytowane, ale przesłanie zostanie przekazane w jakiejkolwiek formie poza kulu- ary. St ąd wypowiedzi wymienionych panelistów nabieraj ą szczególnego znaczenia, bowiem nie zostały zaprotokołowane, nie znalazły si ę w żadnym oficjalnym komunikacie i zdaje si ę, że utkn ęły w archiwum poszczególnych instytucji, takich jak ambasady czy słu żby specjalne poszczególnych krajów, których obserwatorzy pojawiaj ą si ę na tego typu sympozjach, uwa żaj ąc, aby został „dochowany porz ądek”, na przykład nagrywaj ą wyst ą- pienia i przeprowadzaj ą dokumentacj ę fotograficzn ą osób bior ących udział w wydarzeniu.

5 Stephen D. Mull był ambasadorem Stanów Zjednoczonych w Polsce w latach 2012-2015. Ł ącznie sp ędził w Polsce dziewi ęć lat, reprezentuj ąc Stany Zjednoczone w latach 1984-1986 oraz 1993-1997. Od 2018 roku jest prorektorem ds. współpracy mi ędzynarodowej Uniwersytetu Wirginii. 6 Jej najnowsza ksi ąż ka po świ ęcona współpracy uchod źców politycznych z Europy Środkowo-Wschodniej z Amerykanami (Warszawa-Gda ńsk 2016) w ostatnim konkursie o Willi Paul Adams Award, organizowanym przez Organizacj ę Historyków Ameryka ńskich, została uznana za najlepsz ą, obcoj ęzyczn ą prac ę dot. historii USA (2019). Henryk Kretek: DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE… 33 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

W takim otoczeniu niezwykle wa żne wydaje si ę spojrzenie prof. J. Tyszkiewicza 7 na spraw ę polskiej niepodległo ści, czy jak to zwykło si ę okre śla ć „polskiego odrodzenia”. Rzeczywi ście Polska nie odradzała si ę w 1918 czy w 1945 roku, a odzyskiwała niepodle- gło ść . Pierwsze odrodzenie Polski faktycznie miało miejsce w 1989 roku, ale w zasadzie te ż było cz ęś ciowe, bowiem przeprowadzone w tamtym roku wybory było cz ęś ciowo wol- ne. [Czy wi ęc za dat ę odrodzenia si ę wolnej Polski, winno si ę przyj ąć rok 1991? – przyp. autora]. Ta sugestia i taki punkt widzenia na spraw ę polskiej niepodległo ści nakazuje spoj- rze ć na spraw ę niepodległo ści rzetelnie z punktu widzenia nauki. W zwi ązku z powy ższ ą sugesti ą profesora J. Tyszkiewicza, a id ąc dalej tym tokiem my ślenia, nale ży przyj ąć jako dat ę pewn ą dla okre ślenia dnia odzyskania niepodległo ści dzie ń 27 pa ździernika 1991 roku, bowiem był to dzie ń pierwszych w Polsce po II wojnie światowej całkowicie wolnych wyborów parlamentarnych. Przecie ż po Jałcie (4-11 lutego 1945 roku) Polska zasadniczo utraciła niepodległo ść , zatem nie mo żemy świ ętowa ć 100-lecia niepodległo ści, kiedy tej niepodległo ści – w okresie przyjmowanej powszechnie stuletniej niepodległo ści – w sumie mamy około 50 lat. A takie wyliczenie bierze si ę st ąd, że mo żemy okresem wolnej i nie- podległej Polski przyj ąć lata 1918-1939 (tj. 21 lat) i okres po 1991 roku (do 2019 roku to 28 lat), a zatem w 2020 roku powinni śmy świ ętowa ć zaledwie 50-lecie pełnej niepodległo- ści i to tylko na przestrzeni około stu lat. St ąd wydaje si ę słusznym raczej celebrowanie 30- lecia nieprzerwanej niepodległo ści Polski dopiero 27 pa ździernika 2021 roku! I je żeli nic złego si ę nie wydarzy, a trzeba przyj ąć , że pokój nie jest dany raz na zawsze, tylko o pokój trzeba walczy ć, to stulecie niepodległo ści (oczywi ście w sprzyjaj ących okoliczno ściach) Polacy b ędą mogli celebrowa ć w 2091 roku.

7 Prof. dr hab. Jakub Tyszkiewicz - pracownik Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, autor kilkunastu ksi ąż ek i artykułów, prezentuj ących stosunki polsko-ameryka ńskie po II wojnie światowej. Stypendysta m.in. Fundacji Fulbrighta, Amesbury Foundation, Fundacji Ko ściuszkowskiej i Fundacji NATO, visiting profesor na University of Illinois at Chicago (1997), University of Amherst (2007-2009), Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie (2011), University of Washington w Seattle (2014/2015). Opu- blikował m.in. podr ęcznik akademicki Historia powszechna. Wiek XX , Warszawa 2010 (współautor: Edward Czapiewski), czy Prawa człowieka w polityce demokracji zachodnich wobec Polski w latach 1975-1981 , Warszawa 2018 (autor rozdziału o prawach człowieka w relacjach polsko-ameryka ńskich). Informacje, tj. biogramy panelistów pochodz ą od: B.M. Milewska, Zaproszenie z ambasady USA na sympozjum "Stulecie relacji dyplomatycznych Polski i Stanów Zjednoczonych, https://mail.info.pl/ ?_task=mail&_caps=pdf%3D1%2Cflash%3D0%2Ctiff%3D0%2Cwebp%3D1&_uid=40375&_mbox=IN BOX&_search=dc534b5d82f8c46fc47ed11d51272633&_action=show, [data: 14.05.2019]. 34 „EUNOMIA – Rozwój Zrównowa żony – Sustainable Development” 2(97)/2019 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Fot. 3. Widownia podczas seminarium PLUS100 TOGETHER – 30.05.2019 roku w Warszawie. Fot.: Tymon Markowski MSZ.

Źródło: https://twitter.com/MSZ_RP/status/1134006869721321472/photo/4, [data dost ępu: 30.08.2019].

Informacje przekazane przez Ambasadora Daniela Frieda 8 rzuciły nowe światło na wiele spraw, a przede wszystkim odczarowały rol ę wielu osób, odgrywaj ących wa żne role

8 Daniel Fried w ameryka ńskiej dyplomacji pracował czterdzie ści siedem lat. Odgrywał kluczow ą rol ę w kształtowaniu i realizacji ameryka ńskiej polityki w Europie po rozpadzie Zwi ązku Radzieckiego. Jako specjalny asystent i starszy dyrektor Rady Bezpiecze ństwa Narodowego prezydentów Bila Clintona i Georga H.W. Busha, Ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce i asystent sekretarza stanu ds. Europy (2005-09), D. Fried wpływał na kształt polityki rozszerzenia NATO w Europie Środkowej oraz, równolegle, na relacje NATO-Rosja, realizuj ąc w ten sposób wizj ę zjednoczonej, wolnej i pokojowej Europy. Był to okres rozwoju demokracji i bezpieczeństwa w Europie. D. Fried przewodniczył pracom nad przygotowaniem reakcji Zachodu na agresj ę Moskwy na Ukrainie w 2014 roku, a jako koordynator ds. polityki sankcji w Departamencie Stanu, uczestniczył w okre śleniu ameryka ńskich sankcji przeciwko Rosji, dotychczas najwi ększego ameryka ńskiego programu sankcji, oraz negocjował nało żenie podobnych sankcji przez Europ ę, Kanad ę, Japoni ę i Australi ę. Ambasador Fried zako ńczył prac ę w dyplomacji i odszedł na emerytur ę w kwietniu 2017 roku. Obecnie [tj. w 2019 roku – przyp. autora] jest członkiem Rady Atlantyckiej. Wykłada go ścinnie na Uniwersytecie Warszawskim. Daniel Fried jest jednym z najwybitniejszych ameryka ńskich ekspertów w dziedzinie Europy Środkowowschodniej i Rosji. Studiował w Moskwie, uko ńczył studia historyczne i sowietologiczne na Cornell University (licencjat z wyró żnieniem magna cum laude w 1975 roku), zdobył stopie ń magistra w Instytucie Rosyjskim w Columbii i Szkole Stosunków Mi ędzynarodowych w 1977 roku. W tym samym roku rozpoczął prac ę w ameryka ńskiej dyplomacji. Pracował w Leningradzie (Prawa człowieka, Relacje z regionem nadbałtyckim, Konsulat) i Belgradzie (Sprawy polityczne) oraz w Biurze ds. Zwi ązku Radzieckiego Departamentu Stanu. W ko ńcówce lat 80. XX wieku D. Fried pełnił funkcj ę urz ędnika ds. kontaktów z Polsk ą ( Desk Officer ) i jako jeden z pierwszych w Waszyngtonie dostrzegł zbli żaj ący si ę koniec komunizmu. Uczestniczył w formowaniu natychmiastowej reakcji administracji George'a H.W. Busha na przemiany w Europie. Jako radca ds. politycznych Ambasady USA w Warszawie (1990-93) był świadkiem trudnego lecz ostatecznie pomy ślnego wprowadzenia wolnego rynku w Polsce i przemian demokratycznych. Współpracował z kolejnymi polskimi rz ądami. Ambasador D. Fried był pierwszym specjalnym wysłannikiem USA ds. zamkni ęcia wi ęzienia w Guantanamo (GTMO). Opracował procedury przeniesienia wi ęź niów i negocjował zasady transportu 70. osadzonych do 20. krajów z zachowaniem Henryk Kretek: DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE… 35 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– zarówno w ameryka ńskiej polityce, jak i w relacjach polsko-ameryka ńskich przed 1989 rokiem. D. Fried podkre ślił znacz ącą rol ę Condoleezy Rice 9, która była bardzo otwarta na zmiany w Polsce i dopuszczała je, twierdz ąc, że „komunizm si ę wyczerpał, sko ńczył si ę”. Taki pogl ąd i takie stanowisko osoby piastuj ącej wa żne stanowisku u boku Prezydenta USA, a wi ęc ciesz ącej si ę jego zaufaniem, jest kluczowe dla rozwoju wydarze ń. Bowiem wypowiadaj ąc swoje pogl ądy i przekazuj ąc je prezydentowi, jednocze śnie brała na siebie odpowiedzialno ść na realizacj ę tej polityki przez „szefa” na zewn ątrz. Kolejn ą wa żną postaci ą przywołan ą przez ambasadora D. Frieda był Jan Nowak-Jeziora ński 10 , o którym po- wiedział, że jest „postaci ą niedocenion ą, o wielkich zasługach pro-niepodległo ściowych dla Polski” Ponadto D. Fried podkre ślił tak że rol ę Prezydenta Ronalda Reagana, który mówi ąc, że „Polacy zostali zdradzeni przez swój własny rz ąd”, znacz ąco wspierał w czasie swoich kadencji w latach 1981-89 działania „Solidarno ści”.

Strategiczna ostro żno ść Wa żnym elementem relacji pomi ędzy dwoma uczestnikami stosunków mi ędzynarodo- wych, niezb ędnym dla zrozumienia polityki mocarstwa wobec pa ństwa znajduj ącego si ę pod wpływem innego mocarstwa, jest idea, ale niezwykle istotne s ą tak że cele, jakimi si ę kieruj ą hegemoni wobec „poddanego” swoim wpływom. USA w odró żnieniu od Zwi ązku Socjalistycznych Republik Radzieckich „inwestowało w Polsk ę” nie tylko idee – co podkre ślił D. Fried. Automatycznie nasuwa si ę pytanie o korzy ść z inwestycji, o aspekt ekonomiczny prowadzonej polityki. Nikt przecie ż nie inwestuje bezinteresownie, a szczególnie hege- mon, a taka była w latach 80. XX wieku pozycja Stanów Zjednoczonych. Wydawa ć si ę mo że, obserwuj ąc biznesowe relacje polsko-ameryka ńskie, że po kilkudziesi ęciu latach USA zdaj ą si ę dyskontowa ć swoje inwestycje i realizowa ć zyski. Flota F-14, tarcza anty- rakietowa, system przeciwlotniczy, LNG 11 czy kolejne bazy wojsk ameryka ńskich w Pol- sce, to ju ż nie s ą inwestycje, to kosztowne operacje, jednak tym razem koszty ponosi pa ń- stwo przyjmuj ące – zapraszaj ące. Stacjonowanie wojsk obcego pa ństwa na terytorium innego państwa mo że budzi ć powa żne w ątpliwo ści i niepokój. Czy nie jest to swoiste „za- bezpieczenie”, czy nawet gwarancja dla długoterminowych kontraktów, za które przyjdzie płaci ć – jak nie temu, to nast ępnemu czy nast ępnym rz ądom?

podwy ższonych wymogów bezpiecze ństwa. Dan Fried od 1979 roku jest m ęż em Olgi Karpiw, z któr ą ma dwójk ę dzieci. 9 Condoleeza Rice od 1989 do marca 1991 roku słu żyła w administracji prezydenta George H.W. Busha jako dyrektor wydziału Soviet and East European Affairs w Radzie Bezpiecze ństwa Narodowego i jako specjalny asystent prezydenta do spraw bezpiecze ństwa narodowego 10 Urodził si ę 2 pa ździernika 1914 roku w Berlinie jako Zdzisław Jeziora ński (Jan Nowak to jeden z pseudonimów okupacyjnych). Zmarł w 2005 roku. 11 Analiza relacji RP-USA w aspekcie opłacalno ści importu przedmiotowego surowca zob.: H. A. Kretek: Bezpiecze ństwo energetyczne w Unii Europejskiej w aspekcie szans i za-gro żeń dla Polski, [w:] Biznes i zarz ądzanie a bezpiecze ństwo w Polsce i na świecie (redakcja naukowa: L. Karczewski, Henryk A. Kretek, ISSN 1429-6063, ISBN 978-83-66033-20-7, Wydawnictwo Politechnika Opolska 2018, s. 104- 107. 36 „EUNOMIA – Rozwój Zrównowa żony – Sustainable Development” 2(97)/2019 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ambasador D. Fried powiedział, że sednem ameryka ńskiej polityki wobec Polski jest „strategiczna ostro żno ść ”. Wydaje si ę, że poj ęcie „strategicznej ostro żno ści” mo że jednoznacznie wskazywa ć na dystans dziel ący i ł ącz ący „partnerów”. Przedmiotowe poj ęcie wskazuje raczej na relacje asymetryczne 12 , które mog ą by ć oczywi ście partnerskimi, ale jednoznacznie wskazuj ą, iż jeden z partnerów jest rozgrywaj ącym, a drugi mo że by ć rozgrywanym. Naturalnie z punktu widzenia polityka takie uj ęcie relacji pomi ędzy pa ństwami nie powinno by ć na- gła śniane, ale z punktu widzenia analityki stosunków międzynarodowych taki pogl ąd i taka ocena relacji powinna by ć analizowana, rozpatrywana i w konsekwencji brana pod uwag ę jako rzeczywista determinanta relationship . Trzeba pami ęta ć słowa Karla W. Deutscha, który jeszcze w okresie „zimnej wojny” w Europie powiedział, że przecie ż „miar ą pot ęgi nie jest wi ęc sama kumulacja czynników własnej siły, ale jej oddziaływanie w porównaniu z sił ą innych. Składa si ę na to równie ż jej umiej ętne stosowanie maksymalizuj ące korzy- ści” 13 . Język dyplomacji jest szczególnym j ęzykiem, bowiem nie ma własnego słownika, gramatyki, fleksji, ortografii czy innych barier i ograniczeń, jednak posługiwanie si ę nim jest sztuk ą walki, mo że najbardziej podobn ą do szermierki. A kim jest dyplomata? W śród wielu okre śle ń dyplomatycznych jedno jest szczególnie trafne, z tym, że anonimowym długo pozostawało nazwisko dyplomaty, które je stworzył i opublikował, otó ż „dyplomata to człowiek, który ma rozładowa ć napi ęcia, które nigdy by nie powstały, gdyby nie było dyplomatów” 14 . Korzystaj ąc z języka dyplomacji, D. Fried wspomniał o pewnej propozycji, któr ą zło żyli w 1988 roku Amerykanie Wojciechowi Jaruzelskiemu. Ambasador w swojej wypowiedzi u żył sformułowania, które miało okre śla ć ofert ę zło żon ą ówczesnej głowie pa ń- stwa polskiego jako big deal , natomiast przetłumaczono jego słowa, że była to „du ża ofer- ta”. Informacja o tym tajemniczym wydarzeniu była tym bardziej interesuj ąca, że przecie ż w USA rozmawiano o mo żliwej transformacji w Polsce, a nawet w Europie Środkowo- Wschodniej, któr ą Amerykanie z wielu wzgl ędów (mo żna przyj ąć zało żenie, że przede wszystkim ekonomicznych) byli zainteresowani. Co mogli zaoferowa ć rz ądz ący Stanami Zjednoczonymi „komuni ście”? Czy mogli zło żyć propozycj ę nie do odrzucenia? Czy ten tajemniczy big deal mógł wpłyn ąć na histori ę Polski?

12 Zob. te ż: R. Kupiecki, W cieniu asymetrii. Polsko-ameryka ńskie stosunki w dziedzinie bezpiecze ństwa , https://www.academia.edu/16034477/W_cieniu_asymetrii._Polsko-ameryka%C5%84skie_stosunki_ w_dziedzinie_bezpiecze%C5%84stwa, [data dost ępu: 31.08.2019]. 13 K. W. Deutsch. Nerwy rz ądu: modele komunikacji i kontroli politycznej . New York: The Free Press, 1963, The nerves of government: Models of political communication and control , https://www.researchgate.net/ publication/249420827_The_Nerves_of_Government_Models_of_Political_Communication_and_Control _Karl_W_Deutsch, [data dost ępu: 31.08.2019]. 14 J. Michałowski (pseud. Stefan Wilkosz, Diplomex), Noty i anegdoty dyplomatyczne , ISKRY, Warszawa 1997, s.13. [Dyplomata – autor – zmarł w 1997 roku, zatem ksi ąż kę pod pseudonimem wydała jego żona Mira Michałowska z domu Zandel (zm. w 2007) – polska pisarka, dziennikarka, satyryk i tłumaczka literatury ameryka ńskiej – przyp. HAK]. Henryk Kretek: DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE… 37 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Polska w 1989 – centrum światowej uwagi Kolejny panel moderowała Dr Alma Kadragic 15 , a zaproszeni go ście to: Ambasador Jerzy Ko źmi ński, Ambasador Thomas Simons, Prof. Thaddeus Kontek i Prof. Wojciech Rosz- kowski. Rok 1989 to pocz ątek nowego otwarcia w historii współczesnej Europy, a w zasadzie i świata. Mówi si ę i pisze o „upadku muru berli ńskiego”, „ko ńcu żelaznej kurtyny”, „europejskiej wio śnie ludów”, czy o „rozpadzie bloku komunistycznego”. W wymienionych okoliczno ściach w 1989 roku dla wielu obserwatorów to wła śnie Polska stała si ę centrum światowej uwagi. I ten aspekt stał si ę punktem wyj ścia do dyskusji pomi ędzy dyplomatami, politykami a naukowcami, bowiem te środowiska były reprezentowane przez paneli- stów. Zestawienie dziedzin reprezentowanych w tym, czy wcze śniejszym panelu, wskazuje na ich naturaln ą nierozł ączno ść , bowiem ruch poziomy pomi ędzy tymi zawodami, profe- sjami jest naturalny i cz ęsto jedna posta ć – co wskazuj ą i potwierdzaj ą biogramy – repre- zentuje przywołane dziedziny życia, nauki czy wr ęcz politycznej rzeczywistości. I by ć mo że tajemnica zaistnienia big dealu nie zostałaby rozwi ązana, przynajmniej dla większo ści ludzi na świecie, niewtajemniczonych w polityczn ą kuchni ę, gdyby nie obecno ść Ambasadora Thomasa Simonsa 16 , który temat podj ął. Mało prawdopodobne jest,

15 Dr Alma Kadragic pracowała jako dziennikarka, badacz, specjalista ds. mediów i przedsi ębiorca w Stanach Zjednoczonych, Europie i na Bliskim Wschodzie. Od 2013 roku mieszka w Miami. Jest niezale żną dziennikark ą i konsultantem ds. mediów. W lokalnych i mi ędzynarodowych magazynach ukazuj ą si ę jej artykuły na temat mi ędzynarodowego rynku nieruchomo ści, inwestycji, biznesu, mediów i sztuki. Przez 16 lat, jako pisarka, producentka i szef biura ABC News w Nowym Jorku, Waszyngtonie, Londynie i Warszawie, prowadziła relacje telewizyjne wa żnych mi ędzynarodowych wydarze ń, z kulminacj ą w latach 1983-90 w Europie Środkowowschodniej. A. Kadragic po raz pierwszy przyjechała do Warszawy w lipcu 1983 roku w czasie drugiej pielgrzymki papie ża Jana Pawła II do ojczyzny. Wróciła w pa ździerniku jako producentka, by nast ępnie zosta ć szefem biura. Relacjonowała wa żne wydarzenia: zabójstwo ksi ędza Jerzego Popiełuszki i proces jego zabójców; liczne demonstracje brutalnie tłumione przez oddziały ZOMO; n ękanie Lecha Wał ęsy przez rz ądowych agentów; 40. rocznica wyzwolenia Auschwitz; papieska pielgrzymka do Polski w 1987 roku; Obrady Okr ągłego Stołu rozpocz ęte w lutym 1989 roku, a ż do pierwszych cz ęś ciowo wolnych wyborów 4 czerwca 1989 roku. Z regionalnego biura ABC w Warszawie A. Kadragic relacjonowała wydarzenia w Czechosłowacji, Niemczech Wschodnich, Rumunii, Jugosławii, na W ęgrzech oraz Litwie, Łotwie i Zwi ązku Radzieckim. We wczesnych latach 90., gdy ABC News zamkn ęło biuro w Warszawie, zatrzymuj ąc wybitnych polskich producentów, operatorów i wydawców pracuj ących w Zwi ązku Radzieckim i szybko wyzwalaj ących byłych republikach, A. Kadragic zako ńczyła prac ę w telewizji i zacz ęła działa ć jako przedsi ębiorca. A. Kadragic została współzało życielk ą Polskiego Stowarzyszenia Public Relations – pierwszego stowarzyszenia PR w Polsce – oraz jego pierwszym prezesem. W 2013 roku A. Kadragic została odznaczona przez prezydenta Polski Krzy żem Oficerskim za Zasługi dla Rzeczpospolitej Polskiej za prac ę dziennikarsk ą. W 2015 roku ambasador Polski w Stanach Zjednoczonych Ryszard Schnepf uhonorował j ą wyró żnieniem Amicus Poloniae . 16 Thomas W. Simons Jr, urodził si ę w 1938 roku w Crosby w stanie Minnesota. Wychowywał si ę w rodzinie ameryka ńskich dyplomatów. Jako dziecko, wyjechał wraz z rodzin ą do Indii Brytyjskich. Pan Simons zdobył stopie ń licencjacki (z wyró żnieniem Magna cum Laude ) na Uniwersytecie Yale (1958 r.) oraz stopnie magisterski i doktorski (1959 r. i 1963 r.) na Uniwersytecie Harvarda, specjalizuj ąc si ę w zagadnieniach historii Europy Zachodniej i Środkowej. W 1957 roku otrzymał Certificat d'études poli- 38 „EUNOMIA – Rozwój Zrównowa żony – Sustainable Development” 2(97)/2019 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

że kiedykolwiek zostan ą otwarte i udost ępnione najgł ębsze tajemnice dyplomatycznej kuchni, ale na podstawie „strz ępków” informacji i nast ępuj ących po nich faktów, mo żna z jak ąś doz ą prawdopodobie ństwa odtworzy ć faktyczny ci ąg zdarze ń, chocia żby na podstawie wnikliwej obserwacji polityki mi ędzynarodowej prowadzonej przez pa ństwa. Ta- kim puzzlem mo że by ć potwierdzenie istnienia big dealu przez T. Simonsa, który stwier- dził, że administracja 40. Prezydenta USA obiecała W. Jaruzelskiemu „nagrod ę”. Tu po- jawiła si ę kolejna dyplomatyczna zagadka, bowiem ambasador T. Simons powiedział, że miała to by ć „po żywka dla kurczaków”. Niestety, ale takie pojęcie oficjalnie nie istnieje i nic nie znaczy, natomiast nie jest pewne, co oznacza w j ęzyku dyplomaty, ale potwierdzenie o istnieniu dealu i potwierdzenie przez byłego zast ępc ę wicesekretarza stanu odpowiedzialnego za relacje ze Zwi ązkiem Radzieckim, Europ ą Środkow ą i Jugosławi ą w latach 1986-89, zaistnienia takiej sytuacji, podnosi doz ę prawdopodobie ństwa istnienia big dealu . Tym bardziej, że T. Simons dodał, iż: „w rzeczywisto ści Amerykanie martwili si ę o resorty siłowe” i o to, „ że po 1989 nie b ędą one nale żeć do komunistów, co oznaczało, że nie otrzymaj ą zwrotu inwestycji w Polsk ę”.

tiques w instytucie nauk politycznych Uniwersytetu Paryskiego. Pan Simons zna francuski, niemiecki, polski, rumu ński i w niewielkim stopniu rosyjski. Od 1963 roku do czasu przej ścia na emerytur ę w randze ministra ( Career Minister ) w 1998 roku T. Simons był urz ędnikiem słu żb zagranicznych Stanów Zjednoczonych i wi ększo ść kariery zawodowej sp ędził, pracuj ąc nad zagadnieniami relacji mi ędzy Wschodem a Zachodem. Jego pierwszym do świadczeniem ambasadorskim, obejmuj ącym lata 1968-71, było stanowisko urz ędnika konsularnego, a nast ępnie urz ędnika politycznego w ambasadzie w Warszawie (co obejmowało m.in. składanie sprawozda ń na temat polityki pomarcowej oraz wydarze ń grudniowych na Wybrze żu, a tak że uczestnictwo w ostatnich prowadzonych wtedy rozmowach z Chinami). W latach 1972-74 T. Simons pracował w Biurze Spraw Polityczno-Wojskowych Departamentu Stanu nad rozmowami o redukcji broni konwencjonalnej oraz o bezpiecze ństwie europejskim. W latach 1974-75 pracował jako członek Sztabu Planowania Polityki Departamentu Stanu, w latach 1975-77 jako dyrektor Centrum Sprawozdawczo ści Zewn ętrznej oraz pełni ący obowi ązki doradcy politycznego w ambasadzie w Moskwie, w latach 1977-79 jako zast ępca szefa misji w ambasadzie w Bukareszcie i w latach 1979-81 jako doradca polityczny w ambasadzie w Londynie. T. W. Simons, Jr. odbył kadencj ę dyrektora Biura ds. Zwi ązku Radzieckiego w Biurze Spraw Europejskich i Kanadyjskich Departamentu Stanu (1981-85), po czym słu żył jako zast ępca wicesekretarza stanu odpowiedzialnego za relacje ze Zwi ązkiem Radzieckim, Europ ą Środkow ą i Jugosławi ą (1986-89), odwiedzaj ąc cz ęsto Polsk ę z zast ępc ą sekretarza stanu Johnem Whiteheadem oraz, we wrze śniu 1987 roku, z wiceprezydentem G. H.W.Bushem [ojcem – przyp. HAK]. Od 1990 do 1993 roku, tj. w czasie najtrudniejszych lat przekształce ń postkomunistycznych, pan Simons był ameryka ńskim ambasadorem w Polce, reprezentuj ąc Stany Zjednoczone przed czterema kolejnymi rz ądami solidarno ściowymi. Nast ępnie był koordynatorem prowadzonej w Waszyngtonie inicjatywy dwustronnej pomocy ameryka ńskiej na rzecz Wspólnoty Niepodległych Pa ństw powstałej po rozwi ązaniu Zwi ązku Radzieckiego (1993-95), a tak że ameryka ńskim ambasadorem w Pakistanie (1996-98). Od 2002 roku profesorem wizytuj ącym w Davis Center for Russian and Eurasian Studies na Uniwersytecie Harvarda. Thomas W. Simons, Jr. razem z żon ą Peggy mieszka w Cambridge w stanie Massachusetts. Pa ństwo Simons maj ą dwoje dorosłych dzieci mieszkaj ących w Filadelfii i w Easton.. W czerwcu 2018 roku cała rodzina odwiedziła wspólnie Warszaw ę i zatrzymała si ę w niewielkim domu przy ul. Olimpijskiej 40, tj. dokładnie tam, gdzie pół wieku wcze śniej cz ęść dzieci ństwa sp ędziły dzieci pa ństwa Simons. Henryk Kretek: DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE… 39 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Fot. 4. Panel: Polska w 1989 – centrum światowej uwagi moderowała Dr Alma Kadragic, a go ście to: JE Jerzy Ko źmi ński 17 , JE Thomas Simons, Prof. Thaddeus Kontek i Prof. Wojciech Roszkowski

Źródło: Fot. – archiwum własne autora. Warszawa 30.05.2019.

Istotn ą rol ę odegrał w analizowanym okresie 41. prezydent USA. Przebywał w Pol- sce jeszcze jako wiceprezydent u Ronalda Reagana we wrze śniu 1987 roku, a w dniach 9–11 lipca 1989 roku Wojciech Jaruzelski przyj ął goszcz ącego w Polsce z oficjaln ą wizyt ą prezydenta Stanów Zjednoczonych George’a H. Busha. Podczas spotkania z T. Simonsem w „gabinecie owalnym” Prezydent Bush, oceniaj ąc sytuacj ę w Polsce, miał stwierdzi ć, że „to była dobra decyzja, żeby podzieli ć si ę władz ą z komunistami”. Po zako ńczeniu spotkania wszedł do swojego prywatnego pokoju oddzielonego drzwiami z „gabinetem owalnym” i otwieraj ąc szuflad ę w biurku, podał i poprosił o przekazanie W. Jaruzelskiemu bre- loczka do kluczy, jako symbolu zaanga żowania prezydenta USA w „dalszy byt” Wojcie- cha Jaruzelskiego. Jeszcze w 1989 roku wsparcie z USA dla Polski wzrosło do dwóch miliardów dola- rów pod koniec roku, a było to pokłosiem faktu, i ż Sejm kontraktowy głosował za refor- mami, co było zaskoczeniem dla otoczenia prezydenta USA. St ąd mo że wzi ęły si ę te decyzje o kolejnej transzy wsparcia finansowego dla przemian w Polsce, bowiem „Polska była z problemami społecznymi, a dla USA liczyła si ę przede wszystkim gospodarka” - powie- dział T Simons. Zatem wydaje si ę, że podejmowane działania w kierunku dofinasowania Polski były inwestycj ą celow ą, wymierzon ą w restrukturyzacj ę gospodarki, a nie w pomoc społeczn ą.

17 Jego Ekscelencja Ambasador Jerzy Ko źmi ński w latach 1994-2000 był ambasadorem RP w Waszyngtonie; jego działalno ść koncentrowała si ę na uzyskaniu przez Polsk ę członkostwa w NATO oraz kształtowaniu sojuszniczych stosunków mi ędzy Polsk ą a USA. Przed obj ęciem placówki dyplomatycznej w USA uczestniczył w działaniach na rzecz przebudowy pa ństwa i gospodarki. Od 1989 roku, najpierw jako dyrektor generalny, a pó źniej podsekretarz stanu w Urz ędzie Rady Ministrów, był bliskim współpracownikiem wicepremiera i ministra finansów Leszka Balcerowicza; koordynował prace sztabu autora programu stabilizacji i transformacji polskiej gospodarki. W latach 1992-1993, jako podsekretarz stanu w URM i współpracownik premier Hanny Suchockiej, organizował i prowadził zespoły analityczno-doradcze słu żą ce szefowej rz ądu. W latach 1993-1994 pełnił funkcj ę sekretarza stanu w MSZ, m.in. przygotowuj ąc program modernizacji polskiej słu żby zagranicznej. 40 „EUNOMIA – Rozwój Zrównowa żony – Sustainable Development” 2(97)/2019 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Tę tez ę z kolei potwierdził T. Kontek 18 , który analizuj ąc ponad trzydzie ści lat temu polsk ą transformacj ę, a teraz z perspektywy czasu, docenił i podkre ślił wagę „agresywnej polityki gospodarczej, polegaj ącej na zamykaniu czy ogłaszaniu upadło ści, a przede wszystkim prywatyzowaniu wielkich firm pa ństwowych, co generowało wzrost sektora małych i średnich przedsi ębiorstw”. Zatem wydaje si ę, że mogła mie ć miejsce stymulacja polskiej gospodarki w kierunku budowy sektora MSP w miejsce przedsi ębiorstw pa ństwowych, co z kolei powodowało powstanie wolnego rynku, a na takim mogli zawiera ć kontrakty przedsi ębiorcy ameryka ńscy, wychodz ąc poza kontrakty rz ądowe, takie jak np. „po żywka dla kurczaków”. Podczas ka żdej dyskusji o polityce, czy gospodarce, albo o jednej i drugiej proble- matyce jednocze śnie, trudno nie odnie ść wra żenia, że analizuj ąc czasy minione, obeznany w meandrach polityki i operuj ący j ęzykiem dyplomacji, w swojej wypowiedzi nawi ązuje do aktualnej sytuacji politycznej. Szczególnie w słowach dyplomatów ka żde zdanie maj ące wskazywa ć słuchaczowi, że mówi si ę o czasach trudnych, jakim był bez w ątpienia upadek koncepcji porz ądku komunistycznego w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, może by ć interpretowane jako odniesienie si ę do aktualnej rzeczywisto ści. Nie inaczej wy- brzmiały słowa prof. Roszkowskiego, że „w sytuacji kryzysu łatwo sfrustrowa ć społecze ń- stwo”, co wskazuje na mo żliwe manipulowanie cz ęś ci ą społecze ństwa. W tym kontek ście nie inaczej wybrzmi ą słowa innego byłego dyplomaty o tym, „kiedy mo żna uzna ć, że sytu-

18 Thaddeus Kontek jest wykładowc ą w Collegium Civitas w Warszawie. Od 1999 do 2017 roku T. Kontek był urz ędnikiem słu żb zagranicznych w ameryka ńskim Departamencie Stanu. Od roku 2015 pracował w Biurze Wywiadu i Bada ń Departamentu Stanu, gdzie był analitykiem wywiadowczym zajmuj ącym si ę sprawami Rosji oraz Europy Wschodniej i Środkowej. W ramach swoich obowi ązków opracowywał diagnozy sytuacji dla prezydenta Stanów Zjednoczonych, sekretarza stanu i innych wysokiej rangi urz ędników rz ądowych. Jego praca w misjach dyplomatycznych obj ęła ambasad ę USA w Bejrucie (Liban) oraz misj ę USA przy Organizacji Bezpiecze ństwa i Współpracy w Europie (OBWE) w Wiedniu (Austria). T Kontek pełnił tak że słu żbę w ambasadach USA w Bagdadzie (Irak), Bridgetown (Barbados), Antananarywie (Madagaskar), Moroni (Komory) oraz Mińsku (Białoru ś). W Departamencie Stanu w Waszyngtonie słu żył jako urz ędnik ds. zagadnie ń pracy w regionie odpowiedzialny za kraje byłego ZSRR oraz jako urz ędnik ds. kontaktów z Ukrain ą ( Desk Officer ). Przed podj ęciem słu żby dyplomatycznej T. Kontek piastował stanowiska w Departamentach Pracy i Skarbu, w Biurze Wykonawczym Prezydenta, Agencji Ochrony Środowiska oraz ameryka ńskim Korpusie Pokoju w Warszawie (Polska). W latach 80. XX wieku, jeszcze jako student, T. Kontek był jednym z zało życieli oraz przewodnicz ącym organizacji Friends of Solidarity b ędącej NGOs działaj ącą przy Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie. Organizacja ta zajmowała si ę materialnym i politycznym wsparciem dla NSZZ Solidarno ść w Polsce po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku. T. Kontek był tak że koordynatorem Konferencji Organizacji Wsparcia dla Solidar-no ści, czyli koalicji 17. organizacji wspieraj ących Solidarno ść pochodz ących z USA, Kanady, Europy i RPA. W uznaniu jego wkładu na rzecz pomocy NSZZ Solidarno ść T. Kontek został uhonorowany przez prezydenta Lecha Kaczy ńskiego Krzy żem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Thaddeus Kontek zdobył tytuł licencjacki w dziedzinie relacji mi ędzynarodowych na American University w Waszyngtonie, a tak że tytuł magisterski (ABD) z ekonomii na Virginia Polytechnic Institute and State University w Blacksburg w stanie Wirginia oraz tytuł magisterski z zakresu wywiadu strategicznego na National Intelligence University w Waszyngtonie. Henryk Kretek: DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE… 41 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– acja mi ędzynarodowa jest powa żna? Wtedy, kiedy szofer taksówki o świadcza, że nie wie, jak by post ąpił, gdyby był prezydentem USA” 19 .

Polska i USA – 100 lat solidarno ści i sukcesów Wyst ąpienie podsumowuj ące wygłoszone przez Ambasadora Piotra Wilczka nie przejdzie do historii dyplomacji, ale na długo zapami ętana zostanie jego inwokacja, kiedy to powie- dział: „zazdroszcz ę panelistom, którzy mog ą powiedzie ć wszystko, a ja z racji stanowiska – nie mogę powiedzie ć prawie nic” 20 , co dobitnie oddaje mo żliwo ści i wolno ść w doborze słów, jakimi mo że operowa ć pełni ący słu żbę dyplomata.

Fot. 5. W kuluarach od lewej Ambasador S. Mull, dr Henryk A. Kretek [autor], dr Janusz Onyszkiewicz

Pracuj ącym w bran ży stosunków mi ędzynarodowych i piastuj ącym eksponowane stanowiska, a ż po urz ąd pozwalaj ący na posługiwanie si ę tytułem Jego Ekscelencji, co przysługuje ambasadorowi, znaj ą zapewne definicj ę poj ęcia ambasador, wygłoszon ą w XVII wieku przez Sir Henry Wottona: „Ambasador jest to uczciwy człowiek wysłany za

19 J. Michałowski, Noty i anegdoty… , op. cit. s. 62. 20 Piotr Wilczek urodził si ę w 1962 roku w Chorzowie. Jest historykiem literatury i kultury, a tak że pisarzem i tłumaczem. W roku 1986 uko ńczył studia na Uniwersytecie Śląskim, gdzie uzyskał równie ż doktorat (1992) i habilitacj ę (2001). Do roku 2008 był zwi ązany ze swoj ą Alma Mater, gdzie był profesorem. Jego zainteresowania obejmuj ą literatur ę porównawcz ą, filologi ę i histori ę intelektualn ą w kontek ście kultury na przestrzeni dziejów. W roku 2006 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych od Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Otrzymał liczne granty i stypendia zagraniczne. Odbył sta ż podyplomowy na Uniwersytecie w Oxfordzie (1988) oraz sta że podoktorskie w Instytucie Warburga na Uniwersytecie w Londynie (1996, 1998). Przebywał dwukrotnie jako visiting translator w The British Centre for Literary Translation na University of East Anglia (1994, 1996). W latach 1998-2001 był profesorem wizytuj ącym na uniwersytetach w USA (Rice University, University of Illinois at Chicago, University of Chicago), przebywał te ż jako visiting scholar w Boston College i w Cleveland State University, wykładał go ścinnie w Harvard University oraz University of Texas at Austin. 42 „EUNOMIA – Rozwój Zrównowa żony – Sustainable Development” 2(97)/2019 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– granic ę, aby kłamał dla dobra swojego kraju”. Sir Henry nie zrobił kariery w angielskiej dyplomacji, bowiem za ten „dowcip” król usun ął go ze słu żby 21 .

Konkluzje Ka żde pa ństwo prowadzi swoj ą polityk ę zagraniczn ą, która stanowi o obrazie danego kraju na zewn ątrz. Głowa pa ństwa, szef rz ądu, prezydent, szef MSZ, czy wreszcie jak w przypadku Polski lider rz ądz ącego ugrupowania politycznego, ustanawiaj ą obraz pa ństwa, któ- ry jest odbierany przez innych uczestników stosunków mi ędzynarodowych. Mówi ąc – Amerykanie, widzimy Donalda Trumpa, mówi ąc Korea Północna, nasz wzrok zwrócony jest na posta ć Kim Dzong Una, z kolei W ęgrzy to Victor Orban itd. I w tym kontek ście zawsze wyst ępuje głowa pa ństwa, jednocze śnie najwa żniejszy zaprzysi ęż ony urz ędnik, natomiast w przypadku Polski, kiedy zagraniczni gracze chc ą realizowa ć jakiekolwiek działania w Polsce na wi ększ ą skal ę, czy zawiera ć rz ądowe kontrakty z Polakami, musz ą bra ć pod uwag ę zdanie lidera partii politycznej, który nie jest urz ędnikiem pa ństwowym, a jest najwa żniejszy. Jarosław Kaczy ński nie bierze bezpo średniego udziału w polityce zagranicznej Polski ale na ni ą wpływa i j ą stymuluje. Oficjalnie nie spotyka si ę z Donal- dem Trumpem, ale podejmuje decyzje o kształcie relacji Polski w stosunku do USA. To swoisty ewenement na skal ę światow ą, kiedy najwa żniejszy człowiek w pa ństwie jest ukryty 22 . Z podró ży zagranicznych po 2007 roku mo żna odnotowa ć tylko wyjazd do Buda- pesztu w 2016 roku na spotkanie z Victorem Orbanem, do Niemiec na spotkanie z Kanc- lerz Angel ą Merkel, czy tak że w 2017 roku, kiedy to Prezes Prawa i Sprawiedliwości udał si ę na spotkanie z Teres ą May do Londynu, aby rozmawia ć w sprawie Brexitu 23 , natomiast głowy pa ństw, chc ące rozmawia ć z liderem PiS, musz ą przyby ć do Polski i bra ć udział w nieoficjalnych spotkaniach najcz ęś ciej w pokojach warszawskiego hotelu Bristol 24 . Analizuj ąc polityk ę zagraniczn ą przez pryzmat podejmowanych decyzji przez najwa żniejsze osoby w Polsce i USA, nie mo żna wykaza ć, że stosunki pomi ędzy tymi pod- miotami stosunków mi ędzynarodowych s ą symetryczne. Ponadto niedostrzegalne s ą prze- słanki pozwalaj ące na stwierdzenie, że mog ą si ę one zmieni ć, bowiem o relacjach decyduje siła gospodarki. Ponadto dostrzegalna jest dbało ść administracji Prezydenta USA o wize- runek tego ż w Polsce i podobnie dbało ść o wykazywanie wa żnej roli Polski w polityce zagranicznej USA, co w dłu ższej perspektywie ma pozwoli ć władzom Rzeczypospolitej na wydawanie dziesi ątek miliardów złotych na uzbrojenie czy surowce kupowane w USA.

21 J. Michałowski, Noty i anegdoty… , op. cit. s. 10. 22 Z rozwa żań wył ączone s ą zagraniczne wizyty Premiera Jarosława Kaczy ńskiego, których w latach 2006- 2007 odbył 18. Wizyty zagraniczne premiera Jarosława Kaczy ńskiego , https://pl.wikipedia.org/wiki/ Wizyty_zagraniczne_premiera_Jaros%C5%82awa_Kaczy%C5%84skiego, [dost ęp: 8.09.2019]. 23 Jarosław Kaczy ński osobi ście leci do Londynu rozmawia ć z Theres ą May https://natemat.pl/ 204255,kaczynski-wreszcie-zauwazyl-ze-waszczykowski-sobie-nie-radzi-prezes-pis-osobiscie-polecial-w- podroz-do-londynu, [dost ęp: 8.09.2019]. 24 https://www.newsweek.pl/polska/polityka/jaroslaw-kaczynski-i-jego-spotkania/sh9m2yw, [dost ęp: 8.09.2019]. Henryk Kretek: DYPLOMATYCZNE RELACJE POLSKI I USA W PRYZMACIE… 43 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Bibliografia 1. Biogramy panelistów pochodz ą od: B.M. Milewska, Zaproszenie z ambasady USA na sympozjum "Stulecie relacji dyplomatycznych Polski i Stanów Zjednoczonych, https://mail.info.pl/?_task=mail&_caps=pdf%3D1%2Cflash%3D0%2Ctiff%3D0%2Cwebp %3D1&_uid=40375&_mbox=INBOX&_search=dc534b5d82f8c46fc47ed11d51 272633&_action=show. 2. Deutsch K.W., Nerwy rz ądu: modele komunikacji i kontroli politycznej , tyt. org.: The nerves of government: Models of political communication and control ] The Free Press, New York 1963, https://www.researchgate.net/publication/249420827_The_Nerves_of_ Govern- ment_Models_of_Political_Communication_and_Control_Karl_W_Deutsch. 3. Informacja o konferencji na stronie polskiego MSZ, https://www.gov.pl/web/dyplomacja /konferencja-z-okazji-100-lecia-stosunkow-dyplomatycznych-polski-i-usa. 4. Kretek H.A., Bezpiecze ństwo energetyczne w Unii Europejskiej w aspekcie szans i za- gro żeń dla Polski [w:] Biznes i zarz ądzanie a bezpiecze ństwo w Polsce i na świecie (red. L. Karczewski, H. A. Kretek, Wydawnictwo Politechnika Opolska 2018. 5. Kupiecki R., W cieniu asymetrii. Polsko-ameryka ńskie stosunki w dziedzinie bezpiecze ń- stwa, https ://www.academia.edu/16034477/W_cieniu_asymetrii._Polsko- ameryka%C5%84skie_stosunki_w_dziedzinie_bezpiecze%C5%84stwa. 6. Michałowski J. (pseud.: Stefan Wilkosz; Diplomex), Noty i anegdoty dyplomatyczne , ISKRY, Warszawa 1997. 7. Notatka: „Stulecie relacji dyplomatycznych Polski i Stanów Zjednoczonych”. #PLUS100Together – na Twitterze, https://twitter.com/MSZ_RP/status/1134006869721321472. 8. www.natemat.pl. 9. www.newsweek.pl. 10. www.polskieradionyc.com.