Nr.4 | februari 2017 MAGAZINE VOOR KATHOLIEK EN CHRISTELIJK ONDERWIJS

HOE POLARISATIE DE SCHOOL BINNENKOMT

FOCUS: INTERVIEW ‘KINDEREN LEIDERSCHAP DE SAMEN- WIM DE JONG MOETEN EN SPIRI­- WERKINGS­ Over het erfgoed VANAF TWEE TUALI­TEIT SCHOOL van christelijk JAAR NAAR Wat beweegt de Breng die onderwijs SCHOOL’ schoolleider? pedagogisch een Een rondvraag stap verder met vijf Tweede Kamerleden de klas van...

‘IK MOET VAAK LACHEN TIJDENS MIJN WERK’

Tekst: Hester van de Kaa | Fotografie: Michel Groen

“Sinds een aantal jaar ben ik mentor van een betrokken voelen bij de maatschappij. De klas van... 4 vmbo-klas. Ik vind het eindexamenjaar een Ze moeten leren zich in een ander te bijzonder jaar. Leerlingen realiseren zich dat verplaatsen en ik geloof dat verhalen van NAAM: LINDA VAN DER ZWAAN het hun laatste jaar is: ze zijn bezig met de anderen hen anders leren kijken. Daarom LEEFTIJD: 38 toekomst, worden ‘echte mensen’. En ze zijn regel ik gastlessen. Pas bijvoorbeeld kwam IS: DOCENT zich zeer bewust van de keuze die ze een ex-gedetineerde zijn levensverhaal MAATSCHAPPIJLEER moeten maken voor een vervolgopleiding. ­vertellen. Hij benadrukte: jullie hebben nu EN MENTOR Dat vinden ze heel moeilijk: ze zitten er de de kans om te kiezen. En we kregen SCHOOL: VLIETLAND COLLEGE, rest van hun leven aan vast. VVD-Tweede Kamerlid Leendert de Lange LEIDEN Ze ervaren wel druk. Worden ook zenuwach- over de vloer. In mijn klas hangen posters KLAS: M4D tig van docenten die telkens weer beginnen van alle politieke partijen. Op die van de VRIJE TIJD: HARDLOPEN EN over die examens. Ze moeten hard werken: VVD staat: ‘Meer straf en minder begrip voor LEZEN veel lezen, een sectorwerkstuk maken… en criminelen’. Aan het einde van zijn verhaal dan hebben de meesten buiten school ook vroeg een leerling wat de politicus ervan nog een druk leven met werk of sporten. vond als een moeder zonder geld eten zou Ik moet vaak lachen tijdens mijn werk. Het is stelen voor haar kind. De Lange zei dat er in gezellig. En ja, ik moet weleens streng zijn, de rechtspraak altijd wordt gekeken naar de maar dat hoort erbij. Het is een heel direct, omstandigheden. Toen zei die leerling: eerlijk contact. “Dan slaat die poster ook nergens op.” Mijn boodschap aan deze leerlingen is: ‘Je Dat vind ik leuk.” • bent deel van de samenleving’. Dat brengt rechten en plichten mee en dat kan heel leuk zijn. Ik vind het belangrijk dat mensen zich

2 inhoud

4 16 18 24 28

IN DEZE HOE POLARI­ voorbij het ‘bewaken’ van de ‘MET HOOP SATIE DE SCHOOL katholieke, protestants-christe- HEB JE GOUD IN EDITIE BINNENKOMT 4 lijke en openbare identiteiten te ­HANDEN’ 28 Vooral rond thema’s als islam, komen. Samenwerking komt Pim Kalkman vroeg collega’s vluchtelingen en Zwarte Piet aan op het ontwikkelen van een en leerlingen om eens door de lijken mensen steeds feller en gezamenlijk gedragen peda­ ‘bril van hoop’ naar de school te onverzoenlijker tegenover elkaar gogische visie. kijken. Er ging een wereld voor te staan. De verkiezingsuitslag hem open. zal die tendens waarschijnlijk LEIDERSCHAP EN weerspiegelen. Hoe komt polari- SPIRITUALITEIT: DE RONDVRAAG: satie de school binnen, en welke WAT BEWEEGT DE KINDEREN rol zien bestuurders, school­ SCHOOL­LEIDER? ­MOETEN VANAF leiders en leraren voor zichzelf? 18 TWEE JAAR In het traject Persoonlijk leider- NAAR SCHOOL 34 HISTORICUS schap en spiritualiteit worden In De Rondvraag stellen wij een WIM DE JONG 10 directeuren van katholieke vraag of poneren wij een stelling Heeft het christelijk onderwijs ­scholen uitgedaagd om over waar betrokkenen uit het zichzelf met de pacificatie van hun diepste drijfveren en waar- ­onderwijsveld op reageren. In 1917 ‘in het pak laten naaien’? den na te denken. “Ik heb het de aanloop naar de verkiezingen Het moest de gelijke bekostiging traject als een geschenk zijn dat Tweede Kamerleden. immers al snel bekopen met ervaren.” toenemende overheids­- RUBRIEKEN bemoeienis. VERUS VERDIEPT: DE KLAS VAN…2 POLARISATIE 24 NIEUWSPLEIN 8, 9 EN 30, 31 FOCUS: Wat is polarisatie eigenlijk? COLUMN WIM KUIPER 12 BRENG DE Nico Dullemans geeft zijn visie. DIENSTVERLENING IN DE SAMENWER- En Taco Visser reageert door PRAKTIJK 13 KINGSSCHOOL te wijzen op het belang van IK HEB HOOP 14 EEN PEDAGO­ dialoog. En waarom de school OPINIE 21 GISCHE STAP die zou moeten oefenen. WHAT’S IN A NAME? 22 VERDER 16 JURIDISCHE KWESTIE 32 Als je kiest voor een samen­ LEDENVOORDEEL 33 werkingsschool, is het zaak om

Nr.4 | februari 2017 REDACTIE ABONNEMENTEN (excl. 6% btw) VERUS MAGAZINE VOOR Hester van de Kaa (redacteur) Verus Magazine verschijnt zes keer per jaar. COLOFON Guido de Bruin (hoofdredacteur) Verus Magazine is voor leden gratis en KATHOLIEK EN CHRISTELIJK Corine de Reus (bladmanager, eind- en kost voor niet-leden 50. ONDERWIJS beeldredacteur) Voor niet-leden wordt het abonnement zonder schriftelijke opzegging (per e-mail of post) VERUS is de vereniging voor katholiek en REDACTIEADRES na een jaar ­automatisch verlengd voor christelijk onderwijs in Nederland. Ruim 4000 Houttuinlaan 5b, onbepaalde tijd. scholen in het basisonderwijs, voortgezet Postbus 381, 3440 AJ Woerden Er geldt een opzegtermijn van drie ­maanden. onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en [email protected]. Voor informatie en losse nummers: hoger onderwijs zijn aangesloten. Vanuit het 0348 74 44 44 of [email protected]. hart inspireert, begeleidt en ondersteunt Verus VERUS DIGITAAL bestuurders, toezichthouders, schoolleiders, Het magazine kan als pdf gedownload COPYRIGHT docenten en ouders, zodat de kwaliteit van het worden van www.verus.nl. Voor overname van artikelen of gedeelten onderwijs en daarmee het welzijn van kinderen daarvan graag voorafgaand contact met de en studenten verbetert, als dienst aan onze VORMGEVING Ontwerpwerk, Den Haag redactie. samenleving. DRUK Ten Brink, Meppel COVERFOTO Hollandse Hoogte/Jan de Groen DISCLAIMER Aan de informatie in dit magazine kunnen ISSN: 2352-5320 geen rechten worden ontleend. 3 “Als politici uitlatingen doen over de islam of Marokkanen, zie ik dat sommige ouders zich terugtrekken in eigen kring”

4 Tekst: Guido de Bruin | Fotografie: Nationale Beeldbank coverstory

HOE POLARISATIE DE SCHOOL BINNENKOMT

Vooral rond thema’s als islam, vluchtelingen en Zwarte Piet lijken mensen steeds feller en onverzoenlijker tegenover elkaar te staan. De verkiezingsuitslag zal die tendens waarschijnlijk weerspiegelen. Hoe komt die polarisatie de school binnen en welke rol zien bestuurders, schoolleiders en leraren voor zichzelf? “Het gaat om het tonen van leiderschap op alle niveaus.”

“Mensen hebben heel snel een mening, Diepe wortels het feit dat ouders zich, mede door toedoen zonder dat ze zich geroepen voelen om aan Wat Van den Berg in die reacties soms mist, van de overheid, steeds meer als klanten te geven waarom ze die hebben”, consta- is “bezinning op het waarom, op de diepe zijn gaan opstellen en minder een gezamen- teert Roelof van den Berg, bestuurder van wortels die aan standpunten ten grondslag lijke verantwoordelijkheid voor de school Noorderbasis, een gereformeerde school- zouden moeten liggen”. Dat veel ouders voelen. Uiteindelijk was er ook onder vereniging met negentien scholen in snel een positie innamen, beperkte ook de ­voorstanders van Zwarte Piet waardering ­Noord-Nederland. “In de huidige samen­ ruimte voor de scholen om uit leggen voor de motivering van het besluit. “In dit leving hoef je kennelijk niet te onderbouwen waarom Noorderbasis tot haar beslissing soort situaties gaat het om het tonen van waarom je iets vindt. Alles wat niet bij je was gekomen, was zijn de ervaring. leiderschap op alle niveaus, dus ook door mening past, schuif je terzijde.” “Vanuit onze pedagogische roeping vinden de leerkrachten. We zijn gaan staan voor Dat discussies daardoor snel ontaarden in wij dat het Sinterklaasfeest een feest voor ons besluit en hebben de leerkrachten niet een strijd tussen twee kampen, heeft ­ iedereen is waarvan de hele schoolgemeen- laten bungelen.” Van den Berg aan den lijve ervaren. schap deel uitmaakt. De constatering van De beslissing van Noorderbasis om inzake de Kinderombudsman dat Zwarte Piet kan Open voor de ander Zwarte Piet het standpunt van de bijdragen aan uitsluiting, hebben wij dan ook Leiderschap tonen en maatschappelijke Kinderombudsman te volgen en Sinterklaas uiterst serieus genomen. Wij gaan ervan uit verantwoordelijkheid nemen – dat is ook op de scholen zonder Zwarte Piet te vieren, dat zij haar werk goed doet, en dat Erna Nederlof en Arnoud Wever op het leidde bij de ouders tot tegengestelde verwacht ik van ouders ook. Maar die lijf geschreven. “Verbinding zoeken en reacties. grondhouding van vertrouwen mis ik soms.” ­polarisatie voorkómen, dat zit in onze Dat heeft volgens hem ook te maken met haarvaten”, zegt Wever, bestuurder van >

5 PCPO Midden-Brabant, een “Brabants- met hoofddoekjes die sociaal vooral onder ontwikkelen voor zichzelf en (on)bekende protestants” schoolbestuur met acht elkaar willen zijn. Dat verstoort de ontwik­ anderen”, aldus Bruin in het boekje dat ze ­basisscholen in Breda en omgeving. keling van deze mensen. Dat vind ik zo over de ontwikkeling van het leerdomein “Dat betekent dat wij altijd gericht zijn op jammer.” schreef (zie kader). samenwerking en het zoeken van Anita Bruin-Raven, docent persoonlijke In een gepolariseerd maatschappelijk overeenkomsten.” vorming aan het multiculturele Edith Stein klimaat kom je er in haar lessen niet met Vanuit die visie is het voor Nederlof, College in Den Haag, beziet met lede ogen bezweringsformules als ‘we zijn toch ­directeur van De Fontein, vanzelfsprekend het effect van negatieve beeldvorming op ­allemaal gelijk’, merkt Bruin. “Persoonlijke dat haar school in de achterstandswijk haar leerlingen. “Als ik in mijn lessen met de vorming helpt wel om leerlingen met elkaar Geeren-Zuid op vier locaties het best leerlingen op zoek ga naar wie ze zijn, waar in verbinding te brengen. Ze leren zichzelf ­mogelijke onderwijs biedt aan leerlingen ze vandaan komen en wat hun waarden zijn, kennen in relatie met anderen, en daardoor van vooral Turkse en Marokkaanse komaf merk ik hoezeer ze te maken hebben met ontdekken ze onder andere dat ze maat- met een niet zo florissante uitgangspositie, negatieve beeldvorming. Dan hebben we schappelijk in hetzelfde schuitje zitten. én aan asielzoekerskinderen. het over kinderen van net twaalf jaar, die het Die herkenning verbindt, helpt hen om de “Juist omdat we christelijk zijn, staan we gevoel hebben dat in de ogen van anderen moeilijke aspecten van hun realiteit onder open voor de ander.” Dat houdt voor al voor een groot deel bepaald is wie ze zijn. ogen te zien en geeft hun ook de kracht Nederlof ook in dat haar team enkele Daar schrik ik van.” om aan verandering te werken.” ­leerkrachten van Turkse en Marokkaanse Ze is onder de indruk van het feit dat de afkomst telt, van wie er één de katholieke meeste leerlingen te midden van de maat- Proeftuin akte godsdienst/levensbeschouwing heeft. schappelijke verharding die ze aan den lijve Verbinding bevorder je ook door als Het zijn keuzes die in het huidige gepolari- ervaren, zelf niet verhard zijn. “Dat merk ik school de wereld van leerlingen groter te seerde klimaat weerstand kunnen oproepen, aan hun openheid en hun vertrouwen om maken, vinden Hala al-Lahibi en maar daar merkt Nederlof weinig van. mij te zeggen wat hen raakt. Ik zie hoe ze Michaël van der Meer, docenten gods- Toen ze met de asielzoekersschool begon, vechten om er bij te horen en om te blijven dienst/levens­beschouwelijke vorming aan heeft ze alle buren uitgenodigd en thee met vertrouwen in het goede.” het Hermann Wesselink College in hen gedronken. De ‘boze witte man’ ziet ze Een enkele keer hoort ze een leerling wel Amstelveen. Dat doet deze overwegend wel terug onder ‘haar’ ouders, maar die eens roepen ‘wij worden niet als Nederlander ‘witte’ christelijke school alleen al door manifesteert zich niet nadrukkelijk. “Net als gezien, en zodra ik kan, ga ik dit stomme ­islamitische docenten als Al-Lahibi aan sommige allochtone ouders zijn witte ouders land uit’. “Maar als je doorvraagt, merk je te stellen. vaak niet zo sociaal vaardig en eigenlijk niet dat daar een genuanceerdere vraag onder “Als ze voor het eerst les van mij hebben, goed geïntegreerd, en hebben zij hulp van zit: hoe weet ik dat ik een Nederlander vinden sommige leerlingen het spannend de school nodig.” ben?”, zegt Bruin. of zelfs een beetje eng”, zegt Al-Lahibi. “Ik besteed dan ook veel aandacht aan Terugtrekken Herkenning verbindt kennismaken en aan het verkennen van hun Waar ze zich meer zorgen over maakt, Dat doorvragen en bespreken, dat gebeurt ideeën over moslims. Vooral in het vmbo is het effect van polarisatie in de bredere op het Edith Stein College bij uitstek in het zeggen leerlingen ronduit hoe ze erover samenleving. Zo is er ten tijde van de vak persoonlijke vorming, met het mentoraat denken. Ik maak meteen duidelijk dat ze mij commotie rond vermeende Gülen-scholen en vakken als drama en lichamelijke alles mogen vragen. Leerlingen hebben veel met Turkse ouders en in de klassen op­voeding onderdeel van een breed leer­ vragen over de islam. Het is beter dat wij die ­gesproken. “Als politici uitlatingen doen domein persoonsvorming. Doel van het vak beantwoorden dan dat ‘de straat’ dat doet.” over de islam of Marokkanen, zie ik dat is “de leerling te stimuleren om zichzelf beter De school ziet zichzelf als “proeftuin van de sommige ouders zich terugtrekken in te leren kennen, erkennen en waarderen, samenleving”, zegt Van der Meer. “We laten eigen kring. Ik zie dan weer meer moeders en de leerling verantwoordelijkheid te laten leerlingen de verscheidenheid in de

6 coverstory

­maatschappij zien en laten hen daarmee oefenen.” Daarbij is zijn adagium “praten met in plaats van praten over. Dat helpt “Wat ik moeilijk vind in de samenleving? om polarisatie te verminderen.” Dat klinkt “Raar hoe Ik vind het raar hoe sommige mensen simpel, maar hij vraagt zich af of dat in het sommige mensen denken. Als iets is gebeurd, zoals de christelijk onderwijs gemeengoed is. aanslagen in Parijs, dan denken mensen “Hebben christelijke scholen wel genoeg denken” meteen dat alle moslims verkeerd zijn. gesprekspartners buiten de eigen kring?” Daar hebben we het over gehad in de les. Kinderen die islamitisch waren, werden Ander verhaal toen boos. Ik vind dat ze gelijk hebben. Zelf heeft Van der Meer die gespreks­ Als mensen in de politiek zo over ze partners onder andere gezocht onder denken, dat zij dus ook zo kunnen zijn ­vluchtelingen. Toen er in 2015 in Amstelveen als ze ouder worden, dan vind ik dat je onrust was ontstaan over een geplande best boos mag worden. (…) Ik zou daar asielopvang, nodigde hij een aantal vluchte- wel wat aan willen doen, dat mensen zo lingen uit om in de school hun verhaal te denken, maar ik weet niet zo goed hoe. vertellen. Ongeacht hun (voor)oordelen over Ik kan wel mensen laten zien dat andere vluchtelingen – die in alle extremen en mensen niet verkeerd hoeven zijn. gradaties onder leerlingen vertegenwoordigd De school kan laten zien dat het anders zijn – maakte de ontmoeting diepe indruk op is, dat moet je laten zien.” de leerlingen. “Met authentieke verhalen kun je zoveel Michael, leerling van het Edith Stein vooroordelen wegnemen”, concludeert College in Den Haag, in: Van der Meer. Dat geldt ook voor leraren Anita Bruin-Raven, Hartger Wassink en zelf. “Als ik vertel dat ik zelf uit Irak gevlucht Cok Bakker, Kiezen voor persoons­ ben en goed bevriend ben met een vorming. Identiteitsontwikkeling van ­l­esbische collega, geeft dat meteen een ­leerling en school (Uitgeverij Phronese, ander beeld van vluchtelingen en moslims”, 2016) zegt Al-Lahibi. “Ook hier op school is ‘homo’ een veelgebruikt scheldwoord. Als ik in de klas vertel dat ik twee broers heb die homo zijn, wordt het meteen een ander verhaal”, vult Van der Meer aan. Zo werkt hun school aan het verminderen van polarisatie. Van der Meer is wel beducht voor een tendens die volgens hem een ander soort polarisatie aanwakkert. “De overheid legt veel nadruk op top­­ talenten, excellentie en concurrentie tussen scholen. Daarmee creëert ze koplopers en achterblijvers, en dat kan polarisatie ­versterken.” •

7 NIEUWSPLEIN

Tekst: Guido de Bruin | Fotografie: Diederik van der Laan

Vrijheid van onderwijs staat als een huis, maar is het huis toe aan renovatie?

Voor minister Bussemaker en haar voorgangers van CDA-, PvdA- en VVD-huize staat het Nederlandse onderwijsbestel, met door de overheid bekostigd openbaar en bijzonder onderwijs, als een huis. Of dat huis renovatie behoeft, daarover verschilt ze met hen van mening.

Dat bleek 23 januari jl. tijdens de Nationale ook segregatie tegengaan, benadrukte Daar waren de oud-ministers Van Kemenade, Bijeenkomst Onderwijspacificatie 1917- Bussemaker. Daartoe schetste ze drie Netelenbos en Hermans het niet mee eens. 2017 aan de Vrije Universiteit. Daar ontving ­uit­dagingen voor scholen: maak werk van Bijzonder onderwijs kan niet zonder open- Bussemaker het eerste exemplaar van de je eigen identiteit, zoek van daaruit naar je baar onderwijs, benadrukten zij. “We zitten historische studie Heer & meester. Vrijheid meerwaarde in de samenleving en samen- niet te wachten op een nieuwe strijd tussen van onderwijs 1917-2017 uit handen van de werking met andere scholen, en werk bijzonder en openbaar”, aldus Hermans. auteur, historicus Wim de Jong. Hij schreef samen met maatschappelijke partners. “We moeten ouders niet dwingen om die in opdracht van Verus, CNV Onderwijs “Met een vernieuwd en verstevigd artikel 23 ­scholen op te richten.” en UnieNzv. houden we de vrijheid van onderwijs springlevend”, concludeerde ze. Lef en doorzettingsvermogen Vernieuwd en verstevigd Voorzitter Wim Kuiper van Verus consta- De aanwezige oud-ministers, onder wie Morrelen aan het duale bestel teerde tevreden dat alle (oud-)ministers Van Kemenade, Deetman en Van der Ook historicus George Harinck, directeur “onverkort hebben onderstreept dat artikel Hoeven, benadrukten de onbeperkte ruimte van het Historisch Documentatiecentrum 23 ook in de toekomst van groot belang is”. die artikel 23 van de grondwet biedt om van de VU, kon op weinig bijval van de In het licht van zorgwekkende politieke scholen te stichten. “Ik begrijp dan ook niets oud-­bewindslieden rekenen met zijn pleidooi geluiden en ontwikkelingen in Nederland en van de discussie over richtingvrije planning”, voor ‘alle onderwijs bijzonder’. Het compro- andere Europese landen is die consensus aldus Deetman. mis van 1917 is volgens hem “niet meer dan echter niet vanzelfsprekend, waarschuwde Bussemaker pleitte er juist voor het een halteplaats op weg naar het ideaal van hij. “De vrijheid van onderwijs staat of valt Nederlandse onderwijsbestel “bij de tijd te ‘bijzonder onderwijs voor iedereen’” – een met het lef en doorzettingsvermogen om in houden”. “Artikel 23 geeft onbeperkte breed gedragen 19e-eeuws ideaal dat “al in de schoolgemeenschap de eigen visie op ruimte, maar in de regelgeving op basis van de jaren dertig werd vernauwd tot alleen goed onderwijs vorm te geven. Als we dat artikel 23 zitten veel beperkingen.” Het onderwijs op basis van levensbeschouwe- blijven doen, heb ik geen zorgen over de wetsvoorstel Meer ruimte voor nieuwe lijke richting”. toekomst van de vrijheid van onderwijs.” ­scholen van staatssecretaris Dekker helpt “Wie het bijzonder onderwijs een warm hart volgens haar om die uit de weg te ruimen. toedraagt zou zèlf moeten morrelen aan het Zie ook het interview met historicus Modernisering van de onderwijsvrijheid moet duale bestel”, concludeerde Harinck. Wim de Jong op pagina 10.

8 nieuwsplein

Boek: Een eeuw vrijheid

van onderwijs Verus @VerusNL Enige school voor alleenstaande minderjari- ge vluchtelingen. 'Docenten zijn ware Heer Op het gebied van onderwijs is Nederland een pioniers' http://bit.ly/2jQXBa6) uniek land. Ouders kunnen scholen oprichten die passen bij hun levensovertuiging of SAVE THE Vrijheid van onderwijs opvoedkundige ideeën. Sinds 1917 worden die scholen volledig door de overheid bekostigd.

&mees DATE:In Heer & meester: Vrijheid 18 van onderwijs MEI 1917-2017 volgt historicus Wim de Jong het Verus @VerusNL protestants-christelijk onderwijs, dat zich in de laatste honderd jaar ontwikkelde van een hechte en beschermde gemeenschap tot een Wauw! Wat een mooi verhaal over Hoop van Achtergrootschalige en diverse sectorde van mondige er individuen. deze supergedreven verpleegkunde student

Het gaat daarbij allereerst om de vraag of Vrijheid van onderwijs & de christelijke school zich moet richten op Heer Gerike. #ikhebhoop schermeneen specifieke groep christelijke ouders of op wordt de samenleving als geheel. Deze vraag is de laatste vijftig jaar, waarin Nederland snel ontkerkelijkte, steeds belangrijker geworden. mees 1917-2017 er hardDaarnaast kenmerktgewerkt het protestants-christelijk WIM DE JONG onderwijs als ‘bijzonder’ onderwijs zich door een afkeer van nodeloze overheidsbemoeienis, maar ook door een grote gezagsgetrouwheid. De derde rode draad in het boek is die van het 1917-2017 aansamenspel hét tussen overheid, schoolbesturen, jaarlijkse leraren, leerlingen, ouders en de spelers daar omheen, zoals kerken. Steeds weer gaat het erom of alle betrokkenen zich mede-eigenaar eventvoelen van de school. voor

het katholiek WIM DE JONG

en christelijkISBN 978-90-70724-94-8 onderwijs: VERUS 2017. Historicus Wim de Jong schreef in opdracht CBO-Meilân @cbo_meilan van Verus, CNV Onderwijs en UnieNzv Heer Op weg #vriezenveen bestuurlijke Datum: 18 mei & meester. Vrijheid van onderwijs 1917- afstemming @VerusNL noordelijke provincies, winters ritje voor constructieve 2017. Locatie: 2017. Lees hoe in de afgelopen 100 jaar is gesprekken. Verus @VerusNL Spant! Bussum. gediscussieerd over de vraag van wie de christelijke school nu eigenlijk is, over het CBS Prinses Máxima @Maximaschool samenspel van bijzonder onderwijs met Retweeted Verus @VerusNL samenleving en overheid en de relatie Wij doen mee #weekvandehoop 20-26 mrt tussen besturen, leraren, ouders en kerken. 2017. http://www.ikhebhoop.nl want wij houden hoop! Grote kans dat de cover u bekend voor- komt: alle leden van Verus (besturen en scholen) in het pc-onderwijs hebben een Refo500 @Refo500 exemplaar cadeau gekregen. STORM op 2 maart 2017 in Antwerpen met een boeiend programma van voor jong en Onze katholieke leden kunnen een gratis oud http://ow.ly/40DQ306OhG2 @ exemplaar bestellen. Bestelt u meerdere Davidsfonds VOOR KATHOLIEK EN CHRISTELIJK ONDERWIJS exemplaren, dan betaalt u de eerste niet. (Na) bestellen kan bij Verus via www.verus.nl/heerenmeester. Ledenprijs: 15 euro, excl. verzendkosten. Niet-leden ZET 18 MEI VAST2017 IN JE betalen 19,95 euro excl. verzendkosten. AGENDA!

Laatste tweets? www.twitter.com/ VerusNL

Laatste nieuws? Ontdek het donderdag 18 mei tijdens VERUS 2017. Meld u aan voor de Hét event voor ontmoeting en inspiratie voor digitale nieuwsbrief: katholiek en christelijk onderwijs in Spant! in Bussum. www.verus.nl Nu al aanmelden? Dat kan op www.verus2017.nl.

9

37082_Verus 2017 Teaser 150x150.indd 1 05-01-17 14:09 Tekst: Guido de Bruin | Fotografie: Henny van Roomen

Historicus Wim de Jong over het erfgoed van christelijk onderwijs

100 jaar pacificatie: ruimte voor eigenheid of in het pak genaaid?

Heeft het christelijk onderwijs zichzelf met de pacificatie van 1917 ‘in het pak laten naaien’? Het moest de gelijke bekostiging immers al snel bekopen met toenemende overheidsbemoeienis. Nog steeds beperkt die de ruimte voor de “bijzonderheid” van bijzonder onderwijs, constateert historicus Wim de Jong in zijn studie Heer & meester. Vrijheid van onderwijs, 1917-2017. En dat terwijl de vroege voorvechters al de droom koesterden dat alle onderwijs bijzonder zou worden.

van 1917 werd in het christelijke kamp als ­onderwijs in 1960 het Concertgebouw af ­overwinning gevierd, maar al in 1920 kwam om zich melodramatisch te verzetten tegen Verus mede­ met de invoering van de Lager Onderwijswet de Mammoetwet, maar vervolgens voerden opdrachtgever het besef dat de overheid zich steeds meer de scholen die heel netjes uit.” van studie met het christelijk onderwijs ging bemoeien. Niet schoolmeesteren Wim de Jong, docent politieke Staatsruif Het kwam en komt er dus steeds weer op geschiedenis aan de Radboud “Aan de staatsruif zullen wij den dood eten”, aan, de ruimte voor het eigen profiel van Universiteit Nijmegen, deed zijn zei dominee J.L. Pierson, voorzitter van de christelijke scholen op de overheid te onderzoek in opdracht van Verus, Schoolraad, al in 1917. “In het Interbellum bevechten. Al in de begintijd leefde de CNV Onderwijs en UnieNzv. Hij raad- deden de voorlieden van het christelijk sterke overtuiging dat de overheid zich verre pleegde daarvoor de archieven van de onderwijs daar heel dramatisch over: de moest houden van het onderwijs. Ook van rechtsvoorgangers van deze organi- heroïsche fase van de schoolstrijd was voor- het openbaar onderwijs trouwens – de saties, die zijn ondergebracht bij de bij, het heilig vuur gedoofd en de enorme hedendaagse leus ‘alle onderwijs bijzonder’ Vrije Universiteit. ouderbetrokkenheid bekoeld”, zegt De Jong. heeft oude papieren. De overheid moest niet Vanuit deze tijd bezien viel het toen nogal “schoolmeesteren”, zei dezelfde Pierson in mee, maar de zorg om toenemende over- 1923. “Ons ideaal is nooit geweest (…): de heidsbemoeienis is volgens De Jong vanaf gelijkstelling van het Bijzonder met het De strijders van het eerste uur realiseerden 1917 een constante in de geschiedenis van Openbaar Onderwijs, maar: vrijheid van alle zich al snel dat de gelijke bekostiging van het christelijk onderwijs. Waarbij de gezags- onderwijs.” openbaar en bijzonder onderwijs haar prijs getrouwheid het uiteindelijk altijd won van Hoewel een deel zijn kracht zocht in het had, constateert De Jong. De pacificatie het protest. “Zo huurde het christelijk isolement, had het christelijk onderwijs

10 interview

“De wezenlijke trend is dat mensen meer behoefte hebben aan bijzonder onderwijs”

daarbij vanaf het begin de hele samenleving Pedagogisch profiel Zijn collega Bram Mellink concludeerde dat op het oog. “De leidende gedachte was: Voor de ontwikkeling van het eigen profiel het bijzonder onderwijs zich geruisloos wij zijn het hart van de natie en doen de zouden christelijke scholen weer kunnen gevoegd heeft in het dominante onderwijs­ samenleving een plezier door zoutend zout aanknopen bij het denken over de ideaal van indivi­duele zelfontplooiing, maar te zijn”, aldus De Jong. ‘programschool’ uit de jaren negentig. De Jong wijst op de tegenstem die in de De Jong schetst hoe J. Hordijk, secretaris traditie van het christelijk onderwijs verankerd Behoefte aan bijzonder onderwijs van de Unie School en Evangelie, die in is. “In het christelijk onderwijs ging het niet In lijn met de geschiedenis vraagt de heden- 1990 voor zich zag. primair om zelfontplooiing en ‘worden wie je daagse samenleving volgens De Jong niet “Om nu een christelijke programschool te bent’ maar om een inleiding in werelden en om “modieuze” pleidooien voor afschaffing worden, wilde hij niet beginnen met de waarden, waardoor het kind iets kan worden van het bijzonder onderwijs. “De wezenlijke vraag: 'Wat is onze grondslag? Waarop dat het nog niet is.” • trend is juist dat mensen meer behoefte baseren we onze identiteit?'. Maar met: hebben aan bijzonder onderwijs.” 'Wat voor school willen we zijn? Welk Staatssecretaris Dekker speelt daar volgens vormingsaccent spreekt ons aan? Waar Ontvang uw exemplaar hem met zijn wetsvoorstel Ruimte voor staan wij pedagogisch?' Vervolgens zou van Heer & meester nieuwe scholen op in. dan de vraag aan de orde komen: 'Maar Leden van Verus in het De Jong adviseert scholen wel om hun waarom willen we dat?’ Dan zou volgens ­protestants-christelijk en inter- bijzondere profiel te zoeken in een intrinsieke Hordijk gaandeweg het besef naar voren confessioneel onderwijs krijgen eigenheid in plaats van in het marktdenken komen dat ze kinderen meer mee wilden een exemplaar van Heer & van Dekker c.s. Daarbij zou voor christelijke geven dan kennis en inzicht.” meester toegestuurd. Leden in scholen de “zelfexcuserende” fase wel Hoewel een eigen christelijk pedagogisch het katholiek onderwijs kunnen ­voorbij moeten zijn. “Wazigheid is erger profiel nooit echt goed is uitgewerkt, kunnen kosteloos een exemplaar dan te veel duidelijkheid.” christelijke scholen vandaag wel degelijk een ­bestellen via “onderscheidend pedagogisch kenmerk” www.verus.nl/heerenmeester. aanboren, denkt De Jong.

Zie ook het verslag van de presentatie van Heer & meester op pagina 8.

11 rubriekcolumn

“1517-1917-2017 ”

Als u dit leest, heeft u zich niet laten afschrikken door een kop met drie jaartallen. Ik heb de indruk dat terugblikken, je bezighouden met het verleden, geen populaire bezigheid is. We worden zo in beslag genomen door het hier en nu en door de toekomst, dat we ons daar maar moeilijk toe kunnen zetten. Toch loont het om af en toe stil te staan bij de vraag waar we vandaan komen. Hoe de Reformatie in ons deel van de wereld en in het bijzonder in ons land een stempel heeft gedrukt op onze samenleving en cultuur. Hoe de strijd voor vrijheid van onderwijs en de gelijke bekostiging van openbare en bijzondere scholen een uniek onderwijsbestel heeft teweeg­gebracht, waar we onverminderd blij mee kunnen zijn. Dit jubileumjaar maakt ons daarvan weer bewust. Verus zal er de nodige aandacht aan geven. We zijn namelijk erfgenamen van waardevolle bewegingen, we staan in een goede traditie. De identiteit die zich in eeuwen gevormd heeft, biedt ook aan nieuwe generaties betekenis, vanwege de tijdloze waarden die erin centraal stonden en staan. Gratis onderwijs dat bij je past is geen vanzelfsprekendheid. Van vele kanten worden daar vraagtekens bij geplaatst en is er een roep om terug te gaan naar staatsonderwijs voor iedereen. Het christelijk en katholiek onderwijs als vrucht van de (Contra-)reformatie, is zich permanent aan het vernieuwen (‘semper reformanda’). De blik op het verleden kan daartoe nieuwe inspiratie en energie geven, hoe paradoxaal dat ook klinkt. •

Wim Kuiper voorzitter Verus

Reageren? Mail naar [email protected]

12 Tekst: Noël Houben dienstverlening in de praktijk

DIENSTVERLENING IN DE PRAKTIJK Prognoses helpen bij bepalen koers

Inzicht in de toekomstige leerlingenaantallen is belangrijk voor scholen- organisaties. Stichting Katholiek Primair Onderwijs Amersfoort e.o. (KPOA) maakt daarom al ruim twintig jaar gebruik van de prognoses van Verus. Bert Dekker, Ralitza Jordanov, Het biedt het bestuur lid College van Bestuur adviseur planning en een betrouwbare basis van KPOA: prognose bij Verus: voor het financieel beleid, het financieel, “Amersfoort is een groeigemeente. “Moeten we uitbreiden of locaties sluiten, huisvestings- en De prognoses van Verus hebben ons hoeveel medewerkers kunnen we een personeelsbeleid. jarenlang geholpen bij het plannen van contract aanbieden, welke middelen zijn de onderwijshuisvesting om de groeiende­ beschikbaar voor onderhoud? Met onze leerlingenaantallen op te vangen. Ze zijn prognoses weet je vroegtijdig waar je aan even nuttig nu we te maken krijgen met toe bent en kun je hier beleid op maken. krimp. De prognoses geven ons ook We maken zowel prognoses voor de zicht op de toekomstige overheids­ korte termijn, vijf jaar vooruit, als voor de financiering. Hier kunnen we dan onder lange termijn, twintig jaar vooruit. Onze andere het personeelsbestand van onze informatie halen we bij het CBS, de scholen op afstemmen. Met mevrouw scholen zelf en de gemeenten. We kijken Jordanov van Verus kan ik lezen en naar demografische ontwikkelingen, schrijven. We hebben altijd rond geboortecijfers, woningbouwplannen en 1 oktober even contact. Uiterlijk begin het marktaandeel van de school. Mijn november hebben we de prognoses al collega’s en ik zijn ervaren demografen binnen: mooi op tijd om ze mee te en werken met modellen die voldoen aan nemen bij het opstellen van onze meer­ strenge richtlijnen van OCW en VNG. Alle jarenbegroting. De Verus-cijfers zijn veel leden van Verus kunnen een prognose Meer weten? sneller beschikbaar dan de cijfers van de aanvragen, tegen een aantrekkelijk tarief. Kijk op www.verus. gemeente en actueler dan de prognoses Veel scholen maken al jaren gebruik van van Dienst Uitvoering Onderwijs. Dat telt deze dienstverlening. Met KPOA heb ik nl/pakketten/pakket-­ als een paar leerlingen meer of minder altijd met plezier gewerkt.” • planning-prognose gevolgen kan hebben voor de of neem contact op financiering.” met Ralitza Jordanov via 0348 74 41 21 of [email protected].

13 Samenstelling: Guido de Bruin

“En als je obstakels tegenkomt GEZEGEND – en ik garandeer je dat je die zult tegenkomen –, als je aan Het leven ademt in mijn oor, het worstelen bent en vangt me op als ik val en troost me overweegt om op te geven, wil na iedere huilbui. ik dat je terugdenkt aan dat waar mijn man en ik over De lacht kleurt mijn blik, hebben gepraat sinds we deze hijst me boven de pijn en fluistert reis bijna tien jaar geleden zijn briesjes in mijn hart. begonnen en wat ons elk moment in dit Witte Huis en elk De hoop sleept me naar voren, moment in ons leven heeft stroomt in mijn aderen en kust me gedragen: de kracht van hoop, wanneer de slaap me verlaat. het geloof dat iets beters altijd mogelijk is als je ervoor wilt Ik ben gezegend met de adem werken en vechten. Dat brengt van het leven, de kleur van ons land elke dag verder: onze de lach en de hoop. hoop voor de toekomst en het harde werken waartoe hoop Ik ben gelukkig. ons inspireert.” Nafiss Nia, dichter, in 1992 gevlucht uit Iran, Michelle Obama in haar afscheids­ in: Hoop. Gedichten over grenzen (Uitgeverij toespraak als ‘first lady’, gericht aan Bekking & Blitz / Amnesty International, jonge mensen, 6 januari 2017 2016), 97

“Er is nog zoveel te doen. Maar er zijn overal mensen met zoveel kracht en zoveel optimisme. (…) De rabbijnen zeggen: ‘Ik heb veel geleerd van mijn leraren, maar het meest heb ik geleerd van mijn leerlingen’. Ik ben nooit uit een school weggegaan, na een ontmoeting, zonder hoop. (…) Er is zoveel goeds aanwezig in de nieuwste generatie, dus ik kan haar in vertrouwen al die idealen overdragen, terwijl ik haar ook een beetje vraag om vergiffenis, want ik had haar graag een nog betere, nog rustiger, nog hoopvoller wereld willen doorgeven.”

Rabbijn Awraham Soetendorp in Het Vermoeden (EO), 25 september 2016

14 Ik heb hoop

De hoop van Pasen

Hoop lijkt op verlangen. En toch is ze nog iets anders. Hoop wordt gekenmerkt door vertrouwen in de toekomst, door het vertrouwen dat de toekomst in Gods handen ligt en dat Hij onze diepste verlangens in vervulling doet gaan. En als we hoop hebben, wachten we geduldig totdat God zijn beloften aan ons werkelijk- heid doet worden. Verlangen is er simpelweg, of ik dat nu wil of niet. Voor hoop moet ik bewust kiezen. Ze is een deugd waar ik me voor moet inspannen. In tegen- stelling tot de pessimistische grondhouding die denkt dat de wereld haar ondergang tegemoet gaat, vertrouwt hoop erop dat God de mens en de wereld tot de voleinding brengt, ook al betekent deze voleinding dat menselijke voorstellingen mislukken en stukbreken. Het kruis is het duidelijkste teken daarvan. Het is een symbool van de hoop dat zelfs in de ondergang nieuw leven opbloeit. (…) Ook al zijn hoop en verlangen niet hetzelfde, ze zijn met elkaar verbonden. Want ook verlangen hoopt op iets. Het strekt zich intens uit naar datgene wat er nog niet is. Het is een kracht die de bestaande werkelijkheid overstijgt. Het kan samengaan met vertrouwen in iets in de toekomst – en ook verlangen wil dat het waar en werkelijkheid wordt. Mijn verlangen en mijn hoop gaan een verbond aan in mijn geloof in de opstanding. Dit betekent ook dat we nu al overgaan van het donker naar het licht, alle star- heid en bekrompenheid achter ons laten en vitaal en ruimhartig worden, het graf verlaten en rechtop gaan WINTER staan en lopen. winter. je ziet weer de bomen Anselm Grün, in: Boek van verlangen door het bos, en dit licht (Utrecht: Ten Have, 2004), 228, 230. is geen licht maar inzicht: er is niets nieuws zonder de zon.

en toch is ook de nacht niet uitzichtloos, zo lang er sneeuw ligt is het nooit volledig duister, nee, er is de klaarte van een soort geloof dat het nooit helemaal donker wordt. zo lang er sneeuw is, is er hoop.

Herman de Coninck (1944-1997), dichter, in: Hoop. Gedichten over grenzen (Uitgeverij Bekking & Blitz / Amnesty International, 2016), 40. •

15 FOCUS: SAMENWERKINGSSCHOOL Breng de samen­ werkings­school een peda­gogische stap verder

Tekst: Wout Neutel en Dick den Bakker | Fotografie: GettyImages

Als je kiest voor een samenwerkingsschool, is het zaak om voorbij het ‘bewaken’ van de katholieke, protestants-christelijke en openbare identiteiten te komen. Samenwerking komt aan op het ontwikkelen van een gezamenlijk gedragen pedagogische visie. Het wetsvoorstel van staatssecretaris Dekker om de vorming van een samenwerkingsschool te vereen- voudigen, helpt daar helaas niet bij.

16 focus

Christelijke en katholieke schoolbesturen doordat ze hebben ontdekt dat ze ertoe hun ouders – gezamenlijk mee aan álle hebben tal van legitieme redenen om wel of doen en er mogen zijn omdat ze nodig zijn activiteiten in de school, spreken ze met niet voor samenwerking met het openbaar voor het realiseren van hun toekomst. elkaar over wat hen ten diepste beweegt en onderwijs te kiezen. Als ze uit noodzaak zijn leerkrachten geen ‘grijze muizen’ die (krimp) of overtuiging voor samenwerking Behoudend en defensief geen standpunt innemen ‘omdat er samen- kiezen, kunnen ze ook nu al samenwer- Dan helpt het niet om door dit wetsvoorstel gewerkt wordt’. Op een samenwerkings- kingsscholen vormen. gedwongen te worden om het voormalige school hebben leerkrachten juist een openbare en het voormalige katholieke of expliciete levensovertuiging (humanistisch, Eenvoudiger protestants-christelijke karakter te bewaken. christelijk, islamitisch, et cetera), komen De wet omschrijft exact hoe dat kan. Dat is Alleen al omdat deze bepaling uitgaat van zij daar vrijmoedig voor uit, geven zij van bestuurlijk echter zo ingewikkeld dat in de een zeer smalle visie op wat de identiteit van ­daaruit gestalte aan het gezamenlijk afgelopen jaren niet één officiële samenwer- een school is. Identiteit zit niet alleen in een ­pedagogisch perspectief én zijn zij in staat kingsschool is gevormd. Er zijn wel veel neutrale opstelling (wat dat ook moge zijn) om respectvol met andere meningen om informele samenwerkingsscholen tot stand ten opzichte van levensbeschouwing of juist te gaan en met elkaar waardevolle gekomen uit fusies van openbare en bijzon- in het vertellen van Bijbelverhalen, het ­ontmoe­tingen aan te gaan. dere scholen. Ze noemen zich samenwer- bidden en het vieren van de christelijke kingsschool, hoewel ze formeel openbaar of feesten. Onderwijs is de hele dag waarde- Stap vooruit bijzonder zijn. Deze situatie wordt door de gedreven en is niet los van de overtuigingen Zo’n samenlevingsschool heeft geen overheid als onwenselijk beschouwd maar van de leerkrachten en de schoolgemeen- ­identiteitscommissie nodig. Ze hééft al een werkt in de praktijk vrij goed. schap verkrijgbaar. ­duidelijke eigen identiteit én kan het best Een ruime Kamermeerderheid steunt de Het idee dat een samenwerkingsschool ook formeel een bijzondere school worden, plannen van Dekker om de vorming van een bijvoorbeeld aan de wensen van christelijke waardoor de bemoeienis van gemeenteraad formele samenwerkingsschool te vereen- ouders tegemoet komt door het geven van en wethouder niet tot ingewikkelde voudigen. In het voorstel is er geen sprake lessen godsdienstige vorming, zoals dat op constructies en discussies leidt. Tenslotte is meer van een prognose, maar moet het sommige openbare scholen gebeurt, weer- het onderwijs van de samenleving en niet leerlingenaantal onder het zogenaamde spiegelt zo’n smalle identiteitsopvatting. van de overheid. continuïteitscriterium gezakt zijn. De identi- Door dit facultatief aan te bieden aan een Door zo te denken zetten we een pedagogi- teit van de samenwerkingsschool wordt deel van de leerlingen, bevestig je eerder het sche stap vooruit in het belang van kinderen vooral bewaakt op het niveau van de school openbare karakter dan het samenwerkings- in plaats van hun vorming te laten bepalen via de zogenaamde identiteitscommissie. karakter van een samenwerkingsschool. door wettelijke kaders en beperkingen. • Ook openbare schoolbesturen kunnen Als je echt wilt samenwerken, ligt er een voortaan een samenwerkingsschool onder duidelijk andere opgave voor de samenwer- hun hoede nemen. kingsschool op tafel. Het is daarbij niet vruchtbaar om te blijven denken vanuit de Bewaken openbare en katholieke of protestants-chris- Vooral aan de verplichting om een identi- telijke grondslagen. Daar zijn kinderen niet teitscommissie in te stellen, die het open- bij gebaat. Dat het wetsvoorstel dat wél bare en het bijzondere karakter van een doet, maakt het in de kern behoudend en samenwerkingsschool moet bewaken, kun defensief. je zien dat het wetsvoorstel aan de ene kant Meer weten of sparren Tekst: Wout Neutel en Dick den Bakker | Fotografie: GettyImages ruimte probeert te bieden aan een ontwik­ Pedagogische visie met onze adviseurs? keling die gaande is. Wil je met het oog op samenwerking in het Neem contact op met Aan de andere kant wordt deze ruimte belang van de vorming van kinderen werke- Wout Neutel, ingevuld op een manier die scholen niet lijk een stap vooruit zetten, dan is het zaak helpt om de bedoeling van onderwijs om allereerst tot een gezamenlijk gedragen belangenbehartiger, gestalte te geven, dat wil zeggen: doen wat pedagogische visie te komen. Die vind je [email protected], de school pedagogisch wenselijk vindt voor bijvoorbeeld terug in het concept van de 06 22 92 19 74 de vorming van de leerlingen tot zelfstan- ‘samenlevingsschool’ of de Dick den Bakker, dige, bewuste mensen die een bijdrage ‘ontmoetingsschool’. directeur onderwijs leveren aan een vreedzame samenleving, Op grond van zo’n visie doen kinderen – en en identiteit, [email protected], 06 23 63 38 49 17 LEIDERSCHAP EN SPIRITUALITEIT: WAT BEWEEGT DE SCHOOLLEIDER?

Tekst: Anton de Wit | Fotografie: Shutterstock

In het traject ‘Persoonlijk leiderschap en spiritualiteit’ worden directeuren van katholieke scholen uitgedaagd om over hun diepste drijfveren en waarden na te denken. Twee deelnemers en een begeleider vertellen.

Tineke Geertsma, directrice IKC/basisschool geeft op een school, dan moet jij toch zeker Dat je de kinderen de rust en de ruimte Sint Michaël in Harlingen: “Ik werk op een weten waar het om gaat. Voor mij is dat: dat geeft om zich te ontwikkelen. Dat je niet katholieke school, ooit heb ik die keuze wij kinderen mee willen nemen op de weg alleen denkt vanuit Cito-scores, maar het gemaakt, en ik sta daar nog steeds achter. naar volwassenheid, aan de hand van onze hele kind ziet. Natuurlijk lukt dat alles lang Destijds was het simpel, je was van huis bron, namelijk de verhalen in de Bijbel over niet altijd. We zijn geen ideale school, katholiek en dat sprak verder voor zich. Jezus. Dat wij kinderen gaandeweg in een maar wel een school met idealen. We zijn Nu wordt er toch steeds meer gevraagd: juiste balans van ontwikkelingsgericht en optimistisch, gaan uit van het goede in de wie ben je als school? Hoe geef je er opbrengstgericht richting het voortgezet mens, en wij vieren het leven, ook letterlijk in ­woorden en vorm aan? Dat vraagt bezinning, onderwijs brengen.” diverse vieringen. Kinderen bij ons op school om onder woorden te brengen wat je ten zeggen: ‘We moeten hard werken maar we diepste raakt. Dat was voor mij de reden om School met idealen doen ook veel leuke dingen.’ Dat vind ik een aan het traject deel te nemen.” Geertsma: “Goed leiderschap betekent dat goed teken.” Sjors de Wolff, directeur van basisschool It je een ideaal hebt, weet waar je naartoe wilt. De Wolff: “Juist de vieringen waarderen Klimmerblêd in St. Nicolaasga en de Dat je aandacht hebt voor mensen, goed kinderen én ouders zeer. Wij vieren bijvoor- Sint Ludgerusschool in Balk: “Als je leiding luistert, ieders kwaliteiten naar voren brengt. beeld Allerzielen, ‘kaarsjesdag’ noemen

18 LEIDERSCHAP EN SPIRITUALITEIT: WAT BEWEEGT DE SCHOOLLEIDER? “Goed leiderschap betekent dat je een ideaal hebt, weet waar je naartoe wilt”

wij het. Kinderen mogen vertellen over een mensen van wie ik geen afscheid heb Aandacht voor elkaar overleden grootouder, een huisdier, ze kunnen nemen. Door de persoonlijke Geertsma: “Ik hoop dat dit traject nu aan steken kaarsjes op, er wordt veel gepraat en ­begeleidingsgesprekken besefte ik: dit is meer mensen in de schoolteams wordt gehuild. Zo delen we het verdriet met elkaar. waarom ik ben wie ik ben, waarom ik doe aangeboden. De kartrekkers, de intern Vroeger werden zulke zwaardere thema’s wat ik doe, ook op school. Ik wil alles uit begeleiders, coördinatoren, enzovoort. nogal eens vermeden, maar ik verzeker je mijn leven en werk halen wat mogelijk is. Het kan meer bezinning en reflectie brengen. dat dit door iedereen als de topviering van Ook wil ik dat conflicten in de klas nog voor En aandacht voor elkaar, dat vind ik het het jaar wordt ervaren. We gaan met de het einde van de schooldag uitgepraat allerbelangrijkste. Dat schiet er door de moeilijke dingen uit onze traditie minder worden, iedere dag verdient een nieuwe dagelijkse hectiek zo makkelijk bij in, het krampachtig om, en dat komt mede door start. Ik heb het traject als een geschenk aandachtig naar elkaar luisteren, samen dit traject over leiderschap en spiritualiteit. ervaren. Daar kan geen psycholoog tegen ideeën ontwikkelen. Maar als meer mensen Ik ga er zelfverzekerder het gesprek op.” het traject hebben gevolgd, zijn er in elk over aan.” De Wolff: “Ik merk dat ik ook anders in de geval meer mensen die de noodzaak ervan begeleiding van teamleden ben gaan staan. inzien. Ik heb mijn cadeautje gehad, ik zou Geschenk Ik vraag hen: hoe sta je eigenlijk in het dit nu aan anderen gunnen.” Geertsma: “Heel mooi vond ik dat in het leven? Waar komt je drive vandaan? traject je leiderschap werd verbonden aan je Dat levert indrukwekkende gesprekken op. persoonlijke levensverhaal. Maar ook Daardoor ontwikkelt het team zich ook confronterend. Ik heb een aantal sterfgeval- steeds verder. Het moet niet blijven hangen len in mijn nabije omgeving meegemaakt, bij de directeuren.” >

19 Wat wil het traject ‘Persoonlijk leiderschap en spiritualiteit’?­

keuzes maakt. Dat versta ik onder De sleutel ligt bij de niet-maakbaarheid. ­spiritualiteit: de kunst om te zien waar het Daarna gaan de deelnemers individueel op aankomt. Te zien wat in jouw leven én in kleine groepen verder: mede aan uiteindelijk van waarde is, en dat te verbin- de hand van casussen uit hun eigen den aan wat in je werk van waarde is. praktijk, gaan we na hoe hun drijfveren Om dat te ontdekken en ontwikkelen zijn en idealen een rol spelen in hun leider- we twee jaar geleden met het traject schap en hoe ze meer van daaruit leiding ‘Persoonlijk leiderschap en spiritualiteit’ kunnen geven. En daarin ook merken dat gestart. In eerste instantie bij scholen van niet alles maakbaar is. de Bisschop Möller Stichting (BMS) en De BMS is nu in een volgende fase later ook bij andere schoolstichtingen. Het beland: het aanbieden van een soort­ Theo van der Zee, adjunct-wetenschap- traject begint met een aantal persoonlijke gelijk traject in pilots voor andere pelijk directeur Verus, leidt het traject ­bio­grafische gesprekken met de school­ ­medewerkers. De vraag kwam vanuit de ‘Persoonlijk leiderschap en spiritualiteit’: leiders, die één van mijn collega’s of ik deelnemers zelf. Wij hebben hier zo veel “Hoe houd je je staande als schoolleider voeren. Op basis van belangrijke gebeurte- aan gehad, zeiden ze, dat we het ook in een veranderende samenleving, die nissen in hun leven en werken proberen we leerkrachten gunnen. Ook voor de klas van alles van je verwacht? Dan komt het op het spoor te komen van hun diepste staan vergt immers een soort van aan op wie jij als persoon bent, en hoe je drijfveren en uiteindelijke waarden. ­leiderschap.” •

Voor meer informatie over het traject: www.verus.nl/leiderschap-­ spiritualiteit Een traject wordt altijd op maat gemaakt. Neem hiervoor contact op met Theo van der Zee, [email protected], 06 53 36 90 47.

20 opinie Tekst: Kees Jansen

500 jaar Reformatie: daar zit muziek in!

Veel protestanten én katholieken herdenken dit jaar dat Maarten Luther vijfhonderd jaar geleden de Reformatie inluidde. Dat feit is niet alleen theologisch relevant, maar ook muzikaal. We doen het erfgoed van de Reformatie óók eer aan door te investeren in goed muziekonderwijs, na decennia van afbraak en nonchalance.

De Reformatie heeft behalve op kerkelijk terrein ook grote Toetsen voor taal, rekenen en algemene ontwikkeling invloed gehad op de muziek. Luther zelf was een begaafd zijn gemeengoed bij toelating tot de pabo. Terecht! musicus, die diverse liederen voor kerkelijk gebruik Zou het ook niet tijd worden het muziekonderwijs weer gecomponeerd heeft. Ook thuis musiceerde hij veel. serieus te nemen? Misschien moeten ook daarvoor wel De traditie die hij heeft ingezet, bracht componisten toelatingseisen worden gesteld, zodat alle leerkrachten voort als Schütz en Bach. zelf verantwoord muziekles kunnen geven. Wanneer Calvijn heeft in de liturgieën die hij voor Straatsburg en wordt de eerste leerkracht disciplinair aangepakt omdat Genève heeft opgesteld, een belangrijke plaats ingeruimd hij geen (goed) muziekonderricht geeft? Hoeveel scholen voor de gemeentezang van de psalmen, die – zolang de zouden als zwak beoordeeld worden als het muziek­ in zijn opdracht vervaardigde melodieën nog geen onderwijs meewoog in de beoordeling van de inspectie? gemeengoed waren – op school aan de kinderen moesten Onderwijsminister Jet Bussemaker heeft vorig jaar worden geleerd. Die konden dan in de kerk het voortouw gelukkig een mooie stap gezet door meer subsidies nemen om de volwassenen het psalter aan te leren. voor muziekonderwijs beschikbaar te stellen. Maar dat Componisten als Sweelinck en Van Noordt staan in was dan wel na decennia van afbraak en nonchalance. deze traditie. Hoe terecht is de juichende conclusie dat “muziek­ Beide reformatoren waren ervan overtuigd dat het onderwijs weer leeft op de basisschool” omdat 728 muziekonderwijs in het curriculum van de scholen een scholen een subsidie daarvoor hebben aangevraagd, prominente plek moest hebben. En waarom ook niet? als dat dus betekent dat ruim 90% van de basisscholen De meeste kinderen zingen graag en vinden het heerlijk die subsidie niet heeft aangevraagd? om muzikaal gestimuleerd te worden. De vormende Het lijkt mij een mooi idee, helemaal in de geest van waarde van goed muziekonderricht kan moeilijk overschat de reformatoren van wie we dit jaar de wapenfeiten worden. Volgens Luther kon iemand eigenlijk geen gedenken, dit jaar te gebruiken voor een impuls aan onderwijzer worden als hij niet muzikaal was. goed muziekonderwijs. Zoals we dat in 2017 zeggen: onze kinderen hebben er recht op!

21 Tekst: Fien, Ilse, Luuk, Sofia en Sevilay (v.l.n.r.) | Fotografie: Shody Careman

WHAT’S IN A NAME?

22 what's is a name

Jhr. Mr. H.M.J. van Asch van Wijckschool Achter de naam van een school gaat een verhaal schuil. In deze rubriek zoeken leerlingen uit wat dat verhaal is. Deze keer: Sofia, Ilse, Sevilay, Fien en WHAT’S Luuk van de Jhr. Mr. H.M.J. van Asch van IN A Wijckschool in Utrecht. NAME?

“De naam van onze school vinden we wel een beetje lang. Wij zeggen zelf altijd ‘Asch van Wijckschool’.”

De Jhr. Mr. H.M.J. van Asch van Wijckschool Maar waarom is onze school vernoemd naar is een protestants-christelijke school in hem? Nou het zit zo: toen het schoolbestuur Utrecht. Het is een gezellige school die voor financiële problemen had, gaf Maurits 5000 iedereen openstaat. Wij doen hier veel met gulden. Dat was toen heel veel geld. We kunst en cultuur, we hebben een plusklas en hebben het omgerekend (op de site van het voor de kinderen die meer uitleg nodig internationaal instituut voor sociale geschie- hebben, is er meer begeleiding. denis) en dat bedrag rond het jaar 1900 zou De naam van onze school vinden we wel een nu meer dan 60.000 euro waard zijn! beetje lang. Wij zeggen zelf altijd ‘Asch van Als bedankje heeft het bestuur een school Wijckschool’. We hebben ons weleens naar hem vernoemd. Alleen…. onze school is ­afgevraagd waar al die letters vóór deze opgericht in 1932, dus 22 jaar na de dood naam voor staan. Dat hebben we voor jullie van Maurits. Hij heeft het niet meer mee­­ uitgezocht. gemaakt en dat vinden wij wel een beetje Onze Jhr. Mr. H.M.J van Asch van Wijck jammer voor hem. heette voluit: Hendrick Maurits Jan van Asch Nu weten we eindelijk wie Jhr. Mr. H.M.J. van Wijck. Zijn roepnaam was Maurits. Hij van Asch van Wijck was en waar al die letters was jonkheer (jhr.) en meester in de rechten voor staan. Wij denken dat Maurits veel over (mr.). Hij was dus van adel en had rechten had voor andere mensen en onderwijs heel gestudeerd. belangrijk vond. Goed dat er een school naar Maurits werd geboren op 28 augustus 1850 hem genoemd is! en overleed op 9 april 1910. Hij heeft in de gemeenteraad van Utrecht gezeten en in de Tweede en Eerste Kamer. Hij is ook rechter geweest en nog veel meer.

23 Verus verdiept

Geruchten of waarheid? In actuele discussies worden veel praatjes verkondigd. “Duizend geruchten door elkaar, valse en ware, die een stroom van praatjes rond doen waaien”, schreef Ovidius al. Verus Magazine zoekt uit waar het echt om gaat. Dit keer geen praatje, maar een woord dat overal opduikt: polarisatie. Nico Dullemans geeft zijn visie, Taco Visser reageert.

24 Verus verdiept Tekst: Nico Dullemans en Taco Visser (kader), adviseurs identiteit bij Verus | Fotografie: GettyImages

Verus verdiept: Polarisatie

Wat school kan betekenen als spanningen hoog oplopen

Wij leven in een tijd van polarisatie, zo heet het. Maar wat is polarisatie eigenlijk? En wat verwachten wij van scholen als in de buitenwereld volwassenen tegenover elkaar zijn komen te staan of langs elkaar heen leven?

De wereld is wat ze is Naipaul, in 1932 op Trinidad geboren uit Daar had Naipauls vader zich opgewerkt. V.S. Naipaul, in 2001 winnaar van de ouders van Indiase afkomst, heeft de Hij leerde zichzelf Engels, werd schrijver Nobelprijs voor literatuur, schetst in zijn multi-etnische wereld zoals ze is, met haar en journalist en kwam, zo bleek, in twee roman Een bocht in de rivier uit 1979 een gepolariseerde verhoudingen, aan den lijve ­werelden terecht. Zijn zoon zou die hache- illusieloos portret van een multi-etnische ondervonden. Op Trinidad werden in de lijke positie ook leren kennen. Hij ging naar microkosmos van Afrikanen, Arabieren, zestiende eeuw de inheemse eilanders door de beste school op het eiland en studeerde Aziaten en Europeanen aan een rivier in Spanjaarden, Hollanders, Fransen en vervolgens in Oxford. Maar daarna, in de Congo. De veelgeciteerde openingszin luidt: Engelsen onteigend en uitgeroeid. Hun jaren vijftig, kwam Naipaul voor gesloten “The world is what it is; men who are nazaten, aangevuld met immigranten overal deuren te staan. Het is zijn uitzonderlijke nothing, who allow themselves to become vandaan, leidden hun leven langs etnische schrijverschap geweest dat hem toch nothing, have no place in it.” scheidslijnen. ­erkenning bezorgde. >

25 Polarisatie komt overal voor “De actuele polarisatiepraktijk blijft steken in Het belang van communicatie Deze hiërarchie tussen etnische groepen bevroren posities”, schrijft Trommel. Hoe Dat geldt ook in een klas waar tegen­­stel­ geeft aanleiding tot verwijdering, polarisatie, komt dat? Hij wijt dit aan de ‘instrumentele lingen aan het licht komen. Maar ook daar aldus Fons van de Vijver, hoogleraar rede’, een quasi-rationele, allesomvattende worden ‘oplossingen’ verkocht die het cross-culturele psychologie in Tilburg. kijk op het leven, die zich vertaalt in een zonder een gesprek over waarden denken In Nederland polariseren autochtonen bedrijfsmatige benadering. te kunnen stellen. Neem nou Taakspel, dat eerder met ‘niet-westerse’ allochtonen als Deze aanpak is overal waar te nemen, ook een aanhoudend gespannen sfeer in een Marokkanen, die lager op de maatschap­ in het onderwijs. Zo drukt het zogenoemde klas met competitie wil oplossen. Er zijn pelijke ladder staan, dan met westerse waarderingskader van de Inspectie van het gedragsregels opgesteld, de leerlingen allochtonen, zoals Duitsers, die net als Onderwijs kwaliteit uit in termen van produc- vormen teams die met elkaar wedijveren om zijzelf bovenaan staan. tiviteit, effectiviteit, doelmatigheid en recht- een beloning. Het winnende team heeft zich Ook wijst Van de Vijver erop dat onze vaardigheid. Daartoe zijn vele tientallen het meest voorbeeldig gedragen. Het wordt ­identiteit deels een product is van de groep indicatoren gefabriceerd waarmee zij de aan de man gebracht als een methode ten waartoe wij behoren; meestal zijn wij daar scholen de maat neemt. De inspecteur behoeve van een veilig klimaat (een positief over. Dit is zeker zo als onze groep bespreekt zijn bevindingen met de school­ aandachtspunt van de onderwijsinspectie wordt bedreigd en gediscrimineerd. Zo’n leider, de bestuurder en soms ook met de trouwens), een anti-pestprogramma. groep krijgt dan een gemarkeerde status, raad van toezicht. Intussen is het een kras staaltje van terwijl die van de meerderheid ongemar- De ingewikkelde onderneming die de school ­instrumenteel denken. keerd blijft. De groep met een markering is, wordt door de inspecteur samengevat op De wereld is wat ze is, maar zonder een wordt voortaan beoordeeld op zijn anders- het dashboard dat hij vervolgens op tafel gesprek over waarden gaat het niet. In zijn. De verschillen met de meerderheids- legt. Met kracht van wet moet iedereen, Engeland werd een jonge vrouw vermoord, groep krijgen zo de nadruk. van leraar tot intern-toezichthouder, daarop een zus van een leerling van de katholieke Dit zijn sociaalpsychologische processen kijken en ernaar handelen. Deze gang van Christ The King Primary School in Reading. die volgens Van de Vijver overal wel voor­ zaken heet governance. Hongeren naar Directeur John Cosgrove schrijft in komen en polarisatie in de hand kunnen orde, noemt Trommel het. “Alle partijen The Tablet: “Op ons speelplein ontstond werken. De wereld is wat ze is. worden min of meer ‘handlanger’ van [de ongelooflijk veel rumoer, grenzend aan overheid] en daarmee medeverantwoordelijk hysterie. Bij zo’n tragedie worden wij uitge- Nuttig en bedreigend (…).” daagd de liefde van God betekenis te laten Polarisatie is ook nuttig, betoogt Willem hebben voor onze kinderen, om hen troost Trommel, hoogleraar bestuurskunde aan Gesprek over waarden gesmoord te bieden, gerust te stellen en een middel de Vrije Universiteit1. In een multiculturele Onder de deken van dit rationele, econo­ tot herstel aan te reiken.” samenleving zorgt polarisatie voor verhel­ mische en schijnbaar waardevrije denken, Het betrof een moslimgezin, en dat bleek dering van maatschappelijke tegenstellin- blijven de echte (morele) tegenstellingen complicerend. “Als directeur van een school gen, maar uiteindelijk moeten die ook onbenoemd. Trommel stelt dat deze met een flink aantal moslimkinderen kwam worden overbrugd en getransformeerd. ­‘governmentality’ en het bijbehorende ik er tot mijn schande achter dat ik zelfs niet Het probleem is volgens Trommel dat de bedrijfsmatige idioom, discussies over wist of moslims voor hun doden bidden. hedendaagse ‘Verlichtingsfundamentalisten’ ­waarden in de kiem smoren. Een moslima Wij waren onzeker, we wilden niet de familie in dat laatste niet geïnteresseerd lijken te met gezichtsbedekkende kledij krijgt te voor het hoofd stoten. De grootvader zijn: “het uitvergroten van tegenstellingen horen dat zij haar eigen succes op de vertelde mij dat hij blij zou zijn als er voor het moet ons vooral laten zien dat de culturele arbeidsmarkt in de weg staat. Wat die kledij gezin zou worden gebeden.” Cosgrove kloof principieel en fundamenteel onover- voor haar betekent en wat ze ermee wil besluit: “Het is toch wel bijzonder spijtig dat brugbaar is”. uitdrukken, interesseert ons niet – zeker niet er eerst iets verschrikkelijks moest gebeuren als er wellicht een onuitgesproken morele voordat ik het belang van communicatie kritiek op het project van de markteconomie inzag.” achter zit. Maar een wezenlijk gesprek over 1 In: Polarisatie Bedreigend en verrijkend, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling verschillen in waarden is nodig om weer (red.), 2009 toenadering tot elkaar te kunnen zoeken.

26 Verus verdiept

Is de polarisatie met vreemdelingen niet ook een gepolariseerd gesprek met onszelf?

Tekst: Taco Visser

DOOR DIALOOG BOVEN DE POLARISATIE UITSTIJGEN

De polarisatie tussen mensen onderling is geworden. Wat is ‘de’ Nederlander of je je immers continu tussen vreemden en en tussen groepen lijkt toe te nemen in ‘de’ man? Wat is ‘de’ identiteit van een de veranderende wereld maakt ook dat onze samenleving. En ook individuen katholieke school of van gereformeerd-­ onze wereld continu vreemd is. zelf lijken innerlijk gepolariseerd te zijn. vrijgemaakten? Intussen blijven moderne Wat voor soort dialoog is nodig? Daarvoor Om al deze vormen van polarisatie te mensen ook gewoon relationele wezens. wijst Dullemans de weg. Als de wereld met verminderen, is het leren van dialoog Ze gaan verbindingen aan, maar dus haar systemen en instrumenten continu met anderen en met onszelf van belang. minder vast(omlijnd). verandert, dan moet het gesprek niet Wat kenmerkt die dialoog? En waarom Wat heeft dit voor gevolgen voor het daarover gaan. Wat ondanks verandering zou de school die oefenen? sociologische ingroup-outgroup­ blijft, is wat mensen van betekenis vinden. mechanisme waar Dullemans op wijst? Het gesprek zal over waarden moeten Begin dit jaar overleed de Pools-Joodse Hoe kunnen moderne mensen positief zijn gaan. En omdat leerlingen hun identiteit socioloog Zygmunt Bauman. Hij werd over hun eigen groep, als zij zich daarmee nog zoeken, zullen vooral zij daar baat bij bekend om zijn duiding van de moderne vloeibaar, niet-traditionalistisch en hebben. Misschien is de klas tegenwoor- mens. De premoderne mens had volgens ­individualistisch verhouden? Waar voelen dig de enige plek waar ‘vloeibare’ en hem een stabiele identiteit in een wereld zij zich nog thuis en geborgen? Is het ‘minder vloeibare’ jongeren veilig over die in zijn leven ook weinig veranderde. daarom misschien dat moderne mensen hun waarden kunnen spreken. Christelijk De wereld van de moderne mens verandert zo onbestemd bang zijn geworden voor ­geïnspireerde scholen hebben daar continu en daardoor ook zijn identiteit. immigranten uit culturen met wel een ­ervaring mee. De veranderingen gaan nu zo snel dat een schijnbaar stabiele eigen groep, traditie en Maar er zijn toch botsende waarden? moderne identiteit volgens Bauman ‘vloei- religie? Is de polarisatie met vreemde­ Levert dat geen clash in de klas op? Niet baar’ is: liquid modernity. De moderne lingen niet ook een gepolariseerd gesprek wanneer die waardendialoog met zichzelf mens krijgt daardoor ‘helaas’, aldus met onszelf? en anderen op drie niveaus plaatsvindt: Bauman, steeds het appel om verbin­dingen welke universele waarden streef je na? te verbreken met mensen, plaatsen Clash in de klas? Met welke groepswaarden van een cultuur, en tradities. Zygmunt Bauman wijst ook een uitweg. religie of traditie verbind jij je (hoe vloeibaar De moderne mens zal moeten leren ook)? En wat is jouw individuele waarden- Gepolariseerd gesprek omgaan met diversiteit van anderen en pakket? Vooral wie leert spreken over met onszelf zichzelf door middel van dialoog. In onze waarden op universeel niveau, leert Een ander gevolg van onze westerse verstedelijkte, geglobaliseerde wereld is verbinding te maken boven het individu ­vloeibare identiteit is dat ook de groeps­ dialogiseren met vreemden volgens hem en diverse groepen uit. • identiteit van moderne mensen vloeibaar wezenlijk. Via beeld en op straat beweeg

27 Tekst: Pim Kalkman | Fotografie: Corine de Reus | Illustratie: Remco Schoppert

‘Met hoop heb je goud in handen’

“Als de school geen plaats van hoop meer is, wat dan nog wel?” Toch waren de meeste collega’s en leerlingen die ik vroeg om eens door de ‘bril van hoop’ naar de school te kijken behoorlijk verrast. Want in de hectiek van alledag kom je daar niet of nauwelijks aan toe. De reacties waren zó mooi dat ik ze heb gebundeld in een pendant van Leo Bormans’ ‘World book of Hope’: ‘The Corderius Book of Hope’. Het ligt inmiddels als een kostbare bron van inspiratie op de tafel in de personeelskamer van het Corderius College, als afscheidscadeau bij mijn vertrek naar Verus. Met hoop heb je goud in handen.

Eigenlijk ging er ook voor mij een wereld Pedagogiek van vertrouwen die vol trots haar baby komt laten zien aan open. Elke bijdrage is anders en uniek en Rode draad in het boek is misschien wel dat de conciërge, omdat hij haar altijd probeerde getuigt van de bijzondere gemeenschap die menselijke verlangen om gekend, gezien en ‘op te beuren’. Een lesbisch meisje dat een school kan zijn. Het zijn antwoorden misschien zelfs geliefd te worden. De leer- tijdens de les biologie uit durft te komen op de vraag waaróm, of misschien wel ling die er in het kader van zijn maatschap- voor haar geaardheid, gevolgd door een waartoé we dagelijks ons bed uit komen, pelijke stage voor het eerst in zijn leven kostbaar gesprek in de klas. om les of leiding te geven, lessen te volgen achter komt dat hij gemist wordt door een Achter al die hoopvolle ervaringen gaat op of te zorgen dat de organisatie draait. oudere in het verzorgingshuis als hij er een het Corderius een bijzondere pedagogiek Om verschil te maken; want, zo blijkt, keer niet is. Een oud-leerlinge, zwanger schuil, die je een pedagogiek van vertrouwen, dat doen we. geworden tijdens haar examenjaar havo, van zien zou kunnen noemen.

28 ik heb hoop campagne

WEEK VAN DE HOOP Verus maakt de hoop van honderd­ duizenden kinderen, leerkrachten en docenten zichtbaar. Als positieve tegen- kracht voor alles wat daaraan afdoet. Door hen actief bezig te laten zijn met het thema hoop en hen in staat te stellen hun blijken van hoop te uiten en te delen met de wereld.

Daarom organiseren we van 20 t/m 26 maart 2017 de Week van de Hoop. Met speciaal ontwikkeld lesmateriaal en een eigen app ontdekken de leerlingen samen wat hoop voor hen betekent, waar zij hoop van krijgen en hoe zij hoop kunnen delen met elkaar en de wereld. Met deze campagne sluiten wij aan op het prachtige werk dat op onze scholen gebeurt. Zodat we met elkaar een positieve beweging op gang brengen in de klas, de school en daarmee in de samenleving!

Ook jouw klas of school kan meedoen! Kijk ikhebhoop.nl is live! Wil je op www.ikhebhoop.nl voor alle informatie. meedoen, ga dan snel naar Meld je aan, download de app en deel de site en meld je aan! jouw hoop met de rest van Nederland.

Met vallen opstaan werken we heel bewust betrokken, verantwoordelijk en veilig. Als als ze is door de gezondheidsproblemen in aan een cultuur van bemoediging en het kenmerk van de oefenplaats die we als Afrika. “Docenten op het Corderius bleven aanleren van gewenst gedrag. We zijn christelijke school willen zijn. Maar ook als erin geloven dat ik het zou kunnen en nu is gewend geraakt niet zozeer te kijken naar perspectief waarop we elkaar aanspreken. het bijna zover”. wat níet goed gaat, ‘nóg niet’ zeggen we Dit perspectiefdenken leverde een waarde- Ten slotte: hoop hangt niet af van wat er in dan, maar in toenemende mate naar wat volle bijdrage aan de groei van een school- de wereld gebeurt, schreef ooit Václav al wél goed gaat. Om vanuit die positieve gemeenschap waar we elkaar beter zien en Havel. Dat lijkt me juist nu een enorme benadering te zoeken naar wat hij of dus meer didactisch maatwerk leveren. bemoediging. Je werkt niet omdat het altijd zij nodig heeft om wat nog achterblijft te Waar lucht en ruimte is gekomen om ook kans van slagen heeft; maar omdat het versterken. Bij leerlingen én collega’s. onze eigen deskundigheidsbevordering goed is. Dat vraagt om visie, om oefening, structureel vorm en inhoud te geven. Om te om veel vallen en ook weer opstaan, om Perspectief werken vanuit een open en motiverende samen, om lef. Daar moet je moeite voor Het raamwerk voor deze pedagogiek growth mindset. doen. Maar het cultiveren van een klimaat hebben we een aantal jaar geleden van hoop op onze scholen draagt een ­gevonden in Positive Behavior Support Klimaat van hoop bijzondere belofte in zich. In de woorden van (PBS), een bijzonder instrument om alles Niet dat het altijd gebeurt; maar er wordt Claartje in het ‘Corderius Book of Hope”: wat al goed gaat op school te verbinden en aan gewerkt, en dat proef je. “Op mijn “Uit hoop ontstaan mooie mensen en uit de versterken. Kern van het verhaal is het vorige school werd ik door vier docenten mooie mensen ontstaat een mooie wereld”. gezamenlijk opstellen van heldere verwach- uitgelachen toen ik zei dat ik na de mavo tingen, waarbij iedereen wordt betrokken. havo wilde gaan doen”, schrijft Ebru. Meer informatie: Pim Kalkman, Dat gold ook voor de kernwaarden, die we Inmiddels doet ze vwo 6 omdat ze per se PBS-coach en adviseur identiteit Verus, groot boven de school hebben gehangen: geneeskunde wil gaan studeren, geraakt [email protected] •

29 NIEUWSPLEIN

Nieuwe Verus medewerkers stellen zich voor Training Ziektewet, WGA en Vervangings­ fonds

De toekomst van het Vervangingsfonds is onzeker. Hierdoor zult u vervanging van zieke werknemers straks op een De afgelopen maanden mochten we Aart Jon Schimmel is als adviseur andere manier moeten gaan financieren. drie nieuwe collega’s ontvangen: ­identiteit toegevoegd aan onze afdeling Lianne Flierman, Danique Bolle en Onderwijs & Identiteit. De afgelopen elf Niet alleen het Vervangingsfonds is van Aart Jon Schimmel. jaar gaf hij het vak godsdienst op een invloed op uw organisatie maar ook middelbare school. “Ik denk daardoor wetgeving rondom Ziektewet en WGA. Lianne is juridisch adviseur op de help- enigszins te weten hoe een school in Hoe kunt u dit nu regelen? Maakt u desk bij Verus. Belt u met uw vraag naar elkaar zit”, zegt hij over zichzelf, “en heb gebruik van eigen middelen of sluit u onze juridische helpdesk (0348 74 44 60), ervaren hoe leerlingen, docenten en hiervoor een verzekering af? De financiële dan is zij wellicht degene die u verder helpt. MT-leden veel bezig zijn om te bepalen consequenties kunnen enorm zijn. Danique startte in januari als belangen­ wie ze zijn, waar ze voor staan, en wat behartiger. Ze stond hiervoor voor de ze willen doen. Het lijkt me mooi om Financiële risico’s klas, want na haar master vanuit Verus het gesprek hierover te Uit gesprekken met onze leden is Maatschappelijke Opvoedingsvraag­ kunnen faciliteren.” ­gebleken dat maar weinig onderwijs­ stukken is ze docent maatschap­pijleer instellingen de consequenties van deze geweest. wettelijke wijzigingen en veranderingen goed kunnen overzien. Daarom heeft Verus samen met Avans+ de training Ziektewet, WGA en Vervangingsfonds De school op humanistische, algemeen ontwikkeld. bijzondere, hindoeïstische, islamitische, In deze training krijgt u inzicht in de reformatorische en gereformeerd- financiële risico’s van ziekte en arbeids- vrijgemaakte grondslag ongeschiktheid voor uw organisatie. En natuurlijk bespreken we ook de alter­ Dat mag dus niet langer, als het aan staats- uitgaat. In de praktijk is het tot op heden natieven wanneer het Vervangingsfonds secretaris Sander Dekker ligt: Het stichten mogelijk om niet alleen een enkelvoudige in de huidige vorm wordt opgeheven. van scholen op grond van een combinatie richting op te geven, maar ook een wille- van richtingen. Ook dergelijke combinaties keurige combinatie van meerdere richtingen, In Leeuwarden, Leusden, Leiden en moeten in het vervolg een aantoonbare ook als deze combinatie onlogisch of zelfs Tilburg, op 7 maart, 21 maart en 4 april maatschappelijke basis hebben. inhoudelijk tegenstrijdig is. 2017. Kijk op www.verus.nl voor meer informatie. Willekeurige combinatie Er zijn dan ook schoolbesturen die van deze Besturen moeten bij het aanvragen van mogelijkheid gebruik maken om op deze bekostiging voor een bijzondere school manier een voldoende aantal potentiële aangeven van welke richting de school leerlingen aan te tonen.

30 nieuwsplein

Veertigdagentijd: bewustwording in de klas

Wil uw katholieke of christelijke school Subsidieregelingen zich inzetten voor een goed doel tijdens voor projecten de veertigdagentijd? Of wilt u de Vastenactie ondersteunt jaarlijks zo’n vastentijd gebruiken voor bezinning en 100 projecten over de hele wereld. Het grote bewustwording van de kinderen? Doe campagneproject wordt zelfs drie jaar lang mee met de Vastenactie! gesteund. De komende vastentijd zetten de kinderen zich in voor een veilige speelplek Voor alle mensen en een moestuin voor de kinderen in Samen met de deelnemende Nederlandse El Salvador. basisscholen zet Vastenactie voor Scholen zich in om mensen die dat nodig hebben, Scholen kunnen via de parochie een eigen te helpen bij het opbouwen van een mens- doel indienen bij Vastenactie. Dit project kan waardig bestaan. De hulp van Vastenactie in aanmerking komen voor financiering. komt ten goede aan alle mensen, ongeacht hun geloof, sekse of afkomst. Voor de Actie en lespakket uitvoering van de projecten wordt samen­ Schoolkinderen kunnen bijdragen door gewerkt met lokale katholieke groepen. bijvoorbeeld een flesseninzamelactie, sponsor­ Zij weten immers wat de mensen lopen of door het doen van klusjes met de nodig hebben om op eigen benen te vastenactiedoosjes. Daarnaast biedt kunnen staan. Vastenactie een eigentijds lespakket aan voor basisscholen om invulling te geven aan de Vastentijd en is er een scholentour op Nederlandse basisscholen. Meer weten? Kijk op www.vastenactie.nl

Eerste hulp bij personeelsproblemen

Een uitgave voor leden van Verus Vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs Een docent die geen orde kan houden, een te sturen als een medewerker onvoldoende medewerker die overspannen is, een leer- functioneert of zich niet aan de afspraken kracht die weigert zich te houden aan houdt. Ook gaat de brochure in op de gemaakte afspraken… Het zijn voorbeelden verschillende stappen bij langdurig ziekte- van personeelsproblemen die vragen om verzuim en het beëindigen van een dienst- een zorgvuldige aanpak. verband onder de Wwz.

Actueel personeelsdossier Voorkomen is beter dan genezen Gelukkig staat u er niet alleen voor. Verus Tot slot leest u wat Verus Advocaten & Advocaten & Juristen helpt scholen hierbij. Juristen voor u kan doen. Idealiter vraagt u

JURIDISCH ADVIES OVER LANGDURIG ZIEKTEVERZUIM, Door juridisch advies en bijstand, maar ons advies vóórdat de problemen uit de ARBEIDSCONFLICTEN, ONTSLAG EN MEER Eerste hulp bij daarvoor is het wel belangrijk dat er een hand zijn gelopen. Voorkomen is altijd beter personeelsproblemen actueel en zorgvuldig opgebouwd perso- dan genezen! Maar uiteraard staan onze neelsdossier is. Met de invoering van de advocaten en juristen voor u klaar om u Wet werk en zekerheid (Wwz) per 1 juli 2015 te adviseren en bij te staan in juridische is dit nog belangrijker geworden. procedures of deze voor u te starten.

0110.1347 Brochure Eerste hulp bij personeelsproblemen_V8.indd 1 17-01-17 17:56 Daarom brengt Verus Advocaten & Juristen Bij u op de mat Vers van de pers: Eerste hulp bij personeels­ deze brochure uit. In Eerste hulp bij Eerste hulp bij personeelsproblemen is een problemen – juridisch advies over langdurig ­personeelsproblemen leest u onder andere uitgave voor leden van Verus. Al onze leden ziekteverzuim, arbeidsconflicten, ontslag hoe u het personeelsdossier op orde houdt (besturen en scholen) kunnen ’m half februari en meer. en welke mogelijkheden u heeft om tijdig bij op de mat verwachten.

31 rubriekjuridische kwestie Tekst: Emmanuel Naaijkens m.m.v. mr. Jolien Janse, advocaat bij Verus

OUDER ZONDER GEZAG TERECHT TOEGANG TOT SYSTEEM GEWEIGERD

Een gescheiden ouder die geen gezag heeft over zijn kind wil direct toegang tot Voor scholen is het soms een het leerling administratiesysteem. De verstrekken voldeed de school netelige kwestie: het verstrek- school weigert terecht, in het belang van aan de ­wettelijke informatie- ken van informatie over een het kind. plicht. De commissie wees er leerling van wie de ouders in wel op dat het technisch een vechtscheiding zijn ­mogelijk is om in het leerling ­verwikkeld. Artikel 377c boek 1 Burgerlijk Wetboek kent als hoofd­ administratiesysteem een account aan te maken voor de ouder die regel dat ook de ouder die niet het gezag meer heeft over zijn of niet het gezag heeft over het kind, zonder dat deze ook de haar kind, desgevraagd recht heeft op informatie over de school­ persoonsgegevens kan zien. Maar het is de bevoegdheid van een resultaten. Maar de school moet daarbij altijd ook het belang van de school om vast te stellen hoe het systeem wordt ingericht en betreffende leerling in het oog houden. Een ouder die niet het gezag gebruikt. De ouder eiste verder bij de commissie dat de school bij had over het kind, eiste van de school de inlogcode voor het leerling Veilig Thuis een melding zou doen in verband met kindermishande- administratiesysteem. De ouder wilde op ieder moment inzage ling, omdat er naar de mening van de ouder zonder het gezag kunnen hebben in de schoolresultaten van het kind. De school onvoldoende contact was met het kind. Maar ook deze klacht werd weigerde dat verzoek omdat deze ouder op die manier ook inzage ongegrond verklaard. De school had, zoals voorgeschreven in de kreeg in de persoonsgegevens van de andere ouder en het kind. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, advies inge­ Als alternatief bood de school aan om de informatie uit het leerling wonnen bij de vertrouwensarts van Veilig Thuis. En die concludeerde administratiesysteem die de ouder zonder gezag wel toekwam, dat er geen reden was tot zorg. Uit eigen observaties was de school in printvorm te verschaffen. De betreffende ouder nam hier geen niets gebleken van kindermishandeling en er waren verder ook geen genoegen mee en diende een klacht in bij de Landelijke Klachten­ signalen ontvangen die in die richting wezen. Integendeel, het kind commissie Christelijk Onderwijs. De commissie stelde de school in functioneerde goed. Met andere woorden, er was in deze situatie het gelijk. Door de informatie over de school­resultaten op print te geen meldplicht. •

Met vragen over de informatieplicht aan gescheiden ouders en de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling kunt u zich wenden tot de helpdesk van Verus, T 0348 74 44 60.

32 ledenvoordeel

LEDEN voordeel

LEDENVOORDEEL: SCHADEPREVENTIE Voorkomen is beter dan genezen

Tekst: Noël Houben | Fotografie: Alice Pardon

Afspraken De premies voor de schadeverzekeringen van De afspraken die er zijn op school verdienen scholen schieten omhoog. Deelnemers aan de eveneens aandacht. “Hoe is het geregeld collectieve schadeverzekering van Verus blijven als ouders kinderen begeleiden op excursie echter buiten schot. Toch hamert coördinator of naar de zwemles? Weten zij voldoende wat van hen wordt verwacht? Staat dit in Ledenvoordeel Lex Joosten op het belang van de schoolgids en op internet? En worden schadepreventie. gemaakte afspraken ook gehandhaafd? Je kunt wel zeggen dat kinderen niet mogen skaten op het schoolplein. Maar als ze dat Meer claims en grotere schadebedragen: Cyberveiligheid in de praktijk toch doen en het gaat mis, daarmee vallen volgens Joosten de Loop eens door en om de school heen, dan wijzen beschuldigende vingers al snel premiestijgingen te verklaren. “Bij onze adviseert de coördinator Ledenvoordeel. naar de school.” collectiviteit zijn deze factoren onder “Dan zie je die losliggende stoeptegel liggen, controle. Wel zien we dat de claims die er waar de gemeente nog steeds niets aan Vangnet zijn, complexer worden. Er zijn ouders die heeft gedaan. Onderneem actie. Want je zult Mocht er onverhoopt toch een claim op de een claim indienen als een schooladvies hen net zien dat er de volgende week een kind deurmat vallen? Dan zijn scholen met de niet bevalt. Letselschadebureaus stellen over valt.” Er zijn ook minder zichtbare collectieve schadeverzekering van Verus scholen, maar ook individuele leerkrachten ­risico’s waar je als school oog voor moet prima verzekerd voor veelvoorkomende en bestuurders, aansprakelijk als er iets hebben. “Is je cyberveiligheid goed geregeld? schadegevallen. Joosten: “Maar de verzeke­ gebeurt op het schoolplein. Reden genoeg De gevolgen kunnen ingrijpend zijn als ring is een vangnet. Geen verzekering dekt om de vinger aan de pols te houden.” ineens de dossiers van zorgleerlingen op ook alle mogelijke schadegevallen. Voor­ straat komen te liggen.” komen blijft daarom beter dan genezen.” •

Twijfelt u of u alles goed heeft geregeld op verzekeringsgebied? Wilt u een preventieadvies op maat? Neem dan contact op met Lex Joosten via 0348 74 44 35 of [email protected]. Kijk voor het verzekeringsaanbod van Verus op www.verus.nl.

33 ‘KINDEREN MOETEN VANAF TWEE JAAR NAAR SCHOOL’

Michel Rog Joyce Vermue Tweede Kamerlid CDA Tweede Kamerlid PvdA

“Geen “Toegangsrecht verplichting, voor alle kinderen wel een recht op vanaf 2 jaar” voorschool” In De Rondvraag stellen ‘‘Wij vinden het belangrijk dat kinderen wij een vraag of poneren ‘‘Dit is zeker geen verplichting die wij elkaar vanaf jonge leeftijd ontmoeten wij een stelling waar vanuit de overheid moeten opleggen. en zich samen met leeftijdgenoten betrokkenen uit Kinderen hebben er behoefte aan om ontwikkelen. Tussen de twee en vier op te groeien in een kleinschalige, jaar zetten kinderen fundamentele het onderwijsveld op veilige omgeving. Ouders zijn daarbij stappen in hun ontwikkeling. Hoe reageren. In de aanloop ontzettend belangrijk. We hebben in eerder we kinderen bij elkaar brengen naar de verkiezingen Nederland een leerplicht vanaf vijf jaar. en investeren in hun vaardigheden, zijn dat Tweede Die zou ik graag willen handhaven. hoe beter. Wij willen graag dat alle Kamerleden. Dit keer in Ik zou het mooi vinden om alle ouders kinderen tussen 2 en 4 jaar toegangs- De Rondvraag: daarnaast het recht te geven om een recht krijgen tot de kinderopvang aantal dagdelen per week hun kind voor minimaal 16 uur in de week. ‘Kinderen moeten vanaf naar een voorschoolse voorziening Daar leren ze spelenderwijs in een twee jaar naar school’ te brengen. Zo’n voorziening moet uitdagende omgeving. Dat betekent vooral een fijne, taalrijke plek zijn waar niet met boekjes achter een bureau Tekst: Marijke Nijboer kinderen spelend leren. Het moet zitten, maar spelen met leeftijds­ vooral geen plek zijn waar alvast het genootjes en van elkaar leren.” schoolse systeem wordt geïntroduceerd.’’

34 de rondvraag

‘KINDEREN MOETEN VANAF TWEE JAAR NAAR SCHOOL’

Henk Krol Eppo Bruins Jasper van Dijk Tweede Kamerlid 50PLUS Tweede Kamerlid Tweede Kamerlid SP ChristenUnie “Daarvoor hebben “Vier dagdelen we onvoldoende “Het kind is van gratis bevoegde de ouders” kinderopvang” begeleiders” ‘‘Ieder kind verdient een eerlijke kans ‘‘Oneens, want kinderen moeten in ‘‘Dat is geen goed idee. Kinderen zijn op een mooi plekje in onze samen­ hun eerste levensjaren vooral kind tot vlak voor hun vierde voornamelijk leving. Maar: geen schoolplicht vanaf kunnen zijn. Het is wel belangrijk dat met spelen bezig. Hen in een opge- twee jaar. Het is aan de ouders om te alle kinderen gelijke kansen krijgen. legde leeromgeving plaatsen, staat beslissen. Hier moet de overheid niet Daarom zou elk kind – ongeacht haaks op hun normale ontwikkeling. dwingend optreden. Het kind is van ­inkomensniveau van de ouder – Daarnaast beschikken we niet over de ouders, niet van de overheid. Wel toegang moeten hebben tot de goede en hoog opgeleide begelei- moet de overheid ervoor zorgen dat kinderopvang. Wij bepleiten daarom ders, zoals dat elders in Europa wel het kán (schoolrecht). Dat is vooral een recht op vier dagdelen gratis het geval is. Onze begeleiders zijn belangrijk voor gezinnen waar een kinderopvang per week. Zo krijgt elk mbo-opgeleide kinderoppassers en (Nederlandse) taalachterstand is. kind de mogelijkheid met andere geen leerkrachten. Voor allochtone Achterstanden kunnen het beste kinderen spelend te leren en zich in kinderen met een taalachterstand zou vroeg en snel worden ingelopen. een groep te ontwikkelen. Bovendien een uitzondering gemaakt kunnen IKC's die voortkomen uit bestaande bevordert dit de integratie tussen worden, mits ze minimaal drie jaar zijn of nieuwe schoolgemeenschappen diverse bevolkingsgroepen. Ook en begeleid worden door een zijn een goede ontwikkeling. kunnen achterstanden vroegtijdig bevoegde leerkracht. Tenslotte dient Liever geen regie van bovenaf vanuit worden gesignaleerd en worden zich de vraag aan of men deze jonge de overheid.’’ weggewerkt. Hiervan gebruik maken kinderen werkelijk eerder op school blijft wel een vrijwillige keuze van wil hebben of dat het een soort goed- de ouders.’’ • kope kinderopvang moet worden.’’

35 Hallo, ik ben Lieke. Super in tekenen Gelooft in God Spits bij DVC Gescheiden ouders Dyslectisch Tafeldiploma

Kom allemaal op 18 mei naar VERUS 2017 hét event voor ontmoeting en inspiratie voor katholiek en christelijk onderwijs!

Als professionals zijn we dagelijks bezig onze bijdrage te leveren aan goed onderwijs. Voor onze kinderen. Alles wat we doen, onze bezieling, energie en inzet, het is uiteindelijk allemaal voor onze leerlingen. Omdat ze het verdienen én omdat zij de toekomst zijn. Zij nemen mee wat wij hen meegeven.

Natuurlijk, we moeten kennis en vaardigheden overbrengen. En ja, we worden vaak afgerekend op kwalificaties en cijfers. Maar de enige echte voedingsbodem voor een gelukkig en kansrijk kind is liefde. Punt. Laten we het daar nou eens samen over hebben tijdens VERUS 2017!

Voor nu en later. Meld je aan op verus2017.nl, dan ontmoeten we elkaar op 18 mei in Spant! Bussum.

37081_Basisbeelden kinderen_WT.indd 5 01-02-17 08:40