Een Biografie Van De Bibliothe
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Een biografie van de Bibliotheca Vossiana Balsem, A.C. Publication date 2020 Document Version Final published version Link to publication Citation for published version (APA): Balsem, A. C. (2020). Een biografie van de Bibliotheca Vossiana. https://hdl.handle.net/1887/123041 General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:06 Oct 2021 Astrid C. Balsem Eenvan de biografie Bibliotheca Vossiana Astrid C. BAlsem Een biografie van deBibliotheca Vossiana Een biografie van de BiBliotheca Vossiana Een biografie van de Bibliotheca Vossiana PRoeFSCHRiFt ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof.mr. C.J.J.M. Stolker, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 25 juni 2020 klokke 13.45 uur door Astrid Cecilia Balsem geboren te Situbondo in 1955 Promotor: Prof. dr. H. Beukers Promotiecommissie: Prof. dr. J.A.A.M. Biemans, Universiteit van Amsterdam Prof. dr. P. Delsaerdt, Universiteit van Antwerpen – KU Leuven Prof. dr. P.G. Hoftijzer Prof. dr. H.G.M. Jorink Prof. dr. P.J. Smith Prof. dr. E.G.E. van der Wall Dit onderzoek kon worden uitgevoerd met steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Inhoud Inleiding 7 1 Een leven lang boeken verzamelen 11 1.1 Peregrinatio libraria: eerste verblijf in het buitenland 12 1.2 Spolia opima: boeken uit Zweden 31 1.3 Auctiones Vossii 40 1.3.1 Een veiling in 1647 40 1.3.2 De veiling van 1656 42 1.3.3 De veiling van 1666 48 1.3.4 Veilingen na 1670? 56 1.4 Anni Angli(c)ani 58 1.4.1 (On)gunstige erfenissen 62 1.4.2 Aankopen op Engelse veilingen 76 1.4.3 Van agent tot patroon. Oude en nieuwe vrienden in de Republiek der Letteren 80 1.4.4 Melchisédech Thévenot (1620–1692) 84 1.4.5 Adriaan Beverland (1650–1716) 92 2 De laatste etappe. De aankoop van de Bibliotheca Vossiana door de Universiteit van Leiden 103 2.1 Een grotere bibliotheek — passen en meten in dezelfde ruimte 116 2.2 Ex libris 117 3 Het corpus alienum in de Bibliotheca Vossiana: de Codices Chymici 120 3.1 Boerhaave profiteert en waardeert 132 4 Archaeologia bibliothecaria: Leidse broncatalogi 135 4.1 BPL 127 AF — Cat. Vossius 136 4.2 BPL 735 — een kopie van Cat. Vossius 138 4.3 Deelcatalogi in het Archief van Curatoren, 1574–1815 (AC1) 139 4.4 Catalogi in het Archief van de Universiteitsbibliotheek, 1595–1977 (BA1) 141 4.5 Inleiding op de nieuwe catalogi Cat. Med. en Cat. Math. 143 Besluit 152 Summary 157 Nawoord 161 Geraadpleegde bronnen en literatuur 162 Curriculum vitae 179 Bijlagen 1 Overzicht van de inhoud van Cat. Vossius (BPL 127 AF) 183 2 Overzicht van de inhoud van een kopie van Cat. Vossius (BPL 735) 187 A Cat. Med. 189 B Register op Cat. Med. 368 C Cat. Math. 381 D Register op Cat. Math. 567 Inleiding In 1975 vierde de Leidse universiteit haar 400-jarig bestaan met de monumen- 7 tale uitgave Leiden University in the Seventeenth Century. An Exchange of Learn- Inle ing, waarin een keur van wetenschappers de geschiedenis van Nederlands I d I oudste universiteit in de eerste eeuw van haar bestaan beschreef. Elfriede ng Hulshoff Pol nam hierin de beschrijving van de bibliotheek voor haar rekening en haar bijdrage is nog steeds een belangrijke en veel geciteerde bron. Aan het einde van haar artikel moest Hulshoff Pol tot de conclusie komen dat de groei van de bibliotheek in die eerste periode geen gelijke tred had gehouden met de ontwikkelingen van de wetenschap in de zeventiende eeuw. Een radicale ver- andering in die situatie kwam pas in 1690 met de aankoop van de bibliotheek van Isaac Vossius. Aan de handschriften, kaarten, reisverslagen en de ‘Libri Chymici’ uit die bibliotheek was al ruime aandacht besteed, met name in de catalogi van K.A. de Meyier en P.C. Boeren. Maar Hulshoff Pol vond terecht dat er tot 1975 veel te weinig aandacht was geweest voor de collectie gedrukte boeken in de Bibliotheca Vossiana, die nu juist niet zozeer een aanvulling, als wel de basis vormde voor verdere uitbreiding van de universiteitsbibliotheek in volgende eeuwen in alle vakgebieden. Behalve in het juridische vakgebied, waar Vossius nauwelijks of geen belangstelling voor had, heeft de aankoop van zijn particuliere bibliotheek de universitaire collecties aan het einde van de ze- ventiende eeuw weer bij de tijd gebracht met soms zeer recente buitenlandse uitgaven. Ongeveer een derde van de collectie gedrukte boeken uit de Bibliotheca Vossiana krijgt nu de aandacht die Hulshoff Pol wenste en die de boeken zeker verdienen. Deze studie is in de eerste plaats gebaseerd op de beschrijvingen van de boeken uit de rubrieken ‘Libri Medici et Philosophici’ en ‘Libri Mathe- matici’ zoals opgetekend in de catalogus van de Bibliotheca Vossiana die door Herman Boerhaave is gebruikt ter verificatie van de compleetheid van de col- lectie na binnenkomst in 1690. In tegenstelling tot de handschriften die direct na binnenkomst bij elkaar werden geplaatst en voorzien van een kenmerken- de signatuur, werden de gedrukte boeken tussen andere in de reeds bestaande collecties geplaatst en raakten daardoor verspreid. Met de handschriftelijke catalogus die bewaard wordt onder het signatuur BPL 127 AF is de collectie gedrukte boeken die Isaac Vossius verzamelde en aan zijn erven naliet te re- construeren. Catalogisering van de exemplaren die hiermee teruggevonden konden worden leverde een even interessante lijst met herkomstgegevens op als die De Meyier c.s. vond in de handschriften. Tegelijkertijd leverde het meer aanknopingspunten voor onderzoek naar de manier waarop Vossius zijn bibliotheek verzamelde in de tweede helft van zijn leven, de periode na zijn af- scheid van koningin Christina van Zweden in 1655 die helaas niet beschreven is door Vossius’ biograaf Frans Felix Blok. Voor zijn prachtige, maar incomplete biografie baseerde de neolatinist Blok zich vooral op de uitgebreide geleerdencorrespondenties uit de zeventiende eeuw die overgeleverd zijn. Vlak voor Leidens jubeljaar publiceerde hij al een 8 bijdrage aan de ontstaansgeschiedenis van de Bibliotheca Vossiana, waarin hij Inle een veilingcatalogus uit 1656 van een deel van Vossius’ bibliotheek ontleedde. I Frans Blok overleed, op hoge leeftijd, kort voordat op een internationaal con- d I ng ng gres gewijd aan de wonderlijke wereld van de eigenzinnige Isaac Vossius in november 2007 bekend werd gemaakt, dat er een tweede veilingcatalogus is gevonden die nog feller licht doet schijnen op de ontstaansgeschiedenis van deze collectie. In 1666 organiseerde Vossius voor de tweede keer een veiling waarop hij boeken en handschriften afstootte. In deze studie is dan ook een belangrijke plaats ingeruimd voor veilingcatalogi — niet alleen voor die van Isaac Vossius zelf, maar ook voor die van personen wier veilingen hij in Lon- den bezocht of waarop hij door derden handschriften en gedrukte boeken liet kopen. Van correspondentie wordt alleen gebruikt gemaakt als zij is gepubli- ceerd of als zij, zowel qua schrift als taal, goed toegankelijk is. Er is geen sys- tematisch onderzoek gedaan in de Latijnse brieven van geleerde tijdgenoten om daarin gegevens over koop, ruil of schenkingen te vinden. Daarentegen leveren de goed leesbare Franse brieven van Jean Chapelain en Melchisé- dech Thévenot verhelderende gegevens over Isaacs verzamelactiviteiten in de periode 1655–1670. Van de correspondentie van Isaac Vossius met zijn neef Gerardus Joannes Vossius jr. wordt ruim gebruik gemaakt, omdat de neef als erfgenaam een belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis van de biblio- theek na het overlijden van zijn oom. Hetzelfde geldt voor de correspondentie met Adriaan Beverland die in het Nederlands geschreven is. Beverland was Vossius behulpzaam bij veilingaankopen in Engeland en heeft eveneens een rol gespeeld bij de vervaardiging van de catalogus die de erven lieten maken om de bibliotheek van hun oom voor de gunstigste prijs te kunnen verkopen. De bibliotheek van Isaac Vossius trok al vanaf het midden van de zeventien- de eeuw de aandacht en bewondering, zoniet de jaloezie, van menig geleer- de in de Republiek der Letteren. Deze studie geeft antwoord op de vraag hoe Vossius zijn belangwekkende bibliotheek heeft verzameld. Tijdens zijn Grand Tour kocht hij ruime hoeveelheden boeken voor zichzelf en anderen die hij naar zijn ouders in Amsterdam liet verschepen. De vele correspondenten van zijn vader verschaften hem toegang tot belangrijke bibliotheken in Engeland, Frankrijk en Italië waar hij altijd ijverig handschriften collationeerde en af- schreef. De mare van het grote aantal belangrijke handschriften en geanno- teerde boeken dat hij later uit Zweden had meegenomen verspreidde zich snel onder zijn tijdgenoten. Voor de Zweedse koningin had hij immers als biblio- thecaris een bibliotheek ingericht zoals Gabriel Naudé voor kardinaal Mazarin had gedaan. Reizigers door de Nederlanden beschouwden zijn bibliotheek als een rariteitenkabinet dat je gezien moest hebben. Geleerden die Isaac gedu- rende de laatste negentien jaar van zijn leven in Engeland opzochten kregen een gastvrij onthaal en maakten gretig gebruik van zijn bibliotheek.