LAC du DER KNNV AKC kamp zaterdag 20 tot zondag 28 oktober 2012 Camping “Le Clos du Vieux Moulin” Châtillon sur-Broué

Lac du Der-Chantecoq Ca. 100 km ten zuidoosten van ligt het Lac du Der. Een waar vogelparadijs waar je struikelt over de kraanvogels, figuurlijk dan want ze Het Lac du Der-Chantecoq, of alleen Lac du Der, is een kunstmatig zijn nogal schuw. aangelegd meer in Frankrijk in de regio Champagne-Ardenne. Het meer is in Combineer dat met prachtig, zonnig, warm herfstweer en een enthousiaste 1974 aangelegd om het water dat door de stroomt te reguleren. De groep KNNV’ers en je hebt een geweldig kamp. Marne mondt nabij Parijs uit in de Seine en de aanleg van het Lac du Der was nodig om ervoor te zorgen dat enerzijds het water in Parijs niet te hoog De camping Le Clos du Vieux Moulin ligt even ten noorden van Châtillon kwam, en dat anderzijds er daar steeds genoeg water door de Seine sur-Broué vlak onder de dijk van het Lac. Een prima uitgangspunt voor stroomt. Het meer is genoemd naar de vlakte waar het in ligt, de Der, en het excursies. En voor vroeg vogelen loop je zo uit je tent/caravan naar het dorp Chantecocq, dat door het meer onder water is komen te staan. Door de meer. aanleg van het meer verdwenen ook de dorpen -aux-Bois en Nuisement-aux-Bois. Voor paddenstoelen en planten kun je er ook goed terecht. Daarnaast biedt Stuwmeren niet meegerekend, is het Lac du Der het grootste kunstmatig de omgeving de mogelijkheid voor een fietstocht langs kleine dorpen met aangelegde meer in West-Europa. Saint-Dizier is de bekendste plaats in de hum vakwerkkerkjes, waarvan de eenvoud schril afsteekt tegen de buurt. Het meer ligt tussen de departementen Marne en Haute-Marne. Het prachtige en rijk versierde kathedralen in de grote steden. wordt niet rechtstreeks door de Marne gevoed, maar door een 12 km lang, kanaal. Het kanaal voor de afvoer naar de Marne is 20 km lang. Tenzij anders vermeld zijn de foto’s van Tineke Schwab Plaatsen aan het meer zijn, vanaf het noorden, met de klok mee, Sainte- Marie-du-Lac-Nuisement, Éclaron-Braucourt-Sainte-Livière, Giffaumont- Champaubert, , Larzicourt en Écollemont. Bron: Wikipedia

Deelnemers

Iet Bakx Loek Batenburg excursieregelaar Geertje Pettinga excursieregelaar Sicco Ens Thijs Krösschell Diana van Putten Peter Rooij Ria Rooij-Grandia Rudolf Schwab voorzitter Tineke Schwab Paul Schyns Mariet Corstiaensen Jan Westhuis admin Corrie Westhuis-Maatkamp Rita Woudstra-Brinkhuis Romke Woudstra

Foto: Jan Westhuis

KNNV-kamp Lac du Der zaterdag 20 t/m zondag 28 oktober 2012 EXCURSIES nr. datum 1 21.10.2012 Voyage autour des Étangs (Coulon, Fôret, Landres: Circuit No 2), rondwandelingca.8km, vanaf camping, vertrektijd 09:00 uur, o.l.v. Rita Woudstra

2 21.10.2012 Site de Chantecoq en Presqu’île de Larzicourt, fietstocht ca.25km, vanaf camping, vertrektijd 09:00 uur, o.l.v. Jan Westhuis

3 22.10.2012 Vroegvogelen op de dijk bij de camping, vertrektijd 07:30 uur

4 22.10.2012 Kerkjes en dorpen (Châtillon-sur-Broué, , , Arrembécourt, Chasséricourt, Joncreuil, Bailly-le-Franc, Droyes), fietstocht ruim 25km, vanaf camping, vertrektijd 10:00 uur, o.l.v. Thijs Krosschell

5a 23.10.2012 Lac du Der te voet vogelen vertrek 13.00

5b 23.10.2012 Étang de la Horre, per fiets/auto ca.12km enkele reis, rondwandeling ter plaatse, vertrektijd 09:00 uur, o.l.v. Jan Westhuis

6 24.10.2012 Langs de Marne vanaf de brug bij Arrigny, per fiets/auto ca.9 km enkele reis, rondwandeling via Isle-sur-Marne, vertrektijd 09:00 uur, o.l.v. Rudolf Schwab

7 25.10.2012 Vroegvogelen op de dijk bij de camping, vertrektijd 07:45 uur

8a 25.10.2012 Entre Dame et Chevalier (Circuit No 1), per fiets ca.5km enkele reis, rondwandeling ca.12km vanaf Station Nautique bij Giffaumont via Presqu’île de Champaubert, Étang la Dame en Étang Chevalier, vertrektijd 10:00 uur, o.l.v. Loek Batenburg

8b 25.10.2012 idem, maar dan op de fiets i.p.v. wandelen, o.l.v. Corrie Westhuis

9 26.10.2012 Musée du Pays du Der in Ste Marie du Lac-Nuisement en deel van De presqu’île en presqu’île (Circuit No 5), per auto ca.15km enkele reis, rondwandeling La Cornée du Der, vertrektijd 10:00 uur, o.l.v. Peter Rooij

10 27.10.2012 Bezoek aan Saint-Dizier, per auto ca.25km enkele reis, vertrektijd 10:00 uur

11 27.10.2012 Voyage autour des Étangs (herhaling excursie nr.1), vertrektijd 10:00 uur

1. 21 oktober. Fietstocht langs het Lac du Der.

Om negen uur op stap, met hesjes aan op de fiets. Prima weer, vrijwel geen wind en de zon doet moeite om er bij te zijn. Boven aan de dijk gaan de hesjes alweer uit , hier rijden geen auto's. We lijken net een plantenexcursie, we staan gelijk stil om van alles te bekijken wat er zoal in het water zwemt . Dan blijkt dat Jan zijn telescoop is vergeten. Dus hij weer terug om hem op te halen. Paul ging zijn telescoop ook maar op halen, want dat is wel handig met zoveel moois in de lucht. Terwijl de zon zijn mooie stralen liet zien kwamen er in de lucht weer van die vervelende deltavliegers aanvliegen. Die verjagen met hun herrie alle vogels. Zo nu en dan komen er nog kraanvogels overvliegen, het blijft een prachtig gezicht, met hun gezellige gebabbel erbij. Na weer een stukje fietsen was het koffietijd. Natuurlijk weer de telescopen neergezet, want er is altijd wel iets te spotten (voor alle waarnemingen zijn er de lijsten van de vogelaars). Bij het Presqu'ile de Larzicourt zijn we over de dam gefietst ,daar was goed te zien dat er een groot verschil in waterhoogte was. Over de gewone dijk weer op de terugweg en bij een strandje geluncht en nog een paar maal gestopt voor leuke waarnemingen. Als toetje voor de heel geslaagde fietstocht nog een bijzondere waarneming. We zagen aalscholvers aan het vissen en niet alleen, maar een grote hoeveelheid grote zilverreigers, meeuwen en wie weet wat nog meer, was ook aan het vissen. Prachtig om te zien. We zagen later nog een heel, grote groep aalscholvers aankomen die eveneens aan het vissen ging. Het ging wel om ongeveer 4000 exemplaren. Bijzonder! Verder ook nog twee reeën in een akker. Weer terug op de camping waren we tevreden over deze zeer geslaagde dag. Ria Rooij. 2 21 oktober Voyage autoer des étangs

Een kleine wandeling, dan het meer met kraanvogels in de lucht en op de eilanden, etend en roepend….. prachtig om te zien en te horen. Nogal wat talingen; rustig tempo tot de koffie. Daarna de weg over en de velden in: jassen uit! Langs de everzwijnjagers het bos door en in de zon aan het meertje gegeten. Er kwamen weer meer soorten zangvogels langs; de lijst werd al langer. Ons brood werd belaagd door de terugkerende jachthonden, maar Sicco hield stand. Het werd steeds warmer 25°C, door het akkerland naar de camping en steeds maar (de hele dag al) grote zilverreigers. De overvliegende deltavliegers joegen door hun kabaal er zeker 200 de lucht in; een lucht vol witte vogels! Graag meer van zulke dagen.

Rita Woudstra

4 Fietstocht “kerkenrondje” op 22-10-2012. plakken; dan hoefde het achterwiel niet van de fiets af. Met de handen in de lucht en een blik van….. liet Diana ze maar begaan. Om 10.00 uur stonden alle 16 deelnemers van ons kamp klaar om aan de Uiteindelijk werd natuurlijk het wiel er toch afgehaald en een nieuwe fietstocht te beginnen. binnenband geplaatst: een fluitje van een cent! Net weer op de fiets zagen Het was de tweede excursie van deze dag: ’s morgens waren we in alle we een vreemd verschijnsel op het bouwland: een heuse mini-wervelwind. vroegte al naar de dijk gegaan om de kraanvogels te zien wakker worden Prachtig hoe deze over het land schoof en in het draaikolkje blaadjes en en vertrekken naar hun restaurants in de wijde omgeving. ander materiaal mee om hoog zoog. Via Bailly-le- Franc en Droyes ging De ochtend was stralend begonnen en het weer zou steeds warmer het terug naar Châtillon-sur- Broué. worden deze dag (zoals dat al een paar dagen het geval is in deze Tegen vieren waren we weer op de camping. Het klimmen en dalen, de nazomer). warmte en de lengte van ca. 35 kilometer maakten dat de meesten wel een De route bracht ons eerst naar het vakwerkkerkje van Châtillon-sur-Broué, tijdje bij de caravans zaten uit te hijgen. waar we allemaal (nog) enthousiast omheen liepen en ook binnenin een Wat betreft vogels en planten werd er - zeker na de indrukwekkende kijkje namen. Daarna volgden de vakwerkkerkjes van Outines en Drosnay. vogellijst van de eerste dag: 75 soorten, waaronder niet de minste als In Outines, ondanks dat we nog maar kort onderweg waren, werd op een roerdomp, ijsvogel en waterral - niet veel bijzonders waargenomen. Het leuke recreatieplek tegenover het kerkje uitgebreid koffie gedronken. De hoogtepunt voor de vogelaars vormde de aanblik van 5 schroevende rode route, voornamelijk over goed berijdbare D-wegen, ging vooral langs wouwen bij elkaar met in de buurt nog 2 buizerds en een vrouwtje bruine akkerbouwgebieden. De oogst was al binnen en veel land was of al weer kiekendief. bewerkt voor volgend jaar of ingezaaid met groenbemesters. Daar waar Het was een aangename gezellige fietstocht. En wanneer komt het voor dat niet ingezaaid was en de maïsstoppels nog aanwezig waren kon je je eind oktober zwetend in alleen maar een overhemmetje zo’n rit kan kraanvogels verwachten. Overigens zouden die ons haast de hele dag maken? (alleen midden op middag toen het behoorlijk warm werd, hoorde je ze Thijs minder) vergezellen, vaak in zeer grote groepen. Na de vakwerkkerkjes zagen we de stenen kerkjes van Arrembécourt, Chassericourt en Joncreuil. Vaak met aardige glas-in-lood ramen met daarin de namen van de gevers vermeld. Naarmate de vermoeidheid toenam- we moesten vaak behoorlijk klimmen- werden de kerkjes wat minder intensief bezocht en werden ze vooral “gebruikt” om als rustpunt te dienen voordat naar het volgende dorpje werd gefietst. Was het bij het kerkje van Chassericourt dat we onze lunch gebruikten? Een slordig aangelegde spoorwegovergang zorgde voor een lekke band bij Diana. Ze had een extra reserveband bij zich, maar de vier heren die zich met de fiets bemoeiden vonden stuk voor stuk dat we beter konden 5 23-10-2012 naar Etang de la Horre

Met twaalf volledig “geheste” fietsers en drie deelnemers met de auto naar de zuidpunt van het Etang de la Horre, al direct werd de ijsvogel gezien en de waterral gehoord. Omdat op veel visplankieren Tsjechische en Engelse vissers visten konden wij maar weinig van het meer zien. Met de helft van de groep werd door gelopen tot aan de sluis daar werden veel futen gezien.

De achterblijvers zagen hoe een ijsvogel vanaf zijn uitkijkpost een visje verschalkte. Ook werd de eerste matkop gehoord. Via de westkant van het meer fietsten we weer terug, het was nog heerlijk warm 21 °C. Enkele deelnemers wilden een kortere route maar dat mislukte zodat toch via Droyes moest worden terug gefietst naar de camping.

Jan Westhuis

6 Woensdag 24 oktober 2012, wandeling langs de Marne. Bij de Site de Chantecoq stonden enthousiaste vogelaars om een Helaas was het mooie weer van de vorige dagen voorbij. Het was bewolkt en mannetje sneeuwgors heen, dat lekker druilerig, maar we wilden toch langs de Marne gaan wandelen. Romke vertrok op in de zon zat te eten van een polletje de fiets om over de dijk langs het Lac du Der naar Arrigny te gaan, de rest ging per Varkensgras. Van eind oktober tot auto. De auto’s konden makkelijk geparkeerd worden op een landje meteen links half december komen er zo nu en dan na de brug over de Marne, net voorbij Arrigny richting Larzicourt. Het was meteen sneeuwgorzen langs bij het Lac. raak met de eerste waarneming: konijn! Maar het dier zagen we niet, er lagen varkensgras hoort net als boekweit bij alleen keutels. de duizendknoopfamilie. In de We wandelden langs de rivier naar Isle-sur-Marne. Er groeide veel Hop in het bos, Ecoflora van E. Weeda staat dat in kale jonker en kardinaalsmuts met mooie roze-oranje vruchten. De Marne heeft Nederland in de herfst de vruchten ook stukken afgeslagen steile oeverkanten voor ijsvogels en er kwam ook eentje van duizendknopen en zuringen lang flitsen. De grote gele kwikstaart was iets beter te zien. Het werd vooral een belangrijk zijn voor zaad etende paddenstoelenexcursie en dat paste wel bij het herfstige weer. Een hoogtepunt zangvogels als Kneuen en voor Rudolf waren de plooirokjes, die zo mooi doorschijnend waren. Maar toen hij Ringmussen. dat ‘s avonds bij de sjoc heel/quasi argeloos vertelde, werd hij prompt beschuldigd Jan, Corrie, Peter en Ria waren naar van seksisme! In bochten van de rivier waar de stroming minder was zagen we een brug gefietst en hadden een ree en veel grote beeklopers op het water. herfsttijlozen gezien. Halverwege Isle-sur-Marne komt het uitwateringskanaal van het Lac uit in de Aan het eind van de middag konden Marne. Er werd flink gespuid, terwijl het ‘t water in het Lac al zo laag staat. we heerlijk in de zon in een kring Misschien had het te maken met het leeg laten lopen van het Lac in 2013 voor gaan zitten om traditiegetrouw onderhoudswerkzaamheden. De snelstromende rivier was indrukwekkend, maar pannenkoeken te bakken. Ook zonder jammer genoeg waren er door de hoge waterstand nauwelijks meer grindbanken te kinderjury werden er heerlijke zien met aparte planten en vogels. Bij Isle-sur-Marne staken we de rivier over en pannenkoeken gemaakt en er mocht liepen over een landweg naar de D57 richting Arrigny. Het stuk langs de grote nu zelfs calvados op de weg is erg open en saai, maar we wilden best even doorstappen om warm te appelpannenkoeken. We bedachten dat Corrie vast heel goed kan behangen toen blijven. Gelukkig werd ‘t weer steeds mooier. we haar handig heel grote pannenkoeken om zagen draaien met 2 spatels. Alle Op de terugweg met de auto’s maakten we nog tussenstops bij de dijk om vogels kookpitten hielden ons lekker warm, maar ook ‘s avonds konden we nog buiten te kijken op het Lac, o.a. zwarte ruiter. Het stel vogelaars dat vanuit hun sjoc drinken, bijgelicht door lampen van Jan. Vandaag wat minder kraanvogels Landrover op de dijk vogelgidsjes en ansichten verkoopt van de LPO, de Ligue gezien en gehoord dan op de eerste dagen. pour la Protection des Oiseaux, vertelde dat ‘Le Gros Chêne’ op het schiereiland dat een eind het meer in steekt, in 2010 bij een grote storm was omgewaaid. Er Geertje Pettinga liggen nog grote takken van de oude eik, maar nog zonder dikke klont erin: de zeearend was nog niet gearriveerd. Het Lac du Der is één van de weinige plaatsen in Frankrijk waar een Zeearend overwintert. 8a Donderdag 25 oktober naar Étang la Dame en Étang Chevalier

Om 10.00 uur was de wolkeloze hemel opeens dichtgetrokken . Dik aangekleed vertrokken naar Giffaumont over de dijk, uitkijkend over het kale meer. Wel een hele groep aalscholvers gezien en veel wintertalingen. Bij het bezoekerscentrum nabij het Station Nautique splitsten we in wandelaars en fietsers, die ons even later waarschuwden de rechterkant van de haven te nemen. Langs de luxe aangelegde wandelpromenade met fonteinen naar de kerk, Église Champaubert, en de koffie in de blakende zon. En het werd steeds warmer. Over de asfaltweg lopend leverde dat veel vlinders en libellen op. Weinig vogels. Na de weg het bos in en dus paddenstoelen proberen te benoemen. Loek deed z’n best. Hij vond ook de ideale lunchplek bij het meer met flitsende ijsvogels. Na de lunch overgestoken en weer door een prachtig bos in herfstkleuren gelopen, alleen het afstekkertje was even zoeken. Sicco en Loek discussieerden met kaart en GPS over de juiste richting. Het eindigde tenslotte met doordouwen door struweel naar de weg . Wat vergeleken met het bospad geen extra mooie waarnemingen opleverde. Om kwart voor vier weer bij de fietsen en over de dijk terug.

Rita Woudstra

8b 25-10-2012 naar Entre Dame et Chevalier van 10 tot 15.30 uur.

Na een opgelegd excusieleiderschap (de kaart heb ik snel uit handen gegeven, want dat is met zo’n groep niet mijn ding) op weg naar het beginpunt, dat ging allemaal prima. Daar de hoge, bolle brug over gereden, om tot de ontdekking te komen dat dit gebiedje alleen voor recreanten gemaakt was en niet voor fietsers, weer terug dus. Na een prima koffieplek bij het kerkje, Église Champaubert, verder op pad over een prima weg die ook voor auto’s bestemd was, maar die er niet reden op dat moment. Nadat we op een autoweg reden, toch maar het eerste “redelijke“ pad ingeslagen dat we tegenkwamen. Iet en ik vonden het geen prettig pad maar de heren hadden de kaart in handen… dus!!! Maar Iet en ik hadden gelijk, het pad liep dood! Van de nood toen maar een deugd gemaakt en op het eind van de weg met prachtig uitzicht geluncht, we hebben geen spijt van deze plek gekregen want we hebben prachtig een ijsvogel gezien, eerst met zijn rug in het zonnetje en later met zijn buik ook al in het zonnetje. Deze excursieleider heeft toen gezegd alleen nog maar op echte wegen te willen rijden, en dat is gelukt. Na terug gereden te zijn hebben we de autoweg vervolgd en na niet al te lange tijd konden we weer op een fietspad terecht. Jan dacht toch dichter bij het meer te kunnen rijden en ging even kijken. Prima weg langs het meer, dus die maar op. We negeerden het bord “doodlopende weg” want dat geld niet voor fietsers! Maar ja, soms toch wel. Maar ondanks deze kleine missertjes was het een heel gezellige fietstocht met prachtig weer. We waren om ongeveer half vier weer op de camping.

Corrie Westhuis-Maatkamp.

9 Excursie Cornée du Der, 26 oktober 2012

Naar St- Marie-du-Lac-Nuissement om het museum en het kerkje te bezoeken. In het museum werd een film gedraaid over het ontstaan van het Lac du Der. Ook was er een miniatuur dorpje gemaakt over hoe het vroeger was. Veel oude gereedschappen en machines waren er ook. Het museum bezoek was zeker de moeite waard. Daarna naar de startplek gereden van de wandel excursie, La Cornée du Der. Eerst koffie gedronken, daarna even rond gelopen op het wad en vervolgens het pad gezocht om te gaan wandelen. Veel paddenstoelen, o.a." de grote molenaar". Deze ruikt naar meel en ook zoet. Het bos is al mooi gekleurd. Tussen de middag geluncht op een mooie open plek en in de zon. Later tijdens de theestop hoorden we de kraanvogels met veel lawaai aankomen. We zijn gaan kijken en ze waren in een thermiek aan het vliegen, Prachtig om te zien. Waarschijnlijk zijn ze daarna op stap gegaan voor de komende kou. Het was een prima dag en erg gezellig.

Ria Rooij

Vogellijst K16 Lac du Der.

Naam Wetenschappelijke naam Franse naam excursies Aantal*

C 1 2 4 5a 5b 6 7 8a 8b 9

Dodaars Tachybaptus rufficollis Grèbe castagneux x x x x x x 6

Fuut Podiceps cristatus Grèbe huppé x x x x x 5

Geoorde fuut Podiceps nigricollis x x 2

Aalscholver Phalacrocoroax carbo Grand Cormoran x x x x x x x x x 9

Roerdomp Botaurus stellaris Butor étoilé x 1

Kleine zilverreiger Egretta garzetta Aigrette garzette x 1

Grote zilverreiger Casmerodius alba Grande Aigrette x x x x x x x x x x x 11

Blauwe reiger Ardea cinerea Heron cendre x x x x x x x x 8

Ooievaar Ciconia ciconia x 1

Lepelaar Platalea leucorodia x 1

Knobbelzwaan Cygnus olor Cygne tubercule x x x x x x x x x 9

Grauwe gans Anser anser Oie cendree x x x x x x x x x x 10

Wilde eend Anas platyrhynchos Canard colvert x x x x x x x x x x x 11

Krakeend Anas strepera Canard chipeau x x x x x x 6

Pijlstaart Anas acuta Canard pilet x x 2

Slobeend Spatula clypeata Canard souchet x x x x x x 6

Smient Anas penelope Canard sifleur x x x 3

Wintertaling Anas crecca Sarcelle d'hiver x x x x x x x 7

Tafeleend Aythya ferina Fuligule milouin x x x 3

Kuifeend Aythya fuligula Fuligule morillon x x 2

Rode wouw Milvus milvus Milan Royale x x 2

Bruine kiekendief Circus aerugiosus Busard des roseaux x 1

Blauwe kiekendief Circus cyaneus Busard Saint-Martin x 1

Buizerd Buteo buteo Buse variable x x x x x x x x x x 10

Wespendief Pernis apivorus Bondrée apivore 0

Sperwer Accipiter nisus Epervier d'Europe x x x x 4

Havik Accipiter gentilis Autour des palombes 0

Torenvalk Falco tinnunculus Faucon crécerelle x x x x x x x 7

Slechtvalk Falco peregrinus x x 2

Fazant Phasianus colchicus Faisan de chasse x x x 3

Waterral Rallus aquaticus Rale d'eau x x 2

Waterhoen Gallinula chloropus Poule d'eau x x x 3

Meerkoet Fulica atra Foulque macroule x x x x x 5

Kraanvogel Grus grus Grue cendrée x x x x x x x x x x x 11

Bontbekplevier Charadrius hiaticula Grand gravelot x 1

Goudplevier Pluvialis apricaria x 1

Kievit Vanellus vanellus Vanneau Hyppe x x x x x x x x x x 10

Bonte strandloper Calidris alpina Bécasseau variable x x x 3

Kemphaan Philomachus pugnax x 1

Watersnip Gallinago gallinago Becasse des marais x 1

Witgat Tringa ochropus Chevalier culblanc x 1

Zwarte ruiter Tringa erythropus Chevalier arlequin x 1

Groenpoot ruiter Tringa nebularia Chevalier aboyeur x 1

Wulp Numenius arquata Courlis cendre x x x x x x x 7

Tureluur Tringa totanus x x 2

Kokmeeuw Larus ridibundus Mouette rieuse x x x x x x x x x x x 11

Geelpootmeeuw Larus michahellis x x x x x 5

Houtduif Columba palumbus Pigeon ramier x x x x x x 6

Turkse tortel Streptopelia decaocto Tourterelle turque x x x x x 5

Bosuil Strix aluco x 1

Ijsvogel Alcedo atthis Martin Pecheur x x x x x x 6

Zwarte specht Dryocopus martius Pic noir x x 2

Groene specht Picus viridis Pic vert x x x x x x x x 8

Grote bonte specht Dendrocopos major Pic epeiche x x x x x x x 7

Middelste bonte specht Dendrocopos medius Pic mar x x x x x x 6

Kleine bonte specht Dendrocopos minor Pic epeichette x x 2

Veldleeuwerik Eremophila alpestris Alouette des champs x x x x x 5

Graspieper Anthus pratensis Pipit farlouse x x x x x x x x 8

Witte kwikstaart Motacilla alba alba Bergeronnette grise x x x x x x x x x 9

Gele kwikstaart Motacilla flava Bergeronnette printaniere x 1

Grote gele kwikstaart Motacilla cinerea Bergeronnette des ruisseaux x 1

Winterkoning Troglodytes troglodytes Troglodyte x x x x x x x x 8

Heggemus Prunella modularis Accenteur mouchet x x x x x x 6

Roodborst Erithacus rubecula Rougegorge x x x x x x x x x 9

Zwarte roodstaart Phoenicurus ochruros Rouge queue noir x x x x x x 6

Zanglijster Turdus philomelos Grive musicienne x x x x 4

Koperwiek Turdus iliacus Grive mauvis x x x 3

Grote lijster Turdus viscivorus Grive draine x x x x x x 6

Merel Turdus merula Merle noir x x x x x x x x 8

Tjiftjaf Phylloscopus collybita Pouillot veloce x x x x x 5

Fitis Phylloscopus trochilus x 1

Goudhaantje Regulus regulus Roitelet huppe x x x 3

Vuurgoudhaantje Regulus ignicapilla x x 2

Koolmees Parus major Mesange charbonniere x x x x x x x x x 9

Pimpelmees Parus caeruleus Mesange bleue x x x x x x x x x 9

Glanskop Parus palustris Mesange nonnette x x x x x x x x 8

Matkop Parus montanus Mesange boréale x x x x x 5

Zwarte mees Parus ater x x x 3

Staartmees Aegithalos caudatus Mesange a longue queue x x x x 4

Boomklever Sitta europeana Sittelle torchepot x x x x x x x x x 9

Boomkruiper Certhia brachydactyla Grimpereau des jardins x x x x x x x x 8

Gaai Garrulus glandarius Geai des chenes x x x x x x x 7

Ekster Pica Pica x x x x x x x x 8

Kauw Corvus monedula x x x x x 5

Roek Corvus frugilegus Corbeau freux x x x x x 5

Zwarte kraai Corvus corone corone Corneille noir x x x x x x x x x x x 11

Spreeuw Sturnus vulgaris Etourneau sansonnet x x x x x x x x x x x 11

Huimus Passer domesticus Moineau domestique x x x x x x x x 8

Ringmus Passer montanus Moineau friquet x x x x 4

Vink Fringilla coelebs Pinson des arbres x x x x x x x x x x 10

Keep Fringilla montifringilla x x 2

Groenling Chloris chloris Verdier x x x x 4

Putter Carduelis carduelis Chardonneret x x x x x x x 7

Sijs Carduelis spinus Tarin des aulnes x x x x x 5

Kneu Carduelis cannabina Linotte mélodieuse x x x x x x 6

Barmsijs Carduelis flammea x 1

Goudvink Pyrrhula pyrrhula x x x x x 5

Appelvink Coccothraustes coccothraustes Gros-bec x x x 3

Rietgors Emberiza schoeniclus Bruant des roseaux x x x 3

Sneeuwgors Plectrophenax nivalis Bruant des neiges x 1

Geelgors Emberiza citrinella Bruant jaune x x x 3

Paddenstoelen KNNV-kamp Lac du Der zaterdag 20 t/m zondag 28 oktober 2012

excursienr. (zie excursielijst) camping 1 4 5 6 8a 9

Weidechampignon Agaricus campester x x een Champignon (met opstijgende ring) Agaricus sp. x Gele knolamaniet Amanita citrina x Roodbruine slanke amaniet Amanita fulva x x Vliegenzwam Amanita muscaria x x Panteramaniet Amanita pantherina x Groene knolamaniet Amanita phalloides x Grijze slanke amaniet Amanita vaginata x x x Parelamaniet Amanita rubescens x x Echte honingzwam Armillaria mellea x x x Sombere honingzwam Armillaria ostoyae x x x x Reuzendikhoed Aspropaxillus giganteus x x Viltig judasoor Auricularia mesenterica x Grijze buisjeszwam Bjerkandera adusta x x x Dooiergele mestzwam Bolbitius vitellinus x Gewoon eekhoorntjesbrood Boletus edulis x x Chondrostereum Paarse korstzwam purpureum x Witte koraalzwam Clavulina coralloides x x Grote bostrechterzwam Clitocybe Phyllophila x x Grote molenaar Clitopilus prunulus x een Breeksteeltje Conocybe sp. x x Grote kale inktzwam Coprinus atramentarius x x Geschubde inktzwam Coprinus comatus x x x x Zwerminktzwam Coprinus disseminatus x Gewone glimmerinktzwam Coprinus micaceus x een Plooirokje Coprinus cf.plicatilis x x x

Hoorn-van-overvloed Craterellus cornucopioides x een Oorzwammetje Crepidotus sp. x Roodporiehoutzwam Daedaleopsis confragosa x x Wilgenschorsschijfje Diatrype bullata x Gewoon fluweelpootje Flammulina velutipes x Echte tonderzwam Fomes fomentarius x x x x Radijsvaalhoed Hebeloma crustuliniforme x Gewone zwavelkop Hypholoma fasciculare x x x een Kogelzwam Hypoxylon sp. x een Vezelkop Inocybe sp. x x Amethistzwam (= Rodekoolzwam) Laccaria amethystea x Gewone fopzwam Laccaria laccata x x x Tranende franjehoed Lacrymaria lacrymabunda x x Kaneelkleurige melkzwam Lactarius quietus x Haagbeukboleet Leccinum griseum x Roodbruine schijnridderzwam Lepista flaccida x Nevelzwam Lepista nebularis x x x x x x Vaalpaarse schijnridderzwam Lepista sordida x x x x Vaalpaarse schijnridderzwam, lila var. Lepista sordida var.lilacea x Parelstuifzwam Lycoperdon perlatum x x x x x Knolparasolzwam Macrolepiota rachodes x x x Papierzwammetje Meruliopsis corium x x x een Mollissia Mollissia sp. x Suikermycena Mycena adscendens x x Bundelmycena Mycena arcangeliana x x x Grote bloedsteelmycena Mycena haematopus x Kleine breedplaatmycena Mycena speirea x x Gewone krulzoom Paxillus involutus x Bleke oesterzwam Pleurotus pulmonarius x x x Peksteel Polyporus badius x Waaierbuisjeszwam Polyporus varius x x Bleke franjehoed Psathyrella candolleana x x een Franjehoed Psathyrella sp. x x x Vleeskleurige zalmplaat Rhodocybe gemina x Zalmzwam Rhodotus palmatus x x

Regenboogrussula Russula cyanozantha x x Grofplaatrussula Russula nigricans x een rode Russula Russula sp. x x x Waaiertje Schizophyllum commune x Gele aardappelbovist Scleroderma citrinum x een Kaaszwam Spongiporus sp. x Eikenbloedzwam Stereum gausapatum x Gele korstzwam Stereum hirsutum x Waaierkorstzwam Stereum subtomentosum x x Valse kopergroenzwam Stropharia caerulea x x Elfenbankje Trametes versicolor x x x een Ridderzwam Tricholoma sp. x Gewone beurszwam Volvariella gloiocephala x x x x x Kastanjeboleet Xerocomus badius x Geweizwam Xylaria hypoxylon x x x

2012 KNNV-kamp K16 in Frankrijk, Lac du Der. 20 t/m 28 oktober.

Lijst van waargenomen vlinders & overige insecten per locatie / excursie. Voor de dagvlinders is de volgorde aangehouden van 'Dagvlinders van Europa (Tristan Lafranchis, KNNV Uitgeverij; ISBN 9789050 113021). De nachtvlinders zijn voor de "macro's" vermeld op volgorde van de veldgids 'Nachtvlinders' ( Tirion Natuur, ISBN 90-5210-625- 8); voor de "micro's" is de volgorde volgens 'The lepidoptera of Europe, A distributional Checklist' (Karsholt & Razowski, Apollo Book; ISBN 87-8875 7- 01-3). x = volwassen exemplaar; r = rups/larve; m= man; f= vrouw

datum 21/x 21/x 22/x 23/x 24/x 25/x 26/x exc. nr. camp 1 2 4 5 6 8a,b 9 Dagvlinders wetenschappelijke naam NL - naam Lafr.; blz. 63 Gonepteryx rhamni citroenvlinder x x 65 Colias crocea oranje luzernevlinder x x x x x x x x 71 Colias alfacariensis / hyale ? zuidelijke - / gele luzernevlinder ? x x 75 Pieris brassicae groot koolwitje x x 76 Pieris napi klein geaderd witje x 80 Pieris rapae klein koolwitje x x x x x x x 163 Polyommatus icarus icarusblauwtje x x, f 199 Polygonia c-album gehakkelde aurelia x x x 200 Vanessa atalanta atalanta x x x x x x 202 Aglais urticae kleine vos x 203 Inachis io dagpauwoog x x x x 247 Pararge aegeria bont zandoogje x x x x x 251 Lasiommata megera argusvlinder x x x x x

Nachtvlinders K&R Nvlgids 55b Watsonel la binaria gele eenstaart x 126c Nycterosea obstipata zuidelijke bandspanner x, m 128n Chloroclysta siterata papegaaitje x

132a Epirrita dilutata herfstspanner x 132c Epirrita autumnata novemberspanner x 141g Colotois pennaria (L., 1761) gepluimde spanner x 214k Eilema caniola een kokerbeertje x 312d Agrotis ipsilon grote worteluil x 313c Noctua pronuba huismoeder x 319d Mythimna albipuncta witstipgrasuil x 320m Asteroscopus sphinx kromzitter x 321h Lithophane ornitopus lichtgrijze uil x 321p Allophyes ocyacanthae meidoornuil x 322b Griposia aprilina diana-uil x 323c Conistra vaccinii bosbesuil x 323f Conistra erythrocephela roodkopwinteruil x 323i Agrochola lota zwartstipvlinder x 323l Agrochola helvola roodachtige herfstuil x 323m Agrochola litura zwartgevlekte herfstuil x 323n Agrochola lychnidis variabele herfstuil x 324b Omphaloscellis lunosa maansikkeluil x 324e Xanthia togata wilgengouduil x 326k Phlogophora meticulosa (L., 1758) agaatvlinder x 333c Helicoverpa armigera katoendaguil x 334a Diloba caeruleocephala krakeling x 334r Autographa gamma gamma-uil x 337k Scoliopteryx libatrix roesje x 337o Rivula sericealis stro-uiltje x

1719 Agonopteryx arenella (D&S, 1775) bleke kaartmot x 6719 Nomophila noctuella (D&S, 1775) luipaardlichtmot x x

Overige insecten kevers Geotrupes vernalis bosmestkever x x Dytiscus marginalis geelgerande watertor x, f+m Hydrophilus piceus grote zwarte waterkever x

Harmonia axyridis (Pallas, 1773) veelkleurig aziathisch lieveheersbeestje x x x x x x x x libellen Aeshna mixta paardenbijter x x x x Sympetrum spec. ? 'heidelibel' x x x x x x x Sympetrum strolatum bruinrode heidelibel x x x x x Sympetrum meridionale zuidelijke heidelibel x Sympetrum danae zwarte heidelibel x Anax imperator grote keizerlibel x diversen Forficula auricularia gewone oorworm x Apis mellifera honingbij x x x x x x x Bombus pascuorum akkerhommel x x Bombus lucorum kleine aardhommel x Bombus terrestris grote aardhommel x x Vespa crabro hoornaar x x x x Vespa vulgaris gewone wesp x x x x x Vespa germanica duitse wesp x Phryganea grandis in NL de grootste kokerjuffer x Mystacides longicornis een langspriet kokerjuffer x Xylocopa violacea blauwzwarte houtbij x x x Eristalis tenax blinde bij x x Velia caprai beekloper x Zomophia temula een sluipvlieg x Panorpa vulgaris gewone schorpioenvlieg x Ophion luteus gewone sluipwesp x

plantenlijst KNNV-kamp Lac du Der 2012

Deze lijst is samengesteld uit de plantenlijstjes op de waarnemingsformulieren. Er stond nog veel in bloei, o.a. Klimop, Zomerfijnstraal, Herfstaster en veel Echt bitterkruid en Dubbelkelk. De Karwijvarkenskervel was interessant, in Nederland komt hij ook voor aan dijken en uiterwaarden. Op de lijst staat achter sommige soorten s.l. voor sensu lato, in brede zin, omdat die soorten nog in ondersoorten verdeeld kunnen worden volgens de 'Bloemen en planten van Europa' of de Nederlandse flora.

Excursie: nummer: 1. 4. 5. 6. 8a. 9. Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Paardenstaartenfamilie Equisetaceae Heermoes Equisetum arvense x x Reuzenpaardenstaart Equisetum telmateia x Adelaarsvarenfamilie Dennstaedtiaceae Adelaarsvaren Pteridium aquilinum x Eikvarenfamilie Polypodiaceae een Eikvaren Polypodium s.l. x Streepvarenfamilie Aspleniaceae Steenbreekvaren Asplenium trichomanes x Orchideeënfamilie Orchidaceae uitgebloeide Wespenorchis, Epipactis atrorubens? x x waarsch. Bruinrode Vogelnestje, uitgebloeid Neottia nidus-avis x Aspergefamilie Asparagaceae Gewone salomonszegel Polygonatum multiflorum x Muizendoorn Ruscus aculeatus x Cypergrassenfamilie Cyperaceae Hangende zegge Carex pendula x Grassenfamilie Poaceae Handjesgras Cynodon dactylon x x Kropaar Dactylis glomerata x x Europese hanenpoot Echinochloa crus-galli x

Timoteegras Phleum pratense s.l. x Riet Phragmites australis x x Straatgras Poa annua x Groene naaldaar Setaria viridis x Ranonkelfamilie Ranunculaceae Bosrank Clematis vitalba x x Scherpe boterbloem Ranunculus acris x Kruipende boterbloem Ranunculus repens x x Papaverfamilie Papaveraceae Stinkende gouwe Chelidonium majus x Bleke klaproos Papaver dubium x Grote klaproos Papaver rhoeas x Duizendknoopfamilie Polygonaceae Perzikkruid Persicaria maculosa x Gewoon varkensgras Polygonum aviculare x x Veldzuring Rumex acetosa x x Ridderzuring Rumex obtusifolius x Anjerfamilie Caryophyllaceae Zeepkruid Saponaria officinalis x Dagkoekoeksbloem Silene dioica x Avondkoekoeksbloem Silene latifolia subsp. alba x Grasmuur Stellaria graminea x Vogelmuur Stellaria media x x Moerasmuur Stellaria uliginosa x Amarantenfamilie Amaranthaceae een Amarant Amarathus spec. x Melganzenvoet Chenopodium album x Sandelhoutfamilie Santalaceae Maretak Viscum album x x Ooievaarsbekfamilie Geraniaceae Slipbladige ooievaarsbek Geranium dissectum x Zachte ooievaarsbek Geranium molle x x Robertskruid Geranium robertianum x Ronde ooievaarsbek Geranium rotundifolium x Kattenstaartfamilie Lythraceae

Grote kattenstaart Lythrum salicaria x Kardinaalsmutsfamilie Celastraceae Wilde kardinaalsmuts Euonymus europaeus x x Wilgenfamilie Salicaceae Wilgen Salix spec. x x Wolfsmelkfamilie Euphorbiaceae Kroontjeskruid Euphorbia helioscopia x Hertshooifamilie Hypericaceae Sint-Janskruid Hypericum perforatum x Vlinderbloemenfamilie Fabaceae Gewone rolklaver Lotus corniculatus x Witte honingklaver Melilotus albus x Goudgele honingklaver Melilotus altissimus x Kattendoorn Ononis spinosa subsp. spinosa x Robinia met veel Maretak Robinia pseudoacacia x Rode klaver Trifolium pratense x x x Witte klaver Trifolium repens x x Heggenwikke Vicia sepium x Rozenfamilie Rosaceae Gewone agrimonie Agrimonia eupatoria x Eenstijlige meidoorn Crataegus monogyna x Moerasspirea Filupendula ulmaria x Bosaardbei Fragaria vesca x Geel nagelkruid Geum urbanum x Zilverschoon Potentilla anserina x x Vijfvingerkruid Potentilla reptans x x Sleedoorn Prunus spinosa x een Roos met bottels Rosa spec. x Dauwbraam Rubus caesius x Gewone braam Rubus fruticosus x x Iepenfamilie Ulmaceae een Iep Ulmus spec. x Hennepfamilie Cannabaceae Hop Humulus lupulus x Brandnetelfamilie Urticaceae

Grote brandnetel Urtica dioica x Napjesdragersfamilie Fagaceae Beuk Fagus sylvatica x Zomereik Ouercus robur x x x Berkenfamilie Betulaceae Zwarte els Alnus glutinosa x Haagbeuk Carpinus betulus x x x Hazelaar Corylus avellana x x Kruisbloemenfamilie Brassicaceae Look-zonder-look Alliaria petiolata x Herderstasje Capsella bursa-pastoris x x x Kaasjeskruidfamilie Malvaceae Klein kaasjeskruid Malva neglecta x x Kornoeljefamilie Cornaceae Rode kornoelje Cornus sanguinea x x x Balsemienfamilie Balsaminaceae Reuzenbalsemien Impatiens glandulifera x Sleutelbloemfamilie Primulaceae Rood guichelheil Anagallis arvensis subsp. arvensis x x x Penningkruid Lysimachia nummularia x Ruwbladigenfamilie Boraginaceae Kromhals Anchusa arvensis x een Vergeet-mij-nietje Myosotis spec. x Gewone smeerwortel Symphytum officinale x x Sterbladigenfamilie Rubiaceae Glad walstro Galium mollugo x x Nachtschadefamilie Solanaceae Bitterzoet Solanum dulcamara x x Zwarte nachtschade Solanum nigrum s.l. x x Windefamilie Convolvulaceae Akkerwinde Convolvulus arvensis x Olijffamilie Oleaceae Es Fraxinus excelsior x Wilde liguster Ligustrum vulgare x Helmkruidfamilie Scrophulariaceae

Knopig helmkruid Scrophularia nodosa x Stalkaars Verbascum densiflorum x Zwarte toorts Verbascum nigrum x Lipbloemenfamilie Lamiaceae Kruipend zenegroen Ajuga reptans x Gewone hennepnetel Galeopsis tetrahit x Hondsdraf Glechoma hederacea x Paarse dovenetel Lamium purpureum x Wolfspoot Lycopus europaeus x Watermunt Mentha aquatica x Gewone brunel Prunella vulgaris x x x x x Moerasandoorn Stachys palustris x x x Moerasgamander Teucrium scordium x Valse salie Teucrium scorodonia x Weegbreefamilie Plantaginaceae Muurleeuwenbek Cymbalarea muralis x Lidsteng Hippuris vulgaris x x Vlasbekje Linaria vulgaris x x x Smalle weegbree Plantago lanceolata x x x Grote weegbree Plantago major s.l. x x x x Grote ereprijs Veronica persica x een Ereprijs Veronica spec. x Hulstfamilie Aquifoliaceae Hulst Ilex aquifolium x Klimopfamilie Araliaceae Klimop Hedera helix x x x Schermbloemenfamilie Apiaceae Zevenblad Aegopodium podagraria x Fluitenkruid Anthriscus sylvestris x Peen Daucus carota x x Kruisdistel Erynchium campestre x Gewone berenklauw Heracleum sphondylium x x x x x Pastinaak Pastinaca sativa subsp. sativa x Karwijvarkenskervel Peucedanum carvifolia x Muskuskruidfamilie Adoxaceae

Kruidvlier Sambucus ebulus x Gewone vlier Sambucus nigra x Kamperfoeliefamilie Caprifoliaceae Grote kaardebol Dipsacus fullonum x x x Beemdkroon Knautia arvensis x x Wilde kamperfoelie Lonicera periclymenum x Klokjesfamilie Campanulaceae Ruig klokje Campanula trachelium x Composietenfamilie Asteraceae Duizendblad Achillea millefolium x x x Wilde bertram Achillea ptarmica x x Bijvoet Artemisia vulgaris x x Herfstaster Aster x versicolor? x Madeliefje Bellis perennis x x x Veerdelig tandzaad Bidens tripartita x x Kruldistel Carduus crispus x Knoopkruid Centaurea jacea x x Wilde cichorei Cichorium intybus x x x Akkerdistel Cirsium arvense x x Kale jonker Cirsium palustre x Speerdistel Cirsium vulgare x x Canadese fijnstraal Conyza canadensis x x Scherpe fijnstraal Erigeron acer x x Zomerfijnstraal Erigeron annuus x x x x Koninginnekruid Eupatorium cannabinum x x x Harig knopkruid Galinsoga quardriradiata x Gewoon biggenkruid Hypochaeris radicata x x Jacobskruiskruid Jacobaea vulgaris subsp. vulgaris x x x Akkerkool Lapsana communis x Vertakte leeuwentand Leontodon autumnalis x x x Gewone margriet Leucanthemum vulgare x x Echte kamille Matricaria chamomilla x Dubbelkelk Picris echioides x x x x Echt bitterkruid Picris hieracioides x x Heelblaadjes Pulicaria dysenterica x x x x

Bezemkruiskruid Senecio inaequidens x Klein kruiskruid Senecio vulgaris x Guldenroede, Can. of Late Solidago canadensis of gigantea x Akkermelkdistel Sonchus arvensis x Gewone melkdistel Sonchus oleraceus x Boerenwormkruid Tanacetum vulgare x x Paardenbloem Taraxacum officinale x

Geraadpleegde literatuur: Meijden, R. van der, 'Heukels' Flora van Nederland', 23e druk, Wolters -Noordhoff, 2005 Polunin, O., 'Bloemen en planten van Europa', Zomer en Keuning, 1970

Geertje Pettinga