İyul-Avqust 2019
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
GEOSTRATEGİYA ISSN: 2664-4975 “Kaspi” Geosiyasi Araşdırmalar Mərkəzi GEOSTRATEGİYA 1 2019 №4(52) BAKI-2019 Baş redaktor: Əli Həsənov Redaktor: İbrahim Əliyev Məsul katib: İsmayıl Qasımov Redaksiya heyəti: Prof.Dr.Александр Пухкал (Ukrayna) Prof.Dr.Arif Quliyev (Ukrayna) ictimai - siyasi, elmi nəzəri jurnal Prof.Dr.Aygün Attar (Türkiyə) Prov.Dr.Babaxan Şərifov (Özbəkistan) Prof.Dr.Cəfər Cəfərov (Azərbaycan) Prof.Dr.Durxan Kıdırıli (Qazaxıstan) Prof.Dr.Efim Pivovar (Rusiya) Prof.Dr.Elçin Əhmədov (Azərbaycan) Prof.Dr.Elman Nəsirov (Azərbaycan) Prof.Dr.Ədalət Muradov (Azərbaycan) Prof.Dr.Əli Həsənov (Azərbaycan) Prof.Dr.Heydərbəy Bababekov (Özbəkistan) 2 Prof.Dr.Hikmət Məmmədov (Azərbaycan) Prof.Dr.İsa Həbibbəyli (Azərbaycan) Prof.Dr.Kemal Çiçek (Türkiyə) Prof.Dr.Quram Marxuliya (Gürcüstan) Prof.Dr.Musa Qasımlı (Azərbaycan) Prof.Dr.Sergey Pirojkov (Ukrayna) Prof.Dr.Səlahəddin Xəlilov (Azərbaycan) Prof.Dr.Ziyad Səmədzadə (Azərbaycan) Dos.Dr.Akkan Suver (Türkiyə) Dos.Dr.Aleksandr Quşşin (Rusiya) Dos.Dr.Ərəstun Mehdiyev (Azərbaycan) Dos.Dr.Firdovsiyyə Əhmədova (Azərbaycan) Dos.Dr.İbrahim Əliyev (Azərbaycan) Dos.Dr.Mübariz Qurbanlı (Azərbaycan) Dos.Dr.Oleq Kuznetsov (Rusiya) “GEOSTRATEGİYA” jurnalı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən Azərbaycan Respublikasının dissertasiyaların Tarix, Antropologiya, Siyasi elmlər, Fəlsəfə, Sosiologiya və İqtisadi elmlər üzrə əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən dövri elmi nəşrlərin siyahısına salınmışdır. İctimai-siyasi, elmi-nəzəri jurnal ildə altı dəfə nəşr olunur. İyul - Avqust 2019 № 04 (52) GEOSTRATEGİYA ISSN: 2664-4975 “Kaspi” Geopolitical Research Centre GEOSTRATEGY 3 2019 №4(52) BAKU-2019 Editor-in-Chief: Ali Hasanov Editor: Ibrahim Aliyev Executive Secretary: Ismayil Gasimov Editorial Board: Prof. Dr. Alexandr Pukhkal (Ukraine) Prof. Dr. Arif Guliyev (Ukraine) ictimai - siyasi, elmi nəzəri jurnal Prof. Dr. Aygun Attar (Turkey) Prof. Dr. Babakhan Sharifov (Uzbekistan) Prof. Dr. Jafar Jafarov (Azerbaijan) Prof. Dr. Durkhan Kidirili (Kazakhstan) Prof. Dr. Efim Pivovar (Russia) Prof. Dr. Elchin Ahmadov (Azerbaijan) Prof. Dr. Elman Nasirov (Azerbaijan) Prof. Dr. Adalat Muradov (Azerbaijan) Prof. Dr. Ali Hasanov (Azerbaijan) Prof. Dr. Haydarbay Bababekov (Uzbekistan) 4 Prof. Dr. Hikmat Mammadov (Azerbaijan) Prof. Dr. Isa Habibbayli (Azerbaijan) Prof. Dr. Kemal Chichek (Turkey) Prof. Dr. Guram Markhulia (Georgia) Prof. Dr. Musa Gasimli (Azerbaijan) Prof. Dr. Sergei Pirozhkov (Ukraine) Prof. Dr. Salahaddin Khalilov (Azerbaijan) Prof. Dr. Ziyad Samadzadah (Azerbaijan) Assoc. Prof. Dr. Akkan Suver (Turkey) Assoc. Prof. Dr. Alexandr Gushshin (Russia) Assoc. Prof. Dr. Arastun Mehdiyev (Azerbaijan) Assoc. Prof. Dr. Firdovsiyya Ahmadova (Azerbaijan) Assoc. Prof. Dr. Ibrahim Aliyev (Azerbaijan) Assoc. Prof. Dr. Mubariz Gurbanli (Azerbaijan) Assoc. Prof. Dr. Oleg Kuznetsov (Russia) “GEOSTRATEGY” journal is included in the list of periodicals recommended by the Supreme Attestation Commission under the President of the Republic of Azerbaijan to publish the main results of the dissertations of the Republic of Azerbaijan on History, Anthropology, Political Science, Philosophy, Sociology and Economic Sciences. The socio-political, scientific-theoretical journal is published six times a year. İyul - Avqust 2019 № 04 (52) GEOSTRATEGİYA UOT 323 41.15.25 UOT 32 Sı̇ yasət 41.15.81 ƏLİ HƏSƏNOV HEYDƏR ƏLİYEV - YENİ MİLLİ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi, İNTİBAHIN VƏ MÜSTƏQİL tarix elmləri doktoru, professor DÖVLƏTÇİLİYİN ƏSASINI QOYMUŞ E-mail: [email protected] TARİXİ ŞƏXSİYYƏT Giriş olaraq 6 və 8 dəfəyə çatırdı. Respublikanın neft 50 il əvvəl Azərbaycanın siyasi həyatında baş sənayesi, energetika, qara metallurgiya, kimya və vermiş mühüm bir hadisə respublikada köklü dəyi- neft kimyası sənayesinin iş ritmi tez-tez pozulur, şikliklərin başlanmasına təkan verdi və gələcək bir çox sahələrin texniki-iqtisadi göstəriciləri aşağı inkişaf perspektivlərinin müəyyənləşməsi yol- düşürdü. Azərbaycan milli gəlirin həcminə görə unda yeni tarixi dönüşün əsasını qoydu. 1969-cu ümumittifaq səviyyəsindən 2 dəfədən çox, əsas il iyulun 14-də Azərbaycan Kommunist Partiyası fondlara görə 1,8, kapital qoyuluşu üzrə 1,7, əmək Mərkəzi Komitəsinin (AKP MK) plenumunda 46 məhsuldarlığına görə isə 1,5 dəfə geridə idi. yaşlı Hey dər Əliyev AKP MK-nın birinci katibi, Həmin dövrdə respublikanın regionlarının yəni fak tiki olaraq respublikanın rəhbəri seçildi. so si al-iqtisadi inkişafına da kifayət qədər diqqət O vaxta qədər dövlət təhlükəsizlik orqanlarında göstərilmirdi. Kənd təsərrüfatında aqrotexniki işləmiş, 1964-cü ildən Azərbaycan SSR Nazirlər qaydalara düzgün əməl olunmaması, meliorasiya Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi və mexanikləşdirmə tədbirlərinin görülməməsi 5 səd rinin müavini, 1967-ci ildən isə sədri olan səbəbindən həm ərzaq, həm də texniki bitkilərin general-mayor Heydər Əliyevin bu vəzifəyə məhsuldarlığı aşağı düşmüşdü. İri sənaye və yüksəlişi respublikanın geniş ictimaiyyəti, xüsusilə emal müəssisələrinin əksəriyyəti Bakı, Sumqayıt ziyalı elitası tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılandı. şəhərlərində tikilirdi ki, bu da orta və kiçik Ona görə ki, təhlükəsizlik orqanlarında işlədiyi şəhərlərin inkişafının qarşısını alır, urbanizasiya müddətdə o, vətəninə dərindən bağlı olan çox prosesinin proporsional şəkildə getməsinə əngəl sayda insanı saxta ittihamlarla repressiya olun- olurdu. maq təhlükəsindən qorumuş, sürgün və ölümdən Digər tərəfdən respublikada korrupsiya və gizli xilas etmiş, xalqın milli intibahı yolunda çalışan iqtisadiyyat geniş yayılmış, qanunçuluğa əməl ziyalıların təqib edilməsinə, onların cəmiyyətdən olunmasına və mədəni quruculuğa diqqət zəifləmiş, təcrid olunmasına imkan verməmişdi. mənəvi-psixoloji iqlim qeyri-sağlam məcraya Onu da qeyd edək ki, həmin ərəfədə respublika- yönəlmişdi. Təbii ki, bu çətin və mürəkkəb da ciddi dəyişikliyə ehtiyac olduğunu Azərbaycan vəziyyətin aradan qaldırılması üçün analitik cəmiyyətinin böyük hissəsi yaxşı başa düşürdü. təfəkkürə malik, güclü və bacarıqlı təşkilatçı, Ölkədə baş verən proseslər fonunda sosial-iqtisadi cəsarətli bir liderə ehtiyac var idi. Belə bir lider inkişafın sürətləndirilməsi və əhalinin rifah halının məhz Heydər Əliyev oldu. daha da yaxşılaşdırılması üçün yeni təşəbbüslərin irəli sürülməsi, qətiyyətli addımların atılması zəruri Nəhəng quruculuq yollarında idi. O dövr respublika əsas sosial-iqtisadi inkişaf Heydər Əliyev Azərbaycan Kommunist göstəricilərinə görə orta ittifaq səviyyəsindən xeyli Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi geridə qalırdı. Məsələn, Azərbaycanda 1965-ci ildə seçildikdən sonra keçirilən ilk MK plenumunda 1940-cı illərə nisbətən ümumi daxili məhsul 3,6, (1969-cu il avqust) həmin dövr üçün sensasiyalı o cümlədən sənaye məhsullarının həcmi 4 dəfə sayıla biləcək məruzəsində sovet hakimiyyəti artmışdı. Lakin ittifaq üzrə bu göstəricilər müvafiq tarixində ilk dəfə olaraq sosialist cəmiyyətində vəzifədən sui-istifadə, korrupsiya kimi mənfi əməyi sayəsində işə başlamış yüzlərlə digər halların mövcudluğunu və onlara qarşı mübarizə sənaye obyekti hesabına Azərbaycanın ixrac aparılmasının gərəkliyini bəyan etdi. Məruzədə potensialı kifayət qədər yüksəlmişdi. Həmin respublika iqtisadiyyatında yaranmış acınacaqlı illərdə respublikada buraxılan 350 adda sənaye vəziyyət böyük prinsipiallıqla dərindən və və kənd təsərrüfatı məhsulu dünyanın 65 ölkəsinə hərtərəfli təhlil olundu və xalq təsərrüfatına, göndərilirdi. mədəni quruculuğa rəhbərlikdə buraxılmış ciddi Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə SSRİ hökuməti nöqsanlar və çatışmazlıqlar ictimaiyyətin diqqətinə respublikada aqrar sahənin hərtərəfli və intensiv çatdırıldı. Yeni birinci katib bütün təşkilatları inkişafını nəzərdə tutan bir neçə xüsusi qərar qəbul dövlət və əmək intizamını möhkəmlətməyə, etmişdir. Sov. İKP MK və SSRİ Nazirlər Sovetinin respublikada mənəvi-psixoloji mühiti 1970-ci illərdə Azərbaycanda kənd təsərrüfatı sağlamlaşdırmağa istiqamətləndirdi. Heydər Əliyev istehsalının artırılması və intensivləşdirilməsi, bu 1969-1970-ci illərdə keçirilən Azərbaycan KP sahənin daha da ixtisaslaşdırılması, üzümçülük ictimai - siyasi, elmi nəzəri jurnal MK-nın bütün plenumları, fəallar yığıncaqları və və şərabçılığın inkişaf etdirilməsi, irriqasiya başqa toplantılardakı məruzə və çıxışlarında ardıcıl və meliorasiya obyektlərinin tikilməsi barədə olaraq təsərrüfat və mədəni quruculuq məsələlərini qərarları respublikaya ümumittifaq büdcəsindən təhlil edir və yeni vəzifələr qarşıya qoyurdu. Məhz böyük miqdarda əlavə vəsaitin ayrılmasına şərait həmin illər Azərbaycanın iqtisadi, ictimai-siyasi və yaradırdı. Sosial-iqtisadi inkişafa təkan verən və mədəni-mənəvi həyatında dönüş mərhələsi oldu. Azərbaycan xalqının mənafeləri baxımından böyük Dövlət idarəçilik sisteminin təkmilləşdirilməsi, əhəmiyyətə malik olan həmin qərarların və digər ciddi nizam-intizamın yaradılması, kadr tədbirlərin həyata keçirilməsi sayəsində aqrar sek- dəyişikliklərinin həyata keçirilməsi, işgüzar mühi- torda məhsul istehsalı 2 dəfədən çox artmışdı. tin sağlamlaşdırılması sahəsində məqsədyönlü Həmin illərdə Azərbaycan keçmiş SSRİ-nin ən tədbirlər qarşıya qoyulan yüksək vəzifələrin yerinə böyük üzümçülük respublikasına çevrildi. Üzüm 6 yetirilməsinə lazımi şəraiti təmin edirdi. istehsalı 1969-cu ildəki 272 min tondan 1980-ci Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci rəhbərliyi ildə 1 milyon 481 min tona çatdırıldı, respublika dövrü respublika həyatının bütün sahələrində, şərabçılıqdan yüksək mənfəət götürməyə