Mapa Geośrodowiskowa Polski

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz Golczewo (153)

Warszawa 2009 Autorzy: Sławomir Dominiak*, Witold Korona*, Magdalena Maleszyk**, Marzena Małek**, Anna Pasieczna***, Paweł Kwecko***, Izabela Bojakowska***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska*** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka***

* – Cz ęstochowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne Spółka z o.o., ul. Wolno ści 77/79, 42-200 Cz ęstochowa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp – S. Dominiak...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – S. Dominiak ...... 4 III. Budowa geologiczna – S. Dominiak ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – S. Dominiak...... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – S. Dominiak ...... 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – S. Dominiak ...... 11 VII. Warunki wodne – S. Dominiak, W. Korona ...... 12 1. Wody powierzchniowe...... 12 2. Wody podziemne...... 13 VIII. Geochemia środowiska ...... 15 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 15 2. Osady wodne – Izabela Bojakowska ...... 18 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach –H. Tomassi-rawiec ...... 20 IX. Składowanie odpadów –Magdalena Maleszyk, Marzena Małek ...... 23 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – S. Dominiak...... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – S. Dominiak, W. Korona ...... 36 XII. Zabytki kultury – S. Dominiak, W. Korona ...... 42 XIII. Podsumowanie – S. Dominiak...... 43 XIV. Literatura ...... 45

I. Wst ęp

Arkusz Golczewo Mapy geo środowiskowej w skali 1:50 000 (MG śP) został wykonany w 2009 roku w Cz ęstochowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym (plansza A), Pa ństwowym Instytucie Geologicznym oraz Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie, Oddział w Lublinie (plansza B). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Golczewo Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000” (MGGP) wykonanym w 2003 r. w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geolo- gicznym ProGeo sp. z o.o. (Kapera i in., 2003). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z In- strukcj ą opracowania i aktualizacji MG śP (Instrukcja... 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu prze- strzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzysty- wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz pro- jektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc w wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania mapy wykorzystano materiały zgromadzone w archiwach Pa ństwowe- go Instytutu Geologicznego w Warszawie (Centralne Archiwum Geologiczne), Urz ędu Mar- szałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, Zachodniopomorskiego Urz ędu Wo- jewódzkiego, Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Szczecinie, Wojewódzkim In- spektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie oraz Regionalnym Zarz ądzie Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Wykorzystano równie Ŝ materiały uzyskane w urz ędach gmin i powia- tów znajduj ących si ę na obszarze arkusza. We wrze śniu 2008 roku dokonano wizji lokalnej złó Ŝ i punktów wyst ępowania kopalin. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowa- nych dla komputerowej bazy o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Golczewo poło Ŝony jest pomi ędzy 14 °45’00” a 15 °00’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz miedzy 53 °40’00” a 53 °50’00” szeroko ści geograficznej pół- nocnej. W podziale regionalnym Polski (Kondracki, 2001) omawiany obszar nale Ŝy do pro- wincji Ni Ŝu Środkowopolskiego, podprowincji Pobrze Ŝy Południowobałtyckich, makroregio- nu Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego oraz mezoregionów: Równiny Goleniowskiej, Równiny Gryfic- kiej i Równiny Nowogardzkiej (fig. 1).

Fig. 1 Poło Ŝenie arkusza Golczewo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granice makroregionów; 2 – granice mezoregionów Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.21– Uznam i Wolin, 313.22 – Wybrze Ŝe Trzebiatowskie, 313.23 – Rów- nina Wkrza ńska, 313.24 – Dolina Dolnej Odry, 313.25 – Równina Goleniowska, 313.26 – Wzniesienia Szczecińskie, 313.32 – Równina Nowogardzka, 313.33 – Równina Gryficka Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.43 – Pojezierze I ńskie

Równina Goleniowska obejmuje przewa Ŝaj ącą centraln ą i południow ą cz ęść obszaru arkusza. Jest to piaszczysty, zwydmiony region, pokryty lasami.

4 W północno-zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci terenu rozci ąga si ę Równina Gry- ficka, stanowi ąca wysoczyzn ę morenow ą zaj ętą głównie przez pola uprawne, w mniejszym stopniu przez lasy. Równina Nowogardzka obejmuje niewielki fragment południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru. Charakterystyczne dla tego regionu jest wyst ępowanie równoległych wałów more- nowych i zabagnionych obni Ŝeń. Ukształtowanie omawianego terenu jest urozmaicone, a deniwelacje si ęgaj ą 47 m. Naj- wi ększe wzniesienie o wysoko ści 52,9 m n.p.m. zlokalizowane jest w okolicy Przybiernowa, natomiast najni Ŝszy punkt (5,8 m n.p.m.) znajduje si ę nad Jeziorem Okonie, w rejonie Gol- czewa. Rze źba omawianego terenu ukształtowana została w wyniku procesów zachodz ących w okresie zlodowace ń północnopolskich oraz w holocenie. Klimat regionu charakteryzuje si ę przewag ą dni z pogod ą umiarkowanie ciepł ą i du Ŝym zachmurzeniem. Średnia temperatura stycznia wynosi 1,5 °C, natomiast średnia temperatura lipca waha si ę od 17,3 do 18,6 °C. Średnia roczna suma opadów wynosi od 480 do 580 mm. Okres wegetacyjny trwa z reguły od 217 do 223 dni. Przewa Ŝaj ą wiatry z zachodu i południa, o średniej pr ędko ści 1,5 - 3 m/sek. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza nale Ŝy do województwa zachodniopomorskiego, powiatu goleniowskiego (gminy: Goleniów, Nowogard, Osina, Przybiernów i Stepnica) oraz powiatu kamie ńskiego (gminy Golczewo i Wolin). Omawiany obszar ma charakter rolniczo-le śny. Jest to region słabo zurbanizowany, a najwi ększ ą miejscowo ści ą jest Golczewo licz ące 2,8 tys. mieszka ńców. To niewielkie mia- steczko jest głównym o środkiem handlowo-usługowym w regionie, jak równie Ŝ pełni rol ę wypoczynkow ą. Drug ą miejscowo ści ą o podobnych funkcjach jest Przybiernów – wie ś gmin- na poło Ŝona w zachodniej cz ęś ci obszaru. Pozostałe miejscowo ści to niewielkie wsie i osady le śne. Głównym źródłem utrzymania ludno ści jest rolnictwo i przemysł rolno-spo Ŝywczy. Wi ększo ść miejscowo ści jest zwodoci ągowana, natomiast kanalizacj ę ściekow ą posiada jedynie Golczewo i Przybiernów. W Golczewie i Zabierzewie funkcjonuj ą oczyszczalnie ścieków. Obszar arkusza posiada korzystne poło Ŝenie w układzie poł ącze ń komunikacyjnych. W zachodniej cz ęś ci przebiega droga krajowa nr 3 ł ącz ąca południow ą granic ę kraju (od przejścia granicznego w Jakuszycach) ze Świnouj ściem. W nomenklaturze mi ędzynarodowej droga ta oznaczona jest symbolem E-65. Przebiega tu ponadto droga wojewódzka nr 108 rela- cji Parłówko–Płoty oraz niewielki odcinek (w cz ęś ci północno-wschodniej) drogi nr 106 No- wogard–Rzewnowo. Dobrze rozwini ęta jest równie Ŝ sie ć dróg powiatowych i gminnych.

5 W zakresie transportu kolejowego wa Ŝną rol ę odgrywaj ą linie kolejowe ze Szczecina do Świ- nouj ścia i Koszalina.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Golczewo przedstawiono na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Golczewo (Dadlez, 1957) oraz Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Szczecin (Dobracki, Mojski, 1979). Pod wzgl ędem tektonicznym omawiany obszar poło Ŝony jest na styku dwóch jednostek: antyklinorium pomorskiego obejmuj ącego północno-wschodni ą cz ęść arkusza oraz niecki szczeci ńskiej, rozci ągaj ącej si ę na pozostałym obszarze. Charakterystyczn ą cech ą regionu jest wyst ępowanie w gł ębokim podło Ŝu stref dyslokacyjnych o przebiegu południkowym. Wgł ęb- ną budow ę geologiczn ą dodatkowo komplikuje tektonika salinarna. Cokół krystaliczno-metamorficzny dla osadów młodopaleozoicznych stanowi ą łupki krystaliczne i kwarcyty prekambru, kambru i syluru, których strop zalega na gł ęboko ści 6500–7000 m. Na nich wyst ępuj ą klastyczne i w ęglanowe osady dewonu oraz piaskowce, mułowce i iłowce karbonu o mi ąŜ szo ści od 600 do 1200 m. Powy Ŝej zalegaj ą osady permskie (cechsztyn) wykształcone w litofacji salinarnej, których mi ąŜ szo ść waha si ę od około 600 do 1000 m. W budowie powierzchni mezozoicznej zaznaczaj ą si ę formy antyklinalne i synkli- nalne. Utwory mezozoiczne wykształcone s ą jako piaskowce, mułowce i iłowce jury środko- wej, wapienie i margle jury górnej, iłowce, mułowce i piaskowce z glaukonitem kredy dolnej oraz wapienie, margle, kredy, opoki i gezy kredy górnej. Strop powierzchni mezozoicznej wyst ępuje płytko w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru, w obr ębie antyklinorium pomorskiego (nawet kilka, kilkana ście m p.p.t.), gdzie tworzy wychodnie w rejonie miejscowo ści Czarnogłowy, Leszczno i Kł ęby. W kierunku południowym, na skłonie niecki szczeci ńskiej, strop osadów mezozoicznych obni Ŝa si ę. Niecka wypełniona jest osadami paleogenu i neoge- nu. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru s ą to oligoce ńskie iły, iłowce i mułowce, ku zachodowi przechodz ące w piaski, iły i mułki miocenu. Mi ąŜ szo ść tych osadów w obr ębie arkusza wynosi 20-50 m. Na podło Ŝu mezozoicznym i paleoge ńsko-neoge ńskim wyst ępuj ą utwory czwartorz ędowe (fig. 2). Osady czwartorz ędu zwi ązane s ą głównie ze zlodowaceniami środkowo- i północno- polskimi, a ich mi ąŜ szo ść wynosi najcz ęś ciej 10–40 m. W cz ęś ci północno-wschodniej mo Ŝe si ę ona zmniejsza ć do kilku metrów, natomiast w cz ęś ci południowej zwi ększa si ę do 50–70 m.

Fig. 2 Poło Ŝenie arkusza Golczewo na Mapie geologicznej Polski wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej. red., 2006 Czwartorz ęd; holocen: 2 – mułki, piaski oraz Ŝwiry morskie, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, 5 – piaski eoliczne lokalnie w wydmach; Plejstocen; zlodowacenia północnopolskie: 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Jura górna: 57 – wapienie, margle, iłowce i mułowce; 58 – wapienie, margle, iłowce, dolomity, wapienie oolitowe lokalnie z wkładkami margli i iłów, 59 – wapienie, margle, dolomity, wapienie z krzemieniami, mułowce i piaskowce glauko- nitowe. Numeracja wydziele ń zgodna z Map ą (Marks i in. red., 2006)

Utwory zlodowace ń środkowopolskich (gliny zwałowe, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe) wyst ępuj ą lokalnie, jedynie w obni Ŝeniach starszego podło Ŝa, np. w rejonie Golczewa. Najstarszymi osadami zlodowace ń północnopolskich s ą gliny zwałowe oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe z głazami, pokrywaj ące znaczne tereny w cz ęś ci południowej (oko-

7 lice Ło Ŝnicy), północnej (rejon Golczewa, Kł ębów, Kretlewa i Leszczna) oraz zachodniej (okolice Przybiernowa). Na powierzchni, w rejonie Przybiernowa i Drzewicy, odsłaniaj ą si ę piaski i Ŝwiry moren czołowych. Towarzysz ą im piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe (młodsze), tworz ące wychodnie w pobli Ŝu tych samych miejscowo ści. W okolicach Baczysławia, Leszczna i Czarnogłowów znajduj ą si ę niewielkie wyst ąpienia iłów zastoiskowych, natomiast najwi ększe rozprzestrzenienie maj ą młodoplejstoce ńskie osady rzeczne (piaski i Ŝwiry), tworz ące rozległe tarasy w centralnej, południowej i północno-zachodniej cz ęś ci obszaru. Pomi ędzy plejstocenem a holocenem deponowane były osady deluwialne oraz piaski eoliczne w wydmach. Wi ększe wyst ąpienia tych utworów znajduj ą si ę w okolicach Przybier- nowa, Ł ęgna i Czermnicy. Osady holoce ńskie reprezentowane s ą przez piaski tarasów zalewowych oraz namuły i torfy tworz ące si ę współcze śnie w dolinach rzecznych i zagł ębieniach bezodpływowych terenu. Najwi ększe wyst ąpienia namułów i torfów zlokalizowane s ą w dolinie Gowienicy i Wołczenicy oraz w południowej cz ęś ci obszaru, pomi ędzy Budzieszewicami a Świ ętoszewem.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Golczewo aktualnie zlokalizowane s ą cztery udokumentowane zło Ŝa kopalin, w tym jedno zło Ŝe ropy naftowej i gazu ziemnego „Wysoka Kamie ńska”, jedno zło Ŝe kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego „Kłodzino” oraz dwa zło Ŝa wapieni i margli „Czar- nogłowy – Kł ęby” i „Czarnogłów” (tabela nr 1). Na mapie przedstawiono cały obszar zło Ŝa „Czarnogłowy – Kł ęby” z zasobami bilansowymi i pozabilansowymi. Z powodu wyczerpania zasobów kopalin wybilansowano zło Ŝe ropy naftowej „Wysoka Kamie ńska – el.2” oraz zło Ŝe piasków ze Ŝwirem „Kłodzino”, natomiast przyczyn ą wybilan- sowania zło Ŝa rud Ŝelaza „Imno-Uniburz” była zbyt mała mi ąŜ szo ść kopaliny. Zło Ŝe ropy naftowej i gazu ziemnego „Wysoka Kamie ńska” udokumentowane zostało w 1978 r. (Ryba, Sikorski, 1978). W 1996 r. wykonano dodatek nr 1 do dokumentacji, w któ- rej dokonano przeliczenia zasobów zło Ŝa (Zoła, 1996). W 2004 r. opracowano nowy model geologiczny zło Ŝa (co zwi ązane było ze zmian ą jego granic) oraz ponownie przeliczono zasoby (Nowak, 2004). Powierzchnia zło Ŝa „Wysoka Kamie ńska” wynosi 256,20 ha, natomiast średnia mi ąŜ szo ść efektywna 21,4 m. Nadkład stanowi ą piaski i gliny czwartorz ędu, piaskowce, mułowce, iłowce, wapienie i margle jury oraz ewaporaty permu o grubo ści 3036,0– 3069,0 m. Skał ą zbiornikow ą s ą wapienie wieku permskiego, silnie sp ękane, a budowa geologiczna zło Ŝa jest bardzo zró Ŝnicowana z uwagi na du Ŝe zaanga Ŝowanie tektoniczne. Koncen- tracje w ęglowodorów wyst ępuj ą w pułapce antyklinalnej, natomiast poziom wody podściela-

8 jącej seri ę zło Ŝow ą znajduje si ę na gł ęboko ści 3 060,7 m p.p.t. Ropa naftowa charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi u średnionymi parametrami jako ściowymi: zawarto ści ą parafiny – 6,18%, zawarto ści ą siarki – 0,33%, zawarto ści ą chlorków – 5,1 mg/dm 3 oraz zawarto ści ą wody – 0,03%. Kopalin ę towarzysz ącą stanowi gaz ziemny o sumarycznej zawartości w ęglowodorów – 91,7%, w tym w ęglowodorów ci ęŜ kich – 17,0% oraz azotu – 5,5%. Istotne znaczenie na obszarze arkusza maj ą wapienie i margle jurajskie, rzadko wyst ę- puj ące w tym rejonie Polski. Utwory te nale Ŝą do antyklinorium pomorskiego (którego jed- nym z elementów jest antyklina Czarnogłów – Kł ęby), gdzie pod niewielkim nadkładem od- słaniaj ą si ę osady jury górnej. W obr ębie wychodni tych utworów udokumentowano dla przemysłu cementowego dwa zło Ŝa: „Czarnogłowy-Kł ęby” (Smor ągiewicz, 1978) oraz „Czarnogłów” (Smor ągiewicz, 1961). Zło Ŝe „Czarnogłowy – Kł ęby” ma powierzchni ę 398,55 ha. Kopalin ę u Ŝyteczn ą stanowi ą wapienie i margle o mi ąŜ szo ści od 10,6 do 27,2 ( średnio 25,2 m), zalegaj ące pod nadkładem piasków, glin, Ŝwirów i wapieni dolomitycznych o grubo ści 6,0–37,7 m ( średnio 14,0 m). ZłoŜe jest zawodnione – poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści od 1,5 do 13,1 m p.p.t. Kopa- lina charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi parametrami jako ściowymi: zawarto ści ą CaO od 46,0 do 50,19% ( średnio 48,45%), zawarto ści ą SiO 2 od 4,72 do 14,0% ( średnio 7,34%), zawarto- ści ą MgO od 0,64 do 1,83% ( średnio 1,13%), warto ści ą modułu krzemianowego (MK) od 1,50 do 6,10 ( średnio 2,73). Zło Ŝe „Czarnogłów” udokumentowano na powierzchni 31,46 ha. Mi ąŜ szo ść kopaliny (wapienie i margle) waha si ę od 29,5 do 36,5 m ( średnio 32,7 m), natomiast grubo ść nadkładu wynosi 3,5–10,5 m ( średnio 7,2 m). Nadkład stanowi ą piaski, Ŝwiry i gliny zwałowe. Zło Ŝe jest zawodnione, a poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści od 1,0 do 2,0 m p.p.t. W profilu serii zło Ŝowej przewa Ŝaj ą utwory margliste o nast ępuj ących parametrach jako ściowych: zawarto ść CaO od 29,10 do 51,28%, zawarto ść SiO 2 od 4,61 do 25,38%, zawarto ść MgO od 0,54 do 8,75% oraz warto ść modułu krzemianowego (MK) od 1,71 do 8,84. Parametry odnosz ą si ę do cało ści kopaliny (bez podziału na surowiec „wysoki” i „niski”); podano warto ści od-do, bez warto ści średniej.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologiczne Stan Wydobycie Kategoria roz- Zastosowanie Klasyfikacja Nr bilansowe zagospodaro- (tys. ton Wiek kompleksu poznania kopaliny złó Ŝ Przyczyny zło Ŝa Nazwa Rodzaj tys. ton, wania zło Ŝa mln. m 3* ) litologiczno- konfliktowo- na zło Ŝa kopaliny mln. m 3* -surowcowego ści zło Ŝa mapie Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in. red., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Wysoka Kamie ń- R 62,2 4,7 1 P A G E 2 A Gl ska G 6,09* 0,34* Czarnogłowy – 2 wme J 154 731,0 C N 0 Sc 3 B Gl, L Kł ęby 2

3 Kłodzino II p, p Ŝ Q 3 047,3 C1 N 0 Sb, Sd 4 A - 4 Czarnogłów wme J 13 291,0 C1 N 0 Sc 3 B Gl, L

10 10 Wysoka Kamie ń- R P - - ZWB - - - - - ska – el.2 G Kłodzino pŜ Q - - ZWB - - - - - Imno-Uniburz Fe J - - ZWB - - - - -

Rubryka 3: R – ropa naftowa, G – gaz ziemny, wme – wapienie i margle, p – piaski, p Ŝ – piaski ze Ŝwirem, Fe – rudy Ŝelaza Rubryka 4: P – perm, J – jura, Q – czwartorz ęd Rubryka 6: A, C 1,C 2 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne; kopaliny skalne: Sc – cementowe, Sb – budowlane, Sd – drogowe Rubryka 10: zło Ŝa: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym regionie, 3 – rzadkie tylko w regionie, w którym wyst ępuje dokumentowane zło Ŝe, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: A – zło Ŝe małokonfliktowe, B – zło Ŝe konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, L – ochrona lasów

Zło Ŝe kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego „Kłodzino II” udokumentowano na powierzchni 19,93 ha (Piotrowski, 2008). Mi ąŜ szo ść zło Ŝa waha si ę od 1,5 do 17,5 m ( średnio 8,2 m), natomiast grubo ść nadkładu (piasku gliniastego i gliny) wynosi 0,2–1,8 m ( średnio 0,5 m). ZłoŜe jest cz ęś ciowo zawodnione, a poziom wodono śny wyst ępuje na rz ędnej 29 m n.p.m. Seri ę zło Ŝow ą buduj ą piaski oraz piaski ze Ŝwirem o genezie wodnolodowcowej. Domieszka frakcji grubszych wzrasta w centralnej i wschodniej cz ęś ci zło Ŝa, jak równie Ŝ zwi ększa si ę wraz z gł ęboko ści ą, ku sp ągowi. Kopalina charakteryzuje si ę: zawarto ści ą ziarn powyŜej 2 mm od 58,0 do 100% ( średnio 84,90%), zawarto ści ą pyłów mineralnych od 0,20 do 26,0% (średnio 7,20%) oraz brakiem zanieczyszcze ń obcych i organicznych. Dla złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze arkusza dokonano klasyfikacji z punktu widzenia ich ochrony oraz z punktu widzenia ochrony środowiska (Zasady…, 2002). Z punktu widzenia ochrony złó Ŝ, zło Ŝe ropy naftowej i gazu ziemnego „Wysoka Kamie ńska” zaliczono do klasy 2 (złó Ŝ rzadkich w skali całego kraju lub skoncentrowanych w okre ślonym regionie), zło Ŝa wapieni i margli „Czarnogłów” i „Czarnogłowy-Kł ęby” do klasy 3 (złó Ŝ rzadkich tylko w regionie, w którym wyst ępuje udokumentowane zło Ŝe), a zło Ŝe kruszywa piaszczysto- Ŝwirowego „Kłodzino II” do klasy 4 (złó Ŝ powszechnych, licznie wyst ępuj ących, łatwo dost ęp- nych). Z punktu widzenia ochrony środowiska zło Ŝe „Wysoka Kamie ńska” i „Kłodzino II” zaliczono do małokonfliktowych (klasa A), a zło Ŝe „Czarnogłowy-Kł ęby” i „Czarnogłów” uznano za konfliktowe (klasa B) ze wzgl ędu na ochron ę gleb, ł ąk i lasów.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Golczewo eksploatowane jest aktualnie tylko zło Ŝe ropy naftowej i gazu ziemnego „Wysoka Kamie ńska”, natomiast pozostałe zło Ŝa s ą niezagospodarowane. Zło Ŝe „Wysoka Kamie ńska” udost ępniono w 1979 r. Obecnie jest ono eksploatowane trzema odwiertami: WK-1, WK-7 i WK-21, natomiast otwory WK-2, WK-8 i WK-22 zostały zlikwidowane. Pobór ropy z poszczególnych odwiertów waha si ę od 1,5 do 2,9 tys. ton rocznie, natomiast sumaryczne wydobycie za 2007 r. wyniosło 4,7 tys. ton. Ł ącznie z rop ą pozy- skiwany jest gaz ziemny w ilo ści około 340,0 tys. m 3 rocznie. W ropie stwierdza si ę obecno ść chlorków w ilo ści 5 mg/dm 3, a ich zawarto ść wzrasta w przypadku prób zwi ększania wydajno ści odwiertów (obecno ść chlorków świadczy o podnoszeniu si ę poziomu wody zło Ŝowej). Wydobyta ropa naftowa jest na bie Ŝą co pompowana do cystern i wywo Ŝona do punktu zbiorczego. Eksploatacja prowadzona jest w granicach obszaru górniczego, który nie obejmuje zachodnich i południowych kra ńców zło Ŝa. Powierzchnia obszaru i terenu górniczego jest taka sama i wynosi 517,10 ha. Koncesja na eksploatacj ę wa Ŝna jest do 2018 r.

10 W rejonie Ostromic, Wysokiej Kamie ńskiej, Przybiernowa i Świ ętoszewa zinwentaryzowano „dzikie” wyrobiska piasku i piasku ze Ŝwirem, które zaznaczono na mapie jako punk- ty wyst ępowania kopalin. Wydobycie kruszywa prowadzone jest przez okoliczn ą ludno ść i ma charakter okresowy. Wielko ść wyrobisk jest najcz ęś ciej rz ędu 150 m.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Golczewo istniej ą perspektywy surowcowe dla udokumentowania nowych złó Ŝ piasków i Ŝwirów oraz torfów. Obszarów prognostycznych nie wytypowano z uwagi na ochron ę lasów i ł ąk oraz niepełne lub szacunkowe dane dotycz ące mi ąŜ szo ści kopalin i ich parametrów jako ściowych. Na mapie zaznaczono równie Ŝ obszary i linie profilów, gdzie prace poszukiwawcze (za surowcami ilastymi, węglanowymi i kruszywem piaszczysto- Ŝwirowym) zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym. Perspektywy wyst ępowania piasków i Ŝwirów zlokalizowane s ą na południowy zachód i na północny wschód od Przybiernowa oraz w rejonie Rokity, Kłodzina i Drzewicy. Obszar poło Ŝony na południowy zachód od Przybiernowa kontynuuje si ę na arkuszu Racimierz. Wyst ępuj ą tutaj piaski i Ŝwiry o genezie wodnolodowcowej, których mi ąŜ szo ść oceniana jest na kilka metrów (Dadlez, 1975; Ruszała 1981). Prace poszukiwawcze prowadzone na północny wschód od Przybiernowa oraz w rejonie Rokity i Kłodzina ocenione zostały jako negatywne dla wyst ępowania kruszywa grubego, pozwoliły jednak na wyznaczenie perspektyw dla piasków. Wyst ępuj ą tutaj wodnolodowcowe piaski ró Ŝnoziarniste o mi ąŜ szo ści od 2,5 do 7,5 m, które pod ścielone s ą glin ą zwałow ą lub iłem (Drwal, Szapli ński, 1973; Oleszak, 1972). Na wschód od miejscowo ści Drzewica nawiercono piaski i Ŝwiry zalegaj ące pod nad- kładem o grubo ści 0,8 m. Mi ąŜ szo ść kruszywa waha si ę od 3,6 do 7,2; średnio 5,5 m (Ole- szak, 1974). Warstwa piasków i Ŝwirów stanowi nadkład udokumentowanego pó źniej zło Ŝa wapieni i margli „Czarnogłowy-Kł ęby”. Obszary perspektywiczne wyst ępowania torfów zlokalizowane s ą w rejonie miejscowo- ści: Ostromice, Brzozowa, Golczewo, Kłodzino, Babigoszcz, Czermnica oraz w dolinie rzeki Gowienicy (w południowej cz ęś ci arkusza). S ą to najcz ęś ciej torfowiska niskie, rzadziej wy- sokie typu turzycowiskowego, szuwarowego i olesowego. MiąŜ szo ść torfu nie przekracza 7 m, najcz ęś ciej przyjmuj ąc warto ści rz ędu 3–4 m (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Północna cz ęść obszaru arkusza została dobrze rozpoznana pod względem wyst ępowa- nia wapieni i margli. Kopalina ta, Ŝe wzgl ędu na rzadkie wyst ępowanie w tej cz ęś ci kraju, budzi du Ŝe zainteresowanie ró Ŝnych gał ęzi przemysłu. Prace poszukiwawcze prowadzono

11 w rejonie Ostromic, Kartlewa i Brzozowa (Kinas, Foltyniewicz, 1988; Dobracki i in., 2007), natomiast obszar pomi ędzy Kretlewem a Trzechelem rozpoznany został w trakcie prac prowadzonych nad udokumentowaniem złó Ŝ „Czarnogłów” i „Czarnogłowy-Kł ęby” (Smor ągie- wicz, 1961; Smor ągiewicz, 1978). Na mapie zaznaczono profile o negatywnych wynikach rozpoznania. Mo Ŝliwo ść wykorzystania wapieni i margli wyklucza zbyt mi ąŜ szy nadkład oraz nieodpowiednie parametry jako ściowe kopaliny. Przeszkod ę stanowi ą równie Ŝ trudne warunki hydrogeologiczne w tym rejonie. Negatywnym wynikiem zako ńczyły si ę prace poszukiwawcze złó Ŝ kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego oraz piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej prowadzone w okolicach miejscowo ści: Wysoka, Kamie ńska, Ronica i Kł ęby (Woroniecki, 1969), Czarnogłowy (Lewicka-Zaj ączkowska, 1975), Trzechel (Drwal, Dziedzic 1972) oraz na połu- dnie od Przybiernowa (Chruszcz, 1984). Napotkano tam jedynie niewielkiej mi ąŜ szo ści piaski oraz gliny zwałowe. Negatywny wynik dały równie Ŝ prace poszukiwawcze złó Ŝ surowców ilastych wykona- ne w okolicach Leszczna, Moracza i Budzieszewic. Nawiercono tutaj piaski zaglinione i gliny zwałowe nieprzydatne dla przemysłu ceramicznego (Bajorek, Niedzielski, 1968). Za negatywne uznano równie Ŝ wyniki prac prowadzonych w celu udokumentowania złó Ŝ kredy jeziornej w rejonie Rokity, Przybiernowa oraz Czermnicy. Powodem negatywnej oceny była zbyt mała mi ąŜ szo ść oraz nieodpowiednia jako ść surowca (Kinas, 1990).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Sie ć hydrograficzna obszaru arkusza Golczewo charakteryzuje się znacznym zag ęsz- czeniem i nale Ŝy do zlewni trzech rzek: Wołczenicy (centralna i północna cz ęść arkusza), Gowienicy (cz ęść południowa) oraz Świ ńca (niewielki fragment w cz ęś ci północno- wschodniej). Świniec przepływa poza omawianym arkuszem, natomiast największym ciekiem w jego granicach jest rzeka Wołczenica, która wpada do Dziwny, ł ącz ącej Zalew Szczeci ński z Morzem Bałtyckim. Do ść du Ŝym ciekiem jest równie Ŝ Gowienica, która za po średnictwem Roztoki Odrza ńskiej uchodzi do Zalewu Szczeci ńskiego. Rzeki płyn ące przez obszar omawianego arkusza tworz ą zlewnie I, II, i III rz ędu. Spo śród zbiorników wód stoj ących najwi ęk- sz ą powierzchni ę ma Jezioro Przybiernowskie (ponad 80 ha), nast ępnie Jezioro Okonie (50 ha) i Jezioro Szczucze (32,5 ha).

12 Badania stanu czysto ści wód powierzchniowych prowadzone w 2006 r. obj ęły rzek ę Gowienic ę, w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Biebrówku. Stwierdzono, i Ŝ rzeka ta prowadzi wody III klasy o zadowalaj ącej jako ści (Stan …, 2007).

2. Wody podziemne

Na obszarze arkusza wyst ępuj ą wody czterech pięter wodono śnych: czwartorz ędowego, trzeciorz ędowego, kredowego i jurajskiego. Główne znaczenie uŜytkowe posiada pi ętro czwartorz ędowe (Fuszara, 2000). Wody pi ętra czwartorz ędowego zgromadzone s ą w piaszczysto-Ŝwirowych utworach zlodowace ń północnopolskich. Gł ęboko ść zalegania warstwy wodono śnej waha si ę od kilku do około 20 m p.p.t., natomiast jej mi ąŜ szo ść z reguły nie przekracza kilkunastu metrów. Zwiercia- dło wody ma charakter swobodny lub lekko napi ęty. Najpłycej wyst ępuje on w dolinach rzek oraz w s ąsiedztwie jezior ( średnio 1,5 m p.p.t.), a na terenach wysoczyznowych gł ęboko ść jego zalegania zwi ększa si ę. Warto ść współczynnika filtracji wynosi od 4,9 do 40,5 m/dob ę, natomiast wydajno ści potencjalne studni wahaj ą si ę od 10 do 120 m 3/h. Zasilanie pi ętra odbywa si ę drogą infiltracji wód opadowych. Wody pi ętra trzeciorz ędowego wyst ępuj ą w południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru. Zgromadzone s ą one w piaskach drobnoziarnistych, które zalegaj ą na piaskach kredy górnej. Z uwagi na słabe rozpoznanie tego pi ętra (wody trzeciorz ędowe nie s ą ujmowane na obszarze arkusza) nie mo Ŝna okre śli ć jego parametrów u Ŝytkowych. Wody pi ętra kredowego wyst ępuj ą w obr ębie górnokredowych margli, rzadziej pia- skowców i piasków. Zwierciadło wód tego poziomu ma charakter naporowy i stabilizuje si ę na gł ębokości od 1,7 do 10,5 m p.p.t. Strop warstwy wodono śnej wyst ępuje na gł ęboko ści od 8 do 79 m p.p.t., a jej mi ąŜ szo ść zmienia si ę od 28 m w Ostromicach do 36 m w Kartlewie. Warto ść współczynnika filtracji waha si ę od 0,8 do 31,2 m/dobę, natomiast wydajno ści potencjalne studni wynosz ą 10-50 m 3/h. Zasilanie pi ętra odbywa si ę poprzez migracj ę wód podziemnych z innych poziomów, a jedynie na wychodniach skał kredowych, w okolicach Ostromic i Brzozowa, pi ętro zasilane jest drog ą migracji wód opadowych. W rejonie Wyso- kiej Kamie ńskiej wody pi ętra kredowego pozostaj ą w kontakcie hydraulicznym z wy Ŝejle- głymi wodami czwartorz ędowymi. W obr ębie pi ętra jurajskiego wyró Ŝnione s ą dwa poziomy: górnojurajski, zwi ązany ze sp ękanymi marglami, ujmowany w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru oraz środkowojuraj- ski, piaszczysto-piaskowcowy, stwierdzony tylko w rejonie Golczewa. Gł ęboko ść wyst ępo- wania stropu warstwy wodono śnej waha si ę od kilku metrów w rejonie Czarnogłowów do

13 100 m p.p.t. w okolicach Kretlewa. Mi ąŜ szo ść warstwy wynosi od 7 do 55 m. Warto ść współ- czynnika filtracji waha si ę od 1,8 do 58,5 m/dob ę, a wydajno ści potencjalne studni wynosz ą od 10 do 120 m 3/dob ę. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty i stabilizuje si ę na gł ęboko ści od 0,5 do 8,5 m p.p.t. Jedynie w strefie wychodni utworów jurajskich, w okolicach Czarno- głowów i Kł ębów, zwierciadło wody ma charakter swobodny. Obszar omawianego arkusza znajduje si ę poza zasi ęgiem głównych zbiorników wód podziemnych (Kleczkowski, red., 1990) (fig. 3).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Golczewo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, wg A.S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 – granica GZWP w o środku poro- wym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 102 – Zbiornik wyspy Wolin, czwartorz ęd (Q), 123 – Zbiornik mi ędzymorenowy Stargard-Goleniów, czwartorz ęd (Q)

Ogólnie mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe wody podziemne charakteryzuj ą si ę dobr ą jako ści ą. Spo- śród wska źników chemicznych obserwuje si ę głównie podwy Ŝszone zawarto ści zwi ązków

14 Ŝelaza i manganu, jednak ich st ęŜ enia s ą na tyle niewielkie, Ŝe wody mog ą by ć cz ęsto wyko- rzystywane bez uzdatniania lub tylko po prostym uszlachetnieniu (Fuszara, 2000). Spo śród uj ęć wód podziemnych najwi ększymi s ą: jurajskie uj ęcia w Golczewie (o zatwierdzonych zasobach 90 m 3/h) i Kretlewie (zasoby 50 m 3/h), czwartorz ędowo-jurajskie uj ę- cie w Romicy (o zatwierdzonych zasobach 52 m 3/h), czwartorz ędowo-kredowe uj ęcie w Przy- biernowie (o zasobach 60 m 3/h) oraz czwartorz ędowe uj ęcia w Kł ębach (zasoby 57 m 3/h) i Czarnogłowych-Buku (o zasobach 44 m 3/h). S ą to uj ęcia wielootworowe eksploatuj ące wody na potrzeby komunalne. Uj ęcia w Golczewie i Czarnogłowych-Buku posiadaj ą wyznaczone zewn ętrzne strefy ochrony po średniej. Na map ę naniesiono równie Ŝ mniejsze uj ęcia wód podziemnych o zatwierdzonych zasobach rz ędu 30–40 m 3/h.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytko- wania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Golczewo, umiesz- czono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2) m. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm.

15 Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto ści Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- w glebach na ci ętnych (me- nych (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu Golczewo dian) w glebach w glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra na arkuszu niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Golczewo Polski 4) N=9 N=9 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 1 2 3 4 5 6 7 As Arsen 20 20 60 <5–<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 2–73 9 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–7 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 8–72 12 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–3 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–10 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–6 1 3 Pb Ołów 50 100 600 4–23 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,07 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza Golczewo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 9 poddanego ochronie na podst awie przepisów ustawy Ba Bar 9 Prawo wodne, Cr Chrom 9 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 9 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego po- Cd Kadm 9 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝe- Co Kobalt 9 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Mied ź 9 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze sta- Ni Nikiel 9 nu faktycznego, 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Pb Ołów 9 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 9 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane sza 153 – Golczewo do poszczególnych grup u Ŝytko- z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków ko- wania (ilo ść próbek) palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 9 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry )

16 z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem...,2002b).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści wszystkich badanych w glebach arkusza s ą mniejsze w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

17 2. Osady wodne

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14.05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 3 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL .

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró-

18 lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Tabela 3 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie M Ś PEL Tło Pierwiastek (Rozporz ądzenie..., 2002a) (Macdonald, 1994) geochemiczne 1 2 3 4 Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jezior Okonie i Przy- biernowskiego (tabela 4). Osady jeziora Okonie charakteryzuj ą si ę niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków w porównaniu do warto ści ich tła geochemicznego. W osadach jeziora Przybiernowskiego odnotowane nieznacznie podwy Ŝszone stęŜenie kadmu i ołowiu. Jednak Ŝe s ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ą- dzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne.

19 Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Okonie Przybiernowskie Pierwiastek (1995 r.) (1995 r.) 1 2 3 Arsen (As) <5 8 Chrom (Cr) 5 9 Cynk (Zn) 54 85 Kadm (Cd) 0,5 1,7 Mied ź (Cu) 7 11 Nikiel (Ni) 4 9 Ołów (Pb) 13 40 Rt ęć (Hg) 0,06 0,03

3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

20 153W PROFIL ZACHODNI 153E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5961774 5961723

5954627 5959664 m m

5952814 5955935

5950755 5949936

0 10 20 30 40 50 0 5 10 15 20 25 30 nGy/h nGy/h

22 22 St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5961774 5961723

5954627 5959664 m m

5952814 5955935

5950755 5949936

0 0.5 1 1.5 2 2.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig.4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Golczewo (na osi rz ędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 16 do około 42 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 25 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 8 do około 25 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 18 nGy/h. Powierzchni ę arkusza Golczewo buduj ą ró Ŝnorodne utwory zwi ązane ze zlodowace- niem północnopolskim. Przewa Ŝnie s ą to osady rzeczne (mady, mułki, piaski i Ŝwiry) oraz gliny zwałowe i utwory lodowcowe (piaski, Ŝwiry i głazy). Podrz ędnie wyst ępuj ą utwory wodnolodowcowe (piaski i Ŝwiry). Do ść liczne s ą nagromadzenia namułów. W dolinach rzek powszechnie wyst ępuj ą torfy. Ni Ŝsze dawki promieniowania gamma (< 30 nGy/h), zarejestrowane w południowej i środkowej cz ęś ci profilu zachodniego, s ą zwi ązane z plejstoce ńskim utworami rzecznymi, wodnolodowcowymi i lodowcowymi. Gliny zwałowe wyst ępuj ące wzdłu Ŝ północnego kra ńca tego profilu cechuj ą si ę wy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (około 30–40 nGy/h). W profilu wschodnim zarejestrowane dawki promieniowania gamma s ą generalnie niskie, ale obserwuje si ę podobne zale Ŝno ści od litologii wyst ępuj ących utworów. Najwy Ŝszymi daw- kami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwałowe (około 25 nGy/h), a najni Ŝszymi plejstoce ńskie osady rzeczne i osady lodowcowe (<20 nGy/h). Utwory wodnolodowcowe wykazuj ą po średni ą radioaktywno ść (20–25 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego w obu profilach pomiarowych s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0,5 do 2,9 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 2,5 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzględniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r.) oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r., w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budo-

23 wy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do aktualnie obowi ązuj ących aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfi- kacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery, atmosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo - kulturowego. Specyfikacja ta obejmuje: − wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć wyró Ŝnionych typów składowisk odpadów, − wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp wyró Ŝnionych typów potencjalnych składowisk odpadów (tabela 5), − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów wymagaj ące akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb. Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska mi ąŜ szo ść współczynnik filtracji rodzaj gruntów (m) (m/s) 1 2 3 4 N - odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K - odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne od 1 do 5 ≤ 1 x 10 -9 O - odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 gliny

Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝsze kryteria na arkuszu Golczewo wyznaczono: 1. obszary bezwzgl ędnego zakazu lokalizowania wszelkich typów składowisk odpadów, 2. obszary preferowane, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów ze wzgl ędu na wyst ępowanie na powierzchni terenu lub płytko w podło Ŝu (do gł ęboko ści 2,5 m) gruntów spełniaj ących wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, 3. obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składowisk odpadów jest mo Ŝliwa pod warunkiem zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnie ń, 4. wyrobiska zwi ązane z eksploatacj ą kopalin, które mog ą stanowi ć potencjalne miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu odpowiednich bada ń i zabezpiecze ń.

24 Zwarte rejony wyst ępowania na powierzchni terenu gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści, poło Ŝone w obr ębie okre ślonej jednostki geomorfologicznej, stanowi ą preferowane potencjalne obszary lokalizacji składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: − izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wymaganiom dla poszczegól- nych typów składowanych odpadów (tabela 5), − rodzajów przestrzennych ogranicze ń warunkowych wynikaj ących z potrzeby ochrony: b – zabudowy i stref ochronnych zwi ązanych z infrastruktur ą, p – przyrody, z – złó Ŝ kopalin. Lokalizacja przyszłych składowisk odpadów w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe b ędzie wymagała ustale ń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgod- no ści z planami zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin. Wydzielone na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Golczewo (Dadlez, 1957) i zgodnie z przyj ętymi kryteriami, wyst ąpienia glin zwałowych stanowi ą rejony o korzystnych warunkach izolacyjnych dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych. Mi ąŜ szo ść i litologia warstwy izolacyjnej oraz warunki hydrogeologiczne udokumentowane zostały 6 otworami wiertniczymi zamieszczonymi na mapie dokumentacyjnej. Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wchodzi w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i jest przedstawiona na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Informacje i oceny zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o śro- dowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzen- nym. Naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Tło dla przedstawionych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Golczewo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 2000). Wyznaczono tu cztery stopnie zagro Ŝenia wód podziemnych (w 5 - stopniowej skali): wysoki, średni, niski, bardzo niski. S ą one funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczo-

25 nymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Golczewo około 90% powierzchni zajmuj ą tereny o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wydzielono je ze wzgl ędu na wyst ępowanie: − obszarów zwartej i g ęstej zabudowy w obr ębie miejscowo ści Golczewo i Przybiernów - siedzib urz ędów gminy oraz Czarnogłowy, Wysoka Kamie ńska i Ostromice; − zwartych kompleksów le śnych o powierzchni powy Ŝej 100 ha, w tym lasów Puszczy Goleniowskiej; − obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jako: Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) − „Puszcza Goleniowska” PLB320012 oraz Spe- cjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) − „Ostoja Goleniowska” PLH320013; − obszarów trzech rezerwatów przyrody: florystycznego – „Jezioro Czarne”, le śnych – „Cisy Rokickie” i „Przybiernowski bór bagienny”; − terenów obejmuj ących g ęst ą sie ć w ąskich dolin rzecznych w obr ębie tarasów holoce ń- skich i północnopolskich rzek Wołczenicy, Gowienicy i Trzechelskiej Strugi oraz ka- nałów i rowów melioracyjnych; − obszarów poło Ŝonych w s ąsiedztwie mis i stref kraw ędziowych jezior: Przybiernow- skiego, Okonie, Szczucze, Lewino, sztucznego jeziora w Czarnogłowach, powstałego w zalanym kamieniołomie oraz zbiorników śródl ądowych (stawy); − terenów podmokłych i bagiennych, w tym chronionych ł ąk na glebach pochodzenia organicznego (najwi ększe powierzchniowo obszary w s ąsiedztwie miejscowo ści Brzozowo, Kartlewo i Przybiernów, na zachód od Budzieszewic, mi ędzy Gadomem a Kłodzinem oraz w dolinach rzek: Gowienica – na odcinku od Babigoszczu do Sobie- szewa oraz na południe od śychlikowa, Trzechelska Struga, Wołczenica – na północ i zachód od miejscowo ści Trzechel); − obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych (Grabowski red., 2007), m.in. ze wzgl ędu na nachylenie terenu powy Ŝej 10° (zbocza i kraw ędzie ero- zyjne koło Brzozowa, południowa kraw ędź Jeziora Przybiernowskiego oraz strefa wokół sztucznego jeziora w Czarnogłowych);

26 − strefy ochrony po średniej uj ęć wód podziemnych w miejscowo ściach Golczewo i Czarnogłowy – Buk.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów oboj ętnych Potencjalne obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów wydzielono w rejonach wyst ępowania gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 5). Wymagania te przewiduj ą wyst ę- powanie co najmniej jednometrowej warstwy gruntów spoistych o współczynniku przepusz- czalno ści ≤ 1 x 10 -7 m/s bezpo średnio w podło Ŝu składowiska. Na obszarze arkusza Golczewo takie warunki spełniają gliny zwałowe ze stadiału lesz- czy ńsko - pomorskiego zlodowacenia Wisły, zlodowace ń północnopolskich. Najwi ększe obszary zbudowane z glin zwałowych znajduj ą si ę w północno - wschodniej i południowej cz ę- ści arkusza. Mniejsze powierzchniowo płaty glin występuj ą tak Ŝe na pozostałym obszarze analizowanego terenu, zwłaszcza w północno-zachodniej, zachodniej, wschodniej i połu- dniowo-wschodniej cz ęś ci arkusza. Gliny te zalegaj ą najcz ęś ciej na piaszczysto-Ŝwirowych utworach wodnolodowcowych tego samego zlodowacenia (okolice Golczewa, Przybiernowa, Łęgna, Trzechla i Czermnicy) lub bezpo średnio na skałach starszego podło Ŝa – górnojurajskich (mi ędzy miejscowo ściami Kretlewo, Kł ęby, Czarnogłowy, Moracz, Leszcz- no), b ądź górnokredowych – w s ąsiedztwie Ostromic (Dadlez, 1957, Dobracki, Mojski, 1979). Omówione gliny zwałowe buduj ą płaskie wysoczyzny moreny dennej, w cz ęś ci zachodniej arkusza urozmaicone pagórkami morenowymi. Wy Ŝej wymienione gliny zwałowe cechuj ą si ę znaczn ą piaszczysto ści ą i zawarto ści ą lokalnych skał podło Ŝa, cz ęsto w postaci porwaków ró Ŝnej wielko ści. Na podstawie opisu równowiekowych glin na s ąsiednich arkuszach Nowogard (Ruszała, Fuszara, 1999) i Kamie ń Pomorski (Dobracka i in., 1977) mo Ŝna przyj ąć , Ŝe cz ęść stropowa osadów gliniastych na analizowanym obszarze jest zwietrzała oraz odwapniona (do gł ęboko ści około 1,5 m). Ich miąŜ szo ść jest zró Ŝnicowana i wynosi od 2,5 m w okolicy Przybiernowa do około 25 m w Golczewie, przewa Ŝnie osi ąga kilka-kilkana ście metrów. Ze wzgl ędu na do ść płytkie wyst ępowanie w podło Ŝu glin północnopolskich skał wieku górnojurajskiego lub górnokredowego, nale Ŝy omówi ć tak Ŝe wgł ębn ą budow ę geologiczn ą i tektonik ę obszaru. Ma to bardzo istotne znaczenie dla oceny naturalnej warstwy izolacyjnej na danym arkuszu. Obszar mi ędzy miejscowo ściami: Kretlewo, Kł ęby, Kłodzino, Czarno- głowy, Moracz i Leszczno, poło Ŝony jest w obr ębie antyklinorium pomorskiego, stanowi ące-

27 go wypi ętrzony kompleks mezozoiczny, gdzie osady jurajskie (wapienie, margle, piaskowce, mułowce i iłowce) stwierdzono płytko, a miejscami na powierzchni terenu. Antyklinorium cechuje si ę wyst ępowaniem szeregu struktur tektonicznych ni Ŝszego rz ędu, m.in. antykliny Wysokiej Kamie ńskiej (w północnej cz ęś ci arkusza) i antykliny Czarnogłów – Kł ęby ( środ- kowo - wschodnia cz ęść arkusza), oddzielonych strefami dyslokacyjnymi. W antyklinie Wy- sokiej Kamie ńskiej stwierdzono obecno ść poduszki solnej, co dodatkowo komplikuje wgł ęb- ną budow ę geologiczn ą omawianego terenu i zaburza układ młodszych warstw (Dobracki, Mojski, 1979). Strop powierzchni skał górnojurajskich zalega tu najcz ęściej na gł ęboko ści od około 5 m (Kł ęby, Czarnogłowy) do ponad 20 m (Kretlewo, Kł ęby, Kłodzino). Wychodnie wapieni górnojurajskich, stwierdzone w okolicy Czarnogłów i Kł ębów, zaproponowano do obj ęcia ochron ą jako stanowisko dokumentacyjne przyrody nieo Ŝywionej. Obszar północno-zachodni arkusza znajduje si ę na południowo-zachodnim skłonie wału pomorskiego, przy czym podło Ŝe opisywanych glin zwałowych stanowi ą tutaj wapienie i margle górnokredowe (Dobracki, Mojski, 1979, Ruszała, 1981). Ich strop zalega tu na gł ębo- ko ści od około 15 m (Kartlewo) do ponad 20 m (Ostromice). Podobnie jak w przypadku skał górnojurajskich, skały górnokredowe równie Ŝ odsłaniaj ą si ę na powierzchni terenu – odsło- ni ęcie kry opok górnokredowych w utworach wodnolodowcowych ze zlodowace ń północno- polskich w okolicy Ostromic (proponowane na stanowisko dokumentacyjne przyrody nie- oŜywionej). Przy wyznaczaniu lokalizacji potencjalnych składowisk w obr ębie wytypowanych POLS nale Ŝy bra ć pod uwag ę, i Ŝ zarówno skały wieku górnojurajskiego, jak i górnokredowe- go, stanowi ące podło Ŝe glin ze zlodowace ń północnopolskich, s ą szczególnie w stropie zwie- trzałe, sp ękane i uszczelinowione. Dodatkowo skały te mog ą by ć tak Ŝe zawodnione, co suge- ruje wyznaczone po śród nich u Ŝytkowe pi ętro wodono śne, opisane poni Ŝej. Dlatego lepsze dla lokalizacji składowisk odpadów s ą tereny, gdzie skały starszego podło Ŝa wyst ępuj ą gł ę- biej. Bior ąc pod uwag ę podło Ŝe rozpatrywanych glin oraz sytuacj ę geomorfologiczn ą, wskazane POLS mo Ŝna podzieli ć na trzy grupy. Pierwsz ą grup ę POLS stanowi ą obszary poło Ŝone na północnym-wschodzie analizowanego arkusza, zlokalizowane na wyrównanej powierzchni wysoczyzny morenowej, a w rejonie wsi Czarnogłowy na pograniczu wysoczyzny i rozległych równin wód roztopowych, urozmaiconych licznymi i niewielkimi obni Ŝeniami terenu. Wysoko ści bezwzgl ędne kształtu- ją si ę tutaj w przedziale 20–35 m n.p.m. W tej cz ęś ci arkusza wyznaczone zostały POLS najwi ększe powierzchniowo, głównie mi ędzy miejscowo ściami Gadom, Ronica i Kłodzino,

28 Leszczno i Włodzisław oraz mi ędzy Kł ębami a Drzewic ą. Obszary te poło Ŝone s ą w obr ębie rozległego płata glin zwałowych, rozci ętego zatorfion ą, biegn ącą południkowo rynn ą lodow- cow ą, obecnie wykorzystywan ą przez ciek. Mi ąŜ szo ść osadów gliniastych, silnie piaszczystych jest zró Ŝnicowana i wynosi około 4 m w Kł ębach i Czarnogłowych, 5 m w Ronicy, 12 m w Golczewie. Podło Ŝem dla glin zwałowych s ą tu najcz ęś ciej mułowce i wapienie górnojuraj- skie (koło miejscowo ści Czarnogłowy, Kł ęby, Drzewca), w okolicy Ronicy rozdzielone jed- nometrow ą warstw ą piasków. Koło wsi Kł ęby gliny le Ŝą na mi ąŜ szych (ponad 15 m) północ- nopolskich piaskach wodnolodowcowych ze Ŝwirami, a w okolicy Golczewa na piaskach i mułkach (ponad 25 m mi ąŜ szo ści). POLS w okolicach wsi Moracz wyznaczono w obr ębie zwartej pokrywy glin zwałowych, o mi ąŜ szo ści do kilku metrów (Dadlez, 1957). Zgodnie z wykonanym pó źniej profilem otworu studziennego zalegaj ą tu piaski z przewarstwieniami gliny (o mi ąŜ szo ści 2,5 m) na glinie zwałowej (otw. 3). W zwi ązku z tymi rozbie Ŝnymi opisami budowy geologicznej wskazano tu zmienne wła ściwo ści izolacyjne podło Ŝa, co warun- kuje wykonanie dodatkowych bada ń geologicznych (w tym geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych) przy planowaniu składowiska odpadów. W obr ębie obszarów preferowanych dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczonych w s ąsiedztwie miejscowo ści Baczysław, Kretlewo, Gadom, Włodzisław, zarówno mi ąŜ szo ść , jak i podło Ŝe glin zwałowych nie zostały udokumentowane wierceniami; mo Ŝna przyj ąć dla nich warunki podobne do wy Ŝej opisanych. Kolejn ą grup ę POLS (trzy obszary) wyznaczono w cz ęś ci północno-zachodniej arkusza Golczewo, w obr ębie pagórków urozmaicaj ących płask ą powierzchni ę wysoczyzny moreny dennej. Rozci ągaj ą si ę one południkowo mi ędzy Ostromicami, Brzozowem a Kartlewem, wznosz ąc si ę na wysoko ść 10 – 20 m nad rozdzielaj ącymi je w ąskimi, zatorfionymi rynnami. Wyst ępuj ące tutaj gliny zwałowe nie zostały udokumentowane Ŝadnym otworem. W pobli Ŝu wyznaczonych POLS mi ąŜ szo ść osadów gliniastych wynosi około 14 m – w Kartlewie, 9 m – w Brzozowie. Zalegaj ą one na marglach górnokredowych (Kartlewo – otw. 1) lub na mi ąŜ- szych (około 5 m) piaskach wodnolodowcowych ze zlodowace ń północnopolskich. POLS we wsi Kartlewo (w pobli Ŝu otworu 1 na mapie dokumentacyjnej) wyznaczono w obr ębie gliny zwałowej (Dadlez, 1957). Zgodnie z wykonanym pó źniej profilem otworu studziennego zalegaj ąca tu glina (o mi ąŜ szo ści 13,9 m) przykryta jest 1,6 - metrow ą warstw ą osadów piaszczystych (otw. 1). W zwi ązku z tymi rozbie Ŝnymi opisami budowy geologicznej wskazano tu zmienne wła ściwo ści izolacyjne podło Ŝa. Przy planowaniu na tym obszarze składowiska od- padów proponuje si ę wykonanie dodatkowych bada ń geologicznych.

29 Trzeci ą grup ę stanowi ą POLS w zachodniej, centralnej, południowej i południowo- wschodniej cz ęś ci arkusza. Wi ększo ść tych obszarów znajduje si ę na równinach wód roztopowych, jedynie w okolicach Przybiernowa i przy SE granicy arkusza – w obr ębie płaskiej wysoczyzny morenowej. Powierzchnia terenu wznosi się tutaj na wysoko ść od 25 do ponad 40 m n.p.m. POLS koło Ło źnicy i Dzisnej wyznaczono w obr ębie zwartego płata glin zwało- wych, o mi ąŜ szo ści do kilkunastu metrów (Dadlez, 1957). Wykonany później profil otworu studziennego wskazuje na wyst ępowanie tu piasków, piasków ze Ŝwirem przewarstwionych glin ą lub piasków gliniastych, o mi ąŜ szo ści ponad 21 m (otw. 6). W zwi ązku z tymi rozbie Ŝ- nymi opisami litologii na omawianym obszarze wskazano zmienne wła ściwo ści izolacyjne podło Ŝa. Konieczne b ędą dodatkowe badania geologiczne (w tym geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne) przy planowaniu składowiska odpadów. W pozostałych POLS mi ąŜ szo ść glin zwałowych (zapiaszczonych) mo Ŝna jedynie szacowa ć (dokumentacja wiertnicza poza obszarami). W okolicy Przybiernowa mi ąŜ szo ść ta mo Ŝe wynosi ć około 4 m, Trzechla – ponad 11 m (glina piaszczysta z przewarstwieniami piasków), śychlikowa – kilkana ście me- trów, Czermnicy – około 20 m (otw. 5), Strzelewa – około 4 m. Opisywane gliny zwałowe ze zlodowacenia Wisły zalegaj ą na równowiekowych im utworach piaszczystych, znacznej mi ąŜ szo ści. Mi ędzy miejscowo ściami Gadom – Ronica, Rokita – Kłodzino i Ł ęgno – Strzelewo oraz w okolicy Baczysławia, Leszczna, Świ ętoszewa i śychlikowa wyznaczono obszary o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych podło Ŝa. Okolice Rokity, Czarnogłów i Kłodzina poło Ŝone s ą w rozległym, płaskim obni Ŝeniu pradoliny Moracz – Płoty, stanowi ącym cz ęść pradoliny pomorskiej (Karczewski, 1998). Obszary koło miejscowo ści Gadom, Bukowa Gó- ra, Ronica, Leszczno znajduj ą si ę natomiast na wysoczy źnie morenowej o niewielkim nachyleniu terenu. POLS na północ i północny - wschód od Czarnogłów poło Ŝone s ą na pograniczu dwóch wy Ŝej opisanych form geomorfologicznych. Naturalna warstwa izolacyjna (gliny zwa- łowe zlodowace ń północnopolskich) przykryta jest tutaj piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi z głazami (na północ i północny - wschód od Czarnogłów) lub piaszczystymi osadami tarasowymi (okolice Rokity, Świ ętoszewa, Ł ęgna, Trzechla, śychlikowa oraz Czermnicy). Mi ąŜ szo ść nadkładu w obu przypadkach nie przekracza 2,5 m. Dla omówionych obszarów brak jest dokumentacji wiertniczej. Niewielki POLS w okolicy wsi Baczysław wyznaczono jako obszar o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych podło Ŝa ze wzgl ędu na nierozpoznan ą wierceniami litologi ę i mi ąŜ szo ść wyst ępuj ących na powierzchni terenu iłów warwowych ze zlodowacenia Wisły. Najbli Ŝsze wychodnie równowiekowych osadów zastoiskowych mo Ŝna znale źć w odległo ści około 3,8–4,5 km od północnej granicy arkusza, na s ąsiednim arkuszu

30 Kamie ń Pomorski. Osady te tworz ą głównie piaski i mułki zastoiskowe z wkładkami iłów. S ą to piaski pylaste silnie zailone, z przewarstwieniami mułków, w stropie zaburzone struktura- mi peryglacjalnymi (Dobracka i in., 1977). Po wykonaniu dodatkowych bada ń geologicznych, obszar ten mo Ŝe okaza ć si ę przydatnym pod ewentualne lokalizowanie składowisk odpadów komunalnych. Warunkowe ograniczenia lokalizacyjne posiadaj ą POLS wyznaczone w promieniu 1 km wokół zwartej zabudowy mieszkaniowej miejscowo ści Czarnogłowy i Przybiernów. Na pół- noc od Drzewicy wyznaczono je dla ochrony zło Ŝa wapieni i margli „Czarnogłowy-Kł ęby”, a na wschód od Leszczna dla ochrony zło Ŝa ropy naftowej i gazu ziemnego „Wysoka Ka- mie ńska”. POLS w rejonie Trzechla, Czermnicy i Strzelewa obj ęto warunkowymi ogranicze- niami lokalizacyjnymi ze wzgl ędu na poło Ŝenie w obr ębie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Las Czermnicki” oraz zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Bukowa Góra”. Na arkuszu Golczewo wyznaczone zostały równie Ŝ obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej. Lokalizacja składowisk odpadów w ich obr ębie jest mo Ŝliwa pod warunkiem zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnie ń. Obejmuj ą one przede wszystkim piaszczyste, płaskie tereny Równiny Goleniowskiej (koło miejscowo ści Baczysław, Leszczno, Świ ętoszewo, mi ędzy Rokit ą a Kłodzinem oraz Babigoszczem, Ło źnic ą a Czermnic ą), rzadziej obszar wysoczyzny morenowej Równiny Gry- fickiej (mi ędzy Strzegowem a Przybiernowem, okolice Ronicy, Włodzisławia, Golczewa, Kł ębów) i Równiny Nowogardzkiej (południowo-wschodni kraniec arkusza), o niewielkim nachyleniu terenu. Mi ąŜ szo ść piaszczysto-Ŝwirowych osadów o genezie wodnolodowcowej i rzecznej ze zlodowacenia Wisły, jest szacowana na tych terenach od około 4 m do 6 m. Na obszarach preferowanych do składowania odpadów oraz w ich otoczeniu, według Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 2000) wydziela si ę trzy pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe, górnokredowe i górnojurajskie. Wody pi ętra czwartorz ędowego zwi ązane s ą z osadami piaszczysto-Ŝwirowymi zlodowace ń północnopolskich. W pi ętrze tym wyró Ŝnia si ę trzy u Ŝytkowe poziomy wodono śne: przypowierzchniowy (okolice Rokity, Ł ę- gna), mi ędzyglinowy (rejon miejscowo ści: Golczewo, Kł ęby, Dzisna, Ło źnica, Czermnica) i podglinowy (na północ od Ostromic). W rejonie miejscowo ści Babigoszcz, Dzisna, Ło źnica wyst ępuj ą dwa poziomy wodono śne – przypowierzchniowy i mi ędzyglinowy (główny poziom u Ŝytkowy), pozostaj ące lokalnie w wi ęzi hydraulicznej. Pi ętro czwartorz ędowe cechuje si ę swobodnym lub lekko napi ętym zwierciadłem wody oraz obecno ści ą wód artezyjskich (Kł ęby, na północ od Ostromic, okolice Ło źnicy, Czermnicy). Wyst ępuje ono najcz ęś ciej na gł ęboko ści 5–15 m p.p.t Zwierciadło wody stabilizuje si ę na gł ęboko ści od 1,8 m (Ło źnica)

31 do 7,9 m p.p.t. (Kł ęby). Średni, sporadycznie wysoki stopie ń zagro Ŝenia u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, wynika ze słabej izolacji od zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi (rejon Ostromic i Przybiernowa). Pi ętro górnokredowe wyst ępuje na obszarze od Ostromic i Wysokiej Kamie ńskiej na NW do Czermnicy na SE i zwi ązane jest ze sp ękanymi skałami w ęglanowymi (margle, rzadziej piaskowce i piaski). Wyst ępuje na gł ęboko ści 15 – 50 m p.p.t. Napi ęte zwierciadło wody stabilizuje si ę na gł ęboko ści 1,7 – 16,5 m p.p.t. Pi ętro górnokredowe charakteryzuje si ę śred- nim i wysokim (rejon Brzozowa i Przybiernowa) stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Pi ętro górnojurajskie, ujmowane w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza Golczewo (Ba- czysław, Gadom, Ronica, na zachód od Kłodzina, Czarnogłowy i Leszczno), zwi ązane jest ze sp ękanymi marglami. Wyst ępuje ono zazwyczaj na gł ęboko ści ponad 50 m p.p.t. Zwierciadło ma tu charakter napi ęty, jedynie w rejonie wychodni skał jurajskich w okolicy Czarnogłów i Kł ębów – swobodny. Stabilizuje si ę na gł ęboko ści 0,5–5,2 m p.p.t. Na danym obszarze wy- znaczony został bardzo niski (na północ od Bukowej Góry), niski, średni i wysoki stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych. Wysokim stopniem zagro Ŝenia obj ęto rejon Czarnogłów, gdzie poziom wodono śny wyst ępuje płytko (lokalnie brak izolacji od wpływów antropopresji), a tak Ŝe ze wzgl ędu na poło Ŝenie w pobli Ŝu strefy dyslokacyjnej i mo Ŝliwo ści ascenzji wód zasolonych z gł ębszych poziomów.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych i niebezpiecznych Wykształcenie litologiczne warstwy izoluj ącej w obr ębie wytypowanych obszarów preferowanych do lokalizowania składowisk odpadów sprawia, iŜ spełnia ona tylko wymagania dla składowisk odpadów oboj ętnych. Wła ściwo ści izolacyjne wymagane dla podło Ŝa składo- wiska odpadów komunalnych, b ądź niebezpiecznych by ć mo Ŝe maj ą tu iły warwowe ze zlodowace ń północnopolskich. Zajmuj ą one jednak bardzo mał ą powierzchni ę w okolicy miejscowo ści Baczysław (przy północnej granicy arkusza). Ich litologia i mi ąŜ szo ść nie zostały potwierdzone dokumentacj ą wiertnicz ą. Ewentualne wykorzystanie osadów zastoiskowych będzie wymagało wykonania dodatkowych bada ń geologicznych (w tym geologiczno- in Ŝynierskich i hydrogeologicznych) przy planowaniu w/w składowiska odpadów. Obecnie na obszarze arkusza Golczewo nie ma Ŝadnego czynnego składowiska odpa- dów. Zamkni ęto wysypiska odpadów komunalnych w Kretlewie, Czarnogłowach i Przybier- nowie.

32 Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Najlepsze naturalne warunki izolacyjne dla potencjalnych składowisk odpadów oboj ęt- nych wyst ępuj ą mi ędzy miejscowo ściami Gadom, Ronica i Kłodzino. Rejon ten poło Ŝony jest na wyrównanej powierzchni wysoczyzny morenowej dennej. Zwarte pokrywy glin zwało- wych (cz ęsto piaszczystych) zlodowace ń północnopolskich maj ą mi ąŜ szo ść około 4–8,5 m. Bezpo średnio pod nimi wyst ępuj ą przewa Ŝnie mułowce i wapienie górnojurajskie (sporadycznie rozdzielone około jednometrowymi wkładkami osadów piaszczysto-Ŝwirowych). W obszarze tym wyst ępuje górnojurajski u Ŝytkowy poziom wodono śny, o bardzo niskim, niskim i średnim stopniu zagro Ŝenia. Brak jest warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych dla składowisk odpadów na tym terenie. Pod składowiska odpadów oboj ętnych równie korzystne warunki wyst ępuj ą tak Ŝe w rejonie Kartlewa, gdzie płask ą powierzchni ę wysoczyzny morenowej urozmaicon ą przez pa- górki, buduj ą mi ąŜ sze (około 15 m) piaszczyste gliny zwałowe zlodowacenia Wisły. Ich pod- ło Ŝe stanowi ą wapienie i margle górnokredowe. Rozpoznany jest tu górnokredowy u Ŝytkowy poziom wodono śny, cechuj ący si ę średnim stopniem zagro Ŝenia. Na tym obszarze równie Ŝ nie wyst ępuj ą Ŝadne warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk. Przy rozpatrywaniu w/w obszarów jako ewentualnych miejsc pod lokalizacj ę składowi- ska odpadów oboj ętnych nale Ŝy pami ęta ć o szczelinowato ści i uławiceniu w ęglanowych skał górnokredowych i górnojurajskich. Zalegaj ą one tutaj do ść płytko, cz ęsto stanowi ąc bezpo- średnie podło Ŝe glin zwałowych o niezbyt du Ŝej mi ąŜ szo ści (rz ędu kilku metrów). Koło Ostromic, Kł ębów i Czarnogłów odsłaniaj ą si ę na powierzchni terenu. Inwestycje zwi ązane z lokalizacj ą składowiska odpadów b ędą wymagały wykonania dodatkowych bada ń geologicznych (w tym geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych) w celu dokładnego okre- ślenia wła ściwo ści izolacyjnych glin zwałowych oraz oceny migracji zanieczyszcze ń do skał podłoŜa. Bardzo korzystne warunki izolacyjne dla składowisk odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę równie Ŝ na wschód od miejscowo ści Trzechel i w okolicy Strzelewa. Płask ą powierzchni ę wysoczyzny moreny dennej, otoczonej równinami wód roztopowych, buduj ą tutaj gliny zwa- łowe o mi ąŜ szo ści około 4–10 m. Zalegaj ą one na około czterometrowej serii wodnolodowcowych utworach piaszczysto-Ŝwirowych. POLS koło Strzelewa kontynuuj ą si ę na do ść znacznym obszarze na s ąsiednim arkuszu Nowogard. Na obszarze tym brak jest u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Warunkowe ograniczenia lokalizacyjne, obejmujące w cało ści te tereny, s ą zwi ązane z Obszarem Chronionego Krajobrazu „Las Czermnicki”.

33 Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na arkuszu Golczewo w obr ębie POLS wyznaczono 2 wyrobiska kruszywa naturalnego, które mog ą by ć rozpatrywane jako nisze dla lokalizacji składowisk odpadów. Wyrobiska te, aktualnie eksploatowane, zlokalizowano w okolicach Świ ętoszewa, w obr ębie obszaru pozbawionego naturalnej izolacji podło Ŝa. Wyrobisko zlokalizowane na wschód od drogi biegn ącej przez wspomnian ą miejscowo ść jest du Ŝe (około 2,2 ha) i posiada zachowany wyra źny zarys (zaznaczone jest tak Ŝe na Planszy A). Poło Ŝone jest ono w obr ębie gruntów prywat- nych, przeznaczonych dla celów rolnych. W obu wyrobiskach eksploatowane s ą piaski zlodowace ń północnopolskich, na potrzeby lokalne. Ewentualne zagospodarowanie tych wyrobisk (nieposiadaj ących Ŝadnych warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych) na składowiska odpadów jest mo Ŝliwe pod warunkiem zmiany obecnego kierunku zagospodarowania (w przypadku wyrobiska zlokalizowanego na wschód od drogi) oraz wykonania w ich obr ębie sztucznych izolacji dna i ścian bocznych. Pozostałe, niewielkie wyrobiska, powstałe po „dzikiej” eksploatacji kruszywa naturalnego, s ą w wi ększo ści stare, mocno zaro śni ęte, z obsypanymi ścianami. Ze wzgl ędu na ich samorekultywacj ę, nie zostały one naniesione na map ę. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegó- łowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowiska odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawiane na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

34 X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki geologiczno-in Ŝynierskie na terenie arkusza Golczewo okre ślono z wył ączeniem obszarów cennych przyrodniczo (rezerwaty, lasy, grunty orne I–IVa klasy bonitacyjnej, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego) jak równie Ŝ terenów złó Ŝ oraz zabytkowego zespołu archi- tektonicznego miasta Golczewa. Waloryzacji dokonano na podstawie map: geologicznej, hy- drograficznej, terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi oraz map topograficznych. O warunkach geologiczno-in Ŝynierskich decyduje rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie powierzchni terenu, gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wód gruntowych oraz procesy geo- dynamiczne. Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝsze kryteria, na mapie wydzielono obszary o warunkach korzystnych oraz niekorzystnych dla budownictwa. Pierwsze z nich charakteryzuj ą si ę spadka- mi terenu poni Ŝej 12%, brakiem zjawisk geodynamicznych oraz gł ęboko ści ą wody gruntowej przekraczaj ącą 2 m od powierzchni terenu. Obszary niekorzystne stanowi ą natomiast rejony wyst ępowania gruntów słabono śnych, tereny o płytko zalegaj ącym zwierciadle wód gruntowych (od 0 do 2 m p.p.t.) oraz zbocza, kraw ędzie i skarpy predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych. Generalnie daje si ę zauwa Ŝyć du Ŝy zwi ązek pomi ędzy budow ą geologiczn ą, ukształtowaniem powierzchni terenu a warunkami podło Ŝa budowlanego. Uogólniaj ąc mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe obszary wysoczyznowe s ą zazwyczaj korzystne dla budownictwa, natomiast obszary obni Ŝeń dolinnych i zagłębie ń bezodpływowych s ą przewa Ŝnie niekorzystne. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych wyst ępują na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci obszaru arkusza, w rejonie: Ostromic, Kartlewa, Przybiernowa, Ło Ŝnicy oraz pomi ędzy Czarno- głowami a Golczewem. S ą to rejony wyst ępowania gruntów sypkich zag ęszczonych i śred- niozag ęszczonych (piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych, moren czołowych i tarasów nadzalewowych zlodowace ń północnopolskich), jak równie Ŝ gruntów spoistych (nieskonsoli- dowanych glin zwałowych oraz iłów warwowych zlodowace ń północnopolskich). Grunty spoiste stanowi ą dobre podło Ŝe budowlane, gdy wyst ępuj ą w stanie półzwartymi twardopla- stycznym, a ich wła ściwo ści no śne pogarszaj ą si ę wraz ze wzrostem wilgotno ści. Wi ększe tereny o niekorzystnych warunkach budowlanych koncentruj ą si ę w północnej cz ęś ci obszaru. Zwi ązane s ą one głównie z dolinami rzek i zagł ębieniami bezodpływowymi oraz lokalnie ze zboczami, kraw ędziami erozyjnymi i terenami, na których zaobserwowano procesy glacitektoniczne. Mał ą no śno ść i bardzo du Ŝą odkształcalno ść wykazuj ą grunty spoiste genezy zastoiskowej w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym oraz grunty organiczne. Wi ęk- sz ą podatno ść na odkształcenia mog ą mie ć równie Ŝ grunty niespoiste w stanie lu źnym. Grunty organiczne posiadaj ą znikome wła ściwo ści no śne. Ponadto s ą one bardzo wilgotne, a wyst ępu-

35 jąca w nich woda zawiera zazwyczaj rozpuszczone kwasy humusowe, wskutek czego jest silnie agresywna w stosunku do betonu i stali. Niekorzystne warunki budowlane zwi ązane s ą równie Ŝ ze zboczami lub kraw ędziami erozyjnymi o zwi ększonym nachyleniu stoków (z uwagi na mo Ŝ- liwo ść wyst ąpienia ruchów masowych). Obszary takie zaobserwowano w okolicach Brzozowa, Przybiernowa i Czarnogłowów (Grabowski red., 2007). S ą one tylko cz ęś ciowo waloryzowane pod budownictwo z uwagi na wyst ępowanie w granicach lasów i kompleksów gleb chronionych. Lokalnie, w rejonie Ostromic, niekorzystne warunki budowlane zwi ązane s ą z formami glacitektonicznymi (porwak skał kredowych). Z uwagi na wyst ępowanie w tym rejonie kom- pleksów gleb chronionych, tereny te nie podlegaj ą waloryzacji. Obszary cechuj ące si ę nieko- rzystnymi warunkami dla budownictwa wymagaj ą sporz ądzania dokumentacji geologiczno- in Ŝynierskich w przypadku projektowania tam obiektów budowlanych. Na map ę warunków podło Ŝa naniesiono równie Ŝ przebieg projektowanej drogi szybkie- go ruchu ł ącz ącej południow ą granic ę kraju ze Świnouj ściem.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Chronionymi elementami przyrody na obszarze arkusza Golczewo s ą: lasy, u Ŝytki rolne wysokich klas bonitacyjnych, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, rezerwaty, pomniki przyrody, u Ŝytki ekologiczne, obszar chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz obszary sieci Natura 2000. Omawiane tereny charakteryzuj ą si ę ogromnymi warto ściami przyrodniczymi. Znaczn ą cz ęść arkusza (w przybli Ŝeniu około 25 %) zajmuj ą gleby chronione klas bonitacyjnych I–IVa oraz ł ąki na gruntach organicznych. Najwi ększe rozprzestrzenienie gleb chronionych wyst ępuje w północnej cz ęś ci obszaru arkusza, a w cz ęś ci południowej jest ono mniejsze. Pod wzgl ędem przydatno ści rolniczej s ą to najcz ęś ciej gleby kompleksów: Ŝytniego bardzo dobrego, Ŝytniego dobrego i Ŝytniego słabego. Kompleks Ŝytni bardzo dobry stanowi ą gleby brunatne wyługowa- ne lub płowe wykształcone z piasków gliniastych, kompleks Ŝytni dobry gleby brunatne wyłu- gowane wytworzone z piasków gliniastych lekkich na glinach, natomiast kompleks Ŝytni słaby to gleby murszowe, brunatne i rdzawe, wykształcone przewa Ŝnie z piasków słabo gliniastych. Łąki na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą równomiernie na obszarze całego arkusza, głównie wzdłu Ŝ dolin rzek oraz na obszarach podmokłych i zabagnionych. Podło Ŝe u Ŝyt- ków zielonych stanowi ą gleby torfowe, mułkotorfowe, murszowo-mineralne i mady. Ponad połow ę powierzchni obszaru arkusza pokrywaj ą lasy; zaliczane s ą one do Pusz- czy Goleniowskiej. W śród drzewostanu dominuj ą sosny, którym towarzysz ą buki i d ęby, a na terenach bagnistych olchy.

36 Na obszarze arkusza ustanowiono wiele ró Ŝnorodnych form ochrony przyrody, w tym: rezerwaty, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, obszar chronionego krajobrazu, pomniki przyrody oraz u Ŝytki ekologiczne. Rezerwat przyrody „Cisy Rokickie” (o powierzchni 15,89 ha) utworzony został zarz ą- dzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych M.P. nr 5 z 15.02.1988 r. W granicach rezerwatu ochron ą obj ęto najliczniejsz ą w Polsce populacj ę cisów. Rezerwat przyrody „Przybiernowski Bór Bagienny” o łącznej powierzchni 58,99 ha utworzony został rozporz ądzeniem nr 15/2004 r. Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 05.05.2004 r. Ochron ą obj ęto tutaj lasy rosn ące na podmokłych terenach w dolinie rzeki Woł- czenicy. W rezerwacie „Jezioro Czarne” ochronie podlega niewielki, śródle śny zbiornik wodny (na znacznym obszarze poro śni ęty ro ślinno ści ą szuwarow ą) wraz z przyległymi bagnami i lasami. Rezerwat utworzono w 2008 roku na powierzchni 39,39 ha. W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru znajduje si ę zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Stawny”, który kontynuuje si ę na arkuszu Kamie ń Pomorski. Zespół ten utworzono w 2004 r., w celu ochrony kompleksów le śnych, a w jego granicach znalazł si ę fragment doliny rzeki Stawny wraz z przyległymi lasami, o znacznym udziale drzewostanu d ębowo-bukowego. Tereny podmokłe porasta las olszowy, a rzeka jest nieuregulowana i płynie naturalnymi mean- drami. Wyst ępuj ą tutaj rzadkie gatunki zwierz ąt, takie jak wydra, popielica i orzeł bielik. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Samli ński” obejmuje powierzchni ę 81,94 ha i poło Ŝony jest w dolinie Niemicy, na północny-zachód od Golczewa. Utworzony został Roz- porz ądzeniem Nr 14/93 Wojewody Szczeci ńskiego z dnia 31 grudnia 1993 roku. Rosn ą tutaj du Ŝych rozmiarów d ęby, jesiony i buki, a w runie le śnym wyst ępuje m.in. długosz królewski i podrze ń Ŝebrowiec. Na terenie zespołu wytyczono ście Ŝki dydaktyczne. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Golczewski Las” obejmuje powierzchni ę 216,04 ha i poło Ŝony jest w okolicach Golczewa. Utworzony został Rozporz ądzeniem Nr 14/93 Wojewo- dy Szczeci ńskiego z dnia 31 grudnia 1993 roku. Ochron ą obj ęto lasy z udziałem drzewosta- nów: sosnowych, bukowych, d ębowych, świerkowych i grabowych. Pojawiaj ą si ę równie Ŝ modrzewie oraz jodły. Podszyt i runo le śne stanowi ą m.in.: wiciokrzew pomorski, zawilec i miłek wiosenny. Z trzech cz ęś ci zespołu przyrodniczo-krajobrazowego na obszarze arkusza Golczewo zlokalizowany jest tylko jeden. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina rzeki Wołczenicy” obejmuje powierzchni ę 123,51 ha i poło Ŝony jest na północ od miejscowo ści Trzechel. Zatwierdzono go 25 pa ździer- nika 2006 r. Uchwał ą Rady Miejskiej w Nowogardzie nr XL/359/2006. W granicach zespołu

37 ochron ą obj ęto cenne obszary ł ąk i pastwisk, zachowanych w prawie naturalnym stanie. Bo- gata jest tutaj fauna ptaków. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy: „Przybiernowskie Cisy” (o powierzchni 76,14 ha), powołany został na podstawie rozporz ądzenia Wojewody Szczeci ńskiego nr 14/93 z dnia 31.12.1993 r. Ochronie podlegaj ą tutaj cisy pospolite oraz cenne okazy flory mszaków. Wy- st ępuj ą tu ponadto inne rzadkie gatunki ro ślin, takie jak: rosiczka okr ągłolistna , bagno zwy- czajne , ba Ŝyna czarna , gr ąŜ el Ŝółty i bagnica torfowa. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Bukowa Góra” utworzono w 2004 r. na powierzchni 8,73 ha. Obejmuje on wzgórze kemowe poro śni ęte starym drzewostanem buko- wym. W runie le śnym mo Ŝna spotka ć m.in. konwalijk ę dwulistn ą i szczawik zaj ęczy. Gnie ź- dzi si ę tutaj wiele gatunków ptaków m.in.: sowy uszate, goł ębie siniaki i dzi ęcioły. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza znajduje si ę fragment obszaru chronionego krajobrazu „Las Czermnicki”, który został powołany Uchwał ą Rady Miejskiej w Nowogardzie nr XL/360/2006, z dnia 25 pa ździernika 2006 roku. Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 3 402,66 ha, natomiast w granicach arkusza znajduje si ę około 2 317,57 ha. Obiekt ochrony stanowi ą równiny sandrowe z kompleksami lasów bagiennych, pastwisk, ł ąk i torfowisk. Cennym pod wzgl ędem przyrodniczym bagnom, torfowiskom i oczkom wodnym, zlo- kalizowanym w rejonie miejscowo ści Trzechel i Czermnica, nadano status u Ŝytków ekologicznych. Ponadto na obszarze arkusza znajduje si ę wiele okazów drzew obj ętych ochron ą jako pomniki przyrody Ŝywej oraz 3 głazy narzutowe stanowi ące pomniki przyrody nieo Ŝy- wionej (tabela 6). Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych Nr Gmina Rok Forma Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść zatwier- ochrony Powiat (powierzchnia w ha) na mapie dzenia 1 2 3 4 5 6 Przybiernów Fl – Jezioro Czarne 1 R Przybiernów 2008 goleniowski (39,39) Przybiernów L – Cisy Rokickie 2 R Rokita 1988 goleniowski (15,89) Przybiernów L – Przybiernowski bór bagienny 3 R Czarnogłowy 2004 goleniowski (58,99) Wolin PŜ 4 P Strzegowo 2001 kamie ński jesion wyniosły, klon zwyczajny Wolin PŜ 5 P Ostromice 2001 kamie ński topola czarna Golczewo PŜ 6 P Kł ęby 2001 kamie ński brzoza brodawkowata

38 1 2 3 4 5 6 Golczewo PŜ 7 P Golczewo 2001 kamie ński dąb szypułkowy Golczewo PŜ 8 P Golczewo 2001 kamie ński buk czerwony (4 szt.) Golczewo PŜ 9 P Golczewo 2001 kamie ński buk pospolity (3 szt.) Golczewo PŜ 10 P Golczewo 2001 kamie ński buk pospolity (2 szt.) Przybiernów Pn, G 11 P Rokita 1989 goleniowski Przybiernów PŜ 12 P Rokita 2001 goleniowski cis pospolity (2 szt.) Przybiernów PŜ 13 P Babigoszcz 1999 goleniowski sosna pospolita Przybiernów 14 P Radosław 2004 Pn, G goleniowski Nowogard PŜ 15 P Trzechel 1973 goleniowski buk pospolity Nowogard 16 P Trzechel 2004 Pn, G goleniowski Nowogard PŜ 17 P Czermnica 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 18 P Czermnica 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 19 P Czermnica 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 20 P Czermnica 2004 goleniowski Ŝywotnik zachodni Nowogard PŜ 21 P Czermnica 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 22 P Czermnica 2004 goleniowski świerk pospolity Przybiernów PŜ 23 P Widzie ńsko 2003 goleniowski dąb szypułkowy Przybiernów PŜ 24 P Widzie ńsko 2003 goleniowski cis pospolity Nowogard bagno 25 U Łęgno 2006 goleniowski (0,96) Nowogard zespół le śny 26 U Trzechel 2006 goleniowski (1,18) Nowogard torfowisko 27 U Imno 2006 goleniowski (2,67) Nowogard torfowisko 28 U Samlino 2006 goleniowski (1,91) Nowogard oczko wodne 29 U Samlino 2006 goleniowski (0,51) Nowogard torfowisko 30 U Niemica 2006 goleniowski (2,69) Golczewo Dolina Stawny 31 Z Stawno 2004 kamie ński (255,48) Golczewo Bukowa Góra 32 Z Ronica 2004 kamie ński (8,73) Golczewo Las Samli ński 33 Z Samlino 1993 kamie ński (81,94) Golczewo Golczewski Las (w 3 obszarach) 34 Z Golczewo 1993 kamie ński (216,04)

39 1 2 3 4 5 6 Przybiernowskie Cisy Przybiernów 35 Z Przybiernów 1993 (w 2 obszarach) goleniowski (76,14) Nowogard Dolina rzeki Wołczenicy 36 Z Trzechel 2006 goleniowski (123,51)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo krajobrazowy; Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – le śny, Fl – florystyczny; rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, Pn – nieoŜywionej; rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

Na terenie gmin Golczewo, Przybiernów, Nowogard i Stepnica proponuje si ę utworzenie kilku u Ŝytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, które nie zostały zaznaczone na mapie z uwagi na wst ępny etap realizacji zadania (dotychczas nie sporz ądzono odpowiednich projektów). Proponowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe („Dolina Gowie- nicy i Świdnianki” oraz „Jelenie Wzgórza”) obejmuj ą na obszarze omawianego arkusza mean- druj ący odcinek doliny rzeki Gowienicy oraz pasmo śródle śnych wzgórz moreny czołowej. Ciekawe odsłoni ęcia skalne w okolicy Ostromic i Kł ębów proponuje si ę obj ąć ochron ą jako stanowiska dokumentacyjne przyrody nieo Ŝywionej (tabela 7). Tabela 7 Wykaz proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieo Ŝywionej Numer Gmina Rodzaj obiektu Miejscowo ść Uzasadnienie wyboru Powiat obiektu na mapie 1 2 3 4 5 Wolin kra utworów kredowych (opoki) w utworach wodno- 1 Ostromice P, O kamie ński lodowcowych w miejscu dorywczej eksploatacji kruszywa Golczewo unikatowe odsłoni ęcie wapieni jurajskich w północno- 2 Kł ęby P, O Kamie ński zachodniej cz ęś ci Polski

Rubryka 4 - rodzaj obiektu: P – profil, O – odsłoni ęcie

Zachodnia i południowa cz ęść arkusza znajduje si ę w zasi ęgu obszarów uj ętych w Eu- ropejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 (tabela 8). Obszar ochrony ptaków „Puszcza Goleniowska” obejmuje zachodni ą cz ęść omawianego terenu. Powierzchnia ostoi wynosi 25 039,24 ha, z czego w granicach arkusza znajduje si ę 3 565,68 ha. S ą to tereny lasów i torfowisk, gdzie bytuje wiele gatunków ptaków, m.in. orzeł bielik, kania czarna, podró Ŝniczek i b ąk. Południowa cz ęść arkusza poło Ŝona jest w zasi ęgu „Ostoi Goleniowskiej”. Jej całkowita powierzchnia wynosi 8 418,97 ha (w granicach arkusza znajduje si ę obszar 4 687,86 ha). Jest to du Ŝy kompleks lasów o wysokiej warto ści przyrodniczej i zró Ŝnicowanym składzie gatun- kowym, który stanowi siedliska dla wielu gatunków zwierz ąt.

40 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego Powierzch- Nazwa obszaru Typ Kod punktu obszaru nia Poło Ŝenie administracyjne obszaru i symbol obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść obszaru w obr ębie arkusza oznaczenia na mapie geograficzna geograficzna (ha) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wolin, kamie ński, PLB Puszcza Goleniowska 14 °43’35” 53 °41’35” F 25 039,24 PL0G1 zachodniopomorskie 320012 (P) E N Przybiernów, goleniowski Stepnica Przybiernów, Nowogard, PLH Ostoja Goleniowska 14 °44’49” 53 °40’00” K 8 418,97 PL0G1 zachodniopomorskie goleniowski Stepnica, 320013 (S) E N Goleniów, Osina

Rubryka 1: F – Obszar OSO (Obszar Specjalnej Ochrony), całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO (Specjalny Obszary Ochrony); 41 K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO. Rubryka 3: P – obszar specjalny ochrony ptaków; S – specjalny obszar ochrony siedlisk.

Według systemu ECONET prawie cały teren arkusza, za wyj ątkiem niewielkiego frag- mentu w cz ęś ci południowo-wschodniej, nale Ŝy do obszaru w ęzłowego o randze mi ędzynaro- dowej Uj ście Odry (1M) (fig. 5).

Fig. 5 Poło Ŝenie arkusza Golczewo na tle systemu ECONET (Liro red., 1998) 1 – obszary w ęzłowe o znaczeniu mi ędzynarodowym, ich numer i nazwa: 1M – Uj ścia Odry; 2 – krajowe korytarze ekologiczne: 3k – Regi.

XII. Zabytki kultury

Z uwagi na du Ŝe zalesienie i słabe zurbanizowanie obszaru arkusza Golczewo zachowa- ło si ę tutaj stosunkowo niewiele zabytków kultury. Osadnictwo rozwijało si ę na tych terenach ju Ŝ od czasów prehistorycznych, o czym świadcz ą znaleziska archeologiczne. Do najcenniej- szych stanowisk archeologicznych nale Ŝą grodziska wczesno średniowieczne i średniowieczne w Golczewie, Czarnogłowach – Buku, śychlikowie, Dzisnej i Biebrówku. Na uwag ę zasługu-

42 ją równie Ŝ cmentarzyska kurhanowe z okresu kultury łu Ŝyckiej, które odkryto w okolicach Rokity, Trzechla i śychlikowia. Najwi ęcej cennych obiektów zabytkowych znajduje si ę w Golczewie, gdzie zachowały si ę ruiny zamku z XVI w. wraz z wie Ŝą zamkow ą z XV w., budynek mieszkalny (dworek) o konstrukcji ryglowej z pocz ątku XVIII w., ko ściół parafialny z XV w. pod wezwaniem św. Katarzyny, przebudowany w XIX w. Ochronie konserwatorskiej podlega równie Ŝ układ urba- nistyczny starego miasta, stanowi ący zabytkowy zespół architektoniczny. Najciekawszymi obiektami, które znalazły si ę w granicach zabytkowego zespołu s ą: wspomniane ju Ŝ wcze- śniej średniowieczne grodzisko oraz pi ętnastowieczny ko ściół parafialny. Na arkuszu Golczewo zabytki sakralne reprezentowane s ą przede wszystkim przez niewielkie kamienne ko ścioły gotyckie z XV i XVI w. Zaliczy ć do nich nale Ŝy ko ścioły: św. Stanisława BM w Dzisnej, ko ściół Macierzy ństwa NMP w Budzieszewicach i ko ściół Wnie- bowzi ęcia NMP Przybiernowie, gdzie w 1679 roku wykonano przybudówk ę o konstrukcji ryglowej oraz drewnian ą wie Ŝę wraz z plebani ą. W Ło Ŝnicy znajduje si ę drewniany kościół MB Królowej Polski o konstrukcji ryglowej z 1702 - 1722 r. W miejscowo ści Włodzisław ochron ą konserwatorsk ą obj ęto ko ściół MB Królowej Polski, wraz z dzwonnic ą przy ko ściele i cmentarzem przyko ścielnym, a w Czermnicy dzwonnic ę przy ko ściele św. Łucji. Zespoły pałacowo-parkowe obj ęte ochron ą konserwatorsk ą znajduj ą si ę w miejscowo- ściach: Gadom (w skład którego wchodzi pałac, folwark i park z pocz ątków XIX w.), Rokita (pocz ątek XX w.) oraz Czarnogłowy - Buk (pó źnorenesansowy dworek von Flemingów z 1683 r.). Zabytkowe parki (bez zabudowa ń dworskich) znajduj ą si ę w: Kłodzinie, Ronicy i Budzieszowicach. Do rejestru zabytków wpisano gajówk ę w miejscowo ści Biebrówek. Do zabytkowych obiektów technicznych nale Ŝą dziewi ętnastowieczne wiatraki holen- derskie, które zachowały si ę w miejscowo ści Kł ęby i Ostromice. W Czarnogłowach z podob- nego wiatraka pozostały jedynie ruiny. W miejscowo ści Babigoszcz ochron ą obj ęto młyn wodny z pocz ątku XIX w. oraz z drewniany zajazd.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Golczewo ma charakter rolniczo-le śny. Jest to region słabo zurbanizowany, a największ ą miejscowo ści ą jest Golczewo, licz ące 2,8 tys. mieszka ńców. Pełni ono rol ę głównego o środka handlowo-usługowego w regionie. Zasoby surowcowe obszaru stanowi ą: zło Ŝe ropy naftowej i gazu ziemnego „Wysoka Kamie ńska”, zło Ŝe piasków i piasków ze Ŝwirem „Kłodzino II” oraz dwa zło Ŝa wapieni i

43 margli „Czarnogłowy – Kł ęby” i „Czarnogłowy”. Zło Ŝe „Wysoka Kamie ńska – el.2” (ropa naftowa), „Kłodzino” (piaski ze Ŝwirem) oraz „Imno-Uniburz” (rudy Ŝelaza) zostały skre ślone z „Bilansu zasobów”. Aktualnie eksploatowane jest tylko zło Ŝe ropy naftowej i gazu ziemnego „Wysoka Kamie ńska”, natomiast pozostałe zło Ŝa s ą niezagospodarowane. W rejonie Ostromic, Wysokiej Kamie ńskiej, Przybiernowa i Świ ętoszewa zinwentaryzowano „dzikie” wyrobiska kruszywa naturalnego, u Ŝytkowane okresowo przez okoliczn ą ludno ść . Istniej ą perspektywy surowcowe dla udokumentowania nowych złó Ŝ kruszywa i torfów. Sie ć hydrograficzna obszaru arkusza charakteryzuje si ę znacznym zag ęszczeniem i nale Ŝy do zlewni trzech rzek: Wołczenicy, Gowienicy i Świ ńca. Gowienica prowadzi wody III klasy o zadowalaj ącej jako ści, natomiast pozostałe cieki nie były badane. Uj ęcia wód podziemnych eksploatuj ą zasoby czwartorz ędowego, kredowego i jurajskiego pi ętra wodono śnego. Na obszarze arkusza Golczewo wyznaczono obszary predysponowane do lokalizacji wył ącznie składowisk odpadów oboj ętnych, poło Ŝone na płaskiej wysoczy źnie moreny dennej. Naturaln ą barier ą geologiczn ą w wyznaczonych obszarach s ą piaszczyste gliny zwałowe zlodowacenia Wisły, zalegaj ące najcz ęś ciej na w ęglanowych skałach górnojurajskich i gór- nokredowych (w północnej cz ęś ci arkusza), b ądź na osadach piaszczysto-Ŝwirowych genezy wodnolodowcowej i rzecznej (w centralnej i południowej cz ęś ci arkusza). Najkorzystniejsze tereny dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono mi ędzy miejscowo ściami Gadom, Ronica i Kłodzino oraz w rejonie Kretlewa, Trzechla i Strzelewa. W obr ębie wytypowanych POLS wyznaczono warunkowe ograniczenia wynikaj ące z s ąsiedztwa zabudowy mieszkaniowej, ochrony złó Ŝ kopalin i przyrody. Na arkuszu Golczewo brak jest naturalnej bariery geologicznej spełniaj ącej wymagania izolacyjno ści podło Ŝa odpowiednie dla składo- wisk odpadów komunalnych i niebezpiecznych. Wytypowane obszary nale Ŝy bra ć pod uwag ę równie Ŝ przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji ni Ŝ składowiska odpadów, gdy Ŝ wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w usta- wodawstwie polskim. Warunki podło Ŝa budowlanego zró Ŝnicowane s ą w zale Ŝno ści od rodzaju gruntu, ukształtowania powierzchni terenu i gł ęboko ści wyst ępowania wód gruntowych. Na wi ększej cz ęś ci obszaru arkusza wyst ępuj ą warunki korzystne, natomiast przewag ą warunków niekorzystnych charakteryzuj ą si ę tereny w północnej cz ęś ci obszaru. Chronionymi elementami przyrody na obszarze arkusza s ą: lasy, gleby chronione, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, rezerwaty, u Ŝytki ekologiczne, obszar chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz obszary sieci Natura 2000.

44 Jakkolwiek główn ą funkcj ą omawianego obszaru jest rolnictwo, to okolice Przybierno- wa i Golczewa maj ą szans ę na rozwój turystyki. Atutem tych terenów jest bliskie s ąsiedztwo lasów, obecno ść ciekawych zabytków architektury oraz jezior podnosz ących rekreacyjno- wypoczynkowe walory okolic.

XIV. Literatura

BAJOREK J., NIEDZIELSKI A. 1968 – Orzeczenie geologiczne z bada ń przeprowadzonych w rejonie Pyrzyc i Goleniowa w celu udokumentowania zło Ŝa surowca ilastego do

produkcji wyrobów ceramiki budowlanej w kat. C 2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. CHRUSZCZ M. 1984 – Projekt bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa

naturalnego w kat. C 2 w rejonie Nowogardu i Goleniowa wraz ze sprawozdaniem ze zwiadu geologicznego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DADLEZ J. 1957 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Golcze- wo. Wyd. Geol. Warszawa. DOBRACKA E., DOBRACKI R., MATKOWSKA Z. 1977 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Dziwnów (76), arkusz Kamie ń Pomorski (115), Wyd. Geol., Warszawa. DOBRACKI R., MOJSKI J. 1979 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Szczecin, wraz z obja śnieniami. Wyd. Geol., Warszawa. DOBRACKI R., SCHIEWE M., DOBRACKI R. 2007 – Inwentaryzacja złó Ŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów mineralnych z uwzgl ędnieniem elementów ochrony środowiska na obszarze powiatu kamie ńskiego, woj zachodniopomorskie. Arch. Geol. Zachodniopomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Szczecin. DRWAL E., DZIEDZIC M. 1972 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego oraz prac geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem naturalnym w powiecie Gryfice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DRWAL E., SZAPLI ŃSKI A. 1973 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w powiecie Goleniów. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FUSZARA R. 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Golczewo, wraz z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J. (red.) 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

45 GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000., 2005 Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KAPERA H., KRUK L., POPIELA J. 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Golczewo, wraz z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KARCZEWSKI A., 1998 – Geomorfologia. Nizina Szczecińska i Pojezierze My śliborskie. UAM, Pozna ń. KINAS R. 1990 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych za zło Ŝami kredy jeziornej i gytii wa- piennej w północnej cz ęś ci woj. szczeci ńskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KINAS R., FOLTYNIEWICZ W. 1988 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło Ŝami surowców wapiennych na terenie woj. szczeci ńskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A.S. (red.) 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1: 500 000. AGH Kraków. KONDRACKI J. 2001 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. LEWICKA-ZAJ ĄCZKOWSKA J. 1975 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych złó Ŝ surowców dla przemysłu ceramiki budowlanej na terenie woj. szczeci ń- skiego i gorzowskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.) 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej Econet – Polska. Wydawnictwo IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D. 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guide- lines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.) 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWAK J. 2004 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa ropy naftowej „Wysoka Kamie ńska – dodatek nr 2”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

46 OLESZAK D. 1972 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w rejonie Goleniów – Gryfice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OLESZAK D. 1974 – Orzeczenie geologiczne dla zło Ŝa kruszywa naturalnego „Drzewica” Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W. 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfów w Pol- sce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Melioracji U Ŝytków Zielonych, Falenty. PIOTROWSKI A. 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Kłodzino

II” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony 2002a – Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi 2002b – Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz.

549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.,. RUSZAŁA M. 1981 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Raci- mierz (152). Wyd. Geol., Warszawa. RUSZAŁA M., FUSZARA P., 1999 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Nowogard (154), wraz z obja śnieniami. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RYBA J., SIKORSKI B. 1978 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa ropy naftowej „Wysoka Kamie ńska”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SMOR ĄGIEWICZ W. 1961 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa wapieni i margli jurajskich „Czarnogłów”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SMOR ĄGIEWICZ W. 1978 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa wapieni i margli jurajskich „Czarnogłowy-Kł ęby”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 r., 2007 – Wojewódzki In- spektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie.

47 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. (tekst jednolity). WORONIECKI J. 1969 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych wykonanych w 1968 r. na terenie powiatu Kamie ń Pomorski w ramach prac bud Ŝetowych. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 2002. Ministerstwo Środowiska Warszawa. ZOŁA K. 1996 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa ropy naftowej „Wysoka Kamie ńska – dodatek nr 1”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.