Bil. 59 Isnin 11 Disember 1995

MALAYSIA

PENYATA RASMI PARLIMEN DEWAN RAKYAT

PARLIMEN KESEMBILAN PENGGAL PERTAMA MESYUARAT KETIGA

KAND UN GAN

JAWAPAN-JAWAPAN MULUT BAGI PERTANYAAN-PERTANYAAN (Ruangan 1)

RANG UNDANG-UNDANG:

Rang Undang-undang Perbekalan 1996 Jawatankuasa:

Maksud B. 48 (Ruangan 18) Maksud B. 49 (Ruangan 24) Maksud B. 50 (Ruangan 56)

USUL: Anggaran Pembangunan 1996 J awatankuasa: Maksud P. 48 (Ruangan 18) Maksud P. 49 (Ruangan 24) Maksud P. 50 (Ruangan 56)

Ditcrbit oleh: CAWANGANDOKUMENTASI PARLIMEN MALAYSIA 1999 11 DISEMBER 1995

AHLI-AHLI DEWAN RAKYAT

Yang Berhormat Tuan Yang di-Pertua, TAN SRI DATO' MoHAMED ZAHIR BIN HAJI ISMAIL, P.M.N., S.P.M.K., D.S.D.K., J.M.N. Yang Amat Berhormat Perdana Menteri dan Menteri Dalam Negeri, DATO' SERI DR MAHATHIR BIN MOHAMAD, D.K.I., D.U.K.,- S.S.D.K., S.S.A.P., S.P.M.S., S.P.M.J., D.P., D.U.P.N., S.P.N.S., S.P.D.K., S.P.C.M., S.S.M.T., D.U.N.M., P.I.S. (Kubang Pasu). Timbalan Perdana Menteri dan Menteri Kewangan, DATO' SERI ANWARBINIBRAHIM, D.U.P.N., S.S.A.P., S.S.S.A., D.G.S.M., S.P.N.S., S.P.D.K., D.M.P.N. (Permatang Pauh). Yang Berhormat Menteri Pengangkutan, DATO' SERI DR. LING LIONG S1K, D.G.S.M., S.P.M.P., D.P.M.S., D.P.M.P. (Labis). Menteri Kerja Raya, DATO' SERI S. SAMY VELLU, s.P.M.P., s.P.M.J., D.P.M.s., P.C.M., A.M.N. (Sungai Siput). Menteri Perusahaan Utama, DATO' SERI DR. LIM KENG YAIK, s.P.M.P., D.P.C.M. (Bernas). Menteri Tenaga, Telekom dan Pos, DATUK LEO MOGGIE ANAK IROK, P.N.B.S. (Kanowit). Menteri Perdagangan Antarabangsa dan lndustri, DATO' SERI RAFIDAH AZIZ, s.P.M.P., o.P.M.s., A.M.N. (Kuala Kangsar). Menteri Pertanian, DATUK SERI AMAR DR. HAn SULAIMAN BIN HAJI DAUD, S.I.M.P., D.A., D.S.S.A., P.N.B.S., J.B.S. (Petra Jaya) . Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna, DATO' HAJI ABU HASSAN BIN HAJI OMAR, S.P.M.S., D.P.M.S., S.M.S., S.M.T., P.J.S. (Kuala Selangor). Menteri Pendidikan, DATO' SERI HAJI MOHD. NAJIB BIN TUN HAJJ ABDuLRAZAK (Orang KayalnderaShahbandar), s.s.A.P., s.1.M.P., D.P.M.s., D.S.A.P., P.N.B.S. (Pekan). Menteri Penerangan, DATO' MOHAMED BIN RAHMAT, s.P.M.J., s.1.M.P., S.S.S.A., S.S.I.J., D.P.M.J., D.P.M.S., P.N.B.S., K.M.N., P.I.S., B.S.I. (Pulai). Menteri Kebudayaan, Kesenian dan Pelancongan, DA TO' SABBARUDDIN CHIK, S.!.M.P., D.P.M.S., D.S.A.P., S.M.S. (Temerloh). Menteri Sumber Manusia, DATO' LIM AH LEK, s.I.M.P., D.S.A.P., s.M.T., J.P. (Bentong). Menteri di Jabatan Perdana Menteri, DATO' ABANG ABu BAKAR BIN DATU BANDAR ABANG HAJI MusTAPHA, D.S.A.P., P.N.B.s., D.P.T.J., J.M.N. (Kuala Rajang). Menteri Sains, Teknologi dan Alam Sekitar, DATUK LAW HIENG DING, P.N.B.S., K.M.N., P.B.S., P.B.J. (Sarikei). Menteri Perumahan dan Kerajaan Tempatan, DATO' DR. TING CHEW PEH, D.P.M.P. (Gopeng). Menteri Pertahanan, DATO' SYED HAMID BIN SYED JAAFAR ALBAR, D.P.M.J., s.M.J., A.M.N. (Kota Tinggi). ii 11DISEMBER1995

Yang Berhormat Menteri Pembangunan Luar Bandar, DAro' HAn ANNUAR BIN HAn MUSA, S.I.M.P. (Peringat). Menteri Luar Negeri, DATUK ABDULLAH BIN HAn AHMAD BADAWI, " D.s.s.A., D.M.P.N., D.J.N., K.M.N., A.M.N. (Kepala Batas). Menteri Tanah dan Pembangunan Koperasi, DATUK Osu BIN Hur SUKAM, P.G.D.K. (Papar). Menteri Belia dan Sukan, TAN SRI DATO' HAn MUHYIDDIN BIN HAn " MoHD. YAssIN, P.s.M., s.P.M.J., P.r.s., B.s.r. (Pagoh). Menteri Perpaduan Negara dan Pembangunan Masyarakat, DATIN " PADUKA HAJAH ZALEHA BINTI I SMAIL, D.P.M.S., S.M.s .• K.M.N. (Gombak). Menteri Kesihatan, TUAN CHUA Jur MENG, P.I.S. (Bakri). Menteri di Jabatan Perdana Menteri, DATO' DR. HAII ABDUL HAMID BIN OTHMAN, D.S.D.K., J.S.M., K.M.N., P.P.T. (Sik). Menteri Pembangunan Usahawan, DATO' MusTAPA BIN MOHAMED, D.P.M.S. (Jeli). Timbalan Yangdi-Pertua, TUAN0NGTEEKEAT,s.M.s. (AmpangJaya). Timbalan Yang di-Pertua, TUAN HAJI JuHAR BIN HAJJ MAHIRUDDIN (Kinabatangan). Timbalan Menteri Dalam Negeri, DATO' MEGAT JUNID BIN MEGAT AYoB, D.P.c.M., o.s.A.P., A.M.P., A.M.K. (Pasir Salak). Timbalan Menteri Perumahan dan Kerajaan Tempatan, DATO' MOHD. TAJOL Rosu BIN MoHD. GHAZAL!, D.P.M.P., A.M.P. (Gerik). Timbalan Menteri Kesihatan, DATO' DR. Sm ZAHARAH BINTI HAn SULAIMAN, 0.1.M.P. (Paya Besar). Timbalan Menteri Belia dan Sukan, DATO' LoKE YUEN Yow, o.P.M.P., A.M.P. (Tanjong Malim). Timbalan Menteri KerjaRaya, DATUKRAILEYBIN HAn JAFFREY, P.G.D.K., J.M.N. (Silam). Timbalan Menteri di Jabatan Perdana Menteri, RAJA DATO' ARIFFIN " BIN RAJA SULAIMAN, D.S.D.K., S.M.S. (Baling). Timbalan Menteri Pendidikan, DATO' HAir MoHD. KHALID BIN MoHD. " YUNUs, o.s.N.s. (Jempol). Timbalan Menteri Luar Negeri, DR. LEo MICHAEL ToYAD, 1.a.s. (Mukah). Timbalan Menteri Pertahanan, DATO' DR. ABDULLAH FADZIL BIN CHE WAN, D.P.C.M., P.C.M. (Bukit Gantang). Penerangan, DATO' DRs. SuLEIMANBIN MoHAMED,D.P.M.s. (Titiwangsa). " Timbalan Menteri Kebudayaan, Kesenian dan Pelancongan, DATO' TENG GAIK KWAN, D.I.M.P., A.M.N., P.P.N. (Raub). Timbalan Menteri Perumahan dan Kerajaan Tempatan, TUAN PETER CHIN FAH KUJ, P.B.S., A.B.S. (Miri). 11DISEMBER1995 iii

Yang Berhormat Timbalan Menteri Sumber Manusia, DATO' ABDUL KADIR BIN HAn SHEIKH FADZIR, D.S.D.K., A.M.K. (Kulim-Bandar Baharu). Timbalan Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri, TuAN KERK " CHOO TING (Taiping). Timbalan Menteri Pertanian, DATO' HAn TENGKU MAHMUD BIN TENGKU " MANSOR, D.P.M.T., K.M.N., P.J.C., J.P., PJ.K. (Setiu). Timbalan MenteriKewangan,DATo' WoNG SEEWAH,o.s.N.s. (Rasah). Timbalan Menteri Perpaduan Negara dan Pembangunan Masyarakat, DATUK PETER TINGGOM ANAK KAMARAU, P.N.B.S., J.B.S., K.M.N., A.M.N., P.P.c. (Saratok). Timbalan Menteri Pendidikan, DATUK DR. FONG CHAN ONN, o.M.s.M. (Selandar). Timbalan Menteri Tenaga, Telekom dan Pos, DATO' CHAN KoNG " CHOY, D.S.A.P., D.P.M.S. (Selayang). Timbalan Menteri Dalam Negeri, TUAN ONG KA TING (Pontian). Timbalan Menteri Pembangunan Luar Bandar, DATO' K. KuMARAN, " D.P.M.P., K.M.N., J.S.M., P.M.P., P.P.T., J.P. (Tapah). Timbalan Menteri Kewangan, DATO' DR. AFFIFUDIN BIN HAn OMAR, o.s.D.K., J.S.M., K.M.N., B.C.K. (Padang Terap). ,, Timbalan Menteri di Jabatan Perdana Menteri, DATUK DR. IBRAHIM BIN SAAD, D.M.S.M. (Tasek Gelugor). Timbalan Menteri Sains, Teknologi dan Alam Sekitar, DATO' ABu " BAKAR BIN DAUD, D.S.M.T., D.S.A.P., D.P.M.T., J.M.N., P.J.C., P.J.K. (Kuala Terengganu). Timbalan Menteri Pengangkutan, DATUK WIRA MoHD. ALI BIN MoHD. " RusTAM, D.c.s.M., D.M.S.M., D.s.M., P.B.M. (Batu Berendam). Timbalan Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna, DATO' S. SuBRAMANIAM, D.S.N.s., D.P.M.J., s.M.J. (Segamat). Timbalan Menteri Tanah dan Pembangunan Koperasi, DR. GoH " CHENG TEIK (Nibong Tebal). Tim balan Menteri di J abatan Perdana Menteri, DATUK HAn MOHAMED " NAZRI BIN ABDUL Aziz, o.M.S.M., A.M.P., B.K.T. (Chenderoh). Timbalan Menteri Perusahaan Utama, CIK Sm ZAINAB BINTI ABu " BAKAR {Tebrau). Timbalan Menteri Pembangunan Usahawan, TUAN IDRIS BIN JusoH, " P.J.K. (Besut). ,, Setiausaha Parlimen Kementerian Kesihatan, DATO' M. MAHALINGAM, D.P.M.S., J.M.N., J.P. (Subang). ,, Setiausaha Parlimen Kementerian Kebudayaan, Kesenian dan Pelancongan, DATO' MoHD. NoH BIN RAJAB, D.S.N.s. (Tampin). ,, Setiausaha Parlimen Kementerian Pembangunan Luar Bandar, TUAN DouGLAS UGGAH EMBAs, A.B.s., P.B.s. (Betong). Setiausaha Parlimen Kementerian Kerja Raya, TUAN YoNG KHOON " SENG (Padawan). iv 11DISEMBER1995

Yang Berhormat Setiausaha Parlimen Kementerian Tanah dan Pembangunan Koperasi, DATO' HAJI FAUZI BIN HAJI ABDUL RAHMAN, D.I.M.P., A.M.P., P.P.N. (Kuan tan). Setiausaha Parlimen di Jabatan Perdana Menteri, DATO' HAn " MUHAMAD BIN ABDULLAH, D.I.M.P., S.M.P., P.J.K. (Maran). Setiausaha Parlimen di Jabatan Perdana Menteri, TUAN AzMJ. BIN KHALID, s.M.P., P.J.K. (Padang Besar). - Setiausaha Parlimen Kementerian Kewangan, DR. HAn SHAFIE BIN " MOHD. SALLEH, S.M.S., S.S.A., K.M.N. (Kuala Langat). Setiausaha Parlimen Kementerian Pengangkutan, TUAN CHOR CHEE HEUNG (Alor Setar). Setiausaha Parlimen Kementerian Perdagangan Antarabangsa dan Industri, TUAN HrsHAMUDDIN BIN TUN HussEIN (Tenggara). ,, Setiausaha Parlimen Kementerian Pertanian, DATO' ABu BAKAR BIN TAIB, D.S.D.K., K.M.N., B.C.K., P.J.K. (Langkawi). ,, Setiausaha Parlimen Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan HalEhwal Pengguna, TUANTAKCHAI Ho,K.M.N.,A.M.N. (Bandar Tun Razak). Setiausaha Parlimen Kementerian Penerangan, DATUK MoHD. SHAFIE " BIN HAII APDAL, P.G.D.K. (Sempoma). Setiausaha Parlimen Kementerian Belia dan Sukan, PuAN SHAHRIZAT BINTI ABDUL ]ALIL (Lembah Pantai). Setiausaha Parlimen Kementerian Perpaduan Negara dan Pembangunan Masyarakat, TUAN G. PALANIVEL. P.J.K. (Hulu Selangor). TuAN ABDOL MuLoK BIN HAJr AWANG DAMIT (Labuan). " TUAN ABDUL Azrz BIN MOHD. YAsSIN (Muar). TuN ABDUL GHAFAR BIN BABA, s.s.M. (Jasin). TuAN HAJr ABDUL HADI BIN HAn AwANG (Marang). TUAN HA.Jr ABDUL HAMID BIN ABDUL RAHMAN (Sungai Benut). TUAN ABDUL RAHIN BIN DATO' MoHD. SAID (Kuala Nerus). TUAN ABDUL RAHMAN BIN HAJI SULAIMAN, S.S.A., A.M.N., A.M.S., A.M.P., A.D.K. (Parit Buntar). DATUKPATINGGI TAN SRI HAJI ABDUL TAIB MAHMUD, D.P.,D.A., S.P.M.J., " P.G.D.K., s.s.A.P. (Kota Samarahan). ,, DA to' HAn ABU DAHARI BIN OsMAN, o.r.M.P., A.M.P., P.1.K. {Lipis). DATUK ABU SEMAN BIN HAn YusoF, o.M.s.M., J.P., B.K.T. (Alor Gajah). TuAN HAJ1 ABu ZAHAR BIN DATO' NrKA UJANG, A.M.N. (Kuala Pilah). TUAN AHMAD HusNI BI!\ MoHD. HANADZLAH, P.P.T., A.M.P. (Tambun). " TUAN AHMAD KAMARCZAMAN BIN MOHAMED BARIA, P.J.K. (Jerantut). DATUK AHMAD ZAHID BIN HAMIDI, D.M.S.M., P.P.T., P.J.K. (Bagan Datok). " 11 DISEMBER 1995 v

Yang Berhormat PUAN AINON KHARIYAH BINTI DATO' MOHD. ABAS, P.M.P., A.M.P. (Parit). TUAN AKBARKHAN BIN ABDUL RAHMAN (Libaran). DATU AMIRKAHAR BIN TuN DATU HAJJ MusTAPHA (Marudu). TUAN AsMAT NuNGKA (Beluran). TUAN HAJJ BADRUDDIN BIN AMIRULDIN, B.K.M., P.J.K. (Yan). TUAN HAJJ BADRUL HisHAM BIN ABDUL Aziz (Hulu Langat). TUAN BILLY ABIT Joo (Hulu Rajang). TUAN HAJJ BuNIYAMIN BIN YAAKOB (Bachok). TUAN CHANG KON You (lpoh Timur). CHE IBRAHIM BIN MUSTAFA, P.J.K. (Sungai Petani). TUAN CHIA KWANG CHYE (Bukit Bendera). TUAN CHIEW CHIU SING (Bintulu). DATO' JoSEPH CHONG CHEK AH, D.S.P.N. (Batu). PUAN CHUA SooN BUI (Tawau). TuN DAIM BIN HAJJ ZAINUDDIN, s.s.M., D.H.M.S., s.s.A.P. (Merbok). TUAN Fu AH Kmw (Mentakab ). TUAN HAMZAH BIN RAMLI (Sri Gading). DATO' HAJJ HANAFI BIN RAMLI, D.S.D.K., S.M.S., K.M.N., A.M.K., A.M.N., P.P.N., P.J.K., J.P. (Jerlun). TUAN HASHIM BIN ISMAIL, P.P.N., P.I.S. (Ledang). TUAN HENRYNUS AMIN, A.D.K. (Kinabalu). DATO' HEw SEE TONG, D.P.M.P., J.P., P.M.P. (Karnpar). TUAN Ho CHEONG SING, A.M.N. (lpoh Barat). DATO' HoN CHoON KIM, D.S.N.s. (Seremban). TUAN Hoo SEONG CHANG (Kluang). TUAN HAJJ IBRAHIM BIN MAHMOOD (Kuala Krai). TUAN IBRAHIM BIN PATEH MOHAMAD (Tanah Merah). PUAN HAJAH ILANI BINTI DATO' HAJJ lsAHAK (Kota Bharu). TUAN JACOB DuNGAU SAGAN, P.P.B. (Baram). DATO' DR. HAJJ JAMALUDDIN BIN DATO' MOHD. JARJIS, D.I.M.P., S.A.P. (Rompin). TUAN JAMES JIMBUN ANAK PUNGGA, P.B.S. (Kapit). TUAN JAWAH ANAK GERANG (Lubok Antu). TUAN JIMMY LIM @JIMMY DONALD (Sri Aman). TUAN JoSEPH MAUH ANAK !KEH (Selangau). DATUK JOSEPH PAIRIN KITINGAN (Keningau). DATO' DR. KAMAL BIN SALLEH, D.S.P.N., K.M.N., P.K.T., J.M.N. (Wangsa Maju). vi 11DISEMBER1995

Yang Berhormat TuAN KAMARUDIN BIN AHMAD (Arau). " TUAN R. KARPAL SINGH (Jelutong). DR. L. KRISHNAN, P.M.C., A.M.N. (Telok Kemang). " ,, TUAN LAU NGAN Smw, A.D.K. (Sandakan). DR. LEE CHONG MENG (Bukit Bintang). DR. G. LEELAVATHI, A.M.N. (Kapar). " TUAN LIEW AH KIM (Seputeh). " TUAN LIM GUAN ENG (Kota Melaka). " TUAN LIM HocK SE!'{G (Bagan). TUAN LIM KIT SIANG (Tanjong). " TUAN VINCENT LIM Kuo PHAU (Petaling Jaya Utara). " PuAN LIM LAY HooN, P.P.N., B.K.M. (Padang Serai). TUAN LIM S1 CHENG, P.1.s. (Senai). TuAN LIM SIANG CHAI (Petaling Jaya Selatan). TuAN HAn MAHBUD BIN HAJI HASHIM, A.S.A., P.J.K. (Sabak Bernam). TUAN MANSOR BIN MASIKON (Batu Pahat). " DR. MAXIMUS JoHNITY ONGKILI, A.s.n.K., J.P. (Bandau). TUAN Mn. IsA BIN SAnu (Kangar). TUAN MICHAEL LISA KAYA, B.B.S. (Bukit Mas). TUAN HAJI MOHAMAD BIN SABl: (Kubang Kcrian). " TUAN HAJI MOHAMED BIN HAn ABDULLAH (Pasir Puteh). " .. TUAI\ MoI-IAMED K11ALJ.:D m:-; NoRDI:\ (Johor Bahru) . DATUK MoHD. SALLEH BIN Tu11; SAID, P.G.D.K. (Kota Belud). DATO' HAJI MOHD. ZIHIN BII\ HAJI MOHD. HASSAN, D.I.M.P., P.M.P., A.M.P. (Larut). TUAN MoKHTARUDDIN BIN WAN YusoF (Dungun). TUAN HAn MusTAFA BIN MuoA, A.M.N., A.M.T., P.P.N., P.J.K., J.P. (Hulu Terengganu). TUAN HAn N1K MoHD. AMAR BIN HAn N1K ABDULLAH (Pengkalan Chepa). TUAN NOH BIN OMAR, P.J.K. (Tanjong Karang). .. DR. NUNGSAlU BIN AHMAD RADHJ (Balik Pulau) • DATUK NURNIKMAN BIN ABDULLAH (Beaufort). TUAN ONG TIN KIM (Teluk Intan). TUAN OTHMAN BIN ABDUL, A.M.P., P.P.T. (Pendang). DR. PATAU RUBIS, P.B.S. (Mas Gading). TuAN PAUL NouTI:-\, A.D.K. (Penampang). TuAN PHILIP YoNG CHEW LIP, A.D.K. (Gaya). " 11 DISEMBER 1995 vii

Yang Berhormat DATO' HAJI QAMARUZ ZAMAN BIN HAJI ISMAIL, D.P.M.P., P.C.M., K.M.N., B.c.K., P.J.K. (Bagan Serai). TUAN RADIN MALLEH (Tenom). DR. RAMLI BIN T AIB (Kemaman). MULIA TENGKU TAN SRI RAZALEIGH HAMZAH, D.K., P.S.M., S.P.M.K., " s.s.A.P., s.P.M.s. (Gua Musang). TUAN RICHARD RIOT ANAK JAEM (Serian). TUAN ROBERT LAU HOI CHEW (Sibu). PuAN ROHAN! BINTI ABO. KARIM, P.P.B. (Santubong). Tt:AN RnIANIE BIN HAJI AII'.\1AD, r.1.s. (Parit Sulong). TUAN SALAMON BIN SELAMAT, s.s.A., A.M.s., P.J.K. (Shah Alam). DR. SANUSI BIN DAENG MARIOK (Rantau Panjang). PuAN SERIPAH Nou BINTI SYED HussIN (Sepang). DATUK S'NG CHEE HuA, o.s.N.s., P.G.D.K. (Julau). ,, DATUK SONG SWEE GUAN, P.G.D.K. (Bandar Kuching). ,, C1K SuKINAM Do!>10 (Batang Sadong). DATO' HAJJ SuKRI BIN HAJI MOHAMED, D.J.M.K., J.P. (Machang). DR. TAN CHONG KENG (Bukit Mertajam). DR. TAN KEE KWONG (Scgambut). TUAN TAN KoK WAI (Cheras). DR. TAN SENG G1Aw (Kepong). DR. TAN YEE KEw (Kelang). TUAN TIONG THAI K!KG (Lanang). TuAN TuE S1@ CHANG SEE TEN, P.1.s. (Gelang Patah). WAN HANAFIAH BIN WAN MAT SAMAN, B.K.M. (Pokok Sena). WAN JUNAIDI BI!\ TUANKU JAAFAR, P.B.s. (Batang Lupar). TUAN HAJI WAN MoHD JAMIL BIN WAN MAHMOOD (Tum pat). TUAN WONG KAM HooNG, K.M.N. (Bayan Baru). DATO' YAP PIAN HoN, o.M.P.s., A.M.N., P.J.K. (Serdang). DR. YAP YIT THONG, A.M.P., A.M.N. (Lumut). DR. YEE MoH CHAI (Tanjong Aru). TUAN YEONG CHEE WAH (Batu Gajah). TUAN YUNOF EDWARD MARINGKING (Tuaran). TUAN YuNus BIN RAHMAT (Jelcbu). DR. HAJI YusoF BIN HAJI YACOB, A.D.K. (Sipitang). " TUAN ZAINAL ABIDIN BIN OsMA/\ (Mersing). TUAN HAJI ZAINUDDIN BIN HAJI MOHAMAD NoR, s.M.K. (Pasir Mas). DATO' HAJI ZAKARIA BIN Mmm. SAID, D.S.D.K., s.M.K., K.M.N., P.J.K. (Kuala Kedah). viii 11DISEMBER1995

DEWAN RAKYAT

PEGA WAI-PEG A WAI KANAN

Setiausaha Dewan Rakyat: Dato' Haji Abdul Rahman bin Haji Ali, D.P.M.T., A.M.N., P.J.K., A.M.S., S.M.T., A.S.D.K. Ketua Penolong Setiausaha: Said bin Sidik. Pmk. Ketua Penolong Setiausaha: Abdullah bin Abdul Wahab. Penolong Setiausaha Kanan: Zamani bin Haji Sulaiman.

CAWANGAN DOKUMENTASI

Pegawai Penerbitan: Azhari bin Hamzah. Pelapor Perbahasan Parlimen: Hajah Shamsiah binti Mohd. Yusop, P.P.N. Haji Suhar bin Husin. Mohd. Saleh bin Mohd. Yusop. Hajah Supiah binti Dewak. Hajah Kalsom binti Ghazali. Mohamed bin Osman. Hajah Norishah binti Mohd. Thani. Zaharah binti Nairn. Norwahidah binti Azizi. Rozita binti Abd. Samad. Jainah binti Sakimin. Ahmad Kamal bin Mohd. Yusop.

CAWANGAN BENTARA

Bentara Mesyuarat: Lt. Kol. (B) Haji Rahimuddin bin Abdul Mutalib. I I DISEMBER I995

MALAYSIA Timbalan Menteri Pendidikan (DatukDr.FongChan Ono): Tuan Yang DEWAN RAKYAT di-Pertua, (a) Kementerian Pendidikan men­ Isnin, llhb Disember, 1995 dapati ada tiga faktor utama yang menyebabkan keleiilahan peng­ Mesyuarat dimulakan pada pukul uasaan para pelajar dalam mata­ 2.30 petang mata pelajaran Sains, Matematik dan bahasa Inggeris. Faktor-faktor DOA tersebut adalah faktor sekolah, (Tuan Yang di-Pertua faktor guru dan faktor murid. mempengerusikan Mesyuarat) Pengaruh persekitaran terutama­ nya status sosio-ekonomi keluarga juga mempengaruhi pencapaian JAWAPAN-JAWAPAN pelajar pada peringkat sekolah MULUTBAGI rendah dan menengah. PERTANY AAN­ PERTANYAAN Antara langkah-langkah yang telah diambil oleh Kementerian PELAJARAN SAINS/ Pendidikan untuk menangani MATEMA TIK BAHASA masalah-masalah yang dihadapi INGGERIS-KELEMAHAN ialah dengan: PENGUASAAN OLEH PELAJAR (i) mengambil tindakan mem­ BUMIPUTERA perbetulkan (corrective measures) di sekolah rendah 1. Puan Seripah Noli binti Syed Hussin kerana dengan cara ini akan minta Menteri Pendidikan menyatakan: lebih meninggalkan kesan (a) permasalahan sebenar berkenaan kerana masalah-masalah kelemahan penguasaan para pelajar pembelajaran belum lagi hari ini, khususnya pelajar terkumpul dan bersifat bumiputera di dalam mata kumulatif; pelajaran Sains, Matematik dan bahasa Inggeris serta langkah- (ii) menubuhkan Jawatankuasa 1an gkah khusus Kementerian Petugas di semua peringkat Pendidikan bagi mengatasi pusat, negeri dan daerah yang permasalahan tersebut dengan bertindak sebagai satu pengkhususan terhadap para mekanisme untuk menye­ pelajar di luar bandar; dan laras kesemua projek dan kegiatan bagi meningkatkan (b) langkah-langkah yang telah prestasi Sains, Matematik diambil bagi meningkatkan dan bahasa lnggeris; kemudahan pembelajaran seperti penyediaan makmal-makmal (iii) Projek Bimbingan Khas bahasa yang serba lengkap, Matematik dilaksanakan kemudahan pembelajaran bagi membantu pelajar­ komputer dan lain-lain untuk pelajar lemah di Tingkatan sekolah-sekolah I uar bandar yang Satu menguasai kemahiran sememangnya agak ketinggalan asas dalam tajuk-tajuk dari segi ini. tertentu; 2 11 DISEMBER 1995

(iv) menganjurkan aktiviti­ Tuan Haji Mohamed bin Haji aktiviti penggalakan Abdullah: Tuan Yang di-Pertua, soalan Matematik seperti Kem tambahan. Adakah Yang Berhormat Matematik, J ejak Mate­ Timbalan Menteri sedar bahawa dalam matik, Olimpiad Matematik bilik darjah itu guru-guru hanya lebih bagi sekolah menengah dan menumpukan kepada papan hitam dan Kuiz Matematik bagi sekolah kapur ataupun "talk and chalk", dengan rendah; dan izin, tanpa memberi pendedahan secara (v) menganjurkan aktiviti praktikal di mana pelajar-pelajar boleh peningkatan profesionalisme mengalami perkara atau subject sendiri? guru Matematik dan Sains. Pada tahun 1995 Datuk Dr. Fong Chan Onn: Tuan Kementerian Pendidikan Yang di-Pertua, memang tidak boleh mula menghantar dinafikan ada kelas-kelas di mana guru­ sekumpulan guru sekolah guru ini tidak memberi sesi praktikal rendah dan menengah yang lengkap untuk murid-murid dengan memberi keutamaan mengulangi pembelajaran mereka. Untuk bagi mereka yang mengajar mengatasi masalah itu, Kementerian di luar bandar untuk Pendidikan telah mengarahkan semua mendapat latihan dan sekolah untuk menganjurkan aktiviti­ pendedahan dalam aktiviti yang boleh "reinforce", dengan pendidikan Matematik di izin, pembelajaran di dalam kelas. luar negara. Aktiviti-aktiviti itu ialah seperti khemah (b) Untuk makluman Ahli Yang atau Kem Matematik, pertandingan dalam Berhormat, kementerian ini sedang Matematik, pertandingan dalam bahasa melaksanakan pembelajaran Inggeris dan sebagainya. komputer yang mana akan dibuat secara berperingkat-peringkat. Tuan Noh bin Omar: Tuan Yang Buat permulaannya 110 buah di-Pertua, soalan tambahan. Tadi telah sekolah menengah tel ah dinyatakan bahawa salah satu kelemahan dilengkapkan dengan sebuah ketiga-tiga mata pelajaran tersebut ialah makmal komputer. Adalah kerana guru. Adakah pihak kementerian dijangkakan menjelang akhir sedar kebanyakan guru yang mengajar Rancangan Malaysia Ketujuh, ketiga-tiga mata pelajaran ini adalah terdiri semua sekolah menengah sel uruh daripada guru-guru yang bukan negaraakan mempunyai sekurang­ opsyennya, ertinya guru-guru daripada kurangn ya sebuah makmal opsyen yang lain tetapi telah diminta komputer yang mempunyai mengajar mata pelajaran yang bukan kelengkapan yang lengkap. latihan yang mereka dapati di maktab. Untuk makluman Ahli Yang Apakah langkah-langkah yang Berhormat juga, setakat ini kementerian ambil atau memastikan guru­ kementerian hanya menyediakan guru yang benar-benar layak mengajar di makmal bahasa di Sekolah ketiga-tiga mata pelajaran ini? Menengah BerasramaPenuh yang menyediakan pembelajaran bahasa Datuk Dr. Fong Chan Onn: Tuan ketiga. Bagi sekolah-sekolah lain Yang di-Pertua, memang juga tidak boleh belum lagi dilengkapi dengan dinafikan bahawa ada sekolah-sekolah kemudahan ini dan bergantung tertentu, khususnya sekolah-sekolah di kepada keperluan pada masa akan luar bandar di mana Kementerian datang. Pendidikan menghadapi kekurangan guru- 11 DISEMBER 1995 3 guru dalam opsyen atau kepakaran Sains, Timbalan Menteri Kerja Raya Matematik dan bahasa Inggeris. S ebagai (Datuk Railey bin Haji Jaffrey): Tuan langkah sementara, Kementerian Yang di-Pertua, untuk makluman Ahli Pendidikan memberi latihan kepada guru­ Yang Berhormat, guru yang opsyen lain bagi membolehkan mereka mengajar dalam subjek atau mata (a Kementerian Kerja Raya telah pelajaran tersebut. Dari segi jangka mengemukakan cadangan panjang, Kementerian Pendidikan telah membinajalan "dual carriageway" memperluaskan pengambilan calon-calon atau dua hala daripada Batu 10 ke ke maktab perguruan untuk ketiga-tiga Batu 24 Jalan Kuching ke Serian mata pelajaran itu, iaitu Sains, Matematik dalam Rancangan Malaysia dan bahasa Inggeris. Adalah diharapkan Ketujuh. Waiau bagaimanapun, dengan memperamaikan calon-calon atau ianya bergantung kepadakelulusan graduan-graduan dari maktab perguruan kerajaan. dalam mata pelajaran tersebut, (b) Itulah Yang Berhormat sebutkan Kementerian Pendidikan akan dapat tadi pembetulan, saya beranggapan mengatasi masalah itu. bahawa yang dimaksudkan ialah bukan "ditutup" tetapi editurapi. Tuan Yang di-Pertua: Yang Untuk maklumat Ahli Yang Berhormat Tuan Mansor bin Masikon. Berhormat, jalan yang dimaksudkan adalah di bawah (SoalanNo. 2-Y.B. Tuan Mansor bin bidang kuasa Kerajaan Negeri,jadi Masikon tidak hadir) pihak Kementerian Kerja Raya Persekutuan tidak mempunyai Tuan Yang di-Pertua: Yang maklumat lanjut tentang soalan Berhormat Tuan Richard Riot Anak J aem. ini. Terima kasih.

Tuan Richard Riot Anak J aem: Tuan Tuan Richard RiotAnakJaem: Tuan Yang di-Pertua, sebelum itu ada Yang di-Pertua, mengikutjawapan yang pembetulan untuk soalan (b). Perkataan telah diberikan oleh Yang Berhormat "akan ditutup" sepatutnya digantikan Timbalan Menteri, pembinaan dual dengan perkataan"akan diturap". Terima carriageway ini mungkin akan dibina kasih. dalam Rancangan Malaysia Ketujuh dan Rancangan Malaysia Ketujuh ini adalah Tuan Yang di-Pertua: Akan diturap. bermula dari tahun 1996 hingga tahun Baiklah. 2000. Jadi, soalan tambahan saya, memandangkan masa lima tahun ini adalah jangka masa yang panjang, adakah JALAN DUA BALA KUCHING kerajaan bercadang untuk membina lane KESERIAN-PEMBINAAN ketiga di beberapa tempat strategik di sepanjang jalan Kuching-Serian ini bagi 3. Tuan Richard Riot Anak Jaem membolehkan kenderaan potong minta Menteri Kerja Raya menyatakan: memotong. Terima kasih. (a) bilakah jalan dua-hala (dual carriageway) dari Kuching ke Datuk Railey bin Haji Jaffrey: Tuan Serian akan dibina; dan Yang di-Pertua, soal membina lane ketiga ini tertakluk kepada kehendak atau (b) bilakahJalan Tebakang-Mongkos keperluan trafik di negeri Sarawak akan diturap. sepertimana yang dinyatakan oleh pihak 4 11DISEMBER1995 berkuasa Kerja Raya Negeri Sarawak. negeri mengikut peruntukan dan bidang Setakat ini apa yang dimajukan kepada kuasa yang ada pada mereka. pihakkami untuk projek yang dikendalikan di bawah Kementerian Kerja Raya Tuan Ruhanie bin Haji Ahmad: Tuan Persekutuan ialah sepanjang IO batu atau Yang di-Pertua, terima kasih. Saya ingin 22.5 kilometer sahaja untuk dilaksanakan tahu siapakah pihak-pihak yang terlibat dalam Rancangan Malaysia Ketujuh. dengan muzakarah itu dan bila_ agaknya pihak berkuasa negeri · akan Tuan Yang di-Pertua: Yang menguatkuasakan fatwa yang rasmi? Berhormat Tuan Tiong Thai King. Terima kasih.

(SoalanNo. 4--Y.B. Tuan Tiong Thai Dato' Haji Mohamad bin Abdullah: King tidak hadir) Tuan Yang di-Pertua, pihak yang terlibat dengan muzakarah ini ialah pihak ulama danjuga pegawai-pegawai kanan kerajaan yang telah ditentukan. Ten tang keputusan yang diam bil oleh negeri-negeri, pertama, ANTI-HADIS-TINDAKAN ialah mewartakan bahawa keputusan TERHADAPGOLONGAN muzakarah itu siapa yang anti-hadisadalah MURTAD murtad, buat masa ini hanya Jabatan Agama Wilayah Persekutuan telah 5. Dr. Sanusi bin Daeng Mariok min ta mewartakan bahawa sesiapa yang anti­ Perdana Menteri menyatakan tindakan hadis adalah murtad. Bagi negeri-negeri yang telah clan yang akan diambil ke atas lain sedang dalam proses mewartakannya. golongan anti-hadis setelah J awatankuasa Fatwa Kebangsaan memutuskan di dalam muzakarahnya bahawa golongan anti­ hadis adalah murtad. Adakah pihak INSTITUSI PENGAJIAN TINGGI kerajaan bercadang untuk mengadakan KHAS UNTUK majlis taubat kepada mereka yang PENGAJIAN AL-QURAN DAN dikenalpasti termasuk di dalam golongan HA DIS anti-hadis. 6. Tuan Hamzah bin Ramli minta Setiausaha Parlimen di Jabatan Menteri Pendidikan menyatakan adakah Perdana Menteri (Dato' Haji Mohamad kementerian bercadang untuk bin Abdullah): Tuan Yang di-Pertua, setelah muzakarah Jawatankuasa Fatwa menubuhkan Institut Pengajian Tinggi Kebangsaan bersepakat memutuskan khusus untuk pengajian AI-Quran dan bahawa golongan anti-hadis adalah Hadis yang meliputi kursus-kursus seperti menjadi murtad, keputusan ini telah Tahfiz, Usul-Fiqh dan sebagainya dalam diserahkan kepada pihak berkuasa agama usaha untuk mengembalikan semula negeri-negeri untuk mengeluarkan fatwa keagungan agama sejajar dengan rasmi dan seterusnya mewartakannya. perkembangan masa kini. Pihak berkuasa agama negeri-negeri pula boleh mengambil tindakan ke atas mereka yang terlibat dalam kumpulan ini sama Datuk Dr. Fong Chan Onn: Tuan ada mendakwa mereka di mahkamah a tau Yang di-Pertua, kerajaan buat masa ini memanggil merekasupaya bertaubat. Pada tidak berhasrat untuk menubuhkan institusi masaini langkah-langkah tersebut sedang pengajian tinggi khas untuk pengajian dikaji oleh pihak berkuasa agama negeri- Al-Quran dan Hadis. Waiau bagaimana- 11 DISEMBER 1995 5 pun, program pengajian meliputi kursus­ PDRM keranadipancing oleh pihak-pihak kursus seperti Tahfiz dan Usul-Fiqh dan tertentu sebagai pegawai peribadi mereka, sebagainya boleh diperkukuhkan di atau menjadi pegawai keselamatan universiti yang kini menawarkan program syarikat; pengajian Islam seperti di UIA, UM, UKM (a) bagaimana PDRM memastikan dan universiti-universiti lain yang ada anggota-anggota berkenaan tidak menawarkan program berkenaan. membawa bersama mereka rahsia­ rahsia dan keistimewaan taktikal Tuan Md. Isa bin Sabu: Tuan Yang PDRM; dan di-Pertua, mohon penjelasan tambahan daripada Yang Berhormat Timbalan (b) apakah usaha PRDM menyekat Menteri. Sungguhpun dalam jawapan pengaliran keluar tenaga-tenaga Yang Berhormat Timbalan Menteri mahir dan pakar ini memandang­ mengatakan bahawa institut pengajian kan banyak masa dan wang telah tinggi khusus bagi maksud yang disebut dilaburkan untuk mewujudkan tidak akan ditubuhkan, namun adakah mereka. kerajaan akan menggalakkan agar pengajian ini dapat diadakan "twin Timbalan Menteri Dalam Negeri programme" dengan universiti-universiti (Tuan Ong Ka Ting): Tuan Yang luar seperti universiti di Mesir, Jordan, di-Pertua, Madinah dan sebagainya demi untuk (a) Bagi memastikan rahsia rasmi membolehkan ramai lagi penuntut­ kerajaan dan strategi PDRM tidak penuntut kita belajar dalam bidang yang dibocorkan oleh anggota dan berkenaan? pegawai polis yang meninggalkan perkhidmatan dengan PDRM, Datuk Dr. Fong Chan Onn: Tuan pegawai dan anggota berkenaan Yang di-Pertua, memang Kementerian dikehendaki menandatangani sijil Pendidikan bukan sahaja menggalakkan meninggalkan perkhidmatan yang tetapi mengalu-alukan penglibatan pihak­ antara lainnya mengingatkan pihak swasta dalam usaha memperluaskan bahawa mereka masih terikat program-program pendidikan mengikut kepada Akta Rahsia Rasmi 1972. keperluan masyarakat. Dalam konteks ini Kementerian Pendidikan memang (b) Bagi menyekat pengaliran keluar bukan sahaja akan menggalakkan tetapi tenaga-tenaga mahir dalam akan memberikan bantuan kepada pihak­ pasukan polis seperti UTK, pihak pihak tertentu yang ingin, yang bersetuju kerajaan telah memberi insentif dan yang mempunyai kepakaran untuk kepada anggota yang terlibat menubuhkan program-program dalam seperti elaun khas dan merekajuga pengajian Islam dengan universiti­ diberi peluang untuk memangku universiti antarabangsa yang terkenal. pangkat yang lebih tinggi. W alau bagaimanapun, kerajaan khasnya Polis DiRaja Malaysia tidak PDRM-PENGALIRAN KELUAR mampu menyekat sepenuhnya TENAGA MAHIR pengaliran keluar tenaga mahir ini. 7. Tuan Haji Badrul Hisham bin Abdul Aziz minta Menteri Dalam Negeri Tuan Md. Isa bin Sahu: Tuan Yang menyatakan memandangkan semakin di-Pertua, sungguhpun bekas anggota polis banyak anggota dan Pegawai Polis pakar terikat dengan Akta Rahsia dan polis seperti UTK yang telah meninggalkan tidak mampu untuk menyekat anggotanya 6 11 DISEMBER 1995 meninggalkan perkhidmatan, adakah ( b) bilangan permohonan dan jumlah pihak Yang Berhormat Timbalan Menteri wang yang telah diluluskan bagi sedar bahawa peluang naik pangkat tahun 1995; dan merupakan salah satu daripada sebab kenapa anggota polis dari kumpulan ( c) adakah kerajaan bercadang untuk tertentu seperti di dalam UTK dan juga menambah peruntukan ini supaya misalnya dalam band polis yang bijak. permohonan yang layak akan menyanyi, kalau dia menyanyi di luar mendapat bantuan ini. kita dapati pendapatan mereka melebihi daripada gaji seorang anggota polis. Jadi, Setiausaha Parlimen Kementerian adakah pihak. Yang Berhormat Timbalan Pembangunan Loar Bandar (Tuan Menteri akan mengkaji kemungkinan bagi Douglas Uggah Em bas): Tuan Yangdi­ memudahkan banyak peluang kenaikan Pertua, pangkat bagi anggota yang mempunyai (a) Syarat-syarat penting untuk kebolehan-kebolehan istimewa? mendapat bantuan tanaman semula getah RISDA adalah; Tuan Ong Ka Ting: Tuan Yang di­ Penua, memang Polis DiRaja Malaysia (i) pemohon hendak.lah terdiri sentiasa mencari peluang yang Iebih untuk daripada pekebun kecil. anggota-anggota polis yang prestasi Tanah yang hendak. ditanam mereka baik, sama ada untuk naik pangkat semula hendaklah atau untuk memangku sesuatu jawatan mengandungi pokok getah yang lebih tinggidanjugamereka sentiasa tua atau pokok getah matang ditimbangkan untuk diberi elaun dan gaji yang telah ditoreh dan tidak. itu adalah satu soal yang bukan boleh ekonomi lagi; kita kaji pada bila-bila masa. Ia ada (ii) pemohon hendaklah implikasi untuk perkhidmatan a warn pada mempunyai surat hak milik keseluruhannya. Waiau bagaimanapun, kerajaan masih berpendirian bahawa yang sah bagi getah tua yang anggota polis PDRM perlu adamempunyai hendak ditanam semula. satu sikap jangan terlalu hanya pentingkan Tanaman utama yang akan gaji sahaja. Dari segi kepuasan, ditanam hendaklah terdiri penghormatan kerjayanya dan sebagainya, daripada tanaman yang itu juga satu faktor yang penting untuk diluluskan oleh RISDA. Ini diingati. termasuk getah, kelapa sawit dan buah-buahan. Keluasan Tuan Yang di-Pertua: Yang tanah yang hendak ditanam Berhormat Tuan Henrynus Amin. semula tidak kurang dari 1.4 hektar. (Soalan No. 8-Y.B. Tuan Henrynus (b) Bagi tahun 1995,sebanyak 19,500 Amin tidak hadir) permohonan pekebun kecil bagi mendapat bantuan tanaman semula yang melibatkan lebih kurang BANTUAN T ANAM SEMULA­ 40,000 hektar telah diluluskan. PERUNTUKAN TAMBAHAN Jumlah peruntukan yang terlibat dengan kelulusan ini ialah 9. Dato' Hon Choon Kim minta Menteri sebanyak RM198,939,000. PembangunanLuar Bandar menyatakan: (c) Bagi tahun-tahun seterusnya (a) syarat-syarat untuk mendapat bantuan tanaman semula getah kerajaan akan meneruskan program tanaman getah semula yang diberikan oleh RISDA; 11 DISEMBER 1995 7

pada kadar lebih kurang dengan (a) menambah pemberian subsidi apa yang diluluskan sekarang. kepada petani-petani; dan (b) memberi bantuan racun kepada Tuan Ruhanie bin Haji Ahmad: Tuan petani-petani. Yang di-Pertua, kayu getah merupakan satu komoditi balak yang amat berharga Setiausaha Parlimen Kementerian sekarang ini. Dan penanaman semula Pertanian (Dato' Abu Bakar bin Taib): pokok getah oleh RISDA sekarang ini Tuan Yang di-Pertua, menimbulkan satu kontroversi. Oleh kerana pihak tuan punya pekebun kecil (a) Kerajaan tidak bercadang mengkaji mendakwa RISDA sekarang rn1 semula pemberian subsidi kepada mengambil kayu getah itu dikontrakkan petani-petani sama ada subsidi kepada orang lain, dan pihak pekebun harga padi, subsidi baja padi atau kecil tidak mendapat apa-apa pun daripada subsidi untuk lain-lain tanaman pengambilan ini. Adakah perkara ini seperti lada hitam, koko dan sagu benar, dan bagaimana perkara ini boleh memandangkan bahawa kadar berlaku? yang diberikan buat masa ini adalah mencukupi dan sesuai dengan Tuan Douglas Uggah Embas:• Tuan keperluan semasa. Sebagaicontoh, Yang di-Pertua, sebenarnya keadaannya bagi subsidi harga pada kadarnya ialah RISDA menghendaki pekebun­ telah ditingkatkan sebanyak 50% pekebun kecil ini untuk menjual getah iaitu daripada RM16.50 bagi setiap ini kepada koperasi. Ini adalah diusahakan lOOkilogram sebelum tahun 1991 oleh syarikat-syarikat usahasama antara kepada RM24.81 setiap 100 koperasi dengan pihak swasta. kilogram selepas tahun tersebut. Strategi utama kerajaan adalah Tuan Haji Badrul Hisham bin Abdul untuk meningkatkan pendapatan Aziz: Soalan tambahan, Tuan Yang petani-petani melalui peningkatan di-Pertua. Buat masa ini, RISDA sedang produktiviti/pengeluaran dan daya mengadakan kempen tanam semula. saing mereka dan mengurangkan Apakah puncanya sehinggakan RISDA kos pengeluaran. terpaksa berkempen. Adakah orang sudah tidak berminat hendak tanam pokok getah (b) UntukmaklumanYangBerhormat, lagi? kerajaan tidak berhasrat untuk memberi bantuan sepenuhnya Tuan Douglas Uggah Em bas: RISDA bekalan racun serangga atau lain­ berkempen bukan kerana orang tidak lain racun perosak tanaman kepada berminat. Tetapi kita akan menggerakkan petani-petani. Strategi utama usaha menanam semula getah ini supaya kementerian adalah untuk ianya dapat mencapai satu matlamat yang menggalakkan petani-petani ditentukan oleh RISDA. mengamalkan kawalan serangga musuh/penyakit secara pengurusan bersepadu dengan penggunaan racun serangga secara berhati-hati. BANTUAN SUBSIDI/RACUN Ini adalah selaras dengan hasrat KEPADA PETANI-TAMBAHAN kerajaan mengurangkan peng­ gunaan racun perosak berlebihan 10. Tuan Wan Hanafiah bin Wan Mat yang boleh memudaratkan Saman minta Menteri Pertanian kesihatan dan mencemar alam menyatakan adakah rancangan kerajaan sekitar. Pengurusan Perosak untuk: Bersepadu akan memberi tumpuan 8 11DISEMBER1995

kepada aspek ekologi dan biologi kerajaan tidak bercadang untuk memberi di samping melibatkan penga­ subsidi dan juga bantuan racun, maka wasan dan pengawalan yang akan saya ingin mendapat penjelasan, adakah dapatmeningkatkan basil penanian kementerian sedar bahawa harga racun secara berterusan. dan baja dalam tempoh lima tahun ini telah naik hampir 50%? Oleh itu, apakah Wan Hanafiah bin Wan Mat Saman: langkah-Iangkah ya_ng akan diambil oleh Tuan Yang di-Pertua, saya ingin buat pihak kerajaan untuk memastikan harga­ soalan tambahan. Saya tahu jawapan harga racun dan baja ini tidak naik begitu tadi telah diberi oleh kementerian untuk tinggi? Setiausaha Parlimen menjawab, barangkali dari segi teorinya. Adakah Dato' Abu Bakar bin Taib: Tuan Yang kementerian ini akan menghantarpegawai­ di-Pertua, sepertimana yang say a katakan pegawai untuk turun ke bawah di bendang­ tadi bahawasanya kita tidak menggalakkan bendang untuk melihat keadaan yang penggunaan racun. Walaupun begitu, sebenar supaya apabila masalah-masalah kita sedar perkara ini berlaku. Waiau pun petani dilihat daripada keadaan­ harganya naik, adajuga yang turun. Kita sungguhpun jawapan tadi mengatakan menggalakkan penggunaan agen untuk bahawa racun ini dari segi pengurusan memusnahkan perosak tanaman. Misalnya akan hilang racun. Tetapi kalau pergi perosak tanaman, tikus, kita boleh tengok, ada empat-limajenis tumbuhan, menggunakan racun, tetapi kita tidak macam saya cakapkan dalam masa menggalakkan. Ki ta ada agen yang boleh perbahasan pada hari itu. Jadi, saya membunuh tikus ini. Kita gunakan burung mintalah adakah pegawai-pegawai hantu, owl untuk memusnahkan tikus. daripada kementerian akan turun untuk menyiasat, dan selepas itu, mungkin boleh lagi di masa hadapan buat peruntukan? PAMPASAN KERANA LALUAN PENGHANTARAN ELEKTRIK­ Dato' Abu Bakar bin Taib: Tuan Yang KELEW A TAN BAY ARAN di-Pertua, jawapan soalan pertama itu sememangnya ya. Tetapi kita tidak 11. Tuan Joseph Mauh anak Ikeh menggalakkan penggunaan racun min ta Menteri Tenaga, Telekom dan Pos berlebihan, sebab kita tahu bahawasanya menyatakan: kalau kita guna racun berlebihan, ianya akan merosakkan kesihatan dan juga akan (a) bilakah pampasan akan dibayar memberi kesan yang tidak baik. Sekiranya kepada pemilik tanah di seluruh kalaulah Yang Berhormat mengatakan Sarawak yang mana tiang elektrik dari segi perosak ataupun misalnya macam telah siap dibina di tanah mereka "rumputkeling" dan sebagainya. Kalaulah kerana sehingga sekarang ianya kita menggalakkan petani menyediakan belum lagi dijelaskan; dan bendang yang baik, kita cuba ( b) berapa bu ah kampung dan rumah mengurangkan racun. Jawapannya panjang di seluruh Sarawak yang sememangnya ya. Sekarang ini misalnya telah dan akan dibekalkan dengan di MADA, di kawasan Yang Berhormat, elektrik dan telefon pada tahun kita ada pegawai yang selalu berdamping berakhir 1994/1995; dan rapat dengan peladang dan mem beri nasihat kepada peladang. ( c) adakah kerajaan bercadang untuk membekalkan telefon Tuan Noh bin Omar: Tuan Yang menggunakan solar bagi penduduk di-Pertua, soalan tambahan. Oleh kerana di pedalaman di Sarawak. 11 DISEMBER 1995 9

Timbalan Menteri Tenaga, Telekom tahun ini ialah 162. Di antara dan Pos (Dato' Chan Kong Choy): Tuan tahun 1990 hingga pertengahan Yang di-Pertua, bagi menjawab soalan: 1995, sebanyak 832 unit telefon awam telah dipasang di seluruh (a) Pembayaran pampasan telah dibuat negeri Sarawak di bawah kepada kebanyakan pemilik tanah rancangan telefon awam luar yang terlibat pada laluan talian bandar dan sebahagian besamya penghantaran dari Kuching ke Si bu dipasang di kampung-kampung untuk tujuan pembinaan 1,021 dan rumah panjang berkenaan. power bases. Han ya 10% dari Bagi sebanyak 181 unit telefon mereka belum dibayar pampasan awam akan dipasang dalam tahun oleh kerana pemilik tidak dapat ini juga. dikesan danjuga kerana bantahan terhadap jumlah pampasan. (c) Kerajaan akan menyediakan telefon awam yang menggunakan Untuk talian penghantaran Oya kuasa solar di kawasan pedalaman ke Bintulu, pampasan belum yang tidak mempunyai rangkaian dijelaskan untuk pembinaan 516 komunikasi biasa dan kawasan power bases. Pihak SESCO sedang yang tidak mempunyai bekalan menghubungi Jabatan Tanah dan elektrik. Ukur untuk menilai pampasan tanah yang terlibat pada projek Sekian, terima kasih. tersebut. Dalam pembinaan projek Skim Bekalan Elektrik Luar Bandar, khususnya di bawah KENDERAANIMPORT­ Kementerian Pembangunan Luar PERSAINGAN DALAM NEGERI Bandar, tiada pampasan dibayar kepada penduduk sama ada 12. Tuan Tan Kok Wai min ta Menteri pampasan tanah ataupun tanaman. Perdagangan Antarabangsa dan Industri Sekiranya pembinaan projek ini menyatakan bilangan kenderaan yang melibatkan pemotongan tanaman diimportdari luarnegeri sepanjang tahun atau melalui tanah persendirian, 1993, 1994 dan 1995 dan dari negara persetujuan dari tuan punya akan mana. Adakah pengimport ini memberi diperolehi terlebih dahulu sebelum persaingan kepada kenderaan yang projek dijalankan. dipasang dalam negeri. Sejauh manakah rancangan kerajaan untuk membenarkan Kerjasama dari para penduduk pengimportan kenderaan berkuasa kuda adalah diharapkan dalam ha! ini, rendah. memandangkan skim bekalan elektrik luar bandar adalah untuk kebaikan mereka dan kos projek Timbalan Menteri Perdagangan dibayar oleh pihak kerajaan yang Antarabangsa dan Industri (Tuan Kerk mana tidak termasuk kos Choo Ting): Tuan Yangdi-Pertua,soalan pampasan. yang dikemukakan oleh Ahli Yang (b) Sehingga tahun 1994 jumlah Berhormat dari Kawasan Cheras telah kampung dan rumah panjang di pun dijawab pada 6hb. November 1995, seluruh Sarawak yang menikmati ketika menjawab soalan yang bekalan elektrik l uar bandar ialah dikemukakan oleh Yang Berhormat dari lebihkurang 1,057buah. Bilangan kawasan Kluang. Oleh yang demikian rumah panjang dan kampung yang tidak ada apa-apa maklumat tambahan telah dan akan dibekalkan pada yang hendak dikemukakan. 10 11 DISEMBER 1995

TELEFON BIMBIT-JUMLAH berkuasa tempatan, Jabatan SYARIKAT BEROPERASI Penerbangan A warn sekiranya menara yang ingin didirikan 13. Tuan Chang Kon You minta berdekatan dengan kawasan Menteri Tenaga, Telekom dan Pos lapangan terbang dan akhirnya menyatakan: memohon lesen stesen daripada Jabatan Telekom Malaysia untuk (a) berapa banyakkah syarikattelefon beroperasi. bimbit yang beroperasi di negara ini; Untuk makluman Ahli Yang (b) adakah menara pemancar Berhormat, sepeni disebutkan tadi, kuasa (transmission tower) bagi telefon pancaran bagi alat pemancar selular adalah bimbit memudaratkan kesihatan jauh lebih rendah jika dibandingkan manusia dari segi gelombang dengan alat pemancar televisyen ataupun elektro-magnetik dan radioaktif satelit. Liputan pancaran bagi alat yang dipancarkan; dan pemancar selular seperti sistem PCN dan GSM ini adalah di antara 1-5 km jejari ( c) adakah kementerian menjalankan sahaja. kerja kawal selia terhadap pembinaan menara pemancar ini Liputan pancaran ini dinamakan sel. kerana terdapat banyak menara Ini bermakna, bagi komunikasijarakjauh, pemancar ini dibina berhampiran lebih banyak sel ini diperlukan. Alat­ dengan rumah kediaman. alat pemancar ini biasanya diletakkan di atas bangunan-bangunan bagi kawasan­ Timbalan Menteri Tenaga, Telekom kawasan yang mempunyai bangunan yang dan Pos {Dato' Chan Kong Choy): Tuan tinggi dan bagi kawasan-kawasan Yang di-Pertua, perumahan di mana tiada bangunan­ bangunan tinggi, maka wajarlah menara (a) Setakat ini, tujuh syarikat telah pemancar didirikan. Penghuni-pengh uni diberi lesen dan semuanya sedang rumah kediaman yang berdekatan dengan menjalankan perkhidmatan telefon menara tersebut tidak perlu bimbang bimbit di negara ini. kerana ianya tidak memudaratkan (b) Setakatini,tidakada bukti bahawa kesihatan kerana kuasa pemancarannya gelombang elektromagnetik dan amat rendah dan dikawal. Sekian, terima radioaktif yang dipancarkan kasih. melalui menara pemancar telefon bimbit boleh memudaratkan Datuk Ahmad Zahid bin Hamidi: kesihatan manusia. Untuk Tuan Yang di-Pertua, soalan tambahan. makluman Ahli Yang Berhormat, Dari tujuh buah syarikat telefon bimbit, kuasa pancarannya adalah amat dalam pemerhatian kita hanya dua atau rendah dan tidak melebihi had selebih-lebihnya tiga sahaja yang yang telah ditetapkan oleh mempunyai prestasi yang baik, selain jawatankuasa antarabangsa dari itu hampir-hampir tutup kedai. Jadi, adakah pihak kementerian berhasratagar mengenai gangguan radio, salah dapat mem berikan nasihat kepada syarikat­ satu jawatankuasa di bawah syarikat ini untuk membuat merger, dengan International Electrotechnic izin, agar kos inflasi yang tinggi, kos Commission (IEC). pelaburan yangtinggi dapatdiperkecilkan ( c) Semua pengusaha telekomunikasi dan base, dengan izin, ataupun customer perlu mendapatkan kelulusan base dapat diperluaskan apabila merger terlebih dahulu daripada pihak ini dapat dilakukan. Terima kasih. 11DISEMBER1995 11

Dato' Chan Kong Choy: Tuan Yang dibenarkan ini adalah jauh di bawah had di-Pertua, dua tiga buah syarikat yang yang ditetapkan oleh pihak IDU. mengendalikan perkhidmatan telefon selular yang dimaksudkan oleh Yang Berhormat dari Bagan Datok yang T AMBANG PENERBANGAN dikatakan prestasinya baik adalah kerana DARI SEMENANJUNG dua tiga buah syarikat ini telah pun KE SABAH DAN SARAWAK beroperasi lama. Yang lain, lima buah yang baru beroperasi tahun ini kalau 14. Tuan Hoo Seong Chang minta dibandingkan dengan lama memanglah Menteri Pengangkutan menyatakan sama tidak begitu baik kerana ia baru beroperasi ada kerajaan sedar bahawa pembayaran yang tidak sampai, ada yang tidak sampai tiket penerbangan dari Semenanjung ke tiga bulan. Waiau bagaimanapun, pihak Sabah dan Sarawak adalah tinggi. Maka kementerian memang sedar bahawa untuk adakah kerajaan bercadang menasihatkan memulakan satu sistem perkhidmatan Sistem Penerbangan Malaysia (MAS) telefon selular memang kena melaburkan supaya menimbangkan bagi menurunkan satu investment yang cukup besar, maka kadar pembayaran penerbangan tersebut? pihak kementerian akan memberikan nasihat kepada pengusaha-pengusaha Timbalan Menteri Pengangkutan supaya mengadakan ataupun mewujudkan (Datuk Wira Mohd. Ali bin Mohd. kerjasama yang erat di antara satu sama Rustam): Tuan Yang di-Pertua, untuk lain supaya tidak ataupun untuk makluman Ahli Yang Berhormat, adalah mengelakkan daripada duplikasi dalam tidak benar bahawa tambangpenerbangan investment untuk mengurangkan kos yang dari Semenanjung Malaysia ke Sabah terlibat, tetapi setakat ini, pihak dan Sarawak adalah tinggi. Sebenarnya kementerian memang tidak ada rancangan tambang penerbangan dalam negeri di untuk menasihatkan supaya wujudkan negara ini adalah antara yang terendah merger di antara satu sama lain, saya jika dibandingkan dengan negara-negara maksudkan pengusaha. lain di rantau ini. MAS tel ah mengenakan kadar RM0.55 bagi satu batu, jika Tuan Chan Kong You: Adakah benar dibandingkan dengan Philipines bahawa penggunaan telefon bimbit di mengenakan RM0.58, Indonesia RMO. 76 sesetengah negara seperti Amerika manakala India mengenakan RM0.57. Ini Syarikat telah berkurangan kerana telefon menunjukkan bahawakadarkita memang bimbit boleh memancar gelombang rendah di rantau ini. electromagnetic atau radioaktif yang boleh memudaratkan kesihatan manusia? Memandangkan demikian, tidak ada rancangan untuk menurunkan tambang Dato' Chan Kong Choy: Tuan Yang di antara Semenanjung Malaysia dan di-Pertua, saya tiada maklumat tentang Sabah serta Sarawak. penggunaan telefon bimbit di negara seperti di Amerika Syarikat sama ada ia Tuan Hoo Seong Chang: Soalan kurang atau tidak tetapi sehingga sekarang tambahan. Saya ingin bertanya kepada ini sama ada radioaktif ataupun Yang Berhormat Timbalan Menteri, sama electromagnetic akan memudaratkan ada kerajaan bercadang membenarkan kesihatan manusia, adalah merupakan satu syarikat-syarikat yang lain seperti SEAGA isu yang masih dibincangkan. Waiau dan Pelangi untuk mengadakan bagaimanapun, pihak kementerian akan penerbangan domestik supaya ia ada mengambil satu sikap yang amat serius saingan yang sihat dengan MAS demi bagi menentukan bahawa had yang kebaikan penumpang tempatan dan adakah 12 11DISEMBER1995 syarikat Transmail yang setakat ini saya Timbalan Menteri di Jabatan difahamkan memberi perkhidmatan Perdana Menteri (Datuk Dr. Ibrahim courier juga dibenarkan untuk mengambil bin Saad): Tuan Yang di-Pertua, kerja­ penumpang? Sekian, terima kasih. kerja penyelenggaraan dan pembaikan rumah-rumah pangsa DBKL dibuat Datuk Wira Mohd. Ali bin Mohd. mengikut tatacara dan peraturan Rustam: Tuan Yang di-Pertua, untuk kewangan. Kos bagi kerja-kerja yang penerbangan di Semenanjung, kerajaan dijalankan adalah mengikut kadar harga telah membenarkan seperti Pelangi untuk yang ditetapkan oleh J abatan Ukur Bahan terbang daripadaSingapura, Melaka, Ipoh, dan Pengurusan Kontrak dan juga Langkawi serta juga ke Phuket, tetapi berpandukan kadar harga atau schedule untuk perjalanan dalam negeri Sa bah dan of rates, dengan izin, yang dikeluarkan Sarawak, kerajaan belum ada cadangan oleh Jabatan Kerja Raya. untuk membenarkan syarikat lain untuk membuatpenerbangan di kedua-dua negeri Tatacara yang diikuti sekarang adalah ini pada masa kini. didapati baik dan akan diteruskan memandangkan tidak semua aduan yang Berkaitan dengan penerbangan dibuat ada meritnya, dengan izin. transmail, ia tidak dibenarkan untuk Walaupun begitu, kalau ada kes-kes yang membawa penumpang secara berjadual, spesifik, yang telah berbangkit, diharap tetapi untuk secara chartered dibenarkan. dapat diberitah u supaya dapat ki ta selidiki dengan teliti. Tuan Noh bin Omar: Tuan Yang di­ Pertua, soalan tambahan. Satu ketika dahulu, pihak MAS ada membuat CUKAI IMPORT KERET A­ kenyataan, bahawa MAS akan MENURUNKAN KADAR memberhentikan perkhidmatan penerbangan dalam negeri. Jadi, saya 16. Datuk Abu Seman bin Haji Yusof ingin mendapatpenjelasan, adakah hasrat minta Menteri Kewangan menyatakan ini diteruskan ataupun ditarik semula? bahawa: Datuk Wira Mohd. Ali bin Mohd. (a) adakah Kementerian Kewangan Rustam: Tuan Yang di-Pertua, itu bercadang menurunkan kadar kenyataan sahaja, tidak ada cadangan cukai import kereta-kereta untuk memberhentikan perkhidmatan bermotor yang diimport dari luar MAS dalam negeri di kawasan-kawasan negara; dan antara negeri ataupun antara daerah ke daerah seperti di Sabah dan Sarawak. (b) buat masa ini berapakah kadar cukai import yang dikenakan ke atas kereta-kereta tersebut. RUMAH PANGSA DBKL-KOS MEMBAIKI Timbalan Menteri Kewangan (Dato' 15. Tuan Haji Mohamad bin Sahu Wong See Wah): Tuan Yang di-Pertua, mintaPerdanaMenteri menyatakan apakah (a) kereta bermotor meliputi berbagai tindakan kerajaan terhadap aduan jenis kenderaan yang dibuat bagi penghuni rumah pangsa DBKL yang maksud pengangkutan orang atau mendakwa kos memperbaiki kediaman barang-barang. Dalam Belanjawan merekaolehpihakDBKLjauh lebih tinggi 1996 baru-baru ini, kadar duti dari kos yang dikenakan oleh tukang import bagi bas, trak dan traktor persendirian. yang diimport dalam bentuk 11 DISEMBER 1995 13

"completely built up" (CBU), RUMAH KOS RENDAH­ dengan izin, telah dicadangkan BILANGAN UNIT untuk diturunkan daripada 35% MENGIKUT NEGERI kepada 30%. Manakala bagikereta bemombor lain, yang diimpondari 17. Tuan Yeong Chee Wah minta luar negeri, Kementerian Menteri Perumahan dan Kerajaan Kewangan tidak bercadang untuk Tempatan menyatakan mengenai menurunkan kadar duti importnya pembinaan rumah kos rendah. kecuali setakat komitmen kita (a) sebutkan bilangan unit yang telah dalam Perjanjian ASEAN-CEPT. dan akan dibina di setiap negeri Mengikut perjanjian itu, kereta masing-masing; bermotormasih lagi dalam senarai pengecualian sementara. Dan (b) sebutkan bilangan unit yang hanya akan dimasukkan dalam dirancangkan dan nisbah yang senarai pengurangan Skim kurang dibina bagi setiap negeri ASEAN-CEPTpada lhb.Januari, di Malaysia; 2000 di mana du ti importnya akan mencapai 0% hingga 5% pada (c) sebutkan berapa unit yang perlu dibina dalam Rancangan Malaysia tahun 2003. ke-7; dan ( b) Kadar du ti import semasa bagi ( d) apakah langkahjangka pendek dan kereta-kereta bermotor yang jangka panjang untuk memenuhi diimport adalah seperti berikut: kehendak kerajaan khasnya untuk (i) Duti import ke atas rakyat yang termiskin. completely built up (CBU) ialah di antara 5% iaitu bagi Timbalan Menteri Perumahan dan ambulan kepada 20% iaitu Kerajaan Tempatan (Tuan Peter Chin bagi kenderaan pen um pang Fah Kui): Tuan Yang di-Pertua, yang melebihi 2500 c.c. (a) Di bawah Rancangan Malaysia (ii) Duti import ke atas Keenam, sasaran perumahan kos kenderaan yang dibuat rendah ialah sebanyak 343,800 berdasarkan "completely unit sehingga 30hb. November, knock down" (CKD) ialah 1994 dan daripada itu sebanyak di antara 5% iaitu bagi van 221,436 unit telah disiapkan. hingga42% bagikenderaan­ Sebanyak 36,574 unitlagi dijangka kenderaan penumpang. siap pada akhir tahun ini. Perpecahan mengikut negeri Tuan Hashim bin Ismail: Tuan Yang adalah agak banyak, Tuan Yang di-Pertua, saya ingin sedikit penjelasan di-Pertua, kalau saya hendak baca tambahan daripada Yang Berhormat mengambil masa, saya akan Timbalan Menteri iaitu berapakah pula bekalkan kepada Ahli Yang kadar cukai import bagi kereta-kereta Berhormat dengan bertulis. yang terpakai ataupun recond car? Tuan Yang di-Pertua: Baiklah. Dato' Wong See Wah: Tuan Yang di-Pertua, saya mohon maaflah, berkaitan Tuan Peter Chin Fah Kui: dengan semua yang diimport kecual i yang ( b) Bilangan unit yang dirancang dan recond itu tidak terdapat kepada saya peratusan yang kurang dibina lagi pada hari ini, saya minta izin supaya setiap negeri adalah juga di dalam dapat saya hantar dengan secara bertulis. 14 11 DISEMBER 1995

satu table, Tuan Yang di-Pertua, BARANG TIRUAN DIJUAL DI saya akan membekalkan kepada PASAR MALAM-TINDAKAN Ahli Yang Berhormat yang berkenaan. 18. Tuan Haji Mustafa bin Muda minta Menteri Perdagangan Dalam Negeri (c) Dalam Rancangan Malaysia Ketujuh, adalah dianggarkan dan Hal Ehwal Pengguna menyatakan sebanyak 121,382 unitrumah kos adakah kementerian sedar ban yak barang­ rendah perlu dibina. Waiau barang tiruan yang dijual terutama di bagaimanapun, jumlah tersebut pasar-pasar malam terdapat barang akan dipertingkatkan jika tersebut bukannya barang yang bermutu sekiranya struktur pendapatan terutama barang-barang pakaian yang penduduk berubah dan dilabelkan dengan jenama-jenama yang memerlukan penyesuaian dari segi terkenal. kategori harga rumah yang disediakan. Timbalan Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna (d) Beberapa langkah jangka pendek (Dato' S. Subramaniam): Tuan Yang yang telah diambil untuk di-Pertua, Kementerian Perdagangan membantu golongan berpen­ Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna dapatan rendah memiliki rumah memang sedar terdapat barang-barang kos rendah, di antaranya tiruan dijual di pasar-pasar malam dan termasuklah langkah memberi mutu barangan itu adalah rendah. Antara pinjaman dengan kadar faedah barang-barang tiruan yang dijual adalah yang rendah. Beberapa kerajaan pakaian yang menggunakan perihal negeri telah juga memberi dagangan yang palsu berhubung dengan kemudahan premium yang nominal jenama-jenama yang terkenal. untuk pembinaan rumah kos rendah. Kerajaan juga telah Dalam hubungan ini kementerian mewujudkan dana RM500 juta sentiasa bekerjasama dengan pengeluar­ untuk membantu pemaju-pemaju pengeluar dan pemilik-pemilik cap perumahan mempercepatkan dagangan dalam usaha untuk mem­ pembinaan rumah kos rendah. banteraskan kegiatan membuat dan Kerajaanjugamemberi subsidi menjual barang-barang yang meng­ sewa pada kadar yang rendah. gunakan perihal dagangan palsu dengan Langkah-langkah jangka panjang menjalankan pemeriksaan dan mengambil pula, termasuklah projek-projek tindakan di pasar-pasar malam dan lain­ perumahan berkepadatan tinggi lain premis perniagaan. seperti rum ah pangsa di kawasan­ kawasan bandar, terutamanya di Di samping itu Kementerian bandar-bandar besar yang Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal mempunyai masalah perumahan. Pengguna juga mengadakan program­ Kerajaan akan terus program pendidikan dan khidmat nasihat mempertingkatkan kemudahan­ kepada peniaga-peniaga supaya mereka kemudahan di kawasan setinggan, lebih bertanggungjawab dan mempunyai sementara projek-projek etika perniagaan yang baik serta tidak perumahan yang lebih sempurna terlibatdalam pembuatan dan pengedaran akan disediakan. Kerajaan barang-barang tiruan. Persekutuan dijangka di masa akan datang melibatkan diri dalam Datuk Ahmad Zahid bin Hamidi: pembinaan rumah kos rendahjuga. Tuan Yang di-Pertua, soalan tambahan. 11DISEMBER1995 15

Di pasar-pasar malam juga terdapat jualan pengguna yang membeli barang-barang kaset lagu-lagu tiruan, ertinya cetak tiruan itu di Chow Kit, bukan membeli rompak. Kalaujawapan Timbalan Menteri barang-barang itu tanpa mengetahui hendak bekerjasama dengan pengeluar­ barang-barang itu adalah barang-barang pengeluar-yang mencetakrompak adalah tiruan, tetapi mereka membeli barang­ pengeluar-pengeluar itu sendiri, jadi, barang itu dengan penuh pengetahuan apakah tindakan kementerian bagi bahawa barang-barang itu adalah barang mengatasi masalah ini? tiruan. J adi, kita berharap pengguna tidak memberi galakan kepada pembeli-pembeli Dato' S. Subramaniam: Tuan Yang di situ. di-Pertua, walaupun pengeluarkaset-kaset asal mungkin dari luar negara, tetapi ada Waiau bagaimanapun, kementerian badan-badan yang mempunyai kuasa tidak teragak-agak untuk mengambil terhadap barang-barang ini dan mereka tindakan dan jumlah kes yang telah diambil mengutip royalti terhadap kaset yang tindakan bagi tempoh lhb. Januari, 1995 dikeluarkan, maka merekalah yang perlu hingga 30hb. Januari, 1995 adalah menjaga hal ini dan apabila pihak yang sebanyak 1,142 kes. Kes-kes ini bukan bertanggungjawab melaporkan kepadakita sahaja di Petaling Street tetapi penjualan dan mintakerjasama, kitaakan mengambil barang-barang tiruan itu berlaku di semua tindakan. Selain daripada itu, pihak­ negeri di negara kita, maka kes-kes ini pihak ini juga, kalau mereka telah daftar adalah di seluruh negara. dengan mempunyai cap dagangan, mereka juga berhak untuk pergi ke mahkamah Dari tempoh Januari, 1995 hingga 30hb. dan mengambil tindakan melalui November, 1995 barang-barang tiruan mahkamah terhadap mereka yang yang dirampas pula, nilainya adalah mengeluar atau menjual barang-barang sebanyak RM2. l juta. tiruan. Tuan Yang di-Pertua: Tuan Yunof Tuan Yunus bin Rahm at: Tuan Yang Edward Maringking. di-Pertua, saya sebenarnya ingin tahu berapakahjumlah kes-kes tangkapan yang (Soalan No. 19-Y.B. Tuan Yunof dibuatoleh Kementerian Yang Berhormat, Edward Maringking tidak hadir) terutamanya oleh kumpulan penguatkuasa bagi penjual-penjual yang berniaga barang-barang tiruan di Petaling Street, PINJAMAN KERAJAAN dengan izin. Di situ, tiap-tiap malam NEGERI-JUMLAH ban yak peniaga-peniaga yang berniaga­ kita boleh tengok jenis jam, yang orang 20. Tuan Haji Mahbud bin Haji kata mahal-mahal, tetapi sebenamya Hashim minta Menteri Kewangan adalah barang-barang tiruan. Tiap-tiap menyatakan: malam boleh buat, kalau hendak dibuat (a) jumlah pinjaman yang belum tangkapan. Jadi, saya hendak tahu, dalam dijelaskan oleh Kerajaan negeri­ tahun ini umpamanya, berapa kalikah negeri kepada Kerajaan tangkapan telah dibuat kepada syarikat Persekutuan; berkenaan? ( b) negeri-negeri manakah yang baki Dato' S. Subramaniam: Tuan Yang pinjaman kepada Kerajaan di-Pertua, sebelum saya menyebutkan Persekutuan yang paling kurang tentang bilangan kes, saya juga ingin dan negeri-negeri manakah yang menjelaskan di sini bahawa kebanyakan baki pinjaman paling tinggi; dan 16 11 DISEMBER 1995

(c) sehingga September, 1995 ini, Kedah sebanyak RM944.62 juta berapakah jumlah kutipan dan negeri Johor sebanyak Kerajaan Negeri Kelantan kepada RM839.69 juta. Kerajaan Persekutuan. ( c) Sehingga bulan September, 1995 Timbalan Menteri Kewangan (Dato' Kerajaan Negeri Kelantan tidak Dr. Affifudin bin Haji Omar): Tuan Yang membuat apa-apa bayaran balik di-Pertua, kepada Kerajaan Persekutuan. Prestasi bayaran balik yang tidak (a) jumlah pinjaman yang belum memuaskan ini menyebabkan dijelaskan oleh kerajaan-kerajaan bayaran balik pinjaman Kerajaan negeri kepada Kerajaan Negeri Kelantan yang telah Persekutuan sehingga bulan Jun, tertunggak (arreas) sebanyak 1995 yang dianggap telah RM493.l juta pada bulan tertunggak adalah sebanyak Semptember, 1995. RMl,460.85 juta. Kedudukan pinjaman yang belum dijelaskan mengikut negeri adalah seperti Tuan Haji Wan Mohd. Jamil bin berikut: Wan Mahmood: Tuan Yang di-Pertua, soalan tambahan. Kerajaan Pusat Negeri Pinjaman Yang mempunyai tanggungjawab untuk Belum Dijelaskan membantu negeri-negeri yang daif, (RM) misalnya Kelantan. Apakah kerajaan tidak ada satu cadangan untuk Joh or 134 juta menghapuskira segala hutang sebab hutang Kedah 182 juta yang ada di Kelantan itu yang belum Kelantan 485 juta dilunasi, apa yang saya difahamkan, Melaka 62 juta adalah merupakan hutang yang dibuat Negeri Sembilan 197 juta semasa Barisan Nasional memerintah kerajaan Negeri Kelantan. Saya ingin Pahang 191 juta tahu daripada Yang Berhormat Tim balan Pulau Pinang 1.69 juta Menteri berapakah hutang yang dibuat Perak 68 juta oleh kerajaan negeri semenjak tahun 1990? Perlis 10.6 juta Dato' Dr. Affifudin bin Haji Omar: Selangor 5 juta Tuan Yang di-Pertua, walaupun hutang Terengganu 71 juta itu dibuat oleh Kerajaan Barisan Nasional Sabah 0 dahulu, telah banyak kali saya katakan Sarawak 5ljuta dalam Parlimen ini-mungkin Yang JUMLAH 1,460.85 juta Berhormat tidak menghadiri perbahasan, walaupun hutang dibuat oleh Kerajaan (b) Pada bulanJun, 1995 negeri Sabah Barisan Nasional dahulu, hutang-hutang mempunyai baki pinjaman paling ini adalah untuk mewujudkan projek­ kurang iaitu sebanyakRMl 12.21 projek yang boleh membalikkan wang. juta diikuti dengan negeri Perlis Jadi, sepatutnya projek-projek yang boleh sebanyakRMl 14.4 ju ta dan negeri membalikkan wang itu, bayarlah balik, PulauPinang sebanyak RM 192.49 macam Hotel Perdana Resort dan lain­ juta. Sementara itu negeri Selangor lain projek lagi yang boleh mendapat mempunyai baki pinjaman (bukan keuntungan, tetapi kenapa tidak bayar tertunggak) yang paling tinggi iaitu balik? Jadi, hutang-hutang ini adalah sebanyakRM1,015.46juta,negeri untuk projek ekonomi dan bukan projek 11 DISEMBER 1995 17 sosial. Kalau kerajaan negeri lain boleh membawa masuk pelabur-pelabur bayar balik, mengapa Kelantan tidak boleh ke negeri-negeri utara Malaysia membayar balik? termasuk Perlis; dan

Secara keseluruhannya, Kelantan ( c) berapakah jumlah unit saham­ semenjak tahun 1990 sehingga 1994, saya saharn terbitan yang dikelolakan ada figure di sini,jumlah hutangnyaadalah oleh kementerian yang dihulurkan RM814.24 juta. Soalnya di sini, boleh kepada negeri-negeri bagi dikatakan semua hutang yang diberi membantu mencetuskan kepada kerajaan negeri adalah dalam pembangunan perindustrian di bidang ekonomi dan semua yang diberi negeri-negeri. dalam bidang sosial adalah merupakan geran (pemberian hangus). Tuan Kerk Choo Ting: Tuan Yang di-Pertua, Tuan Kamarudin bin Ahmad: Tuan (a) Sejak diwujudkan Pembangunan Yang di-Pertua, soalan tambahan. WilayahSegi Tiga UtarapadaJulai Menyentuh tentang pembayaran hutang, tahun 1993, sebanyak 39 adakah kerajaan melalui Kementerian memorandum persefahaman yang Kewangan mempunyai insentif-insentif bemilai kira-kira RM8. l ribujuta tertentu bagi negeri-negeri yang rajin telah ditandatangani oleh syarikat­ bayar hutang dan menghukum bagi negeri­ syarikat swasta di dalam wilayah negeri yang malas membayar hutang? ini. Dato' Dr. Affifudin bin Haji Omar: Projek-projek tersebut meliputi Tuan Yang di-Pertua, setakat ini kita pembangunan infrastruktur, tidak mempunyai insentif-insentif tertentu industri perdagangan, pem binaan, untuk kerajaan-kerajaan yang raj in tetapi hotel dan perkhidmatan, pem­ kita ada di dalam peruntukan bangunan sumber manusia dan Perlembagaan Negara, kita boleh pertanian. memotong sebahagian daripada pemberian wajib kepada kerajaan-kerajaan negeri Dari segi pelaburan daJam yang tidak membayar hutang. Ini telah sektor perkilangan, sejumlah 432 kita lakukan kepada Kerajaan Kelantan, projek telah pun diluluskan untuk satu ataupun dua kali tahun sudah. di Pulau Pinang, Perak, Kedah dan Perl is dalam tempoh J ulai tahun 1993 hingga bulan Ogos PEMBANGUNAN WILA YAH SEGI tahun ini dan ini merupakan 25.1 % TIGA UT ARA-KEMAJUAN dari keseluruhan 1, 722 projek yang telah diluluskan di seluruh negara. 21. Tuan Kamarudin bin Ahmad Projek-projek yang telah min ta Menteri Perdagangan Antarabangsa diluluskan oleh MITI bagi kawasan dan lndustri menyatakan: IMGT ini melibatkan pelaburan (a) apakah kemajuan yang diperolehi bernilai RM 11,858.1 juta ataupun sejak ditubuhkan Pembangunan 26.1 % daripada modal pelaburan Wilayah Segi Tiga Utara di seluruh negara. (Indonesia, Malaysia, Thailand (b) Dalam tahun 1995, kerajaan Growth Triangle) dari segi melalui MITI, MIDA dan pembangunan perindustrian; MA TRADE telah pun mengadakan (b) tahun 1995 ini, sejauh manakah sejumlah 10 misi perdagangan dan usaha yang dilaksanakan untuk pelaburan ke luar negeri. 18 11DISEMBER1995

Di setiap misi yang diadakan Tuan Yangdi-Pertua: Ya,pertanyaan­ ini, pelaburan digalakkan pertanyaan bagi Jawab Mulut selesai. melaburkan di negeri-negeri selain daripada Lembah Kelang, Johor (Masa untuk Pertanyaan bagi Jawab dan Pulau Pinang dengan tujuan Mulut telah cukup dan Jawapan bagi memperseim bangkan taburan PertanyaanNo. 2, 4,8, J9dan22 Hingga industri-industri. 25 dijilid dalam buku berasingan) Dalam hal ini, kerajaan sememangnya memberi keutamaan untuk menarik ramai pelabur asing ke negeri-negeri di RANG UNDANG-UNDANG utara Malaysia termasuk Perlis. Selain dari itu, kerajaan juga tel ah RANG UNDANG-UNDANG turut mengadakan seminar­ PERBEKALAN 1996 seminar pelaburan tempatan di Pulau Pinang dan di Sungai Petani DAN yang mana bertujuan untuk menggalakkan pelabur-pelabur USUL tempatan menerokai bidang pembuatan di negeri-negeri utara ANGGARAN PEMBANGUNAN 1996 Malaysia. (c) Pembahagian saham-saham khas Aturan Urusan Mesyuarat dibacakan bumiputera bukanlah bagi tujuan bagi menyambung semula pertimbangan untuk membiayai pembangunan atas "Rang Undang-undang Perbekalan di peringkat negeri. Antara tujuan 1996 dan Anggaran Pembangunan 1996 pengagihan saham-saham tersebut dalam Jawatankuasa sebuah-buah Majlis." adalah untuk mempertingkatkan (Hari Keempat Be/as) pencapaian matlamat hak milik Majlis bersidang dalam Jawatankuasa. bumiputera dalam sektor korporat serta menggalakkan (Tuan Yang di-Pertua mem­ perkembangan masyarakat pengerusikan Jawatankuasa) usahawan bumiputera dalam konteks pelaksanaan dasar Maksud B.48 (Jadual) - pembangunan negara. Maksud P.48 (Anggaran Pembangunan, Saham-saham khas rn1 1996)- diperuntukkan kepada pihak-pihak yang layak mengikut garis panduan Tuan Pengerusi: Kementerian Luar dan keutamaan yang telah Bandar sila sambung jawapannya. ditetapkan oleh kerajaan. Agensi­ agensi di peringkat negeri seperti yayasan dan amanah saham negeri 3.37 pig. adalah di antara institusi yang la yak diberi pertimbangan. Jumlah Setiausaha Parlimen Kementerian saham-saham yang telah diagihkan Pembangunan Luar Bandar (Tuan kepada institusi amanah dan Douglas Uggah Em bas): Tuan Pengerusi, yayasan di peringkat negeri sejak untuk menyambungjawapan yang saya buat tahun 1990hinggaJulai tahun 1995 pada hari Khamis yang lepas, Yang ialah sebanyak RM535.5 juta. Berhormat dari Parit yang menyentuh 11DISEMBER1995 19 mengenai keadaan kelas t.abika, ingin saya Tuan Douglas Uggah Embas: Selain menjelaskan di sini bahawa sehubungan daripada kenaikan ini, guru Kemas juga dengan perkara ini, sejak tahun 1994, menerima bonus tahunan seperti kakitangan kerajaan telah memperuntukkan wang untuk kerajaan yang lain. membaik pulih t.abika supaya ia lebih ceria, selesa dan sesuai untuk belajar. Berdasarkan kepada perkhidmatan mereka dan keperluan untuk meningkatkan Untuk makluman Yang Berhormat, pada profesionalisme guru-guru Kemas ini, tahun 1994, kit.a memperuntukkan RM4 kerajaan telah mengkaji skim gaji dan juga jut.a, pada tahun 1995-RM4.6 jut.a dan skim-skim untuk guru-guru Kemas ini. kit.aberharappadatahun 1996,RM4.ljuta. Pada masa yang sama, pihak Kemas juga Puan Ainon Khariyah binti Dato' sedang mengindahkan kawasan sekitar Mohd. Ahas: (Bangun) tabika dengan program landskap seluruh negara. Tuan Pengerusi: Ya, sila.

Tuan Pengerusi, mengenai cadangan Puan Ainon Khariyah hinti Dato' untuk menggabungkan tabika oleh tiga Mohd.Abas:TerimakasihTuanPengerusi. kementerian oleh Yang Berhormat dari Sayacumaminta penjelasan daripada Yang Parit, pada dasamya tidak ada usaha Berhormat, kalau tidak silap saya, konsep menggabungkan aktiviti t.abika oleh tiga tent.ang tabika ini, iaitu gabungan di antara kementerian-Kementerian Pendidikan, masyarakat dengan Kemas untuk Kementeriaan Perpaduan Negara dan mewujudkan tabika ialah satu konsep yang Pembangunan Masyarakat dan telah ditubuhkan pada tahun 1970. Jadi, Kementerian Pembangunan Luar Bandar. saya ingin bertanya, adakah Yang Berhormat bersetuju dengan saya, Apa yang sebenarnya berlaku ialah sepatutnya konsep ini telah kit.a tukarkan cadangan penyeragaman aktiviti tabika bagi 10 tahun yang lepas, selaras dengan tiga kementerian ini di dalam melaksanakan peningkatan ekonomi negara kit.a dan juga tabika. Ketiga-tiga kementerian ini telah selaras dengan teknologi maklumat yang bersetuju dan telah melaksanakan satu telah melanda negara kit.a. Kenapakah baru Kurikulum Standard Pelaksanaan Tabika. akhir-akhir ini sahaja diperuntukkan perbelanjaan untuk memulihkan ataupun Mengenai gaji guru Kemas yang statik, memperbaiki keadaan Tabika-tabikaKemas memangKemasmengakuibahawagajiguru ini? Kemas dalam keadaan statik. Waiau Tuan Douglas Uggah Emhas: Tuan bagaimanapun, gaji Kemas telah pun Pengerusi, saya memang bersetuju dengan dinaikkan dari RM375.00 kepada Yang Berhormat, tetapi mengapa tidak ada RM464.00 pada tahun 1992. peruntukan yang dibuat pada masa-masa yang lampau, saya tidak dapat jelaskan Puan Ainon Khariyah hinti Dato' kerana saya belum duduk di kementerian Mohd. Ahas: (Bangun) pada masa itu.

Tuan Pengerusi: Ya, ada yang bangun, Waiau bagaimanpun, kementerian Yang Berhormat. Ya, ada yang bangun. memang berusaha sedaya-upaya untuk mempertingkatkan keadaan di kelas-kelas Tuan Douglas Uggah Emhas: Boleh tadika kit.a ini supaya ia dapat mencapai saya habiskan? matlamat kit.a untuk mendidik anak kit.a supaya mereka dapat memainkan peranan Tuan Pengerusi: Ya. selari dengan kemajuan semasa. 20 11DISEMBER1995

Tuan Noh bin Omar: (Bangun) jurulatih dari Kementerian Pendidikan untuk menentukan bahawa mereka layak Tuan Pengerusi: Ya, Tanjong Karang untuk menjadi seorang guru Tadika Kemas. bangun ya. Mengenai cadangan untuk Tuan Noh bin Omar: Terima kasih meningkatkan penglibatan ibu bapa dan Tuan Pengerusi. Sayaingin meminta sedikit masyarakat dalam aktiviti kokurikulum penjelasan. Saya ucapkan terima kasih tabika, ini memang sentiasa digalakkan oleh kepadakementerian yang telah memberikan kerajaan dan kita berharap dari semasa ke peruntukan untukmembaikpulih bangunan­ semasahubungan di antaraibu bapa dengan bangunan tadika ini. Saya ingin mendapat tabika semakin erat dan itulah konsep kita penjelasan mengapakahkerajaan atau pihak dalam konsep kerjasama di antara kerajaan kementerian tidak ada menyediakan dengan masyarakat. peruntukan untuk membina bangunan­ bangunan tadika yang baru memandangkan Yang Berhormat dari Bintulu ada pendidikan prasekolah sekarang diperl ukan bertanyakan mengenai apakah aktiviti­ oleh seti.ap kanak-kanak, tambahan pula di aktiviti Kemas selain dari tabika. Untuk dalam Rang Undang-undang Pendidikan makluman Ahli Yang Berhormat, 1995 ini, pendidikan prasekolah ini telah (i) di Sarawak kita ada pendidikan dimasukkan di dalam akta yang akan kita kesejahteraan keluarga di mana bincangkan. Jadi, saya ingin minta 145 kumpulan ditubuhkan; penjelasan. (ii) pendidikan kemahiran yang Tuan Douglas Uggah Embas: Tuan mengandungi 64 kumpulan; Pengerusi, peruntukan untukmembinakelas (iii) pendidikan Ieterasi pangsian yang tabika ini sedang ditimbangkan dan kita mengandungi 144 kumpulan; dan harap perkara ini dapat kita adakan dalam Rancangan Malaysia Ketujuh. (iv) perpustakaan masyarakat yang mengandungi 7 kumpulan. Yang Berhormat dari Parit juga menyentuh mengenai kekurangan Inilah beberapaaktiviti Tabika KEMAS pembantu dan guru tabika. Memang di negeri Sarawak. masalah ini wujud dan sekarang peranan pembantu guru tabika telah diambil alih Cadangan Yang Berhormat dari Sri oleh ibu bapa dan bagi kerajaan, kita Aman yang mencadangkan supaya kelas­ memang berusaha untuk menambahkan ini kelas yang mempunyai kanak-kanak yang dan di antara cadangan kerajaan adalah tidakramaidansedikitsupayadigabungkan. untuk mewajibkan sebuahkelas tabika yang Ini kita kena praktikal sedikit kerana kalau dikendalikan oleh dua orang kakitangan. kelas-kelas di antara kedua kelas itu jaraknya Ini sedang ditimbangkan. jauh, mengalami masalah perhubungan dan sebagainya, maka tidak praktikal untuk kita YangBerhormatdariParitjuga, rupanya menggabungkannya. Tetapi di mana yang pakar dalam Tabika ini, juga menyentuh dapat, kita gabungkan memang kita hendak mengenai masa latihan yang kata beliau gabungkan supaya ia akan lebih berkesan. dikurangkan kepada 5 bulan. Tetapi sebenarnya, walaupun masa yang diambil Yang Berhormat dari Sri Aman juga untuk melatih ialah selama 5 bulan, tetapi meminta supaya Kemas memper­ semasa latihan ini, Kemas menggunakan lengkapkan pejabat Kemas dengan sukatan latihan yang disediakan oleh secukupnya. Kitamemang berusaha kearah Kementerian Pendidikan dan ada juga itu. 11 DISEMBER 1995 21

Tuan Pengerusi, beberapa Ahli Yang dalam pelaksanaan jalan-jalan kampung, Berhormat telah menyentuh mengenai pemilihan projekadalah berdasarkankepada infrastruktur. Yang Berhonnat dari Bukit senarai-senarai yang dikemukakan oleh Mas dan Sri Aman serta Bintulu menyentuh Pejabat Kemajuan Negeri yang diterima mengenai bekalan elektrik luar bandar. Ingin dari Pejabat Daerah. Oleh hal yang saya menerangkan di sini bahawa Sarawak demikian, permohonan Yang Berhormat dan Sabah mendapatperuntukan yang besar perlulah dibincangkan dengan Pegawai iaitu 90% keseluruhan peruntukan negara Daerah menerusi Jawatankuasa iaitu RMlOO juta di mana Sarawak dan Pembangunan Daerah. Sabah masing-masingmendapatRM45 juta iaitu berdasarkan kepada kemampuan Mengenai pelaksanaan jalan-jalan estet, agensi perlaksanaan. adalah di bawah tanggungjawab pihak pemilik-pemilik estet berkenaan. Waiau Dalam Rancangan Malaysia Ketujuh bagaimanapun, bagi jalan-jalan yang bermula pada tahun 1996, kaedah menghubungi kerumah-rumah denganjalan pelaksanaan projek akan ditentukan utama ataupun pusat-pusat perkhidmatan, berdasarkan kepada sistem-sistem bekalan, pihak pentadbiran daerah boleh sama ada melalui talian grid, solar, mini memperakukan kepada Pejabat Kemajuan hidro, hybrid dan sebagainya. Adalah Negeri untuk melaksanakan dengan syarat dijangka dengan sistem-sistem tersebut, tidakadakos pengambilan tanah dikenakan liputan BALB Sarawak akan dipercepatkan, kepada pihak kerajaan. khususnyakepadakawasan-kawasan rumah panjang dan kampung-kampung di Yang Berhormat dari Sri Aman juga -· menyentuh mengenai jalan-jalan luar pedalaman. bandar. Kementerian mengambil maklum akan keperluan jalan-jalan luar bandaryang Yang Berhormatdari Sri Aman dan Yang diperlukan oleh Yang Berhormat dan Berhormat dari Bintulu menyentuh seluruh negeri Sarawak. Sukacita mengenai bekalan air luar bandar. Seperti dimaklumkan bahawa jalan-jalan luar Yang Berhormat sedia maklum, dasar bandar adalah jalan-jalan negeri. Dari itu, pembiayaan projek Bekalan Air Luar agensi pelaksanaannyaadalah Jabatan Kerja Bandar adalah melalui pinjaman tanpa Raya. Waiau bagaimanapun, bagi tujuan· faedah kepada kerajaan-kerajaan negeri. untuk mengeratkan perhubungan kawasan Peruntukan secara geran boleh luar bandar, kementerian juga dipertimbangkan setakat 20% sahaja. melaksanakan program jalan Iuar bandar Peruntukan yang disediakan adalah dengan agensi pelaksanaannya adalah JKR berdasarkan kesetiaan Kerajaan Negeri negeri. Bagi negeri Sarawak, kementerian Sarawak yang memohon pinjaman. melaksanakan program jalan Iuar bandar menerusi Jabatan Pembangunan Negeri Untuk makluman Yang Berhormat, di Sarawak dan agensi pelaksanaannyaadalah bawah Rancangan Malaysia Keenam, JKR. Kerajaan Negeri Sarawak hanya menggunakan pinjaman berjumlah RMI 1.4 Yang Berhormat dari Tambun ada jutadaripadaRMl 7 .6juta yang diluluskan. menyentuh mengenai pelaksanaan pengawasan projek. Untukmakluman Yang Mengenai projek program jalan Berhormat, dalam melaksanakan sesuatu kampung yang dijalankan oleh Yang projek yang diluluskan, kementerian Berhormatdari Teluk Kemang, kementerian mempunyai sistem pengawasan mengambil maklum akan keperluan jalan­ pelaksanaan yang rapi. Agensi berkenaan, jalankampung yang dibangkitkan oleh Ahli samaadaTNB,SESCO,LLS,JKR,Pejabat Yang Berhormat Sukacita dimaklumkan, Kemajuan Negeri atau Pegawai Daerah 22 11DISEMBER1995 dikehendaki melaporkan kepada Tuan Pengerusi: Ya, Kepong bangun, kementerian tiap-tiap bulan status tiap-tiap Yang Berhormat. projekyang dilaksanakan. Bagi projek yang menghadapi masalah pelaksanaan, Dr. Tan Seng Giaw: Tuan Pengerusi, kementerian akan membuat lawatan dan penjelasan. Tahun yang lepas kita pemah pemeriksaan lengkap bagi menyelesaikan membangkitkan masalah penyelewengan masalah yang timbul. di dalam Felcra, di mana ada setengah­ seten gah projek yang besar, yang Adalah di luar kemampuan pegawai dibahagikan kepada beberapa projek yang KPLB untuk membuat lawatan ke semua kecil dan kemudian tenderdiberikankepada seorang sahaja dan ban yak Iagilah masalah projek yang dilaksanakan. Waiau yang kena mengena dengan Felcra. bagaimanapun, adalah menjadi Sehingga sekarang kita tidak dapat laporan tanggungjawab semua pegawai dan agensi mengenai kecurangan seperti ini. Apakah yang berkaitan untukmembuatpemeriksaan terjadi dengan masalah ini? projek dan saya berharap kalau Yang Berhormat mendapati ada kepincangan Tuan Douglas Uggah Embas: Tuan dalam pelaksanaan sesuatu projek, sila beri Pengerusi, Yang Berhormat memang suka laporan kepada kementerian. membuat tuduhan. Tuduhan itu juga tidak berasas. Saya ingin memberi jaminan di Yang Berhormat dari Jerantut ada sini bahawa pihak Felcra dari semasa ke menyentuh mengenai perkara kelewatan semasa memang sentiasa pengambilan peserta-peserta projek Felcra mempertingkatkan kecekapan dan di daerah Jerantut. login saya menjelaskan kebolehan mereka untuk menjalankan kepada Yang Berhormat, bahawa dalam projek supaya ia dapat dijalankan dengan daerah Jerantut terdapat sebanyak 36 projek licin untuk mengelakkan berbagai-bagai Felcra. Dari jumlah tersebut, sebanyak 13 penyelewengan yang mungkin boleh buah projek telah ada peserta dan 23 projek berlaku. yang belum ada peserta. Darijumlah projek­ Oleh kerana tidak ada penyelewengan, projek yang be Ium ada peserta itu, sebanyak maka tidak ada Iaporan yang dibuat kepada 4 projek telah dibuat temuduga dan Yang Berhormat. sebanyak 8 projek dalam proses temuduga di mana borang-borang permohonan telah Dr. Tan Seng Giaw: (Bangun) diedarkan kepada penduduk-penduduk di sekitar projek. Bagi 4 projek yang telah Tuan Pengerusi: Ya, Kepong bangun dibuat temuduga, senarai nama-nama calon lagi, Yang Berhormat. telah dibuat dan telah diangkatkan untuk kelulusan Majlis Mesyuarat Kerajaan Tuan Douglas Uggah Embas: Kita Negeri. Bagi projek-projek yang belum ada tidak ada masa, Tuan Pengerusi. peserta ini, Felcra bersama-sama dengan Kementerian Tenaga, Telekom dan Pos pihak berkuasanegeri akan membuatpilihan hendak jawab. Tunggu. (Ketawa) dan seterusnya mendapat kelulusan dalam tahun 1996. Walaupun pemilihan dan Tuan Pengerusi: Yang Berhormat, dia kemasukan peserta lewat dibuat, sebarang tidak beri jalan ya. pendapatan lebihan projek tersebut dipulangkan kepada bakal peserta Tuan Douglas Uggah Embas: Tuan berkenaan dalam bentuk tolak hutang kos Pengerusi, Yang Berhormat dari Tambun dan Rompin telah menyentuh mengenai pembangunan projek. projek peningkatan ekonomi dan menyentuhjugamengenai program industri Dr. Tan Seng Giaw: (Bangun) luar bandar. Untuk makluman Yang 11DISEMBER1995 23

Berhormat, Kementerian Pembangunan melalui ceramah dan taklimat. Ini adalah Loar Bandar sedang mengemaskini bersesuaian dengan objektif program iaitu pelaksanaan program industri luar bandar untuk mewujudkan calon-calon bagi yang ada melalui pendekatan baru. menganggotai masyarakatperdagangan dan Anta.ranyaialah pendekatan terhadapsistem perindustrian bumiputera yang menjalankan vendor, subkontrak tiang seri yang dapat perusahaan secara sepenuh masa dan membantu meningkatkan keupayaan berdaya maju. Memandangkan kepada usahawan-usahawan luarbandardalamhal­ peruntukan yang terhad, itulah sebab hal pasaran, kemahiran, teknologi dan program ini tidak disebarkan dengan meluas pengurusan projek. melalui radio dan akhbar.

Di samping itu, penekanan yang lebih Yang Berhormat dari Serdang ada akan diberi dalam mengenal pasti calon­ menyentuh mengenai peruntukan bagi calon keusahawanan. Mereka hendaklah pembangunan luar bandar di Selangor dan menunjukkan ciri-ciri keusahawanan yang juga untuk infrastruktur. Tuan Pengerusi, tulen dan projek yang berdaya maju untuk memang negeri Selangor adalah di antara dibantu. KPLB juga akan meningkatkan negeri yang tennaju di dalam Malaysia kerjasama dengan kementerian­ tetapi kawasan-kawasan luar bandar kementerian, agensi-agensi lain yang khususnya kampung tradisional di Selangor terlibat secara langsung dengan tidak diabaikan. Oleh itu, tiap-tiap tahun pembangunan usahawan seperti ada peruntukan untuk program-program Kementerian Pembangunan Usahawan, pembangunan infrastruktur, kemudahan MITI, Kementerian Kewangan, agensi utiliti pemodenan kampung. Untuk teknikal seperti MARDI, SIRIM, FRIM makluman Yang Berhormat, peruntukan dan lain-lain. Usaha ini bertujuan untuk dari KPLB bagi tempoh Rancangan meningkatkan keupayaan dan keberkesanan MalaysiaKeenam yang lepas untuk Negeri program dan saling lengkap melengkapi Selangor adalah RMI 11.275 juta. antara satu dengan lain. Dengan penekanan ini, diharap dapat menghasilkan usahawan Yang akhirnya adalah saranan Yang luar bandar yang berdaya saing, mantap Berhormat dari Rompin yang menyentuh dan menyumbangkan kepada pewujudan mengenai kebimbangan beliau mengenai negara industri. Kita juga mengambil kemungkinan pengecilan saiz LKW yang perhatian kepada beberapa cadangan yang difikirkan oleh beliau dapat mem bantutkan dibuatolehkedua-dua Ahli Yang Berhormat pembangunan ekonomi di kawasan LKW yang rupanya pakar dalam bidang ekonomi tersebut. Tuan Pengerusi, ingin saya ini. menjelaskan di sini bahawa sungguhpun Tuan Pengerusi, Yang Berhormat dari saiz LKW mungkin ditutup, tetapi usaha­ Sri Amanmemintakemudahan-kemudahan usaha untuk membangunkan kawasan di di bawah program pembangunan luar bandar LKW berkenaan akan diteruskan. Di bawah disebar, mungkin melalui radio, akhbar dan falsafah dan strategi pembangunan luar lain-lain. Kementerian memang menyebar bandar baru, usaha-usaha untuk maklumat-maklumat mengenai program mengadakan infrastruktur berkualiti dan pembangunan usahawan luar bandar ekonomi mampan di kawasan luar bandar melalui agensi-agensinya seperti Kemas akan menjadi satu agenda utama. Antaranya dan Lembaga-lembaga Kemajuan Tanah memodenkan sektor pertanian dan dan Lembaga Kemajuan Wilayah. Di mempelbagaikan ekonomi luar bandar samping itu, maklumat juga disebarkan dengan memperbanyakkan aktiviti industri melalui agensi-agensi kerajaan yang lain pembuatan dan perkhidmatan. Bag~ serta pejabat-pejabat kemajuan negeri memastikan projek utama dan mendesak d1 24 11 DISEMBER 1995 kawasan-kawasan berkenaan dapat Tuan Pengerusi: Ahli-ahli Yang diteruskan pelaksanaan, kerajaan telah Berhormat, Kepala Bekalan B.49 dan bersetuju memberi peruntukan one line terus Kepala Pembangunan P.49 di bawah kepada KPLB di bawah Rancangan Kementerian Tenaga, Telekom dan Pos Malaysia Ketujuh. terbuka untuk dibahaskan.

Tuan Pengerusi, sekali lagi saya ingin mengucapkan terimakasih kepadasembilan 3.59ptg. orang Yang Berhormat yang telah memberikan pandangan, pendirian dan Tuan Lim Kit Siang: Tuan Pengerusi, pendapat mengenai Kementerian sebelum saya mengemukakan usul PembangunanLuar Bandar. Kalau adaapa­ berkenaan, bolehkah saya minta satu ruling apa perkara yang saya tidak sentuh dan sama ada untuk perbahasan ini bahawa had tidak jawab di sini, semua perkara itu akan masa tidak terpakai supaya boleh adil diambil perhatian oleh kementerian. kepada Yang Berhormat Menteri yang menjadi tajuk dalam Usul Pindaan ini? Sekian, terima kasih. Tuan Pengerusi: Sa ya dukacita dengan Tuan Pengerusi: Ahli-ahli Yang kerana kita tidak ada masa lagi, hanya Berhormat,masalahnyaialahbahawawang minggu ini sahaja untuk kita menghabiskan sejumlah RM430,655,800 untuk Maksud lagienamkementerian.Sayamembenarkan B .48 di bawah Kementerian Pembangunan Yang Berhormat berucap selama 15 minit Luar Bandarjadi sebahagian daripadaJ actual ya. hendaklah disetujukan.

Masalah dikemuka bagi diputuskan, dan Tuan Lim Kit Siang (Tanjong): Baik, disetujukan. terima kasih. Sungguhpun sangat suntuk, TuanPengerusi,sayacadangbahawaRMIO Wang sebanyak RM430,655,800 untuk dikurangkan daripada emolumen Yang MaksudB.48diperintahkanjadi sebahagian Berhormat Menteri di bawah Butiran daripada Jadual. 010000-Khidmat Bantuan, Program 010100-Pentadbiran Am dan Kod Tuan Pengerusi: Masalahnya ialah 10000-Emolumen. bahawa perbelanjaan sebanyak RMl,187,727,880untukMaksudP.48 yang disebutkan dalam Anggaran Pembangunan Apabila Yang Berhormat Menteri bagi tahun 1996 hendaklah diluluskan. menjawab ucapan saya mengenai projek Empangan Bakun semasa menggulung Masalah dikemuka bagi diputuskan, dan perbahasan Belanjawan pada 14 November disetujukan. 1995, beliau menunjukkan contoh terbaru bagaimanakerajaan tidak memandangberat Wang sebanyak RMl,187,727,880 malah memperdayakan prinsip akauntabiliti untuk Maksud P.48 diluluskan jadi dan ketulusan dalarn isu projek Empangan sebahagian daripada Anggaran Bakun yang bernilai RM15 bilion. Pembangunan, 1996. Beliau mempertikaikan dakwaan saya Maksud B.49 (Jadual)- bahawa Kabinetpernah membuatkeputusan kebalikan pendirian dalam tempoh tiga Maksud P.49 (Anggaran Pembangunan, tahun mengenai projek Bakun di mana 1996)- dalam tahun 1990, Kabinet mengambil ------

11DISEMBER1995 25 keputusan membatalkan projek Bakun kawasan berkenaan. Beliau juga berkata tetapi dalam September 1993, Kabinet bahawa kertas kerja untuk projek di atas meluluskan projek Empangan Bakun tanpa Sungai Rajang ini akan dikemukakan merujuk kepada sebarang kajian EIA. kepada Kabinet untuk diluluskan sebelum akhir tahun berkenaan. Beliau terang-terang menafikan bahawa Kabinet pemahmengambil keputusan untuk Ini hanya bermaksud bahawa dal~ membatalkan projekBakun padaahun 1990. mesyuaratnya pada 23 Mei 1990, Kabinet telah mengambil keputusan untuk Saya tidak ada access ke atas rahsia­ membatalkan projek Bakun. rahsia Kabinet tetapi pengumuman mengenai keputusan Kabinet pada bulan Perkara ini disahkan oleh Perdana Mei 1990untuk membatalkan projekBakun Menteri sendiri di dalam satu sidang akhbar telah dibuatlebih dari satu kali oleh Menteri selepas membuka Persidangan Tenaga, Telekom dan Pos pada masa itu, Antarabangsa Mengenai Peliharaan Yang Berhormat dari Sungai Siput dan Biodiversiti Tropika di Petaling Jaya pada disahkan oleh Perdana Menteri sendiri. 12Jun 1990,yangsekalilagimenjadiberita utama di semua akhbar tempatan, di mana Pengumuman mengenai keputusan The New Straits Times pada 13 Jun 1990 Kabinet untuk membatalkan projek Bakun telah melaporkan yang berikut di bawah telah dibuat oleh Yang Berhormat Menteri tajuk "PM: We care for the environment­ masa itu pada 27 Mei 1990, yang mendapat " Scrapping of Bakun Dam is prooff' liputan di semua akhbar harian tempatan hari berikutnya: "PetalingJaya, Tuesday-Dato' Seri Dr. Mahathir Mohamad said today that Pada 28 Mei, 1990 di bawah tajuk "$10 Malaysia has made a big sacrifice for the billion Bakun Dam project scrapped-New environment by scrapping the $10 billion scheme will utilise Rajang River", The New Bakun hydroelectric project in Sarawak. Straits Times melaporkan, dengan izin: Bukankah kedua-dua kenyataan yang "Kuala Lumpur, Sunday-The dikeluarkan oleh Perdana Menteri serta Cabinet has decided to scrap the Menteri Tenaga, Telekom dan Pos pada - controversial $10 billion Bakun hydro­ masa itu merupakan bukti yang palingjelas electric project in Sarawak. mengenai keputusan yang dibuat oleh Instead, said Energy, Tele­ Kabinet dalam mesyuaratnya 23 Mei 1990 communications and Posts Minister, untuk membatalkan projek Bakun atas Dato' Seri S. Samy Vellu, a more viable alasan 'persekitaran'? and acceptable power generating project would be built on the Rajang River." Bagaimanapun, ini bukanlah satu­ satunya kenyataan mengenai keputusan Beliau dilaporkan berkata bahawa kerajaan untuk membatalkan projek Bakun alternatif kepada Bakun merupakan pada bulan Mei 1990. Perkara-perkara pembinaan beberapa empangan kecil di yang berikut merupakan contoh-contoh atas sungai yang paling panjang dalam tambahan: negeri Sarawak ini dan bahawa jabatan­ jabatan serta agensi-agensi kerajaan yang * Dalam bulan Mei 1991 Yang terlibat di dalam projek yang dicadangkan Berhormat dari Sungai Siput telah itu mesti memastikan bahawa sungai secara terbukanya mengulangi berkenaan tidak akan membanjiri kampung­ bahawa "Bakun Dam project in kampung serta hutan-hutan simpanan di Sarawak is definitely off but asimiliar 26 11 DISEMBER 1995

one also in the state is being studied. Atas sebab inilah saya telah menyeru Dalam Mei 1990 beliau berkata supaya kerajaan mengumumkan semua bahawakeputusankerajaan mengenai keputusan Kabinet mengenai projek sama ada akan melaksanakan projek Empangan Bakun untuk membuktikan sama Hidroelektrik Murum untuk ada Kabinet pernah membatalkan projek menggantikan projek Bakun yang Bakundalam bulanMei 1990dankemudian telah dibatalkan itu akan diketahui mengambil keputusan supaya dalam masa tiga bulan. meneruskannya pula dalam bulan September 1991. * Dalam bulan Februari 1992, Ketua Menteri Sarawak, secara terbukanya Beliau telah mengemukakan satu alasan menyeru supaya, dengan izin, the yang lemah untuk menjelaskan tindakan revival of the Bakun Dam project Yang Amat Berhormat Perdana Menteri which was scrapped several years dan predecessomyayang pemah secarajelas ago. dan berulang kali mengeluarkan kenyataan mengenai keputusan Kabinet pada Mei 1990 * Dua minggu kemudian, di dalam untuk membatalkan projek Bakun. bulanFebruari 1992, TimbalanKetua Menteri Sarawak Datuk Dr. Wong Dari apa yang saya telah petik dari Soon Kai pemah berkata bahawa the laporan-laporan akhbar tempatan dalam Bakun Dam project, which had been tahun 1990, 1991 malah 1992 termasuk scrapped, was being reconsidered. kenyataan-kenyataan yang telah dibuatoleh Perdana Menteri serta Menteri Tenaga, * Pada hari berikutnya, Menteri Telekom dan Pos masa itu adalah jelas Tenaga, Telekom dan Pos Dato' Seri bahawa dakwaan Menteri sekarang kini S. Samy Vellu pada masa itu bertentangan dengan apa yang telah mengumumkan bahawa, dengan izin dikatakan oleh Perdana Menteri dan " A feasibility study on the Murum rakannya yang terdahulu mengenai projek Dam project was being done and this Bakun. could be the first major hydro project to be implemented in Sarawak after Parlimen sama ada boleh mempercayai the scrapping of the Bakun Dam keterangan yang dibekalkan oleh Yang project." Berhormat Menteri pada 14hb. November 1995 dan dengan itu tidak percaya kepada Mengikut perkembangan sejarah apa yang dikatakan oleh Yang Amat tersebut di atas, yang merupakan rekod Berhormat Perdana Menteri dan awam mengenai keputusan Kabinet untuk predecessornya pada tahun 1990, 1991 dan membatalkan projek Bakun dalam bulan 1992 ataupun mempercayai Perdana Mei 1990, bagaimanakah pula Yang Menteri dan Yang Berhormat Berhormat Menteri dapat melaksanakan predecessornya dan tidak percaya kepada yang 'impossible' dengan mendakwa Yang Berhormat Menteri sekarang. bahawa Kabinet tidak pernah membuat keputusan sebegini, yang sama seperti Saya lebih rela mempercayai apa yang mengumumkan bahawa kedua-dua Yang telah diperkatakan oleh Perdana Menteri Amat Berhormat Perdana Menteri dan dan predecessornya dalam tahun 1990, Menteri Tenaga, Telekom dan Pos masa itu 1991, 1992 dan tidak percaya kepada apa tidak memberitahu hakikat sebenarnya yang diperkatakan oleh Yang Berhormat mengenai projek Bakun kepada rakyatjelata Menteri sekarang di dalam Dewan Rakyat serta negara pada keseluruhannya pada pada 14hb November 1995, yang tahun 1990 sampai 1992? bermaksud bahawa Yang Berhormat 11 DISEMBER 1995 27

Menteri telah melakukan satu kesalahan kejuruteraan ataupun kewangan clan kritikan Parlimen yang serius dengan Dr. Wang Weilou meliputi: memperdayak:an Parlimen dan seluruh negara. (I) Bahawa pendapatan tahunan yang diramalkan oleh Ekran yang Inilah satu sebab mengapa saya berjumlah RM30 bilion dari mengemukak:an satu usul memotong gaji Empangan Bakun adalah tidak beliau sebanyak: RMIO, yang merupak:an realistikkerana ia berdasarkan kadar satu alat tradisi Parlimen untuk mengutuk efisiensi Empangan Bak:un setinggi Menteri yang tidak: melaksanak:an tugasnya 85.62% yang mana merupakan dengan sepatutnya ataupun seperti dalam rekod dunia baru mengenai efisiensi kes ini, telah tidak: mengendahkan prinsip sesuatu empangan. Memandangkan akauntabiliti dan ketelusan semasa kadar efisiensi empangan purata mengendalikan kes projek Bakun. dunia hanya 41 % dalam awal 90- an. Sebab-sebab utama untuk Sekiranya para ahli Parlimen percaya keadaan ini adalah: kepada Perdana Men teri dan (i) penurunan kadar aliran air predecessornya, maka mereka haruslah dalam sungai dan jumlah menyokong usul memotong gaji RMlO, hujan di kawasan berkenaan; sekiranya mereka tidak menyokong usul ini, ia hanya bererti bahawa mereka rela (ii) pertambahan kadar hakisan mempercayai Yang Berhormat Menteri dan mendapan yang sekarang dan tidak: percaya Perdana Mentcri seterusnya mengurangkan dan predecessomya. Bagaimanapun, usul kapasiti simpanan empangan ini tidak: hanya berlandaskan satu alasan berkenaan yang disebabkan sahaja. oleh aktiviti pembalak:an yang meluas. Di dalam ucapannya pada 14 November, (2) BahawamemandangkanEmpangan beliau telah berkata bahawa seorang Bakun tidak berdaya maju dari segi pengkritik utama Empangan Bakun iaitu ekonomi, maka 101 akan Dr. WangWeiloudariUniversitiDortmund, menyebabkan rakyat Malaysia Jerman tidak:layak untuk membuatsebarang analisakritikal mengenai projek Empangan terpaksamembayarkadarelectricity Bak:un kerana beliau tidak ada sebarang yang lebih tinggi. access ke atas kajian-kajian dan data-data (3) Bahawaempangan-empangan yang mengenai Bak:un yang dilaksanakan oleh besar seperti Bakun dapat kerajaan. mencetuskan gempa bumi iaitu yang dikenali sebagai reservoir-induced Sekiranya perkara ini benar, maka Yang seismicity yang tidak: sama seperti BerhormatMenterikerajaan dan Ekran Bhd. gempa bumi semulajadi dan bahawa seharusnya dapat mematahkan kritikan­ reka bentuk Bakun masa kini hanya kritikan yang dikeluarkan oleh Dr. Wang dapat bertahan kadar gempa bumi Weilou secara terbukadan membongkarkan setinggi 5 darjah mengikut skil identitinya sebagai 'orang yang jahil'. richter walaupun Laporan Interim EIA mengkehendaki direka Bagaimanapun beliau tidak dapat sehingga bertahan setinggi 6 darjah mematahkan semua isu-isu berkaitan mengikut ski! richter. dengan apa yang dibangkitkan oleh Dr. Wong Weilou mengenai projek Bakun sama (4) Sehingga hari ini Yang Berhormat ada yang berkenaan dengan geologi, Menteri masih tidak dapat 28 I I DISEMBER I 995

mengemukakan siapakah dia pakar Saya percaya bahawa Kementerian gempa bumi yang bekerja dengan Dalam Negeri sekiranya hanya menjaga kerajaan dan yang membekalkan standard kerjanya sendiri, tidak akan nasihatmengenai Bakun dan gem pa menahan magazin Asiaweek terbitan 1Ohb. bumi. November yang menerbitkan satu rencana sepanjang 5 muka surat mengenai Bakun Minggu lepas, Dr. Wang telah dinafikan selama I 2 hari sehingga selepas perbahasan visa untuk memasuki Malaysia menghadiri budget dan jawapan penggulungan Yang satu persidangan mengenai Bakun yang BerhormatMenteri mengenai Bakun. Sebab dianjurkan oleh NGOs di Kuala Lumpur utama tindakan kerajaan ini adalah supaya serta untuk berjumpa dengan para ahli rakyat dalam dan luar negeri akan terus Parlimen Malaysia. percaya bahawa Bakun mendapatsokongan yang amat besar dari rakyat di Malaysia Tindakan menafikan visa kepada Dr. amnya dan penduduk Belaga yang terjejas Wong memasuki Malaysia ini telah khasnya. memberikan satu tanggapan bahawa kerajaan dan khasnya Yang Berhormat Sekiranya Asiaweek terbitan lOhb. Menteri takut benar terhadap kritikan Dr. Novemberyangtelahdiedarkankepasaran Wang yang sangat teliti mengenai projek mengikut jadual masa asal, maka ia akan Bakun. Walaupun Kementerian Dalam membongkar mitos yang cuba dikekalkan Negeri yang bertanggungjawab terhadap oleh Yang Berhormat Menteri di Parlimen soal pengeluaran visa, tetapi saya pasti mengenai sokongan yang amat besar yang sekiranya bukan kerana campurtangan dari ditunjukkan oleh masyarakat Kenyah, pihak-pihak berkuasa yang berkaitan yang Kayan dan Penan di Belaga terhadap Bakun mahu mempastikan projek Bakun · semasa beliau menggulung perbahasan diteruskan,tetapitidakdapatjawabkritikan­ Belanjawan pada 14hb November. kritikan Dr. Wang mengenai projek berkenaan, Dr. Wang tentu tidak akan Yang lebih serius lagi ialah laporan lima dilabel sebagai 'orang yang persona non­ muka surat Asiaweek mengenai Bakun ini grata'. akan mengingatkan lagi tahap kekhuatiran rakyat jelata mengenai isu Bakun di dalam Kegagalan kerajaan meluluskan visa seluruh tempoh perbahasan Belanjawan. kepada pengkritik Bakun utama Dr. Wang Sebagai contoh, Yang Berhormat Menteri Weiluo ini bukan sahaja tindakan yang mengatakan bahawa kebanyakan tidak demokratik, mencemarkan nama baik masyarakat Kenyah dan Kayan di kawasan antarabangsa Malaysia malah juga Belaga menyokong projek Bakun tel~ menunjukkan bahawa kerajaan hendak dibuktikan sebagai tidak benar kerana sehan menyembunyikan banyak maklumat selepas beliau menggulung ucapannya di mengenai Bakun. Parlimen, masyarakat-masyarakat asal Kumpulan Parlimen MalaysiaMengenai Kayan, Kenyah dan Penan di kawasan Persekitaran dan Pembangunan bercadang Bakun di Sarawak telah roenghantar hendak menjemput Dr. Wang Weilou ke beberapa memorandum kepada fund Malaysia untuk berjumpa dengan para ahli managers yang menjalankan 'road-show' Palimen Malaysia serta rakyat Malaysia di kawasan pembinaan Bakun. yang in gin mendapat kedua-dua pandangan Memorandum mereka ditulis dalam bahasa mengenai pro dan con projek Bakun, maka ibunda mereka masing-masing dan saya ingin bertanya sama ada Menteri dan mengumumkan tiga pendirian utama Kementerian Tenaga, Telekom dan Pos mereka iaitu: terus mengharamkan kemasukan Dr.Wang (i) bahawa rakyat di hulu Sungai ke Malaysia. Rejang tidak bersetuju dengan 11 DISEMBER 1995 29

pembinaan projek empangan atau budaya dan apa yang paling tidak hidroelektrik Bakun kerana ia akan dapat diterima ialah menteri-menteri dan membanjiri tanah pusaka serta juru-juru cakapkerajaan tel ah menunjukkan harta-benda mereka; sikap evasif ataupun langsung tidak jujur semasa menangani isu Bakun sama ada di (ii) bahawa mereka tidak mahu dalam ataupun di luar Parlimen dipindahkan dari tanah pusaka sebagaimana yang ditunjukkan oleh Yang mereka; dan Berhormat Menteri semasa beliau menafikan bahawa Timbalan Perdana (iii) bahawa mereka orang miskin yang Menteri pemah berjanji dalam bulan Julai merupakan majoriti di kawasan tahun ini semasa mengadakan dialog Bakun, bersedia mati di tanah bersama NGO bahawa kerajaan akan pusaka mereka sekiranya projek mcngemukakan semua kajian yang pemah Bakun diteruskan. kcrajaan lakukan ke atas projek Bakun. Tcrima kasih. Ini merupakan contoh-comoh terbaru yang dapat dilihat yang berkaitan dengan Tuan Pengerusi: Ahli-ahli Yang sikap tidak mengendahkan prinsip Bcrhormat, pindaan seperti yang akauntabiliti dan ketelusan di dalam isu dicadangkan oleh Yang Berhormat dari projek Bakun. Seperti mana yang Tanjong terbuka untuk dibahas. Rompin. dibentangkan dalam satu kertas kerja di Perbahasan 10 min it seorang, ya! Persidangan Bakun minggu lepas, WWF yang merupakan satu lagi pengkritik Bak un selain daripada Dr. Wang telah mengatakan 4.15 ptg. bahawa projek Bakun telah membangkitkan keraguan mengenai kegunaan dan kred i bili ti Dato' Dr. Haji Jamaluddin bin Dato' proses EIA di dalam negara kita kerana Mohd. Jarjis (Rompin): Tuan Pengerusi, hingga kini terwujudnya penipuan di dalam saya bangun untuk menyertai perbahasan proses EIA, dengan izin, assessment in bagi Kementerian Tenaga, Telekom dan stages, unexpected changes in authority, Pos bagi Butiran 020000-Kawal Selia, retrospective legislation, disbanding of the ElekLrik dan Gas. EIA Review Expert Panel and inconsistent statements by both the authorities and the Tuan Pengerusi, dalam perkara ini saya developer". mengambil kesempatan Tuan Pengerusi, saya ada masa berapa lama? TuanPengerusi (Tuan HajiJuhar bin Tuan Pengerusi (Tuan Ha.ii .Juhar bin Haji Mahiruddin): Minta gulung. Yang Haji Mahiruddin): 10 minit, Yang Berhormat. Bcrhormal. Tuan Lim KitSiang: Okay ,saya gulung Dato' Dr. H aji Jamaluddin bin Dato' sungguhpun ada panjang lagi. Di sini saya Mohd. Jarjis: Ya, 10 minit, terima kasih. ingin menjelaskan sekali lagi bahawa saya bukanlah hendak mengambil pendirian anti Tacti kita telah mendengar di Dewan kuasa hidro elektrik ataupun anti Bakun yang mulia ini hujah daripada Ketua tetapi oleh kerajaan telah gagal mcmatuhi Pembangkang LenLang usu! beliau untuk prinsipakauntabiliLi dan ketclusan awupun mcmowng gaji daripacla perunLukan yang menjawab persoalan-persoalan yang scrius discburkan-RM JO. Saya Lidak bersetuju mengenai daya maju Bakun sama a

Dato' Dr. Haji Jamaluddin bin Dato' satu projek di mana badan swasta Mohd. Jarjis: Tidak beri lagi. Selepas ini mengambil alih atau mengendalikan satu baru saya beri. Sebab kalau dia bersetuju projek yang berbentuk komersil ini yang hendakambilalihDAP,sayaberi.Mengapa akan merugikan mereka. Kita tahu kita menggunakan satu pakar yang saya semuanya, dalarn projek Hidro ini, kuasa rasa kadang-kadang pakar ini mungkin ada yang diberi ialah untuk 'base load,' bukan agenda lain. Tidak ada pakar lainkah? Kalau selalunya biasa untuk 'peaking load,' ada 10 pakar yang betul-betul tidak dengan izin, ini teknikal. Kita gunakan, melibatkan diri dalam politik, mengapakita kalau boleh, seluruh masa. Bukan masa­ tidak benarkan. Banyak pakar-pakar lain masa tertentu untuk beban yang tinggi dibenarkan datang ke negara kita. Kita sahaja. Economic vialibity mestilah benarkan, kita beri visa. Saya takut Dr. berasaskan kepada itu. Kita tahu, semua Wang ini ada agenda lain. Kalau siang dia projekhidro lebih viable, ekonominyalebih ada agenda hidro, mungkin malam pula dia baik daripada apa jua projek yang ada agenda politik dengan OAP, itu yang berasaskan sama ada gas, coal, bahan api saya takut. Ini sebenamya. ataupun dengan nuklear.

Kalau kita lihat dari segi isu keselamatan Saya nampak bahawa Hidro Bakun ini empangan, seperti yang saya katakan tadi, perlulah diberi sokongan. Sayarasa bahawa ITAPO lebih besar. Tempatnya tidak isu-isu yang dibangkitkan asas-asas yang berjauhan dengan kawasan yang mungkin dibangkitkan tadi saya tidak bersetuju dan ada risiko gempa bumi. Diadakan reka mempunyai pendapat berlainan dengan apa bentuk yang sesuai untuk menghadapi yang telah dikatakan. cabaran-cabaran seperti gegaran gempa bumi. Ini biasalah. Di Jepun, mereka buat Satu perkara lagi, Tuan Pengerusi, bangunan lebih tinggi, dibuat juga dengan tentangpenempatan semula penduduk. Saya adanya keselamatan dan dari segi reka rasa semua orang yakin bahawa dalam bentuk berhadapan kalau adacabaran gempa pelaksanaan projek yang besar-besar begini bumi. Gempa bumi biasalah. Kalau projek bahawa kepentingan masyarakat tempatan yang besar berhadapan dengan kawasan itu amat pen ting. Saya yakin, dan kitasemua yang ada gempa bumi, diambilkan reka yakin bahawa kerajaan negeri akan bentuk dan jugajurutera-jurutera yang boleh mengambilkiraini.Banyakmesyuarattelah mereka bentuk ini untuk menghadapi dibuatdengan masyarakatdi Sungai Rajang, cabaran-cabaran daripada gempa bumi. ada wakil rakyatnya di sini, juga telah menyuarakan kebimbangan. Saya yakin Jadi, kita tidak menolak, memang benar bahawa kita semua menyuarakan risikonya ada seperti gempa bumi. Tetapi kebimbangan, peranan dan apakah dia tidak bermakna kerajaan yang kesan kepada rakyat tempatan yang duduk melaksanakan projek ini, yang mengawasi berhampiran dengan Projek Bakun ini. Kita projek ini, saya yakin kerajaan akan yakin bahawa kerajaan telah mengambil memastikan mereka yang mereka bentuk apa jua usaha, apa jua perancangan untuk empangan ini akan mengambil kira gempa memastikan masyarakat tempatan tidak bumi yang tidak jauh daripada kawasan terjejas daripada projek ini. empangan ini. Say a bimbang bila dengar ada perkataan Tuan Pengerusi, perkara kedua ialah bahawa isu-isu yang dibangkitkan oleh tentang 'economic viability'. Ini pun ada Ketua Pembangkang. Tetapi yang saya disentuh tadi, tidak viable. Kalaulah satu paling bimbang sangat, yang lain itu biasalah projek itu dibuat oleh swasta, sudah berlainan pendapat, say a kira. Kebimbangan semestinya projek itu viable. Manalah ada saya, bila ada satu kata-kata mengatakan 32 11 DISEMBER 1995 bahawa mereka sanggup bersedia mati. Barisan Nasional dari Sarawak harus perlu Tetapi kalau boleh, janganlah sampai ini dan tanggungjawab yangbesar, iaitu untuk menjadi satu permainan kita dalam menyatakan pendirian kerajaan dan rakyat perbahasan tentang perkara ini. Bila kita keseluruhannya, khusus rakyat dari menggunakan perkataan-perkataan ini, Sarawak, dan saya juga sebagai Ahli ianya akan membahayakan. Parlimen menyokong penuh projek Bakun ini. Saya yakin bahawa perkara ini tidak wajarlah kita gunakan. Bahkan akan Tuan Pengerusi, sebetulnya seperti Ketua membangkitkan satu semangat, satu Pembangkang,sayamenyediakan 15keping keadaandi manaakan menjadi sesuatu yang untuk berh ujah, tetapi oleh kerana mungkin menjejaskan negara kita. Saya nampak, ada beberapa rakan saya dari Sarawak ingin kalau boleh, usul saya marilah kita dan memberi sedikit ucapan, saya hanya kerajaan menyiasat adakah benar apa yang petikkan yang penting di sini, khusus dikatakan oleh Ketua Pembangkang tadi mengenai projek Bakun ini. perkara-perkara ini berlaku. Kalau ini menjadi satu perkara, saya yakin bahawa Saya tidak bersetuju, Tuan Pengerusi, sesuatu patut diusahakan, tidak payah saya sekiranya ada masalah tidak payah kita berhujah lebih mendalam. Tetapi perkara bawa seperti mengurangkan RMIO.OOkah yang dibangkitkan oleh Ketua dan cara-cara seperti begini. Oleh kerana Pembangkang tadi, saya bimbang benar projek Bakun ini satu projek yang besardan bahawa dalam kita memberikan pendapat akan dilaksanakan melalui penswastaan, kita dalam pelaksanaan projek ini,janganlah memang projek ini ada latar belakang yang sentimen ini dibangkit-bangkitkan. Usahlah begitu panjang, tak payah kita kita bimbang. mengulangkan sekali lagi. Apabila saya mendengar hujah KetuaPembangkang tadi, Saya sekali lagi, Tuan Pengerusi, ingin dia hanya menyebutkan masa, haribulan membawa satu pandangan bahawa saya yang begitu sahaja. Tak berapa penting, tidak bersetuju dengan cadangan Yang Tuan Pengerusi. Yang penting ialah BerhormatKetuaPembangkang,iaitu untuk kerajaan telah membuat beberapa kajian, memotong gaji RMI 0.00 daripada Menteri misal kata, 'Master Plan for Power dalam Butiran 010200, dan saya mohon Development in Sarawak 1981, Feasibility menyokong projek ini dan juga peruntukan Study, Bakun and High Voltage Direct bagi kementerian. Terima kasih. Current Transsmission 1983, National Energy Planning Study 1986, dan Powers Tuan Pengerusi (Tuan Haji Juhar bin Sector Issues and Obsence Study 1987?' Haji Mahiruddin): Bukit Mas. Daripada kajian-kajian seperti ini, itulah sebabnya projek Bakun ini dimula oleh 4.26ptg. kerajaan oleh kerana ia didapati berdaya maju dari segi ekonomi dan teknikal. TuanMichaelLisaKaya(BukitMas): Terima kasih, Tuan Pengerusi. Saya ingin Tuan Lim Kit Siang: (Bangun) mengambil bahagian di dalam perbahasan ini, khusus untuk menentang motion Tuan Pengerusi (Tuan Haji J uhar bin ataupun usul Ketua Pembangkang. Saya Haji Mahiruddin): Hendak beri jalan? percaya di dalam Dewan yang mulia ini Tuan Pengerusi, banyak yang kita telah Tuan Lim Kit Siang: Adakah Yang dengar mengenai projek Bakun ini, dan Berhormat bersetuju apabila Kabinetambil saya salah seorang daripada Wakil Rakyat keputusan pada tahun 1990 untuk 11 DISEMBER I995 33 membatalkan projek Bakun? Apakah walhal empangan itu besar kemungkinan pendirian Yang Berhormat pada masa itu? akan mempunyai hanya 45 ataupun 50%. Kalau ada 50%, apakah kosnya kelak? Tuan Michael Lisa Kaya: Tuan Pengerusi, sebelum itu saya masih bertugas Tuan Michael Lisa Kaya: Tuan di dalam deck, tak payah saya menjawab. Pengerusi, data yang saya petikkan ini, data Tetapi sekarang saya setuju dengan projek daripada kerajaan dan kerajaan mempunyai ini, oleh kerana beberapa perkara yang saya pakar-pakar seperti daripada Economic akan bawadi sini, khusus berkenaan dengan Planning Unit, Jabatan Perdana Menteri. negeri Sarawak dan masyarakatOrang Ulu. Saya tidak sedar megenai apa yang Yang Yang lain-lain itu, tak payah saya menerangkan. Berhormat tadi katakan ...

Dari segi kos, Tuan Pengerusi, kerajaan Dr. Tan Seng Giaw: (Bangun) telah menegaskan beberapa kali melalui menteri yang berkenaan dan melalui Tuan Pengerusi (Tuan HajiJuhar bin beberapa taklimat yang kita hadiri bahawa Haji Mahiruddin): Dia bangun lagi, Yang projek Bakun merupakan satu projek kos Berhormat. yang terendah sekali selepas tahun 2000. Di sini saya ingin memberi sedikit data­ Tuan Michael Lisa Kaya: Saya tidak data mengenai kajian yang telah dibuat berilah, nanti Tuan Pengerusi, saya tidak oleh kerajaan. dapat memberi hujah saya.

Dengan izin, it is in English, Tuan Tuan Pengerusi (Tuan HajiJuhar bin Pengerusi. Economic costs of energy Haji Mahiruddin): Ya. comparison between Bakun and thermal alternative in Peninsular Malaysia Power Tuan Michael Lisa Kaya: Selaras System (cent per kilowatt/hour). dengan dasarpenswastaan ini,kerajaan telah memberik:an projek Bakun ini kepada lkran Dalam tahun 2000, harga Bakun Bhd., salah satu syarikat, boleh dikatakan RMI 1.56 per kilowatt/hour dibanding dengan coal RM10.I8; conventional gas syarikat gergasi berasal dari Sarawak. RMI 1.08; combined cycle gas RMI 1.04. Daripada dasar ini saya setuju. Saya setuju_ Pada tahun 202~Bakun RMI 1.56; coal dengan Yang Amat Berhormat Perdana RMI0.69 conventional gas RM12.35, Menteri, jemaah kabinet dan Menteri­ combined cycle gas RM12.20. Tahun 2025, menteri yang berkenaan,olehkeranamereka Bakun RMI.17 .... peka, prihatin terhadap feelings ataupun perasaan rakyat di Sarawak. Itulah sebabnya Dr. Tan Seng Giaw: (Bangun) IKRAN diberi, tidak bermakna IKRAN hanya dapat melaksanakan ini. Saya Tuan Pengerusi (Tuan HajiJ uhar bin difahamkan bahawa IKRAN akan Haji Mahiruddin): Ada yang bangun Yang melibatkan beberapa agensi-agensi kerajaan Berhormat, hendak beri jalan tidak? yang lain misal kata TENAGA, HICOM dan lain-lain. Dari segi dasar ini, kita setuju Tuan Michael Lisa Kaya: Let me finish olch kerana ini adalah satu dasar kerajaan this one first. RMl.17 coal RM5.34 yang memberi kepentingan kepada salah conventional gas RM8. 71, combined cycle satu syarikat daripada Sarawak oleh kerana gas RM12.20. Bakun ini terletak di Sarawak. Dr. Tan Seng Giaw: Tuan Pengerusi, penjelasan. Adakah Yang Berhormat sedar TuanPengerusi,kitadiSarawakmemang bahawa kadar yang disebutkan tadi ialah memerlukan projek ini. Dari beberapaaspek berdasarkan kepada efficiencynya 85% ianyadapat membangunkan negeri Sarawak 34 11 DISEMBER 1995 khususnya di kawasan pedalaman iaitu di Kayan, Lahanan,Penan dan lain-lain. Saya kawasan Belaga, Kapit di Hulu Rejang. pun ada kawan di belakang ini daripada Dengan adanya Projek Bakun ini, beberapa kaum tersebut dan dari tempat itu dan peluang akan muncul berikutan dengan mereka ini akan ditempatkan semula oleh pelaksanaannya, misal kata di kawasan kerajaan negeri Sarawak. pedalaman sekarang, saya jemput semua ahli pembangkang datang ke Belaga, Dengan adanya Bakun ini, kemudahan­ tinjaukan keadaan sekarang. Adakah kemudahan akan dibekalkan untuk mereka. perancangan mereka untuk ...... Sekiranya tanpa Bakun, 10 tahun yang akan datang keadaan seperti begitu sahaja kita Dr. Tan Seng Giaw: (Bangun) dapati di Belaga. Dari segi membangunkan kawasan pertanian secara komersil, TuanPengerusi (Tuan HajiJuhar bin Haji Mahiruddin): Dia bangun lagi, Yang sejumlah 45,000 hektar ataupun lebih Berhormat kurang 115,000 ekar tanah akan dibuka oleh kerana Bakun. Ini juga peluang Tuan Michael Lisa Kaya: pekerjaan, peluang ekonomi, peluangjuga ...... membangun kawasan Belaga ataupun untuk businessman, usahawan kecil-kecil adakah perancangan mereka yang terbaik untuk melibatkan diri di dalam perusahaan sekali daripada kerajaan? Bakun.

Tuan Pengerusi (Tuan HajiJuhar bin Selain daripada ini, Tuan Pengerusi, Haji Mahiruddin): Hendak berijalan atau industri-industri akan tumbuh oleh kerana tidak? Projek Hidro Bakun ini, misal kata industri yang ada kaitan dengan kabel industri Tuan Michael Lisa Kaya: Tidak beri, sekiranya sepan jang 1600 km kabel ataupun tidak payah beri. Masih ada tujuh keping transmission line yang akan dilaksanakan lagi, Tuan Pengerusi. oleh ProjekBakun ini dariBakun ke Tanjung Datu 675 km dan kabel HVDC dasar laut Tuan Pengerusi (Tuan Haji J uhar bin dari Sematan, Sarawak ke Johor 650 km. Haji Mahiruddin): Tinggal satu minit, Yang Berhonnat. Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar bin Haji Mahiruddin): Masa sudah cukup ya, Tuan Michael Lisa Kaya: Saya betul­ masacukup. betul terperangkap oleh kerana minat mereka untuk membela masyarakat Orang Tuan Michael Lisa Kaya: ...... dari Ulu di Belaga ataupun di Sarawak oleh Tanjung Tenggarake Selangor 325. Seperti kerana saya sendiri pun daripada masyarakat yang saya katakan di sini, industri-industri OrangUlu. ini akan muncul dan membawa kepentingan Tuan Pengerusi, daripada Projek Bakun sampingan untuk negeri Sarawak. Terima ini tidak lebih daripada 15,000 peluang kasih. pekerjaan akan muncul di Sarawak dan saya harap kerajaan dapatmemberi peluang Beberapa Ahli: (Bangun) ini kepada rakyat-rakyat dari Sarawak khususnya di kawasan pedalaman di Bakun, Tuan Pengerusi (Tuan HajiJuhar bin di Belaga, di Kapit lni adalah peluang Haji Mahiruddin): Saya ingat, saya kena pekerjaan. beri dua orang sahaja yang dapatmengambil bahagian sebab kita sudah suntuk. Saya Masyarakat Orang Ulu yang terlibat beri Hulu Rajang, selepas itu Kepong. Hulu secaralangsung9,427 seperti kaum Kenyah, Rajang. 11 DISEMBER 1995 35

4.36 ptg. Tuan Lim Kit Siang: (Bangun)

Tuan Billy Abit Joo (Hulu Rajang): Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar bin Terima kasih, Tuan Pengerusi sebab Haji Mahiruddin): Yang Berhormat, memberi saya peluang untuk mengambil Tanjong min ta penjelasan, hendak beri jalan bahagian. Sebelum saya memberikan atau tidak? ucapan saya, terlebih dahulu saya ingin menyatakan di sini, mungkin apa yang saya TuanBilliy AbitJoo: Sayamintamaaf, sebutkan di sini agak lain sedikit tetapi, saya tidak ada masa sekarang ini. sebagai Ahli Dewan umumnya, saya menyokong kerajaan tetapi sebagai Ahli Tuan Pengerusi (Tuan HajiJuhar bin Parlimen kawasan yang terlibat iaitu Hulu Haji Mahiruddin): Ya, teruskan. Rajang di mana letaknya Bakun, menjadi tugas sayajuga untuk menyampaikan mesej Tuan Billy Abit Joo: Dimaklumkan dari penghuni di sana,jadi saya harap saya rakyat Belaga kini amat ragu dan sedang tidak disalahtafsirkan. bertanya-tanya, apakah rancangan penempatan semula dan apakah masa depan Kearahmencapai Wawasan2020 negara mereka? Mereka mendengar siaran radio kita memang memerlukan sumber tenaga dan melihat di TV bahawa perpindahan yang murah serta bersih. Bakun, menurut akan bermula pada Jun 1997. Mereka maklumatKementerian Tenaga merupakan ketahui kerja pembinaan akan bermula satu sumber yang demikian rupa. sekejap masalagi. Mereka telah mengalami Memandangkan itu, saya selaku Wakil berbagai tindakan pihak pelaksana projek ParlimenHuluRajang, iaitukawasan tapak yang setakat ini kurang menyenangkan hati Projek Bakun memang menyambut ba~ mereka. Merekajuga mendapat berita akan projek tersebut, malah saya berani berapa luas tanah akan diperuntukkan menyatakan walaupun rakyat Belaga yang kepada setiap keluarga dan ini bukan setakat terpaksa berpindah kerana projek itu amat tidak menyenangkan hati, malah berathati meninggalkan tempat asal mereka, merunsingkan mereka. namun mereka sanggup berkorban demi keperluan negara. Begitu juga dengan rakyat Setahun dahulu, pada November 1994, Belaga yang lain yang secara langsung dan rakyat Belaga telah membuat pelbagai tidak langsung akan mengalami kesan perm intaan, terkandung dalam satu laporan projek ini. Hanya rakyat berharap melal ui Bakun Development Committee pelaksanaannya dijalankan sejajar de~~an (BDC). Tetapi, sehinggakini mereka belum prinsip masyarakat penyayang ia1tu pengorbanan mereka diambil berat oleh lagi mendapat sebarangjawapan yang tetap dan walaupun benar pihak BDC dijemput negara dan dibalas secara seti?1pal.. Hara~ jangan kerana jauh di mata, Jauh Juga d1 menghadiri pelbagai taklimatdan sesi dialog hati. Diharap jangan rakyat Belaga sejak bulan Septembertahun ini, akan tetapi bertambahsusahdanjanganlahmerekayang taklimat dan sesi dialog ini memberikan menanggung sebahagian besar kos sosial, maklumat bukan secara menyeluruh tetapi ekonomi, budaya dan alam persekitaran secara rationing, sedikit demi sedikit sementara rakyat lain pula yang menikmati walaupun kononnya sedia ada satu laporan faedah yang besar daripada projek ini. mengenai bentuk dan rupa rancangan penempatan semula tanpa satu gambaran Balasan yang setimpal haruslah yang menyeluruh, maka sukarlah rakyat berpegang kepada budaya Malay~.i~ '.?er~t Belaga dan BDC menilai rancangan sama dipikul, ringan sama d1JmJmg . penempatan semula itu ~n membe~ Dimaklumkan ..... maklum balas yang membma dan pos1tJf. 36 11 DISEMBER 1995

Umumnya, rakyat Belaga berasa tanah hutan? Kerja ini juga meninggalkan birnbang dan saya harap selepas ini pihak kesan yang tidak menyenangkan kepada pelaksana akan lebih prihatin tentang cita rakyat Belaga yang Iain. Pelaksana telah rasa rakyat yang terlibat dalam projek ini. membina beberapa blok rumah dan Ada beberapa peckara yangsetakat ini yang mengumumkan bahawa rumah ini adalah kurang menyenangkan. Misalnya, apabila rumah contoh dan kampung contoh untuk projek Bakun dilancarkan semula, Bakun. Lalu rakyat berfikir, inilah rumah pelaksana projekmengatakan rakyatBelaga dan kampung untuk penempatan semula. akan diberi keutamaan di dalam peluang pekerjaan dan peluang business. Akan Sebenarnya, rumah dan kampung itu tetapi, bila Bakun Resort iaitu suatu hotel di adalah untuk bakal pekerja ladang kelapa tapak projek ini dibina, ia dibina dengan sawit tetapi kerana kekurangan maklumat pekerja asing dan tidak sebatang paku pun tentang penempatan semula serta diambil daripada peniaga di Belaga. pengumuman pelaksana, rakyat Belaga Kemudian tanpa kata putus rundingan, terkeliru; ramai telah mengunjungiapa yang malah tanpa notis yang sewajamya kepada dikatakan rumah dan kampung contoh itu rakyat rumah panjang Kejamalasah, dan mereka merasa kecewa kerana rumah pelaksana projek terns melancar kerja itu adalah lebih kecil daripada rumah mereka membuat lapangan terbang. Tanah itu sekarang. sebahagiannya adalah milik penduduk rumah panjang. Perkara ini menunjukkan betapa pentingnya melibatkan rakyat di dalam Apa yang kita khuatirkan di sini, untuk proses perancangan penempatan semula. melibatkan massa, mungkin pihak Tambah lagi, kawasan yang telah diberi pelaksana tidak begitu mengambil berat kepada pelaksana untuk Iadang kelapa sawit, perasaan mereka yang terlibat di sekitar merupakan sebahagian daripada kawasan projek ini. yang telah ditetapkan untuk penempatan semula. Dan ada berita lagi, satu kawasan Begitu juga kerja meratakan tanah di yang ditetapkan untuk penempatan semula kawasan penempatan semula dijalankan akan diberi kepada sebuah syarikat yang tanpa notis yang sewajarnya. lain.

Tuan Lim Hock Seng: (Bangun) Kalan benar, maka dari tiga kawasan yang dikenal pasti untuk penempatan Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar bin sem ula, tinggal satu sahaja Iagi untuk rakyat Haji Mahiruddin): Yang Berhonnat, ada Belaga yang terpaksa berpindah. Dan ini yang bangun. pun kononnya dibahagi dua. Sebahagian kepada sebuah agensi untuk dimajukan Tuan Billy Abit Joo: Ya. sebagai Iadang kelapa sawit, sebahagian Iagi diperuntukkan kepada rakyat yang Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar bin berpindah. Haji Mahiruddin): Bagan bangun, hendak beri jalan atau tidak? Rakyat boleh menerimanya kalau ini berbemuk skim Felda, di mana rakyat akan Tuan Billy Abit Joo: Saya minta maaf, memiliki tanah yang dimajukan. Mereka tidak ada masa ini. Malangnya tanah yang mahu tanah yang dimajukan sebagai Iadang telah di tolak tennasuk kawasan rakyat akan menjadi milik rakyat Belaga yang rumah panjang dan kini mereka bim bang di dipindahkan. Benar, terdapat cadangan mana mereka akan berladang tahun depan. bahawa 30% daripada saham syarikat­ Adakah merekaakan dibenarkan membuka syarikat yang memajukan ladang-ladang 11DISEMBER1995 37 kelapa sawit itu akan diperuntukkan kepada Tuan Billy Abit Joo: Okay. Rakyat rakyat yang berpindah serta rakyat-rakyat Belaga kebanyakannya bertanah. Dalam asal ataupun hose community, di kawasan keadaan sekarang, secara purata mereka perpindahan. Tetapi yang tidak jelas ialah yang terpaksa berpindah memiliki lebih sama ada saham ini akan diberi atau dijual kurang 30 hingga 40 hektar sekeluarga. kepada rakyat yang berkenaan. Kalau dijual-maka rakyat yang kena berpindah Tuan Pengerusi, saya cuba pendekkan yang mengeluarkan modal dan membiayai ucapan saya. Saya meminta supaya syarikat pemaju ladang kelapa sawit-satu rancangan clan langkah, satu syarat yang keadaan yang susah diterima oleh rakyat di rakyat Belagakemukakan ialah tanah yang sana. tidak ditenggelami air patut kekal sebagai hak milik mereka. Memang rakyat Yang lebih penting, rakyatBelaga,rakyat memahami mesti adasekatan terhadapcorak yang terdiri dari suku kaum Kayan, Kenyah, penggunaan tanah itu, tetapi mereka Kajang dan Penan, memang terikat dengan sayangkan tern pat asal mereka dan mereka tanah, bukan hanya dari segi budaya tetapi juga mempunyai cita-cita memajukan dari segi ekonomi. Tanah adalah satu pesaka kawasan itu secara komersil. datuk, nenek, moyang dan yang akan menjadi pesaka kepada cucu cicit. Tanah Akhir sekali, saya meminta supaya adalah tiang masyarakatataupun nadi hid up rancangan dan langkah-langkah yangperlu masyarakat orang hulu. Tanah yang diambil dari sekarang untuk menangani menjamin masa depan mereka. Rakyat gejala dan masalah sosial yang saya fikir terlibat tidak takutsusah dan lapar sekiranya pasti muncul akibat kemasukan pekerja mereka ada tanah untuk bercucuk tanam. asing secara besar-besaran serta pemusatan Tambahan lagirakyat Belaga yang terpaksa penduduk di dalam satu kawasan yang agak berpindah belum yakin untuk bekerja kecil dan secara mendadak. sebagai kuli di dalam ladang kelapa sawit kerana gaji harian diramal mungkin rendah Sebagai penutup, saya ingin menegaskan dan tidak dapat menampung keperluan bahawa saya membangkitkan hal-hal hidup mereka. tersebut kerana sebagai seorang wakil Parlimen Barisan Nasional, saya hendak Tuan Pengerusi, isu tanah. Inilah satu melihat program penempatan berjaya di isu pokok di dalam penempatan semula. samping hydroelectric power Bakun Menurut maklumat rasmi, rakyat akan membawa keuntungan kepada negara. diberikan antara dua hingga tiga hektar sekeluarga, sementara rakyat Belaga telah Tuan Pengerusi, maklumlah rakyat meminta sekurang-kurangnya 12 hektar Belaga yang terdiri daripada suku kaum sekeluarga. Permintaan mereka sudah Kayan, Kenyah, Kajang dan Penan dikurangkan daripada pennintaan setahun merupakan satu kumpulan minoriti yang dahulu iaitu 20 hektar sekeluarga. kecil, tidak sampai 5% daripada jumlah penduduk Sarawak. Memang mereka tidak Tuan Pengerusi (Tuan HajiJuhar bin ada suara yang kuat dan setakat ini mereka Haji Mahiruddin): Yang Berhormat, masa tidak bercakap lantang tentang hal ini, cukup. sebaliknya secara lemah lembut. Mereka telah menyatakan, mereka sanggup Tuan Billy Abit Joo: Tuan Pengerusi, berkorban demi kebaikan negara. Patutlah boleh beri lima minit lagi. negara benimbangrasadan cuba memenuhi pennintaan mereka, pennintaan yang pada Tuan Pengerusi (Tuan Haji J uhar bin pendapat saya agak munasabah. Dan Haji Mahiruddin): Sedikit lagi. memandangkan pihak BDC sedang dalam 38 11DISEMBER1995 proses berbincang dengan kerajaan, saya Tuan Billy Abit Joo: Saya hendak harap saranan saya dapat dipertimbangkan menjelaskan ...... dengan sewajarnya. Dr. Tan Seng Giaw: Saya memerlukan Ingin saya tegaskan sekali lagi, saya setengah jam sekurang-kurangnya. menyambut baik HEP Bakun dan diharap doa dan kehendak rakyat dapat ditunai oleh Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar kerajaan supaya tidak menghampakan bin Haji Mahiruddin): Dia tidak beri rakyatBelaga yang menyokongpembinaan jalan, Yang Berhormat. HEP Bakundengan seribu harapan. Sekian, terima kasih dan dengan itu saya mohon Tuan Billy Ab it Joo: Kalau tidakmahu menyokong. beri jalan, jangan sentuh apa yang saya sebut. Tuan Pengerusi (Tuan HajiJuhar bin Haji Mahiruddin): Kepong. Dr. Tan Seng Giaw: Sebenarnya kami di sini hendak tolong dia sahaja, tetapi dia tidakbegitu faham keadaannya. Kedua­ 4.50 ptg dua kita pun pernah ke Belaga. Dr. Tan Seng Giaw (Kepong): Tuan Tuan Pengerusi, sebelum saya Pengerusi, saya diberitahu bahawa Yang meneruskan ucapan saya, saya berharap Berhormat tadi pernah mengatakan Yang BerhormatKanowit boleh mengkaji bahawa I 00% daripada majoriti penduduk semula reka bentuk, cost consequency asal yang menyokong projek Bakun. dan Ii tar penghantaran kuasa bawah laut, Nampaknya, dia kesal kemudian kerana penempatan sem ula yang bererti bagi 8,000 dengan permintaan-permintaan itu atau 9,000 orang yang terbabit dan menunjukkan beliau tidak sungguh­ mengambil iktibar daripada empangan­ sungguh berikhtiar untuk menyelesaikan masalah alam sekitar dan penempatan empangan yang telah pun kelihatan di seluruh dunia, misalnyaNurek di Russia, semula...... Grand Dixence di Switzerland, lnguri di Russia, Vaiontdi Italy, Tehridan Kishaw Tuan Billy Abit Joo: (Bangun) di India, Guavio di Colombia, Mico di Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar: Canada, Chicoasen di Mexico, New (Bangun) Cornelia Tailings di Amerika Syarikat, Tarbela di Pakistan, Fort Peck di Amerika Tuan Pengerusi (Tuan Haji Juhar Syarikat, Yacyreta-Apipe di Argentina/ bin Haji Mahiruddin): Ada yang bangun, Paraguay, Guri di Venezuela, Rogun di Yang Berhormat-2 orang bangun Yang Russia, Oahedi Amerika Syarikat, Mangla Berhormat. Julau bangun. Hendak beri di Pakistan, Gardiner di Canada, jalan kepada yang mana satu? Hendak Afsluitdijk di Netherlands dan Oraville beri jalan atau tidak? di Amerika Syarikat. Di dalam OAP ini semua kita memang buat kajian dengan Dr. Tan Seng Giaw: Tuan Pengerusi, teliti. tidak ada masa, saya ada setengah jam­ boleh beri saya setengah jam? Kita berharap Yang Berhormat Kanowit boleh mengkaji semula dan mengambil Tuan Pengerusi (Tuan Haji Juhar iktibar daripada empangan-empangan bin HajiMahiruddin): Sila beritahu Yang seperti ini supaya kita dapat menentukan Berhormat tidak beri jalan ! daya majunya empangan Bakun. ------

11 DISEMBER 1995 39

Tuan Pengerusi, daripada 5 muka Tuan Pengerusi, perkara ini jelas laporan diAsiaweek ini, nampaknya Yang kelihatan kerana selepas Yang Berhormat Berhormatdi sebelah sana tidak membaca. Kanowit habis menjawab di Parlimen Saya hendak pinjamkan untuk dibaca. pada 14hb November, rakyat Malaysia Laporan 5 muka suratAsiaweek ini telah mula menerimaAsiaweek mereka ataupun mengesahkan bahawa projek Bakun telah membelinya dari pondok akhbar tempatan. gagal mendapat sokongan daripada Tindakan kerajaan menahan terbitan masyarakat Kayan, Kenyah dan Penan di Asiaweek lOhb Novemoer, sama seperti kawasan Belaga serta membangkitkan tindakan kerajaan menafikan visa dari isu serius mengenai keboleh-laksanaan Dr.Wang Weilou, semuanya menunjukkan dan kesahan ataupun keperluan projek kerajaan sedar bahawa ia tidak mempunyai berkenaan ...... alasan yang kukuh mengenai isu Bakun dan ini menyebabkan begitu waspada Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar: terhadap sebarang perbahasan dan (Bangun) perbincangan mengenai empangan Bakun.

Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar Tuan Pengerusi, ini merupakan contoh­ bin Haji Mahiruddin): Batang Lupar contoh terbaru yang dapat dilihat yang ban gun. berkaitan dengan sikap kurang mengindahkan prinsip akauntabiliti dan Dr. Tan Seng Giaw: Sa ya memerlukan ketelusan di dalam isu projek Bakun. setengah jam atau pun satu jam. Sepertimana yang dibentangkan dalam satu kertas kerja di Persidangan Bakun Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar minggu lepas, WWF yang merupakan bin Haji Mahiruddin): Yang Berhormat satu lagi pengkritik Bakun selain dari Dr. tidak beri jalan? Wang-telah mengatakan bahawa projek Bakun telah membangkitkan keraguan Dr. Tan Seng Giaw: Satu jam sahaja mengenai kegunaan dan kredibiliti proses ataupun saya boleh pinjamkan di sini EIA di dalam negara kita, kerana sehingga (menunjukkan sebuah majalah) ataupun ki ni telah wuj ud peni puan di dalam proses seperti manalaporanAsiaweekyang secara EIA, dengan izin, assessment in stages, diplomatiknya mengatakan, dengan izin, unexpected changes in authority, the trouble is not feasibility, legality or retrospective legislation, disbanding of necessary. There is no evidence that it the EIA Review Expert Panel and fails any three of these litmus tests. The inconsistent statements by both the problem is that the government has failed authorities and the developer. to prove that it passes even one of them. Tuan Pengerusi, bolehkah Parlimen Bagaimanapun, sekiranya Asiaweek diberitahu bahawa selain dari Malaysia, terbitan IOhb November, ini secara mana satu negara lain yang pernah sengajanya ditahan dari pembaca Malaysia menjadikan EIA sebagai satu sandiwara supaya laporan 5 muka surat mengenai dengan mem bahagikannya kepada empat Bakun ini tidak akan menjejaskan bahagian berasingan untuk diluluskan iaitu perbincangan Parlimen mengenai isu penyediaan reservoir, pembinaan Bakun dalam perbahasan Belanjawan, empangan, talian penghantaran kuasa atas maka ia akan merupakan insiden utama tanah dan litar penghantaran kuasa bawah dalam sejarah Malaysia di mana laut? Kementerian Dalam Negeri telah memanipulasikan kuasanya untuk Parlimen harus mengingati bahawa mencapai satu objektifyang rem eh temeh. apa yang pernah dikatakan oleh seorang 40 11 DISEMBER 1995 pakar empangan bahawa, dengan izin, dams do not do what their promoters with the exeption ofnuclearpower plants, claim. Dams are beset with technical no man-made structure has a greater problems, some of them inherent to potential for killing a large number of the technology, some of them due to people than a dam. Sejak pertengahan the lack of independent oversight of abad ke-19, beberapa ratus rekod the process of getting dams built, which kegagalan empangan telah dicatat oleh cause long construction delays and pengkaji-pengkaji antarabangsa dan plague project performance, economics banyak lagi yang telah berlaku tanpa and safety. disedari, terutama sekali yang berlaku di negara-negara China dan Russia (USSR). Despite the oft-repeated claim that hydropower is a renewable energy, Risiko yang dihadapi oleh beratus ju ta dams have a finite life span. Almost orang yang hid up di sekitar hilir kawasan all reservoirs will eventually fill up empangan telah diserlahkan awal tahun with sediment-often much more ini berikutan dengan pembongkahan quickly than predicted-and the dam bencana-bencana yang dicetuskan oleh structures themselves age and kegagalan empangan dalam tahun 1975 corrode ..... dan berikutan dengan memo Bank Dunia yang menunjukkan bahawa kebanyakan For many projects, the desire to empangan di India adalah tidak selamat build, spurred by corruption and the mengikut standard masa kini. knowledge that profits and political advantaged will be made by some individuals and companies no matter Menurut dokumen-dokumen kerajaan how high the costs of the dam and how China, keruntuhan dua empangan besar poorly it performs, mean that even the dan lain-lain empangan kecil di kawasan most basic technical and hydrological Henan yang terletak di tengah negeri studies of plannes dams are not done­ China pada Ogos, 1975 telah menyebabkan or when done and found unfavourable kematian seramai 230,000 orang. Kalau for project feasibility, either interpreted ini berlaku di Bakun habislah-bukan with unjustifiable optimism, or just sahaja 8,000 orang penduduk asal di ignored ...... A more accurate kawasan tadahan, bahkan juga di kawasan description of the impetus behind dam hilirnya seperti Sibu dan sebagainya. construction, however, would be 'building bias': the dam industry makes Sehubungan ini, sebagai kementerian money by building dam, and yang menggalakkan empangan Bakun, considerations of whether or not their Yang BerhormatKanowit harus menyedari projects make good engineering, tentang apa yang telah diperkatakan oleh hydrological or economic sense are seorangpakarempangan dari International secondary to the desire to build". River Network, Patrick Mc Cully dalam buku terbaru beliau mengenai empangan Tuan Pengerusi, semasa Yang yang bertajuk "Unholy Temples", dengan Berhormat Kanowit menggulung izin, iaitu: ucapannya beliau telah membuat satu dakwaan yang paling tidak berasas dan "The international movement tidak selaras dengan statusnya sebagai against the building of large dams is seorang Menteri Kabinet Kanan. Beliau gaining momentum not only because telah mendakwa Yang Berhormat Tanjong of the technology's terrible sebagai membangkitkan isu mengenai environmental and social record, but projek Bakun kerana mempunyai agenda­ also simply because in many cases agenda sendiri. I I DISEMBER I995 41

Yang Berhormat Tanjong mem­ dikatakan akan dipertanggungjawabkan bangkitkan isu Bakun di dalam dan di dengan 49% dari beban kewangan yang luar Parlimen bukan disebabkan oleh dikehendaki oleh Bakun walaupun agenda-agenda sendiri tetapi kerana sehingga kini belum ada keputusan perkara ini berkaitan dengan kepentingan muktamad yang dicapai lagi. kebangsaan dan a warn dan kerana proses membuat keputusan terhadap perkara ini Tuan Pengerusi, akhimya bagaimana­ tidak menepati prinsip akauntabiliti dan pun, dengan perubahan yang berlaku di ketelusan samaadadari segi persekitaran, dalam Bilik Lembaga HI COM yang telah sosio-ekonomi, teknikal, kewangan mengambil keputusan untuk mengubah ataupun dari aspek kadar tarif masa depan. semua perniagaannya tidak berkaitan dengan industri automative, adakah ini Yang Berhormat dari Tanjong telah bermakna para pekerjaMalaysia menerusi membangkitkan perkara Bakun semasa KWSP akan dipaksa menanggung beban perbahasan ke atas Belanjawan 1996 yang lebih besar dalam kewangan Bakun kerana pihak berkuasa yang berkenaan dan dihadapkan dengan risiko kewangan telah berulang-kali tidak menepati janji yang tidak sanggup ditanggung oleh mereka mengenai isu Bakun badan-badan kewangan dan institusi­ menyebabkannya diselaputi dengan institusi antarabangsa. misteri dan rahsia.. Yang Berhormat Kanowit perlu Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar menjelaskan kepada Parlimen sebab bin Haji Mahiruddin): Masa sudah mengapa kementerian beliau telah cukup. membenarkan Ekran memulakan kerja ke atas pembinaan terowong mengubah Dr. Tan Seng Giaw: Tuan Pengerusi, haluan Sungai Balui sedangkan ada banyak muka surat lagi. Saya kementerian beliau belum lagi mengkaji gulunglah. Rancangan Pemindahan Biomass ataupun mengambil keputusan sama ada akan Tuan Pengerusi (Tuan Haji Juhar membentangkan rancangan berkenaan di bin Haji Mahiruddin): Sila. Parlimen. Dr. Tan Seng Giaw: Sebagai contoh, Tuan Pengerusi, sama ada daya maju Tuan Pengerusi, semasa menjawab Empangan Bakun ini boleh dipercayai, pertanyaan Yang Berhormat Tanjong di saya tidak tahu. Kita perlu satu kajian Parlimen, Yang Berhormat Kanowit berkata bahawa pengaturan kewangan yang teliti untuk mengetahui sama ada untuk projek Empangan Bakun-RM15 reka bentuk projek Bakun sekarang adalah bilion, ini belum diselesaikan lagi ketinggalan zaman kerana teknologi baru walaupun projek tersebutkini telah sampai menunjukkan kebanyakan reka bentuk ke tahap pelaksanaan hadapan di mana ini sudah ketinggalan zaman. Inilah pembinaan terowong mengubah haluan masalah kita dan sama ada efisiensi akan Sungai Balui yang berharga RM147 juta mencapai 88%? telah pun dimulakan. Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar Satu lagi, elemen baru telah timbul di bin HajiMahiruddin): Yang Berhormat, dalam kontroversi baru Bakun baru-baru masa sudah lebih. ini sejak Yahya Ahmad mengambil alih 23% saham HICOM dari kerajaan. Dr. Tan Seng Giaw: Ada banyaklagi, HICOM bersama dengan KWSP telah Tuan Pengerusi. 42 11 DlSEMBER 1995

Tuan Pengerusi (Tuan Ha.ii Juhar Tuan Lim Kit Siang: (Bangun) bin Haji Mahiruddin): Sudah lebih, saya beri Yang Berhormat Timbalan Mentcri Tuan Pengerusi (Tuan Haji .Johar menjawab. bin Haji Mahiruddin): Ya, dia bangun Yang Berhormat. Dr. TanSengGiaw: Banyak lagi. Yang Berhormat-Yang Berhormat perlulah Tuan Lim Kit Siang: Poin~ of order mengambil pusing mengenai masalah­ 36(6) di mana tidak boleh seslapa acta masalah di hadapan kita. Kalau kita .... sangkaan jahm. Apa kcpemingan sendiri? Kai au ada kcpentingan sendiri, saya cabar Tuan Pengerusi (Tuan Haji .Juhar Yang BcrhormaL Timbalan Menteri kaLa bin Haji Mahiruddin): Yang Berhormar, apa kcpcntingan scndiri? Janganlah kita Yang Berhormal.. .. kcluar cl<1ri tajuk. Kita mcnurnpukan pcrbincangan, pcrbahasan alas pcrkara Dr. Tan Seng Giaw: Ada lagi. di hadapan kila.

Tuan Pengerusi (Tuan Ha.ii .Juhar Saya ada mcngatakan bahawa saya bin Haji Mahiruddin): Yang Berhormat, tidak ambil satu pendirian anti- Hidro saya sudah beri masa yang lebih. Power Bakun tetapi pendirian kita ialah bahawa kerajaan perlu lcbih transparent, Dr. Tan Seng Giaw: Sckian, tcrima lebih terbuka supaya semua data dan dokumen dibentang dan diumumkan kasih. supaya kajian boleh dibuat. Tuan Pengerusi (Tuan Ha.ii .Juhar Dato' Chan Kong Choy: Tuan bin Haji Mahiruddin): Diminta Pcngerusi, nampaknya Ahli Yang kementerian menjawab. Berhorrnal dari Tanjong sudah bcberapa kali mcmpcrgunak'1n dan ;ncmpcralatkan isu Bakun ini untuk mengclirukan rakyat. 5.05 ptg. Pengemukaan Usu! pada petang ini jelas sekali adalah bcrmotif politik dan ini Timbalan Menteri Tenaga. Telekom Lelah jclas sckal i rncnunjukkan bahawa dan Pos(Dato' Chan Kong Choy): Tuan pihak pcmbangkang khususnya DAP Lelah Pengerusi, saya hendak mcngucapkan pun bankrap isu. i'frpttk; terima kasih kepada Ahli-ahli Yang Berhormat khususnya dari Barisan Stllu isu sudah berapa kali, patutlah ia Nasional yangtelah mengarnbil bahagian Lelah diwlak olch rakyal dalam pilihan dalam perbahasan tentang Usu! yang raya yang lalu baru-baru ini Lerrnasuk dikemukakan oleh Ahli ctari Tanjong. Ketua Pembangk

Mengemukakan Usu! pacta petang ini Tuan Chang Kon You: Tuan yang berbau .... Pcngerusi, saya minla pcnjc!asan. Kalau 11 DISEMBER 1995 43 saya tidak silap,dahulu pun DAP mcmbuat Yang Bcrhormm dari Hulu Rajang ban yak pembangkangan dalam Parlimen datang dengan suara rintihan rakyat di berkenaan dengan ban yak isu. Dua contoh, Belaga Letapi di sini, Ahli-ahli Parlimen satu ialah apabila kerajaan hcndak bina main-main sahaja. lni malu! Tidak ada Jambatan Pulau Pinang, DAP juga bising. standard! (Tepuk) Ini merosakkan martabal Iajuga membangkang Letapi kali ini, bi la Dewan yang mulia. Ini malulah! Ada jambatan sudah dibina, pada pengetahuan Presiden MCA di sini. saya yang banyak dan kerap sekali menggunakan Jambatan Pulau Pinang Tuan Pengerusi (Tuan Haji Juhar ialah Ahli Yang Berhormatdari Tanjong. bin Ha.ii Mahiruddin): Yang (Tepuk) Berhormat.. ..

Satu Iagi contoh ialah masa kcrajaan Dato' Chan Kong Choy: Sabarlah, hendak membuat kereta Proton, DAP jug a Yang Bcrhormat. Sabar. ... membangkang tetapi kal<1u Lidak silap saya, ahli dari pcmbangkang juga yang Tuan Lim Kit Siang: Kita tcngok,kita banyak sekali menggunakan kcr,'ta Proton sabm ..... Kirn tcngok. seperti Ahli Yang Bcrhorirnll clari s,'JHttl' h. Setuju atau tidak? (frpuk 1 D;1to' Chan Kong Choy: Sebagai orang yang b.:rpcngalaman, sabar.. .. Kita Jadi, saya rasa Yang Bcrhormat orang baru. Sabar. ... Timbalan Menteri setuju at<1u tidak bahawa DAP selalu menggunakan isu sepcni ini Tuan Pengerusi (Tuan Haji .Juhar untuk motif sendiri, bukan kcrana bin Ha.ii Mahiruddin): Yang Berhormat, kepentingan rakyat. Sctuju atau tidak? sebentar. Yang Berhormat dari Tanjong (Tepuk) sudah dua kali minta point of order, tetapi dia tidak minta ruling. !Disampuk) Dato' Chan Kon~ Choy: Saya berpendapat bahawa apa yang Dato' Chan Kong Choy: ILulah dikemukakan oleh Ahli Yang BcrhormaL standard DAP! dari Ipoh Timoradalah tepatsekali. Bukan Tuan Lim Kit Siang: (Menyampuk) sahaja dia hendak menenr;rng semasa pihak kerajaan ..... Tuan Pengerusi (Tuan Haji Juhar bin Ha.ii Mahiruddin): Kalau Yang Tuan Lim Kit Siang: Point or order. Berhormat hendak minta penjelasan, Tuan Pengerusi (Tuan Haji .Juhar rDisampuk; minta penjelasan ya. Sila bin Haji Mahiruddin): Point or order, teruskan. Yang Berhormat. Dato' Chan Kon!!, Choy: Berbalik Tuan Lim Kit Siang: Po1n1 ul order kcpmla J<1mba1.w1 Pulau Pinang. Bukan dia saha ja hcndak rncncntang, Letapi kalau 36(1) ialah mengenai relevancy. Ki ta tahu nampaknya ada usaha untuk clia kal<; ini .~iap clibina, dia terjun dari memperkecilkan, trivialise salll isu yang jamhatan' 1Fcp1tk1 rKetawaJ Tuan sangat mustahak, yang kiw den gar Yang Pcngcrusi ..... Berhormatdari Hulu Rajang, rintihan ..... Rintihanrakyat Belaga LeLapi unLuk wakil­ Tuan Lim Kit Siang: Peraturan wakil MCA, menteri-mcnteri, Prcsidcn Mesyuarat 36(6), sangkaan jahat, cakap pun masuk untuk tengok satu permainan bohong. Ini tidak pernah cakap. Mengikut politik. Ini tidak bcrtanggungjawab, ini PeraLuran Mesyuarat 36(6), dia sebut saya satu insult kepada rak ym di Bclaga. rrepuk) cakap, tewpi saya tak cakap. Bohong! 44 l l DISEMBER 1995

Kenapa kiLa merelakan scorang kcputusun bagi mcrnbawlkan Projck pembohong bercakap di sini? Dan tcrus Bakun. dia mahu bercakap bohong sahaja! Dia kata saya cakap. Saya tak cakap! Saya Ahli Y~111g BcrhormaL dari Rompin minta dia tarik balik! rncrnberikan gambaran permintaan tenaga ...... Dato' Chan Kong Choy Yang Berhormat.. .. pemimpin ..... (DisampukJ Tuan Lim Kit Siang: (Bangu.nj

Tuan Pengerusi (Tuan Haji .Johar Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar bin Haji Mahiruddin): Yang bin Haji Mahiruddin): Dia bangun min ta Berhormat...... penjelasan, Yang Bcrhormat.

Tuan Lim Kit Siang: (Menyampuk) Dato' Chan Kong Choy: .... negara yang tepat sekali ..... Tuan Pengerusi (Tuan Haji Johar bin Haji Mahiruddin): Yang Tuan Pengerusi (Tuan Haji .Johar Berhormal.. .. (Disampukj Yang bin Haji Mahiruddin): YangBerhormm, Berhormat, sebab saya tak dengar dia hendak beri jalan, tak? Tak beri? kata .... Tuan Lim Kit Siang: Tak beri? Takut?

Tuan Lim Kit Siang: Jangan main­ Dato' C lrnn Kong Choy: Say a main! Selesaikan masalah rukyat _iclaw. mcngucapkan tcrima kasih kepada Yang Mahu main-main? Tang is, rinti han rnkyat Berhormat ch1ri Rompin ..... jelata dimainkan oleh pcmirnpin­ pemimpin MCA! (Disampuk) Tuan Lim Kit Siang: !/\tfenyampuk)

Beberapa Ahli: Boo! Dato' Chan Kong Choy: Duduklah, duduk! 1MenyampukJ Tadi Yang Tuan Pengerusi (Tuan Ha.ii .Juhar Bcrllorrnal bcrucap, sayu ticlak ganggu! bin Haji Mahiruddin): Yang Bcrhormat, ( Disampuk) Duduk !ah, dud uk ! saya tidak dapat buat apa-apa ruling. Saya tidakdengaradaperkmaan 'bohong'. Tuan Lim Kit Siang: Minta Saya ingat komen-komen yang penjelasan? dikeluarkan seperti komen tent.ang prcst;Jsi perbahasan, itu biasalah. Sila. Dato' Chan Kong Choy: Tak beri!

Dato' Chan Kong Choy: Tuan Tuan Pengerusi (Tuan Haji Juhar Pengerusi, perkara-perkara yang bin Haji Mahiruddin): Dia tak mahu dinyatakan oleh Ahli Yang Berhormat beri, Yang Berhormat! dari Tanjong memang tidak mcrupakan perkara yang baru. Ia sudah bcbcrupa Tuan Lim Kit Siang: Awak bukan kali dikemukakan ke Dewan yang mulia Speaker. Tak bcri. kata beri ,jangan takut! ini. Nampaknya Ahli Yang Bcrhormat dari Tanjong masih berdegil dan tidak Dato' Chan Kong Choy: Duduk! mahu menerima hakikat bahawa kcrajaan Duduklah!

(Tuan Yang di-Pertua mem­ Dato' Chan Kong Choy: Tak pengerusikan J awatankuasa) payahlah, Tanjong. No need. No need. Maka, jawapannya ...... Tuan Pengerusi, Ahli Yang Berhormat dari Hulu Rajang telah menyampaikan Tuan Billy Abit Joo: (Bangun) hasrat dan mesej pengundi dari kawasan yang terlibat dengan projek Bakun. Sa ya Dato' Chan Kong Choy: Ha, Hulu ingin memberikan jaminan sekali lagi di Rajang, boleh. (Disampuk) Dewan yang mulia ini bahawa kepentingan semua penduduk yang terlibat ataupun Tuan Billy Abit Joo: Saya dipengaruhi oleh projek Bakun akan mengucapkan terima kasih atas jawapan diutamakan dan akan dijaga oleh pihak Yang Berhormat Timbalan Menteri tadi. kerajaan. Saya ingin menceritakan sedikit tentang DAP, pengalaman mereka di Hulu Rajang. Penempatan semula penduduk yang Dalam pilihan raya 1991, mereka pergi terlibat dengan projek Hidroelektrik Bakun ke Bakun. Mereka meletakkan seorang akan diuruskan oleh Kerajaan Negeri calon di sana. Saya masa itu adalah dari Sarawak yang mempunyai pengalaman pembangkang dan saya cakap, "Jangan, luas dalam menangani hal ini. Kerajaan di sini orang tidak sokong DAP". Tetapi akan menentukan penduduk yang terlibat mereka cakap, "Kami sudah pergi rumah mendapat pampasan sewajarnya panjang. Semua sokong DAP". Tanpa berdasarkan sebarang amalan dan disedari olch mereka, rakyat Orang Ulu perundangan yang sedia wujud. agak lain, mereka harus faham the working of their mind, the society. Jadi, kadang­ Kerajaan Negeri Sarawak adalah dalam kadang apa yang dikata di hadapan kita proses memantapkan rancangan mungkin bukan hasrat mereka yang penempatan semula pada masa sekarang sebenar, as a matter of politeness dan dan rancangan keseluruhannya akan sebagainya. Jadi, mereka yang pergi ke diumumkan oleh pihak Kerajaan Negeri sana, "reporter"kah atau apakah, akan Sarawak tidak lama lagi. Waiau balik dengan satu cerita yang mungkin bagaimanapun, teguran Ahli Yang tidak benar dan saya berani mengatakan 11 DISEMBER 1995 47 di sini rakyat Belaga menyokong projek kami, pihak pembangkang khususnya Ahli Bakun. (Tepuk) Bagi mereka inilah satu Yang Berhormat dari Tanjong tidak akan peluang untuk mengubah kehidupan terima. Bagaimana jelas pun memang mereka. Apa yang saya sebutkan tadi dia tidak akan terima. Mungkin Ahli Yang ialah sebab penempatan semula sekarang Berhormat dari Kepong lain sikitlah. dalam perbincangan. Saya ingin memberi Kadang-kadang dia terima. (Ketawa) Dia saranan dari rakyat di Belaga, bukan tidak baik sedikit. Tetapi goodman, wrong party. menyokong projek Bakun dan betul juga ( K etawa) (Tepuk) Tetapi kami tidak akan dalam tahun 1991, DAP mengambil berhenti untuk melaksanakan projek­ bahagian di Belaga dan mereka hilang projek kepentingan rakyat kerana Ahli wang pertaruhan. (Tepuk) Yang Berhormat dari Tanjong seorang yang tidak suka. Kalau dahulu oleh kerana Dato' Chan Kong Choy: Tuan Ahli Yang Berhormat dari Tanjong Pengerusi, dengan penjelasan yang begitu menentang projek Proton, habislah kita terang sekali, saya haraplah pihak DAP semua. Kita berhenti, maka kita akan jangan memutarbelitkan lagi sikap rakyat berhenti. Tetapi sebagai kerajaan yang Belaga ini. bertanggungjawab, dalam proses melaksanakan pembinaan projek Tuan Pengerusi, sebagai kerajaan yang Hidroelektrik Bakun, pihak kerajaan masih bertanggungjawab dan sentiasa bersikap terbuka, sedia menerima teguran, mengutamakan kepentingan rakyat, pandangan dan cadangan membina dari Kerajaan Barisan Nasional rela mendengar mana-mana pihak untuk memastikan dan menerima teguran, pandangan dan projek Bakun dapat dilaksanakan cadangan yang membina dari semua pihak. sepertimana yang dirancangkan untuk Kerajaan sentiasa mengambil berat dan kepentingan rakyat dan negara. memberi kepentingan kepada isu-isu yang dibangkitkan oleh Ahli-ahli Yang Sekian, terima kasih. (Tepuk) Berhormat dalam Dewan yang mulia ini. Berdasarkan kepada inilah Yang Tuan Lim Kit Siang: (Bangun) BerhonnatMenteri Tenaga, Telekom dan Pos telah membentangkan satu kenyataan Tuan Pengerusi: Ya, dalam khas (Ministerial Statement) mengenai Jawatankuasa tidak ada gulung­ projek Hidroelektrik Bakun di Dewan menggulung Yang Berhormat. yang mulia ini pada 14hb. Ogos, 1995 dan pada 14hb. November, 1995 semasa Ahli Yang Berhormat, sekarang saya menggulung perbahasan dasar ke atas Belanjawan telah sekali lagi menumpukan kemukakan masalah bagi diputuskan. sepenuh masanya bagi menjawab isu-isu Masalahnya ialah bahawa wang sejumlah yang ada kaitan dengan projek Bakun. Di RMlO dikurangkan daripada emolumen mana penerangan yang cukup jelas telah Yang Berhormat Menteri Tenaga, diberikan kepada Dewan yang mulia ini. Telekom dan Pos di bawah Butiran Bagaimanajelas pun penerangan kami.. .. 010000-Khidmat Bantuan, Program 010100-Pentadbiran Am dan Kod Dr. Tan Seng Giaw: (Bangun) 10000-Emolumen. Satu usul di atas nama Yang Berhormat dari Tanjong Tuan Pengerusi: Kepong bangun, sebagaimana yang telah dibahaskan Yang Berhormat. hendaklah disetujukan.

Dato' Chan Kong Choy: Tidak Usul dikemuka bagi diputuskan, dan payahlah. Bagaimanajelas pun penerangan tidak disetujukan. 48 11 DISEMBER 1995

Tuan Pengerusi: Ahli-ahli Yang Parlimen ada martabat. Mereka tahu Berhormat, masalahnya ialah wang apabila didedahkan mereka mahu sejumlah RM60,145,200 untulc Maksud menggunakan isu ini untuk menjadikan Kepala Bekalan B.49 dan Kepala satu arena atau gelanggang permainan Pembangunan P.49 sekarang ini terbuka MCA, boleh dibongkarkan oleh kerana sekali lagi untuk dibahas. Ya, Tanjong. masalah dan rintihan rakyat Belaga. Mereka malu, mereka tarik batik. Ini sekurang-kurangnyamenunjukkan mereka 5.25 ptg. masih ada sense ofshame. Sense of shame! Kalau tidak Menteri-menteri MCA tidak Tuan Lim Kit Siang (Tanjong): Tuan datang ke sini mahu tengok sarkas. Mahu Pengerusi, saya sebut Butiran 010000 tengok satu sarkas tetapi sarkas tidak mengenai prestasi Yang Berhormat boleh diteruskan. Menteri. Tadi Yang BerhormatTimbalan Menteri dalam jawapannya sebenarnya Tetapi saya mahu ucap tahniah kepada tidak boleh memberi jawapan kepada Yang Berhormat dari Hulu Rajang. Apa beberapa point yang ada dikemukakan dia cakap tadi, rintihan rakyat Belaga, untuk usul saya. komuniti-komuniti Kenyah, Kayan, Pen an mengenai masalah penempatan semula. Beliau kata bahawa Kabinet tidak Sebenamya apa yang dia lahirkan ialah pemah mengambil satu keputusan dalam sebab-sebab kenapa usul saya tidak patut bulan Mei 1990 untuk rnembatalkan disokong. Sampai sekarang masalah­ rancangan. Bagaimana Yang Berhormat masalah rakyat di Belaga tidak dapat Timbalan Menteri boleh menjelaskan satu pakej yang memuaskan. Beliau kata mengenai laporan yang ada di sini. PM­ bahawa rakyat Belaga rela korban untuk kepentingan negara. Saya mahu tanya, W e care for the environment-Scrap apa hak Yang Berhormat dari Hulu Rajang Bakun. Adakah Yang Amat Berhormat untuk mengorbankan masa depan Perdana Menteri buat satu ucapan yang penduduk-penduduk di Belaga tanpa satu tidak benar? Tidak boleh jaw ab. Sampai pakej yang adil, yang saksama? Kita di sekarang tidak boleh ja wab dan say a ada sini tidak ambil satu pendiri anti Bakun sebut beberapa keratan surat khabar. tetapi apa yang kita mahu ialah segala Predecessor Yang Berhormat Menteri maklumat sama ada ekologi, sama ada Tenaga, Telekom dan Pos masa itu Dato' mengenai environment, mengenai Seri S. Samy Vellu yang mengatakan teknikal, geologikal dan sosial, supaya projek Bakun sudah di "scrap" oleh disiapkan dan satu keputusan yang boleh Kabinet pada 23hb. Mei dan di sini Yang dibuat sama ada oleh Parlimen atau oleh Berhormat Timbalan Menteri kata ini rakyat. Sama ada projek Bakun wajar tidak benar, bahawa mereka ada semak atau tidak wajar. Kita tidak kata kita anti rekod Kabinet. Mereka ada semak, kita projek Bakun. Apa yang kita menentang tidak adaaccess tetapi kita percaya bahawa dan mengkritik ialah cara di manakerajaan Yang Amat Berhormat Perdana Menteri, melaksanakan run through projek Bakun Yang Berhormat Menteri Tenaga, tanpa satu proses consultation dan kajian Telekom dan Pos masa itu tidak menipu pada keseluruhannya. Sampai sekarang dan tidak membohong. Tidak bohong kita tahu bahawa apabila Kabinet dan kalau mereka tidak bohong, siapa mengambil satu keputusan untuk bohong? Ini sangat nyata. Siapa bohong? menghidupkan semula projek Bakun, ia Tentu ada orang bohong. (Disampuk) dibuat tanpa EIA. Apa guna kita pergi ke Bukan OAP. OAP mengikut apa Perdana Earth Summit mengenai komitmen kita Menteri kata. Ini main-main. Saya rasa kepada environment tetapi balik EIA suka hati sekurang-kurangnya ada Ahli menjadi satu mockery? 11 DISEMBER 1995 49

Tadi, apa yang kita dengar Yang ada dibuat mengenai projek Bakun supaya Berhormat dari Hulu Rajang mengenai seterusnya boleh meyakinkan rakyat masalah tanah-tanah, rumah panjang bahawa projek Bakun daripada semua dicerobohi untuk projek-projek awal, aspek adalah baik. projek Bakun. Ini ialah satu tanda masalah yang lebih banyak yang akan timbul, Dalam Asiaweek yang terbaharu, ini oleh keranakita tidak membenarkan segala bukan ditulis oleh orang asing, satu surat maklumat-maklumat untuk diketengahkan yang ditulis oleh Dr. K.T.Joseph,fotmally sebelum satu keputusan dibuat mengenai Professor ofLand Use Studies, University Bakun. of Malaya-bukan orang asing, pakar tempatan. Apa dia kata, dengan izin: Sekarangprojek Bakun sudah bermula, Ekran sudah memulakan projek untuk "The quote from University of Malaya diversion Sungai Balui dengan diversion Sarawak-Ghazali Ismail, the project untuk membina diversion tunnel, lebih impact would be enormous but not kurang RM250 juta. Bagaimana Ekran disastrous is not very comforting. Surely boleh dibenarkan untuk memulakan kerja some elaboration on what he meant by projek Bakun apabila semua EIA belum "enormous" needed to be given. I believed diluluskan dan kalau begitu tentulah rakyat that there are about 16 species of newly di Belaga akan menjadi mangsa, kononnya discovered plant species unique to the demi kepentingan negara. Adakah ini area. It is not clear whether these plants sebenarnya demi kepentingan negara a tau shoud be planted out, in which case, step demi kepentingan segelintir orang sahaja? should be taken now to have them Segelintir orang sahaja yang akan menjadi reallocated elsewhere whatever the cost. lebih kaya-raya (super rich) dan rakyat Belaga akan menjadi super poor. The 90 year old Kayan statement­ the only people who agree with this dam Tadi, Yang Berhormat Timbalan are those who are going to make money Menteri kata dia beri jaminan bahawa is absolutely true. This is what capitalism rakyat di Belaga akan diberi keutamaan, is all about, the issue here really is how dijagakan, bagaimana? Apa kuasa yang this displaced people especially the elderly beliau beri, boleh beri jaminan? Kalau should be compensated. begitu kenapa kita dengar rintihan Yang Berhormatdari Hulu Rajang,kalau begitu I agreed completely with the view that kenapa Batang Ai satu mala pelaka the Batang Ai project was a disaster as (disaster), apajaminan? Inilah kita perlu far as the displaced people were concerned. jadi iktibar bukan sahaja daripada It is essential that new form of program-program di Malaysia tetapi di compensation be developed to cater seluruh dunia. Diakata bahawa Dr. Wang particularly for the older members of the Weilou bukan seorang yang layak untuk community so that their lifes may continue memberi analisa-analisa. Siapa layak, unchange through natural term." kalau orang yang disifat sebagai orang yang tidak layak untuk memberi analisa­ Masalahnya ialah Parlimen, Dewan analisa mengenai Bakun Dam, kerajaan yang tertinggi dalam ..... tidak mampu untuk memberi response, balasan atau jawapan. Ini menunjukkan Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar: bahawa kerajaan sendiri tidak ada kes (Bangun) yang kuat yang boleh mendengarkan kepada orang ramai, mengum umkan Tuan Pengerusi: Batang Lupar, semua laporan-laporan, kajian-kajian yang ban gun. 50 11 DISEMBER 1995

Tuan Lim Kit Siang: Saya tidak ada tertentu dan tel ah mendatangkan disaster masa Okay, boleh berucap dalam masanya kepada pihak DAP (kalah dalam pilihan sendiri (Ketawa)-minta maaf ya! raya semasa mewakili kawasan tersebut).

Masalahnya ialah sama ada Parlimen Tuan Pengerusi, saya merujuk kepada atau Dewan yang tertinggi ini adalah Butiran 010000-Khidmat Bantuan. Jadi satu Dewan yang peka terhadap segala saya ingin menyebut Kerajaan Negeri rintihan rakyat Malaysia tidak kira mereka telah menubuhkan satu jawatankuasa siapa. Tidak kira mereka Kayan, Kenyah berhubung dengan projek Bakun. atau Penan, tidak kira sama ada mereka Jawatankuasa ini telah diarahkan untuk daripada pedalaman atau adakah di sini menyelidik perasaan, kemahuan dan untuk satu tempat permainan politik. Kita sebagainya, soal pemindahan, ganti rugi, tidak mahu menggunakan ini sebagai satu apa sahaja berhubung dengan pemindahan permainan politik. Itulah masalah yang orang ataupun penempatan semula mereka sahib, legitimate problem. Kita harap yang terlibat dalam projek Bakun. bahawa kerajaan khasnya kementerian Jawatankuasa ini telah diketuai oleh berkenaan boleh membuat satu kajian seorang Menteri dari negeri Sarawak. yang mendalam, tukar sikap dan Jadi, di samping itu juga ada seorang mengumumkan segala kajian supaya masyarakat tempatan iaitu ketua rakyat khasnya penduduk-penduduk di masyarakat yang dihormati ramai bukan Belaga tahu masa depan mereka dan jangan sahaja dari pihak kerajaan, tetapi juga di menghalaukan mereka menempatkan kalangan orang yang tidak menyokong semula mereka sebelum satu pelan yang kerajaan, telah dilantik ataupun melantik menyeluruh boleh diterima oleh semua sendiri menjadi pengerusi jawatankuasa pihak sebagai adil, wajar dan demi kampung. Jawatankuasa masyarakat ini juga telah membuat penyelidikan sendiri kepentingan bukan sahaja negara tetapi dan rata-rata yang saya tahu, kerana saya demi kepentingan penduduk-penduduk sendiri pernah berbincang dengan mereka di Belaga. Sekian, terima kasih. ini, yang mereka tidak menghalang pembinaan projek Bakun. Jadi, apa yang Tuan Pengerusi: Ya, Batang Lupar. dirintihkan oleh Yang Berhormat dari Hulu Rajang tadi ialah dua tiga perkara sahaja, iaitu ganti rugi, penempatan semula 5.36 ptg. dan perhubungan masyarakat setempat ataupun masyarakat orang hulu dengan Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar tanah. Sentimen yang sedemikian, Tuan (Batang Lupar): Terima kasih, Tuan Pengerusi, memang kita faham. Pengerusi, saya tidak akan bercakap sebagaimana Ahli Yang Berhormat dari Sayajuga mengenali betul Batang Ai. Tanjong, kerana macam mana rakan saya Soalan Ba tang Ai, Tuan Pengerusi, bukan dari Hulu Rajang tadi katakan dan saya masalah ganti rugi tidak mencukupi, tetapi setuju, kadang-kadang the politeness orang masalahnya bila ganti rugi diberi orang di Sarawak itu disalahtafsirkan. mendapat 'money shock'. Dahulu ada orang kata kalau kita pergi daripada sini Kalau pendatang datang ke kampung ke satu tempat dia kata 'cultural shock', bertanya satu perkara, walaupun ada rasa tidak pernah tengok benda yang dahulu hati hendak mengatakan 'tidak', tidak dilihat, sekarang ditengok. Jadi, jawapannya biasanya ialah 'ya'. Ini supaya dia tidak tahu bagaimana, how to handle. jangan mengubahkan air muka orang. Jadi, soalan yang sedemikian telah Saya percaya pada ketika itu, ketika dieksploitasikan oleh pihak-pihak yang Batang Ai diimplemenkan, duit datang 11 DISEMBER 1995 51 ke tangan segelintir masyarakat yang Tuan Pengerusi, inilah masalahnya. menerima ganti rugi ataupun pampasan Bukannya masalah kerajaan itu tidak adil. dan duit itu tidak dibelanja atau tidak Jadi, pihak DAP yang mengapi-apikan disimpan dengan sebegitu rupa. Dalam cerita yang sedemikian oleh keranakurang parti kita pun pemah berbincang mengenai jelas. Seumpamanya, profesor yang soalan ini, Tuan Pengerusi, mengatakan disebutkan tadi, menyentuh soal, dengan mesti ada mechanism supaya ganti rugi izin, the distruction of f)ora and fauna. inijangan sepenuhnya diserahkan kepada Ini memang kita tidak haii-an kalau orang orang yang punya, mungkin diserah melibatkan soal environmental, memang dengan cara yang lain, dengan cara selalu bercakapcerita ini. Bahkan daripada certificatekah ataupun share tanah dan Geneva Convention dahulu, bila diadakan sebagainya supaya duit ini tidak hilang Geneva Convention, soalan development begitu sahaja. tidak pen ting katanya. Soal environment itu the first. Jadi, rintihan orang dari Batang Ai dahulu bukan kerana ganti rugi tidak Bagi kita di Malaysia, pendirian kita betul, bukan kerana kerajaan tidak beri tegas. Kita mahukan pembangunan. ganti rugi dan sebagainya. Sebenarnya Pembangunan itu adalah pembangunan tindakan kerajaan consistent daripada masyarakat, pembangunan fizikal dan awal. Jadi, apa yang berlaku kadang­ sebagainya. Kalau ada pembangunan kadang, kita manusia biasa, tetapi apa dibuat di satu-satu tempat, di hutan atau yang ganjil dengan pihak pembangkang di mana-mana, banyaklah kayu-kayu mati, yang menyedihkan saya ialah, semenjak flora dan fauna yang binasa tetapi ini saya menjadi ahli Parlimen bila saya membabitkan 0.5% tanah di Sarawak. sampai ke Dewan ini pada tahun 1991 Sedikit sahaja. Tetapi apa masalah yang lagi saya sudah menyuarakan soal Bakun DAP sibuk sangat ini? ini. Saya kata balak akan dihentikan pembalakannya, minyak akan berhabisan Kita sudah lihat semua fakta-fakta. rizabnya. Gas mungkin banyak, tetapi, Orang yang 9 ,000 yang m ungkin terbabit penglibatannya masyarakat dalam industri secara tidak langsung ataupun langsung itu berkurangan. Jadi, saya kata Bakun akan ditempatkan semula. Saranan yang ini adalah satu cara untuk mengatasi, dibuat oleh Yang Berhormat dari Hulu pertama, masalah tenaga, masalah Rajang, saya memang bersetuju. Dia kata, penglibatan dan kerja orang setempat adalah diharapkan supaya kerajaan dan penglibatan orang setempat dalam memberikan tanah yang tidak satu-satu industri. di'submerge' oleh air itu nanti kepada pihak-pihak yang akan dialihkan itu. Ini J adi, bila saya menyuarakan ini, sampai saya bersetuju. Mungkin mereka hendak sekarang pandangan saya masih consistent, buat chalet, tempat peranginan yang saya menyokong dan begitu juga ahli­ terlibat dengan industri ini. Ini saya ahli Parlimen dari Sarawak, mereka bersetuju, supaya masyarakat setempat menyokong, bahkan orang dari Belaga terlibat sama dengan penjanaan kuasa ini pun menyokong. Tetapi apa yang nan ti dan terlibat sama dengan pembinaan disangsikan atau apa yang kita hendak Bakun ini nan ti. J angan mereka disisihkan. cadangkan supaya pengagihan tanah-tahan lni saya bersetuju. gantian, penempatan semula rumah-rumah mereka dan wang itu jangan diberikan Soal yang dibangkitkan oleh rakan sekali gus, diberikan secara syer a tau apa kita Yang Berhormat dari Ipoh tadi juga yang mungkin tidak terus boleh memang betul. Ada sahaja projek, dia dibelanja. kata tidak boleh. Proton keluar, Proton 52 11 DISEMBER 1995 tidak boleh, jambatan (Jambatan Pulau Dr. Tan Seng Giaw: Tadi saya beri Pinang) keluar,jambatan tidak boleh. Ini juga. Bakun keluar, Bakun pun tidak boleh. Tetapi apabila siap, mereka yang dahulu Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar: pergi ke sana. Nanti Yang Berhormat boleh bercakap. Jadi, kalau Yang Berhormat tidak tahu Jadi, saya berharap pihak DAP ini detail mengenai projek di Bakun dan di kalau hendak kredibiliti sebagai wakil Batang Ai, macam mana Yang Berhormat rakyat yang mewakili negara ini, tunjuklah hendak tahu mengenai yang di negeri kita punya kredibiliti, kredibiliti China itu. Memang dia tidak tahu, Tuan menimbangkan. Macam manakita hendak Pengerusi. Dia baca sahaja apa masalahnya. percayakan Mr. Wang atau Wong atau apa dia, yang tidak pernah datang ke Saya baru pagi tadi telah berjumpa Bakun, tidak pernah membuat dengan seorang yang baru balik dari negeri penyelidikan tentang hal Bakun kita terima China. China akan membina satu dam bulat-bulat. Yang profesordari Universiti yang terbesar lebih besar daripada yang Malaya atas apa sebab sekalipun dia ada di Bakun. (Disampuk) Sa ya berbincang menulis satu rencana mengatakan itu dan pagi tadi sebelum saya berangkat, ini dia tidak nampak macam mana keadaan berjumpa dengan dia pukul 11.00 pagi kedudukan hidup orang di Hulu Bakun sampai 11.15 pagi sebelum berangkat ke sana dan apakah keadaan masyarakat sini. Jadi, tidak timbul soalan dam itu Bakun itu nanti kalau penjanaan kuasa akan pecah. Kalau Ahli Yang Berhormat ini telah dibina. Ini tidak dilihat! dari DAP ini takut mati berlanggar di jalan raya, berhenti naik kereta. Orang Jadi, soal negatif profesor ini saya banyak mati di jalan raya daripada mati tegurkan juga kerana profesor ini seperti berperang. orang banyak juga. Kalau umpamanya, seorang itu sayangkan anjing-anjing ini Jadi,kita soalannya, kita mesti pandang makan orang, mati orang itu, ada seorang satu-satu, satu-satu isu itu at the right peguam pergi untuk hendak membela perspective. Kita tanya dengan kerajaan, anjing itu supaya anjing itu jangan sudahkah penyelidikan dibuat? Kalau dibunuh. Ini orang yang cintakan anjing Kerajaan Negeri sudah buat 15 tahun lebih daripada cintakan man usia. Keadaan penyelidikan-semuanya telah dibacakan oleh Yang Berhormat dari Bukit Mas profesor ini pun samalah juga. (Tepuk) tadi-15 tahun bukannya satu jangka masa Perbandingannya memang sama, yang pendek. Sekarang kita hendak mentalitinya berlainan, tidak tahu mana implementasi the schedule programme­ priori tin ya. penyelenggaraan Bakun itu sudah dibuat, jadi, ia tidak boleh disisihkan lagi. Kalau Tuan Pengerusi, say a berharaplah Yang kita terlambat pun, daripadadahulu hanya Berhormat Kepong kalau hendak bercakap RM I 0 bilion kita dan sekarang sudah selepas ini cakaplah-tak payah bacakan RM15 bilion. Kalau diimplement tiga kepada saya semua nama-nama dam di tahun yang akan datang mungkin harganya seluruh dunia itu. Saya pun baca juga. RM20 bilion. DAP juga yang akan tanya Dia baca, dia tidak tahu detailnya. kenapa tidak buatdahulu? Sekarang sudah jadi mahal, katanya. Dr. Tan Seng Giaw: (Bangun) Tuan Pengerusi, mereka ini sengaja Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar: buat supaya kita melakukan kesalahan. Tolong duduk! Tadi tidak beri peluang Apabila kita melakukan kesalahan, dia kepada saya. trap kita di sana! Jadi,jangan dengar cerita 11 DISEMBER 1995 53 mereka ini, sebab tidak boleh dengar Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar: melainkan apabila tiba satu peringkat di Terima kasih, Tuan Pengerusi. mana mereka menunjukkan kredibiliti mereka sebagai wakil rakyat yang betul­ Tuan Pengerusi: Ya. Tanjong Karang. betul boleh diterima cerita mereka. Kita Saya ingat cukuplah kita berucap sudah tengok, Proton sudah success, dia dalam perkara ini. Lepas itu saya minta marah juga-saya hendak buat satu Yang Berhormat Menteri menjawab. jambatan di Batang Lupar tidak boleh buat sebab besar sangat. Kalau hendak buat itu memang DAP akan bawa pedang masuk ke Dewan hendak lawan, saya 5.49 ptg. ingat. Tuan Noh bin Omar (Tanjong Tuan Pengerusi: Yang Berhormat, Karang): Tuan Pengerusi, terima kasih minta gulung. kerana memberi peluang kepada saya bersama-sama mengambil bahagian di Wan Junaidi bin Tuanku Jaafar: dalam perbahasan mengenai Kementerian Tuan Pengerusi, projek ini saya Tenaga, Telekom dan Pos pada petang menyokong dari awal dan inilah satu ini. caranya untuk menggantikan masalah kehabisan pokok-pokok yang ditebang Tuan Pengerusi, saya ini baru tujuh kita hendak preserve, kerana sebab mereka bulan di dalam Dewan yang mulia ini juga, mereka yang sentimen pokokjangan tetapi saya sudah jemu dengar isu cerita­ ditebang supayakita hidup dengan pokok cerita basi yang dibangkitkan oleh parti banyak, hidupdalam hutan,kita tak tebang. pembangkang seolah-olah mereka ini Inikitahendak 'submerge'kan 0.5% tanah sudah tiada isu yang hendak dicakapkan. Sarawak pun tidak bolehjuga, sebab kita hendakjanakuasakan,keranapenggunaan Kalau Yang Berhormat Tanjong bangun kuasa elektrik pada tahun 2,000 akan bercakap, mesti isu Bakun, kalau J elutong benambah. Kalau kurang kuasa elektrik bangun bercakap mesti isu Wee Choo nanti, DAP juga yang sibuk kata kita Keong dan kalau Kepong bangun bercakap tidak buat cukup kuasa elektrik industri mesti isu EIA. Jadi, tiga isu sahaja yang kita tergendala. diperjuangkan dalam Dewan yang mulia ini. Jadi, kita harap kepada parti Tuan Pengerusi, jadi, semua tindakan pembangkang ini carilah modal-modal sekarang adakah untuk pelan masa baru. hadapan supaya kita bertindak negatif. Negatif mereka diberikan kepada kita Tuan Pengerusi, saya ingin menyentuh supaya kita dipersalahkan pada masa Butiran 030000-Kawalselia Telekom. hadapan. Jadi, dengan itu sendiri saya Saya ingin menyentuh mengenai tidak menerima hujah-hujah yang dibuat. perkhidmatan telekom di luar bandar, Kita sudah membuat penyelidikan, kajian khasnya di Tanjong Karang. Sekarang tenikalnya, kita sudah panggil jurutera­ ini tiang-tiang telefon yang banyak jurutera daripada Iuar negara (oversea) terdapat di kawasan saya, iaitu di Tan jong selaindaripadajuruterakitasendiri. Tetapi Karang adalah tiang-tiang yang lama dan apalah pula doktor atau peguam dalam reput. Walaupun usaha-usaha telah dibuat Dewan ini pandai hendak cerita ha! Bakun oleh pihak Telekom untuk menggantikan pula. tiang-tiang tersebut dengan tiang-tiang Tuan Pengerusi: Cukuplah, Yang baru, iaitu tiang-tiang konkrit, tetapi segala Berhormat. Masa Yang Berhormat sudah penggantian tiang-tiang lama ini masih cukup. tidak mencukupi. 54 11 DISEMBER 1995

Di Tanjong Karang, tiang-tiang kayu peruntukan yang lebih patut diberikan yang lapuk ini amat merbahaya, kerana kepada kawasan Tanjong Karang supaya di Tanjong Karang ini banyak pokok­ peristiwa malang ini tidak berulang lagi. pokok kelapa yang tinggi-tinggi danjuga Tiang-tiang elektrik kayu itu patutdiganti pokok-pokok kayu yang apabila hujan dengan tiang-tiang konkrit. Yang kedua, ataupun ribut, pokok-pokok ini akan selain daripada tiang-tiang konkrit ini, tum bang dan akan menimpa wayar-wayar saya ingin mencadangkan supaya.gunakan telekom dan menyebabkan tiang-tiang kabel wayar yang ditanam di bawah tanah, telefon ini patah. Sebagai satu bukti, dan semoga wayar-wayar yang berada di contoh yang benar-benar telah berlaku di kampung-kampung tidak akan diganggu­ Tanjong Karang, pada 2lhb Ogos, 1995, gugat oleh mana-mana pokok yang seorang budak lelaki bemama Saiful Rizal tumbang di waktu musim ribut ataupun bin Ismail berumur 16 tahun telah hujan. meninggal dunia kerana dihempap oleh tiang telefon, di Parit Satu, Lorong Dua, Sayajuga ingin mencadangkan supaya Sungai Sireh. diberi tambah 'capacity line' ataupun keupayaan talian di Tanjong Karang, Saya mengambil kesempatan di sini kerana pada hari ini di kawasan Parlimen mengucapkan terima kasih kepada saya sahaja ada 2,000 orang sedang kakitangan Telekom di Kuala Selangor menunggu ataupun dalam 'waiting list,' yang telah menyumbangkan sebanyak dengan izin, perkhidmatan telefon. Dan RM3,000 tanda simpati mereka kepada di seluruh kawasan barat laut Selangor, mangsa keluarga. Kes tersebut telah pun dilaporkan kepada polis, dan laporan kita ada waiting list sebanyak 10,000 kejadian tersebut telah pun dihantar kepada orang. Kerana pada hari ini kegunaan pihak Telekom. Tetapi hingga sekarang telefon bukan sahaja merupakan satu bahan masih belum ada apa-apajawapan. Saya yang mew ah, tetapi merupakan satu bahan telah difahamkan secara tidak rasmi keperluan harian. bahawa pihak Telekom telah meminta supaya keluarga mangsa ini membawa Tuan Pengerusi, saya juga ingin kes ini ke mahkamah untuk menentukan menyentuh mengenai kadar sewa talian berapa nilai tuntutan ataupun pampasan Telekom yang tidak selaras yang sedang yang patut diberi kepada keluarga mangsa berlaku pada hari ini. Sekarang ini tiap­ ini. tiap 4 kilometer jaraknya dari ibu sawat Telekom, dikenakan bayaran sebanyak Saya ingin mencadangkan kepada pihak RM 17 .00 dan tambahan 50 sen dikenakan Telekom, keluarga mangsa ini orang ke atas tiap-tiap tambahan 1 kilometer. kampung. Kalau keluarga ini ingin Kadar ini dikenakan sejak dahulu, dan menyelesaikan masalah ini di luar kebanyakan ibu sawat ini telah didirikan mahkamah, maka pertimbangan khas di kawasan-kawasan pekan. Tetapi pada dengan sewajarnya patut diberi kepada hari ini, apabila Telekom menggunakan keluarga ini. Dan pampasan yang 'fibre optic' yang dipasang dalam sepatutnya patut dianugerahkan kepada kampung, maka fibre optic ini dianggap keluarga mangsa ini sebagai tanda sim pa ti sebagai sebahagian daripada ibu sawat kepada malapetaka yang menimpa ke atas andaian, yang kadar sew a taliannya sama mereka. seperti kadar yang biasa. Tetapi pengguna yang mendapat perkhidmatan baru ini Tuan Pengerusi, di samping itu juga, lebih beruntung, keranajarak 4 kilometer saya ingin mencadangkan supaya dikira dari ibu sawat andaian yang telah 11 DISEMBER 1995 55 diwujudkan di dalam kampung-kampung Pengerusi, penama sekali saya ingin ini. Bukannya jarak 4 kilometer ini dikira mengucapkan ribuan terima kasih kepada daripada ibu pesawat lama, sepertimana beberapa orang Ahli Yang Berhormat yang dikira kepada pengguna-pengguna kerana sudi mengambil bahagian dalam yang lama. Sudah tentu kadar sewa untuk perbahasan Belanjawan di peringkat pengguna baru lebih jauh murahnya dari Jawatankuasa, Kementerian Tenaga, pengguna-pengguna baru. Seolah-olah Telekom dan Pos dan telah memberi segala tidak ada keadilan di antara kadar yang teguran yang membina. dikenakan ke atas pengguna baru dan juga pengguna lama. Dua orang Ahli Yang Berhormat dari Oleh itu, saya ingin mencadangkan Tanjong dan dari Batang Lupar telah supaya Telekom mengkaji semula kadar membangkitkan beberapa isu yang ada sewa ini supaya dapat diselaraskan kadar kaitan dengan Projek Hidro Elektrik sewa pengguna lama dan pengguna baru Bakun. Sa ya ingat sudah jelas maklumat ini. Kerana kadang-kadang kita dapati di telah pun diberikan kepada Dewan yang antara jiran mereka rasa tidak puas hati. mulia ini dengan begitu jelas oleh pihak Jiran sebelah yang baru masuk telefon kementerian, khususnya oleh Yang membayarkadarsewa yang murah, tetapi Berhormat Menteri, maka saya tidak yang telah lama mendapat telefon mereka bercadang untuk mengulangi di Dewan terpaksa membayar kadar sewa yang lebih yang mulia ini. mahal. Ahli Yang Berhormat dari Tanjong Yang akhir sekali, Tuan Pengerusi, Karang telah mengemukakan beberapa saya ingin menyentuh mengenai deposit masalah yang ada kaitan dengan tiang yang telah dikenakan ke atas bayaran telefon yang lama di Tanjong Karang elektrik dan juga telefon. Memandangkan dan yang ada kaitan dengan tambahan elektrik dan juga telekom pada hari ini telah pun diswastakan, maka saya ingin kapasiti di kawasan beliau. Saya ucapkan mencadangkan,jika boleh, deposit-deposit terima kasihlah kepada Ahli Yang yang dibayar oleh pengguna-pengguna Berhormat, dan saya haraplah Pegawai kedua-dua perkhidmatan tersebut Telekom Malaysia yang ada di dalam hendaklah dijadikan sebagai syer. Kalau Dewan yang mulia ini juga akan boleh ditimbangkan deposit itu sebagai mengambil perhatian. Saya harap lebih saham ataupun syer pengguna kepada baik kalau sekiranya selepas ini, pegawai TNB dan juga Syarikat Telekom Bhd., yang berkenaan bolehlah jumpa dengan yang mana kita harap kalau deposit ini Ahli Yang Berhormat dari Tan jong Karang dapat dikhidmatkan sebagai subsaham, supaya bersama-sama mencari rnaka pengguna-pengguna yang ada penyelesaian untuk mengatasi masalah deposit ini akan layak mendapat dividen yang dikemukakan oleh Ahli Yang ataupun bonus dari keuntungan kedua­ Berhormat dari Tanjong Karang ini. dua syarikat tersebut. Saya ingin menyokong, terima kasih. Mengenai dengan kemalangan yang berlaku, ini merupakan satu perkara yang Tuan Pengerusi: Yang Berhormat Menteri menjawab. amat dikesali. Cadangan Yang Berhormat untuk mengemukakan sagu hati ataupun pampasan kepada keluarga yang 5.53 ptg. berkenaan, saya haraplah pihak yang berkenaan, iaitu Telekom Malaysia Bhd. Timbalan Menteri Tenaga, Telekom juga akan memberikan pertimbangan yang dan Pos (Dato' Chan Kong Choy): Tuan sewajamya. 56 11DISEMBER1995

Mengenai kadar sewa Telekom yang Maksud B.50 (Jadual)- tidak selaras, kementerian memang sedar bahawa wujudnya masalah ini. Saya Maksud P.50 (Jadual Pembangunan, hendak memberitahu kepada Ahli Yang 1996)- Berhormat dan Dewan yang mulia ini bahawa perkara ini sedang ditimbangkan Tuan Pengerusi: Kepala Bekalan B .50 oleh pihak kementerian dan telah sampai dan Kepala Pembangunan P.50 di bawah ke peringkat yang terakhir. Sa ya haraplah Kementerian Pembangunan Usahawan semasa kita mengemukakan cadangan terbuka untuk dibahas. Ya, Rompin. kepada pihak Kabinet, kerajaan akan mengambil satu keputusan yang muktamad. Setelah cadangan dari pihak 6.01 ptg. kementerian diterima oleh pihak kerajaan, saya haraplah masalah ini akan dapat Dato' Dr. HajiJamaluddin bin Dato' diselesaikan. Mohd. Jarjis (Rom pin): Tuan Pengerusi, terima kasih. Saya mohon menyertai Tentang deposit bayaran elektrik dan telefon, Ahli Yang Berhormat men­ perbahasan di peringkat Jawatankuasa cadangkan supaya dijadikan sebagai saham bagi Kementerian Pembangunan pengguna dan selepas itu diberikan Usahawan bagi Butiran 020000- dividen. Saya juga harap pihak yang Pelesenan, 050000-Pembangunan berkenaan, iaitu pihak Telekom Malaysia Usahawan dan 040000-Perancangan dan Bhd. dan Tenaga Nasional Bhd. akan Dasar, Tuan Pengerusi, sekali. memberikan pertimbangan juga kepada perkara ini. Sekian, terima kasih. Tuan Pengerusi, dalam perkara ini say a ingin mengalu-alukan usaha kementerian Tuan Pengerusi: Ahli-ahli Yang baru-baru ini bahawa akan diselaraskan Berhormat, masalahnya ialah bahawa pelesenan dari segi kadar dan wang sejumlah RM60,145,200 untuk pendekatannya-lesen-lesen untuk Maksud B.49 di bawah Kementerian kenderaan, untuk perdagangan dan juga Tenaga, Telekom dan Pos jadi sebahagian untuk pelesenan atau pendaftaran dengan Jadual hendaklah disetujukan. khidmat kontraktor. Apa yang kita bimbang dalam perkara ini, mereka yang Masalah dikemukakan bagi diputuskan, benar-benar hendak berniaga, terutamanya dan disetujukan. bumiputera yang berusaha tetapi kadangkala untuk mendapatkan lesen ini Wang sebanyak RM60, 145,200 untuk menjadi masalah kepada mereka. Tetapi Maksud B.49 diperintahkan jadi mereka yang sekadar hanya menjual nama sebahagian daripada Jadual. mereka tetapi tidak dari segi intipatinya, dari segi usaha, dari segi hati mereka dan Tuan Pengerusi: Masalahnya ialah minat mereka, tidak ada. Oleh kerana bahawa perbelanjaan sebanyak itulah timbul cerita-cerita 'Ali Babai RM69,750,030 untuk maksud P.49 yang seperti yang kita selalu dengar. disebutkan dalam Anggaran Pembangunan bagi tahun 1996 hendaklah diluluskan. Oleh itu saya minta dalam usaha Masalah dikemuka dan diputuskan, kementerian mengemaskini dan dan disetujukan. menyelaraskan pemberian lesen ini, ambil kiralah mereka, pengusaha-pengusaha WangsebanyakRM69,750,030untuk yang benar-benar mahu menerokai bidang Maksud P.49 diluluskan jadi sebahagian pengangkutan, dari segi pelesenan daripadaAnggaran Pembangunan, 1996. kenderaan dan juga dari segi mereka yang ------

11DISEMBER1995 57 hendak berniaga sebagai pemborong, untuk menyelaras dan saya kira ini sudah yakni di bawah PusatKhidmat Kontraktor­ menjadi satu matlamat dan tujuan kontraktor. Kadang-kadang mereka ini kementerian mengadakan konsep yang mempunyai lesen kelas A, lesen penyelarasan ini dan kalau kita minta kelas yang tinggi-tinggi, nampaknya ada supaya dalam penyelarasan ini bukan satu harga, bila hendak men ender projek­ hanya penyelarasan tugas tetapi kalau projek besar, kerajaan memang sebagai boleh dari segi tempat fizikalnya sekali, dasar memerlukan mereka yang disatukan. Tidak tahulah kadang-kadang mempunyai lesen tertentu hanya di Kuala Lumpur ini untuk pergi kepada membenarkan mereka yang memiliki lesen satu bangunan kepada bangunan yang tenentu untuk memasuki tender-tender lain, untuk pergi kepada satu agensi kepada yang besar, tetapi yang digunakan hanya agensi yang lain, mungkin makan masa nama sahaja, dan mereka yang benar­ yang panjang,jadi dapatdisatukan sebagai benar hendak berniaga, berusaha sebagai satu one-stop-agency atau satu pusat pemborong tidak dapat menyertai, oleh serenti, serenti sudah lain pergi dah kerana mereka ini m ungkin kemudian ( Ketawa), pusat menyelaraskan bantuan­ memasuki pasaran pemborong tetapi bantuan ini supaya seorang bumiputera mereka ini merupakan jurutera-jurutera usahawan yang mempunyai satu niat yang profesional, merupakan pengusaha­ baik, satu usaha, satu tekad yang tinggi, pengusaha yang betul-betul ada tekad mereka ini tidak dihantar daripada satu dan ada usaha yang tulen, tetapi mereka agensi kepada agensi yang lain, Tuan terkeluar tidak memasuki pasaran untuk Pengerusi. menender oleh kerana mereka tidak ada lesen. Perkara ketiga, Tuan Pengerusi, dari segi pembangunan usahawan. Kita So, akan datang saya minta supaya mengucapkan syabaslah kepada kementerian bila ada mereka yang kementerian ban yak pendekatan baru kita memohon lesen ini,janganlah kongkong dengar. Mentor dan mentee sebagai oleh kerana sudah ada satu jumlah yang contoh, yang vendor dan vendi dan baru­ mendaftar, yang baru yang ada minat baru pula kita ada dengar juga satu program yang ada potensi itu tidak diberikan saya baru dapat satu jemputan saya peluang oleh kerana kononnya sudah nampak, di pelancaran usahawan, ini untuk cukup jumlah dalam pasaran. Inilah dari syarikat-syarikat bukan bumiputera, ya, segi perkara 020000. tetapi programnya un tuk mem bangunkan usahawan bumiputera tetapi atas naungan Dari segi penyelarasan 030000 kita payung syarikat bukan bumiputera. lihat banyak agensi yang mempunyai tanggungjawab untuk membangunkan Say a nampak ini satu usaha yang amat usahawan dan bumiputera. Mungkin baik. Kalau dahulu pertanggungjawaban tanggungjawab agensi ini ada di antaranya membangun usahawan bumiputera ini yang menggalakkan pasaran, ada yang hanya diletakkan sebagai agenda menyediakan prasarana latihan, ada yang bumiputera sahaja tetapi sekarang menyediakan kem udahan kewangan tetapi nampaknya pembangunan usahawan kadang-kadang tidak diadakan satu bumiputera ini merupakan agenda penyelarasan bagi bumiputera nasional, agenda negara dan agenda semua mendapatkan kemudahan itu. Untuk pihak. Ini bukan satu pendekatan yang mendapatkan latihan dia pergi agensi yang bukan etnik yang sungguh kita alukan lain, untuk mendapatkan bantuan pasaran dan kita minta supaya program-program dia pergi kepada agensi yang lain juga. di mana syarikat bukan bumiputera Mengapa tidak dalam usaha kementerian membangunkan syarikat bumiputera. Ini 58 11 DISEMBER 1995

satu usaha yang baik dan kita ucapkan golongan bumiputera, kita andaikan, syabas kepada mereka. Kepong tidak katalah 1,000 setahun, tetapi dari segi tahulah, kalau dia, setuju Kepong? realitinya mereka hanya mendapat sewa (Ketawa) bulanan ataupun makan gaji. J adi, statistik atau data ini tidak memberi gambaran Tuan Pengerusi: Yang Berhormat, sebenar. Keduanya ia menggagalkan usaha Yang Berhormat, sila, sila. Teruskan Yang kerajaan untuk melahirkan usahawan Berhormat. bumiputera berwibawa dalam sektor pengangkutan. Saya berharap bahawa Dato' Dr. Haji Jamaluddin bin Dato' kementerian akan mengambil tindakan Mohd.Jarjis: Sebab dia kacau saya, dia tegas ke atas masalah ini. Saya dapati angkat tangan tadi. (Ketawa) So itulah, bahawa antara masalahnya ialah usaha-usaha yang begini, kita ucapkan bumiputera tidak mempunyai modal yang syabas, (Ketawa) usaha-usaha sekarang cukup. Saya berharap kementerian dapat bahawa pembangunan usahawan mengkaji cara penyelesaiannya dan bumiputera, penyelesaian mengenai formula-formula bagaimana usahasama masalah bumiputera bukan merupakan secara tulen dapat diwujudkan. hanya agenda bumiputera sahaja, ia merupakan agenda kita semua. Dengan Kedua, saya ingin menyentuh Butiran itu, Tuan Pengerusi, saya mohon 080000-Majlis Amanah Rakyat. menyokong. Kewangan adalah faktor penting untuk menjamin kejayaan organisasi mencapai Tuan Pengerusi: Tambun matlamat dan objektifnya. Untuk mengetahui kedudukan kewangan organisasi serta menilai prestasi dan efisiensi kewangan semasanya, dokumen 6.08 pig. terpenting yang digunakan adalah laporan tahunan dan laporan kewangan. Tuan Ahmad Husni bin Mohd. Hanadzlah (Tambun): Terima kasih Tuan Pengerusi, untuk makluman, Tuan Pengerusi. Pertama saya ingin MARA sehingga ini hanya baru mampu men yen tub butiran 020100 iaitu Lem baga mengeluarkan laporan tahunan bertarikh Pelesenan Kenderaan Perdagangan 3 I hb. Disember, 1992. Saya berharap Semenanj ung. pihak kementerian akan mengambil tindakan tegas supaya laporan tahunan Saya ingin menyentuh ten tang masalah yang lebih up-to-date dapat dikeluarkan. 'Ali Baba' Tuan Pengerusi. Dalam sektor pengangkutan, terutama lori, 'Ali Baba' Berasaskan kepada penyata kewangan dilaksanakan dalam dua cara. Pertama, pada 31 hb. Disem ber, 1992, ada beberapa permit atau lesen diluluskan kepada isu yang ingin saya bangkitkan. Pertama, bumiputera disewa kepada bukan dari segi pendapatan. Say a dapati baha wa bumiputera. Kedua, bumiputera yang MARA memiliki aset pelaburan iaitu menerima lesen atau permit akan bekerja dalam bentuk wang tunai, dana jangka dengan syarikat bukan bumiputera dengan pendek, pelaburan dalam subsidiari, mendapat gaji bulanan. syarikat bersekutu dan lain-lain pelaburan stok kerajaan dan pinjaman kepada Aktiviti seperti ini menjejaskan dasar­ usahawan berjumlahRMI.4 bilion. Tetapi dasar kerajaan. Pertama, kalau dari segi pada tahun berkenaan, MARA mengalami statistik dan data kerajaan, menunjukkan lebihan perbelanjaan sebanyak RM69 .8 kelulusan permit atau lesen kepada ju ta. 11DISEMBER1995 59

Mengenai dengan pengurusan aset, dan prestasi syarikat-syarikat subsidiari pelaburan dalam subsidiari berjumlah dan bersekutu hendaklah dijalankan. RM300 juta, rosot pelaburan adalah Pengambilan kakitangan pengurusan dan sebanyak 45.5%. Ini bermakna bahawa eksekutifprofesional yang berpengalaman pelaburan dalam subsidiari mengalami amat perlu. kemerosotan nilai, tentu akibat daripada subsidiari yang menghadapi kerugian. Tuan Pengerusi, saya ambil contoh, ladang MARA di Sitiawan yang seluas Pinjaman kepada subsidiari berjumlah lebih kurang 4,000 ekar, tidak mendapat RM115 juta, menunjukkan bahawa keuntungan yang ban yak, malahan kerap subsidiari-subsidiari dalam MARA kali menghadapi kerugian. Saya yang menghadapi masalah dan tekanan wang. terlibat sebagai salah seorang eksekutif Dan yang lebih membimbangkan, di Perbadanan Kemajuan Ekonomi Islam peruntukan hutang ragu ke atas pinjaman di negeri Perak sebelum saya menjadi kepada subsidiari adalah sebanyak 50.5%. Ahli Parlimen telah membuka sebuah ladang 1,000 ekaryang hampir berdekatan Satu perkara lagi saya dapati dalam dengan kawasan tersebut, yang dibuka penyata kewangan, pinjaman kepada lima tahun selepas MARA membuka kakitangan MARA berjumlah RM 110 juta; ladang. satu jumlah yang cukup besar dan peruntukan ragu ke atas pinjaman kepada Setiap bulan, ladang di perbadanan kakitangan MARA adalah sebanyak 7%. mendapat keuntungan bersih di antara RM200,000 hingga RM300,000. Dalam Hutang pelajaran sebanyak RM782 siasatan saya ke atas ladang MARA, jutadan peruntukan hutang ragu sebanyak didapati bahawa pengurus-pengurus dan 43.3%. Pinjaman kepada usahawan kakitangan ladang tidak begitu berjumlah RM230 juta dan peruntukan berpengalaman. Dalam pembelian benih, ragu sebanyak 74. 7%. merekamembeli benih yang substandard yang akhirnya mengakibatkan 'yield' Tuan Pengerusi, say a men gem ukakan untuk satu hektar ladang MARA lebih data-data dan statistik-statistik bagi rendah daripada ladang-Iadang biasa. - menunjukkan kepada kita bahawa MARA menghadapi masalah kewangan. Pertama, Dan banyak contoh yang boleh saya pelaburan-pelaburan mengalami kerugian. beri untuk menunjukkan kelemahan­ Ini menggambarkan bahawa pengurusan kelemahan. Oleh kerana masa tidak pelaburan yang tidak cekap. Yang kedua, mengizinkan, saya akan menghantar pengurusan kewangan dan sistem kawalan dokumen kepada pihak MARA. pinjaman yang tidak cekap dan efisien. Ketiga, pengurusan pinjaman usahawan Saya ingin juga menyentuh Butiran yang dilaksanakan tidak begitu baik. 00614-Bangunan Perniagaan. Di dalam penyata laporan tersebut, menyatakan Saya dapati bahawa MARA bahawa MARA membangunkan empat memerlukan pendekatan profesional, jenis bangunan perniagaan iaitu arked, kakitangan-kakitangan pengurusan yang rumah kedai, bazar dan bengkel kecil. profesional dan berpengalaman bagi mengendalikan pengurusan pelaburan Untuk Belanjawan 1996, sebanyak kewangan dan pinjaman. Sistem RM16 juta telah diluluskan untuk membina pengurusan pelaburan yang sistematik bangunan perniagaan. Apa yang ingin dan profesional harus dilaksanakan. saya sentuh, saya berharap pihak Pengawasan efektif ke atas pelaburan kementerian pada masa-masa yang akan 60 11DISEMBER1995 datang akan memberi tumpuan kepada 6.09 ptg. pembangunan bangunan perniagaan, kerana bandar merupakan pusat Dr. Lee Chong Meng (Bukit pentadbiran kewangan, perdagangan dan Bin tang): Tuan Pengerusi, terima kasih sosial. Kita penting meningkatkan di atas keizinan. Saya ingin menyentuh penyertaan bumiputera dalam sektor Maksud Bekalan B.50 Butiran 020000-­ bandar ke arah untuk mengukuhkan Pelesenan khasnya kenderaan awam dan penguasaan bumiputera dalam sektor teksi. ekonomi. Saya difahamkan bahawa di Lembah Kelang ada lebih kurang 15 ,000 unit lesen Sehubungan dengan usaha untuk teksi telah diluluskan. Ini merupakan mendirikan bangunan perniagaan, saya bahawa satu golongan kenderaan awam juga berpendapat bahawa daripada konsep yang terbesar sekali di negara kita. arked, rumah kedai atau bazar, pihak Mengikut angka ini sepatutnya orang ramai kementerian hendaklah menukar konsep tidak ada masalah untuk mendapat kepada konsep pasar raya kerana inilah perkhidmatan teksi di Kuala Lumpur dan konsep yang lebih mendapat perhatian kawasan berhampiran. daripadapembeli-pembeli dalam keadaan ekonomi zaman kini. Tetapi mengikut realiti, kita lihat bahawa orang ramai tidak dapat Saya juga berharap bahawa pihak perkhidmatan teksi pada masa yang sibuk kementerian akan mengarahkan MARA pada pukul 4.00 atau pukul 5.00 petang untuk memberi tumpuan kepada kawasan dan pada waktu pagi di antara pukul 8.00 majoriti bumiputera yang masih terdapat hingga pukul I 0.00 pagi. di negara kita ini begitu banyak sekali yang tidak mempunyai bangunan­ Tuan Pengerusi, kekurangan bangunan perniagaan, bukan sahaja perkhidmatan teksi pada masa ini adalah kerana kesesakan trafik. J ikalau pemandu daripada MARA, malah daripada agensi­ teksi pada masa itu terlibat di dalam agensi yang lain. Dan kawasan-kawasan kesesakan trafik, dia akan rugi wang kerana ini mempunyai potensi pasaran yang cukup sewa harian teksi dan lain-lain caj adalah besar. lebih kurang RMI00.00 sehingga RM120.000. Oleh kerana itu, tambang Saya percaya kalau .... teksi rasmi pada masa ini membenarkan kenaikan. Oleh kerana tam bang teksi rasmi Tuan Pengerusi: Yang Berhormat, pada masa ini tidak membenarkan masa Yang Berhormat sudah cukup. kenaikan tambangnya sebanyak 10 sen setiap 10 second. Jikalau teksi terlibat Tuan Ahmad Husni bin Mohd. dalam kesesakan trafik dia hanya mendapat Hanadzlah: Yang akhirnya. RM4.00 satu jam. Oleh sebab itu, semua teksi ingin mengelakan kawasan pusat Tuan Pengerusi: Ya. bandar pada masa itu.

Tuan Ahmad Husni bin Mohd. Tuan Pengerusi: Yang Berhormat, Hanadzlah: Saya percaya kalau MARA ucapan Yang Berhormatitu tidak termasuk dapat memberi perhatian kepada kawasan di bawah Kementerian Pembangunan Usahawan. Tidak cukup tambang teksi ini, bukan sahaja menguntungkan itu bukan di bawah Kementerian pelaburan MARA, malahan akan Pembangunan Usahawan. menguntungkan bumiputera. Terima kasih, Tuan Pengerusi. Dr. Lee Chong Meng: Bukan, bukan saya hendak sentuh masalah tambang Tuan Pengerusi: Bukit Bintang. sahaja. 11 DISEMBER 1995 61

Tuan Pengerusi: Tambang itu tidak 6.25 ptg. termasuk di bawah Kementerian Pembangunan Usahawan. Tuan Md. Isa bin Sabu (Kangar): Tuan Pengerusi, terima kasih di atas Dr. Lee Chong Meng: Baiklah saya kesudian Tuan Pengerusi mengizinkan mengikut arahan. Bagi Butiran 070000- saya untuk sama-sama mengambil UDA a tau berkenaan dengan Perbadanan bahagian dalam memberi pendapat Pembangunan Bandar, saya ingin dalam Maksud B .50-Kementerian membangkitkan masalah-masalah di Pembangunan Usahawan. Sehubungan Kuala Lumpur kepada Dewan yang mulia dengan itu sukacita saya menumpukan ini, bahawa pada masa ini di Kuala Lumpur perhatian kepada B utiran 060000- banyak bangunan-bangunan atau kedai­ Bahagian Francais dan 050000- kedai yang telah diambil alih oleh UDA Pembangunan Usahawan. sejak 15 tahun dahulu dan setakat ini bangunan-bangunan itu belum dirobohkan Sehubung dengan Pembangunan dan dibina semula selepas 10 tahun dan Usahawan, sukacita juga saya kaitkan pada masa ini akibatnya, ini akan dengan penjelasan Yang Berhormat merosakkan imej negara kita, khasnya Timbalan Menteri Pembangunan Kuala Lumpur kerana kedai-kedai yang Usahawan pada 6hb. Disember yang lalu telah diambil oleh UDA di Jalan Sultan, bahawa kementerian ini dalam usaha­ Jalan Tun S.H. Lee dan lain-lain di Kuala usaha membangunkan usahawan, baik Lumpur hanya diperkuatkan oleh kayu­ bumiputera atau bukan bumiputera kayuan dan ini sangat merbahaya. menyediakan berbagai-bagai kemudahan tabung. Antaranya ialah Tabung Usahawan Kedai-kedai itu akan runtuh jika tiada Baru dengan peruntukan RM800 juta dan dengan dikenakan kadar faedah 5%, tindakan sesuai yang diambil. Saya Tabung Industri Bumiputera dengan mencadangkan supayajikalau UDA tidak perun tukan sebanyak RM 100 juta dengan dapat membina semula bangunan­ kadar faedah 5% juga, Tabung Industri bangunan atau kedai-kedai bersejarah, Makanan dengan peruntukan RM500 juta silalah swastakan projek-projek itu untuk dengan kadar faedah 4% dan seterusnya melicinkan pembangunan semula Tabung Pinjaman Penjaja dan Peniaga bangunan lama di Kuala Lumpur. Kecil, 1992 dengan peruntukan sebanyak RM 160 ju ta dan tidak dikenakan a pa-a pa Saya harap, pihak kementerian akan faedah. Ini merupakan satu usaha oleh mengkaji semula semua dasar kementerian ini yang patutkita banggakan pengambilan kedai-kedai lama di Kuala dan memberikan kerjasama, tambah­ Lumpur kerana dasar ini tidak adil. tam bah lagi dengan tenaga baru yang ada Pemilik-pemilik kedai itu telah lama pada kementerian ini-Menteri pun muda mempunyai kedai-kedai itu dan jikalau dan Timbalan Menteri pun muda. pihak kerajaan hendak membaharui bangunan-bangunan itu saya yakin, Namun begitu, dalam usaha yang pemilik-pemilik kedai itu akan terima ban yak begini, kita dapati dari segi tenaga cadangan kerajaan untuk mengindahkan kerja tidak berubah di mana pada tahun bangunan-bangunan di ibukotakita. Saya 1995 dan 1996, masih juga 27. Dalam dengan ini ingin memohon menyokong. membangunkan usahawan ini say a dapati sepertimana yang disebut oleh Yang Sekian, terima kasih. Berhormat Rompin tadi bahawa kerja yang gigih ditunjukkan untuk Tuan Pengerusi: Kangar. mencantumkan usaha-usaha di antara 62 I I DISEMBER I995 bumiputera dengan bukan bumiputera kepala, tetapi hari ini apabila disebut sepertimana yang telah dijelaskan tadi ubat sakit kepala, tidak sebut ubat Aspro dan kita berharap supaya pengusaha­ tetapi disebut "tolong earl Panadol ". Begi tu pengusaha bumiputera ini sentiasa belajar juga dari segi ubat gigi-dia tidak sebut dan bekerjasama dengan usahawan bukan "ubatgigi", dia sebut "tolong beli Colgate". bumiputera. terutama sekali, yang men jadi masalah ataupun pemahaman awal pada Jadi, ini menunjU:kkan bahawa usahawan bumiputera kita ialah tentang usahawan yang berpengalaman seperti modal semata-mata. Tetapi sebenarnya ini kita patut mengambil contoh supaya dalam usahawan ini ban yak lagi perkara­ kita jadikan tauladan untuk kita juga perkara yang perlu dititikberatkan, berjaya. Waiau bagaimanapun, terutama sekali dari segi pengeluaran, kementerian inijuga berusaha, walaupun penjenamaan, logo, pengiklanan, proses, tidak berjaya dari segi francais di mana pemasaran dan juga promosi yang kita suatu masa dulu kita tengok dalam berita dapati kurang melibatkan bumiputera pada TV-Murtabak Pak Din, tetapi tidak masa ini. berjaya. Hari ini barangkali sudah luput Murtabak Pak Din, kerana saya percaya Namun begitu, saya percaya perkara proses-prosesnya-usaha ini didapati ini dapat diusahakan oleh kementerian melompat langkah-langkah yang perlu ini memandangkan baru-baru ini dalam dilalui misalnyapengeluaran seperti yang akhbar pun didapati kementerian ini saya sebutkan tadi, tetapi jika jenama sedang menjalankan usaha untuk mengutip murtabak tidak disebut, logonya tidak data-data usahawan-usahawan di seluruh ada, dari segi kaedah pemasaran pun tidak negara. Kalaulah kita dapati usahawan ada. Sa ya percaya perkara-perkara macam bumiputera tidak melibatkan kerjasama inilah yang perlu kita ...... dengan bukan bumiputera, saya yakin perkara 060000-Bahagian Francais tidak Tuan Pengerusi: Yang Berhormat, akan berjaya. diminta sambung besok.

Sekarang kita dapati apabila orang Tuan Md. Isa bin Sahu: Ya, terima membeli sesuatu barang bukan sahaja kasih Tuan Pengerusi. ditengok pada produk tetapi ditengok padajenama. Sebab kebanyakan sekarang Majlis Mesyuarat bersidang semula tertumpu kepada imej, begitu juga dari segi kualiti barangan dan ini juga Tuan Yang di-Pertua: Mesyuarat bergantung kepada promosi dan iklan ditangguhkan hingga jam 2.30 petang yang berpanjangan. Suatu masa dahulu esok. apabila kita sebut ubat sakit kepala­ disebut Aspro. Sekarang oleh kerana iklan tidak berjalan, Aspro luput, pada hal Aspro Dewan ditangguhkan pada pukul juga berkesan dari segi untuk ubat sakit 6.30 petang.

21SSS9