> onderzoek 2 3 onderzoek > 2008 is het op een na slechtste jaar. Afgelopen jaar verlieten 122 wethouders tijdelijk of definitief het pluche na een vertrouwensbreuk. In 2004 waren dat er 145. De parallel: beide jaren waren het tweede volledige collegejaar ná de raadsverkiezingen. Binnenlands Bestuur zet de verliezen op een rij.
Vallende 9 januari 2009/ week 1-2
wethouders OPMERKINGEN:OPMERKINGEN: - kader burgemeesters flink ingekort, tekening kan er ook uit daarna zoveel mogelijk passend maken. Illustraties > Jack Prince > Jack Illustraties
LIJST VAN GEMEENTEN VOLLEDIG MAKEN T/M ZEEWOLDE AUB
ALLE KADERTEKSTEN IN KADERLETTER ZETTEN
023-031_01-02_SPE_Opening 23 06-01-2009 16:35:01
2 4 > onderzoek henk bouwmans
Groot aantal ijna tweehonderd wethouders verlie- en Zeewolde vormen dit illustere rijtje. Anders dan ten het afgelopen jaar tijdelijk of defi- vorig jaar, toen in zes gemeenten de burgemeester werd gaf er om nitief het politieke toneel. De meesten, meegezogen in het conflict, kwam alleen de Veghelse 122B van de 196, moesten vertrekken of in de wachtka- burgemeester Arno Frankfort samen met al zijn wet- persoonlijke mer plaatsnemen vanwege een politieke vertrouwens- houders tussen de wielen. breuk. 2008 is daarmee voor wethouders het op een na Bleven daarmee alle burgemeesters op hun plek? Nee, redenen de slechtste jaar geworden sinds de invoering van het dua- maar liefst 61 gemeenten zagen in het afgelopen jaar lisme in 2002. Het record van 145 politiek gesneuvelde hun burgemeester vertrekken. Meestal was er sprake
9 januari 2009/ week 1-2 brui aan wethouders uit 2004 werd niet gehaald, maar met 122 van (vervroegde) pensionering - soms van promotie. wethouders die politiek in de problemen raakten, is Zoals Leen Verbeek (PvdA) die vanuit Purmerend 2008 voor wethouders een nieuw dieptepunt. commissaris van de koningin in Flevoland werd. Tussen 2004 en 2008 is er een opvallende parallel. Beide Burgemeester Wim de Gelder (GroenLinks) verruilde jaren zijn het tweede volledige ‘regeringsjaar’ van de Bloemendaal voor Alphen aan den Rijn. colleges die na de raadsverkiezingen van respectievelijk Als we alle burgemeesterswijzigingen én wethouders- 2002 en 2006 aantraden. Sinds de verkiezingen is het vervangingen bij elkaar optellen, wijzigde in 2008 in aantal vertrokken wethouders elk jaar gestegen. De 162 gemeenten de samenstelling van het college. Dat is teller stopte in 2008 bij 196. In 2007 stond de teller op een op de drie (36 procent). Ter vergelijking: in de hele 131 waarvan 71 na een politiek conflict, terwijl in eerste duale collegeperiode haalden 190 colleges zon- 2006 49 wethouders vertrokken, die na de raadsver- der verlies van wethouders of burgemeester de eind- kiezingen in dat jaar waren geïnstalleerd. Dertig van streep en werden zes op de tien colleges getroffen door hen wegens een politiek conflict. Na de raadsverkie- een verandering van de collegesamenstelling. zingen van 2002 was er hetzelfde beeld: een elk jaar groeiend aantal vertrokken wethouders met een piek Gezondheid Een trend die zich in 2007 aankondigde, in het tweede volledige collegejaar. Daarna daalde het zette zich in 2008 door. Een groot aantal wethouders aantal vertrokken wethouders. gaf er om persoonlijke redenen, danwel vanwege de Dat 2008 het record van 2004 niet verbetert, kan wor- gezondheid (noodgedwongen) de brui aan. Voor ver- den verklaard met het argument dat iedereen (raad, schillende wethouders was de combinatie van een wethouders en burgemeesters) inmiddels beter de weg reguliere baan met de bestuursfunctie te zwaar. Het weet te vinden in het duale bestuurssysteem. Echter: aantal wethouders dat om gezondheids- en persoon ook mag niet vergeten worden dat er door herindelin- lijke redenen (zoals pensionering) vertrok, steeg van gen en fusies in 2008 1512 wethouders waren, terwijl in tien in 2006 via 27 in 2007 naar 37. Een recordaantal 2004 begonnen werd met zo’n 1650 wethouders. van vijf wethouders overleed afgelopen jaar. In ieder geval lijkt het hoge aantal vertrokken wethou- Opvallend was ook dat negen wethouders het wethou- ders niet te worden veroorzaakt door ‘de wethouder- derschap verruilden voor een fulltime betrekking bui- van-buiten’. Een minderheid van de vertrokken wet ten het openbaar bestuur. Ook hier is sprake van een houders, drie op de tien, is afkomstig van buiten de trend, sinds de verkiezingen stijgt het aantal wethou- raad. De opvolgers zijn fifty-fifty afkomstig vanuit de ders dat een baan buiten het gemeentehuis prefereert raad en van buiten de gemeenteraad. boven het wethouderschap. Dat wordt niet altijd op prijs gesteld. De Leeuwardense Collegecrises Opvallend in 2008 is het grote aantal wethouder Yvonne Bleize (GroenLinks), die directeur colleges dat in een crisis geraakte. In achttien gemeen- van het Cartesius Instituut in de Friese hoofdstad is ten werden de wethouders demissionair en kwamen zij geworden, werd er tijdens haar afscheid van de raad aan vaak niet meer terug. Albrandswaard, Bodegraven, herinnerd dat zo’n snel vertrek niet de bedoeling was. Harenkarspel, Kampen, Meerssen, Nederweert, Nuth, Wethouder word je in beginsel voor een periode van Roerdalen, Scherpenzeel, Tilburg, Uitgeest, Valkens- vier jaar, zo kreeg Bleize te horen. waard, Veghel, Waalwijk, Wassenaar, Weesp, Winsum Het wethouderschap blijkt ook in 2008 een mooie opstap naar een andere publieke functie. Liefst tien wethouders solliciteerden met succes naar het burge- !ANTAL AFGETREDEN WETHOUDERS IN meesterschap. Twee wethouders van de ChristenUnie, 4OTAAL VERTROKKEN Wouter de Jong (Houten) en Marion Haak-Griffioen !NDERE ZAKELIJKE WERKKRING (Woerden), verkasten na de collegecrisis in het Utrecht- !NDERSPERSOONLIJK se provinciale bestuur naar de provincie om gedepu- "URGEMEESTERS !NDERE POLITIEKE WERKKRING teerde te worden in het nieuwe college van GS. De Haag- BENOEMING se wethouder Jetta Klijnsma (PvdA) maakte de politiek /VERLIJDEN 'EZONDHEID mooiste promotie met haar benoeming vlak voor kerst tot staatssecretaris van Sociale Zaken.
(ERINDELING > ©B-graphic Illustratie Op de volgende pagina’s geeft Binnenlands Bestuur het overzicht van de wethouders die om politieke redenen voortijdig vertrokken. De lijst van alle vertrokken wet- houders is te vinden op de website van Binnenlands .A POLITIEKE BREUK Bestuur, www.binnenlandsbestuur.nl
023-031_01-02_SPE_Opening 24 06-01-2009 16:35:03
> onderzoek 2 5 De lijst Gevallen na politieke vertrouwensbreuk in 2008
van financiën een begrotingste- Bodegraven
6ERTROKKEN WETHOUDERS PER PARTIJ kort zonder dekkingsvoorstel- Jan Bouwens (PvdA) moet weg 9 januari 2009/ week 1-2 len presenteert. Opvolger: nadat coalitiepartij Beter Bode- 0VD! Marga Duijnker (PvdA). graven het vertrouwen in hem #$! en zijn fractie opzegt. De wet- Beverwijk houder wordt verweten onvol- 66$ Wim Spruit (PvdA) stopt ermee doende werk te maken van het omwille van zijn gezondheid, collegespeerpunt voor meer OPMERKINGEN: ,OKAAL maar erkent aan het einde van bestuurlijke transparantie en 'ROEN,INKS het jaar dat er sprake is van een participatie van de burger. In politiek onwerkbare situatie reactie daarop bieden de overi- #HRISTEN5NIE > ©B-graphic Illustratie door de lokale machtspolitiek ge twee wethouders Gerrit- 3'0 van zijn en andere partijen. Wim van Veelen (Christen- Opvolgster: Jacqueline Doren- Unie) en Nel de Wilde-van der $ bos (PvdA). Gaag (Beter Bodegraven) hun ontslag aan. 0OLITIEK CONFLICT OM ANDERE REDENEN TOTAAL Binnenmaas Alinda Callewaert (CDA) wordt Boxmeer Abcoude dan om de inhoud van de voor- verantwoordelijk gehouden Hermien van den Brand (VDB) Kees Veldhuijzen (VVD) treedt stellen die zij indient. Opvolger: voor de chaos bij de regionale stapt in de zomer op vanwege af vanwege een vertrouwens- Dolf Veenboer (PvdA). afvalverwerking na een rapport politieke problemen. Geen breuk met eigen fractie. Opvol- daarover van de regionale re- opvolger. ger: Ton de Roode (PvdA). Amsterdam kenkamercommissie en het Hennah Buyne (PvdA) struikelt bureau BING. Zij verliest het Bronckhorst Albrandswaard over omstreden lesbrief met vertrouwen van de coalitiepart- Dirk Nas (PvdA) legt het wet- Een unaniem aanvaarde motie anti-Wilderspassage. Opvolger: ners. Opvolger: Jan Westerop houderschap neer vanwege ver- van wantrouwen van oppositie- Freek Ossel (PvdA). (CDA). schil van inzicht binnen het col- partij EVA brengt de coalitie van NAP, PvdA en VVD ten val. Arnhem Jan Backbier (Nieuwe Albrands- Sander van Bodegraven (PvdA) 2004 blijft het rampjaar waardse Partij), Gerard Brus- stapt op na conflict over te duur saard (PvdA) en Dick Roelse uitgevallen verbouwing van het Voor wethouders blijft 2004 het absolute rampjaar. Toen traden 145 (VVD) komen ten val. Aanlei- Museum voor Moderne Kun- wethouders tijdelijk of definitief af om politieke redenen. Voor de ding voor de val: over en weer sten. Opvolger: Roeland Kreeft tweede keer sinds de invoering van het dualisme zijn er meer dan wordt wethouders een gebrek (PvdA). honderd wethouders om politieke redenen tijdelijk of definitief van aan communicatie over hun het pluche verdwenen. In het afgelopen jaar werden 122 wethouders beleid verweten. Opvolgers: Baarn met een politieke vertrouwensbreuk geconfronteerd. Dat is ruim Vera Spruit-Remijn (VVD), Anneke Maareveld (CDA) stapt twintig minder dan in 2004. Er is een opvallende parallel tussen Raymond van Praag (PvdA) en op wegens aanhoudende kritiek beide jaren: zowel 2008 als 2004 is het tweede volledige jaar van de Han van Toornburg (CDA). op haar zwakke functioneren. collegeperiode. Opvolger: Henk van de Kerk Alkmaar (CDA). Henk Hanssen (VVD) stapt op. 2AMPJAAR NIET BEDREIGD DOOR Zijn partij wil niet verder omdat Berkelland 6OOR WETHOUDERS BLIJFT IN HET DUALE TIJDPERK HET ABSOLUTE RAMPJAAR 4OEN SNEUVELDEN ER WETHOUDERS de partij onvoldoende profile- Henk Goudbeek (PvdA) stapt op OM POLITIEKE REDENEN TIJDELIJK OF DEFINITIEF ring herkende in de uitvoering omdat zijn integriteit in de ‘fit- van het collegeprogramma. nesskwestie’ in twijfel wordt Opvolger: Nico Alsemgeest getrokken. Opvolger: Jan Zap (D66) peij (PvdA). Illustratie > ©B-graphic Illustratie Amstelveen Bernisse Yeter Tan (PvdA) stapt op omdat Jan van Doorn (CDA) verliest het zij het vertrouwen van de raad vertrouwen van coalitiegenoot mist; het gaat volgens haar VVD en de raad omdat hij als meer over de vorm en de stijl, verantwoordelijk wethouder
023-031_01-02_SPE_Opening 25 08-01-2009 08:31:22
2 6 > onderzoek Slachtoffer van kredietcrisis Drimmelen daarop door het CDA ingedien- Harry Bakker (Lijst Harry Bak- de motie van wantrouwen te- Geen enkele ker) wordt weggestuurd met gen Koppers haalt geen meer- wethouder een motie van wantrouwen we- derheid, waarop het CDA zijn Financiën hoefde gens gebrekkig communicatief wethouder terugtrekt. Geen het veld te ruimen vermogen. De VVD zegt het ver- opvolger, de overgebleven wet- voor de gestalde trouwen in de coalitie op waar- houders krijgen een fulltime tegoeden bij na Lijst Harry Bakker uiteenvalt aanstelling. IJslandse banken. en Ben Hennekam (Lijst Harry Toch verdween er Bakker) ook moet vertrekken. Epe eentje door de Opvolgers: Jan van Meggelen Frouke van Dam (VVD) treedt kredietcrisis. (Combinatie Algemeen Belang) terug nadat haar partij zich te- en Jan de Jong (PvdA). rugtrekt uit de coalitie vanwege
9 januari 2009/ week 1-2 Vijftien wethouders Financiën van evenzoveel gemeenten kregen een bezuiniging op de brand- vragen en verwijten naar het hoofd over het stallen van 92,4 miljoen Druten weerkazerne in Oene. Geen euro op IJslandse banken. Aan het eind van het jaar is Frans André van den Hurk (CDA) stapt opvolger. Hellendaal (Amstelveen), Paul Schings (Alphen aan den Rijn), Jetta op nadat zijn partij zich terug- Klijnsma (Den Haag), Jan Landsaat (Naarden), Wim van Tatenhove trekt uit de coalitie met Welzijn Ermelo (Veere), Sophie van ’t Westeinde (Goes), Dirk Heijkoop (Graaf- Druten, Akkoord ‘94 en Dorps- Peter Meijer (VVD) stapt op stroom), Peter Gerrits (Asten), Dion van Steensel (Dordrecht), lijst Druten. Aanleiding is een volgens politieke afspraak bij de Albert Heitink (Scherpenzeel), Jan Schreuder (Woudenberg), overschrijding van een miljoen formatie. Opvolger: Esther Ver- Richard op ’t Veld (Opmeer), Kees van der Kraan (Pijnacker- euro bij de tijdelijke huisves- hagen (VVD). Nootdorp), Peter Bakker (Texel) noch Cees Meulman (Zundert) de ting van een basisschool. De wacht aangezegd. Klijnsma is inmiddels vertrokken. Zij is staatsse- verantwoordelijke wethou- Grave cretaris van Sociale Zaken geworden, als opvolgster van Ahmed der Koppers (Welzijn Jacques van Geest (PvdA) wordt Aboutaleb, de nieuwe burgemeester van Rotterdam. Druten) erkendt de raad daar- door de raad weggestuurd om- Toch is er één opmerkelijk slachtoffer van de kredietcrisis: over niet te hebben geïnfor- dat hij de raad te laat heeft geïn- VVD-wethouder Ben de Vries moet het veld ruimen in Pijnacker- meerd, maar blijft aan. Een formeerd over financiële tegen- Nootdorp. Zijn partij steunt een motie van wantrouwen tegen CDA- wethouder van financiën Kees van der Kraan, waarin de wethouder verantwoordelijk wordt gehouden voor de IJslandse bankdeposito- Spraakmakend affaire die de Zuid-Hollandse gemeente voorlopig twaalf miljoen euro kost. De motie haalt ondanks de steun van coalitiepartij VVD Wethouder Hennah Buyne tekent in Amsterdam voor het spraak net geen meerderheid. Het stemgedrag van de VVD wekt de toorn makendste vertrek. Tilburg voor de opvallendste crisis. van het CDA en leidt tot een vertrouwensbreuk tussen de coalitie- partijen CDA, PvdA en VVD. Het CDA eist het vertrek van de De Amsterdamse wethouder Buyne, die in 2006 de naar de landelijke liberale wethouder De Vries en krijgt zijn zin. De mannenbroeders politiek vertrokken Ahmed Aboutaleb opvolgde, moet in het voorjaar van SGP/ChristenUnie, die er voor zorgden dat de motie van aftreden na een conflict over een omstreden lesbrief over de vrijheid wantrouwen tegen Van der Kraan geen meerderheid haalde, van meningsuiting die zij op verzoek van openbare scholen had laten verklaren zich bereid de opengevallen plek in te nemen. opstellen. De bewuste brief bevat een passage die uitgelegd kan worden als kritiek op het Tweede-Kamerlid Geert Wilders. Buyne ontkent aanvankelijk iets met de inhoud van de lesbrief van doen te lege. Opvolgster: Anne van Kuil en stapt uit de coalitie. hebben. Kort daarna moet zij toegeven dat zij zich wel persoonlijk met (PvdA). de inhoud heeft bemoeid. Het leidt tot een breuk met de raad - en haar Dinkelland vertrek. Een verantwoording laat de wethouder, die met bloemen en Capelle aan den IJssel Evert-Jan Krouwel (PvdA) houdt gejuich door haar Surinaamse achterban wordt uitgeluid, achterwege. Hans Jacobs (VVD) stapt op om- de eer aan zichzelf na een rap- dat hij het vertrouwen verliest port over de integriteit van de Voor de opvallendste crisis tekent Tilburg. In april stellen alle van de coalitiepartners Leef- wethouders in de bestuurscrisis wethouders hun portefeuille ter beschikking na een conflict over het baar Capelle en PvdA. Aanlei- rond het functioneren van bur- zogeheten Adje-theater, vernoemd naar de sidekick van tv-presenta- ding is het stoppenzetten van gemeester Willeme. Opvolger: tor Paul de Leeuw. De crisis betekent het vertrek van het CDA uit het subsidie aan de Capelse Muziek- Jan ter Schegget (PvdA). Tilburgse bestuur. De overige wethouders keren terug in het nieuwe school en het gebrekkig organi- college dat uitgebreid wordt met VVD en SP. De afgetreden CDA- seren van een goed alternatief. Dongeradeel wethouders Els Aarts- VVD stapt uit de coalitie. Opvol- Jacob Appelhof (CDA) legt het Engbers en Hans Janssen ger: nog onbekend. wethouderschap neer vanwege hoeven niet op hun het mislukken van het Bonifati- volledige wachtgeld terug te Cranendonck usproject, bedoeld om risico- vallen. Aarts wordt interim- Rudy Snel (PvdA) krijgt een jongeren van zestien tot en met wethouder in Breda, waar zij motie van wantrouwen aan zijn 25 jaar te begeleiden. De deelna- de zieke partijgenoot Adank broek; hij wordt beschouwd als me aan het project blijft be- vervangt. Hans Janssen een stoorzender en haalt de be- perkt waardoor de gemeente wordt door CDA-commis- stuurskracht van de gemeente een schade lijdt van 90 duizend saris van de koningin Maij- omlaag. Als blijkt dat een raads- euro. Appelhof neemt de ver- Weggen benoemd tot meerderheid de motie steunt, antwoordelijkheid voor dat fa- waarnemend burgemeester trekt de PvdA haar wethouders len voor zijn rekening. in Oisterwijk. Snel en Ton Kuiper (PvdA) terug Opvolger: Klaas de Graaf (CDA).
023-031_01-02_SPE_Opening 26 06-01-2009 16:35:14
> onderzoek 2 7 vallers bij het ambitieuze Hoorn Van kleur verschoten woningbouwproject Wisseveld. Cees van der Maat (VOC Hoorn) De verliezen bij dat project zou- dient zijn ontslag in. Zijn fractie Door een politiek conflict den kunnen oplopen tot dertig heeft genoeg van ‘achterkamer- veranderde in 2008 op 34 miljoen euro. Opvolger: nog tjespolitiek en handjeklap’ na- wethoudersposten de niet bekend. dat het college de raad slechts politieke achtergrond onder druk van de dreiging met van de wethouder. Halderberge opstappen van alle wethouders Gerard Huijpen (VVD) dient achter het plan Jeugd & Alcohol De VVD zag de meeste onder druk van de raad zijn krijgt. Twistpunt in dat plan is wethoudersposten (tien) ontslag in. Huijpen heeft de het uiterste toelatingsuur voor na een politiek conflict plaatselijke politie beledigd cafés. De Hoornse coalitie die of breuk verloren gaan. en geïntimideerd na de aan- verder bestaat uit CDA, PvdA en De lokale partijen, CDA,
houding van zijn dochter en GroenLinks beraadt zich. VVD en PvdA konden elk zeven keer een wethouderspost 9 januari 2009/ week 1-2 schoonzoon. Volgens eigen binnenhalen die eerder in het bezit was van een andere politieke zeggen was Huijpen als vader Kampen partij. Opvallend is dat de SP geen enkele wethouderspost en niet als bestuurder op het Mark Markusse (SGP) treedt te- verloor en er een won. Dat is ook direct de meest betekenisvolle politiebureau. Opvolger: nog rug vanwege onvrede over het mutatie: in Tilburg verving de SP het CDA na de ‘Adje-crisis’. onbekend. beleid van het college over de Daarmee werd Tilburg de derde stad, na Heerlen en Eindhoven, in zondagsrust. het van oudsher door het CDA gedomineerde zuiden, waar de SP Harenkarspel De coalitie van PvdA, SGP en collegeverantwoordelijkheid kreeg. Het college met de drie wethou- ChristenUnie valt uiteen nadat De top drie van winnaars (die een wethouderspost binnenhaalden OPMERKINGEN: ders Rob Heijmans (PvdA), Myr- blijkt dat de PvdA niet verder ten koste van een andere partij) en verliezers (die een wethou- the Scheltema Heere (VVD) en wil met de SGP. Daarmee wor- derspost verloren aan een wethouder van een andere kleur). Marius Kant (AB ’89) wordt door den de andere wethouders Bert een aangenomen motie van Boerman (ChristenUnie), Jan 7INST EN VERLIESREKENING TOP wantrouwen van collegepartij Kattenberg (ChristenUnie), Jan 7ETHOUDERSPOSTEN GAAN NAAR EEN ANDERE POLITIEKE PARTIJ AB ’89 naar huis gestuurd. Aan- Wieten (PvdA) en Harry de Goe- $E WINNAARS $E VERLIEZERS "ALANS leiding: een gebrek aan transpa- de (PvdA) demissionair. Er komt WINST VERLIES rantie van het college over het uiteindelijk een nieuwe coalitie Spraakmakend nieuwe structuurplan. Opvol- waarin de SGP wordt vervangen gers: Jos de Groot (CDA), Simon door het CDA dat twee nieuwe Wethouder Hennah Buyne tekent in Amsterdam voor het spraak Steltenpool (CDA) en Gerda wethouders meebrengt: Cor Illustratie > ©B-graphic Illustratie makendste vertrek. Tilburg voor de opvallendste crisis. Rootjes-de Boer (AB ’89). Adema en Pieter Treep. De de- missionaire wethouders volgen De Amsterdamse wethouder Buyne, die in 2006 de naar de landelijke Hellevoetsluis zichzelf op met uitzondering #$! 'ROEN $ 66$ #$! ,OKALE 0VD! 'ROEN $ 0VD! ,INKS PARTIJEN ,INKS politiek vertrokken Ahmed Aboutaleb opvolgde, moet in het voorjaar Leen van Prooijen (Inwonersbe- van Harry de Goede die uit on- ,OKALE PARTIJEN aftreden na een conflict over een omstreden lesbrief over de vrijheid lang Hellevoetsluis) dient zijn vrede met de nieuwe portefeuil- 66$ van meningsuiting die zij op verzoek van openbare scholen had laten ontslag in, hij slaagt er niet in leverdeling opstapt. opstellen. De bewuste brief bevat een passage die uitgelegd kan met de watersportverenigingen worden als kritiek op het Tweede-Kamerlid Geert Wilders. Buyne tot overeenstemming te komen Leiderdorp ontkent aanvankelijk iets met de inhoud van de lesbrief van doen te over een door de raad bepaalde Kees Wassenaar (VVD) stapt op school. Opvolger: Kees de Kruijf een motie van de raad wordt hebben. Kort daarna moet zij toegeven dat zij zich wel persoonlijk met verhoging van de haventarie- nadat zijn fractie het vertrou- (PvdA). gedwongen. Er komt een nieu- de inhoud heeft bemoeid. Het leidt tot een breuk met de raad - en haar ven. Van Prooijen vindt dat hij wen opzegt in de coalitie bij een we coalitie waarin Ummels te- vertrek. Een verantwoording laat de wethouder, die met bloemen en op pad is gestuurd met een on- conflict over verhoging van ozb. Losser rugkeert samen met Luc Vol- gejuich door haar Surinaamse achterban wordt uitgeluid, achterwege. uitvoerbaar besluit. Opvolger: Leo Maat (Groen- Cees van den Bos (PvdA) houdt ders (Partij Groot Meerssen) en Links). ermee op nadat er twee keer Marc Schats (PvdA-Groen- Voor de opvallendste crisis tekent Tilburg. In april stellen alle Hillegom een motie van wantrouwen te- Links). wethouders hun portefeuille ter beschikking na een conflict over het Don van Zuijlen (Bevolkingsbe- Loenen gen hem is ingediend wegens zogeheten Adje-theater, vernoemd naar de sidekick van tv-presenta- langen Hillegom) moet aftre- Joseph Toonen (PvdA) stapt op twijfel aan zijn integriteit. Meijel tor Paul de Leeuw. De crisis betekent het vertrek van het CDA uit het den na een scheuring in zijn ei- vanwege afkalvende vertrou- Geert Verstappen (CDA) wordt Tilburgse bestuur. De overige wethouders keren terug in het nieuwe gen partij. Opvolger: Jan van wen in de gemeenteraad over de Marum door de raad met een motie van college dat uitgebreid wordt met VVD en SP. De afgetreden CDA- Griensven (VVD). late oplevering van de brede Feike Mollema (PvdA) stapt op wantrouwen weggestuurd om- wethouders Els Aarts- na een vertrouwensbreuk met dat hij weigert een dwangsom Engbers en Hans Janssen "ENOEMING TOT BURGEMEESTER de eigen fractie. Mollema ver- van de gemeente te betalen. hoeven niet op hun .AAR POLITIEKE KLEUR liest het vertrouwen omdat hij Opvolger: Thei Neijnens (CDA) volledige wachtgeld terug te vertrouwelijke stukken zou vallen. Aarts wordt interim- 66$ 'ROEN,INKS 3'0 hebben gelekt naar een belan- Middelharnis wethouder in Breda, waar zij #HRISTEN5NIE gengroep. Opvolger: Jan Vos Peter Visser (CDA) treedt terug de zieke partijgenoot Adank 0VD! (PvdA). conform de afspraak in de coali- vervangt. Hans Janssen tieonderhandelingen ten gun- wordt door CDA-commis- > ©B-graphic Illustratie Meerssen ste van Anton Wesdorp (VVD). saris van de koningin Maij- John Ummels (VVD) treedt af Weggen benoemd tot nadat de VVD het vertrouwen Neder-Betuwe waarnemend burgemeester #$! in de coalitie opzegt. Jo de Jong Henk Vreeswijk (SGP) verliest in Oisterwijk. (CDA) weigert, maar moet toch het vertrouwen wegens een ge- aftreden nadat hij daartoe door brekkige communicatie over
023-031_01-02_SPE_Opening 27 06-01-2009 16:35:21 2 8 > onderzoek Diepste crisis, langste formatie wethouder verantwoordelijk kost Roosendaal 1,6 miljoen wordt gehouden voor de IJs- euro. Dit leidt tot een vertrou- De ingrijpendste crisis landse bankdepositoaffaire die wensbreuk tussen de coalitiepar- voltrekt zich in Veghel. de gemeente voorlopig twaalf tijen. De raad houdt echter het De langste formatie is miljoen euro kost. De motie vertrouwen in de zittende wet- weggelegd voor Zeewolde. haalt ondanks de steun van houders. Pas na de zomer als een coalitiepartij VVD net geen nieuwe coalitie is geformeerd Veghel haalt in januari de meeerderheid, maar leidt tot wordt VVD-wethouder Cees Lok kolommen van Binnenlands een vertrouwensbreuk tussen weggestuurd. Opvolgers: Jan Bestuur met kritiek van de coalitiepartijen CDA, PvdA Voogd (Roosendaalse Lijst), Peter hoogleraren op een en VVD. Het CDA eist en krijgt Uytdehage (GroenLinks) en gemeentelijke integriteits- het vertrek van VVD-wethouder Driek van Griendsven (PvdA). verklaring waarin staat dat Ben de Vries.
9 januari 2009/ week 1-2 een goede vervulling van de Rotterdam functie van ambtenaar kan Reiderland Orhan Kaya (GroenLinks) verliest betekenen dat ‘enkele grondrechten niet of in beperkte mate’ Ruud Hietbrink (PvdA) wordt het vertrouwen van coalitiepart- uitgeoefend kunnen worden. Zowel ambtenaren als externe gedwongen tot aftreden vanwe- ner PvdA vanwege zijn slechte medewerkers moeten het document ondertekenen. Ongeoorloofd en ge de omstreden sloopplannen resultaten op het politiek zeer in strijd met de grondrechten, oordelen de hoogleraren. Bestuurlijke van het dorp Ganzedijk. Opvol- gevoelige dossier participatie. en politieke gevolgen kunnen niet uitblijven. Gemeentesecretaris Rick ger: Auke ten Hoeve (PvdA). Opvolger: Rik Grashoff (Groen- Maas is een van de eerste slachtoffers en als de eerst verantwoorde- Links). lijke wethouder valt, volgt de rest in sneltreinvaart, burgemeester Reusel-de Mierden Arno Frankfort incluis. Veghel verkeert maandenlang in een Harry Jacobs (PvdA) vertrekt op Rozenburg bestuurscrisis die pas tegen de zomer wordt opgelost. eigen verzoek na een vertrou- Siemen Schutte (ChristenUnie) De langste en ingewikkeldste formatie vindt plaats in Zeewolde. Vlak wensbreuk in het college dat tij- stapt uit het college omdat hij voor de jaarwisseling schrijft Thijs van Daalen (ChristenUnie) zijn dens zijn zomervakantie een het oneens is met coalitiegeno- afscheidsbrief. Hij vertrekt vanwege een gebrek aan steun in het deel van zijn portefeuille inpikt. ten CDA en Gemeentebelangen college voor zijn beleid. Zijn vertrek legt de totaal verziekte verhou- Geen opvolger. die de zelfstandigheid van de dingen in de poldergemeente bloot. De andere wethouders, Helma gemeente vooralsnog niet willen Lodders (VVD) en Michiel Schouten (Leefbaar Zeewolde), vertrekken Rhenen opgeven. Opvolger: geen. niet lang daarna. Met hulp van externe zielenknijpers wordt er ‘een Betty van den Bosch (VVD) stapt ontgiftingsperiode’ afgesproken om het bestuurlijke en politieke op vanwege een politieke Rucphen klimaat te reinigen. Pas in de zomer is de lucht zo ver opgeklaard dat er afspraak en omdat het wethou- Ad van Loon (PvdA) neemt ont- een nieuwe coalitie en een nieuw college met drie wethouders van derschap niet zou passen bij haar slag na een breuk met de eigen buiten aantreden. De ChristenUnie belandt in de oppositie. ambities. Opvolgster: Anne van fractie vanwege sloop van hui- Van Daalen, de aanstichter van de crisis, wordt in het najaar wethou- der Boon (VVD). zen. De PvdA breekt daarmee der in Houten, waar hij Wouter de Jong opvolgt die gedeputeerde een verkiezingsbelofte. Van Loon (ChristenUnie) in het nieuwe Utrechtse provinciebestuur werd. Roerdalen meldt zich eerst ziek, maar dat Nadat eind 2007 wethouder Thei druist in tegen zijn gevoel voor Neijnens (CDA) opstapte na een rechtvaardigheid. Opvolger: Piet traag verlopende projecten en Nuth motie van wantrouwen wordt er van den Kieboom (PvdA). neemt ontslag. Opvolger: Hans Een conflict over de toetreding een analyse gemaakt van de be- Keuken (SGP). tot Parkstad Limburg leidt tot stuurlijke situatie in Roerdalen. Scherpenzeel een collegecrisis. Leon Pansters Het oordeel: wethouders kunnen Onder leiding van de SGP zegt de Nederweert (VVD) neemt ontslag waarna niet met elkaar door een deur en raad het vertrouwen op in het Thieu Beelen (Jongeren Ak- Math Suppers (Leefbaar Nuth) zijn niet professioneel genoeg college vanwege de verdeeldheid koord Nederweert) verliest het wordt weggestuurd en de coali- om dat te verbergen. Opgestapte over de gewenste herindeling vertrouwen van de coalitiepart- tie met drie wethouders ten val drie wethouders: Jo Reijnders van Scherpenzeel. Het betekent ners PvdA en VVD. Reden: een komt. Huub Kockelkoren (PvdA) (Jongerenlijst), Jan Geraedts het vertrek van het CDA uit de dringende opknapbeurt van de volgt zichzelf op. Tot het nieuwe (Roerstreek Lokaal) en Ger Nis- coalitie en van Jan van Kampen kerktoren blijkt honderddui- college treden ook toe Jacques sen (Lijst Nissen). Twee van de (CDA) die al langer onder vuur zenden euro’s duurder dan ge- van den Berg (CDA) en Bèr van opgestapte wethouders keren lag vanwege onduidelijke com- raamd en de wethouder heeft den Heuvel (Leefbaar Nuth). terug in de nieuwe coalitie: municatie. Han de Ridder (VVD) de raad daarover te laat geïnfor- In de herfst neemt Kockelkoren Reijnders en Geraedts. De derde en Albert Heitink (ChristenUnie) meerd. De lokale partij trekt (PvdA) ontslag omdat hij zegt wethouder wordt Herman Nijs- worden demissionair maar ke- daarop de stekker uit de coali- niet te willen werken voor een kens (VVD). ren uiteindelijk terug in de nieu- tie. Mart van de Mortel (PvdA) gemeente zonder zelfrespect. we coalitie waarin de SGP geen en Renée Wernink (VVD) wor- De reden voor zijn ontslag is het Roosendaal wethouder krijgt en zich vervol- den demissionair. ter discussie stellen van de inte- Peter Buijs (Roosendaalse Lijst) gens terugtrekt in de oppositie. griteit van oud-burgemeester moet opstappen na een motie Opvolger: Teun van de Weert Noordwijkerhout Binderhagel. Opvolger: Funs van wantrouwen die wordt ge- (Democratisch Scherpenzeel/ Annemarie Smit-Ligeon (Groen- Pluijmaeckers (PvdA). steund door coalitiepartij VVD. PvdA), Han de Ridder (VVD) en Links) neemt ontslag nadat er in Buijs wordt verantwoordelijk Albert Heitink (ChristenUnie) de raad openlijk getwijfeld Pijnacker-Nootdorp gehouden voor een fout in het wordt aan haar kwaliteiten als De VVD steunt een motie van ambtelijk apparaat waardoor Schinnen wethouder. Opvolger: Marcel wantrouwen tegen CDA-wet- een deel van de rioolbelasting Het opstappen van Jeu Smeets Vissers (GroenLinks). houder Van de Kraan waarin de niet kan worden geheven en dat (CDA) in het najaar van 2007
023-031_01-02_SPE_Opening 28 06-01-2009 16:35:26 > onderzoek 2 9 luidt de val van de coalitie in met Burgemeestersketting afgelegd de wethouders Wilma Adriaans (PvdA) en Henriette Thuis (Ver Arno Frankfort (Veghel) is de of vertrek naar een nieuwe post. val van het gehele college. nieuwingsgroep). enige burgemeester die na een De opvallendste promotie was Een missive aan het Veghelse Het conflict ging over de manier bestuurscrisis het veld moet voor PvdA’er Leen Verbeek. Hij ambtenarenkorps om geen van communiceren. In het nieu ruimen. verruilde het burgemeester- kritische noten af te geven, kost we college keert Adriaans terug schap van Purmerend voor de eerst de gemeentesecretaris de en wordt Thuis vervangen door In 2007 kondigden nog zes post van commissaris van de kop en leidt uiteindelijk tot het Harry Driessen (Vernieuwings burgemeesters hun vertrek aan koningin in Flevoland. Verbeek vertrek van burgemeester en groep). vanwege een politiek conflict en krijgt daarmee toch nog zijn wethouders. in 2006 twee. gewenste vertrek. In januari Een kans op herstel was er Schoonhoven In 61 gemeenten kreeg de verloor hij het burgemeesters evenmin voor burgemeester Mario Deerenberg (Gemeente ambtsketting het afgelopen jaar referendum van Eindhoven van Frans Willeme van Dinkelland.
belangen) krijgt onvoldoende een andere drager. De redenen partijgenoot Rob van Gijzel. Willeme werd per 1 maart 9 januari 2009/ week 1-2 vertrouwen van de gemeente voor het vertrek van de Na een politiek conflict struikelt formeel ontslagen naar raad bij de uitvoering van een burgemeester waren (vervroeg- één burgemeester. Arno aanleiding van de crisis rond zijn multifunctionele accommoda de) pensionering, einde van Frankfort, burgemeester in functioneren die al in november tie in Schoonhoven-Oost. interim- of waarnemingsperiode Veghel, wordt meegesleurd in de 2007 was ontstaan. Opvolger: Peter Matheij (VVD). vanwege een vertrouwensbreuk Paul de Leeuw. Het CDA vindt dat mans (GroenLinks, uit Mierlo). Steenbergen met zijn eigen fractie. Opvolger: de financiële onderbouwing te De coalitie van PvdA, CDA en Luc Greven (PvdA). kortschiet, waarop de eigen wet Veghel Steenbergen Anders komt ten val houder Hans Janssen besluit af te Vijf wethouders en burgemeester over de kassenkwestie bij Din Stein treden. Zijn collega’s volgen uit Arno Frankfort treden af na de teloord. Bert van Kesteren (Steen Harry Govers (CDA) stapt op als collegialiteit. Er wordt een nieuw crisis over de integriteitskwestie bergen Anders) houdt de eer aan de raad weigert hem nog langer college geformeerd zonder het waarbij ambtenaren gedwongen zichzelf, Koos Boluijt (CDA) ver ontheffing van het woonplaats CDA maar met VVD en SP. Jan worden geen kritische noten af trekt na een motie van wantrou vereiste te geven. Het CDA trekt Hamming (PvdA), Hugo Backx te geven. De VVD vindt dat ver wen. daarop de stekker uit de coalitie (PvdA), Marieke Moorman antwoordelijk wethouder Pieter Wilma Baartmans (PvdA) mag met DOS en PvdA. (PvdA) volgen zichzelf op. Joost van Dieperbeek (CDA) zijn porte door in de nieuwe coalitie met Möller (VVD), Gon Mevis (GL), feuille moest neerleggen. De eer VVD en Gemeente Belangen/dé Tilburg Johan van den Hout (SP) en Paul ste wethouder die aftreedt na Lokale Partij (GB/DLP). Deze par Alle wethouders treden af nadat Huijgen (SP) volgen de CDA’ers publicatie van het rapport is Ma tijen leveren als nieuwe wethou de CDA-fractie weigerde akkoord Els Aarts en Hans Janssen op. rianne van Campen-Berlie ders: Ger de Neve (VVD) en Cors te gaan met de plannen voor een (VVD). Daarna trekt de VVD zich Zijlmans (GB/DLP) nieuw theater in de stad. Dat zou Uitgeest terug en constateren DDB en worden geëxploiteerd door ko Na een aanvaarde motie van CDA dat er geen meerderheid Steenwijkerland miek Arijan van Bavel, beter be wantrouwen tegen Arnold Sely meer is voor de coalitie. Hun wet Wouter de Vries (PvdA) stapt op kend als Adje uit de show van (Progressief Uitgeest) klapt de houders (Christ van Bree, Demo coalitie met CDA en PvdA uit el cratisch Dorpsbelang), Annemie kaar. Aanleiding is het onduide ke van den Broek-van de Ven 6ERTROKKEN WETHOUDERS PER PROVINCIE lijke woningbouwbeleid op de (CDA), Pieter van Dieperbeek 4OTAAL talloze inbreidingslocaties. Pro (CDA) en Jan Kerkhof (Democra VANWEGE POLITIEK CONFLICT gressief Uitgeest vormt een nieu tisch Dorpsbelang) trekken zich 'RONINGEN we coalitie met D66 en VVD. Sely ook terug. volgt zichzelf op. Ineke Edzes- Na maandenlang formeren Altena (CDA) en Henk Eilert treedt een nieuw college aan met &RIESLAND (PvdA) verdwijnen van het plu vier nieuwe wethouders: Jan van che. Opvolgers: Jack van der Burgsteden (Democratisch $RENTHE .OORD (OLLAND Hoek (D66) en Piet Linnartz Dorpsbelang), Caroline van den (VVD). Elsen (Democratisch Dorpsbe &LEVOLAND lang), Piet Hooiveld (Gemeente Valkenswaard belang Veghel) en Riny van Rin /VERIJSSEL Drie wethouders, Alex van Hedel sum (Hart voor Veghel). 5TRECHT (VVD), Egbert Buiter (PvdA), :UID (OLLAND Mart Wijnen (CDA), vallen omdat Venray 'ELDERLAND het voorstel voor ozb-verlaging Mathieu Emonts (PvdA) neemt door het college wordt afgewe ontslag nadat hem een gebrek zen. De wethouders worden met aan daadkracht wordt verweten. :EELAND ontslag gestuurd. Opvolger: Twan Jansen (PvdA).
.OORD "RABANT > ©B-graphic Illustratie Er komen vier nieuwe wethou ders terug: Jan Verhoeven (VVD, Waalwijk uit Bergeijk), Gerard Adams Vier wethouders treden af na de (VVD), Danny Schuwer (Valkens belaging van een Liberiaans ge ,IMBURG waardse Belangen, Dommels Be zin in Waspik. Elly Baggerman lang én Puur) en Hetty Tinde (GroenLinksaf), verantwoorde
023-031_01-02_SPE_Opening 29 08-01-2009 08:37:01 > onderzoek 3 1 Fraude zonder gevolgen demissionair worden. Warris (ChristenUnie) en Tineke van der Schoor (GroenLinks) rui- Zo’n drie miljoen euro kost een fraudezaak de Achterhoekse gemeente West Maas en Waal men het veld. Opvolgers: Johan Winterswijk. Maar er vloeit geen politiek bloed. Gerard Zondag (Federatie Dorps- Steen (PvdA) en Nico Werkman belangen) vertrekt vanwege de (CDA) die samen een minder- Als er ergens een goede politieke afspraak gemaakt bij de heidscoalitie vormen met gedoog- aanleiding was om een of coalitieonderhandelingen. Op- steun van Gemeentebelangen. meer wethouders naar huis volger: Piet van Toor (CDA). te sturen, was het wel in Woerden Winterswijk. Gemeente- Weststellingwerf Annet van der Woude (CDA) ver- ambtenaar Jack G. Albert van den Berg (CDA) stopt liest vertrouwen van de raad en verduistert 2,7 miljoen euro ermee omdat hij zich ongeschikt stapt op. Aanleiding: de kwestie aan gemeenschapsgeld vindt voor het politieke spel. Op- Andersenssschool. Coalitiepartij
tussen 2004 en 2008. Hij volger: Wiepke Schukken (CDA). Progressief Woerden mist ver- 9 januari 2009/ week 1-2 sluist het geld naar zijn trouwen in de wethouder. Opvol- imperium van bakkersbe- Wieringermeer ger: Bert Westerink (CDA), oud- drijven en lingeriezaken. Uit Martien Dekkers (CDA) treedt wethouder in Groningen en onderzoek van KPMG blijkt terug vanwege Watergate, de pro- Delfzijl. dat 38 frauduleuze transacties onvoldoende zijn gecontroleerd. blematiek rond het afvalwater in Wethouder Uffink (PvdA) stelt vast dat volgens KPMG elk financieel Agriport A7. Opvolger: Peter Ruij- Zederik systeem nu eenmaal zwakke plekken heeft en dat de gemeente pech ter (CDA). Cees Veth (VVD) stapt op omdat had met de verkeerde man op de verkeerde plaats. De collegepartijen hij het vertrouwen heeft verloren OPMERKINGEN: Winterswijks Belang, Progressief Winterswijk en PvdA houden elkaar Wijdemeren van coalitiepartijen CDA en de hand boven het hoofd uit angst dat alle wethouders moeten Wim Neef (CDA) stapt op vanwe- PvdA. Aanleiding: problemen bij vertrekken. Een motie van afkeuring van de VVD en een motie van ge gebrek aan vertrouwen in de uitvoering verharding Meerkerk wantrouwen van het CDA worden alleen gesteund door de indieners. raad. Aanleiding: een betaling Noord. Opvolger is Kees Bor Een raadsmeerderheid neemt genoegen met de belofte van het vanuit het buitenland op zijn (SGP). college om de gemeentefinanciën beter te beschermen. Behalve de rekening. Opvolgster: Betske van verdwenen 2,7 miljoen euro kost de fraudezaak Winterswijk Henten-Meijer (CDA). Zeewolde 175 duizend euro voor het onderzoek door KPMG en 450 duizend euro Wim Lorjé (VVD) neemt ontslag Nadat vlak voor Kerst 2007 Thijs aan juridisch advies en misgelopen rente over het verdwenen bedrag, na vertrouwensbreuk met eigen van Daalen (ChristenUnie) moet zo meldt De Gelderlander. fractie die ontevreden is over ne- vertrekken, ontstaat er een coali- gatieve publiciteit inzake een tiecrisis die leidt tot het opstap- aantal zware dossiers. Opvolger: pen van de resterende wethou- lijk voor integratie en asielzoe- Wil) keert niet terug en krijgt nog niet bekend. ders: Helma Lodders (VVD) en kersbeleid besluit op te stappen twee opvolgers: Marc van Dijk en Michiel Schouten (Leefbaar vanwege gebrek aan vertrouwen Henk de Greef (beiden VVD). Al- Winschoten Zwolle). Pas in juni treedt na een bij coalitiegenoot CDA. Groen- kemade en Van de Locht volgen Ferdinand Verheggen (PvdA) zogeheten ontgiftingsperiode Linksaf stapt uit de coalitie. zichzelf op. neemt ontslag na een vertrou- een nieuwe coalitie aan van PvdA-wethouder Peter van Don- wensbreuk met zijn eigen fractie CDA, ChristenUnie en PvdA/ gen wordt in de raad met een Waterland over de oprichting van een cul- GroenLinks met wethouders motie van wantrouwen wegge- Brigitte Buis (PvdA) treedt af na tuurhuis in Winschoten. Opvol- van buiten: Jos Huizinga (CDA, stemd. De zittende wethouders een motie van wantrouwen. Buis ger: Hans Klopstra (PvdA). Schoonhoven), Jos Debreczeny Jan van Groos (ChristenUnie) en wordt verweten een eigen koers (ChristenUnie, Dantumadeel), Riné van Dongen (CDA) verkla- te varen in het debat over een Winsum Hendrik de Vries (PvdA/GL). ren zich demissionair. Er komt tweede bedrijfsterrein terwijl De coalitie van PvdA, Christen- een nieuw college waarin Van het niet eens haar portefeuille is. Unie en GroenLinks komt ten val De lijst met alle vertrokken Groos en Van Dongen terugke- CDA en Algemeen Belang Water- vanwege interne problemen wethouders staat op de website van ren aangevuld met de nieuwelin- land vinden in GroenLinks een ChristenUnie. Binnenlands Bestuur: www.binnenlandsbestuur.nl gen Henk Heuverling (Lokaal nieuwe coalitiepartner. Opvol- Hein Zeevalking (PvdA), Jitze Belang) en Usman Santi (PvdA). ger: Jaap Wortel (GroenLinks). In het vorig jaar gepubliceerde overzicht van Binnenlands Bestuur ontbrak de Wassenaar Weesp Leerdamse PvdA-wethouder Leo van der Have die moest aftreden na een De raad verwerpt het plan voor Laura Bouwmeester (PvdA) vertrouwensbreuk met zijn fractie en werd opgevolgd door partijgenoot Wim de ontwikkeling van het voor- treedt na een motie van wantrou- van der Leij. Toch blijft het aantal 77 omdat wethouder Wim Stegeman (CDA) malige vliegkamp Valkenburg. wen drie maanden na haar aan- weliswaar in 2007 zijn aftreden aankondigde vanwege de politieke situatie in Alle wethouders, Nico Alkemade treden als wethouder-van-buiten Rijssen-Holten, maar pas in de vroege zomer van 2008 vertrok. (CDA), Pim van de Locht (PvdA/ af. Zij heeft onenigheid met de D66/GroenLinks), Arie van der raad en een collegawethouder Lee (Wat Wassenaar Wil), wor- over de verantwoordelijkheid Verantwoording den demissionair. voor het A1-A6-dossier. Een motie Een poging tot herstel van de co- van wantrouwen van de PvdA Het wethoudersonderzoek 2008 is in opdracht van Binnenlands Bestuur alitie mislukt. Er wordt een nieu- tegen het college haalt een forse uitgevoerd door het onderzoeksbureau UZ3 van Peter Faber. Aan het we coalitie gevormd zonder Wat meerderheid waardoor het colle- onderzoek hebben alle 443 gemeenten meegewerkt. Verder is informa- Wassenaar Wil maar met VVD, ge ten val komt en de andere wet- tie verkregen via de websites van gemeenten, dagbladen, radio en tv, CDA, PvdA, D66 en GroenLinks. houders Jean van der Hoeven politieke partijen en de lokale en regionale bladen. De verantwoordelijk- Arie van der Lee (Wat Wassenaar (CDA) en Dick Spel (GroenLinks) heid voor het onderzoek berust bij Binnenlands Bestuur.
023-031_01-02_SPE_Opening 31 06-01-2009 16:35:38