Gebiedsdossier Haarlo - Olden water van de winning Noordijkerveld (donkerblauw, linksboven) en Lochem (niet op kaart) in het pompstation Eibergen. Ons drinkwater in Nederland is van zeer hoge kwali- teit. Dagelijks geniet u van dit schone drinkwater uit De winning Haarlo/Olden Eibergen onttrekt jaarlijks circa de kraan. In wint het waterleidingbedrijf 2,8 miljoen m3 grondwater uit de bodem. De winning Vitens drinkwater uit de grond. Samen met de pro- vindt plaats in een zandpakket zonder afdekkende of vincie Gelderland heeft Vitens een belangrijke taak slecht doorlatende (klei)laag. Eventuele verontreinigin om dit grondwater te beheren. Alleen door de kwali- gen kunnen daardoor eenvoudig bij de winning terecht teit te beschermen en de voorraden zorgvuldig te komen. beheren, kan Vitens nu en in de toekomst goed drinkwater aan ons blijven leveren. Dat kan zij niet Waterkwaliteit alleen, want ook bewoners en andere mensen in en Vitens controleert de kwaliteit van het opgepompte rond het grondwatergebied kunnen bijdragen aan grondwater op verontreinigingen die schadelijk kunnen een duurzame bescherming van het drinkwater. Deze zijn voor uw gezondheid of het milieu. Zodra het drink brochure informeert u over het initiatief van Vitens water niet aan de strenge kwaliteitseisen voldoet dan en de provincie Gelderland om waterwinningen moet het waterbedrijf extra maatregelen nemen. Vitens duurzaam te beschermen. Hiertoe willen zij met u en wil in de toekomst beter inschatten wat de mogelijke andere betrokken partijen gezamenlijk aan de slag risico’s voor de drinkwateronttrekking zijn. Daarvoor is met het opstellen van een zogenaamd ‘gebiedsdos- uw medewerking nodig. Mogelijke voorbeelden van risi sier’ voor de waterwinning bij Haarlo – Olden Eiber- co’s zijn het gebruik van mest, bestrijdingsmiddelen gen. (agrarisch en particulier gebruik), aanwezigheid van

vuilstorten, wegverkeer (kantelen van een tankwagen) of Gebiedsdossier, wat is dat? historische bodemverontreinigingen. Het eerste doel van een gebiedsdossier is om alle direct betrokkenen te informeren over drinkwaterbescherming. Vanaf de jaren ’80 meet Vitens structureel de drinkwa Het tweede doel is om de drinkwaterwinning voor nu en terkwaliteit en de ruwwaterkwaliteit. Het ruwe water is in de toekomst veilig te stellen door samen met u en het grondwater dat opgepompt wordt. Bij het pomp andere gebiedspartijen effectieve maatregelen te formu station vindt de zuivering van het ruwe water plaats, leren. zodat er uiteindelijk schoon en veilig drinkwater ontstaat.

Waterwinning Haarlo en Olden Eibergen Bij verschillende pompputten in Haarlo en Olden Eiber De bewoners van Eibergen, , Haaksbergen en gen zijn verontreinigingen aangetroffen die een risico omgeving ontvangen drinkwater van het pompstation vormen voor de waterwinning: hardheid, sulfaat, benta van Vitens, dat gelegen is ten westen van Eibergen. Het zon, MCPP en dichloorethaan. De verhoogde hardheid pompstation ontvangt water uit twee winvelden: Haarlo en verhoogde concentratie sulfaat zijn veroorzaakt door en Olden Eibergen. Tevens verwerkt het pompstation nitraat, dat deze stoffen vrijmaakt in de bodem. Nitraat is water van de winningen Noordijkerveld en Lochem. In een (mest)stof die voornamelijk vrijkomt bij landbouw onderstaand figuur is aangegeven waar het drinkwater kundig grondgebruik. Bentazon en MCPP zijn middelen van het pompstation Eibergen naar toe gaat. die gebruikt worden als gewasbeschermingsmiddelen

door gemeenten, bedrijven, landbouw en particulieren.

Sulfaat In figuur 2 is te zien dat de concentratie sulfaat in de waterwinning is toegenomen en de laatste jaren stabili seert. Gelukkig ligt de concentratie sulfaat nog onder de wettelijke norm van 150 mg/l. Naar verwachting zal deze stabilisatie op termijn ombuigen naar een daling door de effecten de mestwetgeving.

Figuur 1: Bestemming van het drinkwater van het pompstation in Eibergen (lichtblauw). Naast de winningen Haarlo en Olden Eibergen (donkerblauw, linksonder) verwerkt Vitens ook het Wettelijke bescherming van de drinkwaterwinning 120 Voor de bescherming van de drinkwaterwinning zijn drie 100 zones belangrijk: het waterwingebied met de waterwin

80 putten, de beschermingszone (deze vormen samen het grondwaterbeschermingsgebied) en het intrekgebied . 60 Elke zone is vastgesteld door de tijd die een waterdrup

sulfaat [mg/l] sulfaat 40 pel nodig heeft om vanaf het oppervlakte in de water winput terecht te komen. 20

0 Zone Tijd (jr) Toegestane activiteiten 1985 1990 1995 2000 2005 Waterwingebied 01 Alleen waterwinning Figuur 2: Gemiddelde sulfaatconcentratie in de winning van Beschermingszone 125 Regels Haarlo en Olden Eibergen (bron: Vitens) Intrekgebied 25100

Hardheid Het intrekgebied is het gebied tussen de 25 en 100 De hardheid is een belangrijk aandachtspunt voor deze jaarszone en heeft geen officieel beschermde status, winning. Deze is verhoogd en ligt boven de wettelijke maar is wel belangrijk voor de (toekomstige) bescher norm van 2,5 mmol/l en vertoont een stijgende trend (zie ming van uw drinkwater. In figuur 4 zijn de verschillende figuur 3). Hierdoor moet het water van deze winning ont zones voor de winning bij Eibergen weergegeven. Een hard worden. klein deel van het intrekgebied ligt in Duitsland. In totaal wordt ca. 20 % van het water rechtstreeks onttrokken uit de via de Hanninksgoot. De kwaliteit van dit wa 5,0 4,5 ter is direct afhankelijk de activiteiten in dit stroomgebied 4,0 (Duitsland, en Eibergen). 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 Hardheid Hardheid [mmol/l] 1,0 0,5 0,0 1985 1990 1995 2000 2005

Figuur 3: Gemiddelde hardheid in de winning van Haarlo en Olden Eibergen (bron: Vitens)

Tabel 1: Concentraties van aandachtsstoffen in het ruwwater van Haarlo en Olden Eibergen (bron: Vitens). Aandachtsstoffen Norm Haarlo Olden Eiber- (g/l) gen Bentazon 0,1 0,11 – 0,18 0,01 – 0,14 MCPP 0,1 0,05 – 0,16 0,02 – 0,18 1,1dichloor 0,1 0,15 – 0,29 ethaan benzeen 0,1 0,01 0,01 – 0,09 Figuur 4: Het waterwingebied (1 jaarszone, rood), grondwa terbeschermingsgebied (25 jaarszone, zwart) en intrekgebied Overige aandachtsstoffen (100 jaarszone, groen) van de drinkwaterwinningen Haarlo (links) en Olden Eibergen (rechts). Naast sulfaat en de hardheid zijn de volgende stoffen aangetroffen in de winningen Olden Eibergen en Haarlo

(Vitens, 2007): bentazon, MCPP, dichloorethaan en benzeen. In tabel 1 staan de concentraties en de wette lijke normen van deze stoffen. In het verleden zijn ook verhoogde concentraties AMPA en MTBE aangetroffen, maar sinds 2007 zijn deze niet meer gedetecteerd. Het aantreffen van gewasbescher mingsmiddelen geeft duidelijk de kwetsbaarheid van de winning aan.

Analyse Transportroutes De winning Haarlo – Olden Eibergen is kwetsbaar. Met De N18 loopt nu nog door minder kwetsbaar gebied. Er name in en rond de winlocaties is de kwetsbaarheid bestaan plannen om deze weg in westelijke richting te hoog, doordat het grondwater snel bij de winning komt verleggen, zodat de weg wel in de meest kwetsbare zo (minder dan 10 jaar). De bodem in het gebied is over nes komt te liggen. Deze ontwikkeling biedt mogelijk ook wegend zandig. In het grootste deel van het intrekgebied kansen voor (natuur)compensatie. komt geen afdekkende laag voor. De inventarisatie van de huidige kwaliteit van het ruwwater, bevestigt de Terreinen kwetsbaarheid van het gebied. De landbouwkundige Voor de analyse van de risico’s voor terreinen zoals de invloed is bij beide winningen herkenbaar in verhoogde bodemverontreinigingen, vuilstort Het Bellegoor en gehalten sulfaat en gewasbeschermingsmiddelen. In de zwembad Het Vinkennest is uit onderzoek Lekker Water winputten van de winning Haarlo worden gewasbe van de provincie Gelderland geconcludeerd dat op basis schermingsmiddelen (bentazon en MCPP) aangetroffen. van de gekozen methodiek beide drinkwaterwinningen Incidenteel in een enkele winput hoger dan de norm uit niet bedreigd worden door bodemverontreinigingen. De het Waterleidingbesluit. Nitraat vormt geen probleem, verontreinigingen komen niet binnen 70 jaar in de drink omdat dit (nog) geheel wordt omgezet door pyriet in de waterwinning terecht. bodem. Planologische bescherming De risico’s voor deze winningen bestaan uit: Het bestemmingsplan buitengebied wordt op dit moment landbouwkundig gebruik van meststoffen en gewasbe voor het gehele buitengebied van de gemeente Berkel schermingsmiddelen; land geactualiseerd. Dit is een goed moment om veran particulier en gemeentelijk gebruik van gewasbe deringen in aanpak van de grondwaterbescherming door schermingsmiddelen; te voeren. Belangrijk aandachtspunt is de grootte van diverse watergangen waardoor mogelijk verontreinigd het grondwaterbeschermingsgebied. Op basis van de water stroomt; laatste modelberekeningen is de grootte van dit gebied infiltratievijver winning Olden Eibergen; duidelijk anders van vorm dan het huidige bescher bedrijventerreinen De Kiefte en Jukkenbarg, zwembad mingsgebied. Het Vinkennest; voormalige vuilstortplaatsen; de Groenloseweg (N18); transportroutes voor gevaarlijke stoffen, direct ten wes ten van Eibergen richting Groenlo en op de route Borcu lo – Eibergen.

Gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen Landbouwkundig gebruik van meststoffen en gewasbe schermingsmiddelen is het grootste knelpunt. Naast landbouwkundig gebruik is ook gekeken naar gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door de gemeente . De gemeente is gecertificeerd volgens de Duurzaam Onkruid Beheermethode en past alleen spaarzaam en binnen de bebouwde kom toe middelen Grondwaterbeschermingsgebied Haarlo toe. In het buitengebied in principe niet, alleen pleksge wijs bij de groenvoorziening voor het aanstippen van Workshop stobbes. Ook in de landbouw is het gebruik de laatste Tijdens een workshop met de onderstaande partijen is jaren afgenomen door nieuwe methodieken en stoffen. de problematiek besproken en zijn maatregelen voorge steld: Watergangen en infiltratievijver o Vitens Een gedeelte van het gewonnen water is afkomstig van o Provincie Gelderland een infiltratievijver. Deze vijver kan als een mogelijke o Gemeente Berkelland risico voor de winning worden gezien. De kwaliteit van o Voorzitter van de Gebiedscommissie Berkelland het onttrokken grondwater wordt beïnvloed door de kwa o Ondernemer uit het grondwaterbeschermings liteit van het ingelaten oppervlaktewater. gebied van Haarlo o Waterschap Rijn en IJssel

Als aandachtspunt uit de gesprekken met betrokkenen is naar voren gekomen om extra aandacht te schenken aan de risico’s ten aanzien van de vuilstort Het Belle goor vanwege klachten uit de directe omgeving.

Ontwikkelingen De ontwikkelingen die men in het gebied ziet zijn: • Minder melkveebedrijven maar gelijk aantal stuks vee; • Afname aantal intensieve veehouderijbedrijven; • Minder gebruik van mest en gewasbescher mingsmiddelen door aangescherpt beleid; • Ontwikkeling van een voorkeurstracé van de

N18; Overleg in het veld over mogelijke maatregelen. • Nieuwe Bestemmingsplan gemeente Berkel land; Maatregelen • Energielandschap Haarlose Veld (project in De voorgestelde maatregelen dienen in een vervolgfase kader van ‘Mooi Nederland’). gezamenlijk met de verschillende betrokkenen nader uitgewerkt en ingevuld te worden. Voorgestelde maatregelen In de workshop hebben de deelnemers de volgende maatregelen voorgesteld: • Betere bewustwording in het gebied. Organiseren van een platform tussen bewoners en Vi tens. Hiermee gevoel creëren om met Vitens samen te werken aan een duurzame winning. Vormgeven van het goede ‘Noaburschap’. • Monitoring Monitoring is een belangrijke activiteit om inzicht te krij gen in het effect van bepaalde gebeurtenissen in het verleden of maatregelen die men nu gaat nemen. Denk hierbij aan: 1) effect op de waterkwaliteit van andere Figuur 5: Borden die het waterwin of grondwaterbescher (energie) teelten in het gebied, 2) grip krijgen op pro mingsgebied aangeven. cessen die in de bodem plaatsvinden (relatie landbouw kundig gebruik versus uitspoelen van gewasbescher Meer informatie? mingsmiddelen), 3) inzicht krijgen op de kwaliteit van het De betrokken partijen in dit gebied zijn Vitens, provincie water dat onderweg is naar de winning. Ingeval van de Gelderland, gemeente Berkelland, waterschap Rijn en stortplaats ’t Bellegoor het plaatsen van een extra raai IJssel, loonwerker en bewoners in het gebied. Adviesbu en 4) bijhouden van de kwaliteit van het infiltratiewater. reaus Aequator Groen & Ruimte en Royal Haskoning stellen het gebiedsdossier op in opdracht van de provin • Verhogen organisch stofgehalte in de bodem cie Gelderland en Vitens. Ter voorkoming van droogte en uitspoeling nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen. Wij hopen u met deze informatiebrochure goed geïnfor • Energielandschap meerd te hebben. Voor nadere informatie kunt u terecht Het maaisel en of het snoeiafval van landschapselemen bij Miriam van Meeteren van Aequator Groen & Ruimte ten kan mogelijk samen met (of na scheiding van) de via telefoonnummer 0626544126 of de opdrachtgever mest verwerkt worden in een biovergistingsinstallatie Teun Spek van de provincie Gelderland via 0314 (initiatief bij Tunte net over de grens). Hierdoor kan in de 625000. U kunt ook u vraag per email stellen via toekomst de mest op een andere manier op het land [email protected] . worden verwerkt.

• Impact beleid op effect winning Dankwoord Bepaalde beleidslijnen lijken niet doeltreffend voor de Wij willen de agrarische ondernemers en de gemeente grondwaterbeschermingsgebieden. Denk hierbij aan het Berkelland bedanken voor hun constructieve bijdrage verbod op graslandvernieuwing na 31 mei en het verbod aan het gebiedsdossier. op bovengronds uitrijden van mest.

Onderdeel Specifiek Maatregel Trekker Doel- groep Gewasbescher Gewasbeschermingsmid Voorlichtingscampagne gericht op be Gemeente mingsmiddelen delen particulier gebruik wustwording en meststoffen Algemeen grondgebruik Goed ‘Noaberschap’ Vitens Landbouwkundig gebruik Pilot stimulering extensief en duurzaam Provincie gebruik gronden Monitoring Meetnetten Provincie Waarschuwingssysteem Watergangen en Inlaatwater Berkel Voorzuivering door helofytenfilter of Provincie / Wa infiltratievijver vloeiveld terschap Transportroutes Nieuwe A18 Waterhuishoudkundige maatregelen Provincie

Terreinen Uitvoering saneringspro De conclusie uit de onderzoeksfase is Provincie gramma Bodemverontrei dat beide drinkwaterwinningen niet wor nigingen den bedreigd door bodemverontreinigin (zoals het Bellegoor en het gen. Omdat er toch twijfels zijn over de Vinkennest) Bellegoor wordt aangeraden om een monitoringsraai op te zetten tussen de stortplaats en de winning.

Planologische Planologische bescher Opstellen bestemmingsplan buitenge Gemeente bescherming ming bied Afstemming bescher Cursus beleid en handhaving Provincie Gemeente mingsbeleid

Meer informatie over het gebiedsdossier is te vinden op de website van het RIVM: http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/734301032.ht ml

In opdracht van:

Uitgevoerd door: