2019: Rembrandtjaar De Goden Vieren Feest Bij Wtewael Jan
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
VERENIGING REMBRANDT JAARGANG 29 NUMMER 1 VOORJAAR 2019 2019: Rembrandtjaar De goden vieren feest bij Wtewael Jan Wolkers in Museum De Lakenhal Het mooie van de Jonge Rembrandt Art Talks is dat je gestimuleerd wordt om op verschillende manieren naar kunst te kijken Wouter van Aken, lid van de Vereniging Rembrandt VOORWOORD FUSIEN BIJL DE VROE Het 135-jarig bestaan van de Vereniging is afgesloten, de tachtig gesteunde werken in de tentoonstelling 6 Als kunst je lief is zijn weer ‘terug naar huis’. Ik weet zeker dat alle tachtig heimwee zullen hebben naar deze logeerpartij in Otterlo, omdat zij daar, dankzij verrassende combinaties in een prachtige omgeving en vormgeving, vast ook nieuwe vrienden maakten. Leren kijken Verzameld door en voor Het nieuwe jaar is alweer ruim onderweg, het jaar – dat zal niemand ons allemaal ontgaan kunnen zijn – dat in het teken van Rembrandt staat. De Alle met hulp van de Vereniging kunstenaar die iedereen in Nederland ten minste van naam kent en aangekochte Rembrandts op die iedereen bijna lijkt temoeten bewonderen. Zo voelde ik het een rij tenminste als kind. Maar hij was mij te groot en ik verzette mij tegen die bijna verplichte bewondering. Tot het moment dat ik als puber alleen door een tentoonstelling dwaalde waar de tekeningen van Rembrandt getoond werden. Daar leerde ik Rembrandt kennen en zag ik door zijn ogen wat hem 350 jaar geleden raakte en mij zoveel jaren later evenzeer raakte. Even snel, zo lijkt het, op papier gezet, een jongetje dat hoopt diep verstopt in 30 zijn broekzak een muntje te vinden omdat hij zo’n zin heeft in een verse koek, Petrus die zich niet echt prettig voelt als Jezus zijn voeten wast (al wist ik toen niet dat deze tekening dit Bijbelverhaal voorstelde, maar ik begreep de afgebeelde gêne van de man op de stoel) en natuurlijk de zo herkenbare leeuw. In die tentoonstelling werd ik een van die velen die Rembrandt bewonderen, en daarnaast ook een liefhebber van tekeningen. Want via die tekeningen leer ik de kunstenaar kennen, zie ik door zijn ogen wat hij zag, vaak figuren of situaties die ook voor ons nog herkenbaar zijn, en leer ik zo zelf ook weer zoveel beter te kijkens Ontroerende schoonheid Fusien Bijl de Vroe is directeur van de Vereniging Rembrandt Een 15de-eeuws drieluik dat ook de moderne kunstliefhebber niet onberoerd laat 16 Van Scerpswert tot Thek De tijd dat de Vereniging zich alleen voor oude kunst inzette, ligt ver achter ons 4 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2019 INHOUD NUMMER 1 VOORJAAR 2019 BULLETIN VAN DE VERENIGING REMBRANDT 12 18 26 28 Een ‘biografie’ van Feest bij de goden Wolkers' ode aan Wolkers in Museum Rembrandt-tekeningen Een Wtewael voor het Centraal Rembrandt De Lakenhal Hoe behouden wij onze Museum: grote aanwinst op klein Onno Blom over Jan Wolkers’ Keuze uit het oeuvre gesteund Rembrandt-tekeningen voor de formaat passie voor Rembrandt toekomst? 38 42 48 52 Grandeur in Gorinchem Vanvitteli, een Hollandse Internationale allure Art nouveau in Purmerend Wat doet een werk van een meester in Rome Een strakke stijl voor een Het Purmerends Museum streeft Parijse societyschilder in een De Amersfoortse schilder die Amsterdams grachtenhuis ernaar het beste te kunnen tonen Zuid-Hollandse stad? carrière maakte in Italië 24 36 en verder Transformatie van Rozenservies krijgt nieuw 25 Kunstvragen: 51 Uit het archief Museum De Lakenhal thuis Hugo van Winden 54 Nieuws van de Vereniging Nog even geduld: in juni van 18de-eeuws servies van Hilversum 35 Ogenblik: Stil schenken 57 Rembrandtjaar 2019 dit jaar is de heropening naar Loosdrecht 50 Kunstvragen: 58 Over de Vereniging Mariëtte Bonenkamp 59 Ondersteunde musea 5 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2019 REMBRANDTJAAR Gesteund in 1913 Gesteund in 1940 Gesteund in 1883 Gesteund in 1883 Gesteund in 1928 Gesteund in 1883 Gesteund in 1895 Gesteund in 1946 Gesteund in 1929 Gesteund in 1895 Gesteund in 1883 Gesteund in 1947 Gesteund in 1933 Gesteund in 1958 Gesteund in 1895 Gesteund in 1883 Gesteund in 1933 Gesteund in 1895 Gesteund in 1961 Gesteund in 1883 Gesteund in 1937 Gesteund in 1969 Gesteund in 1895 Gesteund in 1883 Gesteund in 1900 Gesteund in 1939 6 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2019 Gesteund in 1976 GERDIEN WUESTMAN De Vereniging Rembrandt is niet speciaal opgericht om werken van Rembrandt aan te kopen, maar dat diens naam als een rode draad door de geschiedenis van de Vereniging loopt, valt moeilijk te ontkennen. Gesteund in 1976 Gesteund in 1992 Niet minder dan 39 keer hielp zij musea met de verwerving van een schilderij, tekening of ander werk van de grote meester. Het Rembrandtjaar is een mooie gelegenheid om hier eens bij stil te staan. Gesteund in 1993 Gesteund in 1977 Verzameld Gesteund in 1993 door en voor Gesteund in 1979 ons allemaal Gesteund in 1993 Al in het oprichtingsjaar was het raak. Onder de vele honderden tekeningen die de oprichters van de Gesteund in 1981 Vereniging op de veiling van Jacob de Vos in 1883 kochten, waren er zeven die nog altijd op naam van Rembrandt staan. Dat was een goed begin voor het Rijksprentenkabinet, dat anders dan vergelijkbare instellingen in Londen, Berlijn of Parijs geen teke- ningenverzameling van belang herbergde en in ieder geval geen tekeningen van Rembrandt had. Ook het Gesteund in 1999 Rijksmuseum had in die tijd nog geen enkel schilderij van hem in de verzameling. Daar kwam pas in 1900 verandering in met de aankoop van Landschap met stenen brug (afb. op p. 51) – opnieuw met hulp van Gesteund in 1985 de Vereniging. Dat de Vereniging het Rijksmuseumaan zijn eerste schilderij van Rembrandt heeft geholpen, beschouwt zij nog altijd als een van haar grote wapenfeiten. Het was echter niet zo dat bestuursleden de markt afstruinden om zo veel mogelijk werk van de meester Gesteund in 2011 te kunnen verwerven. Ook toen al werd er kritisch Gesteund in 1989 7 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2019 REMBRANDTJAAR gekeken naar wat er al was, en of een beoogde aankoop wel echt een aanvulling daarop zou zijn. In 1898 werd er in het bestuur gediscussieerd over de mogelijke aankoop van een Bijbels tafereel door Rembrandt. De voorzitter voelde er weinig voor. Hij wilde de eigen middelen alleen aanspreken als er ´iets buitengewoon majeurs´ te koop zou komen, want: ‘De mooiste Rembrandts hebben we’. Let wel: dat was voordat de Vereniging ook maar één aankoop van een schilderij door Rembrandt had gesteund. OUD BEZIT De opmerking dat we de mooiste Rembrandts al hebben mag in het licht van de vele latere aankopen enigszins onthutsend zijn, maar helemaal ongelijk had de voorzitter niet. Het Rijksmuseum bezat in de19de eeuw weliswaar niet één schilderij van Rembrandt, maar kon wel enkele topstukken van hem laten zien, waaronder De Nachtwacht, De Staalmeesters en Het Joodse bruidje. Al deze schilderijen waren bruiklenen van de stad Amsterdam, de eerste twee uit oud bezit, het laatste in 1885 geschonken door de Amsterdamse Gesteund in 1940 verzamelaar Adriaan van der Hoop. Ook enkele andere musea hadden werk van Rembrandt in hun Een zeer gelukkige aanwinst in de Titus aan de lezenaar bezit. Vooral de verzameling van het Mauritshuis was geschiedenis van Museum Boijmans Rembrandt vrij goed voorzien, met belangrijke stukken uit de Van Beuningen is dit intieme portret 1655. Olieverf op doek, 63 x 77 cm verzameling van prins Willem V – die alleen relatief van een peinzende jongen met schrijf- MUSEUM BOIJMANS VAN vroege werken had verzameld – en De anatomische of tekengerei. Titus aan de lezenaar, BEUNINGEN, ROTTERDAM les van dr. Nicolaes Tulp. Dit laatste schilderij was na een van de weinige kinderportretten de opheffing van het Amsterdamse Chirurgijnsgilde die Rembrandt heeft gemaakt, is van in 1828 op last van koning Willem I door de staat een ontroerende directheid en een gekocht en in het Mauritshuis geplaatst. onbetwist hoogtepunt in de collectie van het museum. Het schilderij LEEMTES VULLEN EN KANSEN GRIJPEN bevond zich al vele generaties in het Het was dus niet zo dat Rembrandt in de late 19de bezit van een Britse adellijke familie eeuw nauwelijks te zien was in Nederlandse musea, en had al verschillende keren de maar in de loop van de tijd werd steeds duidelijker aandacht van het Nederlandse publiek wat er ontbrak om een goed beeld te kunnen geven getrokken op tentoonstellingen in van zijn veelzijdige oeuvre. Geen enkel museum kon Amsterdam en Den Haag. Naast de bijvoorbeeld een geschilderd landschap van Vereniging Rembrandt hielp ook een Rembrandt laten zien, wat de aankoop van het groot aantal vrienden van het museum Landschap met stenen brug – nog altijd zijn enige bij de verwerving. landschapsschilderij in een Nederlandse openbare collectie – extra glans gaf. Het superieure zelfportret uit Rembrandts sterfjaar dat het Mauritshuis in 1947 kocht, valt in dezelfde categorie, want een laat zelf- 8 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2019 In de loop van de tijd werd steeds duidelijker Gesteund in 1965 wat ontbrak Het leek een Rembrandt waar alles aan klopte, deze Heilige familie bij avond. De manier waarop de Bijbelse scène in een alledaagse setting was portret werd nog gemist. Ook het vroege werk van geplaatst, de warme kleuren en de Rembrandt was lange tijd nauwelijks vertegenwoor- sterke licht-donkercontrasten, alles digd. Pas in de jaren zeventig kwam daar verandering ademde Rembrandt. Het was daarom in, toen het CatharijneconventDe doop van de een schok toen er reeds binnen enkele kamerling verwierf, gevolgd door het Rijksmuseum, jaren na de aankoop twijfels rezen over dat in korte tijd nog drie andere Rembrandts uit de de authenticiteit. In de daaropvolgende jaren 1620 wist te bemachtigen. Met deze aanwinsten jaren raakten steeds meer specialisten kon zijn ontwikkeling als jonge schilder voor het eerst ervan overtuigd dat het schilderij niet inzichtelijk worden gemaakt. eigenhandig kon zijn, en in 1994 werd En naast de werken waarmee deze in het zicht het om die reden zelfs enige tijdnaar springende leemtes werden gevuld, waren er na- het depot verbannen.