Het Geslacht Crataegus (Deel 1)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Crataegus laevigata 'Crimson Cloud' Het geslacht Crataegus (deel 1) ‘Elk voordeel heeft zijn nadeel.’ Deze gevleugelde uitspraak van een grootmeester, niet in de botanie maar in de voetballerij, geldt ook voor het mei- doorngeslacht, de hoofdpersoon in dit deel van het feuilleton met veel interessante informatie over dit grote geslacht, de soorten, kruisingen en cv’s, naast allerlei wetenswaardigheden over kenmerken, bloemopbouw etc. Vandaar dat uw scriba gekozen heeft dit geslacht in twee delen aan u voor te stellen om enerzijds de redactie van dit vakblad tegemoet te komen met een ‘acceptabel’ verhaal qua grootte; anderzijds om u, waarde lezers, niet in één keer te zwaar te belasten met een geslacht uit de Rosaceaeën. Auteur: Jan P. Mauritz, VRT Crataegus: aan de ene kant is het de drager van kant zijn er het veelal slechte wortelstelsel en de bastaardsatijnvlinder, spinselmotten, perenpracht- een schitterende bloemenzee en een enorme enorme hoeveelheid vervelende insecten die de kevers, ringelrupsen, spint, zwarte luis, meeldauw, pracht van vruchten, waarmee nuttige insecten vertegenwoordigers van dit geslacht veelvuldig loodglans en de meest vervelende: het nare en en vogels zich kunnen voeden. Aan de andere bezoeken: bladluizen, bloedluizen, rupsen van de dodelijke bacterievuur (Erwinia amylovora). Deze 26 3 - 2016 16 min. leestijd SORTIMENT narigheden komen niet allemaal tegelijk, en ze werden al meer dan 3.000 jaar voor Christus in komen ook niet bij alle species voor; de gevoelig- het wild verzameld of op de locatie gezaaid en heid verschilt per makker, maar toch. gebruikt als sierbomen. Dit vond allemaal plaats in Een aantal van u, geachte en vooral trouwe lezers het Verre Oosten, in China en Mantsjoerije, waar al van dit feuilleton zitten al te wachten op een door ver voor de jaartelling bomen en planten veredeld uw scriba, inmiddels beruchte en veel geciteerde werden. Ja, waarde lezers, sierbomen veredelen, u uitspraak (‘Opstoken die rotzooi! Rosaceaeën, dat leest het goed. Toen onze voorvaderen in Europa, Deze meidoorns zijn, net als zijn geen bomen, weg ermee!’). En dat geldt nog gekleed in berenvellen, elkaar nog met knuppels steeds voor een groot aantal species, ook binnen de hersens insloegen, waren de Chinezen al sierbo- species van Malus en het geslacht Crataegus. men aan het veredelen. Een groot voordeel van die insectenaantasting Pyrus, vandaaruit langs en is dat de bomen en struiken veelvuldig voedsel Deze meidoorns zijn, net als species van Malus en leveren aan vogels, naast de overheerlijke bessen, Pyrus, vandaaruit langs en via de Grote Zijderoute via de Grote Zijderoute die ook door de mens in allerlei vormen genuttigd verspreid, want ook de genencentra van deze kunnen worden en worden gebruikt voor de berei- Rosaceaeën liggen verspreid in de omgeving van verspreid ding van medicijnen. de zogenaamde. Noordelijke Route. In Centraal- Azië komen meer dan 25 meidoornsoorten voor in Binnen de systematische indeling van het Regnum allerlei vormen. Vegetabile – het Plantenrijk – behoort het geslacht Crataegus tot de orde van de Rosales en daarbin- De Noord-Amerikaanse species zijn verspreid nen tot de familie van de Rosaceae, de rozenfami- over Europa via de reeds bekende wegen van Kenmerken lie. Deze grote familie, met meer dan 8000 species bomenzoekers voor kwekers als Veitch & Sons en De geslachtsnaam Crataegus is afgeleid van het (individuen) en ongeveer 140 geslachten, is op botanische tuinen als Kew Gardens. In Nederland Griekse krata (kop) en aix (geit). Samengevoegd basis van de vruchten onderverdeeld in een viertal komen, zoals al eerder gemeld, vier meidoorns van wordt dat ‘geitenkop’. Een andere versie luidt dat de onderfamilies, te weten: Rosoideae, Spiraeoideae, nature voor: de eenstijlige meidoorn: Crataegus naam afgeleid is van het woord kratos, wat ‘kracht’ Amygdaloideae of Prunoideae en Maloideae of monogyna, de tweestijlige: Crataegus laevigata, of ‘sterkte’ betekent. Beide versies slaan waarschijn- Pomoideae. Tot deze laatste onderfamilie behoort de bastaard van die twee: Crataegus x media, en lijk op het harde en sterke hout van deze makkers. het geslacht Crataegus, in de volksmond meidoorn de vierde soort: de koraalmeidoorn, Crataegus rhi- ‘Het zal u niet verbazen dat uw scriba gelooft in de genoemd. Het geslacht Crataegus is enorm groot pidophylla. Deze laatste is een zeldzame struik, die eerste naamsverklaring, want …..(sensura Heinsii!)’. wat betreft soortenrijkdom en cv’s. Er zijn honder- vrijwel alleen voorkomt in het oostelijke rivieren- Meidoorns zijn bladverliezende, kleine tot middel- den soorten, waarvan er ca. 500 beschreven zijn. gebied in Nederland. Het is echt een struik en hij grote struiken, meerstammige en ook middelgrote Veel soorten komen van nature voor in Noord- wordt in dit deel van het feuilleton verder niet aan solitaire bomen. De meeste exemplaren worden Amerika en ongeveer 90 soorten in Europa en u voorgesteld. dan 6 tot 8 tot maximaal 11-12 meter hoog, meest- Noord-Afrika. Klein-Azië en het Verre Oosten zijn al met een breed piramidale, ronde of ovaalronde ook met heel wat soorten vertegenwoordigd bin- nen dit grote geslacht. Tel daarbij op de hybriden of kruisingen, de var’s en de tientallen cv’s, en je heb een omvang van bijna 1000 species. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat er vaak heel kleine verschillen zijn tussen de soorten. De vraag lijkt gerechtvaardigd of dit wel allemaal eigen- standige soorten zijn. Vier soorten Crataegi zijn in Nederland inheems. Dit deel van het feuilleton gaat dus over een beperkt deel van dit geslacht, en wel de makkers die op hoogstam gekweekt worden. Het overgrote deel van de meidoornclan bestaat van nature uit kleine tot heel grote struiken of meerstammige bomen met een enorme variatie aan kroonvormen. Er zijn meer opgaande species, die vervolgens ook op een onderstam veredeld kunnen worden tot hoogstam, ronde en ovale makkers, zelfs treurvor- men, en alle kroonvormen die daartussenin zitten. Meidoorns, zowel de vruchten als de bomen zelf, Crataegus crus-galli bloeiwijze en blad. www.boomzorg.nl 27 Crataegus crus-galli schitterend in bloei Crataegus flabellata blad en jonge vruchten teamverband om de Gouden Hiep, door met geslacht Berberis heeft bladdoorns. De lezers onder bepaalde technieken de heggen zo goed en mooi u die in het verre verleden tijdens hun studie stage mogelijk te vlechten. Een prachtig feest om het gelopen hebben op een boomkwekerij, zullen eeuwenoude vakmanschap in stand te houden. zich absoluut en met veel ‘genoegen’ de enorme Even een zijsprong. Planten kunnen zich wapenen driedelige bladdoorns van de Berberis x media door het dragen van doorns en stekels. Deze bewa- ‘Parkjuweel’ herinneren tijdens het onkruid wieden pening draagt bij aan de instandhouding van de tussen deze hufters op de akker of nog erger, tij- Twee keer ‘genieten’ species door het tegengaan of verminderen van dens het rooien en ingazen van de kluiten; ‘weet u vraat door insecten, dieren en de mens. Botanisch nog? Genieten hé….!!’ En nu snel weer terug naar de voor dezelfde prijs! gezien bestaan er doorns en stekels. Een stekel, meidoorns vóór ik gedonder krijg met opperhoofd zoals bij de braam, is een kegelvormig uitgroeisel Hein! van de opperhuid en is niet verbonden met het inwendige stelsel en systeem van de stengel of tak. Hoogstam meidoorns – en daar gaat dit deel van Een doorn zit in de plaats van een blad of een het feuilleton over – hebben verschillende kroon- tak of is het verlengde van een tak. We spre- vormen, van opgaand en smal piramidaal via ovaal ken dan over bladdoorns en takdoorns. Een eirond tot afgeplat rond en vaasvormig, maar ook doorn is wel verbonden met het inwendige vaat- schermvormig, en alle tussenvormen. Bij de meeste afgeplatte kroon of een schermvormige, vrij dichte stelsel van de tak of twijg. Daardoor bevat een species verschilt de jeugdvorm behoorlijk van de en grillige kroon. Afhankelijk van de soort zijn de doorn altijd vasculair weefsel om de sapstroom te volwassen status, maar de kronen zijn vrijwel altijd species weinig tot zwaar bewapend met scherpe verdelen. vrij gedrongen, compact, met heel veel takken en doorns van verschillende lengten op alle takken. Zowel de bladdoorn als de takdoorn kan vlijm- twijgen, en dan die doorns, al die doorns! Al eeuwen worden deze meidoorns door de mens scherp zijn en je kunt je er vreselijk aan verwon- De schors op de stam en op de takken van de benut als heggen of haagplanten. Volgroeide mei- den. Een bijkomend ‘voordeel’ van de takdoorn meeste makkers is in de jeugdfase grijs of groenig doornhagen vormden een ondoordringbare bar- is dat het bloedscherpe puntje vaak afbreekt in grijs van kleur, vrij glad, met onregelmatige ruwere rière rondom dorpen, weiden en akkers, om deze de wond en binnen no time gaat zweren. Twee schorsrilletjes of verticale scheurtjes. Op oudere tegen indringers en vijanden te beschermen. Langs keer ‘genieten’ voor dezelfde prijs! Een bladdoorn leeftijd verkleurt hij naar grijsbruin tot vaal rood- de rivier de Maas vindt jaarlijks het kampioenschap onderscheidt zich van een takdoorn door de bruin, en afhankelijk van de soort is hij licht afschil- Maasheggenvlechten plaats. Verschillende teams, aanwezigheid van een okselknop. Het geslacht ferend in plaatjes, verticale lange grillige schors- ook uit België, Frankrijk en Engeland, strijden in Crataegus heeft dus takdoorns en onder meer het plaatjes of schorsstroken. Bij deze groeischeuren 28 3 - 2016 SORTIMENT minder. In dit deel van het feuilleton stel ik een De bloeiwijze is eenhuizig met tweeslachtige bloe- aantal van deze boomvormers aan u voor, waarvan men, die verschijnen in mei-juni, en is in de meeste ik vind dat deze (hernieuwde) kennismaking enig gevallen indrukwekkend tot zeer indrukwekkend. nut heeft om de toepassing van deze makkers of Wat een enorme rijkdom aan bloemen, tijdens of de teelt ervan in de boomkwekerij uit te breiden. net na de bladzetting. De bloemen zijn meestal In alfabetische volgorde, zoals u van uw scriba helder zuiverwit tot crèmewit, of rozerood tot rood, gewend bent.