Święto Zmarłych W Różnych Kulturach

Święto Zmarłych w różnych kulturach

Święto Zmarłych w różnych kulturach Święto Zmarłych w różnych kulturach

Lampiony pożegnalne (mukaebi), online-skills, CC BY 3.0

Ważne daty

935 – ustanowienie 1 listopada Dniem Wszystkich Świętych

998 – ustanowienie Dnia Zadusznego

Scenariusz lekcji dla nauczyciela  Scenariusz zajęć do pobrania. Plik o rozmiarze 64.96 KB w języku polskim

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń: 5) organizuje proste działania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twórcą kultury, przedsięwzięcie artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej); 6) określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji.

Nauczysz się

deﬁniować tradycję;

przedstawiać przykłady polskich tradycji;

przedstawiać historię i korzene Święta Wszystkich Świętych i Dnia Zmarłych w Polsce i w innych regionach;

porównywać i analizować teksty kultury.

Tradycja i obyczaje Tradycja, obyczaje i zwyczaje są jednym z ważniejszych elementów budowania historii i tożsamości regionu/państwa. Jest tym, co nas odróżnia.

Wg Słownika etnologicznego tradycja to: dobra kulturowe przekazywane w czasie (również w przestrzeni), przejmowane i wartościowane (...). tradycja jest przekazywana od pokolenia starszego do młodszego, od ustępujących do bezpośrednio po nich następujących (…) Konieczne są co najmniej dwa przekazy dóbr kulturowych, w których uczestniczą trzy generacje, aby móc te dobra uznać za tradycję (...) Główną jej (funkcją– KG) jest wskazana już transmisja, dzięki której społeczeństwa nie muszą już tworzyć wszystkiego od początku i mogą dysponować potencjałem stworzonym przez poprzednie pokolenia. Ponadto tradycja dostarcza systemowi społeczno‐kulturowemu niezbędnej dozy stabilizacji oraz stanowi ważną podstawę integracji, identyfikacji i poczucia wartości własnej grupy (…) Tradycja polega bowiem zarówno na bezrefleksyjnych, jak i refleksyjnych zachowaniach i postawach, a o ich rezultacie decyduje całość procesu kulturowego.

Słownik Języka Polskiego PWN podaje następującą deﬁnicję: «ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań»

Z kolei obyczaj jest terminem używanym najczęściej na podkreślenie charakterystycznej i powszechnej w danej grupie społecznej (kulturowej) prawidłowości behawioralnej („ustalony typ lub wzór zachowań”) bądź rzadziej – na oznaczenie pewnego rodzaju norm społecznych (nakazów i zakazów) lub reguł wyznaczających określone sposoby postępowania.

1. Do charakterystycznych cech polskiej tradycji możemy zaliczyć mocno rozbudowaną obrzędowość bożonarodzeniową i noworoczną, tradycje jedzeniowe, produkty regionalne, np.: śliwowicę łącką, truskawkę kaszubską, rogale świętomarcińskie, obrzędowość Poniedziałku Wielkanocnego (oblewanie się wodą lub smaganie zielonymi gałązkami), puszczanie wianków i palenie ogni podczas Nocy Świętojańskiej.

Ilustracja z Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej Zygmunta Glogera, „Dyngus u ludu w Miechowskiem”, Wikipedia, domena publiczna

1. Przełom października i listopada w wielu krajach jest czasem, w którym tradycje i obyczaje oscylują wokół śmierci i zmarłych. W Kościele katolickim obchodzi się Święto Wszystkich Świętych (1 listopada) oraz Dzień Zmarłych, czyli tzw. Zaduszki (2 listopada). Najstarsze wzmianki obchodzenia dnia ku czci męczenników pochodzą z końca V w. Dzień Wszystkich Świętych został wprowadzony do liturgii w 835 r. przez papieża Jana XI.

Albrecht Dürer, „Wszyscy Święci”, 1511, Wikiart, domena publiczna

Z kolei Dzień Zmarłych, tzw. Zaduszki to właściwie Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych. Święto to jest obchodzone dzięki św. Odilonowi, opatowi benedyktyńskiego klasztoru z Cluny od 998 r., kiedy to w opactwie i podległych klasztorach wprowadził obowiązkowy dzień modlitwy za zmarłych. W 1311 r. dzień ten został wprowadzony do liturgii rzymskiej. Opactwo benedyktyńskie, Cluny, Francja, online-skills, CC BY 3.0

1. W Polsce obrzędowość okołozaduszkowa jest bardzo bogata. Oprócz odwiedzania i ozdabiania grobów bliskich kwiatami i świecami, zostawiano w domu zapalone światło i palono w piecach przez całą noc, aby dusze mogły się ogrzać. Podobnie jak podczas wigilii Bożego Narodzenia, 1 i 2 listopada nie przędzono, nie szyto i nie motano, aby dusze nie zaplątały się w nici. Nie wylewano także brudnej wody przez próg. Na groby zanoszono jedzenie, którym dzielono się z żebrakami, tzw. dziadami. Ludzie wierzyli, że dusze pod postacią dziadów, pojawiają się na świecie. W nocy z 1 na 2 listopada dusze zmarłych odwiedzały miejsca bliskie im za życia oraz chodziły po drogach. Tej nocy nie zbliżano się do kościołów i cmentarzy, wierzono bowiem, że zmarły ksiądz odprawia mszę dla swoich zmarłych paraﬁan. Na Opolszczyźnie wierzono, że dusze dzieci pojawiają się na ziemi pod postacią ptaków. Witold Pruszkowski, „Zaduszki. Godzina duchów”, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Geneza polskich Zaduszek jest bardzo stara i wywodzi się ze słowiańskiego święta dziadów. Dziadyw czasach słowiańskich były właśnie duszami zmarłych. Święto dziadów obchodzono kilka razy w ciągu roku: na wiosnę i na jesień. W zależności od regionu obchodzono je nawet do 6 razy w ciągu roku. Głównym celem dziadów było zapewnienie przychylności dusz, oraz pomoc w osiągnięciu spokoju w zaświatach.

Dziady część II i Audiobook

O Obrzędach dziadów pisał Adam Mickiewicz w II części Dziadów.

Czyscowe duszeczki!

“ W jakiejkolwiek świata stronie:

Czyli która w smole płonie,

Czyli marznie na dnie rzeczki,

Czyli dla dotkliwszej kary

W surowym wszczepiona drewnie,

Gdy ją w piecu gryzą żary,

I piszczy, i płacze rzewnie;

Każda spieszcie do gromady!

Gromada niech się tu zbierze!

Oto obchodzimy Dziady!

Zstępujcie w święty przybytek;

Jest jałmużna,są pacierze,

I jedzenie, i napitek

źródło Polecenie 1

Zapoznaj się z audiobookiem, z którego dowiesz się, na których cmentarzach są pochowani znani Polacy.

Audiobook pt. Najważniejsze nekropolie dla Polaków

Meksyk

Meksykańskie Święto Zmarłych, czyli Día de Muertos powstało w wyniku przemieszania się tradycji prekolumbijskiej oraz chrześcijańskiej. Kult zmarłych na terenie Ameryki Centralnej istniał już 3000 lat temu i był bardzo popularny wśród ludów takich, jak Aztekowie, Majowie czy też Taraskowie. Święto to obchodzono w miesiącu Tlaxochimaco (9. miesiąc kalendarza słonecznego Azteków zwanego Xiuhpohualli), czyli w sierpniu i trwało przez cały miesiąc. Patronką święta była bogini Mictecacihuatl, Królowa Śmierci.

Święto ku czci zmarłych zostało przesunięte na początek listopada wraz z przybyciem do Ameryki hiszpańskich konkwistadorów w XVI w.

1. W Meksyku obrzędowość dnia zmarłych jest bardzo rozbudowana. Specjalnie na ten dzień przygotowuje się czaszki z cukru pudru, które są opatrzone imionami zmarłych. Piecze się tzw. chleb zmarłych, który jest zrobiony ze słodkiego ciasta z jajkiem. Podobnie jak w Polsce, także w Meksyku, stroi się groby kwiatami i wieńcami, głównie z aksamitki wzniesionej, endemicznej rośliny, znanej już w czasach prekolumbijskich.

Ceramiczne czaszki meksykańskie, online-skills, CC BY 3.0 Meksykanie przygotowują na Święto Zmarłych specjalne ołtarzyki dla zmarłych. Szczególnie w przypadku, kiedy nie ma możliwości odwiedzenia grobu swoich bliskich, bądź takiego grobu nie posiadają. Ołtarzyki stawia się w domu, składa się na nich oﬁary dla zmarłych: szklankę wody, chleb zmarłych, jedzenie, dodatkowo dla dorosłych zostawia się cygara i napoje alkoholowe, np. tequilę, ezcal. Dla dzieci przygotowuje się zabawki i słodycze. Dary te są pozostawiane przy portretach zmarłych otoczonych woskowymi świecami. Dusze dzieci pojawiają się 1 listopada, a dorosłych – 2 listopada.

Symbolem Święta Zmarłych jest la Catrina – symbol śmierci. Figurkę stworzył na początku XX w. Jose Guadalupe Posada. La Catrina jest przedstawiana jako kościotrup ubrany w suknię i kapelusz zgodnie z modą z przełomu XIX i XX w.

Japonia

O‐bon – Święto Zmarłych, festiwal latarni, w zależności od regionu jest obchodzone od połowy lipca do połowy sierpnia. Święto ma 500‐letnią tradycję i powstało z połączenia wierzeń buddyjskich z rdzennymi wierzeniami shintoistycznymi (wiara, że dusze przodków mają powrócić na ziemię, by odwiedzić swoich żyjących krewnych). O‐bon świętuje się, aby ulżyć duszom w cierpieniu. Święto O‐bon trwa 3 dni. Wtedy dusze wędrują po ziemi. Japończycy przed świętem idą na cmentarze, gdzie porządkują groby, stroją je kwiatami i zapalonymi kadzidełkami. Pierwszego dnia święta ludzie odwiedzają cmentarze i proszą dusze o powrót do domu. Aby ułatwić zmarłym podróż zapala się lampiony, zarówno na cmentarzach jak i przed domami. Są to tzw. ognie powitalne (mukaebi). Trzeciego dnia, dusze odprowadza się na cmentarz. Na lampionach wypisuje się nazwisko rodowe. Są to ognie pożegnalne (okuribi). Zapalone lampiony (tōrō‐nagashi) puszcza się także na rzekach i jeziorach, dzięki temu zabiegowi mamy pewność, że wszystkie dusze wrócą do zaświatów. Lampiony pożegnalne (mukaebi), online-skills, CC BY 3.0

1. Japończycy dzielą dusze zmarłych na trzy kategorie: dusze zmarłych przodków, nowe dusze i głodne dusze, tzw. gaki. Gaki mogą się najeść tylko pokarmem i oﬁarami składanymi przez mnichów w trakcie święta O‐bon.

Mnich modlący się przed domowym ołtarzykiem, online-skills, CC BY 3.0

Podczas święta przygotowuje się oﬁary dla dusz: drobne jedzenie (ryż, owoce, warzywa) na cmentarzu i przed domowymi ołtarzykami, przed którymi mnisi odmawiają modlitwy.

Nieodłącznym elementem święta O‐bon jest rytualny taniec Bon Odori. Jest to radosny taniec na powitanie dusz zmarłych. Kroki różnią się w zależności od regionu.

Obrzędy w innych krajach

FILIPINY

Święto Zmarłych na Filipinach obchodzi się 1 listopada i nazywa się Araw ng mga patay, Todos Los Santos, lub Undas. Tego dnia odwiedza się groby swoich bliskich, dekoruje się je świecami, kwiatami, stawia się pożywienie. Na cmentarzach spędza się cały dzień, niekiedy nawet noc. Przed świętem czyści się groby, odmalowuje napisy. Na Filipinach popularni są pangangaluluwa, są to osoby, które śpiewając chodzą od domu do domu i proszą o jałmużnę oraz modlitwę w imieniu zmarłych.

EKWADOR

Podczas Święta Zmarłych w Ekwadorze rodziny biesiadują w domach przy tradycyjnych potrawach. Niektórzy idą świętować na cmentarz, przy czym najpierw przyniesionym jedzeniem mają posilić się dusze zmarłych przodków, dopiero później żyjący.

NIKARAGUA

W Nikaragui podczas Święta Zmarłych rodziny odwiedzają cmentarze, gdzie spędzają noc.

NIEMCY

W południowych landach, w których przeważa katolicyzm, 1 listopada jest dniem wolnym od pracy. Tego dnia Niemcy odwiedzają groby bliskich, zapalają znicze, ozdabiają je wieńcami i kwiatami. 1 listopada jest nazwany „cichym dniem”, wtedy nie urządza się hucznych zabaw. Do południowoniemieckich tradycji zalicza się wypiekanie chlebka: Strietzel oraz Hefezopf.

Z kolei landy, w których dominuje protestantyzm, swój Dzień Zmarłych obchodzą w ostatnią niedzielę roku liturgicznego (Totensonntag). Dzień ten został ustanowiony w 1816 r. przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III w celu uczczenia oﬁar wojny z Napoleonem Bonaparte.

Émile Friant, „Dzień Wszystkich Świętych”, 1888, mban.nancy.fr, CC BY 3.0

FRANCJA

We Francji odwiedza się groby bliskich 1 listopada. Mogiły ozdabiane są kwiatami, wieńcami i małymi karteczkami, na których jest wspomnienie zmarłej osoby. Na cmentarzu Père‐Lachaise, gdzie jest pochowany m.in. Fryderyk Chopin, czy też Jim Morrisson, również wielbiciele muzyków przychodzą tego dnia na ich groby.

STANY ZJEDNOCZONE W nocy z 31 października na 1 listopada jest obchodzone Halloween, głównie w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Nazwa Halloween pochodzi prawdopodobnie od Wigilii Wszystkich Świętych: All Hallows' E’en, czyli All Hallows' Eve.

Pochodzenie święta nie jest znane. Jego korzenie sięgają prawdopodobnie do czasów celtyckich i obchodów świąt na koniec lata i powitanie zimy Samhain. W tym czasie na ziemię przybywały złe i dobre dusze. Granica pomiędzy światem żywych i umarłych stawała się niewidzialna. Dusze mogły łatwej przechodzić z jednego świata do drugiego. Aby odstraszyć złe duchy zapalano ogniska. W podobnym celu przebierano się w łachmany oraz wydrążano w rzepie lub brukwi maski, które miały upodobnić ludzi do duchów i tym samym ochronić przed złymi mocami.

Współcześnie wydrążone dynie na Halloween, online-skills, CC BY 3.0 Jack-o'-lantern zrobiony z rzepy, Wikipedia, CC BY-SA 3.0

Współcześnie Halloween stało się popularną zabawą dla dzieci i dorosłych, którzy przebierają się, chodzą od domu do domu i zbierają cukierki. Nieodłącznym elementem Halloween jest wydrążona dynia z zapaloną świeczką w środku, tzw. Jack‐o’-lantern. Obecnie zabawy halloweenowe są popularne w wielu regionach świata.

Zadania

Ćwiczenie 1

Uzupełnij pola.

W którym roku do liturgii Kościoła katolickiego zostało wprowadzone święto ku czci Wszystkich Świętych? ...... Który zakon wprowadził w 998 r. obowiązkowy dzień modlitwy za zmarłych? ...... W którym kraju można spotkać pangangaluluwa? ...... W czym początkowo wydrążano maski na Haloween? ...... Ćwiczenie 2

Która deﬁnicja tradycji jest poprawna?

Tradycja są to dobra kulturowe przekazywane w czasie (również w przestrzeni), przejmowane i wartościowane (...). Tradycja jest przekazywana od pokolenia starszego do młodszego, od ustępujących do bezpośrednio po nich następujących (…) Konieczne są co najmniej dwa przekazy dóbr kulturowych, w których uczestniczą trzy generacje, aby móc te dobra uznać za tradycję. Tradycja są to dobra kulturowe przekazywane w czasie (również w przestrzeni), przejmowane i wartościowane (...). Tradycja jest przekazywana od pokolenia młodszego starszego, od ustępujących do bezpośrednio po nich następujących (…) Konieczny jest co najmniej jeden przekaz dóbr kulturowych, w których uczestniczą dwie generacje, aby móc te dobra uznać za tradycję Tradycja są to dobra kulturowe przekazywane w czasie (również w przestrzeni), przejmowane i wartościowane (...). Tradycja jest przekazywana od pokolenia starszego do młodszego, od ustępujących do bezpośrednio po nich następujących (…) Konieczne są co najmniej cztery przekazy dóbr kulturowych, w których uczestniczy pięć generacji, aby móc te dobra uznać za tradycję. Ćwiczenie 3

W którym kraju na Święto zmarłych tańczy się rytualny taniec, którego kilka ruchów możesz zobaczyć na poniższej ilustracji.

Filipiny Meksyk Japonia

Polecenie 2

Zapoznaj się z wirtualnym spacerem p.t. Cmentarz Łyczakowski

Cmentarz Łyczakowski, online-skills, CC BY 3.0

Ćwiczenie 4

Ćwiczenie 5 Ćwiczenie 6

Jak nazywa się kościotrup ubrany w kobiecy strój z przełomu XIX i XX w.?

Jack-o-lantern Mictecacihuatl La Catrina

Ćwiczenie 7

W jakich miesiącach obchodzi się święto O-bon?

Lipiec-sierpień Wrzesień-październik Październik-listopad

Ćwiczenie 8

Kiedy jest Halloween?

1 na 2 listopada 31 października na 1 listopada 2 na 3 listopada

Ćwiczenie 9

Jak nazywa się święto zmarłych w Japonii?

0-bon Okuribi Tōrō-nagashi

Ćwiczenie 10

Jak nazywano wędrownych żebraków, których ludność wiejska uważała za przedstawicieli zmarłych i pośredników pomiędzy światem żywych, a umarłych?

Dziady Guślarze Znachorzy Słownik pojęć

Dziady

Wędrowni żebracy, wśród ludności wiejskiej istniało przekonanie, że są przedstawicielami zmarłych i są pośrednikami pomiędzy światem żywych a umarłych. Obrzęd ku czci zmarłych odprawiany na terenie Słowiańszczyzny kilka razu w roku (najczęściej w maju i na przełomie października/listopada). Chciano zdobyć przychylność zmarłych, którzy nawiedzali świat żywych. Korzenie dziadów sięgają czasów przedchrześcijańskich.,Źródło: Encyklopedia PWN w trzech tomach, Tom I, A‐I, Warszawa 1999, s. 523

Obyczaj

termin używany najczęściej na podkreślenie charakterystycznej i powszechnej w danej grupie społecznej (kulturowej) prawidłowości zachowaniowej („ustalony typ lub wzór zachowań”) bądź rzadziej – na oznaczenie pewnego rodzaju norm społecznych (nakazów i zakazów) lub reguł wyznaczających określone sposoby postępowania.,Źródło: Słownik etnograﬁczny. Terminy ogólne, red. Zoﬁa Staszczak, Warszawa – Poznań 1987, s.262‐266,

Tradycja

ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań. Ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań.,Źródło: www.sjp.pwn.pl/szukaj/tradycja.html,

Galeria dzieł sztuki 

Ilustracja z Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej Zygmunta Glogera, „Dyngus u ludu w Miechowskiem”, Wikipedia, domena publiczna

Bibliograﬁa

S. Brandes, The Day of the Dead, Halloween, and the Quest for Mexican National Identity, Journal of American Folklore Vol. 111, No. 442, (Autumn,1998)

T. M. Ciołek, Jacek Olędzki, A. Zadrożyńska, Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce, Warszawa 1976

Encyklopedia PWN w trzech tomach, Warszawa 1999

Etnograﬁa Polski. Przemiany kultury ludowej tom 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław 1981

B. Ogrodowska, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2007

Słownik etnograﬁczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa – Poznań 1987

R. J. Smith, Ancestor Worship in Contemporary Japan, Stanford, California 1974

A. Zadrożyńska, Światy, zaświaty. O tradycji świętowań w Polsce, Warszawa 2000 www.wolnelektury.pl/media/book/pdf/dziady‐dziady‐poema‐dziady‐czesc‐ii.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018) http://literat.ug.edu.pl/dziady/003.htm (dostęp z dnia 31.03.2018)