Święto Zmarłych w różnych kulturach Święto Zmarłych w różnych kulturach Święto Zmarłych w różnych kulturach Lampiony pożegnalne (mukaebi), online-skills, CC BY 3.0 Ważne daty 935 – ustanowienie 1 listopada Dniem Wszystkich Świętych 998 – ustanowienie Dnia Zadusznego Scenariusz lekcji dla nauczyciela Scenariusz zajęć do pobrania. Plik o rozmiarze 64.96 KB w języku polskim 2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń: 5) organizuje proste działania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twórcą kultury, przedsięwzięcie artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej); 6) określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji. Nauczysz się definiować tradycję; przedstawiać przykłady polskich tradycji; przedstawiać historię i korzene Święta Wszystkich Świętych i Dnia Zmarłych w Polsce i w innych regionach; porównywać i analizować teksty kultury. Tradycja i obyczaje Tradycja, obyczaje i zwyczaje są jednym z ważniejszych elementów budowania historii i tożsamości regionu/państwa. Jest tym, co nas odróżnia. Wg Słownika etnologicznego tradycja to: dobra kulturowe przekazywane w czasie (również w przestrzeni), przejmowane i wartościowane (...). tradycja jest przekazywana od pokolenia starszego do młodszego, od ustępujących do bezpośrednio po nich następujących (…) Konieczne są co najmniej dwa przekazy dóbr kulturowych, w których uczestniczą trzy generacje, aby móc te dobra uznać za tradycję (...) Główną jej (funkcją– KG) jest wskazana już transmisja, dzięki której społeczeństwa nie muszą już tworzyć wszystkiego od początku i mogą dysponować potencjałem stworzonym przez poprzednie pokolenia. Ponadto tradycja dostarcza systemowi społeczno‐kulturowemu niezbędnej dozy stabilizacji oraz stanowi ważną podstawę integracji, identyfikacji i poczucia wartości własnej grupy (…) Tradycja polega bowiem zarówno na bezrefleksyjnych, jak i refleksyjnych zachowaniach i postawach, a o ich rezultacie decyduje całość procesu kulturowego. Słownik Języka Polskiego PWN podaje następującą definicję: «ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań» Z kolei obyczaj jest terminem używanym najczęściej na podkreślenie charakterystycznej i powszechnej w danej grupie społecznej (kulturowej) prawidłowości behawioralnej („ustalony typ lub wzór zachowań”) bądź rzadziej – na oznaczenie pewnego rodzaju norm społecznych (nakazów i zakazów) lub reguł wyznaczających określone sposoby postępowania. 1 1. Do charakterystycznych cech polskiej tradycji możemy zaliczyć mocno rozbudowaną obrzędowość bożonarodzeniową i noworoczną, tradycje jedzeniowe, produkty regionalne, np.: śliwowicę łącką, truskawkę kaszubską, rogale świętomarcińskie, obrzędowość Poniedziałku Wielkanocnego (oblewanie się wodą lub smaganie zielonymi gałązkami), puszczanie wianków i palenie ogni podczas Nocy Świętojańskiej. Ilustracja z Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej Zygmunta Glogera, „Dyngus u ludu w Miechowskiem”, Wikipedia, domena publiczna 1 1. Przełom października i listopada w wielu krajach jest czasem, w którym tradycje i obyczaje oscylują wokół śmierci i zmarłych. W Kościele katolickim obchodzi się Święto Wszystkich Świętych (1 listopada) oraz Dzień Zmarłych, czyli tzw. Zaduszki (2 listopada). Najstarsze wzmianki obchodzenia dnia ku czci męczenników pochodzą z końca V w. Dzień Wszystkich Świętych został wprowadzony do liturgii w 835 r. przez papieża Jana XI. Albrecht Dürer, „Wszyscy Święci”, 1511, Wikiart, domena publiczna Z kolei Dzień Zmarłych, tzw. Zaduszki to właściwie Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych. Święto to jest obchodzone dzięki św. Odilonowi, opatowi benedyktyńskiego klasztoru z Cluny od 998 r., kiedy to w opactwie i podległych klasztorach wprowadził obowiązkowy dzień modlitwy za zmarłych. W 1311 r. dzień ten został wprowadzony do liturgii rzymskiej. Opactwo benedyktyńskie, Cluny, Francja, online-skills, CC BY 3.0 1 1. W Polsce obrzędowość okołozaduszkowa jest bardzo bogata. Oprócz odwiedzania i ozdabiania grobów bliskich kwiatami i świecami, zostawiano w domu zapalone światło i palono w piecach przez całą noc, aby dusze mogły się ogrzać. Podobnie jak podczas wigilii Bożego Narodzenia, 1 i 2 listopada nie przędzono, nie szyto i nie motano, aby dusze nie zaplątały się w nici. Nie wylewano także brudnej wody przez próg. Na groby zanoszono jedzenie, którym dzielono się z żebrakami, tzw. dziadami. Ludzie wierzyli, że dusze pod postacią dziadów, pojawiają się na świecie. W nocy z 1 na 2 listopada dusze zmarłych odwiedzały miejsca bliskie im za życia oraz chodziły po drogach. Tej nocy nie zbliżano się do kościołów i cmentarzy, wierzono bowiem, że zmarły ksiądz odprawia mszę dla swoich zmarłych parafian. Na Opolszczyźnie wierzono, że dusze dzieci pojawiają się na ziemi pod postacią ptaków. Witold Pruszkowski, „Zaduszki. Godzina duchów”, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0 Geneza polskich Zaduszek jest bardzo stara i wywodzi się ze słowiańskiego święta dziadów. Dziadyw czasach słowiańskich były właśnie duszami zmarłych. Święto dziadów obchodzono kilka razy w ciągu roku: na wiosnę i na jesień. W zależności od regionu obchodzono je nawet do 6 razy w ciągu roku. Głównym celem dziadów było zapewnienie przychylności dusz, oraz pomoc w osiągnięciu spokoju w zaświatach. Dziady część II i Audiobook O Obrzędach dziadów pisał Adam Mickiewicz w II części Dziadów. Czyscowe duszeczki! “ W jakiejkolwiek świata stronie: Czyli która w smole płonie, Czyli marznie na dnie rzeczki, Czyli dla dotkliwszej kary W surowym wszczepiona drewnie, Gdy ją w piecu gryzą żary, I piszczy, i płacze rzewnie; Każda spieszcie do gromady! Gromada niech się tu zbierze! Oto obchodzimy Dziady! Zstępujcie w święty przybytek; Jest jałmużna,są pacierze, I jedzenie, i napitek źródło Polecenie 1 Zapoznaj się z audiobookiem, z którego dowiesz się, na których cmentarzach są pochowani znani Polacy. Audiobook pt. Najważniejsze nekropolie dla Polaków Meksyk Meksykańskie Święto Zmarłych, czyli Día de Muertos powstało w wyniku przemieszania się tradycji prekolumbijskiej oraz chrześcijańskiej. Kult zmarłych na terenie Ameryki Centralnej istniał już 3000 lat temu i był bardzo popularny wśród ludów takich, jak Aztekowie, Majowie czy też Taraskowie. Święto to obchodzono w miesiącu Tlaxochimaco (9. miesiąc kalendarza słonecznego Azteków zwanego Xiuhpohualli), czyli w sierpniu i trwało przez cały miesiąc. Patronką święta była bogini Mictecacihuatl, Królowa Śmierci. Święto ku czci zmarłych zostało przesunięte na początek listopada wraz z przybyciem do Ameryki hiszpańskich konkwistadorów w XVI w. 1 1. W Meksyku obrzędowość dnia zmarłych jest bardzo rozbudowana. Specjalnie na ten dzień przygotowuje się czaszki z cukru pudru, które są opatrzone imionami zmarłych. Piecze się tzw. chleb zmarłych, który jest zrobiony ze słodkiego ciasta z jajkiem. Podobnie jak w Polsce, także w Meksyku, stroi się groby kwiatami i wieńcami, głównie z aksamitki wzniesionej, endemicznej rośliny, znanej już w czasach prekolumbijskich. Ceramiczne czaszki meksykańskie, online-skills, CC BY 3.0 Meksykanie przygotowują na Święto Zmarłych specjalne ołtarzyki dla zmarłych. Szczególnie w przypadku, kiedy nie ma możliwości odwiedzenia grobu swoich bliskich, bądź takiego grobu nie posiadają. Ołtarzyki stawia się w domu, składa się na nich ofiary dla zmarłych: szklankę wody, chleb zmarłych, jedzenie, dodatkowo dla dorosłych zostawia się cygara i napoje alkoholowe, np. tequilę, ezcal. Dla dzieci przygotowuje się zabawki i słodycze. Dary te są pozostawiane przy portretach zmarłych otoczonych woskowymi świecami. Dusze dzieci pojawiają się 1 listopada, a dorosłych – 2 listopada. Symbolem Święta Zmarłych jest la Catrina – symbol śmierci. Figurkę stworzył na początku XX w. Jose Guadalupe Posada. La Catrina jest przedstawiana jako kościotrup ubrany w suknię i kapelusz zgodnie z modą z przełomu XIX i XX w. Japonia O‐bon – Święto Zmarłych, festiwal latarni, w zależności od regionu jest obchodzone od połowy lipca do połowy sierpnia. Święto ma 500‐letnią tradycję i powstało z połączenia wierzeń buddyjskich z rdzennymi wierzeniami shintoistycznymi (wiara, że dusze przodków mają powrócić na ziemię, by odwiedzić swoich żyjących krewnych). O‐bon świętuje się, aby ulżyć duszom w cierpieniu. Święto O‐bon trwa 3 dni. Wtedy dusze wędrują po ziemi. Japończycy przed świętem idą na cmentarze, gdzie porządkują groby, stroją je kwiatami i zapalonymi kadzidełkami. Pierwszego dnia święta ludzie odwiedzają cmentarze i proszą dusze o powrót do domu. Aby ułatwić zmarłym podróż zapala się lampiony, zarówno na cmentarzach jak i przed domami. Są to tzw. ognie powitalne (mukaebi). Trzeciego dnia, dusze odprowadza się na cmentarz. Na lampionach wypisuje się nazwisko rodowe. Są to ognie pożegnalne (okuribi). Zapalone lampiony (tōrō‐nagashi) puszcza się także na rzekach i jeziorach, dzięki temu zabiegowi mamy pewność, że wszystkie dusze wrócą do zaświatów. Lampiony pożegnalne (mukaebi), online-skills, CC BY 3.0 1 1. Japończycy dzielą dusze zmarłych na trzy kategorie: dusze zmarłych przodków, nowe dusze i głodne dusze, tzw. gaki. Gaki mogą się najeść tylko pokarmem i ofiarami składanymi przez mnichów w trakcie święta O‐bon. Mnich modlący się przed domowym ołtarzykiem, online-skills, CC BY 3.0 Podczas święta przygotowuje się ofiary dla dusz: drobne jedzenie (ryż, owoce, warzywa) na cmentarzu i przed domowymi ołtarzykami, przed którymi mnisi odmawiają modlitwy. Nieodłącznym elementem święta O‐bon jest rytualny taniec Bon Odori. Jest